Ingeboek. - SciELO · 170 TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 50 (2) • 2013 uit ons hande spruit...

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 50 (2) • 2013 169

Ingeboek.Karen Kuhn. Kaapstad: Griffel, 2012. 53pp.ISBN: 978-1-920424-44-2.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.15

Hierdie debuutbundel van Karen Kuhn het ont-staan tydens die voltooiing van ’n MA-graadin kreatiewe skryfkunde aan die Universiteitvan Kaapstad, terwyl van die verse ook inVersindaba 2010 en Pomp II opgeneem is.

Soos die ontwerp op die voorblad en dietitel van die bundel suggereer, het die leserhier ’n bundel wat sentreer rondom die temasvan om ingeboek te wees by ’n inrigting virsiekes, om ingeboek te wees vir ’n reis of omin ’n boek vasgevang te wees. Die openings-gedig in die bundel, “My adres”, is gesitueerin ’n siekehuis, waar die spreker verwys navasgevang wees “onder kliniese lakens” endie voortdurende aanhoor van geluide uit diesale. In die gedig word die versugting na ont-snapping “in [haar] aandrok” verwys.

Deurlopend in dié bundel is ’n reeks kwa-tryne wat elkeen inspeel op die idee vaningeboek wees en soos ’n refrein deur die bun-del loop. In die eerste word verwys na dieafwesigheid van enigiets wat inperkend kanwees, terwyl in die tweede kommentaar ge-lewer word op die obsessie met gewig enweeg. In die derde kwatryn word verwys nadooies en word selfdood en selfmutilasie ge-suggereer. Vierdens word gewys op die ge-brek aan maatstawwe, vervolgens dat daargeen grense is nie, dat daar geen hofsaal iswaar geoordeel en veroordeel word nie ennet voordat die spreker dubbelsinnig daaropwys dat daar geen slot is nie, word daarverwys na die taal wat “jou sinne [vorm]”.Elkeen van hierdie verse lei ook ’n bepaaldeafdeling in en dien as ’n tematiese merkerwaaroor die onderskeie afdelings handel.

In die eerste afdeling is daar verse oor ’ninrigting, oor gesprekke met ’n psigiater endie roetine wat saamgaan met pasiëntwees indie Crescent Clinic. Ook in ’n gedig soos “Voor-

skrif” word spesifiek verwys na die medika-sie en word aan die einde van dié gedig ’nkunsteoretiese uitspraak gemaak, naamlikdat wanneer die mediese fonds uitgeput souwees, sy “die bitter pil van woorde” vir haar-self gaan voorskryf.

In die tweede afdeling bevind die sprekerhaar in ’n joernalistieke omgewing en wordwoorde wat eie is daaraan gebruik. ’n Gedigsoos “Voorblad” lewer aan die hand van koe-rantberigte en -opskrifte kommentaar op dietragikomiese elemente in ons wreedaardigesamelewing. Ongelukkig word dié gedig be-derf met ’n sentimentele slotstrofe.

Herinneringe aan ouers en familie vormdie grondslag van die derde afdeling. Op ver-nuftige wyse word ’n eenvoudige kledingstuksoos ’n frokkie die aanknopingspunt vir ’nhele reeks gebeure uit die kindertyd.

Te fasiel is die teenstelling in die gedig “Rei-sigers” waarin die wêreld van Piaf en Sartrevergelyk word met die Afrika-ervaring, terwyl’n gedig soos “Oortree” ’n ander perspektiefgee op skilder. “Tussen Kaapstad en Parys” sithierdie teenstellings voort, terwyl slim metOpperman se geuregedig en tequila gespeelword.

Die gebruik van die bekende “we’ll alwayshave Paris” werk myns insiens nie as slot virdié afdeling nie, want dit lees te veel as ’nstopfrase by die voorafgaande gedig. Diéteenstelling kom weer voor in “Taalles” waardie spreker die versugting uitspreek dat dietaal vrygelaat en vry moet wees om net tekan wees.

