İŞ PSİKOLOJİSİİŞ PSİKOLOJİSİ

Psk.Arzu HAYIRLIPsk.Arzu HAYIRLI

S.B.Ankara Meslek Hastalıkları S.B.Ankara Meslek Hastalıkları HastanesiHastanesi

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com

İŞ PSİKOLOJİSİ NEDİR?İŞ PSİKOLOJİSİ NEDİR?

İş Psikolojisi klinik, endüstri ve sosyal İş Psikolojisi klinik, endüstri ve sosyal psikolojinin iç içe geçtiği oldukça karmaşık bir psikolojinin iç içe geçtiği oldukça karmaşık bir alandır.alandır.Farklar psikolojisine dayanır.Endüstri Farklar psikolojisine dayanır.Endüstri psikolojisinden ayrılan yönü , bireysel farkların psikolojisinden ayrılan yönü , bireysel farkların mekanik yasalarla bağdaşamadığını mekanik yasalarla bağdaşamadığını söylemesidir.söylemesidir.Robot gibi, bir sistem içinde el, kol,vücut Robot gibi, bir sistem içinde el, kol,vücut hareketlerinin programlanmış olarak tekdüze ve hareketlerinin programlanmış olarak tekdüze ve uzun bir süre devam ettirilmesini insan doğasına uzun bir süre devam ettirilmesini insan doğasına aykırı bulur.aykırı bulur.

ENDÜSTRİ PSİKOLOJİSİNDEN ENDÜSTRİ PSİKOLOJİSİNDEN FARKLIDIRFARKLIDIR

Çalışanlarda ortaya çıkan ciddi hastalıkların ve Çalışanlarda ortaya çıkan ciddi hastalıkların ve iş kazalarının önemli bir nedeni de ,özellikle iş kazalarının önemli bir nedeni de ,özellikle endüstride çalışanların da makine gibi endüstride çalışanların da makine gibi değerlendirilmesidir.değerlendirilmesidir.Endüstri ve organizasyonel psikoloji, çalışanın Endüstri ve organizasyonel psikoloji, çalışanın performansı , personel seçimi-eğitimi ,ücret performansı , personel seçimi-eğitimi ,ücret saptama,meslek sınıflaması ,güdülenme,liderlik saptama,meslek sınıflaması ,güdülenme,liderlik ve iş doyumu gibi konularda çalışır.ve iş doyumu gibi konularda çalışır.Çalışanlar iş yaşamı boyunca sayısız Çalışanlar iş yaşamı boyunca sayısız tıbbi,sosyal ve psikolojik sorunlarla yüz yüzedir.tıbbi,sosyal ve psikolojik sorunlarla yüz yüzedir.İnsanın işi,aktivitesi ve işine özgü çevre İnsanın işi,aktivitesi ve işine özgü çevre etmenleri ve bunların kişiye olan fizik,kimyasal etmenleri ve bunların kişiye olan fizik,kimyasal ve psikolojik etkileri ile İŞ PSİKOLOJİSİ ilgilenir.ve psikolojik etkileri ile İŞ PSİKOLOJİSİ ilgilenir.

İŞ PSİKOLOGLARININ ÇALIŞMA ALANLARIİŞ PSİKOLOGLARININ ÇALIŞMA ALANLARI

Bu bağlamda iş psikolojisi, üretimin artması için Bu bağlamda iş psikolojisi, üretimin artması için insan faktörünü manipüle etmenin yanı sıra insan faktörünü manipüle etmenin yanı sıra üretenin sağlığını da gözetir.üretenin sağlığını da gözetir.

Bu alandaki çalışmaları İş Psikologları yürütür.Bu alandaki çalışmaları İş Psikologları yürütür.

İş Psikologlarının çalışma alanları:İş Psikologlarının çalışma alanları:

Meslek HastalıklarıMeslek Hastalıkları

İş Kazalarıİş Kazaları

Yorgunluk(monotomi)Yorgunluk(monotomi)

Erken ihtiyarlamaErken ihtiyarlama dır. dır.

