K O N V E N T A

DOKUMENTE HISTORIKE

KONVENTA JUGOSLLAVO TURKE

PR SHPRNGULJEN E SHQIPTARVE

( 1 9 3 8 )

Ata shfaqn dshirn q t nnshkruajn Konventn sipas s cils caktohen mnyrat e shprnguljes si dhe preimpotencat e tyre prkatse t:

Madhris s tij, Mbretit t Jugosllavis;

M.

Ekselenca e tij, Zoti Kryetar i Republiks s Turqis.

M.

Ato do t komunikojn dhe do ti prmbushin dshirat e tyre, sipas mnyrave t caktuara me dispozitat vijuese:

Neni 1.

Me kt konvent identifikohen shtetasit jugosllav me f, kultur dhe kombsi myslimane dhe q flasin gjuhn turqishte.

Ndrsa, me kt Konvent nuk identifikohen, personat pr t cilt hyrja n Turqi sht ndaluar sipas ligjeve dhe rregullave t Turqis, t cilat jan n fuqi, edhe at: popullata nomade dhe ajo jevge.

Neni 2.

Regjionet, t cilat i nnshtrohen emigrimit sipas ksaj Konvente, jan si vijon:

1. Rajoni i Banovins s Vardarit:

Rajoni i Malit Sharr (Prizreni); Gora (Dragashi); Podgora (Suha-Reka); Nerodimja (Ferizaj); Donji Pollog-Pollogu i Ult (Tetova); Gornji Pollog-Polloga i Siprm (Gostivari); Galica (Rostusha); Dibra (Dibr); Struga (Strug); Graanica (Prishtin); Kaaniku (Kaanik); Gjilani (Gjilan); Presheva (Preshev); Prespa (Resnja); Porei (Juzhni Brod-Makedonski Brod); Prilepi (Prilep); Bitoli (Manastiri); Kavadarci (Kavadari); Marihovo (Manastiri-Marihov); Negotin Na Vardaru (Negotini i Vardarit); Skopje (Shkupi), Kumanova (Kumanov); Velesi (Velesi); Ove Pole (Ove Pole); Radovishte (Radovishte); Strumica (Strumic); Dojrani (Valandova); Gjevgjelija (Gjevgjelija); Kriva Pallanka (Kriva Pallanka); Kratovo (Kratova); Carevo Sello (Carevo Sello); Malesi (Berovo).

2. Rajoni i Banovins s Zets, prfshin:

Pejn (Pej); Istokun (Istog); Mitrovicn e Kosovs (Mitrovic e Kosovs); Gjakovn (Gjakov); Podrimjen (Rahovec).

3. Rajoni i Banovins s Moravs prfshin:

Llapin (Podujev); Vuiternn (Vuitrn); Drenicn (Srbic).

Qeveria jugosllave do t caktonte se nga cili regjion do t fillonte emigrimi (shprngulja).

Neni 3.

Numri i familjeve, pr t cilat Qeveria turke merr obligimin q ti pranoj nga regjionet e prmendura n Nenin 2, sipas kushteve t ksaj Konvente, prbhet prej 40.000 familjesh. Ktu prfshihen familjet e prbashkta dhe antart e tyre (personat) dhe fmijt e nj gjaku, t cilt n momentin e nnshkrimit t ksaj Konvente, jetojn n nj bashksi familjare t pandar dhe nn nj kulm t prbashkt.

Neni 4.

Riatdhesimi i ktyre 40.000 familjeve do t realizohet pr gjasht (6) vjet, sipas ktyre proporcioneve:

1. N vitin 1939 4.000 familje

2. N vitin 1940 6.000 familje

3. N vitin 1941 7.000 familje

4. N vitin 1942 7.000 familje

5. N vitin 1943 8.000 familje

6. N vitin 1944 8.000 familje

Nse ky numr i familjeve nuk mund t realizohet sipas viteve t parapara pr shkak t pengesave-vshtirsive eventuale, dy palt kontraktuese, do t bjn marrveshje sipas dispozitave prkatse ligjore mbi numrin e t emigruarve (t shprngulurve), t cilt do t evakuohen nga njra an, dhe do t pranohen nga pala tjetr, tre muaj para fillimit t emigrimit. Por, kuptohet se kto ndryshime eventuale t numrit t t emigruarve (t shprngulurve) n vit, nuk mund t zgjatet m tepr se nj vit gjat gjasht (6) viteve t caktuara -t fiksuara pr emigrim (pr shprngulje). Koha e emigrimit (shpmguljes) pr do vit do t zgjas (do t filloj) prej muajit maj deri m 15 tetor, pos kontingjentit t vitit t par, i cili do t filloj n fillim t muajit korrik t vitit 1939.