Waarom Kuhn ’n gedig soos “beware ofthe bird” opgeneem het in die bundel, weetek nie. Ook die patroongedigte van dié af-deling is minder geslaag. Die digter tree ookintertekstueel in gesprek met die werk vanSheila Cussons en betrek die bekende liefdes-verhouding met Van Wyk Louw in ’n verswaarin sy hulle as onderskeidelik Heloise enAbelard beskou.

Kuhn se bundel slaag ten dele. Daar is te

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 50 (2) • 2013170

veel woorde wat ter wille van die vorm en dierym ingestop word. Ook kom daar enkeleonlogiese reëls voor en die slotte is nie altydsleutels nie.

Myns insiens ontgin sy nie al die moontlik-hede tot haar beskikking nie en kom van diegedigte as fasiel, onklaar en selfs sentimenteeloor. Maar daar is tog enkele vondse wat ditdie lees werd maak. Sy het ’n vars perspektiefop die wêreld, maar dit kom nie altyd deurdagna vore nie.

Marius [email protected] Mandela MetropolitaanseUniversiteitPort Elizabeth


uit ons hande spruit stigmata van God se

grein en geen

lapidêre woorde seergeliefd weer ín die Rots

geglief

Om by hierdie beeld te kon uitkom, worddaar in gedigte in drie afdelings deur menslikeen dierlike lyding, die kruisdood van Christus,kuns en kunsvorme, die geweld van ons tyden perspektiewe op die oorsprong van leween die evolusie (van die mens) geskou. Danksydie volgepakte gedigte kan talle van hierdieonderwerpe betrek, in die gedigte ingeskryfen in jukstaposisie (à la T. T. Cloete) geplaasword.

Reeds met die eerste deurblaai van die bun-del val die sterk verliteratuurde inslag op. Diemenige motto’s is ’n opsigtelike procédé watdie gedigte aanvul, kommentarieer en ironi-seer. Die bundel het as ’t ware binne die kon-teks van ’n ruim belesenheid (en sekere be-resenheid!) en gesprekke met literêre, nie-literêre en Bybelse tekste tot stand gekom. Indie gedigte word bykans deurlopend verwysna en gesprek gevoer met ander tekste, sodatgetuienis gelewer word van die digter se skat-pligtigheid jeens die literêre tradisie waarinsy projek voltrek word. In die gedig “eenho-ring” dra verbeelding, bronstudies en hand-leidings byvoorbeeld vir hom daartoe by omdie eenhoring werklikheid te laat word.

Gouws se werkwyse is nie nuut nie, en hysluit in ’n meerdere of mindere mate aan bydie poësie van tydgenootlike Afrikaanse dig-ters wat sedert die 1980’s gepubliseer het. ’nMens sou voorts kon meld dat Gouws dit min-der ironiserend en “ontluisterend” doen as ’ndigter soos Leon Strydom in sy vergelykbarebundel LS (1988). Gouws is dus ’n apologeetvir die literêre tradisie waarin hy werk en vinddit selfs nodig om sy literatuuropvatting terverdediging aan te wend vir die plagiaat vanMelanie Grobler van twee gedigte van dieKanadese digter Anne Michaels in haar twee-de bundel, Die waterbreker (2004). Dié plagiaat

Stigmata.Tom Gouws. Kaapstad: Human & Rousseau,2012. 83 pp. ISBN: 978-0-7981-5631-8.Epub: 978-0-7981-5632-5.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.16

Tom Gouws het gedebuteer met die digbun-del Diaspora (1990), waarna Troglodiet (1995)en Syspoor (2002) die lig gesien het. Met diépublikasies het hy ’n opvallende posisie in dieAfrikaanse poësie van die afgelope twee totdrie dekades verwerf. Dit blyk onder meeruit die ruim gebruik van verse uit sy eerstebundels in André P. Brink (samest.) se GrootVerseboek (2008) en die toekenning van dieATKV-prys vir uitnemende poësie vir sy vier-de bundel, Ligloop (2010). In sy jongste bundel,Stigmata (2012), sit Gouws sy dikwels verwik-kelde, barokstyl-poësie vol literêre verwy-sings en met ’n duidelik Christelik-religieuseen kontemporêre inslag voort.

