Pancerniki typu

North Carolina

PA

NC

ER

NIK

I TY

PU

N

OR

TH

CA

RO

LIN

A c

z. IJA

RO

SA

W P

ALA

SEK

numer spec j a l ny

Jarosaw Palasek

31w w w. o k r e t y w o j e n n e . p l

ISBN 978-83-61069-05-8

Cena 39,00 z

Wspczesna fotografia North Carolina w penej gali banderowej jako okrtu-muzeum w Wilmington w Pnocnej Karolinie stanie, ktrego nazw nosi.

Fot. Jarosaw Palasek

cz. I

Mal

. Wal

dem

ar K

aczm

arcz

yk

Mal

. Wal

dem

ar K

aczm

arcz

yk

Nor

th C

arol

ina

wp

oow

ie 1

942

r.. S

chem

at 1

2 G

rade

d Sy

stem

sp

lotc

h z

oo

ny

zko

lor

w:

ciem

nob

kit

nego

(Se

a B

lue

5-S)

, sza

rego

(O

cean

Gre

y 5-

O)

ijas

nosz

areg

o (H

aze

Gra

y 5-

H).

Wsz

ystk

ie p

oka

dy w

kol

orze

gra

nato

wos

zary

m (

Dec

k B

lue

20-B

).

Wk

ilku

mie

jsca

ch d

odan

o ko

lor

bia

y, k

try

jedn

ak p

raw

dopo

dobn

ie z

ast

pion

o p

nie

j jas

nosz

arym

. Roz

kad

pla

m d

la o

bu b

urt

jedn

akow

y.

Was

hing

ton

sier

pie

194

2 r.

. Sch

emat

12

Gra

ded

Syst

em z

oo

ny z

cie

mno

bk

itne

go

(Sea

Blu

e 5-

S) p

asa

na k

adu

bie

isza

rego

(O

cean

Gre

y 5-

O),

wsz

ystk

ie p

owie

rzch

nie

pion

owe

pow

yej

. Wsz

ystk

ie p

oka

dy i

pow

ierz

chni

e po

ziom

e w

kol

orze

gr

anat

owos

zary

m (

Dec

k B

lue

20-B

).

Tarnowskie Gry 2009

Jarosaw Palasek

Pancerniki typu

North Carolinacz. I

2OKRTY WOJENNE numer specjalny 31

Od AutoraNawstpie chciabym podzikowa wszystkim, ktrzy przyczynili si dopowsta-

nia iostatecznego ksztatu mojej pracy. Serdeczne wyrazy podzikowania nale si przede wszystkim wydawcy Jarkowi Malinowskiemu oraz Rafaowi Kaczmarczy-kowi, autorowi doskonaych rysunkw itwrcy plansz barwnych oraz Arthurowi D. BakerowiIII ktry dostarczy fotografie zeswojej kolekcji.

Przekazujc monografi pancernikw typu North Carolina Czytelnikom chcia-bym przeprosi zabdy iniecisoci, ktre nie wynikny zmej zej woli, ale raczej zniejednoznacznoci informacji wdostpnej militeraturze. Bd wic niezmier-nie wdziczny zawszelkie opinie, sprostowania iuzupenienia, ktrymi Czytelni-cy Okrtw Wojennych podziel si zemn. Jednoczenie mam nadziej, emoja praca zostanie odebrana zprzychylnoci, przyczyniajc si jednoczenie dopopu-laryzacji bardzo interesujcych okrtw pierwszego typu amerykaskich szybkich pancernikw.

Niniejsz monografi chciabym zadedykowa mamie, onie Ewie isynowi Bar-toszowi oraz przyjacioom kibicujcym mojej pasji badacza elaznych wilkw.

Okadka: Pancernik North Carolina w pocztkach suby, sierpien 1941 roku. Fot. U.S. Navy

Strona tytuowa: Ujcie od dziobu North Carolina, 2009 rok. Fot. Jarosaw Palasek

Pancerniki typu North Carolina cz. I

Jarosaw Palasek

Redaktor serii: Jarosaw MalinowskiRysunki: Waldemar KaczmarczykPlansze kolorowe: Waldemar KaczmarczykOpracowanie graficzne: Jarosaw MalinowskiSkad, druk ioprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry

rda fotografii/Photo credit:Arthur D. Baker IIISiegfried BreyerShizuo FukuiGerard GarierErich GronerJarosaw PalasekCentralne Archiwum WojskoweU.S. Naval Historical CenterU.S. Navy

ISBN 978-83-61069-05-8ISSN 1231-014X

Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2010Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksi-ki nie moe by kopiowana wadnej formie, ani ad-nymi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi, cznie zwykorzystaniem systemw przechowywania iodtwarzania informacji bez pisemnej zgody waci-ciela praw autorskich.All right reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, includiong photocopying, recording or any information storage and retreival system without written from copyright owner.

Niniejsza monografia zawiera jedna rozkadwk z 2 planami okrtw w skali 1:400.Stanowi one jej integraln cz i nie mog by sprzedawane oddzielnie.

WydawcaWydawnictwo Okrty Wojenne

Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Grytel. (032) 384-48-61

e-mail: okrety@ka.home.pl, www.okretywojenne.plING Bank lski 94 1050 1386 1000 0002 0086 6507

Uwaga!

Polecamy monografie!

Polecamy magazyn Okrty Wojenne!

3Rozwj drednotw amerykaskichWprowadzenie do suby w 1906

roku, przez Wielk Brytani, pancer-nika Dreadnought, wyznaczyo now jako wbudowie okrtw liniowych, zapocztkowujc burzliwy rozwj okrtw tej klasy wewszystkich licz-cych si namorskiej arenie pastwach wiata. Marynarka Wojenna USA, okrt opodobnych waciwociach planowa-a nawet wczeniej, lecz naskutek per-turbacji zarwno wstadium projekto-wania jak ibudowy pancernik South Carolina (B-26) znalaz si wsubie dopiero cztery lata pniej. Mimo lep-szego rozwizania artylerii, zewzgl-du na zastosowanie tradycyjnego uka-du napdowego, okrty tego typu nie przedstawiay jednak takiej warto-ci bojowej jak brytyjski prekursor. Nie dorwnywa mu take kolejny typ drednotw amerykaskich Delawa-re. Dopiero bdce jego rozwiniciem, wprowadzone dosuby w1911 roku okrty liniowe typu Florida, dziki za-stosowaniu napdu turboparowego, byy rwnorzdne wspczesnym dred-notom europejskim.

Te wszystkie trzy typy drednotw amerykaskich, uzbrojone byy wdzia-a kalibru 305mm. Docierajce do Sta-nw Zjednoczonych zWielkiej Bryta-nii, raporty opracach projektowych nad dziaami kalibru 343mm spowodowa-y naciski min. prezydenta Theodore Ro-oseveltana intensyfikacj prac nad dzia-ami kalibru 356mm. Planowano wnie uzbroi ju drednoty typu Florida, jed-nak prace projektowe, konstrukcyjne idowiadczalne przecigay si tak bar-dzo, erwnie drednoty nastpnego typu Wyoming, ktre znalazy si wsu-bie w1912 roku byy uzbrojone wdziaa 305mm. Ostatecznie, artyleri tego ka-libru otrzymay dopiero pancerniki typu Texas, wprowadzone dolinii dwa lata pniej.

Za kolejny etap wrozwoju nowocze-snych pancernikw uznaje si amery-kaskie drednoty typu Nevada, charakte-ryzujce si nowatorskim rozwizaniem pancerza oraz kotowni. Zastosowany dla ochrony biernej szeroki, burtowy pas pancerny, zakoczony nadziobie irufie poprzecznymi grodziami pancer-nymi, by przykryty nagrnej krawdzi

gwnym pokadem pancernym. Du-go tej swego rodzaju cytadeli, ogra-niczono jedynie doywotnie wanych przedziaw okrtu: komr amunicyj-nych, maszynowni ikotowni, pozostae przedziay pozostawiajc nieopancerzo-nymi. Ten sposb opancerzenia nazwa-ny All or nothing Wszystko albo nic sta si wkrtce standardem wbudo-wie okrtw liniowych winnych flotach wiata. Minimalizacj ciaru tak roz-wizanego pancerza uzyskano poprzez ograniczenie dugoci bronionych prze-dziaw. Wizao si to zzastosowaniem poraz pierwszy weFlocie Stanw Zjed-noczonych trjdziaowych wie artylerii gwnej, pozwalajcych skoncentrowa tak sam liczb dzia, jak napoprzed-nim typie Texas, wprzedziaach omniej-szej dugoci. Innym novum byo wy-posaenie okrtw typu Nevada wkoty parowe opalane wycznie paliwem cie-kym. Oprcz zmniejszenia ciaru iob-jtoci przedziaw kotowni uzyskano znaczne korzyci eksploatacyjne takie jak: uproszczenie obsugi, brak powsta-wania uciliwego popiou, atwo przepompowywania imagazynowania

North Carolina wdniu 3 czerwca 1942 roku na redzie Portsmouth wstanie Wirginia. Wejcie do suby pierwszego zszybkich pancernikw zakoczyo wakacje wbudowie okrtw liniowych dla floty amerykaskiej. Fot. zbiory Artur D. Baker III

Geneza, projektowanie ibudowa

4oleju opaowego. Ewidentne zalety tego typu rozwizania kotowni spowodowa-y jego stosowanie zarwno wbudowie nowych jak imodernizacji starszych ty-pw drednotw.

Wzrost zainteresowania wStanach Zjednoczonych, korzyciami komercyj-nymi wynikajcymi zkontaktw zDa-lekim Wschodem, spowodowa ko-nieczno posiadania, naZachodnim Wybrzeu, floty zdolnej doochrony du-gich linii komunikacyjnych. Zagw-nego rywala naPacyfiku wpocztkach XXwieku, politycy amerykascy pocz-li uwaa Japoni. Rozpoczcie przez Marynark Cesarsk programu bu-dowy 4krownikw liniowych typu Kongo, spowodowao prby admirali-cji amerykaskiej, zatwierdzenia bu-dowy 4nastpnych pancernikw typu Nevada. Znany zeskpego wydzielania funduszy Kongres Stanw Zjednoczo-nych skutecznie opiera si jednak na-ciskom Dowdztwa Floty. Dopiero po-oenie stpki pod pierwszy zkolejnego typu drednotw japoskich Fuso, dao moliwo przeforsowania wKongresie budowy okrtu liniowego nowego typu Pennsylvania (B-38). Zaoenie kolej-nego pancernika japoskiego Yamashi-

ro wymusio wyasygnowanie funduszy nakolejnego drednota amerykaskie-go Arizona (B-39). Chocia typ Penn-sylvania stanowi zmodyfikowan ipo-wikszon wersj pancernikw Nevada, nie by jednak prost ich kontynuacj. Z adekwatnie powikszonym pance-rzem oraz poprawionym zabezpiecze-niem wewntrznym ipodwodnym, by amerykask odpowiedzi najaposkie pancerniki typu Fuso.

Zajmujca si ustalaniem charaktery-styk okrtw floty amerykaskiej Rada Gwna, w1913 roku zapocztkowa-a prace koncepcyjne nad okrtami li-niowymi uzbrojonymi wartyleri gw-n kalibru 406mm. Efektywny dystans walki wczesnych pancernikw, zaka-dany przez Biuro Artylerii, zewzgldu nawarunki widocznoci na11000m, nie pozwala jednak wykorzysta pe-nych moliwoci dzia tego kalibru. Wy-starczajc zdolno przebijania pance-rza wbitwie ztej odlegoci posiaday pociski kalibru 356mm, adodatkowe zwikszenie siy ognia byo moliwe poprzez zwikszenie liczby dzia. Po-prawienie obrony biernej, przy mniej-szej wypornoci, dawao natomiast sku-teczne zabezpieczenie przed pociskami

przeciwpancernymi kalibru 381 mm wystrzeliwanymi zodlegoci pomidzy 9,a13tys.m. Bdcy zwolennikiem ta-kich okrtw Sekretarz Marynarki Jo-sephus Daniels zdecydowa orekomen-dacji Kongresowi budowy pancernikw uzbrojonych wdziaa 356mm. Istot-n rol odgrywa te znacznie niszy koszt tak uzbrojonego okrtu. Poczt-kowo Kongres autoryzowa budow dwch pancernikw typu New Mexico. Posprzeday jednak Grecji dwu pre-drednotw typu Mississippi, copozwo-lio pokry 2/3spodziewanych kosztw trzeciego pancernika, autoryzowano jeszcze jeden okrt. Ju wmarcu 1914 roku Rada Gwna przyja, okrelone wgrudniu poprzedniego roku zaoenia konstrukcyjne pancernikw New Mexi-co, jako obowizujce dla nastpnego typu drednotw amerykaskich pan-cernikw Tennessee.

Biuro Uzbrojenia, zdopingowane in-formacjami, omoliwym doosigni-cia 30-stopniowym kcie podniesienia dzia artylerii gwnej na pancernikach niemieckich (conie byo prawd) ian-gielskich typu Queen Elizabeth, praco-wao nad zwikszeniem zasigu dzia 356 mm, poprzez powikszenie kta

Autoryzowane ju powybuchu Iwojny wiatowej pancerniki Tennessee (BB-43) iCalifornia (BB-44) weszy dosuby wpierwszych latach dwudziestych. Ten drugi nazaledwie trzy miesice przed rozpoczciem obrad Kongresu Waszyngtoskiego. Tutaj California wciekawym ujciu wdoku. Fot. Centralne Archiwum Wojskowe

5elewacji. Rozwizanie opancerzenia okrtw pozostawiono identyczne jak na poprzednim typie. Woparciu osze-reg eksperymentw wypracowano na-tomiast nowy sposb zabezpieczenia przeciwtorpedowego kaduba. Wprowa-dzono take, zastosowany poraz pierw-szy napancerniku New Mexico (B-40) napd turboelektryczny. Pomimo, enie ukoczono jeszcze prac koncepcyjnych, wobec trwajcej wEuropie odponad siedmiu miesicy Iwojny wiatowej, Kongres Stanw Zjednoczonych pod-j decyzj oprzeznaczeniu funduszy nabudow dwch pancernikw typu Tennessee bdcych udoskonalon wer-sj okrtw liniowych typu New Mexi-co. Przewidywano przy tym moliwo wprowadzania zmian projektowych wtrakcie budowy okrtw. Pancerniki Tennessee (BB-43) iCalifornia (BB-44)1 weszy dolinii napocztku lat dwudzie-stych, przy czym ten drugi rozpocz sub wsierpniu 1921 roku.

