IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... ·...

4
IT-TEWM Karman u Paca F'dawn l-ahhar snin drajna nslbu fis-suq lt-frott u l-hxejjex "barra minn żmienhom". Imma sa fttt tas-snin llu k o l l o x k e l l u "żmienu", ghalkomm he m m ghelejjel tar- raba' II Jlstghu Jlnhażnu blex imbagℏad Jlnbleghu u jtttleklu meta ma jkunux ghadhom jldhru fl-ghelieqi taghna. Biex niehdu eżempju: IFbettieℏ tax- Xìtwa t'Ghawdex kien h awn min j i x t r i q a n t a r m i n n u m e t a j k u n żmienu (jiġifieri gℏall-aℏhar t'Awwissu) halli jaℏ żnu f u q x i setaℏ jew taℏt xi sodda, bìex meta gℏal Settembru 1- bhajra tkun spiċċat kollha, hu jkun jista' jieℏu xi bettieℏa milli ℏa żen, jaqsamha, u jikolha. Dan il-bettieh jifiah jinhażen mqar sa tliet xhur, imbasta xi kultant idduru ftit biex tara jekk hemmx xi waℏda li bdiet t m u r , j e w tithassar. It-tewm u 1 - b a s a t h u m a żewġ frottiet tal-art li jinℏa żnu mìll-bdiewa u mill- mara tad-dar ghaqlija, biex isibuhom meta fix-xitwa, dawn I- gℏelejjel jiskarsaw. It-tewm u I- basal jinqalgℏu ghall-habta ta' Mejju/Lulju. Peress li dak iż-żmien ikun hawn hafna fis-suq, il-preżż jorhos. M e l a l - b i d w i , w a r a li jbiegℏ li gℏandi jbiegℏ, jaℏ żen il-bqija ġ o x i gℏorfa mrewha halli joℏor ġu fix-xhur t a x - x i t w a m e t a p r e z z u j k u n ahjar. It-tewm jibda jinżera' ghal San Mattew, li jahbat fil -21 ta' Settembru, meta t-temp ikun beda jahseb biex jaqleb; u jinqala' ghal Mejju. It-tewm jinżera' j e w "bil- bejta" - jiġifieri fhofra li l-bidwi jaghmel fil-hamrija bl-imghażqa, u altura nghìdu l i Fbidwi "ibejjet" it- tewm - jew inkella jintefa' fir-radda wara l-mohriet, u mbaghad jitgℏatta bil-ℏamrija. Il-bidwi jistenna x-xrta b i e x t n e b b e t it-tewm. It-tewm jinzera' sinna sinna - jekk ikun sabih - jew xi erbgha fdaqqa jekk ikun irqiq. Wara II jinbet u jikber xi ftit, it-tewn jttnaqqa' - jiġifieri taghżaq f t i l m a d w a r u bla ma t m i s s i x - x i t l a - u dan taghmlu kemm biex teqred il-haxix hażin, u kemm biex t i f t a h i l - h a m r i j a h a l l i din tiehu F arja u thalli Filma tax-xita jidhol. Imma trid toqghod attent li t-tewm tnaqqigh meta jkun rìh f u q (milF Punent tal-Grigal), bla nida, u bl-art xotta, ghax inkella jista' jìmrad u jmut. Ix-xitla tat-tewm tbatì milF marda tas-sadìd - jitfaċċaw bhal tikek bojod matul il-weraq twil tieghu, u x-xitla tisfar u tmut. Jew tista' tithassar ir-ras tieghu fil- hamrija u x-xitla tispiċċa. Jew inkella jista' "jrabbì l-hniex" jiġifieri fìok ma r - r a s t e h x i e n f i l - h a m r i j a , din tniżżel bhal swaba" mtnflok timla s- snien, u dan it-tewm ma jkun jiswa g h a l x e j n g h a x ma jkunx fìh x'tìekol. Hemm ukoll hanfusa li tbid f u q r a s it-tewm meta din tkun ghadha fil- hamrija. I l - b a j d a t f a q q a s u d-dudu li joℏro ġ m i n n h a j g h a w w a r ġo xi sinna tewm u jiekel u jgℏix minnha. Hu ghalhekk l i x i kultant tfesdaq xi ras tewm u ssib dudu kbir abjad ġo fiha. It-tewm jibda JBID jew IFAQQAS, jiġifieri jibda jhaxxen ir-RAS li tkun maghmula minn hafna snien. Kull s i n n a t k u n imgeżwra ġ o fòsdqa. I s - snìen jibdew jehxienu, ir-ras tikber, u Ffaxxina tax-xitla, jiġifien dik il- parti li tkun 'il barra mill-hamrija tikber u toghla mal-pied u nofs jew żewġ piedi. Sa f e j n n a f j i e n , it-tewm tal-mejda ma jaghmilx bont, li jkun bhal zokk twil f i t - t a r f t i e g h u ikollu bhal ballun tond mimii żerriegha. Imma jeżisti tewn selvaġġ, l i h u endemiku ghal Malta, li jtella' Fbont biż-żerriegħa bħalma jaghmel iF basai. Meta t-tewm JILĦAQ, jiġifieri meta jkun ghadda ż-żmien u t-tewm ikun sar u l e s t b i e x j i n q a l a ' , dan taqiighu billi taghti daqqa t a ' maghżqa jew krexxun ġol-hamrija taht ix-xitla, tiġbed ix-xitla minn ġol-bejta jew radda fejn tkun, tfarfarha - ghax gheruqha huma b h a l x u x a u taqbad maghhom tuppana hamrija - u thallih jìnxef f i F p o s t g h a l xi ġimgha j e w a k t a r . B i e x t a q l a ' t - t e w m hemm biċċa ghodda ohra - IFFIESA - Il hi bhal maghżqa dejqa bil-marloġġ magℏmul ċatt, u b'bejta kwadra fejn jidhol il-martoġġ. It-tewm, jekk j i n q a l a ' a h d a r , jtġifieri qabei żmtenu, tista' tiġbdu u taqiighu b'idek; imma trid toqghod attent li Fart ma tkunx i e b s a , g h a x i n k e l l a j i s t a ' jrtqaċċattek. IFbidwi joqghod attent hafna mit- temp m e t a j k o l l u t - t e w m maqlugh u mitluq mal-art b i e x j i n x e f , g h a x jekk taghmel xi halba xita u jixxarrab, dan jaghmel s a f i n a u jithassar. J e k k j i x x a r r a b l u , l-bidwi jmur iqallbu b i e x j i n x e f u ma j e h u x u m d i t a ' minn tahtu. IFbidwi jkollu seba' mrtt sena biex jiġbor it-tewm li jkollu mferrex maF ghalqa u jdendlu x'imkien biex ikompli jinxef bil-kwiet It-tewm jaghmluh f a x x f a x x . K u l l f a x x tewm ikun fìh x i tużżana rjus jew aktar, skont kemm it-tewm ikun sabih u ohxon. Ma jaghmlux hafna fdaqqa halli t-tewm ikun jista' jitrewwah, jiġifieri tghaddilu l-arja biex ikompli jinxef. I F f a x x i t a t - t e w m idendluhom fuq xi setah jew taht xi taraġ xemxi, imma xorta trid toqghod ghassa tieghu u tmur tigri taqiighu u ddahhlu ġewwa malli taghmel xi h a l b a x i t a . I F k e l m a f a x x " ġejja mit- Taljan fascio, li tfisser "qatta' marbuta". Ix-xitììet tat-tewm. bir-ras, ix-xniexel u Ffaxxina b'kollox jintrabtu flimkien minn nofs iF faxxina. Meta t-tewm ikun nixef kemm ghandu jinxef, ikun jonqos biċċa xoghol ohra. GhalFhabta t ' A w w i s s u , F b k J w i k i e n iqaċċat Firjus minn mal-faxxina, u JFESDAQHOM, j i g r f i e r i j n e h h l d i k i F qoxra żejda li t k u n d d a w w a r ir-ras u jifred i s - s n i e n t a t - t e w m minn xubcin. Kull ras, jekk it-tewm ikun sabih, ikun fiha mat-tnax-i! sinna u aktar ukoll. Dan aktar milFIum, wara li jfesdaq i t - t e w m , i l - b i d w i j n a d d f u milF ffak, qxur, u hliefa li jkun ghad ghandu m i e g h u b i l l i J L E B I L B U . Kif? It-tewm ikun qieghed ġo xi k o n t e n i t u r , n g h i d u a h n a xi banju jew jew landa. Wara li tnaddaf kemm tista' mill-hliefa u Fqxur żejjed billi dduru b'idek. tohroġ x'imkien barra ghalFarja u r-rih, tiehu mieghek banju ieℏor vojt, u tferra' t-tewm minn ġoFbanju Fmimli ghal ġoF banju Fvojt. Trid tferrghu flit milF gholì, waqt li jkun ghaddej ir-rih. 139