Die titel Stigmata betrek die tradisie van dieverbeelde verskyning van wondtekens soosdié van die gekruisigde Christus op die lig-game van sekere heiliges en godvrugtigemense. In Stigmata geskied die verbeeldevoorstellings in en deur middel van taal enword die digter se lewens- en wêreldbeskou-ing binne die kader van ’n diskoers rondomverskillende vorme van verwonding gevoer.In die twee programgedigte, “verbeelding”en “ars poetica”, word klem gelê op die on-ontwykendheid van skryf en ná-skryf binne’n literêre/geskrewe tradisie. In die eerste vandié gedigte klad stigmata “uit my droë hande,sy en voete […] op geykte perkamente”, ter-wyl die skryfproses volgens die tweede gedigdeur middel van “die sluikhandel van woorde”geskied. In “glief”, die laaste gedig in diebundel, word die oeroue neerslag van Woorden woord samevattend

versny tot die oerkoolstofspoor van klip en

been

ons word bedink en uitgekerf as mistieke

hiëroglief


het daartoe gelei dat Grobler se bundel deurdie uitgewer onttrek is en sy die Eugène Ma-rais-prys aan die Suid-Afrikaanse Akademievir Wetenskap en Kuns teruggegee het.

Die aanduiding in die twee programge-digte dat die belangrikheid van die woord,verwoording en die literêre tradisie skeringen inslag in Gouws se literatuuropvatting is,word in die daaropvolgende gedigte bevestig.Die eerste gedig in afdeling I, “marilyn mon-roe foto @home in asfaltgrou”, is een van diesoveelste in Afrikaans oor die ikoon Monroeaan wie mettertyd “die stigmata van taal” gaansit. Gouws skryf nie net nog ’n gedig oorMonroe nie, maar probeer om sy voorgan-gers se pogings te oortref en/of om hulle selfskoud te sit. (By Gouws is ook bewustelik ge-digte oor ander onderwerpe waaroor anderdigters al gedigte geskryf het, byvoorbeeld“mahem”, “swartpiek” en die marabou in “diekadawerkader”.)

Monroe is maar één van ’n galery van ont-nugterdes, gewondes en vermoordes wat inhierdie bundel aan die beurt kom. Woordeoor ingrepe op die liggaam soos “stigmata”,“wond(e)”, “verwonding”, “tatoeëring” en “ge-boortevlekkies en littekens” kom nie vernietvoor nie. Die dood van bekendes soos ChrisLouw (weens selfdood), Eugène Terre’Blanche(weens plaasmoord) en Inge Lotz (aan diehand van ’n onbekende moordenaar) wordwoordryk, ontluisterend en met vernuftigedramatiese progressie verhaal om die elegiesekwaliteit van die verse te versterk en dietragedie van die gebeurde tot spreke te bring.

Opvallend in die bundel is ook die gedigtewaarin kwelling oor die bedreiging van leweop aarde uitgespreek word. “Verweerskrif ”handel oor sestig walvisse wat uitgespoel heten die daaropvolgende beskrywing van die“teisterende drome” wat die digter oor diedood en/of bedreiging van dierespesies ervaar.Afdeling II word aan voëls gewy en aan dieornitoloog Morné du Plessis opgedra, terwyldigters wat oor voëls geskryf het en die Hei-

lige Franciscus van Assisi (self ’n stigmatikus)op een of ander manier in die gedigte tersprake kom. In “rooipootelsie” word verderoor ’n omgewingstema geskryf.