Pancerniki namidzywojennych konferencjach rozbrojeniowych

Ofiary icierpienia jakie wiat ponis wczasie Wielkiej Wojny lat 1914-1918 spowodoway wrd pastw biorcych wniej udzia oczekiwanie, enastpu-jcy pokj bdzie trway. Wiodce pot-gi morskie rozpoczy wanie realizacj

wielkich planw rozbudowy floty, kt-rych urzeczywistnienie doprowadzio-by dojeszcze wikszego wycigu zbro-je. Wroku 1918 wMarynarce Stanw Zjednoczonych penio sub 16okr-tw liniowych. Zamwiono byy po-nadto super-drednoty Projektu 1917 pancerniki typu Colorado (B-45-48) iprzygotowywano si dobudowy pot-nych pancernikw typu South Dakota (B-49-54). Wsubie Marynarki Wo-jennej Japonii znajdoway si natomiast 4 pancerniki i 4 krowniki liniowe, awbudowie pancerniki Nagato iMut-su. Harmonogram rozwoju jej floty za-powiada realizacj wlatach dwudzie-stych programu 8+8. Wymagao to wic jeszcze zbudowania dla Marynar-ki Cesarskiej dwch kolejnych pancer-nikw iczterech dodatkowych krow-nikw liniowych. Najwiksza liczebnie, bya wwczas brytyjska flota liniowa2. Poniewa jednak w wikszoci bya przestarzaa iwyeksploatowana inten-sywn sub wojenn, rwnie iWiel-ka Brytania przystpia doprojektowa-nia okrtw liniowych nowej generacji.

Wewszystkich tych pastwach ro-sa jednak wsi opozycja przeciwna rozptywaniu kolejnego wycigu zbro-je. Powszechne, cho nie do koca uprawnione byo bowiem przekonanie, edokonfliktu zbrojnego doprowadzi

wanie wycig zbroje pomidzy Wiel-k Brytani, aNiemcami. Zawieszone naczas wojny instytucje demokratycz-ne odzyskiway nalene pozycje wyraa-jc dezaprobat dla niepotrzebnego wy-dawania funduszy pastwowych nacele wojskowe. Wrzeczywistoci przeciw-nikami wycigu zbroje byy take rz-dy mocarstw morskich. Rzdzca Japo-ni dyktatura wojskowa zdawaa sobie spraw ztego, ekraju nie sta nabu-dow pancernikw iprba realizacji programu 8+8 niechybnie doprowa-dzi finanse pastwa doruiny. Bdcy uwadzy brytyjscy liberaowie uwaa-li zkolei, ewcigu najbliszego dzie-siciolecia nie grozi Wielkiej Brytanii aden wikszy konflikt zbrojny, asytu-acja gospodarcza nie sprzyja rozbudo-wie czy powanym modernizacjom si zbrojnych. Ztych te powodw dokona-li drastycznego zmniejszenia wydatkw nacele wojskowe. Rwnie wStanach Zjednoczonych uwaano, e istniej-ca ju flota jest wystarczajco potna aby zapewni bezpieczestwo krajowi, arozptanie wycigu zbroje moe je-dynie doprowadzi dowcignicia pa-

Pancernik Mutsu zosta zachowany dziki determinacji delegacji japoskiej na Kongresie Waszyngtoskim. Pozwolio to Amerykanom nawynegocjowanie dokoczenia budowy dwch jednostek typu Colorado. Fot. zbiory Shizuo Fukui

1. Wdniu 17.07.1920r. sygnatury ameryka-skich okrtw liniowych zostay zmienione zB naBB

2. W1918 roku wjej skadzie znajdoway si 33pancerniki i9krownikw liniowych.

6stwa wkolejny konflikt. Naleao wic raczej skoncentrowa si nazachowa-niu istniejcego powojnie ukadu si ni nakontynuacji programw rozbudowy si zbrojnych mogcych doprowadzi dojego zachwiania. Ju wpadzierni-ku 1920 roku wpywowy senator amery-kaski Wiliam E.Borah da zwoania konferencji rozbrojeniowej. Rwnie prezydent Woodrow Wilson, ktry bra udzia w Konferencji Wersalskiej by zdania, ekontynuacja rozbudowy floty bdzie zaprzeczaa uwaanej przez nie-go zacel nadrzdny idei trwaoci poko-ju. Tak wic trzy najbardziej zaangao-wane wrozwj floty liniowej mocarstwa morskie zastanawiay si nad znalezie-niem takiego sposobu rezygnacji zroz-budowy floty, eby potencjalnym konku-rentom nie okaza swej saboci.

Wdniu 8czerwca 1921 roku zinicja-tyw zwoania wWaszyngtonie na li-stopad tego samego roku konferencji dotyczcej zbroje morskich wystpi amerykaski sekretarz stanu Charles

Evans Hughes. Do udziau w niej, oprcz Wielkiej Brytanii iJaponii go-spodarze zaprosili Francj, ktra wci jeszcze bya potg kolonialn oraz dla uniknicia rwnowaenia si gosw, Wochy3. Propozycje dotyczce okr-tw liniowych przedstawione przez Hu-ghesa wprzemwieniu inaugurujcym otwarcie Konferencji wdniu 12listopa-da 1921 roku, sprowadzay si do:

wstrzymania nadziesi lat wprowa-dzania dosuby nowych pancernikw;

zomowania wszystkich pancerni-kw znajdujcych si wbudowie wdniu rozpoczcia Konferencji oraz okrelonej dla kadego zsygnatariuszy liczby star-szych okrtw;

ustalenia limitw tonaowych istandardw jakociowych pancer-nikw.

Warunki te oznaczay dla Stanw Zjednoczonych rezygnacj zwprowa-dzenia dosuby 15nowych okrtw liniowych, ktre znajdoway si ww-czas narnych etapach projektowania

ibudowy oraz konieczno zomowa-nia 15 predrednotw. W subie po-zostaoby wic 18pancernikw ame-rykaskich. Wielka Brytania miaaby zaniecha budowy 4krownikw linio-wych, ktrych projektowanie wanie rozpoczynano oraz zomowa 19jed-nostek. Dawaoby to jej moliwo po-zostawienia w linii 22 pancernikw. Japonia zkolei miaaby wstrzyma pro-jektowanie ibudow rwnie 15pan-cernikw, zomowa 10predrednotw izachowa wsubie 10okrtw linio-wych. W ten sposb trzy mocarstwa morskie pozbyyby si przeszo 70pan-cernikw owypornoci niemal dwch milionw ton. Jak pisa korespondent londyskiego Timesa: Hughes za-topi wcigu 35minut wicej okrtw li-niowych, anieli uczynilito wszyscy ad-miraowie wiata wprzecigu wiekw.4

Prace redakcyjne nad tekstem uka-du zostay zakoczone poniemal trzy-miesicznych rokowaniach iwdniu 6 lutego 1922 roku Traktat rozbro-jeniowy w zakresie zbroje mor-skich zosta podpisany. Globalne limi-ty tonau okrtw liniowych ustalono napo525000ton5 dla Wielkiej Brytanii iStanw Zjednoczonych, 315000ton dla Japonii oraz 175000ton dla Fran-cji iWoch. Zgodnie zpropozycj ame-rykask maksymaln wyporno pan-cernika ustalono na35000ton, przy czym okrelono jdla okrtu gotowe-go dowyjcia wmorze, ale bez zapa-sw paliwa iwody kotowej. Kaliber dzia artylerii gwnej okrtw linio-wych ograniczono do406mm. Cho-cia przedstawione przez Hughesa podstawowe zaoenia ukadu zostay utrzymane, towjego zapisach zosta-o wprowadzonych szereg wyjtkw. Brytyjczykom zezwolono napozosta-wienie wsubie krownika liniowe-go Hood, chocia jego wyporno prze-kraczaa traktatow oponad 7000ton. Ponadto, chocia zakazano budowy nowych pancernikw do12 listopa-da 1931 roku, Wielka Brytania mo-ga zbudowa dwa nowe okrty linio-we zdziaami 406mm owypornoci

West Virgnia (BB-48) ostatni zamerykaskich drednotw zosta wprowadzony do suby wgrudniu 1923 roku czym rozpocz ponad dekadow przerw wbudowie okrtw liniowych dla U.S.Navy. Fot. zbiory Siegfried Breyer

3. Oprcz ograniczenia zbroje morskich Konfe-rencja zajmowaa si take uregulowaniem spraw Dalekiego Wschodu. Doudziau wobradach po-wiconych tej tematyce zaproszone zostay take: Belgia, Chiny, Holandia iPortugalia.

4. Dyskant Jzef W. Konflikty izbrojenia mor-skie 1918-1939.

5. Wypornoci okrtw wniniejszym monogra-fii, oile tego nie zaznaczono, podano wtonach an-gielskich (waszyngtoskich) zgodnie z formu przeliczeniow 1tons = 1,016tony metrycznej.

6. Na podstawie tej klauzuli powstay wprowa-dzone dosuby w1927 roku niezbyt udane pancer-niki Nelson iRodney.

7mieszczcej si w limitach traktato-wych6. Japonia moga zatrzyma pan-cernik Mutsu wzamian zawycofanie Settsu, a Stany Zjednoczone wpro-wadzi dosuby dwa super-dredno-ty Projektu 1917. Miay one zastpi proponowane wczeniej dowycofania pancerniki Delaware (BB-28) iNorth Dakota (BB-29). Spord autoryzowa-nych wokresie wzmoonych dziaa zbrojnych wEuropie czterech amery-kaskich okrtw liniowych typu Co-lorado, zanim rozpoczto obrady Kon-gresu Waszyngtoskiego ukoczono jedynie pancernik Maryland (BB-46). Dziki wynegocjowaniu ukoczenia budowy kolejnych dwch okrtw, wdniu 30sierpnia 1923roku, wnie-cae dwa tygodnie po ratyfikowaniu Traktatu Waszyngtoskiego przez rz-dy ostatnich zpastw sygnatariuszy, wprowadzono wic dosuby pancer-nik Colorado (BB-45), awdniu 1grud-nia tego samego roku pancernik West Virginia (BB-48). Zwodowany kadub czwartego drednota tego typu pan-cernika Washington (BB-47), zosta wykorzystany dopraktycznego prze-testowania zastosowanych rozwi-za technicznych oraz nowych rodza-jw uzbrojenia ipoomiu dniach prb ostatecznie zatopiony wdniu 25listo-pada 1924 roku uwybrzea Wirginii.

Kongres Waszyngtoski by rw-nie kocem olbrzymiego ameryka-skiego programu rozbudowy floty wo-jennej7, ktry wrd ogromnej iloci okrtw zakada budow midzy in-nymi 10 pancernikw i 6 krowni-kw liniowych. Narzucone ogranicze-nia ilociowe i jakociowe wymusiy rezygnacj zbudowy przede wszystkim szeciu okrtw liniowych typu So-uth Dakota (BB-4954), uzbrojonych w po 12 dzia 406 mm i wyporno-ci standardowej przekraczajcej 43000ton. Budow jednostek znajduj-cych si wniewielkim stopniu zaawan-sowania anulowano wkrtce pozako-czeniu obrad Kongresu. Zrezygnowano rwnie zbudowy szeciu krownikw liniowych typu Lexington (CC-16) owypornoci ponad 43500ton, uzbro-jonych w8dzia 406mm iprdkoci projektowanej na33,5wza. Cztery najmniej zaawansowane okrty zomo-wano, dwa korzystajc zpostanowie Traktatu przeznaczono doprzebudo-wy na lotniskowce Lexington (CV-2) iSaratoga (CV-3). Wprowadzony przez Traktat Waszyngtoski zakaz budo-wy nowego tonau wymusi najego sy-gnatariuszach modernizacje pozosta-wionych wsubie okrtw, odsuwajc budow nowych pancernikw nalata trzydzieste XXwieku.

Kolejna prb ograniczenia zbroje morskich wdwudziestoleciu midzy-wojennym mocarstwa wiatowe podjy nakonferencji wGenewie, ktra rozpo-cza si wdniu 20czerwca 1927 roku. Doudziau wniej amerykaski Prezy-dent Calvin Coolidge zaprosi ponownie pi wielkich mocarstw, zktrych Fran-cja iWochy odmwiy uczestnictwa. Stany Zjednoczone prboway przefor-sowa wwczas rozcignicie ustalo-nych na Konferencji Waszyngtoskiej proporcji tonaowych naokrty innych klas. Wdziedzinie budowy pancernikw Wielka Brytania zaproponowaa nato-miast wprowadzenie ograniczenia wy-pornoci standardowej nowych okr-tw liniowych do28500ton, akalibru ich artylerii gwnej do343mm. Przy-jcie takich standardw jakociowych oznaczaoby praktycznie dla Stanw Zjednoczonych ograniczenie dobudo-wy nowych pancernikw wzorowanych naprzestarzaych drednotach sprzed 1912 roku zdziaami kalibru 305mm. Alternatyw byaby konieczno rozpo-czcia prac nad nowym typoszeregiem dzia artylerii gwnej amerykaskie armaty kalibru 356mm byy bowiem

Brytyjskie okrty liniowe Nelson iRodney powstay rwnie dziki zachowaniu Mutsu. Podobnie uzbrojone jak pancerniki japoskiego typu Nagato oraz amerykaskiego Colorado okazay si jednak znacznie mniej odnich udane. Fot. zbiory Jarosaw Malinowski

7. Namocy uchwalonego przez Kongres Stanw Zjednoczonych wdniu 29.08.1916r. Naval Appro-priation Act.

8porwnywalne balistycznie zbrytyjski-mi dziaami kalibru 343mm. Ponad-to, wprowadzane wanie do suby pancerniki typu Nelson zdziaami ka-libru 406mm wydaway si wwczas Brytyjczykom efektywniejsze bojowo ni znajdujce si wlinii odkilku ju lat najnowsze amerykaskie pancerni-ki typu Colorado. Wten sposb, wpo-czeniu z proponowanym przedu-eniem wakacji morskich do25lat, Wielka Brytania zapewniaby sobie do-minacj w klasie okrtw liniowych dolat pidziesitych XXwieku! Mimo podjtej prby porozumienia, przyjcie tak niekorzystnych rozwiza nie byo dla Stanw Zjednoczonych moliwe. Wzwizku ztym, erwnie iwinnych zagadnieniach dotyczcych zbroje morskich wypracowanie porozumienia okazao si nie moliwe, Konferencja wrzeczywistoci okazaa si fiaskiem iwdniu 4sierpnia 1927 roku zakoczo-no jej obrady bez formalnych ustale.