Bu dört konu içinde ilk ikisi Bu dört konu içinde ilk ikisi önemlidir.Endüstride iş kazaları ve önemlidir.Endüstride iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluştuğu çevre meslek hastalıklarının oluştuğu çevre etmenlerinden fizik ve kimyasal çevre etmenlerinden fizik ve kimyasal çevre olumsuzlukları çalışanda nöropsikolojik olumsuzlukları çalışanda nöropsikolojik belirtiler verir.belirtiler verir.Fizik Fizik çevre:Gürültü ,ısı ,ışık ,titreşim ,basınç…çevre:Gürültü ,ısı ,ışık ,titreşim ,basınç…Kimyasalçevre:Madenler,solventler Kimyasalçevre:Madenler,solventler gazlar,asit ve alkaliler,tozlar,pestisitler...gazlar,asit ve alkaliler,tozlar,pestisitler...

MESLEKMESLEK HASTALIKLARIHASTALIKLARI OLGULARIOLGULARI

Gürültülü işyerlerinde çalışanlarda bazı Gürültülü işyerlerinde çalışanlarda bazı fizyolojik değişiklikler olduğu, kan fizyolojik değişiklikler olduğu, kan basıncının yükseldiği vasküler basıncının yükseldiği vasküler hastalıklara ,ülser ve stres hastalıklara ,ülser ve stres reaksiyonlarına neden olduğu reaksiyonlarına neden olduğu belirtilmektedir.Bir tekstil fabrikasında belirtilmektedir.Bir tekstil fabrikasında (gürültü ortalama 106 dB)yapılan (gürültü ortalama 106 dB)yapılan çalışmada olguların %20 si orta ,%50 çalışmada olguların %20 si orta ,%50 sinin kuvvetli düzeyde ruhsal bozukluk sinin kuvvetli düzeyde ruhsal bozukluk gösterdikleri ortaya konmuştur(kaygı gösterdikleri ortaya konmuştur(kaygı düzeyi artmış,dikkat ve algı olmak üzere düzeyi artmış,dikkat ve algı olmak üzere zihinsel işlevlerin tümü etkilenmiştir.)zihinsel işlevlerin tümü etkilenmiştir.)

Sıcakla iç içe çalışan cam Sıcakla iç içe çalışan cam fabrikası işçileri, olumsuz çevre fabrikası işçileri, olumsuz çevre koşularından etkilenirler.Tıbbi koşularından etkilenirler.Tıbbi bulguların yanı sıra depresif yapı bulguların yanı sıra depresif yapı ve anksiyete tablosu belirgin bir ve anksiyete tablosu belirgin bir şekilde öne çıkar.şekilde öne çıkar.

Çalışanın işyerinde karşılaşabileceği Çalışanın işyerinde karşılaşabileceği toksik maddeler de davranışlarında toksik maddeler de davranışlarında bozukluklar yaratır.bozukluklar yaratır.Örneğin zeka düzeyinde düşme,alan-Örneğin zeka düzeyinde düşme,alan-dikkat-bellek bozukluğu,davranış dikkat-bellek bozukluğu,davranış boz.,el becerilerinde boz.,el becerilerinde azalma,reaksiyon zamanında artma azalma,reaksiyon zamanında artma gibi bozukluklar, toksik madde gibi bozukluklar, toksik madde maruziyetlerinin bazı sonuçlarıdır.maruziyetlerinin bazı sonuçlarıdır.

Özellikle kimyasal etkilenmelerde bu belirtiler Özellikle kimyasal etkilenmelerde bu belirtiler fizyolojik belirtilerden çok önce ortaya çıkar.fizyolojik belirtilerden çok önce ortaya çıkar.Meslek hastalığı belirlenmeden önce ortaya Meslek hastalığı belirlenmeden önce ortaya çıkan ve çok belirgin olan bu durumun tespit çıkan ve çok belirgin olan bu durumun tespit edilememesi :edilememesi :Meslek hastalıklarının erken ve doğru Meslek hastalıklarının erken ve doğru tanılanmasında büyük bir eksikliğetanılanmasında büyük bir eksikliğeÇalışanın ve sosyal çevresinin olumsuz Çalışanın ve sosyal çevresinin olumsuz etkilenmesine(aile,iş arkadaşları…)etkilenmesine(aile,iş arkadaşları…)İş performansının azalmasına ve ülke İş performansının azalmasına ve ülke ekonomisinde kayıplaraekonomisinde kayıplaraCan kaybıyla sonuçlanabilecek iş kazalarına Can kaybıyla sonuçlanabilecek iş kazalarına neden olurneden olur

