1

UNIVERSITETI : ALEKSANDR MOISIU DURRS

FAKULTETI I STUDIMEVE PROFESIONALE- MASTER PROFESIONAL

DEPARTAMENTI I MJEKSIS

DEGA INFERMIERI KIRURGJIKALE

PUNIM DIPLOME

TITULLI I TEMES :

Kanceri kolorektal dhe kujdesi infermieror.

Punoi: MALVINA VERJONI

Pedagogu udheheqes : VIOLETA ZANAJ

VITI AKADEMIK 2012-2014

2

Mirnjohje

Mirnjohja dhe falenderimi shkon pr t gjith

pedagogt e universitetit Aleksander Moisiu,

Durrs. N saj t profesionalizmit t tyre dhe

prkushtimit pr t prcuar njohuri, kam arritur deri

n diplomim.

3

Titulli : Kanceri kolorektal dhe kujdesi infermieror.

QELLIMI

Msimi dhe perfeksionimi I dijeve n lidhje me kujdesin ndaj kancerit kolorektal dhe rritja e

nivelit t kujdesit infermieror pr pacientt me kancer t kolonit.

OBJEKTIVAT

1. Identifikimi I shkaqeve dhe faktorve rriskues pr kancerin e kolonit.

2. T tregojm listn e ekzaminimeve dhe testeve diagnostikuese pr kancerin e kolonit.

3. Identifikimi I opsioneve t trajtimit pr pacientt me kancer t kolonit.

4. Prmirsimi I puns n lidhje me kta pacient.

5. Rritja e interesit pr t br analizat dhe kontrollet e duhura pr t arritur m pas q t

kapet n koh semundja dhe si rrjedhoj edhe t shrohet m leht.

6. Rritja e motivacionit pr t besuar se mund ta mposhtin smundjen duke e luftuar me

forc at .

7. Ndjekja intensive dhe adekuate e ktyre pacientve.

8. Njohja nga ana teorike dhe praktike sa m e mir e ktyre nozologjive pr parandalimin e

kancerit t kolonit.

4

PERMBAJTJA

HYRJA..

KAPITULLI 1...

1.1 Epidemiologjia

1.2 Etiologjia ;faktort rriskues

1.3 Fizpatologjia...

1.4 Klasifikimi I kancerit t kolonit sipas stadeve

1.5 Klinika

1.6 Komplikacionet...

1.7 Ekzaminimet

1.8 Diagnostikimi..

1.9 Parandalimi I kancerit t kolonit.

1.10 Trajtimi..

Kapitulli 2

2.1 Materiali dhe metodika

2.2 Rezultatet dhe diskutimet e kryera...

Kapitulli 3

3.1 Kujdesi infermieror n kancerin e kolonit

3.2 Kujdesi infermieror n rast kolostomie si pasoj e kancerit t kolonit

3.3 Etapat e kujdesit infermieror

3.4 Edukimi shendetsor dhe kujdesi n shtpi.

3.5 Rezultatet e pritshme...

3.6 Rekomandime dhe udhzime..

Kapitulli 4

4.1 Rezultatet e pritshme

Konkluzionet

Bibliografia

5

ABSTRAKTI

Kjo tem sht mar n studim jo vetm pr faktin q ky kancer sht ndr kanceret me

vdekshmri t lart n bot por edhe pr nevojn e ndrgjegjsimit t popullats n mnyr q t

mundsojm parandalimin e tij.

sht punuar dhe studiuar q nga faktort e rriskut e deri tek parandalimi e trajtimi duke

vzhguar e ndjekur pacientt e shtruar n Repartin e Kirurgjis n spitalin e Tirans. Pacientve

u jan mar t dhna t rndsishme dhe u sht dhn kujdesi infermieror I nevojshm dhe n

kt mnyr ne kemi arritur n disa prfundime t rndsishme.

1- Ca I kolonit sht smundje shum e shpesht q sht vrejtur m shum n femra se n

meshkuj.

2- Gjat kujdesit infermieror ka shum rndsi aplikimi I terapis dhe kujdesi ndaj plags dhe

n vecanti ndaj kolostomis kur ajo sht prezente.

3- Diagnostikimi I hershm sht mnyra m efikase pr parandalimin e Ca t kolonit.

4- sht shum e rndsishme q t bhet ndjekja n vazhdimsi e pacientve dhe tu jepen

kshilla n lidhje me kujdesin n vazhdimsi.

FJALET KYCE

Kancer rritje jonormale ose e pakontrolluar e qelizave.

Polipe tumore beninje ( jokanceroze)

Metastaza prhapje e qelizave kanceroze n organet e tjera t organizmit.

Kolostomia sht nj hapje e zorrs s trash jashtebarkut n formn e nj stome.

Stoma sht nj gojz (vrim)q shrben pr nxjerrjen e materialeve fekale nga zorra.

6

HYRJE

Cfar sht kanceri?

Kanceri sht nj grup me m shum se 200 smundj t ndryshme q prekin t gjitha indet dhe

organet e organizmit. Ato ndikojn n njsin baz t trupit, qelizs. Kanceri ndodh kur qelizat

bhen jo normale dhe ndahen pa kontroll. Shumzimi neoplazik fillon n mnyr spontane dhe

nuk I shrben asnj qllimi . Si gjith organet e tjera t trupit edhe koloni dhe rektumi jan t

formuara nga shum tipe qelizore. Normalisht ,qelizat prodhohen me shumic vetm kur trupi ka

nevoj pr to . N qoft se qelizat ndahen kur qelizat e reja nuk kan nevoj formohet nj mas

indi, shtres e quajtur rritje ose tumor. Tumoret mund t jen beninj ose malinj. Tumoret

beninje jan jo kanceroze,rriten ngadal dhe nuk prhapen tek pjest e tjera t trupit.Tumoret

malinje jan kanceroze ,rriten me shpejtsi,n formn e masave t crregullta dhe indi tumoral

deprton n thellsi t indeve fqinje n formn e rrnjve. Me kalimin e kohs ,nj pjes e

qelizave shkputen nga masa tumorale mm, futen n qarkullimin e gjakut ose t limfs dhe

transportohen n inde ose organe t tjera. Kjo prhapje n organet e tjera quhet metastaz .

Kanceri I kolonit

Kanceri kolorektal sht nj smundj ku qelizat normale mukozale t kolonit ose rektumit

fillojn t ndryshojn ,fillojn t rriten n mnyr t pakontrollueshme dhe nuk e ndalojn rritjen

e tyre. Kto ndryshime zakonisht marrin vite t zhvillimit ,megjithat n disa raste t smundjeve

trashguese ,ndryshimi mund t ndodh brenda muajit dhe vitit. Q t dy faktort gjenetik dhe

rrethues mund e shkaktojn ndryshimin. Fillimisht,qelizat shfaqen n rritje si tumore beninje (

jokanceroze) q quhen polipe q me kalimin e kohs mund t kthehen n tumore

malinje(kanceroze). Nse nuk trajtohet ose hiqet nj polip mund t bhet potencialisht krcnues

pr jetn,pasi kanceri kolorektal mund t prhapet dhe dmtoj (metastazoj) indet e afrta dhe

organet.

7

Anatomia

Koloni sht pjes e sistemit trets t trupit. Sistemi trets largon dhe prpunon lndt

ushqyese(vitaminat,mineralet,karbohidratet, yndyrnat,proteinat dhe ujin) dhe ndihmon n

eleminimin e mbeturinave jasht trupit. Sistemi trets I poshtm sht I formuar nga

esofagu,stomaku,zorra e holl dhe zorra e trash . Zorra e trash sht e prbr nga kto pjes:

1. Cekumi apo zorra e verbr

2. Kolon ascendens (zorra ngjitse)

3. Kolon transverses (zorra transversal)

4. Kolon descendens (zorra zbritse)

5. Kolon sigmoideum (n formn e grms S)

6. Rectum (zorra e drejt)

Dhe kanali anal I cili prfundon me anusin

Figura 1.Anatomia e kolonit

8

KAPITULLI 1

1.1 Epidemiologjia

Kanceri I kolonit dhe rektumit sht shkaku I tret kryesor I kancerit n meshkuj dhe shkaku I

katrt kryesor I kancereve tek femrat. Frekuenca e kancerit kolorektal sht I ndryshm npr

bot. Ai sht I zakonshm n vendet perndimore dhe sht I rrall n Azi dhe Afrik. N

shtetet ku njerzit kan adaptuar dietn e vendeve perndimore,incidenca e kancerit kolorektal

sht rritur. Ai sht I barabart n t dy gjinit si n meshkuj dhe n femra deri n 148,810 raste

diagnostikohen n 2008,dhe nga nj vlersim 49,960 njerz do t vdesin nga kjo smundje. Ai

sht gjithashtu nj ndr m t shpeshtit kancer parandalues sepse ata mund t zhvillohen nga

polipet q mund t hiqen prpara se ato t bhen kanceroze. Kanceri I kolonit sht 90% I

mjekueshm kur zbulohet hert.

1.2 Etiologjia; Faktort rriskues

Shkaqet e sakta t kancerit kolorektal jan t panjohura por, mund t prmendim faktort

rriskues q perfshijn:

1. Mosha

Mosha sht nj faktor rriskues n zhvillimin ose shfaqjen e kancerit kolorektal dhe m te

rriskuar jan pacientt mbi 50 vjec.

Stili i jetes

Semundjet e

zorres

Faktoret

gjenetike

Mosha

9

2. Faktort gjenetik

Nj person me sfond gjenetik sht nj faktor I rndsishm, faktor rrisk n kancerin e kolonit.

Prafrsisht 20 % e kancereve jan t lidhur me nj histori familjare t kancerit t kolonit.

Dhe 5% e kancereve t kolonit jan pr shkak t trashgimit t sindroms s kancerit t kolonit.

Sindromi I kancerit t kolonit I trashguar sht crregullim ku pjestart e afrt familjar kan

trashguar defektin gjenetik shkaktar t kancerit nga nj ose t dy prindrit. Dihet se

kromosomet prmbajn informacion gjenetik dhe trashgimi I kromozomeve defektoze

shkakton defekt gjenetik q con n formimin e polipeve t kolonit dhe m von t kancerit t

kolonit.

sht I mundur t trashgohet rreziku pr tu smur nga tumori kolorektal n qoft se ,tek

familjart e vtet jan manifestuar disa smundje q predispozojn n formimin e tumoreve

intestinal. Ku ndr t cilat prmendim:

A .Polipoza adenomatoze familjare ose FAP (familial adenomatous polyposis).

sht nj sindrom I kancerit t kolonit t trashguar ,ku pjesetart e afrt familjar zhvillojn

nj pafundsi polipe t kolonit (100.000 1.000.000) duke filluar t zhvillohen q n mosh t

vogl dhe pas disa vjetsh ,zakonisht rreth moshs 10-20 vjec q po t mos zbulohet hert dhe

t trajtohet (hiqen polipet e kolonit) hert, nj person I prekur nga sindromi I polipit familjar

sht pothuajse I sigurt t zhvilloj kancer t kolonit nga kto polipe. Kanceret zakonisht

zhvillohen n moshn 40 vjec. Kta pacient jan gjithashtu n rrezik t shfaqjes s nj kanceri

tjetr n gjendrn tiroide ,stomak etj.