Nastpna konferencja morska, kt-rej obrady miay miejsce w Londy-nie od21stycznia do22kwietnia 1930 roku zostaa zwoana w trybie arty-kuu 21 Traktatu Waszyngtoskiego. Najego mocy poomiu latach odpod-pisania ukadu naleao dokona we-ryfikacji realizacji postanowie doty-czcych zmian wkonstrukcji okrtw bdcych efektem postpu naukowo-technicznego. Chocia wikszo po-stanowie konferencji londyskiej do-tyczya jednostek innych klas, tozakaz budowy okrtw liniowych przeduo-no wwczas do31grudnia 1936 roku. Francji iWochom pozwolono przy tym zbudowa pancerniki ocznym tonau po70000ton jako ekwiwalent zastare jednostki. Dziki przymuszeniu dowy-cofania przez Wielk Brytani piciu, Stany Zjednoczone trzech oraz Japo-ni jednego okrtu liniowego uzyskano okrelon wTraktacie Waszyngtoskim proporcj (5:5:3) tonau pancernikw trzech wielkich mocarstw. Kade ztych pastw mogo przy tym jeden zwyco-fanych okrtw8, poredukcji artylerii gwnej, przeciwlotniczej, opancerzenia oraz prdkoci do18wzw przebudo-wa naokrt szkolny.

Wzrost nastrojw wojennych nawie-cie wpoowie lat trzydziestych XXwie-ku spowodowa, ezwoana nadzie 9grudnia 1935 roku wLondynie ko-lejna morska konferencja rozbrojenio-wa, wktrej miay uczestniczy: Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Japonia, Francja iWochy rwnie nie moga zakoczy si powodzeniem. Jedyny-mi zwysunitych najej pocztku postu-

latw dotyczcymi okrtw liniowych byy ograniczenia jakociowe: zmniej-szenie limitu wypornoci do25000ton, akalibru artylerii gwnej do305mm. Niemoliwe dozaakceptowania dania Japonii rzeczywistego zrwnania pary-tetw zflotami Wielkiej Brytanii iSta-nw Zjednoczonych oraz faktyczne na-stawienie Cesarstwa nanieograniczony wycig zbroje morskich spowodoway, ewdniu 15stycznia nastpnego roku delegacja japoska zostaa wycofana zkonferencji. Utrzymujc cis tajemni-c Japonia ju wczeniej dokonaa przy tym dalszych modernizacji krowni-kw liniowych typu Kongo (zwikszajc ich prdko do30,5w) oraz pancerni-kw typu Mutsu przy czym ameryka-ski wywiad floty nie by wstanie zdoby adnych istotnych szczegw zmienio-nych ich konfiguracji. Wpoowie mar-ca 1936 roku rwnie Wochy, wprote-cie przeciwko sankcjom Ligi Narodw zazajcie Abisynii, odmwiy przyjcia ukadu.

W tej sytuacji traktat podpisany wdniu 25marca jedynie przez Fran-cj, Stany Zjednoczone oraz Wielk Bry-tani iniektre jej dominia9 nie mia praktycznego znaczenia dla wycigu zbroje morskich. Wkolejnych swych artykuach Traktat zawiera definicje oraz ograniczenia tonaowe ijakocio-we, ktrymi wprzypadku okrtw linio-wych (Artyku 4) byo 35000ton wypor-noci standardowej oraz kaliber dzia artylerii gwnej nie przekraczajcy 356mm. Wadnym wypadku, poczw-szy od 1 kwietnia 1937 roku kaliber ten nie mg wynosi 406mm. Zapis ten sygnatariusze ukadu wprowadzi-li w rzeczywistoci dla Japonii dajc jej dodatkowy czas napodjcie decyzji oakceptacji postanowie ukadu. Trak-tat zawiera wCzciIII zobowizania dowzajemnego informowania o roz-budowie wasnych flot i jego zasady, awCzciIV tzw. klauzul eskalacyjn zwalniajc sygnatariuszy zprzestrze-gania ustale wprzypadku wybuchu wojny albo budowy przez inne pastwa okrtw przewyszajcych przyjte pa-rametry.

Projektowanie Pancernikw 1937Rozpoczte podpisaniem Traktatu

Waszyngtoskiego wakacje wbudo-wie pancernikw spowodoway prak-tyczne zatrzymanie prac rozwojowych tej klasy okrtw wwikszoci flot mo-carstw morskich. Wyjtkiem bya Wiel-ka Brytania, w ktrej trwao projek-towanie nowych pancernikw typu Nelson. Brytyjskie propozycje dalszego

jakociowego ograniczenia jednostek tej klasy spowodoway, eprace studialne prowadzone wStanach Zjednoczonych wdrugiej poowie lat dwudziestych kon-centroway si bardziej natechnicznym wsparciu dalszych negocjacji ni rze-czywistym projektowaniu nowych pan-cernikw. Dlatego te biura konstrukcyj-ne floty amerykaskiej odpowiedzialne zaposzczeglne dziedziny projektowa-nia skupiy si narozwijaniu tych ele-mentw konstrukcji pancernikw, ktre mogyby by wykorzystane wprzyszych projektach. Dotyczyo tonp. nowych dzia artylerii gwnej 406mm obar-dzo dugiej lufie 56kalibrw czy na-pdu gwnego lekkimi turbinami paro-wymi zprzekadniami mechanicznymi charakteryzujcego si znacznie wik-szym jednostkowym wspczynnikiem mocy dociaru ni dla ukadu turbo-elektrycznego.

Pierwsze prace koncepcyjne pan-cernikw opartych naograniczeniach traktatowych wczesny Sekretarz Ma-rynarki Curtis D. Wilbur zainicjowa w poowie lipca 1928 roku. Zgodnie zzaoeniami wyporno standardowa nowych okrtw liniowych miaa nie przekracza 35000 ton, a szeroko 30,5m tak, aby jednostki mogy poko-nywa Kana Panamski. Ich artyleri gwn miay stanowi dziaa kalibru 406mm, obron biern burtowy pas pancerny ogruboci 346mm ipancerz pokadowy mia mie grubo 114mm. Jednostki miay osiga prdko 22-23wzw. aden zpord opraco-wanych iprzedstawionych wpadzier-niku 1928 roku 10wariantw (wlicza-jc w to ich odmiany), nie zadowoli jednak Rady Gwnej, ktra bdc gre-mium wysokich rang oficerw Mary-narki zajmowaa si ustalaniem charak-terystyk okrtw. Wkwietniu 1929 roku zlecia wic ona opracowanie kolejnych, bardziej radykalnych koncepcji dopre-cyzowujc wten sposb cztery warianty, ktrych dugo zawieraa si pomidzy 161,54m, a186,54m.

Latem 1929 roku stao si jasne, ebudowa adnego nowego pancerni-ka amerykaskiego nie rozpocznie si wczeniej ni wramach rodkw finan-sowych budetu roku 1932. Wramach przygotowania doKonferencji Londy-skiej strona brytyjska proponowaa ko-lejne ograniczenia jakociowe pancerni-kw (zmniejszenie tonau iograniczenie kalibru dzia artylerii gwnej) cho-

8. Byy to: brytyjski Iron Duke, japoski Hiei iamerykaski Wyoming (BB-32).

9. Pastwami tymi byy: Kanada, Australia, Nowa Zelandia iIndie.

9cia Amerykanie preferowali przedu-enie wakacji morskich okolejne 5lat bez ograniczania wielkoci okrtw li-niowych. Dziki temu, e Marynar-ka Stanw Zjednoczonych dysponowa-a trzema pancernikami typu Colorado uzbrojonymi wdziaa kalibru 406mm miaa ona niewielk przewag nad flo-t Japonii. Odkoca 1929 roku doroku 1932 Biuro Projektw Wstpnych10 opracowao du liczb szkicw stu-dialnych opartych nabrytyjskich zao-eniach mniejszych pancernikw. Ich serie przedstawiay zaoenia okrtw owypornociach pomidzy 25000ton i35000ton, uzbrojeniu wdziaa kali-brw 305mm, 356mm i406mm oraz osigajcych prdkoci 21-23wzw. Osiganie duych prdkoci wymagao-by rezygnacji zfaworyzowanego przez Biuro Budw iRemontw napdu tur-boelektrycznego narzecz lejszego na-pdu zprzekadniami mechanicznymi adne takie studia nie byy jednak pro-wadzone.

Wielki Kryzys pocztku lat trzydzie-stych ubiegego wieku spowodowa, ew1932 roku nie bya moliwa auto-ryzacja adnego amerykaskiego okr-tu klasy gwnej. Wnastpnym roku stao si jednak jasne, eprzygotowa-nie dorozpoczcia budowy pancerni-

kw bdzie musiao zosta wznowio-ne w najbliszym czasie. Poniewa Brytyjczycy wdalszym cigu nalega-li nawprowadzenie kolejnych ograni-cze, Biuro Budw iRemontw pod-jo prace nad dwoma nowymi seriami szkicw projektowych: krownikw li-nowych oraz klasycznych pancernikw. Miay one by punktem wyjcia done-gocjacji wkolejnej morskiej konferencji rozbrojeniowej. Wewrzeniu 1933 roku powstaa wic seria czterech szkicw okrtw owypornociach 30000ton, 34000ton i35000ton oraz uzbrojeniu wdziaa kalibrw 305mm, ktrych licz-ba wynosia 12, albo20. Wpadzierni-ku zkolei, Biuro Projektw Wstpnych przedstawio nastpn seri szkicw okrtw liniowych owypornociach po-midzy 25000ton i35000ton, uzbroje-niu wdziaa kalibrw 305mm, 356mm i406mm, oprojektowanych prdko-ciach 2122wzw. Kolejny program studiw zosta uruchomiony wgrud-niu 1933 roku. Jego zaoenia obejmo-way przy tym 13wariantw pancer-nikw owypornociach od19500ton do35000 ton, uzbrojonych wdziaa kalibrw 305mm, 356mm i406mm, osigajcych prdkoci od21wzw do 32,5 wza. Trzy ostanie warian-ty charakteryzoway przy tym pancer-

niki przeznaczone do eskortowania lotniskowcw ich wyporno bya naj-mniejsza, aprdko najwiksza. Mimo, eprace nad tymi wariantami rozpocz-to wstyczniu 1934 roku program ich ewaluacji nigdy nie zosta ukoczony.

Pod koniec marca 1934 roku, kiedy Japonia ogosia omoliwoci wycofa-nia si zukadw rozbrojeniowych, kie-rujcy pracami Biura Projektw Wstp-nych komandor A. H. Van Keuren zdecydowa oprzeprowadzeniu szcze-gowych analiz szybkiego pancernika wgcharakterystyki Wariantu7 zgrud-nia poprzedniego roku, tj.: o wypor-noci 31000ton, uzbrojeniu w8dzia kalibru 356 mm, prdkoci 30 w-zw i zasigu 13 250 Mm. Efektem tych analiz by wariant jednostki ocha-rakterystyce zblionej bardziej dokr-ownika linowego, ktry mg by po-rwnywalny z brytyjskim Hoodem. Wdniu 28maja Rada Gwna poleci-a natomiast okrelenie charakterystyki wypornociowej pancernikw oznacz-nie mniejszej prdkoci 21,5wza, ale zato uzbrojonych w12dzia kalibru 356mm zestref odpornoci opance-rzenia 18,327,4km. Wyporno stan-dardow takich okrtw Biuro Projek-

10. Zang.: Preliminary Design.

Zmodernizowany japoski krownik liniowy Kongo, ktry wzaoeniach mia by gwnym przeciwnikiem nowych pancernikw amerykaskich. Fot. zbiory Shizuo Fukui

10

tw Wstpnych okrelio na32000ton przy dugoci ich kadubw zaoonej na178,61m. Napocztku lipca dodano jeszcze dwa kolejne warianty okrtw owypornoci po35000ton iuzbroje-niu w12dzia kalibru 356mm mog-cych osiga prdko 21wzw lub 31,5wza. Wsierpniu 1934 roku Biuro Projektw Wstpnych otrzymao polece-nie przystpienia doprojektowania naj-wikszych moliwie pancernikw, ktre mogyby pokonywa Kana Panamski. Ich uzbrojenie miay stanowi dziaa ka-libru 610mm (24cali) ograniczonego nastpnie do508mm (20cali). Efektem analiz byy dwie szkicowe charaktery-styki jednostek owypornoci 60000ton iprdkoci 25wzw oraz 72000ton i30wzw. Wewrzeniu 1934 roku Biuro Projektw Wstpnych przygo-towao zestaw 7 kolejnych charakte-rystyk pancernikw owypornociach od31000ton do35000ton, uzbrojo-nych w12dzia kalibru 356mm lub 8-9kalibru 406mm, osigajcych prd-koci od21wzw albo ~30wzw. Wpadzierniku 1934 roku Rada Gw-na polecia natomiast Biuru Budw iRemontw opracowanie charaktery-styki pancernikw, ktrych wyporno standardowa mieciaby si wpropono-wanym przez Brytyjczykw ogranicze-niu 25000tons. Przy amerykaskich standardach projektowania zmiesz-czenie si w takim limicie wyporno-ci wymuszaoby ograniczenie kalibru artylerii gwnej do305mm. Wmi-dzyczasie Rada Gwna polecia Biuru Budw iRemontw opracowanie ewa-luacji kosztowej kolejnej serii pancerni-kw, wrd ktrych byy jednostki owy-pornociach 32000ton oraz 35000ton, uzbrojone w9dzia kalibru 356mm iosigajce prdko 23wzw albo 30wzw. Zaoenia tych wariantw

zawieray potrjne wiee artylerii gw-nej obardzo duym odstpie pomidzy dziaami, comiao pozwoli nalikwida-cj niedogodnoci obsugi obserwowa-nych napancernikach typu Tennessee.