Transcript of IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... ·...

Page 1: IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... · jiġifieri taghża ftiq l madwar blu ma a tmiss ix-xitl - ua dan taghmlu kemm biex

IT-TEWM Karman u Paca

F'dawn l-ahhar snin drajna n s l b u fis-suq l t - f r o t t u l - h x e j j e x " b a r r a minn żmienhom". Imma s a fttt t a s - s n i n llu k o l l o x k e l l u "żmienu", ghalkomm he m m ghelejjel t a r -raba' II J l s t g h u Jlnhażnu blex imbagℏad Jlnbleghu u jtttleklu

meta ma jkunux ghadhom j l d h r u

f l - g h e l i e q i taghna.

B i e x n i e h d u eżempju: I F b e t t i e ℏ t a x -

Xìtwa t ' G h a w d e x k i e n h a w n m i n

j i x t r i q a n t a r m i n n u m e t a j k u n żmienu ( j i ġ i f i e r i g ℏ a l l - a ℏ h a r t ' A w w i s s u ) h a l l i

jaℏżnu f u q x i s e t a ℏ j e w t a ℏ t x i

s o d d a , bìex m e t a g ℏ a l S e t t e m b r u 1 -

b h a j r a t k u n s p i ċ ċ a t k o l l h a , h u j k u n j i s t a ' j i e ℏ u x i b e t t i e ℏ a m i l l i ℏażen, j a q s a m h a , u j i k o l h a . D a n i l - b e t t i e h j i f i a h jinhażen m q a r s a t l i e t x h u r , i m b a s t a x i k u l t a n t i d d u r u ftit b i e x t a r a j e k k h e m m x x i w a ℏ d a l i b d i e t

t m u r , j e w t i t h a s s a r .

I t - t e w m u 1 - b a s a t h u m a żewġ f r o t t i e t t a l - a r t l i j inℏażnu mìll-bdiewa u m i l l -

m a r a t a d - d a r g h a q l i j a , b i e x

i s i b u h o m m e t a f i x - x i t w a , d a w n I -

g ℏ e l e j j e l j i s k a r s a w . I t - t e w m u I -

b a s a l j i n q a l g ℏ u g h a l l - h a b t a t a '

M e j j u / L u l j u . P e r e s s l i d a k iż-żmien i k u n h a w n h a f n a f i s - s u q , il-preżż j o r h o s . M e l a l - b i d w i , w a r a l i j b i e g ℏ l i

g ℏ a n d i j b i e g ℏ , jaℏżen i l - b q i j a ġ o x i g ℏ o r f a m r e w h a h a l l i j o ℏ o r ġ u f i x - x h u r t a x - x i t w a m e t a p r e z z u j k u n a h j a r .

