INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben...
Transcript of INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben...
![Page 1: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/2.jpg)
2
![Page 3: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/3.jpg)
3
INHOUDSOPGAVE
LES1 • Praktischeinformatie 5• Lesbeschrijvingbijles1blok1 9• Verhaalbijles1blok1 11• Lesbeschrijvingbijles1blok2 14• Verhaalbijles1blok2 18• Ontdekbladenbijles1blok2 21
LES2• Praktischeinformatie 26• Ontdekbladenbijles2 30• Correctiebladenbijles2 33
LES3• Praktischeinformatie 36• Lesbeschrijvingbijles3blok1 39• Lesbeschrijvingbijles3blok2 40• Ontdekbladenbijles3blok1 41• Correctiebladenbijles3blok1 43
![Page 4: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/4.jpg)
4
![Page 5: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/5.jpg)
5
LES1PRAKTISCHEINFORMATIE
THEMA DEBIKKELVANROTTERDAM
GROEP 5-6
LESKAART 1
DUUR 2x50minuten
TITEL HETSKELETUITROTTERDAM
INLEIDING HETMENSELIJKLICHAAMVROEGERENNU
Ikin010biedtinhetkadervandeKinderboekenweek2017educatiefmateriaalaanrondomhetthemaGriezelen.IndezeleskaartwordthetthemaGriezelenverkendinrelatietothettijdperkwaarinmensenleven.Deleerlingenlerendatwatiemandalsgriezeligervaarteenrelatieheeftmetdedooriemandopgedanekennisenervaringenhettijdperkwaariniemandleeft.
DOELSTELLING DELEERLING
• HeefteenglobaalbesefvandetijdtussendeMiddeleeuwentotaanhetheden
• Begrijptdatwatiemandalsgriezeligervaarteenrelatieheeftmetdedooriemandopgedanekennisenervaringenhettijdperkwaariniemandleeft
• Begrijptdatervroegerandersoverhetmenselijklichaamwerdgedachtdannu
• Kaneenvoudigetekstenenafbeeldingenoverhetmenselijklichaamherkennenenglobaalindetijdplaatsen(vroeger-nu)
• Weetdatopgravingenzoalseenskeletveelinformatiebevattenoverdetijdwaaruitdeopgravingenkomen
• Kaneeneenvoudigeskeletvormmaken
![Page 6: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/6.jpg)
6
OPBOUW2BLOKKEN
• INTRODUCTIE
Deleerlingenmakenaandehandvaneenvoorleesverhaalintweedelenkennismethetthemagriezelen.Inheteerstedeelvanhetverhaallerenzedatwatiemandalsgriezeligervaarteenrelatieheeftmetdedooriemandopgedanekennisenervaringenhettijdperkwaariniemandleeft.
Inhettweededeelvanhetverhaallerendekinderendatervroeger-meerspecifiekindeMiddeleeuwen-anderstegenhetmenselijklichaamwerdaangekekendantegenwoordig.
• AANDESLAG
Aansluitendaanheteerstedeelvanhetverhaalmakendeleerlingeneeneenvoudigeskeletvormopbasisvandeafbeeldingenuithetverhaal,deeigenkennisenervaringeneventueleaanvullendebronnen.
Aansluitendaanhettweededeelvanhetverhaalplaatsendeleerlingeneenvoudigetekstenenafbeeldingenoverhetmenselijklichaamindetijd(vroeger-nu).BijditonderdeelmakendeleerlingenOntdekblad1.
• WATHEBIKONTDEKT
Deleerlingenontdekkenhoemensenin(twee)verschillendetijdvakkendenkenoverhetmenselijklichaam,metnameinrelatietotdebinnenkant.Hierbijgaathetbijvoorbeeldomdeanatomie,hetskeletenziektes.
• PRESENTATIE
Deleerlingenpresenterendezelfgemaakte,eenvoudigeskeletvormenenvertellenwelkekeuzeszijhierinhebbengemaakt.
![Page 7: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/7.jpg)
7
KERNWOORDEN
• AnatomieAnatomieisdekennisoverhoeeenlichaamervanbinnenuitziet.Dusdeorganen,despierenenhetskelet.
• ArcheologieBestuderingvandemenselijkegeschiedenismetbehulpvannietschriftelijkebronnenuithetverledenzoalsvoorwerpen,deomgevingendierlijkeresten.Overblijfselenkunnenzichonderdegrondbevinden(dierlijkeresten,gebruiksvoorwerpen)maarookbovendegrond(grafheuvels,hunebedden).
• BronIetswaarjeinformatievandaanhaalt.Eenbronkanheeldiverszijnenuitallerleitijdvakken.Voorbeeldenvanbronnenzijnarcheologischevondsten,krantenartikelen,eenverhaalvanjeomaofeenfilmpjeopinternet.
• ExperimentEenexperimentofproefiseennauwkeurigopgezetteenzorgvuldigeobservatievaneenstukjewerkelijkheid.Meteenexperimentkanwordenaangetoondofwatintheorieisbedachtindepraktijkookechtzowerkt.Experimentenvormendebasisvandemodernewetenschap.
• LaurenskerkDeLaurenskerkishetenigeMiddeleeuwsemonumentinRotterdam.OfficieelheetdekerkdeGroteofSint-Laurenskerk.Hetiseenkerkingotischebouwstijl.Dekerkisgeopendin1525enis64meterlang.
• MiddeleeuwenDeMiddeleeuwenzijninEuropadeperiodevanongeveer500-1500tussendeoudheidendevroegmodernegeschiedenis.IndehuidigecanonwordtdeperiodeaangeduidalsdeperiodevanMonnikenenRidders(500-1000)enStedenenStaten(1000-1500).
• OpgravingEenplaatswaarvoorwerpenuitdevroegegeschiedenisindegrondwordengevonden.Eenopgravingiseenplekwaareenarcheoloogonderzoekdoetdoorzorgvuldigvoorwerpenofandererestenoptegraven.
• SkeletEensterkenflexibelgeraamte,waardoorwerechtopstaanenonskunnenbewegen.Eenvolwassenskeletbestaatuit206botten.Eenbabyheeftmeerbotten,omdatnietallebottenvolledigvolgroeidzijn.