Zblianie si dokoca zakazu bu-dowy pancernikw przeduone-go na I Konferencji Londyskiej do31grudnia 1936 roku spowodowa-o, eprzewidujc rozpoczcie wyci-gu zbroje morskich wczesny Sekre-tarz Marynarki Claude A. Swanson, bazujc na zaoeniach Rady Gwnej oraz Szefa Operacji Morskich Willia-ma H. Standleya, zdecydowa oficjalnie o okreleniu charakterystyk nowych pancernikw amerykaskich. Wmaju 1935 roku Rada Gwna zdecydowa-a oformalnym rozpoczciu prac kon-cepcyjnych nad budow nowych okr-tw liniowych. Wpierwszej poowie roku okrelia ona charakterystyki, kt-re przedoya Sekretarzowi Marynarki wmemorandum zdnia 11lipca. Wpi-mie tym sekretariat Rady przedstawi take rekomendacje dla budowy no-wych pancernikw wramach rodkw finansowych roku budetowego 1937.

Wdniu 11lipca 1935 roku Rada po-lecia rwnie Biuru Projektw Wstp-nych zdefiniowanie charakterystyk dla trzech wariantw (A, B iC) szyb-kich pancernikw mogcych peni rol jednostek flagowych zespow floty. Wszystkie trzy miay charakteryzowa si odpornoci natrafienia torpedami zgowicami omasie 318kg oraz bar-dzo duym zasigiem 15tys.Mm przy 15wzach. Wyporno pancernikw A miecia si wograniczeniach trak-tatowych, pozostae dwa warianty limi-ty te przekraczay. Ich artyleria gwna bya wcaoci zgrupowana przed pomo-stem dowodzenia, przy czym wwarian-tach AiB stanowiy j dziaa kalibru

356mm, awwariancie C 406mm. Osiganie prdkoci zblionej do30w-zw, cho jeszcze nie zdeterminowa-no napdu, byo praktycznie moliwe tylko przy wykorzystaniu siowni tur-boparowej zdwustopniow redukcj mechaniczn, ktra charakteryzowaa si mniejszym ciarem ni napd tur-boelektryczny. Pancerniki wszystkich trzech wariantw miay posiada stre-f odpornoci adekwatn douzbrojenia gwnego.

Wdniu 21sierpnia 1935 roku Szef Operacji Morskich admira Standley poleci dokonanie take ewaluacji pan-cernikw omoliwie maej wyporno-ci przeznaczonych dodziaa obron-nych. Wten sposb Stany Zjednoczone, przed zbliajca si IIKonferencj Lon-dysk chciay wyj naprzeciw propo-nowanemu przez Wielk Brytani ogra-niczeniu wypornoci okrtw liniowych do25000ton11. Wzwizku ztym, za-kres charakterystyk opracowywanych przez Biuro Projektw Wstpnych mia zawiera si wgranicach:

wyporno standardowa od 23500 ton do 40500ton;

artyleria gwna od 8 x 305 mm do 9x406mm;

prdko maksymalna od 20,0 do 30,5wza;

burtowy pan pancerny od 223 do 432mm.

Na podstawie tych charakterystyk Biuro Budw iRemontw opracowa-o dokoca wrzenia osiem wariantw pancernikw okrelanych jako Warian-ty Obronne. Wedug opinii Rady Gw-nej ich artyleria gwna kalibru 305mm

11. Admira Standley zosta wyznaczony przez Prezydenta F.D.Rooseveltadoprowadzenia nego-cjacji wczasie trwania IIKonferencji Londyskiej 1936 roku.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Wariant A lipiec 1935 r.

11

bya jednak zbyt saba tak, enie mo-gyby by wykorzystywane dodziaa ofensywnych, aisame ztrudnoci by-yby wstanie stawi czoa potencjalnym przeciwnikom.

Wtej sytuacji pod koniec wrzenia Biuro Budw iRemontw powrcio dowariantw okrtw liniowych owy-pornoci mniejszej ni 35000ton de-finitywnie zarzucajc dalsze prace nad Wariantami Obronnymi wpadzier-

niku 1935 roku. Opracowano ww-czas pi kolejnych wariantw (DH), z ktrych dwa pierwsze miay strzela iadekwatnie broni si przed nowymi cikimi pociskami kalibru 406mm. Wariant F stanowi pancer-nik-lotniskowiec wyposaony wpokad lotniczy ikatapulty wczci dziobo-wej oraz uzbrojony wdwie poczwr-ne wiee dzia kalibru 356mm naru-fie. Analiza tych wariantw pokazaa

granice wyboru pomidzy okrtami li-niowymi ostosunkowo sabym uzbro-jeniu iopancerzeniu oraz duej prd-koci, a pancernikami wolniejszymi lecz lepiej uzbrojonymi iopancerzony-mi. Wdniu 8padziernika Biuro Pro-jektw Wstpnych przedstawio pi kolejnych wariantw (J, J1M), wktrych kosztem opancerzenia ar-tyleria gwna rozmieszczona bya wciszych czterodziaowych wieach

Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych z1935 rokuwg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History

Wielko Jedn. A C D F H J LWyporno standardowa: ton 32450 36500 40500 31750 32500 37383 35045Wymiary: dugo naKLW szeroko naKLW zanurzenie rednie

mmm

216,4131,098,69

220,9832,319,28

228,6032,319,75

207,2630,798,79

182,2732,469,34

216,4132,009,75

216,4131,099,14

Projektowa moc maszyn:* KM 160 000 180 000 185 000 160 000 65 100 170 000 170 000Prdko: w 30,0 30,5 30,5 30,0 30,0 30,0 30Artyleria gwna: nxmm 9 x 356 8 x 406 9 x 406 8 x 356 9 x 356 12 x 356 12 x 356Opancerzenie: burtowy pas pancerny pokady pancerne

mmmm

292114

337133

432159

343114

381133

318133

317114

Strefa odpornoci opancerz. km-km 20,1-24,7 17,4-27,4 17,4-27,4** 20,1-24,7*** 17,4-27,4*** 20,1-27,4*** 20,1-24,7**** Wartoci mocy siowni okrtowych wniniejszej monografii, oile tego nie zaznaczono, zostay wyraone wangielskich koniach parowych rwnych 0,987KM.** Dla dzia kalibru 406 mm nowej konstrukcji.*** Dla dzia kalibru 356 mm nowej konstrukcji.

Francuski pancernik Richelieu, tutaj w trakcie prb statecznociowych. Jego zaoenia projektowe uwzgldniay ograniczenia Traktatu Waszyngtoskiego. Fot. zbiory Grard Garier

12

projektowanych wanie przez Biuro Uzbrojenia.

Zmniejszenie wypornoci powodo-wao przy tym, edla osignicia zao-onej prdkoci, przy zastosowanym zadowalajcym opancerzeniu, koniecz-ne byo zredukowanie artylerii gw-nej projektowanych okrtw liniowych do9dzia 356mm. Nowe okrty byyby wic sabiej uzbrojone ni starsze pan-cerniki typw New Mexico iTennessee. Konieczno zwikszenia siy ognia ar-tylerii gwnej, przy chci dotrzymania limitw wypornoci wizaa si zkolei zmoliwym dozaakceptowania ogra-niczeniem prdkoci do27wzw. Ci-ar artylerii iobrony biernej zadowa-lajcy Rad Gwn, przy zaoeniu osigania prdkoci 30wzw wyma-gayby zkolei wypornoci standardowej pancernikw sigajcej 40000ton. Dla-tego te Rada sceptycznie odnosia si dodocierajcych informacji, ewypor-no standardowa projektowanych wa-nie niemieckich pancernikw typu Bi-smarck nie przekracza 35000ton.

Wrd podstawowych parametrw charakterystyki nowych okrtw li-niowych okrelonych jako Pancerni-ki1937 znalaza si wyporno stan-dardowa 35000 ton, przy szerokoci ograniczonej do 32,92 m (108 stp),

tj.umoliwiajcej pokonywanie Kanau Panamskiego. Zanurzenie maksymalne miao siga 11,58m (38stp) tak, aby moliwe byo korzystanie przez nowe okrty zjak najwikszej liczby kotwico-wisk idokw. Artyleri projektowanych pancernikw miao stanowi do12dzia kalibru 356 mm nowego wzoru L/50 Mk11, 12dzia uniwersalnych kalibru 127mm oraz maokalibrowe uzbrojenie przeciwlotnicze wpostaci dziaek 28mm ikarabinw maszynowych 12,7mm. Cy-tadela pancerna jednostek miaa zapew-nia adekwatn obron przed pociskami kalibru 356mm omasie 681kg, podczas gdy system obrony przeciwpodwodnej mia zabezpiecza przed eksplozjami a-dunkw osile rwnowanej wybucho-wi 318kg TNT. Ukad napdowy mia zapewni okrtom osiganie prdko-ci do 30 wzw, przy czym ewalu-acja dotyczya zarwno rozwiza opar-tych naprzekadniach elektrycznych, jak i mechanicznych. Akceptowalne byo przy tym powicenie prdkoci narzecz uzbrojenia iochrony biernej pancerni-kw. Zewzgldu nabrak odpowiednich baz amerykaskich wzachodniej czci Pacyfiku wany by ponadto duy zasig nowoprojektowanych jednostek.

W padzierniku 1935 roku Rada Gwna jako podstaw do prac pro-

jektowych wybraa wariant 1935K. Wypornoci standardowe poprzed-niego inastpnego wariantu byy bo-wiem zabardzo zblione doogranicze traktatowych tak, eBiuro Projektw Wstpnych obawiao si ojej przekro-czenie podczas wykonywania szczeg-owych projektw jednostek. Wybrany wariant by projektem bardziej konwen-cjonalnym opartym naoczekiwaniach dotyczcych charakteru wojny naPa-cyfiku. Zgodnie zkoncepcj Szefa Ope-racji Morskich admiraa Williama H. Standleyacztery takie szybkie pancer-niki miay wchodzi w skad dwch zespow operacyjnych lotniskow-cw Lexington (CV-2) iSaratoga (CV-3). Nie oczekiwano przy tym, ebd one wstanie osiga prdko 33w-zw, ale rozwijajc prdko o5w-zw mniejsz bd mogy zwiza wboju japoskie krowniki liniowe typu Kongo12. Podstawowymi zaoe-niami wariantu 1935K byo uzbroje-nie wdziewi dzia kalibru 356mm, przy dugoci nalinii wodnej nie prze-kraczajcej 216,41m (710stp) iwy-pornoci standardowej mieszczcej si

12. Do1938 roku planici Marynarki Stanw Zjednoczonych roku nie wiedzieli, ezmodernizo-wane krowniki liniowe typu Kongo byy wstanie osiga prdko ~30 w.

Potga artylerii iobrony biernej oraz zaoona prdko projektowanych rwnolegle niemieckich pancernikw typu Bismarck wiadczyy oniemonoci zmieszczenia ich wypornoci standardowej wtraktatowych granicach 35000ton. Fot. zbiory Grner

13

wtraktatowych granicach 35000ton. Prace nad okrtami liniowymi opartymi natakich zaoeniach zostay rozpocz-te wpadzierniku 1935 roku. Ich efek-tem byo powstanie wlatach 1935-1937 cznie 77projektw stanowicych od-miany 16wariantw noszcych ozna-czenia odI doXVI.

Wdniu 15listopada 1935 roku Rada Gwna otrzymaa pierwsz seri pro-jektw dla piciu wariantw (I-V), kt-rych podstawowymi kryteriami byy: wyporno standardowa 35000 ton; artyleria gwna kalibru 356mm lub 406mm wdwch lub trzech wieach; pancerz burtowy gruboci 356 mm, apokadowy gruboci 133mm; prd-ko 30wzw izasig 15tys.Mm przy 15wzach. Zgodnie zopini Biur Bu-dw iRemontw oraz Mechaniczne-go najbardziej zrwnowaonym po-midzy napdem, uzbrojeniem iobron biern by WariantIV, ktry charakte-ryzowa si przeduonym do220,98m (725 stp) kadubem, umoliwiaj-

cym zmniejszenie mocy siowni. Biuro Uzbrojenia optowao natomiast zaWa-riantemV z8dziaami kalibru 406mm. Opini, wg ktrej dla nowych pancer-nikw kaliber taki by jedynym logicz-nym, szef Biura admira Emory S. Land przedstawi prezydentowi Fran-klinowi D. Rooseveltowi. Zewzgldu jednak nadopiero co rozpoczte ob-rady IILondyskiej Morskiej Konferen-cji Rozbrojeniowej, Stany Zjednoczo-ne nie sformoway jeszcze ostatecznie swej polityki dotyczcej programu bu-dowy nowych pancernikw. Zwyborem kalibru ich dzia postanowiono wstrzy-ma si doczasu, aJaponia zobowie si doprzestrzegania proponowanych ogranicze iostatecznie wyrazi zgod napodpisanie Traktatu. Wtej sytuacji Szef Operacji Morskich admira Stan-dley zaproponowa kompromis polega-jcy nauzbrojeniu Pancernikw 1937 wdziaa kalibru 356mm rozmieszczo-ne wtrzech poczwrnych wieach, kt-rych rednice umoliwiyby zastpienie

takiej artylerii dziaami kalibru 406mm w wieach potrjnych, w przypadku gdyby Japonia odmwia zaakceptowa-nia ogranicze.

