KAMU TERCİHİ YAKLAŞIMI Prof.Dr. COŞKUN CAN AKTAN

“Kamu tercihi teorisi, esas olarak ekonomi teorisinde oldukça ayrıntılı analizler için geliştirilmiş araç ve metotları almakta ve bunları politik sürece ve kamu sektörüne

uygulamaktadır. Kamu tercihi, siyasal karar alma sürecinde rol alan kimselerin; örneğin, seçmenlerin, politikacıların ve bürokratların

davranışlarını, gözlemlediğimiz veya gözlemleyeceğimiz sonuçlarının bileşimi ile

ilişkilendirmeye çalışmaktadır.“ J. M. Buchanan

Kamu Tercihinin

İnterdisipliner Yönü

HUKUK

EKONOMİ POLİTİKA

KTT

YÖNTEM VE AMAÇ

Yöntem

Politik kurumların pozitif analizi.

Amaç

Bireysel tercihleri daha iyi karşılamaya yardım edecek

kurumsal düzenlemeler için normatif öneriler üretmek.

Sosyal Tercih ve Kamu Tercihi Ayırımı

Sosyal (toplumsal) tercih teoremi, toplumda yer alan bireylerin siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağı ile ilgilenir.

Sosyal tercih sorununa yönelik iki yaklaşım:

- Sosyal çıkar yaklaşımı,

- Kişisel çıkar yaklaşımı.

Kamu Tercihi Yaklaşımının Öncüleri Jean-Charles Borda (1781) ve Marquis de Condorcet (1785) (Toplumsal Tercih Sorunu)

Harold Hotelling (1929)

Knut Wicksell (1948)

Kenneth Arrow (1951)

Anthony Downs (1957)

Duncan Black (1958)

William Riker (1961)

James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962)

Mancur Olson (1965)

William Niskanen (1971)

TEMEL VARSAYIMLAR Metodolojik Bireycilik

Politik Mübadele (Catallaxy)

Rasyonellik

POZİTİF KAMU TERCİHİ

Oylama Kuralları Teorisi

Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi

Çıkar Grupları Teorisi

Bürokrasinin Ekonomi Teorisi

Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi

Logrolling (Oy Ticareti)

Seçmenlerin Davranışları

Devletin Başarısızlığı Teorisi

POLİTİK KURUMLAR TEORİSİ

NORMATİF KAMU TERCİHİ

Optimum Oylama Kuralı

Anayasal Tercih Sorunu

Devlet Nasıl

Sınırlandırılabilir?:

Anayasal Yeniden

Yapılanma

ANAYASALARIN

EKONOMİK TEORİSİ

OYLAMA KURALLARI TEORİSİ

Oybirliği Kuralı

Oyçokluğu (Çoğunluk) Kuralı

Puanlı Oylama Kuralı

Nokta Oylaması Kuralı

Seçim Rekabeti Teorisi

Piyasada olduğu gibi, politik piyasalarda da rekabet

söz konusudur.

Partiler arasındaki seçim rekabetinin varlığı,

politikacıları ortanca seçmen grubunun isteklerine

uygun politika önerileri üretmeye zorlar.

Ortanca seçmen (median voter); tercihleri, tüm

seçmenlerin tercihler kümesinin ortasında olan

seçmendir.

Bu tercihler kümesinde seçmenlerin yarısı ortanca

seçmene göre daha az mal ve hizmet talep ederken,

diğer yarısı yine ortanca seçmene nazaran daha çok

mal ve hizmet talebinde bulunur.

Ortanca Seçmen Teorisi

Aşırı Sol Aşırı Sağ M R L

Seçmen Sayısı

Çıkar Grupları Teorisi

Çıkar grubu ve baskı grubu ayırımı

Çıkar grupları içerisinde yer almanın

avantajlarından yararlanma (bir kamusal malın

üretimini sağlamak, bir yasanın parlamento

tarafından kabulünü sağlamak, istenmeyen bir

yasa tasarısının yasalaşmasını önlemek)

Robert Tollison ve Gordon Tullock: RANT

KOLLAMA TEORİSİ

Mancur Olson (Kolektif Faaliyetin Mantığı-1965):

Özel çıkar gruplarında bedavacılık sorunu.

Bürokrasinin Ekonomi Teorisi

Gordon Tullock, (1965) “The Politics of Bureaucracy”.

William Niskanen, (1971) “Bureaucracy and Representative

Government”.

Bürokratların amaçları ve bu amaçların bütçe hacmi

üzerindeki etkisi

Bürokrasinin hizmet ve bilgi sunmadaki tekelci gücü

Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi

William Nordhaus, “Politik Konjonktür Hareketleri”

(1975).