İŞ KAZALARINDA İNSAN FAKTÖRÜNÜN YERİ İŞ KAZALARINDA İNSAN FAKTÖRÜNÜN YERİ VE ÖNEMİVE ÖNEMİ

İş kazaları kişisel ve çevresel etkenlerden oluşur.İş kazaları kişisel ve çevresel etkenlerden oluşur.Tüm iş kazalarının %80 ini kişisel etkenler Tüm iş kazalarının %80 ini kişisel etkenler oluşturur.oluşturur.Bunlar:Bunlar:Kişisel Özellikler(yaş,duygusal Kişisel Özellikler(yaş,duygusal gerginlik,psikiyatrik hastalıklar,madde gerginlik,psikiyatrik hastalıklar,madde bağımlılığı...)bağımlılığı...)Fizyolojik Etkenler(fizik yorgunluk,fiziki Fizyolojik Etkenler(fizik yorgunluk,fiziki aksaklıklar sağ veya sol elin kullanılamaması...)aksaklıklar sağ veya sol elin kullanılamaması...)Psikolojik Etkenler(duyusal denge,zeka Psikolojik Etkenler(duyusal denge,zeka düzeyi,reaksiyon zamanı,algı,dikkat...)düzeyi,reaksiyon zamanı,algı,dikkat...)

HER İŞ FARKLI BECERİLER GEREKTİRİRHER İŞ FARKLI BECERİLER GEREKTİRİR

Örneğin el-göz koordinasyonu , yapılan işlerde Örneğin el-göz koordinasyonu , yapılan işlerde görme duyusuyla ellerin ve kolların ortaklaşa görme duyusuyla ellerin ve kolların ortaklaşa uyum içinde birlikte çalışmasını ifade eder.uyum içinde birlikte çalışmasını ifade eder.Metal pimlere somun takmak,tornavida Metal pimlere somun takmak,tornavida kullanarak küçük vidaları yerine vidalamak gibi kullanarak küçük vidaları yerine vidalamak gibi faaliyetler gösteren bir çalışan eğer yetersiz faaliyetler gösteren bir çalışan eğer yetersiz psikomotor koordinasyon gösterirse,mesafe ve psikomotor koordinasyon gösterirse,mesafe ve sürate ilişkin hatalı yargılamalarda bulunur.sürate ilişkin hatalı yargılamalarda bulunur.Sonuçta el-göz koordinasyonunun belli Sonuçta el-göz koordinasyonunun belli uzaklıklarda kullanılması gereken durumlarda uzaklıklarda kullanılması gereken durumlarda bu uzaklıkların dışına çıkarak kaza yapar.bu uzaklıkların dışına çıkarak kaza yapar.

Bu özelliğin önemli olduğu çalışma alanlarından Bu özelliğin önemli olduğu çalışma alanlarından biri de şoförlüktür.Bu koordinasyonu yeteri kadar biri de şoförlüktür.Bu koordinasyonu yeteri kadar sağlayamayan şoförün kaza yapma olasılığı sağlayamayan şoförün kaza yapma olasılığı artar.artar.Dikkat azalmaları, her zaman belirli bir dikkatin Dikkat azalmaları, her zaman belirli bir dikkatin gösterilmesi gereken çalışma yaşamında ortaya gösterilmesi gereken çalışma yaşamında ortaya çıktığı zaman işçi sağlığını ve iş güvenliğini çıktığı zaman işçi sağlığını ve iş güvenliğini tehdit etmeye başlar.tehdit etmeye başlar.Zeka düzeyi ya da daha genel ifadeyle zihinsel Zeka düzeyi ya da daha genel ifadeyle zihinsel yetenek de bazı koşullar altında kaza yapma yetenek de bazı koşullar altında kaza yapma sıklığıyla ilişkili olan kişisel bir etmendir.sıklığıyla ilişkili olan kişisel bir etmendir.

Reaksiyon zamanı uzun olan kişilerin Reaksiyon zamanı uzun olan kişilerin havacılık ve uzay endüstrisinde havacılık ve uzay endüstrisinde çalışmaları durumunda,yapılan iş gereği çalışmaları durumunda,yapılan iş gereği kısakısa zamanda verilmesi gereken zamanda verilmesi gereken tepkilerin daha yavaş verilmesi anlamına tepkilerin daha yavaş verilmesi anlamına gelir ki bu da iş kazalarına neden olur.gelir ki bu da iş kazalarına neden olur.Depresyon da önemli bir fonksiyonel Depresyon da önemli bir fonksiyonel bozukluktur ve kişi iş yapamaz ,becerileri bozukluktur ve kişi iş yapamaz ,becerileri azalır ve iş kazalarına neden olur.azalır ve iş kazalarına neden olur.