Dodalszych prac projektowych Rada Gwna rekomendowaa wdniu 3stycz-nia 1936 roku WariantIV, przy czym liczb dzia artylerii uniwersalnej ka-libru 127 mm nowych pancernikw zwikszono do16kosztem dwch po-czwrnych stanowisk przeciwlotniczych dziaek kalibru 28mm. Woparciu owy-brane zaoenia powstay trzy kolejne (VI-VII) warianty projektowe Pancer-nika 1937, ktre wszystkie mieciy si wtraktatowym ograniczeniu wyporno-ci standardowej do35000ton. Roz-patrzono przy tym usytuowanie artyle-rii gwnej kalibru 356mm wwieach dwu-, trzy- iczterodziaowych, przy za-chowaniu prdkoci 30wzw oraz jednoczesnej redukcji obrony biernej. Ostatni zanalizowanych wariantw VIII, charakteryzowa pancernik odu-goci nalinii wodnej 210,31m, szero-

Charakterystyki taktyczno-techniczne wybranych wariantw projektowych Pancernikw 1937wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illustrated Design History

Wielko Jedn. 1935 K WariantII WariantIV WariantV WariantIXC WariantXBWyporno standardowa: ton 35000 35742 35000 35000 35000 35000Wymiary: dugo naKLW szeroko naKLW zanurzenie rednie

mmm

216,4131,099,14

216,4132,469,75

220,9832,779,63

201,6832,7710,27

220,9832,849,68

210,3132,849,93

Projektowa moc maszyn: KM 170 000 165 000 135 000 130 000 155 000 112 500Prdko: w 30,5 30,0 30,0 27,0 30,0 26,8

Artyleria gwna: nxmm 9 x 356(3 x III)9 x 356(3 x III)

9 x 356(3 x III)

8 x 406(2 x IV)

8 x 356(2 x IV)

10 x 356

Opancerzenie: burtowy pas pancerny pokady pancerne

mmmm

381133

356133

308/10o91-127

394160

340/10o104-140

333/10o146

Strefa odpornoci opancerz. km-km 17,4-24,4 18,9-24,4 19,6-24,4* 18,3-24,4** 17,4-24,4 17,4-24,4* Dla dzia 356 mm nowej konstrukcji.** Dla dzia 406 mm.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Wariant II 15.11.1935 r.

14

koci 32,84m, artylerii gwnej zoonej z10dzia kalibru 356mm usytuowa-nych w dwch potrjnych wieach nadziobie ijednej poczwrnej narufie okrtu oraz prdkoci od22 do30w-zw. Osiganie prdkoci 30 w-zw wymagaoby jednak siowni odu-ej mocy, ktrej ciar spowodowaby zwikszenie wypornoci do42000ton.

Podpisanie IITraktatu Londyskiego wdniu 25marca 1936 roku odsuwao problem decyzji oew. zwikszeniu kali-bru artylerii gwnej Pancernikw 1937 okolejny rok, ktry jak wspomniano pozostawiono Japonii napodjcie de-cyzji oewentualnej akceptacji jego po-stanowie. Wdniu 15maja Rada Gw-na polecia Biuru Budw iRemontw przeprowadzenie kolejnych analiz, kt-rych podstawowymi zaoeniami bya wyporno standardowa wynoszca 35000ton, prdko 27wzw oraz ar-tyleria gwna wpostaci 9dzia kalibru 356mm wtrzech potrjnych wieach. Efektem tych rozwaa byo 6kolej-nych (IX-XIV) wariantw wkilku od-mianach potwierdzajcych przewag nad poprzednimi wariantami wzakre-sie obrony biernej. Wdwch ztych wa-riantw (XI iXIV) dodano jeszcze jedno dziao artylerii gwnej kalibru 356mm, wtrzech natomiast (IX-XI) zwikszo-no o4dziaa artyleri uniwersaln ka-libru 127mm. Analizy pokazay przy tym, ejeeli donapdu konieczne oka-e si zastosowanie siowni czterowa-owej, wrufowej czci kaduba bdzie zbyt mao miejsca dla usytuowania czte-rodziaowej wiey artylerii gwnej.

Kongres Stanw Zjednoczonych au-toryzowa nowe okrty liniowe wdniu 3 czerwca 1936 roku. Zezwoli przy tym narozpoczcie budowy nie wi-cej ni dwch Pancernikw 1937 chy-ba, eprezydent Roosevelt powemie

wiedz obudowie okrtu klasy gwnej przez ktregokolwiek zsygnatariuszy Traktatu Londyskiego. Tydzie pniej Biuro Budw iRemontw przedstawio Radzie Gwnej sze kolejnych szkicw dla WariantuXV nowych pancernikw. Tym razem analizy dotyczyy wpywu gruboci opancerzenia okrtw nag-boko ich strefy odpornoci natrafienia pociskami przeciwpancernymi. Przy-kadowo, przy porwnywalnej gruboci opancerzenia poziomego, dla pociskw kalibru 356mm Mk8 strefa odpornoci bya oniemal 3,5tys.m szersza dla pan-cerza burtowego ogruboci 384mm ni dla pancerza ogruboci 327mm. Strefa odpornoci dla pociskw kali-bru 356mm bya przy tym oprzeszo 4,5tys.metrw szersza ni dla przeciw-pancernych pociskw kalibru 406mm. Wlipcu 1936 roku Rada Gwna przy-stpia doformuowania programu bu-dowy okrtw narok finansowy 193813

rozwaajc moliwo wystpienia doKongresu oautoryzacj naten rok budowy dwch kolejnych Pancernikw 1937. Propozycji takiej ostro sprzeci-wi si Szef Operacji Morskich admira W. H. Standley, ktry oczekiwa budowy nastpnych okrtw liniowych wopar-ciu onowy projekt. Admira spowodo-wa wic rezygnacj Rady zpropozy-cji budowy dalszych, niezadowalajco opancerzonych okrtw liniowych ini-cjujc wkrtce rozpoczcie projekto-wania kolejnych szybkich pancernikw amerykaskich oobronie biernej ade-kwatnej doich artylerii gwnej14.

Zbliajce si wybory prezydenckie 1936 roku oraz ch wczeniejszego po-znania ostatecznej charakterystyki pro-jektowej brytyjskich pancernikw typu King George V spowodoway jednak, e prezydent Roosevelt nieformalnie iwcisej tajemnicy poleci odoy dys-

kusje natemat projektu wstpnego Pan-cernikw 1937 dozakoczenia kampa-nii irozstrzygnicia wyborw. Dotyczyo to take moliwoci ewentualnego za-stosowania klauzuli eskalacyjnej. Jed-noczenie Prezydent przesun budow nowych okrtw liniowych zbudetu roku finansowego 1937 dobudetu roku nastpnego. Mimo to, wdniu 15 lip-ca admira Standley, ktry peni obo-wizki Sekretarza Marynarki zaaprobo-wa kontynuowanie prac projektowych nad pancernikami uzbrojonymi warty-leri gwn zoon z12dzia kalibru 356mm w trzech poczwrnych wie-ach. Wten sposb zdecydowa ozwik-szeniu liczby dzia artylerii gwnej no-woprojektowanych okrtw liniowych kosztem zmniejszenia prdkoci, ale bez zwikszania wypornoci standardo-wej. Oficjalne dyskusje dotyczce pro-jektu wstpnego Pancernikw 1937 zo-stay natomiast praktycznie wstrzymane dojesieni 1936 roku.

W padzierniku tego roku Rada Gwna przeanalizowaa bowiem je-denacie opcji wariantw XV iXVI re-komendujc charakterystyk pancerni-kw okrelonych jako WariantXVIC. Zgodnie z zaprezentowanym szki-cem nowe okrty miayby by uzbro-jone wdziewi dzia kalibru 356mm wtrzech potrjnych wieach, aich bur-towy pas pancerny mia mie grubo 345mm. Kosztem potencjau artylerii gwnej oraz obrony podwodnej uzy-

13. Budety kolejnych lat finansowych Marynar-ki Stanw Zjednoczonych rozpoczynaj si zdniem 1lipca roku poprzedzajcego koczc si wdniu 30czerwca roku biecego.

14. Pancerniki 1939 (typ South Dakota) stano-wiy praktycznie powtrzenie zaoe konstruk-cyjnych poprzednikw udoskonalenie opance-rzenia przy pozostawieniu traktatowej wyporno-ci 35000 t iprdkoci 27 w oraz mniejszej du-goci kaduba.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Wariant XVI 20.08.1936 r.

15

skano przy tym zwikszenie prdkoci okrtw do30wzw adekwatnej doprdkoci wikszoci wspczesnych lotniskowcw floty. Spord szeciu czonkw Rady jedynym przeciwnym wyborowi WariantuXVIC by jej Prze-wodniczcy kontradmira James M. Reeves, ktry uwaa takie jednostki zazbyt sabo uzbrojone iopancerzo-ne aby mogy przeciwstawi si nowo-czesnym pancernikom nieprzyjacie-la. Przeciwnym takiej charakterystyce nowych okrtw liniowych byo rw-nie Biuro Uzbrojenia, ktre optowao zaich uzbrojeniem w12dzia 356mm wtrzech poczwrnych wieach. red-

nice ich barbet umoliwiayby bowiem stosunkowo atw zamian natrzy po-trjne wiee dzia kalibru 406 mm w przypadku gdyby Japonia odm-wia ratyfikacji Traktatu Londyskie-go. Admira Reeves by zwolennikiem Wariantu XVI, ktry spenia postu-laty Biura Uzbrojenia przy prdkoci 27wzw iwypornoci standardowej mieszczcej si wlimicie 35000ton. Stanowisko takie, ktre Reeves przed-stawi Sekretarzowi Marynarki Claude A. Swansonowi wmemorandum dato-wanym na5listopada, popar rwnie Szef Operacji Morskich admira Wil-liam H. Standley.

Wsytuacji, wktrej dwaj wysocy ran-g oficerowie byli przeciwni propozy-cji Rady Gwnej, Sekretarz Marynar-ki zwoa spotkanie wcelu uzgodnienia stanowisk tak, aby majca zosta przed-oona Kongresowi propozycja budowy nowych pancernikw zawieraa wspl-nie uzgodnione podstawowe ich dane taktyczno-techniczne. Poburzliwej dys-kusji ustalono, ePancerniki 1937 zo-stan zbudowane zgodnie zcharaktery-styk naszkicowan wWariancieXVI, zopcj zastpienia ich artylerii gw-nej kalibru 356mm dziaami 406mm. Wariant ten Rada Gwna formalnie re-komendowaa Sekretarzowi Swanso-

Japoski superpancernik Yamato. Docierajce doStanw Zjednoczonych informacje orozpoczciu jego budowy stay si jednym zpowodw zastosowania klauzuli eskalacyjnej wkonstrukcji Pancernikw 1937. Fot. zbiory Shizuo Fukui

Charakterystyki taktyczno-techniczne projektw wstpnego ikontraktowego Pancernikw 1937GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992

Wstpny (WariantXVI) Kontraktowywyporno: standardowa pena

tonton

35000-----

3500042330

wymiary: dugo naKLW szeroko naKLW zanurzenie rednie

mmm

217,6332,009,88

217,6331,7810,97

projektowa moc maszyn: KM 115000 115000prdko: w 27,0 27,5zasig: Mm/w 15000/15 17450/15

uzbrojenie: ---12 x 356mm (3xIV)

16 x 127mm (6xII; 4xI)16 x 28mm (4xIV)

12 x 356mm (3xIV)20 x 127mm (10xII)16 x 28mm (4xIV)

pancerz: pas burtowy pokady pancerne wiee artylerii gwnej

mmmmmm

315/15o130/16/6406/203

297/15o160/135406/198

16

nowi wdniu 16listopada 1936 roku. Dwa dni pniej wbiurze Szefa Opera-cji Morskich miaa miejsce konferencja, podczas ktrej Biuro Budw iRemon-tw zostao poproszone odokonanie kil-ku kocowych zmian majcych nacelu zwikszenie potencjau artylerii uni-wersalnej poprzez dodanie czterech do-datkowych dzia, zwikszenie gruboci pasa pancernego tak, aby dolna grani-ca strefy odpornoci opancerzenia wy-niosa 18,3tys.m oraz zmiany sposobu usytuowania barbet artylerii gwnej. Zmodyfikowany nieco Wariant XVI, wdniu 27listopada zosta zaakceptowa-ny przez Sekretarza Marynarki Claude A. Swansona.

Budowa okrtwPrzygotowywanie materiaw do

przetargu na budow dwch no-wych pancernikw rozpoczto wdniu 29 marca 1937 roku. Wersja projek-tu kontraktowego Pancernikw 1937 rnia si jednak nieco odWariantu XVI przyjtego jako podstawa projek-tu wstpnego. Zdecydowano o zmia-nie sposobu rozmieszczenia urzdze napdowych okrtw zastpujc kla-syczny ukad naprzemiennych kotow-ni i maszynowni ukadem czterech autonomicznych siowni zoonych zdwch kotw iturbozespou napdo-wego. Zmiana taka wymuszaa popro-wadzenie wylotw gazw spalinowych kotw poprzez dwa kominy zamiast przez komin pojedynczy, pozwalaa jed-nak na zmniejszenie liczby otworw wgrodziach wodoszczelnych. Zwik-szono ponadto artyleri uniwersaln nowych pancernikw do20dzia ka-libru 127mm L/38 w10podwjnych wieach. Mimo sugestii Rady Gwnej omoliwoci zaakceptowania przeci-enia nowych pancernikw o10%, ad-ministracja amerykaska w dalszym cigu oczekiwaa zmieszczenia wypor-noci wlimitach traktatowych. Przed-stawione wdniu 26kwietnia szczego-we obliczenia wykazay przekroczenie ciaru o638 ton, tj.oprawie 1,8%. Biura projektowe marynarki dokonay wic kolejnych analiz umoliwiajcych zmniejszenie wagi poprzez niewiel-kie redukcje (o12,7mm) opancerze-nia, min. wie artylerii uniwersalnej, ko-mr roboczych adunkw prochowych oraz pomieszcze: nakresw, sygnao-wego iradiokabiny. Nadalsze ograni-czenia pozwolia zmiana ksztatu bur-towego pasa pancernego oraz gruboci pancerza przeciwodamkowego, atake rezygnacja z6wielkokalibrowych kara-binw maszynowych 12,7mm. Wefek-

cie uzyskano obnienie ciaru okrtw szacowane na2%, ktra to wielko zo-staa wdniu 1maja 1937 roku zaakcep-towana przez Szefa Operacji Morskich oraz Sekretarza Marynarki. Projekt kon-traktowy Pancernikw 1937 oraz specy-fikacja doprzetargu naich budow byy gotowe trzy dni pniej.