Gouws bied self in sy teks en oeuvre sleu-tels om sy gedigte te lees, maar hy veronder-stel ’n sekere belesenheid by sy leser om dieverwysings te kan snap. In die woordrykespel kom knap en esteties aangrypende ge-digte tot stand wat die bundel ’n uitdagendeen stimulerende leeservaring maak. Die doel-bewuste “bont” samestelling van die bundelweer reeds vanaf afdeling I voorspelbaarheidaf, waardeur die betekenis van gedigte opvelerlei maniere verryk, gerelativeer en gede-konstrueer word. Deur kreatief, speels enafwisselend met geykte digvorme om te gaan,word die bundel waarin selde van hooflettersen leestekens gebruik gemaak word, ’nvernuftige literêre komposisie. Opvallend isook die sterk klankaanwending, wat vernuf-tiger as in Gouws se vorige bundels is.

Hierdie bespreking is ’n voorlopige verken-ning van ’n diepsinnige bundel in ’n groeiendeoeuvre wat akademiese aandag verdien. Veralbelangrik is die plasing van Gouws se gedigtebinne ’n bepaalde lewens- en wêreldbeskou-ing, wat tot dusver nog nie behoorlik in dieAfrikaanse kritiek aandag gekry het nie. Dieklem behoort nie net te val op die wyse waar-op Gouws literêre tegnieke in sy gedigte benutnie. Hy gee in Stigmata genoeg leidrade om opso ’n speurtog te gaan, wat tot verdere insig indie diepte en reikwydte van sy werk sal bydra.Die digter se liefde vir die woord en dieletterkunde sal seer sekerlik uit so ’n omvat-tende studie blyk. Tans is die grootste gevaarvir Gouws se digkuns waarskynlik juis hierdieverliefdheid op die gevormde literatuur, watdie ontplooiing van sy idiolek aan bande lê.

Johann Lodewyk [email protected]: Universiteit vanPretoria


Hanekraai.Daniel Hugo. Pretoria: Protea Boekhuis.2012. 72 pp. ISBN: 978-1-86919-763-6.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.17

Daniel Hugo is ’n gevestigde digter met diereputasie dat hy ’n vaardige en vlotte vers-maker is. Dit word in hierdie bundel weereens bevestig.

Die titel Hanekraai is ’n belangrike sleuteltot die tematiek van die bundel.

In die openingsgedig “Kantekleer”, watverwys na die tradisionele haan, die aankon-diger van die dag, draer van allerlei assosiasiesuit die Nederlandse en wêreldliteratuur, worddie nag beskryf as die tyd van donkerte ennadenke wat eindeloos lank duur. Dan klinkdie haan se kraai wat daarop dui dat die more-ster verskyn. Met die hanekraai, ontstaan diegedig, maar die gedig “skitter kortstondig”omdat die son wat as die “rooi vos” beskryfword, die haan verjaag.

Die gedig word dus gesien as iets wat uit-roep en die lig aankondig, maar die son is diebedreiger. Soos in Reynaert de Vos wen dievos, sy lig verjaag die skittering, subtiel soosvan die morester, van die gedig. Die hanekraaihou ook assosiasies in van die oomblik vanwaarheid, soos in die Bybelse verwysing nadie haan se kraai wat gehoor word as PetrusJesus verraai en aan sy verraad herinner word.Hanekraai is dus ’n sterk metafoor en in diegedig wat bedrieglik eenvoudig is, word diepoësie gesien as ’n momentele ontsnappinguit die duisternis, die oomblik van waarheidwat egter weer moet terugstaan vir die helderlig van die praktiese en alledaagse. Vanself-sprekend is dit net een interpretasie van diegedig, maar dit bly ’n goeie gedig wat dietoonaard van die bundel vasstel, ’n toonaardwaarin die ligtheid van die poësie te staan komteenoor die harde werklikheid, waarin diepoësie op verskillende maniere as ’n taamliknuttelose maar tog reddende en troostendeaktiwiteit uitgebeeld word.