![Page 8: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/8.jpg)
8
Bottenwordenookwelbeenderengenoemd.Daaromnoemenweonsskeletookwelhetbeenderstelsel.Mensenendierenhebbeneeninwendigskelet.Ditbetekentdathetbinnenonslichaamzit.Onsbeenderstelselbestaatuitverschillendesoortenbeenderen(botten).Elkbotheeftzijneigentaakenwerktsamenmetanderebottenenspieren.Aanveelbottenzittenuitsteeksels.Dezezijngeschiktomspierenaanvasttezetten.
• WaarnemingIetsbewustenmetaandachtmetjezintuigeninjeopnemen.Bijvoorbeeldkijkenhoeietsgebeurtofhoeiemandzichgedraagt.
• WetenschapperEenonderzoekerofgeleerdedieheeftgestudeerdenalsberoepwetenschappelijkonderzoekdoet.
MATERIAAL
• Leerkrachtenhandleiding• Presentatievoorhetdigibord• Digibord• Knutselmateriaal:
o Wattenstaafjes,ongeveer25perleerlingo Velzwartpapier,1perleerlingo Witpapier,enkelevellen(voorhetknippenvanschedels)o Lijmstiften,pertweetalo Scharen,pertweetalo Enkelewittepotloden
VOORBEREIDING
• Leesdezeleerkrachtenhandleidinggoeddoor.• Leeshetverhaaleenkeergoeddoorenbekijkdebijbehorende
presentatie• Zorgvoorvoldoendekopieënvandeontdekbladen• Verzamelhetknutselmateriaal
![Page 9: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/9.jpg)
9
LESBESCHRIJVINGBLOK1VANLES1
INTRODUCTIE
20minuten
Klassikaal
• Leesheteerstedeelvanhetverhaalvoorenlaatdebijbehorendeafbeeldingenuitdepresentatiezien
• Bespreekhetverhaalendeafbeeldingenmetdeleerlingen.Stelbijvoorbeelddevolgendevragen:
o Wieiserweleensineenspookhuisgeweest?o Wieheeftweleenseenechtofnepskeletgezien(spookhuis,museum,boek,
televisie,internet)?o Wiekenteenanderwoordvoorskelet?o Vanwelkmateriaalwordteenskeletineenspookhuisgemaakt?o Vanwelkmateriaalishetskeletinjouwlichaamgemaakt?o Wieweetuithoeveelbotteneenskeletbestaat?
• Bekijknogmaalshetkrantenartikeluitdepresentatie(afbeelding3).Verteldathetkrantenartikeleenbronis.Leguitdatermeerderebronnenzijn:beeldmateriaal,teksten,filmpjes,voorwerpen,skeletten).
• Leeshetartikelhardopdoormetdekinderen.Steleventueeldevolgendevragen:o Watvindjehetmeestopvallendaanhetartikel?o Welkewoordenvindjelastiguithetartikel?o WieisweleensbijdeLaurenskerkgeweest?
AANDESLAG
20minuten
Individueel
Verteldatdeleerlingennuzelfeenskeletvormmogennamakenvanknutselmateriaal.Motiveerdeleerlingentotnauwkeurigonderzoek.Zokunnenzehetskeletzoechtmogelijkmaken.Legdebenodigdematerialenklaarenlaatdekinderenzelfstandigaandeopdrachtwerken.Hetismooialsdekinderenhetskeletopeenzwarteachtergrondplakken.Laatdekinderenmeteenwitpotloodhunnaamophetzwartevelpapierschrijven.
Tip:zetophetdigibordéénofmeerdereafbeeldingenvaneenskeletklaar.Wijsdeleerlingeneventueelopdemogelijkheidomaanvullendebronnentegebruikenvoorhetontwerp.
![Page 10: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/10.jpg)
10
PRESENTATIE
10minuten
Klassikaal
Legalleskeletvormenbijelkaar.Deleerlingenpresenterendeskeletvormendiezijhebbengemaakt.Bespreekdekeuzesdiedeleerlingenhebbengemaakt(soortmateriaal,vormvanhetskelet,welofnietrealiteit).
RonddelesafdoortevertellendatjulliedevolgendelesverderonderzoekgaandoennaardeopgravingbijdeLaurenskerk.
![Page 11: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/11.jpg)
11
VERHAALBIJBLOK1VANLES1
Afbeelding1uitdepresentatie
‘Iedereenpenenpapier?’vraagtmeesterJan.‘Dantelikaf:3,2,1...enstartenmaar!’Joostkijktnaarzijnvelpapier.Zemoeteneenwoordspinmaken.Inhetmiddenstaatmetgrotezwartelettershetwoordgriezelig.Eenwoordspin,brrr,hetwoordalleenal.AlserietsiswatJoostgriezeligvindtdanzijnhetwelspinnen.Diepotenwaarmeezeheelzachtjesaankomenlopen.Ofzevallenineensuitdeluchtomdanophetlaatstemomentaaneendraadjevoorjeneusteblijvenwiebelen.Joostzucht.Vooruitdanmaar,denkthij,heteerstewoordvoordewoordspinweethijal!
‘DankjewelKatja’,zegtmeesterJan.‘Wieheeftnogmeerhetwoordhondenopgeschreven?’Emirsteektzijnvingerop.‘Ikwasbangvoorhonden,meester.Maarnunietmeer’,vertelthij.‘Bijdescoutinghebbenweeenkeerlesgehadoverhonden.Erkwamookeenmevrouwmeteenhond’,vervolgtEmir.‘Hetwaseengrote,zwartelabrador,Borisheettehij.DemevrouwverteldehoejeBorishetbestkonaaien,bijvoorbeeldnietoverzijnkopomdatjedandebaasspeelt.’MeesterJanknikt.‘Ennubenjenietbangmeer?’vraagthij.‘Nee’,zegtEmir.‘IkmochtBorisookaaieneneenstukjemethemlopen’,vervolgtEmirtrots.‘Ikweetnuookhoeikrustiglangseenvreemdehondkanlopen.’MeesterJanglimlacht.‘HeelgoedEmir’,zegthij.‘Duseigenlijkvindjehondennietmeerzospannendomdatjenumeeroverhondenweet?’vraagtmeesterJan.‘Ja’,kniktEmir,‘envooraloverBorisnatuurlijk!’Joostgrinniktendenkt:janatuurlijk,zo’nlieve,zachtelabrador.