I t - t e w m j i b d a jinżera' g h a l S a n M a t t e w , l i j a h b a t fil-21 t a ' S e t t e m b r u , m e t a t - t e m p i k u n b e d a j a h s e b b i e x j a q l e b ; u j i n q a l a ' g h a l M e j j u . I t - t e w m jinżera' j e w " b i l -b e j t a " - j i ġ i f i e r i f h o f r a l i l - b i d w i j a g h m e l fil-hamrija bl-imghażqa, u a l t u r a nghìdu l i F b i d w i " i b e j j e t " i t -

t e w m - j e w i n k e l l a j i n t e f a ' f i r - r a d d a

w a r a l - m o h r i e t , u m b a g h a d j i t g ℏ a t t a

b i l - ℏ a m r i j a . I l - b i d w i j i s t e n n a x - x r t a

b i e x t n e b b e t i t - t e w m .

I t - t e w m j i n z e r a ' s i n n a s i n n a - j e k k

i k u n s a b i h - j e w x i e r b g h a f d a q q a

j e k k i k u n i r q i q . W a r a II j i n b e t u

j i k b e r x i f t i t , i t - t e w n j t t n a q q a ' -

j i ġ i f i e r i taghżaq f t i l m a d w a r u b l a m a t m i s s i x - x i t l a - u d a n t a g h m l u k e m m b i e x t e q r e d i l - h a x i x hażin, u k e m m b i e x t i f t a h i l - h a m r i j a h a l l i d i n t i e h u F a r j a u t h a l l i F i l m a t a x - x i t a j i d h o l . I m m a t r i d t o q g h o d a t t e n t l i t - t e w m t n a q q i g h m e t a j k u n rìh f u q ( m i l F P u n e n t t a l - G r i g a l ) , b l a n i d a , u b l - a r t x o t t a , g h a x i n k e l l a j i s t a ' jìmrad u j m u t . I x - x i t l a t a t - t e w m tbatì m i l F m a r d a tas-sadìd - j i t f a ċ ċ a w b h a l t i k e k b o j o d m a t u l i l - w e r a q t w i l t i e g h u , u x - x i t l a t i s f a r u t m u t . J e w t i s t a ' t i t h a s s a r i r - r a s t i e g h u fil-h a m r i j a u x - x i t l a t i s p i ċ ċ a . J e w i n k e l l a j i s t a ' "jrabbì l - h n i e x " j i ġ i f i e r i fìok m a r - r a s t e h x i e n f i l - h a m r i j a , d i n tniżżel b h a l s w a b a " m t n f l o k t i m l a s -s n i e n , u d a n i t - t e w m m a j k u n j i s w a g h a l x e j n g h a x m a j k u n x fìh x'tìekol.

H e m m u k o l l h a n f u s a l i t b i d f u q r a s

i t - t e w m m e t a d i n t k u n g h a d h a f i l -

h a m r i j a . I l - b a j d a t f a q q a s u d - d u d u l i

j o ℏ r o ġ m i n n h a j g h a w w a r ġ o x i s i n n a t e w m u j i e k e l u j g ℏ i x m i n n h a . H u

g h a l h e k k l i x i k u l t a n t t f e s d a q x i r a s

t e w m u s s i b d u d u k b i r a b j a d ġ o fiha.

I t - t e w m j i b d a J B I D j e w I F A Q Q A S , j i ġ i f i e r i j i b d a j h a x x e n i r - R A S l i t k u n m a g h m u l a m i n n h a f n a s n i e n . K u l l s i n n a t k u n imgeżwra ġ o fòsdqa. I s -snìen j i b d e w j e h x i e n u , i r - r a s t i k b e r , u F f a x x i n a t a x - x i t l a , j i ġ i f i e n d i k i l -p a r t i l i t k u n ' i l b a r r a m i l l - h a m r i j a t i k b e r u t o g h l a m a l - p i e d u n o f s j e w żewġ p i e d i . S a f e j n n a f j i e n , i t - t e w m t a l - m e j d a m a j a g h m i l x b o n t , l i j k u n b h a l z o k k t w i l lì f i t - t a r f t i e g h u i k o l l u b h a l b a l l u n t o n d m i m i i żerriegha. I m m a jeżisti t e w n s e l v a ġ ġ , l i h u e n d e m i k u g h a l M a l t a , l i j t e l l a ' F b o n t biż-żerriegħa b ħ a l m a j a g h m e l i F

b a s a i .

M e t a t - t e w m J I L Ħ A Q , j i ġ i f i e r i m e t a j k u n g h a d d a ż-żmien u t - t e w m i k u n s a r u l e s t b i e x j i n q a l a ' , d a n t a q i i g h u b i l l i t a g h t i d a q q a t a ' maghżqa j e w k r e x x u n ġ o l - h a m r i j a t a h t i x - x i t l a , t i ġ b e d i x - x i t l a m i n n ġ o l - b e j t a j e w r a d d a f e j n t k u n , t f a r f a r h a - g h a x g h e r u q h a h u m a b h a l x u x a u t a q b a d m a g h h o m t u p p a n a h a m r i j a - u t h a l l i h jìnxef f i F p o s t g h a l x i ġ i m g h a j e w a k t a r . B i e x t a q l a ' t - t e w m h e m m b i ċċa g h o d d a o h r a - I F F I E S A - I l h i b h a l maghżqa d e j q a b i l - m a r l o ġ ġ m a g ℏ m u l ċa t t , u b ' b e j t a k w a d r a f e j n

j i d h o l i l - m a r t o ġ ġ . I t - t e w m , j e k k j i n q a l a ' a h d a r , j t ġ i f i e r i q a b e i żmtenu, t i s t a ' t i ġ b d u u t a q i i g h u b ' i d e k ; i m m a t r i d t o q g h o d a t t e n t l i F a r t m a t k u n x i e b s a , g h a x i n k e l l a j i s t a ' j r t q a ċ ċ a t t e k . I F b i d w i j o q g h o d a t t e n t h a f n a m i t -t e m p m e t a j k o l l u t - t e w m m a q l u g h u m i t l u q m a l - a r t b i e x j i n x e f , g h a x j e k k t a g h m e l x i h a l b a x i t a u j i x x a r r a b , d a n j a g h m e l s a f i n a u j i t h a s s a r . J e k k j i x x a r r a b l u , l - b i d w i j m u r i q a l l b u b i e x j i n x e f u m a j e h u x u m d i t a ' m i n n t a h t u .