Die bundel is nie in afdelings ingedeel nie,maar die gedigte pas wel in groepe bymekaar.Die gedig “Evolusie” handel oor die ontwik-keling van die mens en hoe dit nie alte ge-maklik as ’n eenlynig positiewe proses beskoukan word nie. Die mens het homself en syhuisdiere getem, maar saam met die onge-temdheid het ’n oerdinamiek verlore geraak.Die gedig sluit ook aan by die vorige een daar-in dat dit met hanekraai is dat die digter weet“ons het die natuur/ en ons eie aard gruwelikverraai” (8). In “Troetelgoed” (9) word die ge-dagte verder bevestig dat die poging (en suk-ses!) van die mens om homself te beveilig, sybestaan kouer en stiller gemaak het en in“Jurassic Park” (10) word die mens se vernie-tigingsdrang gestel teenoor die getemde oer-magte. Die mens is dus uiteindelik vernieti-gender as die gevare wat hy makgemaak enuitgeskakel het.

Hierna volg gedigte oor natuurdinge, wa-ter en plante en bome en wind. Die gedigte isbedrieglik soepel en eenvoudig, maar op ’nvindingryke wyse meng Hugo erns en spelsodat hy ernstige sake kan onderbeklemtoonen met ironie kan relativeer en soms net dievreugde van die spel self kan aanbied. In diewoord- en klankspel in “Pterodaktiel” (11) isdie naam van die dier daktilies sodat die dieren die gedig op dieselfde ritme aangeflap kom.Dieselfde speelsheid kry ’n mens in “Afrika,my Afrika” (14) waarin dit gaan oor die kleinirritasies van Afrika, die vlieë, vlooie enmuskiete. In “Nege metafore en ’n verge-lyking” (44) is daar ook ’n skynbare ligte spelmet metafore en rymwoorde, maar die ver-gelyking in die laaste twee reëls het te makemet die klein effek en die kortstondigheid vandie digter en sy werk.

Hierdie vermenging van erns en spel indieselfde gedig of in opeenvolgende gedigteis ’n manier waardeur die digter sy sensiti-witeit relativeer. In die gedig “Water: variasies”(12) gaan dit oor water in poele en putte enkuile, maar daar word parallelle bewerkstellig


tussen die menslike bewussyn en die weer-kaatsings van water. God is verborge want“elke put is ’n diep teleskoop/ wat soek na Godse oog” en uiteindelik word die dood voor-gestel as “’n donker kolk” waarin “die siel ver-damp soos ’n wolk”. Die gedagte aan die ver-dwyning van lewe word voortgesit in “Weg”(13) in die metafore van weerspieëling en misin die ontwikkelingsgang van die aarde. Diegedig eindig met die stelling dat ná die ver-nietiging van die aarde deur die mens se ge-weldsugtigheid, nuwe waterpoele sal vormuit die dou, maar sonder dat iets daarin weer-spieël word: “en die spieël was leeg”. Die kort-stondige en vervlugtende aard van lewe enweerspieëlings en mis word dus met mekaarin verband gebring op ’n gemaklike spontanemanier wat dieper vrae sagter op die oor laatval.

Afgesien van ander dieren plantegedigteis daar ook ’n paar slim en soepel verse oorkatte of ’n kat. Die kat se gekrenktheid enwaardige aftog/uittog as sy baas vir sy ge-droom lag in (wat ’n prettige titel!) “Selfkatki-sasie” (39), word vergelyk met die digter sekwesbaarheid. In “Digters” (41) ontmasker diedigter sy mede-digsmede: die soetsappigeswie se woorde “versuiker terwyl jy daarnakyk”, die betraandes, die verbitterdes wie segal “brand dwarsdeur die papier” en die sui-niges met min woorde: dan sê die digter vandie geïdealiseerde smede van die taal: “hulleis slinks,/ selfsugtig en brutaal”.