‘Joost,waarommoetjelachen?’vraagtmeesterJan.‘Ehhh’,stameltJoost,‘ikmoestdenkenaaneenlabradorendievindikdushelemaalnietspannend’,zegthijeerlijk.‘Datkan’,zegtmeesterJan,‘wathebjijopgeschreven?’Joosthaaltevendiepadem.‘Spinnen’,zegthijdan.‘Aha’,zegtmeesterJan,‘wiljeuitleggenwaaromjespinnenzogriezeligvindt?’Joostaarzelt.‘Nou’,zegthijdan,‘vooraldooraldiedunne,engepoten,endieplakkerigedradenwaarmeezezichverplaatsen.’Eenpaaranderekinderenknikkenook.Hildesteekthaarvingerop.‘WatwiljijvertellenHilde?’vraagtmeesterJan.‘Ikbeneenkeermeegeweestmetdeboswachter’,zegtHilde,‘dieverteldevanallesoverbeestjesinhetbos.Wehebbenookspinnenonderzocht’,vervolgtze.‘Weetjebijvoorbeelddateenspinaltijd8
![Page 12: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/12.jpg)
12
potenheeft?’Joostkijktop.Achtpotenmaar?Hetlijkenervaakveelmeer.Hildegaatverder.‘Endedradenmaaktdespinzelfinzijnlichaam’,legtzeuit.‘Diedradenzijnsomssterkerdandradenvanstaal,maardanveeldunner.’MeesterJanknikt.‘Dedradenvaneenspinzijninderdaadheelsterk’,zegtmeesterJan.‘Daaromdoenwetenschappersookonderzoeknaarspinnen’,vervolgthij.‘Zulkesupersterke,dunnekabelswillenzijookkunnenmakenvoorbruggenengebouwen.’Datklinkttochwelinteressant,denktJoost.Hijwillatergraagarchitectworden.
Afbeelding2uitdepresentatie
‘Nogeentjedan’,zegtmeesterJan.‘Eenspookhuis’,roeptAisha.‘Daardurfikechtnietin.Aldiedoodshoofdenengeraamtes.’Joostdenktna.ZijnneefBastiaanwerktopdeKermis.HijisvaakmetBastiaanmeegeweestenheeftmeegeholpenmethetopbouwenvandeattracties.Jooststeektzijnvingerop.‘Meester,uverteldenetdathethelptommeertewetenoverietsdatjeengvindt’,zegthij.‘Ja’,kniktmeesterJan,‘datklopt.Alsjebegrijpthoeietswerkt,ofhoejeietsaankanpakken,danbenjevaakminderbang.’JoostdraaitzichomnaarAisha.‘Ikweettoevalligveeloverspookhuizen’,vertelthij.‘Dieskelettenwordensomsheelknapinelkaargezet.Elkbotjezitopdejuisteplaats.Alsikeenspookhuisbinnenkom,kijkikvooralnaarhoedemonstersengeraamtenzijngemaakt.Danbenikhelemaalnietbezigmetdathetengis.’MeesterJankniktenthousiast.‘HeelgoedJoost’,zegthij.‘Duseigenlijklijkendieskelettenheelergopjouenmij’,vervolgthij.‘Ja’,grijnstJoost,‘maaralleenaandebinnenkanthoor!’
![Page 13: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/13.jpg)
13
Afbeelding3uitdepresentatie
Iedereenmoetlachen,meesterJanook.Danpakthijietsvanzijnbureau.‘Ikwildediteigenlijkvanmiddagmetjulliebespreken’,zegtmeesterJan,‘alsweverdergaanmetdelesoverdeMiddeleeuwen.’Hijhoudteenpaginavandekrantomhoog.‘Ikhebhiereenkrantenartikeloverdeopgravingvaneenskelet,hierinRotterdam.’Meteenisiedereenstil.DanvraagtAisha:‘eenskelet,hierinRotterdam?’MeesterJanlaatdekrantrondgaan.‘HetgaatomeenskeletuitdeMiddeleeuwen’,vertelthijverder.‘HetisopgegravenbijdeLaurenskerk.Julliekrijgendeopdrachtomeenpostertemakenoverdezeopgraving.’Debelgaat.Iedereenbegintzijnspullenopteruimen.‘Julliehebbentotvrijdagdetijdvoordezeopdracht’,zegtmeesterJan.‘Ennunaarbuitenallemaal!’
‘Datwasbestoké’,zegtAisha.Joostkijktop.Aishastaatnaasthem,methaarhandeninhaarzakken.‘Watjevertelde,overhetspookhuisenskeletten’,vervolgtAisha.Joostknikt.‘Misschienwiljeweleenkeertjemeealsdekermiswordtopgebouwd’,zegthij.Aishalacht.‘Datlijktmeleuk’,zegtze.Hetisevenstil.‘Zullenwijsamenineengroepjevoordeopdrachtoverdeopgraving?’vraagtAishadan.‘Ja’,zegtJoost,‘danvragenweKatjaenEmirerookbij.’
![Page 14: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/14.jpg)
14
LESBESCHRIJVINGBLOK2VANLES1
INTRODUCTIE
20minuten
Klassikaal
• Leeshettweededeelvanhetverhaalvoorenlaatdebijbehorendeafbeeldingenuitdepresentatiezien
• Bespreekhetverhaalendeafbeeldingenmetdeleerlingen.Stelbijvoorbeelddevolgendevragen:
o BekijkdeafbeeldingvandeLaurenskerkuitdelateMiddeleeuwen(afbeelding4).Waarkanjeaanziendatditeenoudeafbeeldingis?
o WijsdeleerlingeneventueelophetlogowaaropeentekeningvandehuidigeLaurenskerktezienis.Herkennenzijdevorm?
o WaaromwordenvondstenuitdeMiddeleeuwenjuistbijdeLaurenskerkgedaan?o Kunjeinjeeigenwoordenvertellenhoewetenschappersofartseninde
Middeleeuwenonderzoekdedenaanhetmenselijklichaam?o KunjeinjeeigenwoordenvertellenwatersindsdeMiddeleeuwenveranderdisin
demaniervanonderzoekdoen?o Welkeinformatiekunnenonderzoekerstegenwoordiguiteenskelethalen?o Watisanatomie?
• BekijknogmaalsdeafbeeldingvandeonderzoekersuitdeMiddeleeuwen(afbeelding6)endeonderzoekeruitdemodernetijd(afbeelding7).Steleventueeldevolgendevragen:
o Overwelketijdgaatdezeafbeelding?o Waarkanjedataanzien?