Seçim öncesi: Genişletici politikalar (vergileri

azaltma, kamu harcamalarını ve para arzını

artırma)

Seçim sonrası: Daraltıcı politikalar (vergileri

artırma, harcamaları kısma, para arzını azaltma

vb.).

LOGROLLING (OY TİCARETİ)

Logrolling, çoğunluk kuralı altında, bir seçeneğin onaylanması için gerekli çoğunluğu sağlamak amacıyla yapılan oy ticaretidir.

Logrolling, çoğunluk kuralı altında, gerçekte seçmenlerin çoğunun karşı olduğu politikaların onaylanmasına neden olabilir.

Kolektif karar almayı kolaylaştırır.

Gordon Tullock (Problems of Majority Voting-1959)

Seçmenler arasındaki oy ticareti

Politikacılar arasındaki oy ticareti (Yasama aşamasında)

Oy Ticareti

dB = dC

Dr

dA

20 Dolar

40 Dolar

60 Dolar

Birim Başına

Dolar

8

8

8

6

6

6

4

4

4

1

1

1

2

2

2

3

3

3

5

5

5

7

7

7

9

9

9

10

10

10

Toplam (1 Okul+1Hastane)

Okullar

Hastaneler

A, B ve C Seçmenleri

B ve C arasındaki oy ticareti

B hastane projesini; C okul

projesini destekliyor.

Marjinal Maliyet

Toplam Fayda

Oy Ticareti: Örnek-1 Her iki projenin marjinal maliyeti: 30 Dolar

Yatay eksen, toplam malın (bir okul + bir hastane) üretim düzeyini göstermektedir.

Toplam malın marjinal maliyeti: 60 Dolar

dC, C seçmeninin toplam mala olan talebi; dB, B seçmeninin toplam mala olan talebini gösterir.

Toplam mal bakımından hem B hem de C seçmeni, 8 birim üretimin uygun üretim düzeyi olduğu konusunda anlaşmaktadırlar. B ve C arasındaki oy ticareti sonucunda 8 birim hastane ve 8 birim okul üretimi onaylanır.

Oy ticareti her iki malın etkin üretim düzeyinden daha fazla birimde üretimiyle sonuçlanmıştır.

Toplam malın 8 birim üretimi halinde, hem B hem de C seçmeninin marjinal faydası 20 Dolar iken, A’nın marjinal faydası sıfırdır.

Toplam talep eğrisi (DT) ile temsil edilen toplam marjinal faydalar 40 Dolardır. Marjinal maliyet ise 60 Dolardır.

SEÇMENLERİN DAVRANIŞI Fi – (Fio + Mi) > 0 ise seçmen oylamaya katılır.

(Fi; seçmen i’nin oylamaya katılmaktan beklediği fayda, Mi; oylamaya katılmanın maliyeti, Fio seçmenin oylamaya katılmakla vazgeçtiği faaliyetin değeri).

(Fi + Öi + Oi + Ci) – (Fio + Mi) > 0

(Öi; oylamada bulunması için seçmene sağlanan özel çıkar; Oi; seçmenin oy verme eyleminden duyduğu tatmin, Ci; seçmenin oy kullanmamanın cezasına verdiği değer).

Rasyonel Seçmen Bilgisizliği

- Seçmenler, seçime katılan adaylar konusunda yeterli enformasyona sahip değildirler.

- Kullandıkları oyların seçim sonucunu etkilemediğini düşündüklerinden, enformasyon toplama konusunda isteksizdirler.

- Enformasyon toplama maliyetinin yüksek olması, bu isteksizlikte etkili olmaktadır.

Devletin Başarısızlığı Teorisi Siyasal Arz Kaynaklı Başarısızlıklar:

1. Politikacılardaki özel çıkar motivasyonu,

2. siyasal iktidarın politik miyopluğu,

3. hizmet kayırmacılığı,

4. politik rekabetin eksikliği,

5. parti içi demokrasinin yetersizliği,

6. bürokratik etkinsizlikler,

7. siyasal etik sorunu,

8. ortanca seçmen teorisi,

9. piyasa başarısızlıklarının giderilmesindeki yetersizlikler

10.kamusal mal ve hizmet sunumundaki etkinliğin değerlendirilmesindeki güçlükler

Siyasal Talep Kaynaklı Başarısızlıklar:

1. seçmenin eksik enformasyona sahip olması,

2. seçmen ilgisizliği,

3. seçmenin politik miyopluğu,

4. seçmenin siyasal talebini açıklamaması,

5. mali aldanma olayı,

6. özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri

NORMATİF KAMU TERCİHİ

(Anayasaların Ekonomik Teorisi)

Optimum Oylama Kuralı

Anayasal Tercih Sorunu

Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?: Anayasal Yeniden

Yapılanma

Optimum Oylama Kuralı

Optimal Çoğunluk:

Beklenen

Maliyetler

Kolektif Faaliyet İçin Gerekli

Birey Sayısı

C+D

D

C

K N 0

OD: Karar alma maliyeti; CN dışsal

maliyet

C + D: Toplam maliyet

K: Optimal çoğunluk

Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar

Alma)

Buchanan ve Tullock, devletin temel karar alma kurallarını

içeren anayasa ile yasama aşamasında alınan olağan

kararlar arasında bir ayrım yapmışlardır.