Do wspzawodnictwa o budow dwch nowych okrtw liniowych przy-stpiy trzy stocznie prywatne: Beth-lehem Shipbuilding Corp., New York Shipbuilding Corp. oraz Newport News Shipbuilding and Drydock Co., atake dwie wojskowe: New York Navy Yard iPhiladelphia Navy Yard. Oferty przed-stawione przez dwie pierwsze stocznie prywatne opieway nakwoty odpowied-nio 46i50mln. dolarw zakady zpan-cernikw, podczas gdy Newport News przedstawia ofert zcen stanowic zwrot poniesionych kosztw zmar 3,5%. Wsytuacji gdy obydwie stocznie marynarki przedstawiy oferty napo-ziomie 37mln. dolarw zaokrt, reko-mendujce wybr wykonawcw Biura Budw iRemontw oraz Mechaniczne zdecydoway oodrzucenia ofert wszyst-kich trzech stoczni prywatnych. For-malne przekazanie decyzji owygraniu przetargu zwyciskim stoczniom mary-narki nastpio wdniu 24czerwca 1937 roku. Budowa pancernika osygnatu-rze BB-55 zostaa zlecona New York Navy Yard naBrooklynie wNowym Jor-ku, aokrt osygnaturze BB-56 miaa zbudowa Philadelphia Navy Yard zFi-ladelfii wstanie Pensylwania. Kontrakty nabudowy obydwu okrtw podpisano wdniu 1sierpnia 1937 roku.

Poniewa nadwa dni przed wyma-ganym terminem Japonia odmwia ograniczenia artylerii gwnej nowobu-dowanych pancernikw dodzia kali-bru 356mm, awywiad uzyska infor-macje orozpoczciu prac nad zupenie nowymi okrtami liniowymi15, zaistnia-a moliwo skorzystania przez Sta-ny Zjednoczone z klauzuli eskalacyj-nej przyjtej naIIMorskiej Konferencji Rozbrojeniowej wLondynie. Ofakcie tym Sekretarz Swanson poinformowa wdniu 30marca 1937 roku nowego przewodniczcego Rady Gwnej admi-raa Thomasa Harta, ktry wjej imieniu popar propozycj budowy Pancerni-kw 1937 uzbrojonych wartyleri gw-n zoon z9dzia kalibru 406mm usytuowanych wtrzech potrjnych wie-ach. Oprcz nowych pancernikw ja-poskich, wdziaa kalibru wikszego ni 356mm, jak informoway floty in-nych wielkich mocarstw, miay zosta bowiem take uzbrojone nowe okrty li-

niowe budowane przez Niemcy, Fran-cj iWochy. Wzwizku ztym, wdniu 21czerwca Rada Gwna rekomendo-waa zastpienie trzech poczwrnych wie dzia 356 mm artylerii gwnej Pancernikw 1937 trzema trzydziaowy-mi wieami kalibru 406mm. Formalnie decyzja taka zostaa podjta przez Se-kretarza Marynarki wdniu 15lipca lecz ogoszono j dopiero wlistopadzie 1937 roku prezydent Roosevelt nie chcia bowiem informowa o niej wkrtce poodmowie podpisania Traktatu przez Japoni. Jako oficjalny powd zastoso-wania klauzuli eskalacyjnej podano przy tym nie zaakceptowanie przez ni ogra-niczenia artylerii gwnej nowych pan-cernikw dodzia kalibru mniejszego ni 406mm.

Zmiana artylerii gwnej Pancerni-kw 1937 spowodowaa konieczno ponownego dokonania szczegowych oblicze ciarowych. Przeprowadzo-ne analizy pokazay konieczno prze-sunicia wzdunego rodka cikoci okrtw tak, aby zapewni waciwy trym dla przypuszczalnego zakresu ob-cie kaduba oraz penego zapasu me-diw ciekych paliwa zastpowanego zaburtow wod balastow. Taka zmia-na pooenia wzdunego rodka ci-koci spowodowaa zkolei konieczno przesunicia zasadniczych elementw ciarowych okrtw o dwa odstpy wrgowe (2,44m, tj.8stp) doprzodu wzgldem pierwotnego pooenia wka-dubach. Prace nad obliczeniami cia-rowymi Biuro Budw iRemontw za-koczyo wpadzierniku 1937 roku.

Wdniu 27padziernika 1937 roku, wNew York Navy Yard uroczycie po-oono stpk lidera typu, ktry otrzy-ma nazw North Carolina. Zewzgldu nadugi czas (niemal 14lat!), ktry mi-n odwprowadzenia dosuby ostat-niego pancernika amerykaskiego, za-stpca Sekretarza Marynarki Charles Edison kilkanacie dni przed tym wy-darzeniem (8padziernika 1937 roku), zadecydowa o zasigniciu jeszcze opinii cywilnych specjalistw budowy okrtw. Jak si spodziewa mogli oni wnie wiee spojrzenie na projekt nowych okrtw liniowych. Wopra-cowanym raporcie Komisja Dorad-cza (budowy) Pancernika16 wskazaa nagwne braki projektu imoliwo-

15. Byy to pierwsze informacje o budowie superpancernikw typu Yamato.

16. Wskad owej Battleship Advisory Board wchodzili: Joseph W.Powell (jako przewodnicz-cy), William F. Gibbs iWilliam Hovgaart wybit-ni eksperci budowy okrtw, John F. Metten Pre-zes New York Shipbld. Corp oraz admira Joseph Strauss byy szef Biura Uzbrojenia Marynarki.

17

ci ich usunicia poprzez zwikszenie prdkoci do 30 wzw oraz doda-nie 51mm gruboci pasa pancerne-go kosztem 25mm opancerzenia po-ziomego. Raport wskazywa przy tym nardo tych ogranicze, ktrym byo rygorystyczne przestrzeganie przez pla-nistw Marynarki limitu wypornoci 35000ton zwaszcza, erda wo-skie mwiy o budowie przez Japo-ni pancernikw znacznie przekra-czajcych wyporno traktatow17. Ju wgrudniu 1937 roku Rada Gw-na odniosa si zniechci dopropo-zycji Komisji Doradczej odrzucajc je formalnie poprzekazaniu oficjalnego raportu, co miao miejsce wdniu 8lu-tego 1938 roku. Zwikszenie prdkoci pancernikw do30wzw wymagao-by bowiem istotnej redukcji opancerze-nia, ktrego zaoszczdzony ciar mu-siaby zosta wykorzystany nacisze urzdzenia napdowe oraz przedue-nie kaduba. Rwnie pomys zwik-szenia pancerza burtowego kosztem

opancerzenia poziomego zosta odrzu-cony. Odpowiedni pancerz pokadowy by bowiem niezbdny doprzeciwsta-wienia si zarwno pociskom przeciw-pancernym nowoczesnej artylerii da-lekiego zasigu padajcym pod ktem bardziej zblionym do prostego, jak ibombom lotniczym zrzucanym zlotu nurkowego. Zwolennikiem propozy-cji Komisji Doradczej okaza si jedy-nie kontradmira Ernest J. King, pod-czas gdy przeciwny by imwczesny Szef Operacji Morskich admira Wil-liam D. Leahy.

Wprowadzanie doniemal gotowego ju projektu dzia artylerii gwnej ka-libru 406mm L/45 Mk6 spowodowao zwikszenie wypornoci standardowej okrtw do35628ton, ktra to wiel-ko przekraczaa ograniczenia trak-tatowe. Dalsze ograniczenia ciaro-we mogy mie miejsce jedynie przy akceptacji zmniejszenia gruboci ci-kiego opancerzenia kutego. Niewielkie zmiany gruboci burtowego pasa pan-

cernego, opancerzenia wie ibarbet ar-tylerii gwnej, atake wiey dowodze-nia igrodzi pancernych pozwalay przy tym nazmniejszenie ciaru opance-rzenia o4%. Zaprojektowane potrjne wiee dzia kalibru 406mm L/45 miay niemal identyczne gabaryty iciar jak poczwrne wiee dzia kalibru 356mm L/50. Stosunkowo niewielkich zmian wymagay jedynie konstrukcje barbet oraz posadowienia wie. Ich wprowa-dzenie spowodowao niewielki wzrost wypornoci do35021ton. Podjta zbyt pno decyzja ozmianie artylerii gw-nej Pancernikw 1937 nie daa nato-miast moliwoci zastosowania pan-cerza odpowiedniego do uzbrojenia wikszego kalibru. Wikszo cikie-go opancerzenia, ktra bya adekwat-na dla pociskw kalibru 356mm oma-sie 680kg bya ju bowiem wykonana

Kadub North Carolina napochylni New York Navy Yard nakilka dni przed wodowaniem. Widoczna gruszka dziobowa okrtu, boczne zbiorniki wypornociowe oraz pas poszycia przygotowany dopniejszego zamontowania pyt pancerza burtowego. Fot. U.S. Naval Historical Center

Porwnanie ciarw wie artylerii gwnej

Dziao Wiea rednica barbety Ciar*

mm -/- --- mm Ton356 L/50 3xIV 11354 6828406 L/45 3xIII 11354 6877406 L/45 3xIII 10992 6782

*Sumaryczny ciar artylerii gwnej wraz zzapasem amunicji ikonstrukcj wsporcz wkadubie

17. Wprowadzony dosuby w1941 roku super-pancernik Yamato mia wyporno standardow 64000ton.

18

idostarczona dostoczni. Dodatkowe pyty pancerne znacznie zwikszyyby rwnie wyporno standardow pan-cernikw ponad zakadane 35000ton. Wmarcu 1938 roku zaakceptowano je-dynie niewielkie zmiany wopancerze-niu, ktre zwikszyy wyporno okr-tw do35095ton.

Stpk pod drugi zPancernikw 1937, ktry otrzyma nazw Washington poo-ono wPhiladelphia Navy Yard wdniu 14czerwca 1938 roku. Wikszo rysun-kw wykonawczych obydwu okrtw powstaa wbiurze projektw New York Navy Yard. Biuro Philadelphia Navy Yard byo natomiast wykonawc rysun-kw wie dziaowych artylerii gwnej wcznie zkonstrukcjami ich piercieni obrotowych irysunkami spawania dolnej

bieni oyska obrotu, atake rub nap-dowych. Zmiana kalibru dzia artylerii gwnej oraz konieczno dokonania po-nownych oblicze ciarowych spowo-doway przy tym, ewdniu 15stycznia 1938 roku Sekretarz Marynarki zdecy-dowa ozmianie harmonogramw bu-dowy iprzesuniciu poszczeglnych jej etapw dla kadego zokrtw omiesic. Oprcz wzgldw spowodowanych licz-nymi zmianami projektowymi innymi przyczynami opnienia wbudowie pan-cernikw bya min. konieczno przebu-dowy iwzmocnienia pochylni wobydwu stoczniach oraz opnienia wdostawach materiaw.

Mimo, ebudow Washington rozpo-czto ponad p roku poliderze typu, jego kadub zwodowano jako pierw-

szy wdniu 1czerwca 1940 roku. North Carolina zosta wodowany niecae dwa tygodnie pniej wdniu 13czerw-ca. Podczas schodzenia na wod ka-dub jednostki dozna przy tym niewiel-kich uszkodze. Wcigu kilku kolejnych miesicy napancernikach zostay uko-czone podstawowe prace wyposaenio-we iobydwa okrty zostay oficjalnie wprowadzone dosuby wnastpnym roku: North Carolina wdniu 9kwietnia, aWashington wdniu 15maja. Mimo, ejednostki zostay przejte przez Mary-nark naich pokadach wdalszym ci-gu trway prace wyposaeniowe oraz kontynuowano prby urzdze ime-chanizmw. Szczeglnym problemem okazay si nadmierne drgania genero-wane przez ukady napdowe, ktrych

North Carolina nafotografii wykonanej wdniu 17kwietnia 1941 roku podczas prac wyposaeniowych wNew York Navy Yard. Fot. U.S. Naval Historical Center

Gwne daty zwizane zbudow pancernikw typu North Carolina

OkrtStocznia Zamwienie Pooenie stpki Wodowanie WsubieNazwa Sygn.

North Carolina BB-55 New York Navy Yard 24.06.1937 27.10.1937 13.06.1940 09.04.1941Washington BB-56 Philadelphia Navy Yard 24.06.1937 14.06.1938 01.06.1940 15.05.1941

19

ograniczenie zajo pierwsze miesi-ce suby obydwu pancernikw. Prace wyposaeniowe naNorth Carolina za-

koczono wsierpniu 1941 roku, okrt osign gotowo bojow w grudniu, aWashington zosta uznany zagotowy

dosuby bojowej wmarcu 1942 roku. Koszt budowy kadego zpancernikw sign kwoty ~77mln dolarw.

Washington wPhiladelphia Navy Yard wdniu 29maja 1941 roku dwa tygodnie powprowadzeniu dosuby. Naokrcie nie zamontowano jeszcze dalocelownikw Mk38 artylerii gwnej oraz maokalibrowego uzbrojenia przeciwlotniczego. Fot. zbiory Artur D. Baker III

Porwnanie gwnych danych taktyczno-technicznych szybkich pancernikw typw Richelieu, Bismarck iKing GeorgeV

Typ (Pastwo)Waciwo

Richelieu (Francja)

Bismarck (Niemcy)

King GeorgeV (Wielka Brytania)

Wyporno: standardowa pena

38500ton47548ton

41700ton50900ton

38031ton42237ton

Wymiary:(dugo xszeroko x zanurzenie) 247,8 x 33,0 x 9,6 m 248,0 x 36,0 x 10,6 m 227,1 x 31,4 x 9,9 m

Uzbrojenie

8 x 380 mm (2xIV)9 x 152 mm (3xIII)12 x 100 mm (6xII)8 x 37 mm (4 x II)

8 x 380 mm (4xII)12 x 150 mm (4xIII)16 x 105 mm (8xII)16 x 37 mm (8 x II)12 x 20 mm (6 x II)

10 x 356 mm (2xIV, 1 x II)16 x 133 mm (8xII)32 x 2 funt. (8xIV)

Opancerzenie: burtowy pas pancerny pokady wiee artylerii gwnej wiea dowodzenia

330 mm170-150 mm + 50-40 mm

430 mm170 mm340 mm

320 mm270 mm50 mm + 12080 mm

360 mm180 mm380 mm60 mm

381 mm114 mm152 mm + 64 mm330 mm152 mm102 mm25 mm

Moc maszyn 150000KM 138000KM 110000KMPrdko 30,0w 29,0w 28,0wZaoga 1670 2092 1409Daty zwizane zbudow:Nazwa okrtu pooenie stpki wodowanie wsubie

Richelieu22.10.193517.01.193907.1940

Jean Bart12.12.193606.03.194016.01.1949

Bismarck01.07.193614.02.193924.08.1940

Tripitz20.10.193601.04.193925.02.1941

King GeorgeV*01.01.193721.02.193911.12.1940

Prince ofWales*

01.01.193703.05.193931.03.1941

* Dla przejrzystoci tabeli podano daty zwizane zbudow jedynie dwch pierwszych pancernikw typu KingGeorgeV, ktry liczy cznie 5jednostek.

