Karbon Ayak İzi Sunanlar: Beytullah ALBAYRAK

Doğan ÇOK Görkem BARÇA Sadık Ozan ÖZDEMİR

Sunum Tarihi: 20.04.2014

Karbon ayak izi nedir? Karbon ayak izi kişilerin ya da şirketlerin küresel ısınmadaki payının ölçüsüdür. Isınma, ulaşım, elektrik tüketimi gibi faaliyetler doğrudan küresel ısınmaya etki eden en önemli faktörlerden biri olan CO2 salınımına neden olur. Birim karbondioksit cinsinden ölçülen, üretilen sera gazı miktarı açısından insan faaliyetlerinin çevreye verdiği zararın ölçüsü olarak da tanımlanabilmektedir.

Sera Gazları

• CO2 Karbondioksit • CH4 Metan • O3 Ozon • N2O Diazot Monoksit • SF6 Sulfur Hegzaflorid • Halokarbonlar (Karbon Tetraklorid, Metil Kloroform, Tri-klorflorometan,Halonlar, CFCs, HFCs, HCFCS ve diğerleri)

Sera Etkisi Dünya üzerine düşen güneş ışınlarından çok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. Işınların bu gazlar tarafından tutulmasına da sera etkisi denir.

Aslında görüldüğü üzere sera etkisi zararlı değildir aksine faydalıdır, hatta hayati önem taşımaktadır. Çünkü dünyanın ısınması canlıların yaşaması için uygun şartları oluşturur. Örneğin atmosferin sera etkisi olmasaydı dünyanın sıcaklığı –18 C° olacaktı. Ama bugün için dünyanın ortalama sıcaklığı +15C°’dir.

Fakat herşeyin fazlası zarar olduğu gibi sera etkisinin de fazlası zarardır, çünkü sera etkisi gereğinden fazla olduğunda sıcaklık yaşam için gerekli olan seviyenin üzerine çıkar ve küresel ısınmaya neden olur.

Küresel Isınma Sanayi devriminden beri, özellikle fosil yakıtların yakılması, ormansızlaşma ve sanayi süreçleri gibi çeşitli insan etkinlikleri ile atmosfere salınan sera gazlarının atmosferdeki birikimlerindeki hızlı artışa bağlı olarak, şehirleşmenin de katkısıyla doğal sera etkisinin kuvvetlenmesi sonucunda, yeryüzündeki ve atmosferin alt bölümlerindeki (alt troposfer) sıcaklık artışına “küresel ısınma” adı verilmektedir.

Küresel Isınma

Küresel Isınmanın Zararları Küresel ısınmanın etkileri iklim değişikliği başlığı altında toplanabilir. İklim değişikliği, atmosferdeki ısınmanın etkisi sonucunda iklimlerde gözlemlenen değişikliklerdir. Bu yapay değişimler küresel olarak birçok tehlikeyi de beraberinde getirir.

İklim Değişikliğinin Etkileri

İklim değişikliğinin etkileri arasında • Tatlı su kaynaklarının azalması • Gıda üretimi koşullarındaki genel değişiklikler ve • Seller, fırtınalar, sıcak hava dalgaları ve kuraklık

nedeniyle ölümlerde yaşanacak artışlar sayılabilir.

Görüldüğü üzere sera etkisi, beraberinde getirdiği küresel ısınma ve iklim değişikliği neticesinde Dünya çapında tüm yaşamı ciddi anlamda olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle sera etkisinin ideal düzeyde kalabilmesi için global çapta birçok örgüt kurulmuştur ve bu kurumlarda birçok çalışma gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmaların ortak amacı karbon gazı salınımlarının azaltılması, yani karbon ayak izlerinin olabildiğince küçültülmesidir.

Karbon Ayak İzi Türleri • Birincil ayak izi, kişilerin direkt olarak

gerçekleştirdiği eylemlerden dolayı ortaya çıkan karbon gazı salınımlarının bir ölçüsüdür.

•  İkincil ayak izi, kullanılan ürünlerin tüm yaşam döngüsünden bu ürünlerin imalatı ve en sonunda bozulmalarıyla ilgili olan dolaylı CO2 emisyonlarının ölçüsüdür.

Karbon Ayak İzinin Hesaplanması

Karbon ayak izi, bir kişinin 1 yılda doğaya salınmasına vesile olduğu toplam karbondioksit miktarının ölçülmesi ile hesaplanır. Genelde birincil ayak izi hesabında; • Kaç kilometre araba ile yol gidildiği, • Uçağa ne kadar binildiği, • Ev ısıtması, • Kaç kişi yaşandığı gibi değişkenler dikkate alınır.