B. Polipoza adenomatoze familjare e lehte ose AFAP(attenuated familial adenomatous

polyposis).

sht nj version I leht I FAP. Pjestart e prekur zhvillojn m pak se sa 100 polipe t

kolonit. Megjithat,ata jan akoma n rrezik shum t lart t shfaqjes s kancerit t kolonit n

moshat e reja. Ata jan gjithashtu n rriskun e t paturit polipe n stomak dh n duoden.

C. Karcinoma e trashgueshme e kolonit me baz jopolipoze HNPCC(hereditary

nonpolyposis colon cancer).

sht nj sindrom I trashguar I Ca t kolonit ku pjestart e afrt t familjes mund t zhvillojn

polipe dhe kancere t kolonit,zakonisht n kolonin e drejt ,,rreth moshs 30-40 vjecare. Disa

pacient me HNPCC gjithashtu jan n rrezik t shfaqjes s kancerit t mitrs,kancerit t

stomakut,ovareve,ureterve dhe traktit biliar.

D. MYH polyposis syndrome

sht nj syndrom I trashguar I kancerit t kolonit I zbuluar koht e fundit. N mnyr tipike

pjestart e afrt zhvillojn 10-100 polipe q ndodhen prreth moshs 40 vjecare, dhe jan n

rrezik t lart t shfaqjes s kancerit t kolonit .

10

3. Smundjet e zorres

A . Polipe n kolon.

Figura 2.Polipet ne kolon

N polipet sporadike dhe kanceret (polipet me kanceret q zhvillohen n munges t historis

familjare), kromozomet dmtuese mund t gjenden vetm n polipe dhe n kancere q

zhvillohen nga kjo qeliz. Polipet e kolonit zhvillohen kur dmtimet e kromozomeve prsriten

n qelizat e shtress s brndshme t kolonit. Normalisht, kromozomet e shndetshme

kontrollojn rritjen e qelizave n nj mnyr t rregullt. Kur kromozomet dmtohen, rritja e

qelizs bhet e pakontrollueshme dhe rezulton n mase t indit (polipet). Polipet e kolonit jan

fillimisht beninje. Pas disa viteve polipet e kolonit mund t dmtojn kromozomet dhe t bhen

kancerogene.

Mundsia q nj polip I kolonit t evoloje drejt nj forme invazive t kancerit varet nga prmasat

e vet polipit:

sht minimale (inferior me pak se 2%) pr prmasa inferior prej 1.5cm.

Mesatare (2-10%) pr prmasa 1.5-2.5cm dhe domethnse pr prmasa m t mdha se 2.5cm.

Pas transformimit n mas kanceroze mukoza intestinale mund t paraqitet me karakteristika t

ndryshme n varsi t forms pamore me mikroskop dhe si pasoj merr emra t ndryshm:

adenokarcinoma, ademokarcinoma mucinoze, adenokarcinoma me qeliza malinje prej unaze,

carcinoma (me e rralle). Pervec ktyre kanceret kolorektal mund t ken pamjen e polipit, t nje

nyje ose t manifestohen me ulcera t mukozs.

11

B. Ca te kolonit, rektumit.

Figura 3.Ca I kolonit

C. Kolit ulceroz ose Morbus Crohn.

Figura 4.Koliti ulceroz

Kanceri I kolonit sht nj komplikacion I njohur I kolitit kronik ulcerativ. Koliti kronik ulceroz

shkakton inflamacion t shtrss s brndshme t kolonit dhe rreziku pr kancer beninje sht

rritur pas 8-10 vite t kolitit. Rreziku pr shfaqen e kancerit tek nj pacient me kolit ulceroz

gjithashtu sht I lidhur te pozicionimi dhe te shtrirja e semundjes se tij apo saj. Vlersimet e

fundit t grumbulluara n lidhje me incidencn e kancerit t kolonit s bashku me kolitin

ulcerative jan 2.5% n 10 vite, 7.6% n 30 vite, dhe 10.8% n 50 vite.

12

4. Stili I jeteses.

A. Faktort ushqyes

Figura 5.Ushqim I shpejte

Mes faktorve rriskues lidhur me stilin e jets prfaqson at m t studiuarn. Nj diet

e pasur me prmbajtje t lart yndyrore (q provokon n mnyrn e saj nj lshim n intestin n

sasi t madhe t acidit biliar) sht n gjendje t favorizoj transformimin malinj t polipeve q

mund t jen present n kolon. Kjo tregon q dieta e gabuar vshtir se mund t jet I vetmi

shkaktar I tumorit t kolonit por ajo thjesht favorizon ose mund t jap ndihm negative

faktorve t tjer rriskues. Yndyrnat vegjetale ose t ashtuquajturat yndyrnat e pangopura nuk

jan t rezikshme.

Dieta e lart me yndyrna dhe e ult me fibra dhe kalcium predispozon n Ca kolorektal. Prej

kohsh sht vn re se disa lloje t Ca jan t shpeshta n disa vende dhe popuj apo kontinente

t caktuara dhe t rralla n disa t tjera. N shtetet me perqindje t lart t Ca kolorektal,

konsumi I yndyrs nga popullata sht shum m I lart se sa n shtetet me prqindje t ult t

kancerit. Kanceri kolorektal p.sh. sht shum m I shpesht n SH.B.A, Kanada dhe vendet e

Evrops Perndimore dhe Veriore. Prkundrazi, ky lloj kanceri sht shum m I rrall n vend

si: Japoni, Kili, Portugalia, Izraeli apo disa fise t Afriks Jugore. Nga ana tjetr studimet

epidemiologjike kan provuar se kur banort e ktyre vendeve t fundit emigrojn n Amerik

ose n Evrop dhe I prshtaten mnyrs perndimore t jetess dhe t ushqyerjes ato smuren

nga Ca kolorektal pak a shume me t njejtn shpeshtsi sikurse popullata tjetr vendase. Kjo

provon se arsyeja e ndryshimit n shpeshtsin e kancerit nuk lidhet me faktort gjenetik apo t

trashguar, por me menyrn e jetess dhe t ushqyerjes.

Besohet q nnproduktet ose produktet q sjell metabolizmi yndyror cojn n formimin e

kancerit duke shkaktuar kimikate (karcinogjene).

Dieta e lart me perime dhe ushqimet me fibra si: ushqimi I that prej drithrash mund t cliroj

n zorr kto kancerogjene dhe ndihmon n reduktimin e rezikut pr Ca. Pra, dieta me

prmbajtje t lart kalorike, e pasur me produkte t mishit dhe yndyrna shtazore dhe e varfr n

fibra (oriz, drithra, bizele, barbunja, etj.) favorizon zhvillimin e Ca kolorektal. Ushqimet e

13

pasura me fibra (orizi, dritherat, buka e zeze, makaronat, fasulet, bizelet, barbunjat, bathet etj.)

kan veprim mbrojts pr tumoret malinje t organeve t aparatit trets.

B. Duhani I perdorur per me shume se 35 vjet.

Figura 6.Duhani dhe lendet e demshme te tij

14

C. Gjithashtu ekziston nje asosacion midis kancerit kolorektal dhe konsumimit te alkoolit.

Figura 7. Dmet e alkoolit n organizmin e njeriut,ku perfshihet dhe Ca I kolonit.

D. Puna- Ekspozimi n disa kushte n pun si ekspozimi ndaj tretsve, materialet

zmeriluese, benzina,formaldehidet dhe disa prbrs t vecant.

15

1.3 Fizpatologjia

Fillimisht, qelizat shfaqen n rritje si tumore beninje (jokanceroze) q quhen polipe q me

kalimin e kohs mund t kthehen n tumore malinje (kanceroze). Nse nuk trajtohet ose hiqet nj

polip mund t bhet potencialisht krcenues pr jetn, pasi kanceri kolorektal mund t prhapet

dhe dmtoj (metastazoj) indet e afrta dhe organet.

Figura 8.Transformimi I polipeve ne Ca.

Ai sht gjithashtu nj ndr m t shpeshtit Ca parandalues sepse ata mund t zhvillohen nga

polipet qe mund t hiqen prpara se ata t bhen kanceroze.

Kanceri I kolonit sht 90% I mjekueshm kur zbulohet hert. Karcinomat e zorrs s trash

prekin gati njsoj grat dhe burrat. Adenokarcinoma sht tipi m I zakonshm I kancerit t

zorrs s trash. Shkalla e diferencimit ndryshon mjaft por nuk lidhet me shkalln e invadimit

ose me shpejtsin e rritjes. Shkalla e prhapjes s tumorit n kohn e operimit sht shum e

rndsishme pr mjekun, sepse kjo lidhet ngusht me prognozn. Ata t semur q e kan

tumorin t kufizuar n murin e zorrs ,kan mundsi t shklqyer kurimi pas rezeksionit kirurgjik

,sic del nga mbijetesa pr 5 vjet n m shum se 95 % t rasteve. Tek t smurt me shtrirje t

tumorit n seroz dhe n dhjamin mezenterik,jetesa pr 5 vjet mbas rezeksionit sht 80 %. N

rast metastazash n limfonodula jetesa pr 5 vjet ulet n 40 %, ndrsa prania e metastazave t

largta n melci, n mushkri,n kocka ose tru e ul jetesn 5-vjec.

16

1.4 Klasifikimi I Ca te kolonit sipas stadeve

Ca I kolonit zhvillohet nga stadi 0 n stadin IV , gjat ksaj periudhe qelizat tumorale rriten duke

prshkuar shtresat e ndryshme t murit intestinal dhe shprndahen n limfonodulat dhe n

organet e tjera.

Figura 9.Stadet e Ca

Stadi 0 (carcinoma in situ )

N stadin 0 semundja sht n fazn

fillestare ,qelizat neoplazike jan prezente

vetm n mukozn m t brndshme t

kolonit. Stadi 0 prkufizohet edhe si

carcinoma in situ.

Stadi I

N stadin e I tumori sht shtrir nga shtresa m e

brndshme e murit t kolonit deri n shtresat e tjera t

ndrmjetme.

17

Stadi II

Stadi I II zakonisht ndahet n stadin e II A dhe stadin e II B.

Stadi II A: Tumori sht I shtrir n shtresat e ndrmjetme t kolonit ose ka invaduar n

indet pran kolonit ose rektumit.

Stadi II B: Tumori sht prhapur prtej murit t kolonit dhe ka prekur organet pran

dhe/ose peritoneumin.

Stadi III

Zakonisht ndahet n stadin III A,III B,III C:

Stadi III A: Tumori sht shtrir nga shtresa m e thell e paretit t kolonit deri n

shtresat e ndrmjetme dhe ka vrshuar deri n tre limfonodula .