Shqiptar t dbuar (muhaxhir) nga trojet e tyre prej pushtuesve serb me 1912.

Neni 5.

Kjo Konvent do t zbatohet vetm pr emigrimin (shprnguljen) e popullsis, si u prmend m sipr. Myslimant (turqit e shqiptart) t cilt jetojn n qytete, n regjionet e lartprmendura, antart dhe begatit e tyre nuk prfshihen n stimulim (n marrveshjen e caktuar me kontrat) sipas ksaj Konvente. Nse dshirojn t emigrojn n Turqi, ata do t munden t emigrojn (t shprngulen) si t lir, n pajtim (konform) me Ligjin mbi emigrimin e tyre n Turqi. Me kt rast, ata lirisht mund ti likuidojn begatit (mallrat) e veta n fshat dhe n qytet. Qeveria jugosllave, sa i prket transferimit (shprnguljes) n Turqi, cakton sasin dhe shumn e likuidimit t mallrave t tyre (t pasuris s tyre), ndrsa sa i prket vizs pr hyrjen e tyre definitive n Turqi, Qeveria Turke do ti ofroj t gjitha lehtsimet e nevojshme.

Neni 6.

N baz t ksaj Konvente, e gjith pasuria e patundshme n fshat, e cila u takon t shprngulurve, do t mbetet pron e Qeveris jugosllave, n astin kur Qeveria jugosllave do tua pareqcs prfaqsuesve t Turqis n Jugosllavlistn vjetore t t shprngulurve. Sa i prket pasuris s patundshme n qytet, ajo do tu mbetet n disponim t lir pronarve t tyre. Kuptohet, se Qeveria jugosllave nuk merr obligim pr pasurin e patundshme n fshat, n astin kur njerzit q do t shprnguleshin (tanim t caktuar n list) e kan braktisur vendbanimin e tyre nga vendzbarkimi i caktuar. Deri n marrjen e pasuris nga Qeveria jugosllave, shfrytzimi i asaj pasurie, si sht e garantuar me kt Konvent, do t bbet nga pronart e saj. Pronsimin e ksaj pasurie, Qeveria jugosllave do ta realizoj lirisht n pajtim me dispozitat e Ligjit mbi kolonizimin e regjioneve t Serbis s Jugut, i cili sht n fuqi.

Fshati Aliaj i Kastratit i djegur nga ushtria jugosllave m 1920

Neni 7.

Qeveria jugosllave duhet ti paguaj Qeveris turke shumn prej 500 lirash turke pr nj familje, ndrsa shuma e trsishme do t jet 20.000.000 lira turke pr 40.000 familje, n baz t s cils shum, kto familje do t merren n konsiderim. Prkundr ksaj pagese globale, t gjitha pasurit e patundshme fshatare q u prkasin t shprngulurve, n pajtim me Nenin 6, mbeten pron e Qeveris Jugosllave. Sa i prkat pasuris s tundshme dhe t patundshme fshatare, e cila i takon kombsis myslimane ose Evkafit (Vakafit), kuptohet se kjo Konvent nuk i dmton dispozitat e Ligjit ekistues, i cili i regullon ato.

Neni 8.

Qeveria jugosllave m 1. prill dhe m 1. tetor t do viti do t kryej (bj) pagesn periodike (semestrale), e cila do t jet n proporcion me familjet q shprngulen, t cilat do t evakuohen gjat vitit, e q mund t zvoglohet ose t rritet n proporcion me numrin e tyre. Pagesa, shuma e s cils sht caktuar me nenin e mparshm (Neni 7) do t bhet n 12 kiste e ndar pr gjasht (6) vjet.

Neni 9.

Qeveria jugosllave, seciln pages do ta bj n kt mnyr:

30% n deviza, t cilat duhet tia lejoj n dispozicion Qeveris s Republiks s Turqis prmes Banks Popullore t Jugosllavis;

70% n dinar, duke i deponuar n Bankn Popullore t Jugosllavis, n dobi t xhirollogaris n favor t QevEris s Republiks s Turqis.

Banka Popullore e Jugosllavis, pr seciln pages do ta njoftoj menjher Legatn e Turqis n Beograd, se depozita sht br n xhirollogarin e tyre.

Fshati Koplik i djegur nga ushtria jugosllave m 1920.Neni 10.

Pr shndrrimin e dinarve n lira turke, Banka Popullore e Jugosllavis dhe Banka Qendrore e Republiks s Turqis do t realizojn, n marrveshje t prbashkt, sipas kursit t ndrrimit n lira turke, i cili vlen ditn e ndrrimit, prkatsisht n ditn e secils pages.