20

UzbrojeniePlanowan uprzednio artyleri gw-

n Pancernikw 1937 miay stanowi dziaa Mk11 kalibru 356mm (14cali) bdce udoskonaleniem armat Mk 4 tego kalibru, wktre byy uzbrojone pancerniki typw New Mexico i Ten-nessee. Dziki zastosowaniu pauto-matycznego mechanizmu ryglujcego oraz napdzanego elektrycznie dosy-acza pociskw zwikszono przy tym ich szybkostrzelno, a usytuowanie naosobnych tulejach umoliwiao in-dywidualne podnoszenie iodpalanie. Rada Gwna uwaaa przy tym dzia-a nowej konstrukcji zawystarczajce uzbrojenie okrtw liniowych mogce przebija opancerzenie kadej stosowa-nej wspczenie gruboci. Wmogce strzela ciszymi pociskami dziaa sys-tematycznie uzbrajano wic moderni-

zowane wlatach trzydziestych ubiege-go wieku amerykaskie okrty liniowe. Zgodnie z projektem kontraktowym, 12dzia Mk11 kalibru 356mm Pancer-nikw 1937 miao zosta usytuowanych wtrzech poczwrnych wieach. Stano-wice wczeniejsze rozwizania pro-jektowe warianty Pancernikw 1937 uzbrojonych w8dzia kalibru 356mm wdwch poczwrnych wieach zosta-y zarzucone min. zewzgldu namo-liwo wyeliminowania poowy artyle-rii gwnej okrtw przy uszkodzeniu jednej wiey. Przy trzech wieach czte-rodziaowych, uszkodzenie jednej znich powodowao pozostawienie siy ognia omiu dzia kalibru 356mm.

Decyzja o zamianie artylerii gw-nej kalibru 356mm Pancernikw 1937 nakalibru 406mm (16cali) wizaa si zezmieszeniem liczby jej dzia dodzie-

wiciu, przy zwikszeniu jednak siy ich ognia. Nowe okrty liniowe mia-y zosta uzbrojone warmaty kalibru 406mm L/45 Mk6 stanowice udosko-nalenie starszych dzia Mk1/5 tego ka-libru zastosowanych napancernikach typu Colorado. Armaty Mk6 byy przy-stosowane dostrzelania nowymi, ci-kimi przeciwpancernymi pociskami Mk8 omasie 1225kg. Mimo, epociski te charakteryzoway si jedynie niewie-le lepszymi waciwociami penetracji pancerza, adziaa Mk6 wystrzeliwa-y je zmniejsz prdkoci wylotow ni wczeniej stosowane armaty, tosta-nowica wyrnik potgi okrtw li-niowych masa salwy burtowej 9dzia kalibru 406mm Pancernikw 1937 wy-nosia 11025kg wobec 8172kg pla-nowanych wczeniej 12dzia kalibru 356mm. Artyleri gwn Pancernikw

Widok na dziobowe, potrjne wiee dzia 406mm L/45 artylerii gwnej North Carolina. Fot. Jarosaw Palasek

Porwnanie podstawowych charakterystyk dzia artylerii gwnej

Dziao mm L/- 356 L/50 Mk 4 356 L/50 Mk 11 406 L/45 Mk 6Ciar pocisku przeciwpancernego kg 635 681 1225Prdko wylotowa m/s 853 823 701Zasig maksymalny m 33500 39502 33741Maksymalna elewacja 30 45 45Maksymalna zdolno przebijania: pancerza burtowego pancerza pokadowego

mmmm

510101

690135

775194

Charakterystyka okrtw

21

1937 usytuowano wtrzech trjdziao-wych wieach, zktrych dwie umiesz-czono wczciach dziobowych okr-tw wsuperpozycji (jedna nad drug), atrzeci wich czciach rufowych.

Wprowadzenie przeciwpancernych pociskw Mk8 jako podstawowej jed-nostki ognia Pancernikw 1937, mimo zmniejszenia zasigu strzelania artyle-rii gwnej doniecaych 34tys. metrw dao moliwo zwikszenia zdolnoci przebijania pancerza szczeglnie przy strzelaniu naduych odlegociach. Ob-liczeniowa zdolno penetracji pancerza burtowego przy strzelaniu zodlegoci okoo 9144m (10tys. jardw) wynosi-a okoo 597mm dla dzia Mk6 kalibru 406mm wobec 511mm armat Mk11 kalibru 356mm. Zdolno przebijania pancerza pokadowego przy ostrzale naodlego 27432m (30tys. jardw) sigaa 194mm dla dzia 406mm Mk6 wobec 135mm dla armat Mk11 kalibru 356mm18.

Artyleri uniwersaln Pancernikw 1937 stanowio 20dzia kalibru 127mm L/38 Mk12 usytuowanych wnowocze-snych, dwudziaowych wieach Mk28 Mod.0. Projekt armat kalibru 127mm L/38 powsta okoo 1932 roku, poczym dwa lata pniej poraz pierwszy we-szy one nauzbrojenie niszczycieli typu Farragut. Po zakoczeniu szeregu te-stw wwarunkach morskich iwprowa-dzeniu wynikajcych znich udoskona-le, zaczy by szeroko stosowane jako uzbrojenie okrtw marynarki ame-rykaskiej stajc si niekwestionowa-nie najlepszymi dziaami uniwersalny-mi okresu IIwojny wiatowej. Dziesi dwudziaowych wie artylerii uniwer-salnej kalibru 127mm zostao rozmiesz-czonych nardokrciu Pancernikw 1937. Cztery znich usytuowano napo-kadzie gwnym (podwie nakadej burcie), asze (potrzy nakadej bur-cie) wzdu pokadu nadbudwki. Do-datkowo, okrty otrzymay na pra-wych burtach pomidzy wieami armat uniwersalnych pojedyncze trenaery dowicze wadowaniu dzia kalibru 127mm L/38 Mk12.

Wzrost zagroenia ze strony lot-nictwa spowodowa, edla Pancerni-kw 1937 odpocztku przewidywano uzbrojenie w maokalibrow artyle-ri przeciwlotnicz. Jej podstaw mia-o by 16dziaek kalibru 28mm L/75 (1.1/75) Mk1. Projektowanie tych dzia-ek rozpoczto w1929 roku, apierw-sze ich prby odbyy si w1934 roku. Wtedy te oficjalne zamwienie naich produkcj Marynarka Stanw Zjedno-czonych zoya wNaval Gun Factory.

Chocia nauzbrojenie okrtw amery-kaskich zaczy one wchodzi ju dwa lata pniej, jednak dostateczna ich liczba bya dostpna dopiero w1940 roku. Dziaka 28mm L/75 montowa-ne byy zwykle napoczwrnych stano-wiskach zwanych argonowo pianina-mi chicagowskimi. Pancerniki 1937 uzbrojono wcztery poczwrne stano-wiska Mk2 znapdem elektromecha-nicznym. Dwa znich byy usytuowa-ne nasponsonach poobydwu stronach tylnej czci podstawy wiey kontro-li ognia, a dwa na niskich wieach poobydwu stronach podstawy tylnego dalocelownika artylerii gwnej Mk38.

Uzupenieniem przeciwlotniczej ar-tylerii maokalibrowej byo 12karabi-nw maszynowych kalibru 12,7mm (0,5cala) L/90 M2 Browning. Wielko-kalibrowe karabiny tego typu zosta-

y zaprojektowane okoo 1925 roku, anauzbrojenie okrtw ameryka-skich wprowadzono je na poczt-ku lat trzydziestych ubiegego wieku. NaPancernikach 1937 byy rozmiesz-czone nakadej burcie wnastpujcy sposb: pojednym obok wiey Nr2 ar-tylerii gwnej, podwa napierwszym pokadzie nadbudwki obok wiey do-wodzenia, pojednym nadrugim po-kadzie nadbudwki przed dalocelow-nikiem artylerii uniwersalnej Mk37 oraz podwa obok wiey Nr3 artyle-rii gwnej.

Cakowita masa uzbrojenia pancer-nika Washington wynosia 2773 tony, a masa zmagazynowanej amunicji 1818ton.

Lewoburtowe wiee dzia artylerii uniwersalnej kalibru 127mm L/38 North Carolina widok od strony dziobu okrtu. Fot. Jarosaw Palasek

Poczwrne stanowisko dziaek przeciwlotniczych kalibru 28 mm L/75 zwane argonowo pianinem chicagowskim. Fot. Jarosaw Palasek

18. Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992

22

KADUB INADBUDWKIPancerniki 1937 otrzymay smuke

kaduby z pochylonymi dziobnicami oraz krowniczymi rufami. Zewzgl-du nach ograniczenia dominimum mokrej eglugi wyposaono je wnie-wielkie gruszki dziobowe. Dugo ca-kowita kaduba North Carolina wynosi-a 222,11m, adugo nalinii wodnej 217,51m, przy szerokoci nalinii wod-nej 31,85m oraz cakowitej 33,03m. Wysoko wolnej burty nadziobie okr-tw wynosia 8,94m, anarufie 5,89m podczas gdy wysoko boczna kadu-bw nardokrciu sigaa 14,99m. Konstrukcja kadubw Pancernikw 1937 zostaa oparta na180wrgach ra-mowych rozmieszczonych zodstpem wrgowym 1,219m (4stopy). Pomidzy nimi zaprojektowano wrgi zwyke, kt-rych odstpy wrgowe wynosiy 61cm (2stopy). Okrty miay mieszany ukad wiza z przewag wiza wzdu-nych iwysokimi wrgami poprzeczny-mi. Efektem tego bya stosunkowo dua odlego pomidzy pokadami wyno-szca 2,52m wosi symetrii kadubw oraz 2,36m przy burtach. Okrty po-siaday nacaej swej dugoci podwjne dno, awprzedziaach siowni oraz pod

komorami amunicyjnymi artylerii gw-nej ich dno byo potrjne. Kaduby po-dzielono na16przedziaw wodoszczel-nych, ktre byy oddzielone odsiebie cigymi grodziami wodoszczelnymi, bez przej pomidzy nimi. Niezatapial-no pancernikw typu North Carolina okrelono napicioprzedziaow.

Projektowa wyporno normalna Pancernikw 1937 zostaa okrelona na36600ton standard, awyporno pena na44800ton standard. Wsp-czynnik penotliwoci podwodzia wy-nosi 0,628, wspczynnik penotliwoci wzdunej 0,629, wspczynnik peno-tliwoci przekroju wodnicowego 0,704, awspczynnik penotliwoci owra 0,999. Powierzchnia zwilona kadu-ba wynosia 8761m2. Ciar niezbd-ny dozwikszenia zanurzenia okrtu ocentymetr wynosi 49,976ton, amo-ment dla przegbienia o25mm (1cal) 561 tm. Wysoko metacentrycz-n dla pancernika Washington okrela-no na1,192m przy wypornoci lekkiej 34 708 ton, 2,533 m przy wyporno-ci normalnej, 2,652m przy wyporno-ci penej 44377ton oraz 2,905m dla wypornoci awaryjnej 46796ton. Dla wypornoci penej maksymalne rami

momentu prostujcego pancernika Wa-shington okrelano na1,289m przy k-cie 32,5o, azakres kta przechyu, przy ktrym okrt zachowywa stateczno na65,4o.

Wtylnych czciach podwodzia ka-dubw Pancernikw 1937 zaprojekto-wano podwa skegi wspierajce odpo-ziomu paszczyzny podstawowej paskie na kracach rufowych dna okrtw. Gwnym zadaniem skegw miaa by poprawa przepywu strug wody wob-rbie wewntrznych rub napdo-wych upodabniajca warunki ich pracy dowarunkw pracy pdnikw jedno-stek jednorubowych. Skegi poprawia-y ponadto sprawno napdu oraz ma-newrowo okrtw. Przeprowadzone nabasenach modelowych badania hy-dromechaniczne pokazay, ewporw-naniu zkadubami oksztatach konwen-cjonalnych zmniejszeniu ulega opr czci wystajcych podwodzia kadu-ba o5% przy prdkociach 15wzw i28wzw wzrastajc o1% przy prd-kociach wgranicach 22wzw. Dzi-ki stanowicym wysokie wzduniki ske-gom uzyskano dodatkowe usztywnienie konstrukcji czci rufowych okrtw za-pewniajce lepsze podparcie rufy wraz

Pancerniki 1937 otrzymay smuke kaduby zpochylonymi dziobnicami oraz krowniczymi rufami. Fot. Jarosaw Palasek

23

zrejonem trzeciej wiey artylerii gw-nej podczas postoju jednostek w do-kach. Skegi byy rwnie funkcjonalnym przedueniem grodzi przeciwtorpedo-wych stanowic konstrukcyjne rozsze-rzenie systemu obrony biernej wpozba-wionych grodzi poprzecznych rejonach kadubw ozmniejszajcej si szeroko-ci igbokoci. Stanowiy one ponad-to zabezpieczenie wewntrznych waw rubowych przed wybuchami podwod-nymi oraz zewntrznych waw wprzy-padku trafie artyleryjskich wruf.

Pancerniki 1937 wyposaono wtrzy pokady cige nacaej dugoci okr-tw, pod ktrymi usytuowano dwa po-kady platformowe niecige wrejonie siowni oraz przedziau pomocniczych spalinowych zespow prdotwrczych (druga platforma). Pierwsze pokady cige (gwne okrtw) miay grubo 37mm iniemal nacaej dugoci (zwy-jtkiem czci dziobowych poza kluzami kotwicznymi) pokryto je deskowaniem zdrewna teakowego. Drugie pokady cige stanowiy gwne pokady pan-cerne, ausytuowany poniej trzecie ci-ge pokady okrtw byy pokadami przeciwodamkowymi. Pokady iplat-formy Pancernikw 1937 wraz z ich usztywnieniami byy wykonane zestali specjalnego przeznaczenia (STS).