AANDESLAG
15minuten
Individueel
Deleerlingenmakendeopdrachtenophetontdekblad.Zeplaatsendebronnen(afbeeldingenenteksten)indejuistetijd.
![Page 15: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/15.jpg)
15
WATHEBIKONTDEKT
15minuten
Klassikaal
Bespreekdeopdrachtenmetdeleerlingen.Enkeleaanwijzingenbijhetnabespreken:
Opdracht1
Bronvermelding:https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_geneeskunde#/media/File:Physician_setting_a_dislocated_arm.jpg
Overwelketijdgeeftdezebroninformatie?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebroninformatieoverdezetijdgeeft?
Kleding,werkkamermethaardvuurlijktnietopbehandelkamervantegenwoordig,lichaamisnietexactgetekend
Watziejeopdeafbeelding?
Eenpatiëntwordtbehandeldaanzijnarm
Opdracht2
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
![Page 16: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/16.jpg)
16
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
Modernevormgeving,afbeeldingenuitdezetijd
Waarkanjedezebronvoorgebruiken?
Hetiseenmedischhandboekvoorgeïnteresseerdelezers,bijvoorbeeldstudenten
Opdracht3
DoorPaulHermans-Eigenwerk,CCBY-SA3.0,
Bronvermelding:https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8006779
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
RöntgenfotobestondnognietindeMiddeleeuwen
Waarkanjedezebronvoorgebruiken?
Omdebinnenkantvaneenschedelteonderzoeken
Opdracht4
Bronvermelding:https://medievalfragments.wordpress.com/page/16/
Overwelketijdgeeftdezebroninformatie?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
![Page 17: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/17.jpg)
17
Waaromdenkjedatdebroninformatieoverdezetijdgeeft?
Tekeningisnietexact,oudschrift,vooronsnietherkenbaar
Watziejeopdeafbeelding?
Eenschetsvandebinnenkantvaneenhoofd.Elkelijnlijkteenbepaalddeelvanhethoofdaantegeven
Opdracht5
CCBY-SA3.0,
Bronvermelding:https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11599
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden
Beideantwoordenzijnmogelijk
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
Eigenantwoord
Hoekunjetewetenkomenofdebronookechtuitdezetijdkomt?
Dooronderzoektedoen
RonddelesafdoortevertellendatjulliedevolgendeleseenopgravingafkomstigvandeLaurenskerkgaanbezoeken.HetgaatomdeBikkelvanRotterdam.DeleerlingengaanhiervoornaarhetMuseumRotterdam:
Rodezand26(achterhetStadhuisbijdeMeent)
https://museumrotterdam.nl/bezoek/bezoekersinfo
![Page 18: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/18.jpg)
18
VERHAALBIJBLOK2VANLES1
Afbeelding4uitdepresentatie
TekeningLaurenskerk
Vervaardiger:L.(Ludolf)BakhuizenDatering:1676
‘Dus’,vatKatjasamen,‘deLaurenskerkiseigenlijkhetenigeMiddeleeuwsegebouwinRotterdamdatbewaardisgebleven.Daaromisheteigenlijkheellogischdatdeopgravingjuistdaarisgedaan.’ZezijnbijEmirthuis.Aisha,Joost,KatjaenEmirwerkenaandeposter.KatjaenAishahebbenmeerinformatiegevondenoverdeLaurenskerk.Jeetje,denktJoost,alleendeLaurenskerkisdusuitdeMiddeleeuwen.DerestvanRotterdamiseigenlijkvrijnieuw.KatjaverteldenetdatindeTweedeWereldoorlogalleoudegebouwendoordebombardementenzijnverwoest.DatwasookeenheftigetijddenktJoost.Maarhetskeletlagnatuurlijkonderdegrondenheeftdebombardementendoorstaan.Hijschriktop,heeftAishahetnouoverdetectives?‘Verteldejenounetietsoverdetectives?’,vraagtJoost.Aishaknikt.‘Ja’,zegtze,‘tegenwoordigkunnenwetenschappersheelveellerenvaneenskelet.Zebekijkendebottenenkunnenmetspecialeapparatenheelveeltewetenkomenoverdetijdwaariniemandleefde’,vervolgtze.‘Gaaf’,zegtJoost.Aishabloosteenbeetje.
![Page 19: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/19.jpg)
19
Afbeelding5uitdepresentatie
Joostscroltoverdewebpagina.Jekuntheelveeltewetenkomendooronderzoektedoenopdeplekvaneenopgraving,leesthijopdesite.Bijvoorbeelddoordebottenuiteenskeletteonderzoeken.Joostklikteenfilmpjeaan.Inhetfilmpjevertelteenarcheoloogdatjedooronderzoekkanbepalenofhetskeletvaneenmanofeenvrouwwas.Datwistiknogniet,denktJoost.Hijluistertverder.‘Ookvoorwerpenkunnenveelinformatiegevenoverdetijdwaaruitzekomen’,verteltdearcheoloog.‘Denkmaaraanhetsoortmateriaaldatisgebruiktofdevormvanhetvoorwerp.’Joostkliktoppauze.‘ZoudenzedatindeMiddeleeuweneigenlijkookhebbengedaan?’vraagtJoostzichhardopaf.Deanderenkijkenop.‘WathebbenzeindeMiddeleeuwenookgedaan’,vraagtKatja.‘Onderzoek’,zegtJoost.‘Zoudenzetoenookalonderzoekhebbengedaanaanskeletten?’Emirkniktlangzaam.‘Goedevraag’,zegthij,‘zullenwedaarookietsoveropzoeken?’AishaenKatjaknikkenook.‘Primaidee’,zegtAisha.Enzezoekenweerverderopinternet.
‘Dooronderzoektedoenaaneenskelet,kunnenwedusnogveelmeertewetenkomenoverdeMiddeleeuwen’,verteltKatja.‘IndeMiddeleeuwenwerdheelanderstegenhetmenselijklichaamaangekekendannu’,vervolgtze.‘MaardaargaatJoostmeeroververtellen.’Hetismuisstilindeklas.HetisvrijdagenhetgroepjevanJoost,Katja,AishaenEmirpresenteertdeposterdiezehebbengemaakt.NuisJoostaandebeurt.Hijvindthetbestspannend.‘Tegenwoordigdoenwetenschappersalseensoortdetectivesonderzoekaanskeletten’,vertelthij.‘MaarindeMiddeleeuwenwasdatnietgebruikelijk’,vervolgthij.‘Onderzoekersmaarookartsenonderzochteneenlichaamvooralaandebuitenkant.Hetwasnietnormaalombinnenineenmenstekijken.’Joostkijktevenopzij.Aishasteekthaarduimop.Joostgaatverder.‘Kennisoverhetmenselijklichaamkwamvooraluitoudeteksten’,vertelthij.Wetenschappersdedenonderzoeknaardietekstenenkekennietinhetlichaamzelf.Hierdoorwasereenbeperktekennisoverbepaaldeziektes.’