Stadi III B: Tumori ka invaduar deri n tre limfonodula prreth dhe sht prhapur :

o Prtej shtresave t ndrmjetme t murit t kolonit

o N indet pran kolonit ose rektumit

o Prtej murit t kolonit dhe ka vrshuar organet dhe/ose peritoneumit.

18

Stadi III C: Tumori ka invaduar n 4 ose m shum limfonodula prreth dhe sht

prhapur:

o N ose prreth shtresave t ndrmjetme t murit t kolonit.

o N indet pran prreth kolonit ose rektumit.

o N organet prreth dhe/ose peritoneumin.

Stadi IV

N stadin IV ,tumori ka invaduar limfonodulat prreth dhe sht prhapur n organet e tjera n

distanc si p.sh heparin dhe pulmonet.

Figura 10. Metastazat e Ca te kolonit

19

1.5 Klinika

Kanceri I kolonit mund t shfaqet disa vite prpara shfaqjes s simptomave. Pacientt fillimisht

mund t mos ken eksperienc t shenjave dhe simptomave ,ose mund t jen t paprcaktuara

dhe mund t ken probleme jospecifike si ,lodhje, dobsi,anoreksi dhe humbje n pesh t

pashpjegueshme. Shenja e par shqetsuese sht gjaku n fece.

Shenjat dhe simptomat ndryshojn nga vendosja anatomike e tumorit.

Tumoret e kolon ascendent dhe ata n cekum shkaktojn :

a. Dhimbje abdominale

b. Anemi ferriprive pr shkak t humbjes s ngadalt t gjakut pr nj periudh kohore t

gjat . Vet anemia ferriprive shkakton lodhje,dobsi,humbje n pesh,frymmarje t

shkurtra etj.

c. Gjak okult n fece

d. Nj mas n kuadratin e poshtm t majt.

Kta tumore ngjajn me lulelakrn dhe prfundimisht bhen nekrotik dhe ulcerohen. Fecet jan

relativisht t lngta n kt pik t kolonit,kshtu kta tumore mund t bhen fare leht t

mdhenj pa shkaqe n ndryshimin e defekimit. Sepse tumori tipik sht mire I diferencuar ,

prognoza e ktyre pacientve sht m e mir se sa tek pacientt me tumor t colon descendent.

Tumoret e kolonit transvers dhe ato n fleksurn e majt, shkaktojn :

a. Gjak okult n fece

b. Konstipacion

c. Peristaltik t ulur t zorrve

d. Fryrje t barkut

e. Krampe

f. Dhimbje barku

Tumoret e colon descendent ,shkaktojn:

a. Rrjedhje gjaku t celt

b. Tenezma

c. Dhimbje kolike abdominal

d. Alternime,kapsllk dhe diarhe

e. Nauze dhe t vjella

20

Kta tumore jan ulcerative dhe deprtojn n zorr.

Tumoret n colonin sigmoid dhe rektum shkaktojn :

a. Dhimbje n sacrum ose n rectum

b. Ndjenjn e mbushjes n rectum

c. Gjak I kuq I shndritshm mund t tregoj gjithashtu nj zhvillim afr fundit t kolonit

t majte ose rectumit.

d. Gjithashtu mund t ndodh edhe anemia.

e. Obstruksion parcial ose te plot t zorrs. Kanceret q shkaktojn obstruksion parcial

mund t shkaktojn keto simptoma si: konstipacion ,diarhe,dhimbje dhe fryrje t

barkut ,tenezma.

1.6 Komplikacionet

Meqense sht karakteristik pr tumoret t invadojn,shum tumore t kolonit diagnostikohen

,s pari nga nj ndrlikim I dmtimit fillestar. Tumori mund t shpoj murin e zorrs duke dhn

peritonit akut; mund t shpoj me ngadal dhe mund ta izoloj murin duke dhn nj mas

inflamatore lokale dhe peritonit t lokalizuar ,ose mund t invadoj ent e gjakut dhe t

shkaktoj nj episod hemorragji rektale t mpreht.

M shpesh tumori bllokon pjesrisht lumenin e zorrs pr nj periudh t gjat kohe ,gjat s

cils zorra e trash n pjesn proksimale t tumorit zgjerohet ngadal pa dhn ndryshime

dramatike t simptomave deri sa t vrehet bllokimi I qart.

Kjo ndodh m shpesh kur tumori sht n sigm ,ku fecet jan m t thata. Tumoret gjithashtu

dobsojn murin e kolonit n mnyr t till sa mund t vrehet invaginim dhe tumori vet con

n invaginim. Po kshtu fiksimi I murit t zorrs nga nj tumor mund t jap nj volvulus ,I cili

shihet me shpesh n pjesn sigmoide. Tumoret shum t mdha dhe tumoret q rriten shum

ngadal mund t japin simptoma me shtypje me organet fqinje si n uterus,n ureter ose n

fshikzn urinare.

Hernia inguinale mund t shfaqet si shenj e par e ktij presioni t shtuar. Fistulat midis zorrs

s trash dhe organeve pelvike duhet t cojn n kerkim t gjithanshm pr nj infiltrim t

fsheht neoplazik.

Nganjher jan par abcese brenda kavitetit peritoneal dhe celulit I murit t barkut nga infiltrimi

I tumorit.

21

1.7 Ekzaminimet

1. Tushe rektale :

Ekzaminimi kryhet nga mjeku ose infermieri dhe me doreza ,mjeku ose infermieri fut gishtin e

lubrifikuar brenda n rektum pr t prekur ndonj mas ose dicka tjetr jonormale.

2. Testi pr gjak okult:

Nj ekzaminim I rndsishem pr kancerin kolorektal dhe polipe sht testi I feceve pr gjak

okult. Tumoret e kolonit dhe rektumit priren q t rrjedhin gjak ngadal n fece, sasia e gjakut t

przier me fece zakonisht nuk sht I dukshem me sy t lir . Prgjithsisht prdorimi I testeve t

feceve pr gjak okult mbshteten n shndrrimin kimik t ngjyrs nga zbulimi mikroskopik I

prbrjes s gjakut. Kta teste jan t dy t prshtatshm dhe t lire. Nje sasi e vogl feceje

vendoset mbi nj letr speciale pr testimin e gjakut okult . Zakonisht jan mbledhur tre letra

fecesh t njpasnjshme . Nj person q testi pr gjak okult n fece sht pozitiv ka 30% - 45%

shanse q t ken polipe n kolon dhe 3% - 5% shanse pr t patur kancer t kolonit. Kanceri I

kolonit I gjetur n keto rrethana priren t zhvillohen hert dhe kan nj prognoz afatgjat t

mir .

sht e rndesishme t kujtohet q testi I feceve pr gjak okult nuk sht I nevojshm kur

personat kan kancer t kolonit. Shum rrethana t tjera mund t shkaktojn gjak okult n fece.

Megjithat ,pacientt me test pozitiv t gjakut okult n fece do t kalojn n nj vlersim t

mtejshm prfshir klizmn me barium me rreze-x, kolonoskopia dhe teste t tjera q

prjashtojn kancerin e kolonit,dhe t sqaroj burimin e rrjedhjes s gjakut. Gjithashtu sht e

rndesishme q negativiteti I gjakut okult n fece nuk mund t jet nj mnyr pr t prcaktuar

mungesn e kancerit kolorektal dhe polipeve. Madje ,n nj testim ideal t gjendjes, m pak se

20 % I kancerit t kolonit ,gjaku okult n fece mund t mungoj n ekzaminim. Shum pacient

22

me polipe t kolonit jan testuar negativisht pr gjak okult n fece. N pacientt e dyshuar pr

kancer t kolonit ,dhe ata me factor t lart rriskues pr zhvillimin e polipeve kolorektale dhe

kanceri , sigmoidoskopia elastike ose ekzaminimi me kolonoskopi jan t zbatueshm edhe

n.q.se gjaku okult n fece sht negativ.

3. Biopsia

Realizohet nprmjet heqjes s qelizave ose indeve n mnyr q ata mund t shihen me nj

mikroskop nga nj patolog pr t kontrolluar pr shenja t kancerit.

4. Biopsia e limfonodulave

Konsiston n heqjen e nj limfonoduli . Patologu analizon kshtu kampionin me an t

mikroskopit pr t konstatuar prezencn e qelizave neoplazike.

5. Irrigografia ose irrigoskopia-klizma me barium.

Figura 11. Klizma me barium

sht nj mjet diagnostik tepr I sakt pr zbulimin e anomalive strukturore t zorrs s trash.

Nj studim I kujdesshm te nje I semur I prgatitur mir mund t zbuloj edhe dmtimet

mukozale t vogla deri ne 0.5 cm.

Pr gjetje me cilsi t lart t dmtimeve t pakapshme si polipet e vogla ose ndryshimet e

hershme t kolitit ulceroz, me vler sht klizma barike me ajr kontrast. N kt sdudim

mukoza vishet me nj shtres t holl barium, pas s cils futet ajr pr t prhapur kontrastin

dhe pr t prfituar dmtimet e vogla. Nj seri e rrezeve-x n pjesn e poshtme t traktit

gastrointestinal.

Nj likid q prmban barium vendoset brenda n kolon. Bariumi vesh pjesn e poshtme t

traktit gastrointestinal dhe merren rrezet-x ku pacienti m prpara sht shtrir mbi nj tavolin

me rreze-x. Lngu I bariumit sht I vendosur brenda n zorrn e trash dhe rrjedh npr kolon.

Rrezet-x perftohen pr t par zona jo normale.

23

6. Sigmoidoscopia

Figura 12. Sigmoidoskopia dhe sigmoidoskopi

sht nj procedur q shrben pr t par pamje brenda n rektum dhe sigmoid pr polipe ,zona

jo normale,ose kancer. Sigmoidoskopi sht nj tub I holl,I shndritshm dhe me nj lente pr

pamje q futet prmes anusit dhe rektumit dhe brenda pjess s poshtme t kolonit. Ai gjithashtu

mund t shrbej pr t hequr polipe ose nj ind t thjesht.

7. Kolonoskopia

Figura 13. Kolonoskopia dhe kolonoskopi

sht nj procedur q shrben pr t par pamje brenda rektumit dhe kolonit pr polipe, zona

jonormale ose kancer. Kolonoskopi sht nj tub I holl I imt,I shndritshm me nj lente pr t

par gjith traktin e kolonit q futet prmes rektumit brenda n kolon. Ai gjithashtu mund t ket

nj mjet pr t hequr polip ose nj ind t thjesht . Kjo metod mund t diagnostikoj kanceret e

kolonit potencialisht t kurueshm q u kan shptuar teknikave t tjera diagnostikuese.

Afrsisht gjysma e kolonoskopis kryhen pr shkak t irigografis anormale , q tregon pr nj

24

polip, ngushtim apo defekt mbushjeje q flet pr karcinom. e kolonoskopive bhen pr shkak

t hemoragjis kronike t pashpjegueshme gastrointestinale.