PSİKOTEKNİKPSİKOTEKNİK

Çalışanın psikolojisini anlamak,hem meslek Çalışanın psikolojisini anlamak,hem meslek hastalığını erken tanılamayı hem de iş hastalığını erken tanılamayı hem de iş kazalarını önlemeyi sağlar.kazalarını önlemeyi sağlar.Bunun için İş Psikologları psikolojik Bunun için İş Psikologları psikolojik testlerden yararlanırlar.Bu testlerdeki testlerden yararlanırlar.Bu testlerdeki normalden sapmalar kişinin iş kazası yapma normalden sapmalar kişinin iş kazası yapma olasılığı ve meslek hastası olup olmadığı olasılığı ve meslek hastası olup olmadığı konusunda önemli bilgiler verir.konusunda önemli bilgiler verir.İş yaşamına dair birçok bilgiyi elde İş yaşamına dair birçok bilgiyi elde edebileceğimiz bu testler Almanya , edebileceğimiz bu testler Almanya , Fransa ,Japonya ve diğer Avrupa ülkelerinde Fransa ,Japonya ve diğer Avrupa ülkelerinde çok popüler test araçları haline gelmiştir. çok popüler test araçları haline gelmiştir.

Bu testler:Bu testler:Zeka testleriZeka testleriKişilik testleriKişilik testleriBellek testleriBellek testleriAlgı testleriAlgı testleriÖğrenme testleriÖğrenme testleriZihinsel yetenek testleriZihinsel yetenek testleriDuygudurum testleriDuygudurum testleriFobilerFobilerİlgi testleriİlgi testleri olarak sıralanabilir. olarak sıralanabilir.Bu testlerin uygulanmasında öncelikle iş analizi yapılır ve işin Bu testlerin uygulanmasında öncelikle iş analizi yapılır ve işin özellikleri belirlenir.özellikleri belirlenir.Sonra bu işin özelliklerine bağlı olarak test bataryaları Sonra bu işin özelliklerine bağlı olarak test bataryaları oluşturulur.oluşturulur.

İŞ PSİKOLOJİSİ LABORATUVARLARI İŞ PSİKOLOJİSİ LABORATUVARLARI ÇALIŞMALARINDAN ÖRNEKLERÇALIŞMALARINDAN ÖRNEKLER

Artık toplu taşımacılık yapamayacağını ileri Artık toplu taşımacılık yapamayacağını ileri süren bir şoför işyeri değişikliği talebi için süren bir şoför işyeri değişikliği talebi için hastaneye başvurur.Klinik hastaneye başvurur.Klinik değerlendirmenin yanısıra psikoteknik değerlendirmenin yanısıra psikoteknik değerlendirme de yapılır.El-göz değerlendirme de yapılır.El-göz koordinasyon testi, reaksiyon koordinasyon testi, reaksiyon zamanı ,dikkat ve kişilik testleri uygulanır.zamanı ,dikkat ve kişilik testleri uygulanır.Alınan sonuçlara göre çalışan, görsel Alınan sonuçlara göre çalışan, görsel uyaranlara düzenli,işitsel uyaranlara daha uyaranlara düzenli,işitsel uyaranlara daha düzensiz tepkiler vermiştir.Kişilik testinde düzensiz tepkiler vermiştir.Kişilik testinde ise duygusal iktirarsızlık saptanmıştır.ise duygusal iktirarsızlık saptanmıştır.

Bu meslek açısından değerlendirecek Bu meslek açısından değerlendirecek olursak , çalışanın, beklenmedik olursak , çalışanın, beklenmedik uyarılara yavaş tepki vermesi ve uyarılara yavaş tepki vermesi ve duygusal dalgalanmalar yaşaması, duygusal dalgalanmalar yaşaması, şoför olarak çalışmasının uygun şoför olarak çalışmasının uygun olmayacağını ve kazalara sebep olma olmayacağını ve kazalara sebep olma potansiyeline sahip olduğunu potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir.göstermektedir.