Wczciach rufowych okrtw zlo-kalizowane zostay gwnie pomiesz-czenia zaogi szeregowej zkambuzem, mesami ikubrykami oraz oglnookr-towe pomieszczenia usugowe. Wre-jonie tym zlokalizowane byy rwnie pomieszczenia magazynw i chodni prowiantowych. Zewzgldu naszczu-po miejsca cze pomieszcze (mesy, kambuzy, pentry ikabiny) oficerskich oraz podoficerskie usytuowane byy wkadubach pod nadbudwkami, atak-e wczciach dziobowych okrtw. Dziki zapewniajcemu du wyso-ko wewntrzn wzniosowi pokadu, wczciach dziobowych (przed pierw-szymi wieami artylerii gwnej) okr-ty otrzymay midzypokady, naktrych zlokalizowano dodatkowe pomiesz-czenia zaogowe imagazyny. Napoka-dach platform usytuowano pomieszcze-nia zaogowe (wikszo wczciach rufowych, mniej wdziobowych) oraz magazyny oglnookrtowe (przede wszystkim wczci dziobowej okrtu). Nawewntrznych pokadach iplatfor-mach rdokrcia zlokalizowane byy pomieszczenia dowodzenia icentrale cznoci, atake biura okrtowe iszta-bowe. Wskrajnikach rufowych napo-kadach drugim itrzecim zlokalizowane byy mechanizmy napdowe dwigw

lotniczych. Kaduby okrtw mieci-y cznie przeszo tysic pomieszcze, zczego 130byo wodoszczelnych.

Pancerniki 1937 otrzymay nardo-krciu dugie, jednopoziomowe nadbu-dwki. Wczci dziobowej nadbudwki te przylegay dodrugiej wiey, awcz-ci rufowej koczyy si przed trzeci wie artylerii gwnej. Wprzednich czci nadbudwek rdokrcia usy-tuowano dwupoziomowe, opancerzo-ne wiee dowodzenia. Podobnie jak po-przednie drednoty amerykaskie typw Tennessee iColorado napokadach nad-budwek rdokrcia Pancerniki 1937 otrzymay dwie zwarte nadbudw-ki: pierwsz tu zawie dowodzenia, adrug wczci rufowej. Zaprojekto-wano je przy tym wtaki sposb aby ar-tyleria okrtowa moga mie moliwie

najwiksze kty ostrzau. Przy mnogo-ci niezbdnego wyposaenia bojowe-go utrudnio to rozplanowanie pomiesz-cze wewntrznych okrtw.

Przednie, due nadbudwki byy trzypoziomowe imieciy sztabowe po-mieszczenia dowodzenia oraz pomiesz-czenia mieszkalne i reprezentacyjne starszych rang oficerw okrtu. Naj-nisze ich poziomy zajmoway pomiesz-czenia dowdcw okrtw. rodkowe poziomy nadbudwek przednich (po-kady admiralskie) zajmoway pomiesz-czenia admiralskie, tj.kabiny ipomiesz-czenia reprezentacyjne, atake kabina starszych oficerw sztabowych. Napo-ziomach grnych (pokady flagowe) znajdoway si sztabowe radiokabiny oraz sztabowe kabiny nakresw, atak-e pomost sygnalizacji flagowej. Skrzy-

Przednia nadbudwka North Carolina zpomostami: nawigacyjnym, sygnalizacyjnym, sztabowym (admiralskim) idowdcy okrtu zewznoszc si ponad ni wie kontroli ognia. Fot. Jarosaw Palasek

24

da pokadu flagowego zostay obu-dowane niemal nacaej dugoci dla ochrony przed niekorzystnymi warun-kami atmosferycznymi, przy czym osa-niajce je ciany wyposaono wbulaje umoliwiajce obserwacj. Nagrnych (nawigacyjnych) pokadach przednich nadbudwek usytuowano pomosty na-wigacyjne zesterwkami wyposaony-mi wurzdzenia umoliwiajce kiero-wanie okrtem, doktrych przylegay kabiny nawigacyjne. Zanimi znajdo-way si na lewych burtach morskie kabiny dowdcy i nawigatora wraz zwzem sanitarnym, anaprawych burtach przejcie zeluz wietln. Ste-rwki obu jednostek rniy si liczb bulajw (orednicy 406mm) bdc jednym zbardziej wyrazistych wyr-nikw okrtw wpierwszym okresie ich suby. I tak: sterwka North Ca-rolina miaa 18bulajw (8zprzodu ipo5zbokw), aWashington 11bula-jw 5zprzodu ipo3zbokw. Po-wyej poziomu dachw pomostw na-wigacyjnych usytuowano smuke wiee kierowania ogniem, ktre wznosiy si nawysoko 36,58m odkonstrukcyjnej linii wodnej okrtw.

Tylne nadbudwki Pancernikw 1937 byy rwnie trzypoziomowe zawierajc nanajwyszych poziomach poczwszy odrufy: bojowe stanowisko obserwacyj-ne, pomieszczenie pogotowia maoka-librowej artylerii przeciwlotniczej oraz warsztat naprawczy przyrzdw kon-troli ognia ioptycznych. rodkowe po-kady zajmoway: kabina projekcyjna, pomieszczenie projektora kinowego zewzmacniaczem dwiku, azanimi kunia. Nanajniszych pokadach nad-budwek tylnych zlokalizowano: narz-

dziownie oraz warsztaty: lusarski ire-montu silnikw odziowych. Tyln cz nadbudwek usytuowanych napoka-dach gwnych zajmoway: magazynki amunicji wielkokalibrowych karabinw maszynowych 12,7mm Browning oraz zaogowe pomieszczenia sanitarne.

Poszycie kadubw Pancernikw 1937 wczci podwodnej byo wykona-ne zblach zestali konstrukcyjnej (HTS), o gruboci 19 mm. Materiaem kon-strukcyjnym poszycia czci nawod-nej bya stal specjalnego przeznaczenia (STS) ogruboci 25mm. Nadbudwki okrtw byy wykonane zestali ogrubo-ci 19mm.

Mas pustego kaduba pancerni-ka Washington (bez uzbrojenia, opan-cerzenia, urzdze napdowych ime-

chanizmw pomocniczych), okrelono naokoo 12410ton, amas wyposa-enia wraz zsystemami pomocniczymi oraz kierowania ikomunikacji nado-datkowe 1882tony.

OpancerzenieObron biern Pancernikw 1937 za-

projektowano zgodnie zwprowadzo-n natypie Nevada zasad All or no-thing Wszystko albo nic. Podobnie jak napoprzednikach, pancerz burto-wy ograniczono jedynie doosony y-wotnie wanych pomieszcze funkcjo-nalnych okrtw (komr amunicyjnych oraz przedziaw siowni) tak, aby wraz zpokadami igrodziami pancernymi tworzy cytadel pancern. Podjta zbyt pno wstosunku dozaawansowania prac projektowo-konstrukcyjnych decy-zja ozamianie dzia kalibru 356mm ar-tylerii gwnej Pancernikw 1937 iza-stpieniu ich armatami kalibru 406mm spowodowaa, einaczej ni wklasycz-nych rozwizaniach opancerzenia okr-tw liniowych nie byo ono adekwat-ne dokalibru artylerii gwnej wjak zostay one uzbrojone. Strefa odpor-noci opancerzenia19 zostaa zaprojek-towana dla pociskw kalibru 356mm omasie 681kg izawieraa si pomi-dzy 17375m i27432m (19-30tys.jar-dw). Dla pociskw kalibru 406mm omasie 1017kg zakres strefy odporno-ci zmniejsza si do19200-24775m (21-26 tys. jardw).20 Opancerzenia

Wntrze pomostu nawigacyjnego North Carolina ze wskanikami obrotw, telegrafami maszynowymi, repetytorami yrokompasw i kolumn koa sterowego. Sterwki obydwu bliniaczych okrtw rniy si liczb bulajw. Fot. Jarosaw Palasek

Lewa burta North Carolina zwidocznymi elementami pocze poszycia kaduba oraz nadwodn czci pasa pancernego okrtu. Fot. Jarosaw Palasek

19. Wg GarzkeW.H., DulinR.O. United States Battleships, 1935-1992

20. Wg Friedman N. U.S.Battleships: An Illu-strated Design History strefy odpornoci wynosiy dla pociskw 356mm: 18,3-28,2km, adla pociskw 406mm: 19,5-29,3km.

Rys.

Wal

dem

ar K

aczm

arcz

yk

Sche

mat

opa

ncer

zeni

a(w

szys

tkie

gru

boc

i w m

m)

1:40

01:

400

26

poziome zapewniao okrtom odpor-no nauderzenia bomb owagomiarze 726kg zrzucanych zwysokoci mniej-szej ni 2667m (8750stp).

Zasadnicze elementy pionowe cyta-deli Pancernikw 1937 stanowiy bur-towe pasy pancerne ostaej gruboci ponad lini wodn zmniejszajcej si wkierunku dolnych ich krawdzi. Tak redukcj gruboci (i ciaru) umoli-wiao wykorzystanie zjawiska wytra-cania przez pociski energii kinetycznej wwodzie. Grubo opancerzenia bur-ty wynosia wic 305mm dowysokoci 2,74m powyej wodnicy konstrukcyjnej izmieszaa si do168mm nagbokoci 2,74m poniej linii wodnej. Dodatko-w waciwo osonow pancerza bur-towego uzyskano poprzez jego nachy-lenie dopionu okt 15o, dziki czemu jego odporno bya adekwatna piono-wemu pancerzowi ogruboci 406mm. Nadziobowym irufowym kracu pasa rozcigajcego si nadugoci 136m, tj. odwrgu Nr37 dowrgu Nr147, za-projektowano poprzeczne grodzie pan-cerne ogrubociach po282mm. Do-datkowe grodzie poprzeczne ogruboci 49mm nawrgach Nr71 iNr128 osa-niay siownie okrtw pomidzy dnem wewntrznym, atrzecim pokadem ci-gym. Jedynym odstpstwem odzasa-dy Wszystko albo nic byo osonicie pancerzem pomieszczenia maszyn ste-rowych. Opancerzenie to miao gru-bo 378mm naburtach oraz 282mm nagrodziach poprzecznych. Pyty pan-cerza burtowego zostay uoone bezpo-rednio nazewntrznych stronach blach poszycia kaduba ogruboci 19mm wy-konanego zestali specjalnego zastoso-wania (STS) iprzymocowane dokon-strukcji kaduba zapomoc pocze nitowanych. Takie rozwizanie zwik-szao wytrzymao kaduba, ale przy-czyniao si dopowstania dodatkowych oporw hydrodynamicznych wpywa-jce negatywnie naprdko. Opance-rzenie pasa burtowego byo wykonane zestali pancernej typu A.

Opancerzenie poziome Pancerni-kw 1937 zaprojektowano jako trj-warstwowe, przy czym zadaniem pan-cerza najwyszych pokadw, ktrymi byy pokady gwne, byo pobudzanie zapalnikw pociskw przeciwpancer-nych lub bomb lotniczych iich detona-cja wmoliwie najwikszej odlegoci odkomr amunicyjnych iurzdze na-pdowych. Grubo tych pokadw bya stosunkowo niewielka iwynosi-a 37mm niemal nacaej powierzch-ni. Wczciach dziobowych okrtw zmniejszaa si do25mm, anastpnie

do19mm. Nakracach rufowych wy-nosia 19mm, awskrajnych ich cz-ciach 6 mm. Gwnym pokadami pancernymi byy drugie pokady ci-ge jednostek, usytuowane napoziomie grnej krawdzi burtowego pasa pan-cernego. Ich opancerzenie miao gru-bo 127mm wosi symetrii kaduba i140mm najego kracach burtowych. Pancerz ten stanowiy dwie warstwy pyt stalowych: nacaej powierzchni po-kadw ogruboci po36mm uoono warstw pyt ogruboci 91mm wosi sy-metrii kaduba i104mm nakracach burtowych. Skuteczne wychwytywanie odamkw miay zapewnia usytuowa-ne niej pokady przeciwodamkowe, ktrymi byy trzecie cige pokady okr-tw majce grubo 16mm wosiach sy-metrii kadubw oraz 19mm nakra-cach burtowych. Pokady te stanowiy rwnie przykrycie usytuowanych po-niej wzdunych grodzi przeciwtorpe-dowych. Naich poziomach usytuowano rwnie pyty pancerne ogrubociach 343mm, ktre stanowiy przykrycie po-mieszcze maszyn sterowych. Zabezpie-czenie poziome najwyszych pokadw przednich nadbudwek (nawigacyj-nych) miao grubo 51mm.

Wiee dzia artylerii gwnej Pan-cernikw 1937 osonite byy zprzo-du pochylonym pod ktem 30 pance-rzem czoowym o gruboci 406 mm wykonanym zestali A. Taka grubo opancerzenia czoowego wie artyle-rii gwnej bya zdeterminowana mo-liwociami wytwrczymi wczesne-go przemysu metalurgicznego. O ile w1939 roku by on ju wstanie wy-produkowa pyty pancerza ogrubo-ci 457mm (18cali), toczas oczekiwa-nia naich wykonanie opniby wejcie okrtw dosuby o6-8miesicy. Boki wie osania pancerz, ktrego grubo wynosia 249mm, atyy osaniane byy pytami ogruboci 300mm. Opancerze-nie dachu wie miao grubo 178mm. Barbety zostay opancerzone pytami ogruboci 406mm zbokw, 373mm zprzodu oraz 292mm z tyu. Opan-cerzenie wie (poza czoowym) ibar-bet byo wykonane zestali B. Wrejo-nie komr amunicyjnych znajdowa si wewntrzny pas, pochylony pod ktem 10o, ogruboci 95-41 mm, ktry wprze-ciwiestwie doburtowego wykonany by zestali jednorodnej.

Wiee dzia artylerii uniwersalnej kali-bru 127mm oraz ich magazyny amuni-cji byy opancerzone pytami ogruboci 49mm zestali specjalnego zastosowa-nia STS. Dalocelowniki artylerii gw-nej ipomocniczej byy osonite nato-

miast lekkim opancerzeniem ogruboci 37mm.

Dwupoziomowa wiea dowodzenia Pancernikw 1937 bya osonita py-tami pancernymi ogruboci 373mm wosi symetrii kaduba i406mm nabur-tach. Dach wiey osaniay pyty pancer-ne ogrubo