8. Kolonoskopia virtuale ose CT colonography

sht nj procedur q prdoret me nj seri t rrezeve-x e quajtur tomografia e komjuterizuar

duke mar nj seri pamjesh 2 ose 3 dimensionale t kolonit. Nj kompjuter I hedh pamjet bashk

me detajet e imazhit t krijuar q mund t shfaq polipe ose dicka tjetr jonormale brenda n

siperfaqe t kolonit. Megjithat jo gjithmon ka vler.

9. CEA (antigeni karcinoembrionik)

Prcaktohet si analiza e gjakut q vlerson nivelin e antigenit karcinoembrionik n gjak. CEA

prodhohet si nga qelizat neoplazike edhe nga ato normale. Nse prqendrimi I tij sht mbi

normn kjo mund t jet nj shenj e prezencs s nj tumori t kolonit ose patologjive t tjera.

10 . Rezonanca magnetike nukleare (RMN)

sht nj procedur q prdor kampione magnetike ,radium dhe nj kompjuter pr t prpunuar

pamje t detajuara t strukturave t brendshme t kolonit. RMN mund t kryhet edhe me gjysm

kontrasti duke injektuar n ven nj substanc t quajtur Gd(gadolinio),q akumulohet prreth

qelizave neoplazike duke I br n njfar mnyre m t dukshme.

11 . Radiografia e toraksit

sht nj radiografi e organeve dhe e kockave q gjenden n toraks. Rrezet-x jan n gjendje t

prshkojn trupin dhe t fiksohen n nj shtres duke shfaqur n kt mnyr pamje t

strukturave t organizmit.

12. Analiza gjak komplet

sht nj analiz gjaku q synon t vlersoj:

o Numrin e eritrociteve,leukociteve dhe trombociteve

o Nivelin e Hb(hemoglobins,protein q transporton O2 n eritrocite)

o Ht (hematokriti ,prqindjen e eritrociteve n gjak

25

1.8 Diagnostikimi

Bhet n saj t :

1. Ekzaminimi subjektiv

2. Ekzaminimi objektiv

3. Ekzaminimeve t tjera shtes.

1. Ekzaminimi subjektiv krkohet n lidhje me faktort rriskues.

2. Ekzaminimi objektiv fillon me ankesat e pacientit q I prmendm m sipr.

Ndrsa gjat nj ekzaminimi t abdomenit ,shikohen konturet e barkut, vrehet pr ndonj

fryrje,distension ose asimetri. Pra,palpimi I abdomenit bhet n krkim t masave t mundshme

n nivelin intersticial,t mlcis dhe t limfonodujve. Auskultohen t katr kuadrantet e barkut

pr t dgjuar zhurmat e zorrve dhe shnohen frekuencat e tyre dhe karakteristikat. Perkusohet

abdomeni n t gjitha kuadratet ,pr t vrejtur ndonj tingull t dobt ose t fort q mund t

indikoj pranin e nj mase n nj zon t gjer.

Palpohet abdomeni pr t vrejtur, pr ndonj mas,pr butsin ose fortsin.

Kryhet ekzaminimi me gisht I rektumit ,ku vlersohet pr tonalitetin e sfinkterave,pr butsi,pr

irritabilitet ose pr noduj,pasi rreth 70 % e tumoreve t rektumit preken me gisht.

3.Ekzaminimet

Procedura depistuese m efektive dhe ekonomike pr Ca kolorektal sht testi I feceve pr gjak

okult. Prvec ktyre ekzistojn pastaj ndrhyrje instrumentare t ndryshme q lejojn

diagnostikimin e tumorit dhe percaktimin e stadit n vazhdim ose vleresimin e rndess.

Ekzaminimi m specifik sht kolonoskopia dhe biopsia.

Si alternative kur lezioni ka arritur nj madhsi prej m shum se 1cm mund t prdoren metoda

t tjera si:klizma opake me dopjo kontrast dhe ekografia transrektale q sht e dobishme pr t

prcaktuar n fazn preoperatore,gradn e infiltrimit t tumorit n paretet e intestinit. Ekografia

jep edhe indikime mbi gjendjen e limfonodujve m te aferta. Pr m tepr mund t mbshtetet

edhe nga skaneri CT abdomen n mnyr q t vlersohen raportet me organet prreth,gjendjen e

limfonodujve dhe metastazat e mundshme prezente n abdomen.

Pr t identifikuar ekzistencn e metastazave n distanc mund t bhet nj radiografi toraksi ,nj

ekografi hepatike ,nj shintigrafi kockore dhe biopsia e lezioneve t mundshme. Nganjher pr

kt qllim prdoret edhe rezonanca magnetike ose PET(tomografia me prbrje pozitroni).

26

1.9 Parandalimi I kancerit t kolonit

Fatkeqsisht kanceri I kolonit mund t jet plotsisht I prhapur prpara se ai t jet zbuluar.

Shrbimi m I mir pr parandalimin e kancerit t kolonit sht zbulimi hert dhe heqja e

polipeve prekanceroze prpara se ata t kthehen n kanceroze. Madje n rastet ku kanceri sht I

zhvilluar ,zbulumi hert prmirson ose rrit mundsin e kurimit me heqje kirurgjikale prpara

se semundja t prhapet n organet e tjera t trupit. Organizata Botrore e Shndetsis (OBSH)

sugjeron nj egzaminim gjeneral.

Ekzaminimi rectal me gisht dhe testi pr gjak okul.

Ekzaminimi rectal me gisht sht I rekomanduar pr t gjith personat mbi moshn 40 vjecare

dhe t kryhet cdo vit s bashku me testin pr gjakun okul.

Nj person q testi pr gjakun okul n fece sht pozitiv ka 30%-45% shanse q t ket polipe n

kolon dhe 3%-5% shanse pr t patur kancer t kolonit. Kanceri I kolonit I gjetur n kto

rrethana ka prirje t zhvillohet hert dhe kta pacient kan nj prognoz afatgjat t mir.

Sigmoidoscopia elastike dhe kolonoscopia

Fillohet q n moshn 50 vjecare. Egzaminimi me sigmoidoskop elastik sht I kshillueshm q

pas ksaj moshe t bhet cdo tre deri n pes vjet.

Sipas studimeve t kohve t fundit kan treguar q perdorimi I sigmoidoskopis elastike mund

t reduktoj vdekshmerin nga Ca I kolonit. Gjithashtu kjo procedur zbulon polipet ose

kancerin n personat asimptomatik. Nqs nj polip ose kancer sht gjetur ,nj konoloskopi e

plot sht e keshillueshme. Shumica e polipeve t kolonit mund t hiqen krejtsisht nga

kolonoskopia pa heqje kirurgjikale. Koht e fundit doktort kshillojn egzaminimin me

kolonoskopi n vend t egzaminimit sigmoidoskopis elastike pr individt e shndetshm

fillohet n moshn 50-55 vjecare. Pacientt me rrezik t lart t shfaqjes s kancerit kolorektal

,mund t fillojn m hert se mosha 50 vjec n prdorimin e kolonoskopis. Psh ,pacientt me

histori familjare t kancerit t kolonit kshillohet q t fillojn egzaminimin me kolonoskopi n

nj mosh 10 vjecare prpara diagnostikimit t kancerit t kolonit tek nj i afrm brenda

familjes, ose 5 vjet m hert se zbulimi I polipeve prekanceroze t kolonit tek nj I afrm brenda

familjes.

Pacientt q kan t trashguar sindromin e kancerit t kolonit t trashguar si FAP , AFAP,

HNPCC, dhe MYH kshillohet t fillojn kolonoskopin m hert. Kshillimi I ndryshm varet

nga defekti gjenetik ,pr shembull n FAP; kolonoskopia mund t filloj gjat moshs s

adoleshencs pr kerkimin e zhvillimit t polipeve t kolonit. Pacientt me histori t mparshme

t polipeve ose t kancerit t kolonit gjithashtu kolonoskopia mund t prdoret pr t prjashtuar

prsritjen. Pacientt me nje histori t gjat (m shum se 10 vjet) t kolitit kronik ulceroz kan

nj prfshirje n rrezik pr kancerin e kolonit, dhe duhet t bjn kolonoskopine rregullisht pr t

par rastet prekanceroze t shtress s brendshme t kolonit.

27

Konsulenca gjenetike dhe testimi

Testet e gjakut tani jan t disponueshm pr tu testuar pr FAP, AFAP, MYH dhe HNPCC.

Familjet me pjestar t shumt kanceri t kolonit ,pjestar me shume polipe, pjestar q kan

kancer n mosh t re dhe q kan kancer n vende t tjera si n uterus ,ureter, duoden etj duhet

t shkojn pr konsulenc gjenetik mundsisht shoqruar nga testimi gjenetik.

Avantazhet e konsulencs gjenetike t pasura nga testimi gjenetik perfshijn :

1. Identifikimin e pjestarve t familjes me rrezik t lart t shfaqjes s kancerit t kolonit

(t filloj kolonoskopia hert);

2. Identifikimi I pjestarve me rrezik gjithashtu q ekzaminimi t mund t filloj t

parandaloj kancer t tjer si testet me ultratingull pr kancerin e mitrs, egzaminimi i

urins pr kancere t uretrs dhe endoskopia pr kancer t stomakut dhe duodenit.

3. Nj problem lehtsues pr pjestart q testi sht negativ pr trashgimin e defekteve

gjentike.

Dieta dhe parandalimi I kancerit t kolonit.

Si mbrojtje mendohen ushqimet

e pasura me fibra,n vecanti ato

q nuk forcohen si krusta. Efekti

mbrojts I fibrave sht

supozuar n baz t observimeve

t kryera mbi popullsin

vegjetariane t cilt kan

incidenc t reduktuar t

kancerit kolorektal rreth 30%.

Disa rregulla t thjeshta t vendosura nga Instituti Nacional I Kancerit pr parandalimin e

ktij tumori:

Redukto konsumin e yndyrnave shtazore n 30% nga kalorit totale.

Konsumo vazhdimisht fruta dhe perime.

Kufizo alkoolin n nj got vere n ngrnie.

Dobsohu nse je obez,t evitohet dhjamosja.

T rris prdorimin e fibrave.

Kufizo n maksimum konsumin e ushqimeve me konservant ose t tymosura.

28

Burimet e mdha t yndyrnave jan mishi,vezt,produktet e djathit,salc pr sallat dhe vaji I

prdorur pr gatim. Fibra sht e patretshme,pjesa e materialit t patretshm t bims e

pranishme n fruta,perime dhe drithra t plota,buk dhe drithra. Postulati I tij eshte prdorimi I

nj diet me fibra t larta t cilat ndihmojn n krijimin masiv t mass fekale q mund t

clirojn zorrt nga nj karcinom e mundshme. Shtimi n fibra ndihmon n eleminimin e shpejt

t materialeve fekale gjat zorrs,kjo lejon m pak koh pr nj kancerogjen potencial t veproj

n pjesn e brndshme intestinale.