İşyerinde civaya maruz kalan bir hastaya İşyerinde civaya maruz kalan bir hastaya beklenen meslek hastalığının tespiti için beklenen meslek hastalığının tespiti için belli belirtiler özel yöntemlerle belli belirtiler özel yöntemlerle araştırılır.Hastaya çizdirilerek uygulanan araştırılır.Hastaya çizdirilerek uygulanan organiste testlerden Bender Gesthalt organiste testlerden Bender Gesthalt uygulanır.Bir de yazı yazdırılır.Civa uygulanır.Bir de yazı yazdırılır.Civa maruziyetinde Bender Gesthalt testinde maruziyetinde Bender Gesthalt testinde normalden sapmalar görülür.normalden sapmalar görülür.Civa maruziyetinde yazı ve çizgilerin Civa maruziyetinde yazı ve çizgilerin karakteristik bir titreklikte olduğu karakteristik bir titreklikte olduğu görülür.Bu titreşime ''Hatter's shakes'' görülür.Bu titreşime ''Hatter's shakes'' denir.denir.

Meslek hastalıklarında belli kimyasal Meslek hastalıklarında belli kimyasal maddeye maruz kalmanın neden maddeye maruz kalmanın neden olduğu motor bozukluğu , psikoteknik olduğu motor bozukluğu , psikoteknik araçlar, deneyi yapanın kişilik faktörü araçlar, deneyi yapanın kişilik faktörü işin içine girmeden ölçmeyi işin içine girmeden ölçmeyi sağlar.Örneğin kurşun maruziyetinde sağlar.Örneğin kurşun maruziyetinde el-göz koordinasyonlarının ,dikkat el-göz koordinasyonlarının ,dikkat fonksiyonun bozulduğu ,reaksiyon fonksiyonun bozulduğu ,reaksiyon zamanın yavaşladığı tespit edilmiştir. zamanın yavaşladığı tespit edilmiştir.

SONUÇ OLARAKSONUÇ OLARAKİş Psikolojisi , çalışma felsefesi ve sistemi İş Psikolojisi , çalışma felsefesi ve sistemi açısından iş sağlığı ve güvenliğinin önemli bir açısından iş sağlığı ve güvenliğinin önemli bir bileşenidir.bileşenidir.İşverenlerin çalışanlarda yüksek moral sağlayıp İşverenlerin çalışanlarda yüksek moral sağlayıp , üretimi arttırmak için başvurduğu bir disiplin , üretimi arttırmak için başvurduğu bir disiplin olmasının çok ötesindedir.olmasının çok ötesindedir.Ülkemizde çalışan sağlığıyla ilgili yapılanları Ülkemizde çalışan sağlığıyla ilgili yapılanları örneklerle açıklamaya çalıştığımız bu alanda örneklerle açıklamaya çalıştığımız bu alanda ciddi boşluklar bulunmaktadır.ciddi boşluklar bulunmaktadır.En başta Tuzla Tersanelerinde ve birçok En başta Tuzla Tersanelerinde ve birçok işyerinde çalışanların ölümüyle sonuçlanan acı işyerinde çalışanların ölümüyle sonuçlanan acı olaylar, insan faktörünün çalışma yaşamında olaylar, insan faktörünün çalışma yaşamında göz ardı edilmesinin en canlı ve somut göz ardı edilmesinin en canlı ve somut örnekleridir. örnekleridir.

Çalışanların , özellikle de işçilerin hiçbir zaman Çalışanların , özellikle de işçilerin hiçbir zaman kendisiyle bağdaştıramadığı ve kendi kendisiyle bağdaştıramadığı ve kendi koşullarına yabancı iş güvenliği ve sağlığıyla koşullarına yabancı iş güvenliği ve sağlığıyla ilgili afişler ve broşürlerle eğitilmeye çalışılmasıilgili afişler ve broşürlerle eğitilmeye çalışılmasıÇalışanın değil zeka düzeyi , eğitim durumunun Çalışanın değil zeka düzeyi , eğitim durumunun bile anlaşılmadan çok riskli iş kollarında bile anlaşılmadan çok riskli iş kollarında çalıştırılmasıçalıştırılmasıBireyeBireye göre iş, işe göre göre iş, işe göre bireybirey seçme sisteminin seçme sisteminin hayata geçirilmemiş olmasıhayata geçirilmemiş olmasıİşverenin ''Eğitiyoruz ama işçiler hiç İşverenin ''Eğitiyoruz ama işçiler hiç anlamıyorlar ve bu yüzden kazalar ve hastalıklar anlamıyorlar ve bu yüzden kazalar ve hastalıklar oluyor'' söylemini doğrular niteliktedir. oluyor'' söylemini doğrular niteliktedir.