Karbondioksit Salınım Miktarları

Elektrik …… kWs x 0,623 kg CO2

Doğalgaz …… kWs x 0,215 kg CO2 Fuel oil …… litre x 2,960 kg CO2 Kömür …… kg x 2,870 kg CO2 Odun …… kg x 0,077 kg CO2 Benzin …… litre x 2,900 kg CO2 Mazot …… litre x 3,000 kg CO2 Tren …… km x 0,062 kg CO2 Uçak …… saat x 182 kg CO2

İkincil ayak izi hesabında ise; •  İthal ürün tüketimi • Fazla çöp üretimi • Fazla et tüketimi(özellikle kırmızı et) • Metal ve PVC ürün kullanımı dikkate alınır.

ÖRNEK: Kırşehir’den İstanbul’a ceviz götüren bir kamyonun karbon salınım miktarı şu şekilde hesaplanabilir. Mesafe 635 km, kamyon 200 gr/km CO2 salınımı yapıyor ve 5 ton ceviz taşınıyorsa; 635 km * 200 gr/km = 127.000 gr CO2

5 ton = 5000 kg olduğundan, 127.000 gr CO2 / 5000 kg ceviz = ? ? = 25,4 gr CO2 / kg ceviz Sonuç olarak 1 kg ceviz başına 25,4 gr CO2 salınımı gerçekleşmiş olur.

Hesap Makinası Bir kişinin ev giderleri(ısınma, elektrik vb.), kullandığı otomobil, uçak, tren, gibi ulaşım araçları ve yaşam tarzı nedeniyle doğaya saldığı ortalama CO2 miktarı hesabı için hazırlanmış bir hesap makinası olarak kullanılabilecek bir link: http://ekolojikayakizim.org

Kurumsal karbon ayak izi hesaplamalarında ise daha detaylı incelemeler yapılmaktadır. Üretim birimlerindeki her türlü teçhizatın ortaya çıkardığı karbon salınımlarından, lojistik desteğe kadar tüm departmanların yaptığı karbon salınımı, kurumun geri dönüşüme verdiği önem hesaba katılır.

Kurumsal Karbon Ayak İzi

Kurumsal olması nedeniyle kişisel karbon salınımındakinden çok daha fazla detaya girilmek zorundadır, çünkü eldeki teçhizatlardan(üretim departmanındaki eski model döküm ocakları veya lojistik departmanındaki eski model araçlar olabilir) biri dahi fazla yakıt harcayacak kadar eski olduğunda veya artan malzemeler geri dönüşümde yeterince kullanılmadığında, bu tüm kurumun karbon salınım hesabında oldukça etkili bir fark yaratmaktadır.

Karbon Ayak İzi Ölçümlerinde Kullanılan Standartlar •  ISO 14064, 14065 ve Sera gazları (GHG) Protokol

Standartları •  Kamuya açık beyanname (Publicly Available

Specification) -PAS 2050 • Karbon ayak izi için ISO 14067 standardı

geliştirilmektedir.

ISO 14064 ve 14065

Bir kuruluşun; • Sera gazı emisyonlarının ve uzaklaştırmalarının

istikrarlı raporlanması, • Envanterlerinin çıkartılması, sera gazı emisyon

azaltımı veya, • Uzaklaştırılması iyileştirme projeleri ve sera gazı

bildirimlerinin doğrulanması ve • Geçerli kılınması için bir rehber olarak

kullanılmak üzere önerilen bir standartlar serisidir.

ISO 14065 Standardı 30 ülkede, Uluslararası Akreditasyon Forumunun da içinde yer aldığı pek çok kuruluş ve 70 uzmandan oluşan bir çalışma grubu tarafından geliştirilmiştir. Buna ek olarak, İklim Değişikliği Birleşmiş Milletler Çerçeve Komisyonu (UNFCCC) bu çalışmalara gözlemci statüsünde katılmıştır.

PAS 2050 (Publicly Available Specification)

PAS 2050 konuya sistematik bir yaklaşım getiren ve sürecin daha etkili bir şekilde gerçekleştirilmesine zemin hazırlayan bir standarttır. PAS 2050’de yer alan aşamalar kısaca şu şekildedir; • Tedarik zinciri süreç haritasının ortaya konması. • Kapsam, tanım ve sınırların kontrolü. • Verilerin toplanması ve analiz edilmesi • Karbon salınımının etki ettiği alanın hesaplanması

Standartların Avantajları

Bu tüm standartların işletmelerde kullanılmasının, marka imajından, rekabet avantajına kadar bir çok avantajı bulunmaktadır.

Karbon Ayak İzi Denetimleri Dünya üzerindeki canlıların hayatını sürdürebilmesi için gerekli doğal şartlara(temiz hava, su, toprak vb.) zarar verebilecek her türlü insan yapımı mekanizmayı denetleyen birçok kuruluş ve örgüt bulunmaktadır. Bunlardan Karbon Ayak İzi ile ilgilenen Kyoto Protokolü’dür.