![Page 20: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/20.jpg)
20
Afbeelding6uitdepresentatie
Aishaneemthetover.‘Vanafde16eeeuw’,verteltze,‘gingenwetenschappersmeerzelfonderzoekdoen.Zevoerdenzelfexperimentenuitenbeschrevenhunwaarnemingen’,vervolgtze.‘Vanafditmomentwasdekennisoverhetmenselijklichaamgebaseerdopwatwetenschappersookechtzelfhaddengezienofmeegemaakt.’Ja,denktJoost.Datiseengrootverschil.Wekunnenwelbedenkenhoeeenmenservanbinnenuitziet,maardatisandersdanhetookechtzien.Aishaverteltverder.‘Dezenieuwemaniervanonderzoekdoenwasopmeerplekkentezien’,verteltze.‘Nietalleenbinnendeanatomie,maarookbijastronomie-datissterrenkunde-ennatuurkunde.’
‘Heelgoed’,roeptmeesterJanenthousiast.‘ApplausvoorhetgroepjevanAisha,Joost,KatjaenEmir!’zegthij.Erwordthardgeklapt.‘Dangaanwenudoornaardevragen’,zegtmeesterJan.‘Ikheberalvastéén’,vervolgthij.‘IkhoordeAishaneteenmoeilijkwoordgebruiken:hetwoordanatomie.Kunjeuitleggenwatanatomieis’,vraagtmeesterJan.Aishaknikt.‘Anatomieisdekennisoverhoeeenlichaamervanbinnenuitziet’,verteltze.‘Dusdeorganen,despierenenhetskeletnatuurlijk’,grijnstAisha.Joostglimlachtinzichzelf.DieAisha,denkthij.Zeisinelkgevalnietmeerbangvoorskeletten!
![Page 21: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/21.jpg)
21
ONTDEKBLAD1OPDRACHT1
Bekijkonderstaandebron.Beantwoorddebijbehorendevragen.
Overwelketijdgeeftdezebroninformatie?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebroninformatieoverdezetijdgeeft?
...................................................................................................................................................
Watziejeopdeafbeelding?
....................................................................................................................................................
![Page 22: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/22.jpg)
22
ONTDEKBLAD1OPDRACHT2
Bekijkonderstaandebron.Beantwoorddebijbehorendevragen.
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
...................................................................................................................................................
Waarkanjedezebronvoorgebruiken?
....................................................................................................................................................
![Page 23: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/23.jpg)
23
ONTDEKBLAD1OPDRACHT3
Bekijkonderstaandebron.Beantwoorddebijbehorendevragen.
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
...................................................................................................................................................
Waarkanjedezebronvoorgebruiken?
....................................................................................................................................................
![Page 24: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/24.jpg)
24
ONTDEKBLAD1OPDRACHT4
Bekijkonderstaandebron.Beantwoorddebijbehorendevragen.
Overwelketijdgeeftdezebroninformatie?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebroninformatieoverdezetijdgeeft?
...................................................................................................................................................
Watziejeopdeafbeelding?
....................................................................................................................................................
![Page 25: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/25.jpg)
25
ONTDEKBLAD1OPDRACHT5
Bekijkonderstaandebron.Beantwoorddebijbehorendevragen.
Uitwelketijdkomtdezebron?Kruisaan:
O Vroeger(Middeleeuwen)
O Nu(Heden)
Waaromdenkjedatdebronuitdezetijdkomt?
...................................................................................................................................................
Hoekunjetewetenkomenofdebronookechtuitdezetijdkomt?
...................................................................................................................................................
![Page 26: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/26.jpg)
26
LES2PRAKTISCHEINFORMATIE
THEMA: DEBIKKELVANROTTERDAMGROEP 5–6LESKAART 2DUUR 60minutenTITEL BEZOEKMUSEUMROTTERDAM
INLEIDING DEWAARDEVANARCHELOGISCHEVONDSTEN Indezeleslerendeleerlingenovereenskeletuitde17deeeuwdatin Rotterdamwerdgevonden.Dooronderzoektedoenkomenzeveelteweten overdepersoon‘DeBikkelvanRotterdam’enoverhettijdsbeeldinde17de eeuw.
DOELSTELLING DELEERLING
• Ervaartwateenmuseumis• Maaktkennismetarcheologischevondsten• Weetdeopgravingenzoalseenskeletveelinformatiebevattenover
detijdwaaruiteenopgravingkomt• Maaktkennismeteengeconserveerdskelet• Ontdektwaardebotteninheteigenlichaamzitten
OPBOUW INLEIDING
Deleerlingenwordenvoorafdoordejufofmeesterverdeeldover2groepen:GroepAenGroepB.GroepAengroepBdoendezelfdeactiviteiten,maarineenanderevolgorde.IederegroepkrijgteeneigeneducatiefbegeleidervanuithetMuseumRotterdam.Afhankelijkvanhettijdslotzietdeindelingeralsvolgtuit:
Ronde1.TIJD GROEPA GROEPB
09.30–09.45 BEZOEKBIKKEL BEZOEKOPGRAVINGEN09.45–10.00 BEZOEKOPGRAVINGEN BEZOEKBIKKEL10.00–10.15 QUIZ BOTTENSPEL10.15–10.30 BOTTENSPEL QUIZ
![Page 27: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/27.jpg)
27
Ronde2
TIJD GROEPA GROEPB10.45–11.00 BEZOEKBIKKEL BEZOEKOPGRAVINGEN11.00–11.15 BEZOEKOPGRAVINGEN BEZOEKBIKKEL11.15–11.30 QUIZ BOTTENSPEL11.30–11.45 BOTTENSPEL QUIZ
Ronde3
TIJD GROEPA GROEPB12.30–12.45 BEZOEKBIKKEL BEZOEKOPGRAVINGEN12.45–13.00 BEZOEKOPGRAVINGEN BEZOEKBIKKEL13.00–13.15 QUIZ BOTTENSPEL13.15–13.30 BOTTENSPEL QUIZ
• BEZOEKBIKKELENOPGRAVINGENDeleerlingenbekijkenhetintroductiefilmpjeoverdeopgravingvandeBikkel.DaarnagaanzenaardevitrinewaarhetskeletvandeBikkelligt.DeeducatiefmedewerkervanhetMuseumsteltvragenaandeleerlingen.BijhetonderdeelOpgravingenbekijkendeleerlingendearcheologischevondstenindevitrinesvanhetMuseumRotterdam.Deeducatiefmedewerkervanhetmuseumsteltvragenaandeleerlingenoverdezearcheologischevondsten
• BOTTENSPEL
Deleerlingenkrijgeneenlaboratoriumjasaanenpakkeneenbotvandebottentafel.AandehandvanditbotontdekkendeleerlingenwaarditbotzitbijdeBikkelenwaarditbotbijhenzelfzit.Ooklerenzehoejekanzienofhetbotvaneenkindofeenvolwassenmensisgeweestendatjesomszelfskanonderzoekenofhetbotvaneenmanofeenvrouwisgeweest.BijditonderdeelmakendeleerlingenOntdekblad2.1
• QUIZDeleerlingenkrijgenfoto’stezienvangebouwen.DoormiddelvaneenquizplaatsendeleerlingendezegebouwenindetijdtenopzichtevandeBikkel:IshetgebouwouderdandeBikkel,evenoudofjonger?