Oybirliği kuralı altında oluşturulan anayasalar tam anlamıyla

politik sözleşmeler haline gelir.

Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar Alma)

Oybirliği ilkesinin yüksek işlem maliyetlerine sahip olması nedeniyle uygulanabilirliği sınırlıdır. Bununla birlikte en azından karar almanın anayasal aşamasında bu ilkeye uyulmalıdır.

Oybirliği kuralını uygulamanın maliyetinin yüksek olması, bireylerin gelecekteki (kolektif) kararlarını oluşturacak ilkeler ya da kurumlar üzerinde anlaşamayacakları anlamına gelmez.

Buchanan ve Tullock, anayasal aşamada oybirliğini gerekli görmekle birlikte yasama aşamasında oybirliğinin zorunlu olduğunu iddia etmezler. Bunun yerine çeşitli karar alma kurallarının maliyetlerine dikkat çekerek, karar almada optimal çoğunluğu belirlemeye çalışırlar.

Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?:

Anayasal Yeniden Yapılanma

"Anayasal-kurumsal reform içerisinde "kötü", "fena" ve "yeteneksiz" olan politikacıların, "iyi", "nazik" veya "yetenekli" olanlarıyla değiştirilmesi gibi bir öneriye yer yoktur. Anayasal reform içerisinde amaç ne yönetimde rol alan kimselerin "daha

iyilerinin" seçilmesi, ne de onların bu konuda ikna edilmesidir. Anayasal reformun amacı

politikacıların uyması gereken sınırların ve kuralların oluşturulmasıdır."

J. M. Buchanan

Teorik Kamu Tercihi, Ampirik Kamu Tercihi ve

Deneysel Kamu Tercihi Ayırımı

Deneysel kamu tercihi, laboratuara dayalı deneylerin N (N>1) sayıdaki bireyden oluşan kolektif bir gruptaki karar alma mekanizmalarına uygulanmasını içerir.

Vernon Smith ‘2002 Nobel Ekonomi Ödülü’

-1991, “Papers in Experimental Economics”.

- 1979 “Further Comments on the Application of Laboratory Experimental Methods to Political Choice,” (with C. Plott).

- 1979 “An Experimental Comparison of Three Public Good Decision Mechanisms”

- 1978 “Experimental Mechanisms for Public Choice”

- 1977 “The Principle of Unanimity and Voluntary Consent in Social Choice”

Grupta karar alma mekanizması üç temel unsura sahiptir:

a) Çevre,

b) Kurumlar,

c) Bireylerin davranışı.

Bir deneysel uygulamada, ilk iki unsur kontrol edilerek, üçüncü unsur gözlemlenir.

DENEYSEL KAMU TERCİHİ Çevre, bir ekonomik sorunun yapısal özelliklerini ifade eder; birimlerin sayısı, enformasyon yapısı, tercihler, yetenekler, maliyet yapıları gibi.

Kurumlar, ekonomik birimlerin birbiriyle etkileşimini yönlendiren kuralları ifade eder; piyasa veya satış kuralları veya siyasal karar alma kuralları gibi.

Bireylerin davranışı: Örneğin, kurumlar değiştirilmek suretiyle, bu kurumların bireylerin davranışını nasıl etkilediği incelenir.

DENEYSEL KAMU TERCİHİ

(Kamu Tercihinde Deneysel Çalışmaların Önemi)

- Bireysel davranış ile motivasyonlar birbiriyle ilişkilendirilir.

Örneğin, bireylerin motivasyonları ve tercihleri, rasyonellik

varsayımıyla ilişkilendirilir.

- Deneyler, geleneksel kamu tercihi konularını analiz etmede

kullanılır.

Kamu Tercihinde

Deneylerin Kullanıldığı Konular

1) Kamusal mallar,

2) Seçmen katılımı (oy kullanma),

3) Rant kollama ve lobicilik,

4) vb.

AMPİRİK KAMU TERCİHİ

Rochester okulu: Pozitif politik bilimi; seçimlerin incelenmesine, parti stratejilerine, çıkar gruplarına, koalisyon oluşumuna, yasama organındaki davranışlara ve bürokratik davranışa uygular.

William Riker (1962)-Oyun teorisi

James M. Walker-Kolektif karar alma süreci

Morris P. Fiorina ve John A. Ferejohn: Temsilcilerin davranışları.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org