I F b i d w i j k o l l u s e b a ' m r t t s e n a b i e x j i ġ b o r i t - t e w m l i j k o l l u m f e r r e x m a F g h a l q a u j d e n d l u x ' i m k i e n b i e x i k o m p l i j i n x e f b i l - k w i e t I t - t e w m j a g h m l u h f a x x f a x x . K u l l f a x x t e w m i k u n fìh x i tużżana r j u s j e w a k t a r , s k o n t k e m m i t - t e w m i k u n s a b i h u o h x o n . M a j a g h m l u x h a f n a f d a q q a h a l l i t - t e w m i k u n j i s t a ' j i t r e w w a h , j i ġ i f i e r i t g h a d d i l u l - a r j a b i e x i k o m p l i j i n x e f . I F f a x x i t a t - t e w m i d e n d l u h o m f u q x i s e t a h j e w t a h t x i t a r a ġ x e m x i , i m m a x o r t a t r i d t o q g h o d g h a s s a t i e g h u u t m u r t i g r i t a q i i g h u u d d a h h l u ġ e w w a m a l l i t a g h m e l x i h a l b a x i t a . I F k e l m a f a x x " ġ e j j a m i t -T a l j a n fascio, l i t f i s s e r " q a t t a ' m a r b u t a " . Ix-xitììet t a t - t e w m . b i r - r a s , i x - x n i e x e l u F f a x x i n a b ' k o l l o x j i n t r a b t u flimkien m i n n n o f s i F f a x x i n a .

M e t a t - t e w m i k u n n i x e f k e m m g h a n d u j i n x e f , i k u n j o n q o s b i ċċa x o g h o l o h r a . G h a l F h a b t a t ' A w w i s s u , F b k J w i k i e n i q a ċ ċ a t F i r j u s m i n n m a l - f a x x i n a , u J F E S D A Q H O M , j i g r f i e r i j n e h h l d i k i F q o x r a żejda l i t k u n d d a w w a r i r - r a s u j i f r e d i s - s n i e n t a t - t e w m m i n n x u b c i n . K u l l r a s , j e k k i t - t e w m i k u n s a b i h , i k u n fiha m a t - t n a x - i ! s i n n a u a k t a r u k o l l . D a n a k t a r m i l F I u m , w a r a l i j f e s d a q i t - t e w m , i l - b i d w i j n a d d f u m i l F f f a k , q x u r , u h l i e f a l i j k u n g h a d g h a n d u m i e g h u b i l l i J L E B I L B U . K i f ? I t - t e w m i k u n q i e g h e d ġ o x i k o n t e n i t u r , n g h i d u a h n a x i b a n j u j e w j e w l a n d a . W a r a l i t n a d d a f k e m m t i s t a ' m i l l - h l i e f a u F q x u r żejjed b i l l i d d u r u b ' i d e k . t o h r o ġ x ' i m k i e n b a r r a g h a l F a r j a u r - r i h , t i e h u m i e g h e k b a n j u i e ℏ o r v o j t , u t f e r r a ' t - t e w m

m i n n ġ o F b a n j u F m i m l i g h a l ġ o F b a n j u F v o j t . T r i d t f e r r g h u f l i t m i l F gholì, w a q t l i j k u n g h a d d e j i r - r i h .

1 3 9

Page 2: IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... · jiġifieri taghża ftiq l madwar blu ma a tmiss ix-xitl - ua dan taghmlu kemm biex

b i e x i r - r i h i t a j j a r i F q o x r a u F h l i e f a u j o h o d h o m m i e g h u . T r i d t f e r r a ' a k t a r m i n n d a r b a - s a k e m m i t - t e w n j i n d a f .

I F k e l m a " i t e b t e b " j i e n I n s l b h a i n t e r e s s a n t i m m e n s . M i s s i r i j i e t n a k i e n u jużawha a k t a r m i n n a , k i t t i x b e d i t - k i t b a F q a d i m a . I l - k w i e k e b I k b t l b u fis-sema b l l l e j l , i n - n a r I k b l e b m e t a j h e ġ ġ e ġ b i l - q a w w i . i F b n a d a r i t e b l l b u fir-rift. I l i u m g h a d n a nużaw i F k e l m a m e t a x i h a d d i k u n , n g h i d u a h n a , i m l e b l e b g h a t s i g a r e t t , u m e t a j i r n e x x i e l u j a q t a ' s - s i g a r e t t i x o r t a j i b q a ' b i F l e b l i e b a t a g h h o m , -g h a x i F h u ġ ġ i e ġ a t a x - x e w q a x o r t a t i b q a ' tiebleb fìh. M i n j a h d e m i n - n a r i s e m m i " F i s t i l l a t a t - t l e b l i b " - g h a x i d -d a w i t a g h h a j a q a ' ' I i s f e l f h a f n a b i ċċ ie t i l e b i l b u f F a j r u . X i ġ m i e l t a ' k l l e m . I f a k k a m i f k e l m a o h r a l i k i e n j g h i d m i s s i e r i T o n i P a c e m i l F Q r e n d i . D a r b a m i n n h o m qallì: " K o n t T I E W I g h a l i l d a b e b b u x " - j i ġ i f i e r i k e l l i x e w q a k b i r a , k i e n e t s e t a q a g h l i żaqqi g h a l i l d a b e b b u x . I d -d i z z j u n a r j i j a g h t u l - k e l m a T I W I , u jfìssruha b ℏ a l a " k o n k u p i x x e n z a " !