![Page 28: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/28.jpg)
28
KERNWOORDEN Bot
Hardbeenweefseldatzorgtvoorstevigheidinhetlichaamvaneenmensofeendier.Bottenbestaanuitkalkenlijmstof.Kalkishard,enlijmstofzorgtdatbottenwat'soepeler'kunnenworden.
Museum
Eeninstelling,die,zonderwinstoogmerk,dingententoonstelt dievoormensenbelangrijkzijn.Vaakgaathetomdingenenspullenvan vroeger.Eenmuseumverzameltdie,onderzoektzeengeefterinformatie over.Mensengaannaareenmuseumvoorhunstudie,omervantelerenof voorhunplezier.Hetmeervoudvanmuseumismusea.
Skelet
Eensterkenflexibelgeraamte,waardoorwerechtopstaanenonskunnenbewegen.Eenvolwassenskeletbestaatuit206botten.Eenbabyheeftmeerbotten,omdatnietallebottenvolledigvolgroeidzijn.Bottenwordenookwelbeenderengenoemd.Daaromnoemenweonsskeletookwelhetbeenderstelsel.Mensenendierenhebbeneeninwendigskelet.Ditbetekentdathetbinnenonslichaamzit.Onsbeenderstelselbestaatuitverschillendesoortenbeenderen(botten).Elkbotheeftzijneigentaakenwerktsamenmetanderebottenenspieren.Aanveelbottenzittenuitsteeksels.Dezezijngeschiktomspierenaanvasttezetten.
Tentoonstelling
Eenexpositievanhetwerkvaneenofmeer kunstenaarsofrondomeenbepaaldonderwerp.
MATERIAAL •Leerkrachtenhandleiding •WerkbladbijBottenSpel,Ontdekblad2.1 •WerkbladbijQuiz,Ontdekblad2.2
VOORBEREIDING Verdeeldegroepin2subgroepen
![Page 29: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/29.jpg)
29
LESBESCHRIJVINGLES2
Delesvindtoplocatieplaats,inMuseumRotterdam.Deleerlingenwerkendaarondermeermetonderstaandeontdekbladen.Dezeontdekbladenliggenklaarinhetmuseumenhoevendusnietvoorafvermenigvuldigdteworden.
Hierondervindtudeontdekbladenendecorrectiebladenvooruweigenvoorbereiding.
![Page 30: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/30.jpg)
30
ONTDEKBLAD2.1-BOTTENSPEL
FOTOAFOTOBFOTOC
1. Hierbovenzieje3foto’svanbottenuithetmenselijklichaam.• Opwelkefotoziejeeenschedelenwaaromdenkjedat?• Opwelkefotoziejeeenonderkaakenwaarziejedataan?• Opwelkefotoziejeeenbotuithetdijbeen?
2. Pakhetbotuithetdijbeenenganaarhetskelet.Waarzithetdijbeenbijhetskelet?Houhetbotuithetdijbeenopdeplekwaarbijjoudatbotzit.Maakeenfotovanjoumethetbotopdejuisteplaatsenstuurdezeopnaarinfo@ikin010.nl
3. Bepaalofditeenbotuithetdijbeenvaneenkindofeenvolwasseneis.Hoekanjezienofditbotvaneenvolwassenmanofvaneenkindis?
4. Leghetbotuithetdijbeenterugenpakdeschedel.Waaraankanjeziendatditdeschedelisvaneenman?
5. Legdeschedelwegenpaknudekaak.Ditisdekaakvaneenmens.Hoekanjeziendatditeenkaakisvaneenalleseter(eenmensofdierdatzowelgroentealsfruiteet).
![Page 31: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/31.jpg)
31
ONTDEKBLAD2.2-QUIZWATISOUDERDANDEBIKKEL,EVENOUDOFJONGER?
1.
0Ouder0Evenoud0Jonger
2.
0Ouder0Evenoud0Jonger
3.
0Ouder0Evenoud0Jonger
4.
0Ouder0Evenoud0Jonger
![Page 32: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/32.jpg)
32
5.
0Ouder0Evenoud0Jonger
6.
0Ouder0Evenoud0Jonger
7.
0Ouder0Evenoud0Jonger
8.
0Ouder0Evenoud0Jonger
9.
0Ouder0Evenoud0Jonger
10.
0Ouder0Evenoud0Jonger
![Page 33: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/33.jpg)
33
CORRECTIEBLADONTDEKBLAD2.1-BOTTENSPEL
FOTOAFOTOBFOTOC
1. Hierbovenzieje3foto’svanbottenuithetmenselijklichaam.• Opwelkefotoziejeeenschedelenwaaromdenkjedat?
FotoB,omdatjeookdeoogholtes,neusenmondholtemettandenziet• Opwelkefotoziejeeenonderkaakenwaarziejedataan?