Die bundel bevat ook pragtige verse watimpressies weergee of ’n stemming vasvangsoos in “Spieëlskrif” (22):

Soos getye in die baai

deur bamboesstingels

stroom

die bergsuidoos deur

die wiergroen denneboom

Maar in baie gedigte oor onder meer die wind,oor spieëling (wat deurgaans as metafoorgebruik word), oor ’n streek soos Namibië,

oor stede en oor ander digters word subtielook oor die digterskap besin. Trouens, dit is ’ntema wat regdeur die bundel loop, hierdiebewustheid van die aktiwiteit waarmee diedigter juis besig is. Spieëling hetsy in die lugof op die see, vorm telkens ’n parallel met diegedig en wys heen na die efemere sintaksisen duur van die gedig teenoor die durendeaard van die natuurdinge wat nogtans telkensweer, selfs talentloses, tot dig inspireer. Hier-by hoort ook die gedigte oor ander digters(Ina Rousseau, Hennie Aucamp, Johann deLange, Lucas Malan) en kunstenaars soosVictor Hugo, naamgenoot en muse, die kom-ponis vir wie net die notebalk oorbly enBeethoven wat in sy doofheid sy musiek asmimiek moes ervaar.

Hugo se styl is deurgaans afgerond engemaklik; hy sou beskryf kon word as ’nnatuurlike digter, die medium kom asof van-self. Dit word soms as ’n tekortkoming gesienas sou die digter nie genoeg tekstuur inbouom vervreemding te bewerkstellig nie. Togkan ’n mens dit hier nie miskyk hoe fyn diedigter ironieë en ondermynings invleg in syskynbaar gelykvloeiende verse nie. Geykteopvattings word sommer so gladweg plat-getrek as die digter byvoorbeeld van “Dievrye natuur” sê: “—kortom, die natuur / is ’ndiktatoriale industrie—wil ek regtig, moeg enoorwerk, daar gaan ontspan?” (15). Waar ditoor religie en oor God gaan, is die digter setoon skerper en selfs meer inborend: “hierdieland is klaar met God:/ êrens suid is sy Vingervergruis/ en by Twyfelfontein/ lê brokstukkevan sy Vuis” (29) skryf hy van Namibië; diedigter “soek na God se gesonke oog” (12); dieMoslem-imam sê “Allah het ons gevaarlik lief”en die digter dink “Met nog ’n aardbewing salJahwe dit gaag beaam” (59). Nogtans bly ditvir die digter iets om te noem dat alles enalmal in sy drome opduik, selfs Eva, “maarGod bly bot” (63).

As digter is Hugo nie geïsoleerd van diewerklikhede van sy wêreld nie en daar is ’n


gesofistikeerde ironiese aanvaarding vanvergeefsheid in sy keuse om anders te dinken te kyk in verse soos “Veertien reëls vir ’nwettelose land” (45), “Skande” (52), “Nuus”(54) en “JHWH” (58).

Daar is verwysings na die liefde en die wetedat “’n hart sonder liefde/ onkeerbaar kraak”(“Restaurant Athena”, 35), maar die bundelsluit af met ’n aantal erotiese verse, waarindie liefde speels, maar met oorgawe gevierword. Hier speel die oggenduur en die haanwat kraai weer ’n rol om die bundel ’n slui-tende struktuur te gee. Vermaaklik is ook diewaarneming dat die kosmiese daaglikse ge-beure van die son wat verskyn aanleiding geetot ’n Meksikaanse golf van “morning” glo-ries” reg rondom die aarde: “die aarde draaiom die son/ ter wille van ’n voyeur” (66).

In die bundel lê erns en humor na aanmekaar, soos dit trouens eintlik altyd is as ’nmens dit net kan raaksien, die kwesbare enkordate ook, die ongeborgenheid en die prie-mende ontmaskerende blik ook—alles met’n onfeilbare poëtiese aanvoeling vir woorden ritme en versvorm weergegee. Hugo slaagdaarin om versvorm en inhoud naatloos telaat saamsmelt, sonnette, kwatryne en reël-matige strofes val nooit op sigself op nie,omdat hulle funksioneel deel word van dietematiek van die vers, soos ook die klank enritme met die ontwikkeling van ’n gedagte-gang saamgroei.