D n u b l i k l i e m b h a l d a n jintìlef m a r -

ri ℏ.

I m m a n k o m p l u f u q i t - t e w m . G h a l l -

h a b t a t a ' N o v e m b r u , i t - t e w m l i t k u n

hżint i k u n w a s a l l u tż-żmien l i j i ċ ċ a q l a q g h a x , s k o n t i n - n a t u r a , d a k i k u n iż-żmien lì f i h i s - s n i e n i k u n u fiF h a m r i j a , l e s t i b i e x j i n b t u , u m h u x ġ o x i k a x x a fil-kċina t i e g ℏ e k . A l t u r a i s -

s n i e n j i b d e w j a r m u n - N E B B I E T A ,

d a q s l i k i e k u k i e n u fiFhamrija, M e t a

j a r a w i t - t e w m k o l l u j a r m i n - n e b b i e t a

fìFkaxxa f e j n i k u n mahżun, t F b d i e w a j g h i d u l i t - t e w m X E G Ħ E L , g h a x

p e r e s s l i n - n e b b i e t a g h a l F e w w e l

t k u n b a j d a , t k u n t i d h e r q i s h a h a f n a

x e m g h a t żghar. I m m a m b a g h a d i n -n e b b i e t a t i h d a r . P e r e s s l i s - s n i e n t a t - t e w m m a j k u n u x j i s t g h u j e r d g h u i s - s u s t a n z i m i l F h a m r i j a , l - e n e r ġ i j a k o l l h e l i g h a n d h o m bżonn b i e x i n e b b t u j o h d u h a k o l l h a m i n n f u q o m m h o m , u a l t u r a s - s i n n a tiżvojta m i n n ġ e w w a u m a t k u n t r s w a g h a l x e j n . J e k k t a g h r a f taℏżen i t - t e w m s e w , j i s t a ' j s e r v i k a n k e s a d a n n a r j e w F r a r , m e t a m b a g h a d t i b d a s s l b t i x t r i x i t e w m a h a d r a b i e x t i t f a g h h a fiFborma.

@ Karmanu Pace

ll-Purċellat Karman u Paca

" D o k b l j h k l n t n a h d l m , " q a l l i Żaren Z a m m l t m i l F Q r e n d i l i J g h o d d m a t - 8 0 s e n a u N g h o m r u u i r n i e n t i J I s t a d g h a l l - h u t . " D a r b a w e h i l n e b i F l e n z e F i l f l e u k e l l n a n t t i l q i w k l l l l x g b a x s o r I F ℏ e J n . U F

g h a d e g b e d t I I I W i w l ( K a r m n u

M a g r o m i n n t a l - M u m j a m i l l -

Q r e n d l w k o l l ) " e j j e m m o r r o w h a

n i p p r u v a w n e q i l e w h , g ℏ a n d t I -

p u r ċ e l l o t u k l l l m w a h h a l m l e g h e w . "

" I l - W i w i q e l l i lì k i e n i m ċ a q l a q w u s q . U m o m a u b d e j t n t ġ b i d u n i ġ b i d u f F aℏℏa r i n q a l a ' . U g ℏ i d t l u : q e d t u r a

g h a l l i n q e s s a l v a j n a F p u r ċ e l l o t M e l e b d e j t n i ġ b i d u x ' h e j n t a l a j n e h fiFwiċċ i n s e j b c e r n e t a ' żewġ p i e d e j i m w a h ℏ l e u l - p u r ċ e l l o t f u q r u s h a . " U b e d a j i d ℏ a k Żaren m e t a f t a k a r f d i k i F ġ r a j j a , g h a x t a s s e w k i e n e t ġ i e t u t a j b a .

IFPurċellat

Żaren q a t l i l i F p u r ċ e l l a t k i e n j a g h m l u h u m i n n x i bièca ċ a n g a t u r a t a F f r a n k a , h o x n a x i e r b a ' p u t z i e r i . L -e w w e l jiżmarralha F k a n t u n i e r i t a ' b a r r a b ' x t m t e r q a , m b a g h a d j i b d a j h a f f e r f n o f s h a b i x - x e w k a t a l -b a q q u n s a m a j t a q q a b h a u j k o m p l i j w e s s a ' t - t o q b a g h a l x i t l i e t p u l z i e r i j e w e r b g h a . I m b a g h a d w a r a j k o m p l i b F i s k a l p e l l u I - m a z z a j n a q q a x b i e x j ġ i b h a g h a t - t o n d m i n n ġ e w w a u m i n n b a r r a s a k e m m t iġi b ℏ a l F

g h a m l a t a ' k a g h k a . U fl-aℏhar

j i r f i n a h a b'xì x a f r a j e w b i s -

s a n d p a p e r . I F p u r ċ e l l a t k i e n e t biċċa g h o d d a m p o r t a n t i g ℏ a s - s a j j i e d a u