Neni 11.

Shumat (fondet) e deponuara n Bankn Popullore t Jugosllavis do t shfrytzohen nga ana e Qeveris s Republiks s Turqis, qoft n t gjitha format ose pagesat dhe shpenzimet, t cilat do t bhen n Jugosllavi, qoft pr blerje n tregun jugosllav, prve mallrave, eksportimi i t cilave sht i ndaluar dhe i kushtzuar me pagesat e tyre n deviza (si jan): bakri, leshi, prodhimet nga lkura, prodhimet nga druri i arrs, frutet e vajrave, ullinjt, gruri dhe misri.

Blerja e t gjitha ktyre mallrave do t realizohet, duke ia destinuar ato Turqis. Kto mallra do t lirohen nga do tatim, taks ose nga do ngarkim tjetr i eksportimit. Kuptohet se, pr eksportim nuk do t zbatohen dispozitat e parashikuara n baz t marrveshjeve komerciale (tregtare) t lidhura ose q do t lidhen, por ajo do t bhet n pajtim me dispozitat e ksaj Konvente.

Neni 12.

Personat q do t evakuohen gjat periudhs s shprnguljes, t cilt do t shprngulen sipas lists vjetore, duhet t japin (paraqesin) deklarat me shkrim para autoriteteve jugosllave n baz t nenit 53 t Ligjit mbi shtetasit jugosllav q sht n fuqi, se heqin dor nga shtetsia Jugosllave me dshir. Kta persona do ti ken cilsit dhe do ti gzojn t drejtat e t shprngulurve sipas ligjeve turke, q nga momenti kur prfaqsusit e Turqis, t cilt do t emrohen pr kt shtje, do ti nnshkruajn listat vjetore t emigrimit n Turqi.

Neni 13.

T shprngulurit, n prgjithsi, do t jen t lir ti likuidojn ose ti bartin me vete t gjitha mallrat (e pasurin) e veta t tundshme t t gjitha llojeve, me t cilat posedojn (si pron personale), pastaj shtazt e shpezt nga fermat e tyre, instrumentet, makinat etj. t cilat prdoren n pun bujqsore ose industriale ose pr ushtrimin e zejeve e profesioneve t tjera.

Megjithat, pr transportin e mallrave dhe t pasuris s tyre t tundshme, veglave bujqsore, pastaj nga 4 kafsh t trasha dhe nga 10 kafsh t vogla, duke mos i llogaritur t vegjlit e tyre, vjetat etj.; Qeveria Jugosllave merr prsipr q ato ti transportoj gratis deri n limanin e zbarkimit t tyre n Selanik.

Pr transportin e mallrave, t shprngulurit gzojn zvoglimin e taksave sipas tarifs n fuqi. Megjithat, nuk gzojn zvoglimin e taksave pr kafsh, si p.sh. gjasht kafsh t trasha dhe 20 kafsh t imta (t vogla) duke mos i llogaritur t vegjlit e tyre, pr seciln familje q shprngulet.

Eksportimi i kafshve bhet sipas dispozitave t Konvents ekzistuese veterinare dhe n baz t ertifikats s veterinarit, t cilat do t sigurohen gratis pr ata q shprngulen.

Ata q shprngulen jan t autorizuar, q n mnyr t barabart t importojn: ekskluzivisht stolit e tyre personale, pikrisht qaforet ose pjest e tyre, gjerdant nga ari, argjenti, t cilat i mbajn n qaf femrat, si dhe secili nga ata nuk mund t importojn m shum se nj sosh.

Prkundr ksaj, secili kujdestar i familjes sht i autorizuar q lirisht t importoj, n t dal nga Jugosllavia, shumn prej 2.000 dinarsh, si dhe shumn prej 4.000 dinarsh t shndrruar n kundrvler n deviza. brendshm, pas likuidimit t pasuris s tyre t tundshme dhe t patundshme n qytet e n fshat, mallrat, eksportimi i t cilave nuk sht i kushtzuar n deviza ose i ndaluar n Jugosllavi si dhe importimi i t cilave nuk sht i ndaluar n Turqi. T gjitha kto mallra do ti nnshtrohen taksave dhe ngarkesave t tjera t eksportimit dhe t importimit.