Plani ushqimor q luan nj rol zvoglues n rrezikun pr Ca kolorektal prfshijn:

Antioksidantt si vitaminat,A,C,E ,q bllokojn formimin e radikaleve t lira t oksigjenit

q dmtojn AND dhe transformimin malinj t qelizave. Hulumtimet kan shfaqur q

antioksidantt suplementar reduktojn rrezikun pr polipe t kolonit.

Kalciumi,I cili lidhet me kriprat biliare dhe acidet yndyrore,reduktues I mukozes s

kolonit e cila sht ekspozuar nga karcinogent.

Folatet,t nevojshm pr sintezn e AND dhe ARN dhe reduktojn rrezikun e shfaqjes s

polipeve t kolonit dhe kancerit t kolonit.

Selenium,I gjetur n prbrsit e majas s birrs.

Zvendsimi I terapis me estrogjen ka qen I bashkuar me nj reduktim t rrezikut pr kancer

kolorektal tek grat.

Si prfundim,dieta e balancuar e pasur me vitamina A,C,E e pasur me fibra,fruta dhe perime dhe

e kufizuar me mish,dhjamra dhe yndyrna shtazore ndihmon pr tu mbrojtur nga zhvillimi I nj

numri t konsiderueshm rastesh t Ca.

Pa dyshim modifikimi I stilit t jetess si ngrnie e nj diete me nj nivel t ult yndyror dhe

lnia e pirjes s duhanit mund t ndihmojn. Disa ushqime dhe medikamente gjithashtu mund t

ndihmojn n reduktimin e rrezikut pr Ca. Kta medikamente arrijn t reduktojn me numr

polipet e kolonit dhe mund t ulin rrezikun e shfaqjes s Ca kolorektal nga 40% n 60%.

Krkimet besojn q AIJS dhe aspirina mund t bllokojn angiogenesis n tumore dhe rrisin

efektet e kimioterapis dhe rrezatimit.

1.10 Trajtimi

1. Kirurgjia sht trajtimi I prbashkt n shumicn e kancereve kolorektal . Gjat kirurgjise,

hiqet tumori dhe nj kufi I vogl prreth pjess s shndetshme t zorrs dhe hiqen edhe nodujt e

afrt limfatik. Pastaj kirurgu rilidh pjesn e shndetshme t zorrs.

29

Figura 14. Anastomozat n kolon

Tek pacientt me kancer rektal rektumi hiqet dhe krijohet nj hapje n murin e abdomenit npr

t cilin nxirren mbeturinat e forta t kolonit. Kjo hapje quhet kolostomi ose anus artificial q

konsiston n mbledhjen e feceve n nj qese.

Figura 15. Kolostomia

N kto raste luan rol shume t rndsishm rehabilitimi qoft fizik apo psikologjik I pacientve

q mbajn stoma. Vecanrisht trajtimi infermieror mund tu vij n ndihm pacientve n

rregullimin e kolostomis dhe n krijimin e nj stili jetese normale.

Rezultatet e mjekimit kirurgjikal varen nga shkalla e prhapjes s tumorit n momentin e

ndrhyrjes dhe do t jen aq m t mir sa m e hershme t jet diagnoza e tumorit dhe sa m e

kufizuar t jet shtrirja e tij n organizm.

N pacientt me kancer t kolonit fillestar I cili sht I kufizuar n siprfaqen e shtress s

zorrs,kirurgjia shpesh sht trajtimi I vetm q kan nevoj. Kta pacient mund t mbijetojn

pr kohe shum t gjat n 80 % t rasteve. N pacient me kancer t prparuar t kolonit,ku

tumori ka penetruar prtej murit t zorrs dhe jan shfaqur metastaza n organe t tjera t

largta,mbijetesa deri n 5 vjet sht m pak sesa 10 %. N disa pacient, q nuk kan shfaqje n

distanc t metastazave n kohn e kirurgjis,por kanceri ka penetruar shum brenda shtress

30

mukozale t kolonit ose ka arritur n afrsi t nyjeve limfatike ,jan n rrezik t prsritjes s

tumorit n nj vend t caktuar ose n organet e largta.

2. Kimioterapia n kta pacient mund t vonoj prsritjen dhe t rris mbijetesn.

Kimioterapia prdoret si mjekim pr vrasjen e qelizave kanceroze. Ajo sht nj terapi sistemike

,dmth ky mjekim udhton npr trup q t shkatrroj qelizat kancerogjene. Pas kirurgjis s

kancerit t kolonit ,disa pacient mund t ken metastaza mikroskopike t fshehura (vatrat e

vogla t qelizave kanceroze nuk mund t zbulohen),dhe pikrisht kimioterapia sht zgjedhja m

e afrt pas kirurgjis n shkatrrimin e qelizave mikroskopike.

Kimioterapia edhe n kt mnyr sht nj terapi ndihmse. Sipas studimeve t fundit kan

shfaqur mbijetes dhe pengimin e prsritjes s tumorit n disa pacient t trajtuar me

kimioterapi ndihmse brenda pes javve nga kirurgjia. Shumica e regjimeve medikamentoze

kan t prfshir 5-flourauracil (5-FU). Nga ana tjetr ,kimioterapia pr personat e ndjeshm ose

kontrollimi I rritjes s tumorve metastazik ka qen zhgnjyes. Prmirsimi I prgjithshm I

mbijetess pr pacientt me metastaza t shtrira plotsisht nuk ka qen I demonstruar bindshm.

Kimioterapia zakonisht jepet nga mjeku n spital kur sht nj pacient I jashtm ose n shtpi.

Ajo zakonisht jepet n cikle pr trajtimin periodikisht pasuar nga perioda t njpasnjshme.

Efekti I kimioterapis ndryshon nga individi n individ dhe gjithashtu varet nga medikamenti I

dhn.

Kimioterapia e medikamenteve modern jan zakonisht t toleruar mire, dhe efekti I tyre sht I

menaxhueshm. N prgjithsi, mjekimi antikancer zhduk qelizat q ndahen dhe rriten shpejt. Si

pasoj qelizat e kuqe t gjakut, pllakzat, dhe qelizat e bardha jan t prekura nga kimioterapia.

Efekti I prbashkt prfshin anemi, lodhje, enjtje e leht, dhe nj rezistenc t ulur ndaj

infeksionit, rnie t flokve dhe shtim I peristaltiks s zorrve, infeksion t gojs ose stomatit,

nauze, vomitus dhe diarhe. Mjekimi me kimioterapi ka teh t dyfisht. Pothuajse t gjith

medikamentet antikanceroze kan veprim toksik edhe mbi qelizat normale t organizmit.

3. Radioterapia apo mjekimi me an t rrezatimit jonizues realizohet duke prdorur rreze

elektromagnetike t tipit x(roentgen) ose rreze gama t prodhuara nga element radioaktive

natyrore ose artificial si radium ose kobalti 60.

Qelizat kanceroze jan shum m t ndjeshme se qelizat normale nga rrezatimi jonizues. Ato

jan t parat q psojn dmtime t rnda,t pariparueshme,t cilat cojn gradualisht n

shkatrrimin e tyre t plot.

Terapia me rrezatim n kancerin kolorektal ka qen e kufizuar n trajtimin e kancerit t rektumit.

Ky sht nj zvoglim lokal I prsritjes s kancerit t rektumit n pacientt marrs t energjis

rrezatuese prpara ose pas kirurgjis. Pa rrezatim,rreziku I prsritjes s kancerit rektal sht

afrsisht 50%. Me rrezatim,rreziku sht shume I ulur ,prafrsisht 70%. Efekti I trajtimit me

rrezatim prfshin lodhjen ,rnie t prkohshme ose t prhershme t flokve ose irritim t lkurs

n trajtimin e zonave. Trajtime t tjera kan prfshir prdorimin e infuzionit lokal t

medikamenteve kimioterapeutike brenda n mlci,vendodhjes s prbashkt t metastazave. Kjo

prfshirje e inserimit brenda n rrjedhjen e qarkullimit t gjakut n mlci q mund t shprndaj

31

dozat e larta t medikamenteve direkt n tumorin e mlcis. Prgjigjet e prqindjes pr kta

trajtime kan qn t raportuara n nivele t larta n 80%. Efektiviteti megjithat mund t jet

serioz.

Agjentt eksperimental plotsues q mendohen t prdoren per trajtimin e kancerit t kolonit

prfshijn prdorimin e krkimit t antitrupave t kancerit lidhur me luftimin medikamentoz t

kancerit. Ky kombinim I till mund t krkoj specifitetin dhe t zhduk shtresat tumorale n

trup.

4. Terapia biologjike ka si qllim t stimuloj mbrojtjen natyrale t organizmit pr t luftuar

tumorin nprmjet administrimit t substancave ,produkte nga I njjti organizm ose me origjin

sintetike(artificial).

Funksioni I ktyre substancave sht ai I stimulimit ,orientimit ose rivendosjes s sistemit

imunitar t organizmit me qllim mbrojtjen nga smundja,autoantitrupat mbrojn sistemin,n nj

efort sulmojn me shum efikasitet dhe kontrollojn kancerin e kolonit.

32

KAPITULLI 2

2.1 Materiali dhe metodika

N studim jan prfshir pacient q sapo kan zbuluar kancerin e kolonit dhe pacient t

operuar me kancerin e kolonit, nga t cilt 8 jan femra dhe 2 jan meshkuj t hospitalizuar n

Repartin e Kirurgjis Tiran.

Ku n studim jan marr pacientt q kan t pranishm kancerin e kolonit, ata t cilt kan

kryer ndrhyrje kirurgjikale pr kancer t kolonit, t diagnostikuar nprmjet ekzaminimeve t

ndryshme dhe asistencs s mjekve .Studimi sht kryer pr nj periudh kohore 3-mujore, nga

muaji Dhjetor deri n muajin Shkurt t vitit 2014.

Kta pacient jan klasifikuar n katr grupe t ndryshme q jan:

N baz t ktij klasifikimi sht br dhe ndjekja e ktyre pacientve. Pr studimin e ksaj teme

sht br dhe mbledhja e t dhnave n lidhje me kta pacient. Mbledhja e t dhnave sht

br nprmjet mbikqyrjes rutinore duke analizuar ekzaminimet e kryera nprmjet nj pyetsori

ku vlersohen njohurit e tyre rreth ksaj smundjeje ,gjithashtu duke kryer vizita formale npr

repartin e kirurgjis.

Grupi i I: Pacientet qe sapo e kane zbuluar kancerin e kolonit, procedurat qe ka

ndjekur dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre.

Grupi i II: Pacientet qe jane operuar me kancer te kolonit por pa kolostomi dhe

kujdesi infermjeror ndaj tyre.

Grupi i III: Pacientet e operuar me kancer te kolonit me kolostomi dhe kujdesi

infermjeror ndaj tyre.

Grupi i IV: Pacientet ne fazen terminale te jetes dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre.