k i e n u j u i a w h b i e x b i h j i p p r u v a w

j a q i l g h u x i l e n z a j a w k o n z t a t - q i e g h

m e t a j a h l i l h o m t a h t x i s k o l l . I F I e n z a

s e t g h e t t e h e ! j e w m i n h a b b e F

k u r r e n t , j e w g h a x t i n z e r t a t a q b e d x i

s u n n a r a m a l - W a t , j e w i n k e l l e g h a x

t lġr i b t h a F h u t a t a h t x i b l a t a . Żaren q a l l i It " b e x m a t i t i f f i w x U - p u r ċ e H o t tirbtow b ' l e n z e b a r r a n i j a . A l l u r e n t o j m i t e t e h i l t a q t a ' F l e n z e , i d d a h h a l h e m i n n ġ a l - p u r ċ e l l o t , t a r g a t a q q g ℏ a d rt-

t r o w f u m b a g h a d tniżzkj, F a h j o r k u n t r a l - k u r r e n t U m b a g h a d m i t e j i d h i r l i k It w a s a l d e q s e r b a t k y e m *l f o w q m i l F q e g h t r t l q i w . D o k biFpejż t i e g h e w j a q l a l - l e n z e ' I b a r r a , j e k k j i m e x x i l i k . B e x t a h d i m s e w , b i l f u r s t r e j d iżżumm i l - l e n z e F i m w a h h l e s t i r u t a b e x i F p u r ċ e l l o t m i t e tìtìqu u j a s a l , j a g h m i l m a g h h a . J e k k t k i w n m r t r u h e t k u n q e d t a h d i m g h a l x e j n . " Żaren q a l l i l i m h u x d e j j e m j i r n e x x i u l i j i s t a ' j k u n l i t i t l e f i F l e n z a u F p u r ċ e l l a t , i m m a h u q a t t m a t i l f u . C i e l i F p u r ċ e l t a t m e t a j a s a l m a F b i a t j i e h u d a q q a u j i n q a s a m f i t n e j n . I m m a l-biċċa F k b i r a a n k e m e t a s -s a j j i e d j i t l r f u k i e n j i b q a ' s h i h i m w a h h a l t a h t x i b l a t a . I F b u g h a d d a s a k u l t a n t g h a d h o m i s i b u x i w i e h e d s a l - 1 u r n g h a l k e m m i k t a r m a j g ℏ a d d i ż-żmien i k t a r q e d i s t r u r a n .

M e t a b d e j t n g h o d o s j i e n x i g h o x r i n s e n a i l u k o n t s i b t w i e h e d m i n n h o m u h a d t u d - d a r b i e x n u r i h l i t m i s s i e r i p e r e s s l i k i e n d i l e t t a n t t a F b a h a r . H u m i l l - e w w e t q a l l i l i d a k j g h i d u l u p u r ċ e l l a t u l i k i e n jintuża mìs-s a j j i e d a . M e l a d a r b a , p e r e s s l i j i e n d i l e t t a n t t a F a n t i k r t a j i e t , k o n t g h a d d e j m i n n h d e j n h a n u t B i r k i r k a r a u d h a l t n a r a x ' g h a n d u . B ' g h a ġ e b fieghi n a n a w i e h e d m i n n d a w k i F ġ e b e l g h a l l - b e j g h . M a ġ e m b u k i e n h e m m k t i e b m i f t u h u f d i k i l - p a ġ n a k i e n h e m m t p i n ġ i j a a n f i k a t a ' m i r k e b b ' r a ġ e l m i x h u t m i n n t u l u f u q i F p o p p a q e d i n i a e l p u r ċ e l l a t fiFbahar b i F g a l b u k o l l u . I l - k t t b a t a h t F i s t a m p a k i e n e t t g h i d l i d i n k i e n e t f o r m a t a ' a n k r a It k i e n u jużaw fì-antìk n e t t . M e t a m o r t t u r a d - d a r g h i d t IH m t s s i e r i x ' k o n t r a j t u q r a j t u bòejt i m m e r i h l i h u k i e n żbaljat M i s s i e r i . g h a l k e m m m a k i e n x j a f j a q r a u j i k t e b i m m a e s p e r i e n z a k e l l u b i e x i b i e g h , r e ġ a ' nsìsta l i d a k k i e n a p p a r a t b i e x j a q i l g h u M e n e z b i h . J i e n d a k i n h a r

1 4 0

Page 3: IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... · jiġifieri taghża ftiq l madwar blu ma a tmiss ix-xitl - ua dan taghmlu kemm biex

k o n t g h a d n i n e m m e n l i k u t m a j k u n r n i k t u b fiFkotba h u w a verità* s a g r o s a n t a u b q a j t i n m e r i h I I m i n k i t e b d a k iFktìeb k i e n s t u d j a F a f f a r i j i e t . K i e n m e t a i k t a r ' I q u d d i e m s m a j t h a m i s - s a j j i e d a s t e s s l i n t b a h t l i missierì k e l l u r a ġ u n u lì t a F k t i e b k i e n e t b a ℏ n a n a t h a k b i r a ! I d - d a q s

u Fpiż t a F p u r ċ e l l a t i v a r j a h a f n a m i n n w i e h e d i g h i r t a ' 1 5 - i l ċ e n t i m e t r u d i j a m e t r u f u q b a r r a u jiżen i n q a s m i n n k i l o s a w i e h e d m l l F k b a r d a q s 5 0 c e n t i m e t r u u t a ' x i 1 5 - i l k i l o plż j e w i k t a r . f d - d i j a m e t r u t a ' ġ e w w a j i k b e r u k o l l s k o n t i d - d a q s , m i n n 6 c e n t i m e t r i s a t n a x - i l ċ e n t i m e t r u b e j n w i e h e d u i e h o r . J o e y D a m a t o m i l F Q r e n d i , i t - t i f e l t a ' P a w l u t a ' Żuta l i k i e n s a j j r e d p r i m u b e j j i e g ℏ t a F h u t ,