Nga kjo hart msojm se shqiptart kan qen shumic n kto troje dhe se duke i indentifikuar si turq ose musliman ata i kan shprngulur nga vatrat e tyre strgjyshore. Nga ky dokument pos t tjerash msojm se shqiptar ka pasur edhe n kto rajone:

Porei (Juzhni Brod-Makedonski Brod); Prilepi (Prilep); Bitoli (Manastiri); Kavadarci (Kavadari); Marihovo (Manastiri-Marihov); Negotin Na Vardaru (Negotini i Vardarit); Velesi (Velesi); Ove Pole (Ove Pole); Radovishte (Radovishte); Strumica (Strumic); Dojrani (Valandova); Gjevgjelija (Gjevgjelija); Kriva Pallanka (Kriva Pallanka); Kratovo (Kratova); Carevo Sello (Carevo Sello); Malesi (Berovo).

Neni 15.

Banka Popullore e Jugosllavis do t hap xhiro-llogarin speciale n emr t Qeveris s Republiks s Turqis n Bankn Qendrore t Republiks s Turqis, n t ciln secili i shprngulur do t ket mundsin t deponoj t gjitha shumat q i takojn dhe me t cilat disponon, n pikpamje t garantimit t transferimit prmes blerjes s mallrave n Jugosllavi, Banka Popullore e Jugosllavis do ta njoftoj Legatn e Turqis n Beograd pr seciln pages t br n efektiv, me udhzim t detalizuar t deponuesit. Kto shuma, kshtu t transferuara n Turqi, prmes mallrave t blera n JugoslIavi, do tu kthehen t interesuarve nga ana e Banks Qendrore t Republiks s Turqis.

Neni 16.

Fondet, mallrat, vlerat, mobiljet dhe t gjitha objektet e tjera, t cilat u prkasin t miturve dhe antarve t tjer t familjes, t cilve ua ka besuar kujdestari i familjes dhe t besuara nga organet kompetente jugosllave, do ti paguhen ose do ti lejohen Qeveris s Republiks s Turqis, q n t ardhmen do ti siguroj administrata dhe mbrojtja e tyre, deri sa t rriten ata, ndrsa shpagimi i tyre do ti bhet kryetarit t familjes, i cili e gzon kt t drejt n pajtim me ligjet e Turqis.

Neni 17.

T gjith t rinjt mysliman, familjet e t cilve jan regjistruar n listat vjetore t shprnguljes, e t cilt ende gjenden n rradht e armats jugosllave, menjher do t lirohen nga shrbimi ushtarak i mtejm, dhe n t njejtn koh do t shprngulen s bashku me familjet e tyre. Nn t njejtat kushte, nuk do t prfshihen, t rinjt mysliman turq q jetojn n regjionet, popullsia e t cilave sht caktuar t emigrohet gjat vitit vijues.

Neni 18.

Nga ana e Qeveris jugosllave do t emrohet nj Komision special, i cili do t angazhohet pr hartimin e lists vjetore pr t shprngulurit, duke e detalizuar me t gjitha shnimet e nevojshme mbi kushtet, profesionin dhe zejet e emigrantve. Listat duhet tu prezentohen prfaqsuesve t Qeveris turke, dhe njherit duhet t zbatohen nga ana e tyre, ato do t shrbejn si baz pr lejimin e dhnies s pasaportit turk, si dhe pr llogaritjen e numrit t familjeve t t shprngulurve.

Ky Komision jugosllav do t mbaj bashkpunim t prhershm me t deleguarit turq, dhe n krkes t tyre, duhet tu ofroj atyre t gjitha informatat pr t cilat ata kan nevoj.

Neni 19.

Nisja dhe ngarkimi i t shprngulurve do t bhet n baz t pasaportave turke kolektive, t cilat do tu lejohen atyre nga autoritetet konsullare t Qeveris s Republiks s Turqis n Jugosllavi. Pasaportat kolektive turke si dhe t gjitha dokumentet e tjera t nevojshme, t cilat vlejn si dshmi, prgatitja e listave vjetore dhe e vizave prkatse n pasaporta pr t dal nga Jugosllavia, absolutisht do t bhen gratis.

Neni 20.

N zonn e lir t Jugosllavis, n Selanik, do t konstituohet nj komision mikst turko-jugosllav i prbr nga nnpunsit, t emruar nga t dy qeverit, i cili do t angazhohet, n marrveshje t prbashkt, pr t ndmarr t gjitha masat e domosdoshme, sipas rrethanave dhe kushteve t ngarkimit dhe t zbarkimit t t shprngulurve.

Neni 21.

Kjo Konvent hyn n fuqi ditn e ratifikimit t saj nga ana e t dy qeverive.

Njherit, nnshkruesit, kt Konvent do ta vrtetojn me vulat prkatse.

E hartuar n gjuhn frnge n vitin 1938.