33

T dhnat q jan marr ,prfshijn:

Emrin dhe mbiemrin e pacientit; moshn; gjinin

Diagnozn

Datn e hospitalizimit ;kohzgjatjen e hospitalizimit

Ekzaminimet e kryera

Ekzaminimin subjektiv dhe objektiv t pacientit

Shrbimi mjeksor n momentin e diagnostikimit t smundjes

Datn e interventit, q sht br n varsi t gjendjes s prgjithshme t pacientit

Gjendjen e pacientit n vazhdimsi

Terapia e prshkruar nga mjeku dhe roli I saj n trajtimin e pacientve n mnyr sa m

efikase

2.2 Rezultatet dhe diskutimet e kryera

N 10 rastet e studiuara jan paraqitur pacient nga ata me m pak komplikacione (q e kan

zbuluar n faza t hershme) , tek ata me m shum komplikacione (vdekje pas ndrhyrjes

kirurgjikale). Nga kta pas ekzaminimeve t kryera si, kolonoskopi, sigmoidoskopi ,tushe rektale

etj sht vrtetuar se dy pacient e kan zbuluar kancerin n faza t hershme dhe trajtimi I tyre

sht m I leht ,gjasht pacient jan trajtuar me anastomoz, nj pacient sht trajtuar me

kolostomi dhe nj pacient q paraqet komplikacione t rnda dhe pas nj qndrimi t gjat n

spital (12 dit) vdes.

Grafiku Nr. 1

0

1

2

3

4

5

6

Anastomoze Zbuluan heret Kolostomi Komplikacione

34

Nga 10 pacientt e marr n studim ,duke u nisur nga rezultati I mbledhjes s t dhnave dhe

ndjekjes n vazhdimsi konkludojm q rastet m t shpeshta jan ato q prfundojn me

anastomoz t cilat pas hospitalizimit dhe trajtimit mesatarisht pr 6-7 dit n repartin e

kirurgjis me medikamentet e mposhtme : Bactrine, Gentamicine, Sol. Fiziologjik 0.9% , Sol.

KCl 7.5%, Sol CaCl2 10%, Sol MgSO4 20%, Sol. Glukoze 5% ,Tramadol, Flagyl, etj dhe

ndonj trajtim specifik n varsi t gjendjes s pacientit ,paraqesin prmirsime t dukshme dhe

largohen nga spitali n nj gjendje relativisht t mir.

Gjat mbledhjes s t dhnave pacientt jan klasifikuar n dy kategori :

1- Pacientt me mosh nn 50 vjec (1 pacient)

2- Pacientt me mosh mbi 50 vjec (9 pacient)

Ky klasifikim paraqitet m qart n diagramn e mposhtme:

Grafiku Nr. 2

mosha mbi 50 vjec

mosha nen 50 vjec

35

Gjithashtu nga mbledhja e t dhnave ka rezultuar q m t prekur nga kanceri I kolonit t

hospitalizuara n spitalin e Tirans jan femrat. Kjo tregohet m se miri nga vet numri m I

lart I tyre ,ku nga 10 pacient t hospitalizuar gjat periudhs kohore (4 mujore) t ndjekjes n

vazhdimsi t pacientve jan konstatuar ky numr q paraqiten n diagramn e mposhtme :

Grafiku Nr. 3

Gjat ksaj periudhe kta pacient jan diagnostikuar pr prani t kancerit t kolonit n kto

pjes t kolonit:

N rectum 5 pacient = 50 %

N kolon sigmoideum 3 pacient = 30 %

N kndin ileocekal 1 pacient = 10 %

N kolon transverses 1 pacient = 10

0%

20%

40%

60%

80%

100%

meshkuj

femra

36

Duke u prafrsuar me t dhnat e literaturs q jan t paraqitura ne figurn e mposhtme:

Vlen t prmendet se nga t gjitha rastet e studiuara pa br asnj prjashtim t gjith pacientt

kan patur prezencn e gjakut okult n fece cka pas shfaqjes dhe verifikimit t von kan krkuar

ndihmn mjeksore cka jan paraqitur n nj stad t avancuar t kancerit ku vdekshmria

postoperatore ka qen 10% t rasteve nga 10 pacient q jan hospitalizuar n Repartin e

Kirurgjis s Planifikuar.

Grafiku Nr. 4

RAPORTI mbijetese/vdekshmeri

vdekshmeria

mbijetesa postoperatore

37

T dhjet pacientt q jan nnshtruar interventit pr Ca t kolonit,zbulimi I tij tek t gjith

pacientt ka qen nprmjet kolonoskopis dhe sigmoidoskopis nga ku sht marr edhe

biopsia pr t vrtetuar n qoft se sht beninje(polip) apo se sa sht I avancuar Ca(stadet e

Ca). Nga ku dhjet pacient iu jan nnshtruar ktyre ekzaminimeve(100%). Nga ku kan

rezultuar nnt pacient me kancer t kolonit n stade nga fillestari(stadi 0) deri tek m I

avancuari (stadiIV). Ku ndr ekzaminimet shtes q iu jan nnshtruar pacientt prmendim CT

abdominal,radiografia e toraksit ,ECHO-n abdominal. Ku npermjet tyre jan arritur t

verifikohet prania ose jo e metastazave.

38

KAPITULLI 3

3.1 Kujdesi infermieror n kancerin e kolonit

1.Vlersimi I t dhnave

A. Historiku I shndetit

Infermierja interviston pacientin dhe pyet pr prshkrimin e simptomave q krkojn kujdes

infermieror. Nse pacienti ka dhimbje abdominale,pyetet pr karakteristikat e

saj(tipin,kohzgjatjen),shkalln e dhimbjes dhe nse ajo sht e lidhur me marrjen e ushqimit ose

aktivitetet. Pyetet pacienti nse ka ndryshim n zakonet personale nse ka,ku sht ndryshimi

ekzaktsisht ,a ka vrejtur prani t gjakut ose mukusit n fece? Pyetet nse ka humbje n pesh

dhe nse po, sa shum ka rn n pesh dhe pr sa koh ka ndodhur kjo rnie Pyetet pacienti pr

ushqimin q konsumon cdo dit (sasin dhe prbrjen e ushqimeve). Pyetet pacienti nse ka

pasur lodhje t teprta koht e fundit, a ka dremitje gjat dits dhe a sht I aft t flej mir

gjat nats.

Pacienti pyetet edhe pr smundje t kolonit si: koliti ulceroz, Morbus Crohn.

Nga te dhnat e marra infermierja nxjerr nj histori t pacientit rreth stilit t tij t jets:

Pi duhan

Konsumon alkool

Kryen ushtrime

Preferencn e tij ushqimore. Jan frutat dhe perimet pjes e diets s tij t

prditshme, sa shpesh e konsumon mishin me yndyr, produktet e bylmetit

(gjalp,djath,akullore) dhe ushqimet e gatshme (patate chips, cokollata)?

Prballimin e situatatave stresante.

Pyetet pacienti nse dikush nga familja ka vuajtur nga smundje kanceroze kryesisht nga kancer

I kolonit.

B. Ekzaminimi fizik

Gjat ekzaminimit fizik infermierja:

Shikon konturet e barkut, vren pr ndonj fryerje ose asimetri.

Palpon abdomenin pr zona t tendosura, pr ndonj mas, pr butsin ose fortsin.

Perkuson abdomenin n t gjitha kuadratet pr t vrejtur ndonj tingull t dobt ose t fort q

mund t indikoj pranin e nj mase n nj zon t gjer.

Auskulton pr zhurma n zorr dhe shnon frekuencn dhe karakteristikat e tyre.

Ekzaminon fecet pr paraqitjen dhe prezencn e gjakut n fece.

39

2. Diagnozat infermierore

Bazuar n vlersimin e t dhnave, diagnozat infermierore pr pacientin mund t prfshijn:

Preoperative:

Ankth lidhur me ndrhyrjen kirurgjikale dhe diagnozn e kancerit.

Alterime t komfortit, dhimbje lidhur me komprimimin e shtress sekondare nga

obstruksioni.

Alternime n ushqyerje, marrje m pak se sa nevojat lidhur me nauzet dhe anoreksine.

Rrezik per deficit lengjesh lidhur me te vjellat dhe dehidrimin.

Postoperative :

Rrezik per infeksion lidhur me kontaminimin e mundshem te kavitetit abdominal gjate

procedurave kirurgjikale.

Mungese njohurish rreth diagnozes, procedures kirurgjikale dhe vetekujdesjes pas daljes

nga spitali.

Demtim I integritetit te lekures lidhur me incizionin kirurgjikal(abdominal dhe perianal)

dhe formimin e nje stome.

3.Planifikimi I nderhyrjeve

1. Reduktimi I ankthit

2. Reduktimi I dhimbjes

3. Mbajtja e nje niveli te kenaqshem te ushqyerjes

4. Mbajtja e balances hidroelektrolitike

5. Parandalimi I infeksionit

6. Rritja e nivelit te njohurive te pacientit rreth diagnozes,procedures kirurgjikale dhe

vetekujdesjes pas daljes nga spitali

7. Mbajtja e nje indi te shendetshem rreth stomes

4. Zbatimi I nderhyrjeve

1. Reduktimi I ankthit

Identifikohet niveli I ankthit tek pacienti (I lehte, I moderuar, I ashper). Sigurohet mbshtetje

gjat eforteve. Prcaktohet koha e privatsise pr pacientin nse dshiron pr meditim, relaksim,

ushtrime. Percaktohet ndarja e kohs, kur t qendroj me pacientin q ai t shprehet ose t bj

pyetje duke I siguruar mbshtetje emocionale.

Sigurohet kontakt me nje pjestare t familjes nse ai/ajo dshiron, duke caktuar nj kohe pr

familjen. Vendoset nj takim me mjekun dhe infermiern nse pacienti ka dshire t diskutoj me

40

ta n lidhje me trajtimin/prognozn. Sigurohet besim dhe mirkuptim gjat biseds. Ndrmeret

nj pozicion relaksues dhe I rehatshm. I shpjegohen testet dhe procedura trajtuese n nje nivel

q pacienti t kuptoje qart. Vlersohen nevojat e pacientit, njohurit q ka dhe sa ka nevoj t

dij.

2.Reduktimi I dhimbjes

Administron analgjezik sipas pershkrimit te mjekut. Krijon nje mjedis te pershtatshem per

relaksim me nje ndricim te ulur. Ul zerin e televizorit ose radios, kufizohen vizitoret ose

telefonatat. Propozon masa te pershtatshme per komfortin si: ndryshim te pozicionit, ferkim I

shpines, largim I vemendjes dhe teknikat relaksuese.

3.Mbajtja e nje niveli te kenaqshem te ushqyerjes

Nse gjendja e pacientit lejon nj diet t lart n kalori, proteina dhe karbohidrate, para

ndrhyrjes operatore ajo duhet te ulet per shtate dite ne menyre qe te ulet peristaltika e tepert dhe

te minimizohen krampet. Nje diete e pasur me lengje mund te pershkruhet 24 ore para

nderhyrjes. Ushqyerja totale parenterale udhezohet per disa paciente ne menyre qe te meren te

gjitha lendet ushqyese, vitaminat dhe mineralet. Mbahet shenim pesha cdo dite dhe njoftohet

mjeku nese pacienti vazhdon te bjere ne peshe, nderkohe qe ushqehet ne rruge parenterale.