q a l l i l i m i s s i e r u k i e n iżomm w i e h e d m i e g h u m i l F k b a r , d a q s r o t a t a ' m u t u r żgℏir b i e x jużah h a l l i j a q l a ' F gℏażel ( i F p a r i t ) l i s a t a ' j e h i l l u . Q a l l i w k o l l l i m i s s i e r u k i e n juża oġġet t t a l -l a n d a b i l - ġ w i e n a h l i h u k i e n i s e j j a h l u " l - a j r u p l a n " b i e x b i h i g e r r e x i l - h u t , n g h i d u a h n a x i ġ l iba kahlì, g h a l ġ o x -x i b k a . I m m a f u q il-purèellat j i f t a k a r s e w w a l i m i s s i e r u k i e n jużah g h a l l -gℏażel. M e t a j e h i l l u Fgℏażel m a x i s k o l l m i s s i e r u k i e n iniżżel i l - p u r ċ e l l a t m a t - t a r f t i e g h u u l-ghażel ( i x - x i b k a t a l - p a r i t ) j i b d a t t e l a m i t - t o q b a t a n -n o f s u j i n g ℏ a s a r u s - s a j j i e d d e j j e m j e r ℏ i l u F p u r ċ e l l a t b i e x bil-piż t i e g ℏ u j a q l a ' x - x i b k a m i n n f e j n t k u n i m w a h h l a . P e r e s s l i s - s a j j i e d a g ℏ a l k e m m k i e n u jibżgℏu g ℏ a l i h k i e n u j a f u l i tista' t i t i l f u g h a x m a t t e l l g h u x , k i e n u j a h d m u h m i l i - ġ e b e l t a l - f r a n k a f i l -b iċċa l - k b i r a g h a l k e m m Żaren F l s p r e n e ċ Q e w i F M e r i i n k i f k i e n u j g h a j t u w k o l l l i l m i s s i e r u L i p p u ) q a l l i l i s e t a ' j k u n h e m m x i w i e h e d t a l - q a w w i b i e x i k u n i k t a r s o d u i t q a l . S k o n t i F P r o f s . A q u i l i n a , F k e l m a " p u r ċ e l l a f " t f i s s e r ġ e b l a g ℏ a m l a t a ' ċ i r k u l i tintuża m i s - s a j j i e d a b i e x j a q i l g h u x i l e n z a , k o n z j e w x i b k a l i t k u n w e h l i t i f h o m m a F q i e g h . ( p . 1 0 9 5 ) . A q u i l i n a j q a b b i l h a m a l -k e l m a T a t j a n a parcelle, cesse in forma di nave ( D i z z j u n a r j u Malti/lngliż).

@ K a r m o n u P a c e

AKTAR GRIEBEĠ Q e d inżid x i t a g h r i f f u q x i g r i e b e ġ o h r a b i e x i n k o m p l i mal-kìtba l i k t i b t f i F h a r ġ i e t t a l - l m n a r a N u m r u 3 2 u 3 3 .

IL-GORBOĠ TAL -M E L U EH A

D a l - g o r b o ġ h u t a t - t i p " i m d a h h a l ġ o F h a j f u qìeghed f i F b i d u tan-niżla t a F G h a d i r a . I d - d a h l a t i e g h u t h a r e s l e j n i t - T r a m u n t a n a , u h i w i e s g h a 2 4 p u l z i e r u g h o l j a 3 6 p u l z i e r . I d - d a h l a q i e g h d a d r i t t m a F h a j t t a x - x e l l u g . F u q ġ e w w a F g o r b o ġ g h a n d u t u l ( m i n n ġ e n b s a ġ e n b ) t a ' t m i e n p i e d i u 1 0 p u l z i e r i , u l - w t s g h a w a r a F h x u n a t a F f a ċ ċ a t h i 3 6 p u l z i e r . I F t i s q i f a t i e g h u h i m a g h m u l a m i n n h a m e s x o r o k h o x n i n ( m a g h m u l a m i l l - q i e g h a n ? )

D a n i F g o r b o ġ ġ o l - h a j t j i n s a b f t i t ' l i s f e l m i l F b i d u tan-niżla l e j n F G h a d i r a , ' l i s f e l m i r - r o u n d a b o u f t a F M e l l i e h a . H e m m q i s u t r e j q a b l a a s p h a l t f u q i x - x e l l u g u l - g o r b o ġ q i e g h e d ġ o g h a l q a żghira m a F h a j t t a ' w a r a . H u w a n t e r e s s a n t i g h a x i l -ℏ i t a n t i e g h u m i n n ġ e w w a t e l g h i n d r i t t u j i n g h a l q u k e m m k e m m q a b e l i s - s a q a f . I F t i s q i f a h i m a g h m u l a m i n n x o r o k h o x n i n j e w k a p i t e l l i ,

m h u x b h a l g i r e n o h r a t a s - s o l t u - b i F q x u r . F u q u , f u q i n - n a h a t a ' w a r a , h e m m g h a l q a o h r a , g h a x i F b l a t h u w a m t a r r a ġ h a f n a u F h a j t f a ċ ċ a t a t a d - d a h l a g h a n d u x i żewġ p i e d i m q a t t a ' fiFblat M a fihx t a w w a l a , u j i s t a ' j e s a ' m a s - s i t t j e w t m i e n p e r s u n i b i F q i e g h d a , j e w w i e h e d m i m d u d k o m d u m i n n t u l u . T a j j e b u k o l l b i e x w i e h e d j e r f a ' x i ℏ a ġ a f i h . L - a r t h i j a t o r b a u b l a t .