FotoC,omdatjedetandenindekaakziet• Opwelkefotoziejeeenbotuithetdijbeen?
FotoA,dungenoegomtepassen,recht
2. Pakhetbotuithetdijbeenenganaarhetskelet.Waarzithetdijbeenbijhetskelet?Houhetbotuithetdijbeenopdeplekwaarbijjoudatbotzit.Maakeenfotovanjoumethetbotopdejuisteplaatsenstuurdezeopnaarinfo@ikin010.nl
3. Bepaalofditeenbotuithetdijbeenvaneenkindofeenvolwasseneis.Hoekanjezienofditbotvaneenvolwassenmanofvaneenkindis?Aandelengtevanhetbot
4. Leghetbotuithetdijbeenterugenpakdeschedel.Waaraankanjeziendatditdeschedelisvaneenman?Aandeknobbelonderhetoor
5. Legdeschedelwegenpaknudekaak.Ditisdekaakvaneenmens.Hoekanjeziendatditeenkaakisvaneenalleseter(eenmensofdierdatzowelgroentealsfruiteet).Dekaakisvaneenalleseteromdaterscherpetanden,snijtanden,indekaakzittenmaarookkiezenometentevermalen
![Page 34: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/34.jpg)
34
CORRECTIEBLADONTDEKBLAD2.2-QUIZWATISOUDERDANDEBIKKEL,EVENOUDOFJONGER?
1.
0Ouder0Evenoud0Jonger
2.
0Ouder0Evenoud0Jonger
3.
0Ouder0Evenoud0Jonger
4.
0Ouder0Evenoud0Jonger
![Page 35: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/35.jpg)
35
5.
0Ouder0Evenoud0Jonger
6.
0Ouder0Evenoud0Jonger
7.
0Ouder0Evenoud0Jonger
8.
0Ouder0Evenoud0Jonger
9.
0Ouder0Evenoud0Jonger
10.
0Ouder0Evenoud0Jonger
![Page 36: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/36.jpg)
36
LES3PRAKTISCHEINFORMATIE
THEMA: DEBIKKELVANROTTERDAMGROEP 5–6LESKAART 3DUUR 2x50minuten
TITEL VOORALTIJDONDERDEGROND
INLEIDING DEWAARDEVANARCHEOLOGISCHEVONDSTEN Deleerlingenonderzoekenechtearcheologischevondstenvande ArcheologischeDienstvandeGemeenteRotterdam.Deleerlingen ontdekkenenonderzoekenwatvoorwerpenuithetverledenhunkunnen vertellen.
DOELSTELLING DELEERLING •Weetwateenarcheoloogdoet •Weetwatdaterenis •Weetwateenbodemvondstis •Isinstaatomvoorwerpenterangschikkenvanoudnaarjong •Isinstaatomeenpersoonlijkvoorwerpofeenvoorwerpuitdezetijd duurzaamgereedtemakenalsarcheologischevondstvoorin2080
OPBOUW •INLEIDING Aandehandvaneenklokhuisfilmpje(www.hetklokhuis.nl/tv- uitzending/3395/Dateren)overdateren,makendeleerlingenkennismethet werkvaneenarcheoloogenmethetdaterenvanbijvoorbeeldvondstenin debodem.
![Page 37: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/37.jpg)
37
• AANDESLAGDeleerkrachtheefteenzakmetbodemvondstenontvangentijdensdedocentenmiddagvan27september2017,methetvolgendemateriaal:• Aardewerk *Tegels• Bot *Pijpenkop • Schoenzool *Vuursteen
Deleerlingenwordtgevraagdomdezevondstentedateren.Zijnze1200jaar,400jaar,of100jaaroudenwaaromdenkendeleerlingendat?
• WATHEBIKONTDEKT?Deleerlingenhebbenontdektdatjevoorwerpenkanopgravenenkandateren.Iedereleerlinggaatopzoeknaareenpersoonlijkvoorwerpwelkeover75jaarwordtopgegraven.
• PRESENTATIEDeleerlingenpresenterenhetvoorwerpwatzijwillenbegravenendeoplossingomhetvoorwerpduurzaamtebegraven.
KERNWOORDEN Archeoloog
Eenwetenschapperdiezichbezighoudtmetarcheologie.Archeoloogisduseenberoep.Omarcheoloogtewordenmoetjeeenstudiearcheologievolgen.Archeologenhoudenzichonderanderebezigmetopgravingen.Zezijnvaakheellangbezigmethetvoorzichtiguitgravenvankleinevoorwerpen,restenvangebouwenenz.Omdatdierestenvaakalheeloudzijn,enbreekbaar,moethetuitgravenheelvoorzichtiggebeuren.
Dateren
Vaststellenuitwelketijdietsafkomstigis.
Vondst
Ietsdatgevondenis.
![Page 38: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/38.jpg)
38
MATERIAAL
• Leerkrachtenhandleiding• Ontdekblad3.1en3.2• Digibord• DevondstenvandeArcheologischeDienst(ontvangenop27september)• Knutselmateriaal
VOORBEREIDING •Leesdezelesindehandleidinggoeddoor •BekijkdeKlokhuisvideo •Verzamelhetknutselmateriaal
![Page 39: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/39.jpg)
39
LESBESCHRIJVINGBLOK1VANLES3
INTRODUCTIE 25minuten–Klassikaal
• Vraagaandeleerlingen:o Ofzijweleensindegrondhebbengegraven?o Watzevonden?o Wasdevondstnetbegravenindegrondoflagheterallanger?o Waaromdenkenzedatietskortoflangindegrondheeftgelegen?
• Bekijkdaarnasamendeklokhuisfilmoverdearcheoloogenoverdaterenwww.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/3395/Dateren
• Schrijfdaarnaophetdigibordhetwoordvondstenenmaakmetdeleerlingeneenwoordweb.
AANDESLAG15minuten–klassikaal15minuten–intweetallen(inbijvoorbeelddeweektaak)
KLASSIKAAL
• ArcheologischevondstenLaatdevondstenziendiejeontvangenhebttijdensdeleerkrachtenmiddag27september2017vandeArcheologischeDienstvandeGemeenteRotterdam.o Vraagbijelkvoorwerpaandeleerlingenwatvoorvoorwerphetvolgenshenisgeweesto Vraagaandeleerlingenwaaromzedatdenkeno Vraagaandeleerlingenofdevoorwerpenvolgenshen1200,400of100jaaroudzijn
ANTWOORD:400JAARo Vraagaandeleerlingeneentoelichting
INTWEETALLLEN
• Na15minuten:o Laatdeleerlingenontdekblad3makeno Laatdeleerlingendeopdrachtmethetcorrectieblad3.1zelfnakijken
• Aanheteindevanditblokgeefjedeleerlingendeopdrachtomvolgendekeereenpersoonlijk
voorwerpmeetenemennaarschool.Devondstgaatoverjoualspersoon.Devondstwordt(fictief)verstoptindegrondenmagpasna75jaarwordenopgegraven.