Anemia eshte e zakonshme. Nese hemoglobina bie poshte 12gr/dl mjeku mund te pershkruaje

nje transfusion gjaku. Kur administrohet nje transfusion gjaku infermieri kryen kujdesjet e

nevojshme. Duhet te alarmohet nese shfaq shenja te nje reaksioni alergjik si: (rash, skuqje,

kruarje, urtikarie, temperature, ethe, dispne, vomitus, takikardi) dhe nese reaksioni shfaqet

ndalohet transfuzioni.

4.Mbajtja e balances hidroelekrolitike

Matet sasia e marr dhe e nxjerr, prfshir edhe t vjellat, n mnyr q t kemi nj regjistrim

sa m t sakt t bilancit hidrik. Sasia e ushqimit oral dhe e lngjeve sht e kufizuar n mnyr

q t parandalohen t vjellat. Nse t vjellat shfaqen administrohen antiemetike sipas prshkrimit

t mjekut.

5.Parandalimi I infeksionit

Administrohen antibiotik sipas prshkrimit,t tille si: Kanamycin,sulfate,eritromicin dhe

neomycin sulfat pr t reduktuar bakteret intestinale ,n prgatitje pr ndrhyrje t zorrs. Kto

medikament jepen nga goja,n menyr q t reduktoj perqindjen bakteriale t kolonit. Si shtes

zona mund t jet pastruar nga laksativt,klizma ose irrigimi I kolonit.

6.Rritja e nivelit te njohurive te pacientit rreth diagnozes,procedures kirurgjikale dhe

vetekujdesjes pas daljes nga spitali.

Vleresohen njohurite e pacientit rreth diagnozes ,prognozes,nderhyrjes kirurgjikale dhe nivelin e

pritshem te funksionimit pas operacionit. Vleresohet aftesia per te mesuar(kapur gjerat) dhe

interesi.

41

Vendos se cili informacion eshte I nevojshem,cili duhet te jepet kur pacienti eshte ne gjendje ti

kape gjerat.

Inkurajohet pacienti te mare pjese ne procesin e udhezimit.

Perdoret perseritja dhe inkurajohet pacienti gjate shpjegimit.

Rishikohen informacionet e nevojave te pacientit rreth pergatitjes fizike per nderhyrje

kirurgjikale,pritshmeria,kujdesi I plages postoperatore,tekniken e kujdesjeve te stomes,ndalimin

e ushqyerjes,kontrollin e dhimbjes dhe administrimin e medikamenteve.

7. Kujdesi pr plagn

Mbajtja e nj indi t shndetshm rreth stoms. Ekzaminohet shpesh plaga abdominale gjat 24

orve t para,duke u siguruar q ajo sht e shruar pa komplikacionet e mposhtme:

Infeksion

Hapje e plags

Hemoragji

Edema t dukshme

Ndryshohen garzat sipas nevojes per te parandaluar infeksionin. Mesohet pacienti si te ruaje

plagen gjate kollitjes dhe frymemarjes se thelle,per te minimizuar presionin ne buzet e incizionit.

Monitorohen shenjat vitale per rritje te tyre si:temperature, pulsi,respiracioni,pasi mund te

tregojne per prani te infeksionit. Nje temperature me e larte se 38.3oC duhet raportuar tek mjeku.

Ekzaminohet stoma per :

Edema (nje edeme e lehte si pasoje e kirurgjise eshte normale).

Ngjyren(nje stome e shendetshme duhet te jete ngjyre roze).

Rrjedhjen (nje rrjedhje e pakte e mbetjeve eshte normale).

Hemorragji (nje shenje jo normale).

Pastrohet lekura peristomale me lehtesi,thahet me delikatese dhe kujdesemi qe te parandalojme

irritimin.

42

3.2 Kujdesi infermieror n rast kolostomie si pasoj e Ca t kolonit

Qesja e kolostomis.

Figura 16. Krijimi I kolostomise

Kolostomia sht nj hapje e zorrs s trash jasht barkut n formn e nj stome. Ajo bhet n

raste me kancer,procese inflamatore ulceroze,polipoze multiple dhe ne raste traumash te zorres

se trashe. N kt operim,pasi sht hequr segmenti I dmtuar I zorrs s trash,dy ant e

segmenteve t mbetura nuk bashkohen sepse n kto raste pr shkak t gjendjes s rnd t

pacientit mundsia q qepja t mos mbaj dhe penjt t lshojn sht e madhe.

Kolostomia krijohet ne pjesen ngjitese(ascedente),transversal,zbritese ose sigmoidale te kolonit

dhe mund te jete e perhershme ose e perkohshme.

Vendi I lokalizimit te saj korrespondon dhe ne lokalizimin e patologjise per te cilen ajo behet.

43

Figura 17. Vendet e lokalizimit te kolostomise

Ka tipe te ndryshme kolostomish si me nje hapje te vetme(hapja e poshtme e zorres

mbyllet,kurse hapja e siperme mxirret ne lekure,me dy hapje,nxirren ne lekure te dy segmented e

zorres se trashe dhe duken si gryke cifte dhe kolostomia me anse zorre te trashe qe mbahet ne nje

tub plastik ose qelqi te vendosur nen te dhe ne lekure formohen dy dalje ose gryka,si per pjesen e

siperme dhe ate te poshtme te zorres. Ne kete rast,ne dhomen e mjekimit pas 24 72 ore pas

opeimit,hapet me bisturi pjesa e perparme e murit te zorres duke krijuar dy gryke. Pacienti nuk

ka dhimbje ne zorre,nuk ka receptore te saj.

Figura 18. Tipe te ndryshme te kolostomise

44

Periudha preoperatore

Para operimit ,kirurgu merr kontakte me pacientin dhe I shpjegon arsyen prse po I bhet ky

operim,me t mirat dhe rreziqet q ai paraqet.

I tregon se si do t funksionoj dhe se kolostomia,do t doj nj kujdes t vazhdueshm.

E v n dijeni se heqja totale e kolonit,pr pasoj t dmtimit q mund t ndodh gjat operimit

te inervimit parasimpatik,mund t shoqerohet me disfunksion seksual dhe te vezikes urinare.

Gjithashtu e v n dijeni se mund t grumbulloje spermn nse dshiron t ket fmij. Para

operimit mund t duhet q t ulen dozat e kortizonit(nese merr) sepse dozat e larta te tyre e

ngadalsojn shrimin e plags.

Para operacionit duhet bere nje pergatitje e zorres. Jepet nje diete me pak fibra si dhe antibiotike

qe te ulet permbajtja e mikrobeve ne zorre dhe nje dite me perpara perdoren laksative kurse diten

e operimit ne mengjes behet klizme pastruese.

Pacientit I behet nje ndjekje e mire persa I perket gjendjes se pergjithshme ,sidomos kur para

operimit ka perdorur kortizonike dhe ata jane nderprere. Sigurohet nje balance e mire

hidroelektrolitike dhe nutritive.

3.3 ETAPAT E KUJDESIT INFERMIEROR

1. Njohja me pacientin

2. Diagnozat infermierore

3. Plani I puns dhe zbatimi

Periudha postoperatore

Rezultatet e pritshme

1.Njohja me pacientin

Infermierja informohet pr historin e hollesishme t smundjes,alergjit q mund t ket

pacienti,medikamentet q ka prdorur si antibiotikt,dietn etj dhe t gjitha kto I shnon n

kartelen infermierore. Ekzaminohet barku,matn dhe regjistrohen shenjat vitale.

Peshohet pacienti dhe komletohet me analizat e nevojshme. Pr nj rritje t temperatures ose

dhimbje dhe mbrojtje t shfaqur n bark,vihet n dijeni mjeku. Ndiqet n dinamik sasia e

prmbajtjes gastrike(kur ka sond)dhe e urins.

45

2.Diagnozat infermierore

Ne periudhen preoperatore

1. Ankth dhe frike lidhur me nderhyrjen si pasoje e efekteve te saj ne jeten e pacientit.

2. Veshtiresi per tu adaptuar me situaten e krijuar si pasoje e patologjise prezente.

3. Mungese njohurish ne lidhje me stomen.

Ne periudhen postoperatore

1. Rrezik per demtim te integritetit te lekures peristomale dhe indeve te stomes,lidhur me

faktoret rriskues nga ekspozimi ndaj rrjedhjeve.

2. Rrezik per disfunksion seksual lidhur me gjendjen e pacientit si pasoje e operacionit.

3. Ankth lidhur me pranine e stomes.

4. Veshtiresi per tu adaptuar me kete gjendje lidhur me mundesine e izolimit social si pasoje

e pranise se stomes.

3. Plani I puns dhe zbatimi

I Periudhs preoperatore

1.reduktimi I ankthit dhe friks.

Ky operim eshte disi I vecante dhe e ve pacientin ne nje situate krejt tjeter,prandaj dhe kujdesi

nga ana e infermieres duhet te jete I madh.

I perseriten pacientit ato qe I ka thene mjeku dhe sqarohet me detaje per operimin dhe arsyen pse

ai duhet te kryhet patjeter.

Pacienti ne keto moment ka nevoje per ngrohtesi familjare,prandaj I sigurohen atij takime te

shpeshta ato.

2.Prshtatja me situatn

Mund te them qe me mire do te ishte qe te shpreheshim duke perdorur togfjaleshin pranimi I

gjendjes se krijuar.

Kur operimi behet ne urgjence pacienti e pranon me lehte kete sepse vihet para faktit qe ky

operim eshte e vetmja rruge per te jetuar dhe si e tille ai e pranon pa hezitim.

Megjithate , edhe ne kete rast ,ai kerkon sqarime te cilat sic e thame me lart duhet te jepen me

detaje.

Ne rastet kur operimi nuk kryhet ne urgjence,duhet te behet me shume pune sqaruese. Ne keto

raste do te ishte nje pune e mire organizimi I nje takimi me nje person ,tek I cili nje operim I tille

eshte bere me pare.

3.Informimi I pacientve dhe familjarve rreth stoms dhe rndsia e zbatimit t teknikes

s frymmarjes s thell dhe kollitjes pas operacionit.

Instruksionet per menaxhimin e stomes eshte me mire qe te jepen pas operimit,sepse nese jepen

46

perpara se te kryhet operimi shkaktojne me shume ankth.

Ne vende te zhvilluara ka infermiere terapiste per enterostoma,te cilat jane te licensuara per kete

qellim. Ata kane edhe literature te cilat ia japin pacientit per ti studiuar.

I perserisim edhe nje here fjalet e mjekut dhe I demonstrojme ne praktike,sesi pacienti pas

operimit te beje frymemarjen e thelle ,kollitjen dhe levizjet e kembeve ne shtrat,veprime keto qe

do te duhet ti vere ne zbatim,me qellim parandalimin e nderlikimeve pulmonare dhe

tromboflebitike.