J i e n l i l i d a n l a q a t n i , u f a k k a m i f i F g o r b o ġ / g i m a l i h e m m l e j n S e l m u n , i l - M e l l i e h a w k o l l - f e j n r F k u t t u r a d o m i n a n t i h i j a t a l - g i r e n . N a h s e b l i F r . F s a d n i k i e k u k i e n j g h o d d u b h a l a g i m a f i l -ℏa j t . J i s t a ' j k u n l i k i e n i k o l l u r a ġ u n . L i n i x t i e q j i e n h u l i n i ġ b e d F a t t e n z i o n i l i h e m m x e b ℏ k b i r h a f n a b e j n d a n i F g o r b o ġ u g r i e b e ġ o h r a t a t - t i p t a n - n a h a t ' i s f e l t a ' M a l t a . L i r r i d n g h i d h u l i j i d h e r l i f e j n i F b i d w i k i e n rs rb i l - m a t e r j a l , k i e n j i p p r e f e r i j a g h m e l t i s q i f a ċ a t t a - m i n j a f , t o r s i g h a x e h f e f ? J i d h i r l t l i r a r i h a f n a l i s s i b g r i e b e ġ t a ' d i n l - g h a m l a f d a w n F i n h a w i t a F M e l l i e h a .

( a r a d - d i s i n n f p a ġ n a 1 4 2 )

1 4 1

Page 4: IT-TEWM - melitensiawth.commelitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 09(2010)3=34... · jiġifieri taghża ftiq l madwar blu ma a tmiss ix-xitl - ua dan taghmlu kemm biex

IL-GORBOĠ TA NADUR

BORĠ I N -

D a n i h a r e s l e j n i l - L v a n t , u d - d a h l a t i e g h u h i g h o l j a 2 2 p u l z i e r , w i e s g h a 2 7 p u l z i e r , u g h a n d h a b l a t a t w i l a 4 5 p u l z i e r . I F f a ċ ċ a t a shìha, m i n n b a n e , fiha 7 p i e d i , u Mònd t a l - ġ e n b t i e g h u m i n n b a r r a h u t a ' 9 1 p u l z i e r . F u q ġ e w w a g h a n d u g h o l i t a ' 3 3 p u l z i e r , u w i s g h a t a ' 4 7 p u l z i e r . I F t i s q i f a t i e g h u hì m a g h m u l a m i n n żewġ x o r o k j e w k a p i t e l l i k b a r h a f n a , w i s g h i n 2 8 p u l z i e r , h o x n i n 7 p u l z i e r i , u t w a l h a m e s p i e d i .

L e j n i n - n a h a t a ' w a r a g h a n d u t l i e t g e b l i e t b i e x j a g h l q u Ffétha t a ' b e j n i x - x r i e k u d - d a h a r . F i n - n o f s h e m m s p a z j u t a ' 6 p u l z i e r i b e j n i x - x o r o k , u b i e x j a g h l q u d a n Fìspazu q i e g h d u ġ e b e l ċa t t , m i n n f u q u f u q b a r r a . I s -s a q a f m i n n b a r r a h u m i k s i b ' s a f f t a ' h a m r i j a m h a l l t a biż-żrar u l a q x i e h o r żghir u m d a q q a s . M i n n w a r a j i ġ i j m i s s m a ' ℏa j t t a s - s e j j i e h w i e s a ' a k t a r m i n n m e t r u , u b a x x u m i b n i b ' ġ e b e l a k t a r x żgℏir.

D a n i F g o r b o ġ h u k e m m x e j n unìku u n t e r e s s a n t i s s m u . L - e w w e l n e t t m i n h a b b a I - p o s t f e j n j i n s a b . K u l h a d d j a f b i F q e d e m u F i m p o r t a n z a t a ' B o r ġ i n - N a d u r b h a l a s r t a r k e o l o ġ i k u taż-żmien N e o l i t i k u . I l - g o r b o ġ j i n s a b f u q g h o l j a ' I ġ e w w a m a t - 3 0 0 m e t r u m i n n f e j n h e m m rt-

l l - g o r b o ġ t a ' B o r ġ I n - N a d u r

t e m p j u p r o p r j a . M h u x q e d n g h i d l i d a n b i l f o r s g h a n d u F i s t e s s q e d e m t a t - t e m p j u . I t - t i e n i n e t t h u n t e r e s s a n t w k o l l g h a l F m o d t a ' k i f i n h u m i b n i . D a n h u l - i k t a r w i e h e d b a x x l i q a t t s i b t , u fìh F i k b a r u F u s a ' x o r o k l i q a t t k o n t r a j t s a d a k i n h a r . I d - d a h l a tieghu h i m e r f u g h a d a q s p i e d u n o f s m i n n wiċċ i l - h a m r i j a t a F g h a l q a l i j i n s a b fiha; u g h a n d u p i e d u n o f s i e h o r t a h t i l - l i v e l l t a ' wiċċ F i s t e s s g h a l q a . M i n n w a r a h u w a m i r d u m / m i b n i f i l - h a j t t a s - s e j j i e h w i e s a ' . L - g h a l q a t a ' w a r a h i f o n d a

a k t a r . B i e x t i d h o l fih t r i d titbaxxa m a l - a r t f u q i r k u b b t e j k u titkaxkar ' i l ġ e w w a . I F g o r b o ġ m a f i h F e b d a t a w w a l a g h a x i F ġ n u b h u m a m i r d u m a . I t - t u l t a F b l a t a w k o l l h u m p r e s s j o n a n t i . I F ġ e b e l t a F ġ n u b t a d - d a h l a h u t a ' d a q s i j i e t vagì, u d a w k t a F l e m i n h u m a k b a r , kważi b l a t . I F ġ e b e l j i d h e r l i k i e n m e r f u g h bièca m i n n - n a t u r a , u bièca m a q t u g h b l a m a k i e n i m l i b b e s .

© Karmenu Pace

I F g o r b o ġ fin-niżla I I taghtl g h a l l -Ghadlra

l d - d i s t n n t ' i s f e l j u r i F g h a m l a t a w w a l i j a t i e g h u .

1 4 2