Kyoto Protokolü Kyoto Protokolü küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik uluslararası tek çerçeve. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi içinde imzalanmıştır. Bu protokolü imzalayan ülkeler, karbon dioksit ve sera etkisine neden olan diğer beş gazın salınımını azaltmaya veya bunu yapamıyorlarsa salınım ticareti yoluyla haklarını arttırmaya söz vermişlerdir. Kyoto Protokolü, ülkelerin karbon salınımı 1990 yıllarına çekmesini istemektedir. Protokol 1997 yılında imzalanıp 2005 de yürürlüğe girmiştir.

Türkiye Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinde (BMİDÇS) ve Kyoto sözleşmesinde taraf olmuştur, fakat bir azaltım yükümlülüğü altına girmemiştir. Türkiye’de sera gazı emisyonları; 1990 yılında 170 milyon ton CO2 eşdeğeri iken, 2013 yılında 400 milyon ton CO2 eşdeğerine yükseldiği tahmin edilmektedir. Bu emisyonların yaklaşık yüzde 29’u enerji üretiminden yüzde 33’ü enerji kullanımından, yüzde 13’ü ulaşımdan kaynaklanmaktadır. Endüstriyel proseslerden kaynaklanan oran ise (enerji kullanımı hariç) yüzde 8 civarındadır.

Ülkelerin Kişi Başına Düşen CO2 Salınım Miktarı

Amerika 20.4 ton Almanya 9.8 ton

Çin 3.84 ton Hindistan 1.2 ton İngiltere 9.8 ton Japonya 9.8 ton Rusya 10.5 ton

Türkiye 3.14 ton Zambiya 0.2 ton

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür?

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür?

Birincil karbon ayak izi bireysel olarak; • Atıklar azaltılarak, • Toplu taşıma araçları tercih edilerek, • Gereksiz enerji harcamalarından(ısınma vb.)

kaçınılarak, • Doğal gaz gibi enerji kaynakları yerine güneş

enerjisi gibi sürdürülebilir enerji kaynakları kullanılarak

küçültülebilir.

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür?

Kurumsal olarak ise; • Üretimde fosil yakıt kullanımından uzak durularak, • Bacalarda filtre kullanılarak ve bakımı düzenli

yapılarak, • Sosyal sorumluluk projelerinde bulunularak küçültülebilir.

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür? İkincil ayak izi de; • Et tüketimi azaltılarak, • Eğer musluk suyunu içmek güvenli ise şişelenmiş

su yerine musluk suyu tercih edilerek, • Yabancı mallar yerine yerli mallar tercih edilerek, • Geri dönüşüme önem verilerek, doğada

dönüşebilen ambalajlı ürünler tercih edilerek küçültülebilir.

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür?

Bu konuda en önemli güç ve etken olan hükümetlere düşen görevler; • Sürdürülebilir kaynak temelli enerji politikası, • Tarım, ormancılık, ulaşım, sanayi sektörlerinde de

küresel ısınma odaklı politikaların oluşturulması, • Yasal düzenlemeler, vergiler, teşvikler ve cezalar, • Düşük karbonlu ve yüksek enerji verimli ekonomiye

geçiş, • Bu konuda topluma gerekli eğitimlerin verilmesi ve • Ormanlık alanlarda artış olarak sıralanabilir.

Karbon Ayak İzi Nasıl Küçültülür? Az önce saydığımız hükümet görevleri içinde en önemlisi olan, karbon ayak izi küçültme yöntemlerinden biri, olabildiğince ağaç dikilerek ve orman alanları artırılarak karbon depolama yöntemidir. Ağaçlarda depolanan karbon miktarı ağacın; • Türüne • Yaşına • Çapına-boyuna ve • Bölge iklimine göre değişiklikler gösterir.

Ağaçların Ortalama Karbon Depolama Kapasitesi

Sonuç

•  İnsanlık yavaş yavaş doğayı ve haliyle kendisiyle birlikte tüm canlılığın neslini tüketiyor.

•  Hep daha fazlayı isteme alışkanlığımız, çevremizi ve doğayı düşünmememiz bizleri bir bilinmeze doğru götürüyor.

•  Böyle gidersek, adı ister iklim değişikliği olsun, isterse su, kuraklık, ozon tabakasının delinmesi, enerji, gıda güvenliği sorunu olsun bazı ekolojik sorunlarla er geç karşılaşacağımız kesin.

•  Bunları önlemenin ya da geciktirmenin yolu, doğaya saygı ve doğayı anlamaktan geçiyor.

Karbon Ayak İzi İle İlgili Videolar

• http://www.youtube.com/watch?v=c4hpXJsdQfI • http://www.youtube.com/watch?v=D8-eCbDbu-8 • http://www.youtube.com/watch?v=TYC-eCceZ1U