I periudhes postoperatore

1.Ruajtja e integritetit t lkurs

Ne pacientet me kolostomi te perhershme eshte hequr teresisht zorra e trashe,keshtuqe anusi

eshte mbyllur duke lene ne plage drena per disa dite. Infermierja kujdeset per plagen dhe drenat.

Ato hiqen pas 5-7 ditesh. Pas operimit mund te kete nderlikime si hemoragji nga stoma,stanoze

te saj si dhe prolaps. Perreth ,si rezultat I veprimit te permbajtjes se zorres, qe eshte e pasur me

fermente,zhvillohet dermatit ne lekure dhe permbajtja e saj kerkon kujdes te vecante. Kjo zone

lahet me kujdes me uje e sapun xhel e pastaj thahet mire. Mandej vendosim mbajtesen e qeses qe

ngjitet ne lekure.kur nderrohet qesja duhet kujdes qe zona e lekures perreth stomes te mos ndyhet

me permbajtje te zorres. Kjo behet duke vendosur nje garze rreth e rreth saj. Sa here nderrohet

qesja behet vrojtimi I kujdesshem I lekures dhe nese verejme shenje te macerimit te saj e lyejme

me nje pomade ose me mire me nje paste qe permban oksid zinku. Kjo paste eshte e trashe

,ngjitet mire ne lekure dhe e bron ate nga kontakti me permbajtjen e zorres si dhe nxit sherimin e

saj.

Kujdes te vecante kerkojne :

Anusi pastrohet mire dhe mbulohet me garza. Rreth stomes lekuren e lyejme me garze adezive

oksid zinku dhe vendosen garza. Mbi stome vendoset nje garze e plote me pambuk dhe kur

stoma fillon te funksionoje vendoset qese per grumbullimin e feceve.

Kolostomia fillon e funksionon diten e dyte ose te trete. Ka raste qe ne kolostomi,ne ditet e

para,kemi veshtiresi te daljeve te materieve fekale.

Ne keto raste,qe zakonisht ndodh diten e katert ose te peste pas operimit,mosdalja e materieve

fekale krijon nje problem per pacientin. Ne kete rast e ndihmojme ate per eleminimin e

materieve fekale me metoda me lavazh dhe pa lavazh.

47

Kujdesi ndaj zbrazjes se qeses se stomes.

Zbrazja e qeses

Qesja nuk lihet qe te mbushet por zbrazet sapo mbushet 1/3 e saj. Po ta leme me shume ajo

mund te rrjedhe anash dhe ndyhet lekura. Sa here nderrohet behet pastrami I kujdesshem I

lekures.

Per te mbajtur qesen qe te mos bjere,ajo mund te fiksohet me nje brez perreth trupit. Me

nderrimin e qeses duhet te trgojme kujdes. Nese ne qese ka shume gazra,perpara se ta heqim

bejme disa vrima me gjilpere qe ato te dalin,te zvogelohet volume I saj dhe ne kete menyre ajo

hiqet me lehte. Po keshtu ,ne fiksimin e mbajteses se qeses ne lekure duhet kujdes I vecante. Ajo

duhet te tendoset mire dhe te mos formoje rrudha,sepse neper rrudha rrjedh permbajtja.

Pas vendosjes pacientit I themi te qendroje pa levizur per 5 minuta,kohe ne te cilen ngjitesi

vepron me lekuren dhe fiksohet mire. Pacienti duhet te kete ne shtepi nje rezerve te mire me

qesen e kolostomise.

Diarrhea eshte problem pasi con ne deficit hidroelektrolitik. Kjo ndodh sidomos ne enterostomi.

Ne keto raste pacienti porositet qe te rregulloje marjen e ushqimit duke pakesuar ato te lengetat.

Keto trajtime jane individuale per paciente te ndryshem. Ato ,ate cka u ben mire ne kete

drejtim,zakonisht e gjejne vete.

2.Disfunksioni seksual dhe masat n prani t stoms gjat kryerjes s aktit seksual.

Ne burra mund te ndodhe qe ky funksion te jete prishur pas operimit. Kjo perben problem. Ne

ato qe e kane te ruajtur duhet te dine qe kryerja e aktit seksual nuk e demton stomen,por eshte

mire qe te marin masat e meposhtme:

Gjithnje duhet te mbaje nje higjene te mire. Kur pergatitet per aktin seksual duhet te beje

banjo dhe te vendose nje qese te re.

Te siguroje qesen duke vendosur nje rrip mbi ate.

48

Kur ka ndermend te kryeje maredhenie,me pare duhet te shmange ushqime qe japin

formimin e gazrave(fasule)ose shtojne peristaltiken e zorreve.

Nese gjate aktit ndodh aksidentalisht hapja e qeses,duhet ta kaloje kete situate me humor

dhe te mos nervozohet.

Eshte mire qe te konsultohet me persona te tjere qe jane me stome dhe qe kane

experience ne kete drejtim.

3.Reduktimi I ankthit.

Ne fillim ,sa te mesohen pacientet kane problem qe I shkaktojne merzi dhe ankth. Ata duhet qe te

nxiten qe ta shikojne stomen sa here qe infermierja ben nderrimin e saj,me qellim qe te mesojne

ta bejne vete kete pune. Ne fillim ata nuk duan ta shohin sepse kane emocione negative. Kur ajo

rrjedh I themi qe kjo edhe do te ndodhe ndonjehere. Ne ditet e para,e ftojme me takt qe ta shohe

kur ben nderrimin e qeseve dhe pastrimin e saj. Gjate kesaj kohe mbahet dhoma paster dhe

infermieri kujdeset qe te mos kete ere te keqe.

4.Pershtatja dhe eleminimi I izolimit social.

Pershtatja e pacientit me pranine e stomes do kohe. Prandaj kemi thene qe ai duhet te pergatitet

qe perpara operacionit. Kur behet nderrimi I qeseve,ai mund te ndihet keq,nese ne dhome ka dhe

njerez te tjere,prandaj I nxjerim ato jashte. Infermieri bisedon me qetesi per cdo problem qe atij I

jep shqetesim dhe ankth. Kerkon ndihmen e bashkeshortit ose bashkeshortes per zgjidhjen e

problemeve qe kane lindur. Kerkon dhe organizon nje takim me persona qe e kane kryer prej

kohesh nje operim te tille dhe kane nje stome. Keta persona I japin pacientit pervojen e tyre dhe

e bejne ate te kuptoje se edhe ne keto kushte,ne te cilat ato ndodhen,jeta vazhdon dhe ajo duhet

jetuar,me te mirat dhe te keqijat qe paraqet. Pacientet mund te na pyesin se si ndjehen te tjeret ne

prani te tyre. Ata mendojne se askush nuk do qe te shoqerohet me ta sepse mund te vine ere. Ne

keto raste e keshillojme qe te mbajne higjiene te mire si dhe te marin masa per eleminimin e eres

se keqe.

3.4 Edukimi shndetesor dhe kujdesi n shtpi.

Zbrazja e stomes kerkon kombinimin e perpjekjeve te mjekut,infermierit,terapistit

enterostomal,punonjesit social dhe dietistit. Pacientit me kolostomi I duhen dhene informacione

specifike,te individualizuara per nevojat e tyre,rreth kujdesit per kolostomi dhe komplikacionet

duke observuar: obstruksionin,infeksionin,stanozen e stomes,terheqjen ose prolapsin dhe

irritimin e lekures peristomale. Udhezimet per dieten jane esenciale ne menyre qe te ndihmohet

pacienti per te identifikuar dhe shmangur ushqimet irrituese qe mund te shkaktojne diarhe ose

konstipacion. I jepet pacientit nje liste me medikamentet e pershkruara nga mjeku bashke me

informacionin rreth veprimit,qellimit dhe efekteve anesore per secilin. Nje system per te mbajtur

mend kur te marre medikamentet zhvillohet bashke me pacientin.

49

Trajtimet (irrigimi,pastrimi I plages) dhe ndryshimi I fashave shikohen dhe inkurajohen

familjaret per te mare pjese.

Pacientit I nevojiten informacione shume specifike kur ai duhet te kontaktoje me mjekun.

Ata kane nevoje te dine ekzaktesisht rreth komplikacioneve qe ndodhin si hemoragjia,distensioni

abdominal,rigiditeti,diarhea dhe sindromi I zbrazjes. Pacientet mesohen te peshohen cdo jave

dhe te njoftoje nje mjek nese vazhdojne ose papritur te humbin ne peshe 1-2kg ne jave.

Nese radioterapia eshte e nevojshme e informojme pacientin rreth komplikacioneve te

mundshme si anoreksia,vomitus,diarrhea dhe dobesimi jane te dukshme.

3.5 Rezultatet e pritshme

1.Pacienti ndjen ulje t ankthit.

2.Ndjen ulje t dhimbjes

3.Arrin nj nivel optimal ushqyes.

4.Arrin balancn n likide.

5.Shmang infeksionin

6.Mson informacionin rreth diagnozs,procedurs kirurgjikale dhe pr vetkujdesin pas

daljes nga spitali.

7.Mban t pastr incizionin,stomn dhe plagn perineale.

a. Pershkruan me saktesi paraqitjen e vendit te incizionit.

b. Dhimja qe eshte perreth zones se incizuar eshte lehtesuar nga analgjeziket.

c. Shqyrton paraqitjen e stomes sit e ngjitur dhe roze me edema minimale.

d. Pershkruan lekuren peristomale ngjyre roze dhe pa irritacion.

e. Asiston infermieren me nderrimin e fashave.

f. Fillon te pastroje stomen dhe lekuren peristomale sa here te jete e nevojshme.

g. Bashkepunon ne irrigimin e plages perineale.

h. Mban zonen incizionale me duar kur kollitet dhe mer fryme thelle.

i. Pacienti eshte afebril

3.6 REKOMANDIME DHE UDHEZIME

Qe problemet qe trajtuam me siper te jene sa me te vogla dhe qe ata te zgjidhen sa me mire

,duhet nje bashkepunim midis stafit mjekesor,sidomos midis infermieres-pacientit dhe

familjareve.

50

Pacienti dhe familjaret duhet te kene sa me shume njohuri mbi situaten qe do te krijohet dhe

menaxhimin e saj.

Disa aspekte te ketij edukimi jane:

Pacienti duhet te mare nga goja vetem ato gjera per te cilat e ka lejuar mjeku.

Kur ushqehet duhet qe te pertypet mire,e qe te mos futet ajer ne stomak,te mbaje

gojen te mbyllur.

Te shmange marjen e ushqimeve qe I japin discomfort.

Te mare me shume lengje sidomos ne mot te nxehte.

Te zgjeroje stomen nese per nje moment ajo nuk po lejon daljen e permbajtjes. Per

kete ne gishtin drejtues futet nje gisht doreze,lyhet me lubrifikant dhe futet ngadale ne

stome ku do te mbahet per disa minuta.

Te nderroje qesen shpesh qe te eleminoje eren e keqe.