![Page 40: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/40.jpg)
40
LESBESCHRIJVINGBLOK2VANLES3
WATHEBIKONTDEKTENWILIKBEWAREN40minuten–Individueel
• Deleerlingenhebbeneenvoorwerpmeegenomendatinformatiegeeftoverhenzelfen/ofhettijdperkwaarzenuinleven.
• Ditvoorwerpwordt(fictief)begravenenna75jaarweeropgegraven.• Voordathetvoorwerpbegravenwordt,zal1voorwerpperdeelnemendeklastentoongesteld
wordenopdewebsitevan“Ikin010”• Deleerlingenmakeneeneigenontwerpomhetvoorwerpduurzaamtebegraven.Daarnaast
makenzeeenbeschrijvingvanhetvoorwerpendeverpakking.Deleerlingenmoetenlettenopdevolgendedeelvragen:o Watisjouwvoorwerp?o Hoeoudisjouwvoorwerp?o Waaromhebjijvoorditvoorwerpgekozen?o Waaromwiljedatditvoorwerpover75jaarwordtopgegraven?o Hoezoujijditvoorwerp‘verpakken’,zodathetover75jaarnognietvergaanis?
• Debeschrijvingvanhetvoorwerpendeverpakkingkanopverschillendemanierenvormworden
gegeven:o Tekeningo Foto’so Vlogo Twitterberichto Beschrijvingo ….
PRESENTATIE 10minuten-Klassikaal
• Deontwerpenzijntentoongesteld,zodatdeleerlingenelkaarsresultatengoedkunnenzien.• Uitdeontwerpenwordendoordeleerlingen3meestcreatieveontwerpengehaald.• Deleerlingenvandegekozenontwerpenhoudeneenkortepresentatie.• Uiteindelijkbeslistdegroepwelkvoorwerp(fictief)naarIkin010gaat.• Deleerkrachtmaakteenfotovanditvoorwerpenstuurtdezeopnaarinfo@ikin010.nl
![Page 41: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/41.jpg)
41
ONTDEKBLAD3PAKDESCHOENZOOLWaarisdeschoenzoolvangemaakt?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Waaromisdeschoenzoolzohard?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………PAKHETBOTVanwelkdierdenkenjulliedatditbotisgeweest?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Waaromdenkenjulliedathetbotvanditdieris?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
PAKDESCHERVEN
Vanwelkmateriaalzijndezeschervengemaakt?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Vanwelkvoorwerpdenkenjulliedatdezeschervenafkomstigzijn?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Waaromdenkenjulliedat?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
![Page 42: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/42.jpg)
42
ONTDEKBLAD3
PAKDETEGELSWaarineenwoningkwamje400jaargeledentegelstegen?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Waarkomjenuweltegelstegenineenwoningen400jaargeledenniet?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
PAKDEPIJPENKOP
Waaromkandezepijpenkopniet1000jaaroudzijn?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Welkeverschillenzijnertussendeopgegravenpijpenkopeneenpijpenkopanno2017?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………PAKDEVUURSTEENWaarvoorwerddezesteengebruikt?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Watgebruikenwenuinplaatsvaneenvuursteen?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………Waaromgebruikenwedezesteennunietmeer?………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
![Page 43: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/43.jpg)
43
CORRECTIEBLADONTDEKBLAD3PAKDESCHOENZOOLWaarisdeschoenzoolvangemaakt?LeerWaaromisdeschoenzoolzohard?Toendeschoenengevondenwerden,warenzenogzachtomdatzeinnattegrondlagen.Nudeschoenennietmeerindenattegrondliggen,kanerluchtbijkomenenwordthetleerhardPAKHETBOTVanwelkdierdenkenjulliedatditbotisgeweest?KoeofpaardWaaromdenkenjulliedathetbotvanditdieris?DuidelijkeredenatiePAKDESCHERVENVanwelkmateriaalzijndezeschervengemaakt?
Vanaardewerk.Deschervenzijngemaaktvanklei.Nahetbakkenvandekleiindeoven,wordthetaardewerkgenoemd.Somsheefthetaardewerkglazuur.Ditwerdgebruiktzodathetaardewerknietmeerwaterdoorlatend/poreuswas
Vanwelkvoorwerpdenkenjulliedatdezeschervenafkomstigzijn?DitzijnschervenvangebrokenpottenenpannenWaaromdenkenjulliedat?DuidelijkeredenatiePAKDETEGELSWaarineenwoningkwamje400jaargeledentegelstegen?BijdeopenhaardWaarkomjenuweltegelstegenineenwoningen400jaargeledenniet?Badkamerentoilet
![Page 44: INHOUDSOPGAVE - Erfgoed Rotterdam · 2017-09-28 · Bespreek de keuzes die de leerlingen hebben gemaakt (soort materiaal, vorm van het skelet, wel of niet realiteit). Rond de les](https://reader036.fdocuments.net/reader036/viewer/2022063003/5f6ebd63261dac0e996e54c0/html5/thumbnails/44.jpg)
44
CORRECTIEBLADONTDEKBLAD3
PAKDEPIJPENKOP
Waaromkandezepijpenkopniet1000jaaroudzijn?ToenwasernoggeentabakinEuropa.Columbusheeftongeveer400jaargeledentabakgeïntroduceerdinEuropaWelkeverschillenzijnertussendeopgegravenpijpenkopeneenpijpenkopanno2017NuvanhouttoenvankleiNueenkortepijptoeneenlangepijpPAKDEVUURSTEENWaarvoorwerddezesteengebruikt?Omvuurtemaken,pijlpuntenofgereedschapWatgebruikenwenuinplaatsvaneenvuursteen?LucifersofaanstekersWaaromgebruikenwedezesteennunietmeer?Hetduurtlangvoordatjehetvuurmeteenvuursteenhebtaangemaakt