“Hanekraai” is ’n bundel wat weer en weermet plesier gelees kan word, soos trouenswaar is van Hugo se verse oor die algemeen.

Heilna du [email protected]


In die bloute.Johann Lodewyk Marais. Pretoria: CordisTrust Publikasies, 2012. 77 pp.ISBN: 978-0-9870397-1-2.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.18

Die jongste bundel van Johann LodewykMarais, In die bloute, keurig uitgegee deurCordis Trust Publikasies, bou voort aan diesteeds groeiende oeuvre van Marais se na-tuursentriese bundels en verse. Reeds met dietitel van die bundel, met die klem op die on-verwagte voorsetsel in, word die leser inge-trek in die seeboek (soos die subtitel die bundelbeskryf). Die bundel is ingedeel in ses afde-lings waarin die see en sy inhoud agtereen-volgend aan bod kom en wat bydra tot ’nhegte strukturering van die bundel. Die ver-deling dien bykans as reisplan vir die leser diebloute in, vanaf die persoonlike vlak, die aan-vanklike verklaring van die digter in dieopeningsgedig dat hy ’n bundel “met seesandtussen die blaaie” (9) wil skryf tot die kosmiesevlak wat deur die titel van die slotgedig “Saveour planet” (77) gesuggereer word.

Die motto deur Rachel Carson, Ameri-kaanse marinebioloog en omgewingsaktiviswie se boek, Silent Spring bygedra het tot glo-bale omgewingsbewaring, plaas die bundelnie net binne die konteks van internasionaleomgewingsgerigtheid nie, maar wys ook opdie onderlinge interafhanklikheid en verbon-denheid van alle dinge. Carson se aanhaling,“In every outthrust headland, in every curv-ing beach, in every grain of sand there is thestory of the earth”, betrek die tema van nar-ratologie, waarby die digter as narratoloogaansluit. Die openingsgedig wys op ’n dubbe-le proses van stem gee: aan die een kant diestem van die digter wat die bloute wil ver-woord, maar by implikasie ook die stem vandie see self (in die skulp)—’n verwysing nadie gebruik om na die see te “luister” deur ’nskulp teen jou oor te druk. Die onvermoë vandie digter om namens die see te praat, “al weet

[hy] hoe die wind waai”, al het hy dus dienodige kennis tot sy beskikking, dui op ’nnuwer, niesentriese posisie wat deur die digter(met sy kennis) ingeneem word.

Die eerste afdeling bevat drie gedigte watop ’n slim wyse nie net dien as oorgang vanland na see nie, maar ook aansluiting vind bydie deurlopende reistema en die ingesteldheidvan die digter as versamelaar en historikus,twee temas wat in van die vorige bundels, bydie dinge, Palimpses, Verweerde aardbol, Plaaslikekennis, Aves en Diorama weerklink en die oeuvreheg laat sluit. Daar word gewys op die sis-temiese wyse waarop versameling, ordening,beskrywing, restourasie en bewaring plaas-vind en hoe die digter met sy selfopgelegdetaak (“jou projek oor die land en die see”, 15)as optekenaar van en woordmaker oor al hier-die dinge, “met die windings langs ’n reisbegin” (13). Die digter plaas homself in diederde gedig ook binne ’n bepaalde poëtiesetradisie deur Krige en Rabie as sy “wegberei-ders” in die Afrikaanse letterkunde by sy eieskryfproses te betrek.

Afdeling 2 sluit met ’n bykans inventariëlestyl aan by vorige bundels soos Aves, deurdatdaar op sistematiese wyse rekenskap gegeeword van ’n groot aantal visse, voorsien vanhul biologiese name, soos wat in Aves metvoëls die geval was. In afdeling 3 word see-plante onder die loep geneem met ’n sterkfokus op plek en die digter se materiële in-geplaastheid in hierdie plek as deel van diegegewe. Dit is veral hierdie twee afdelingswat, net soos in die voorafgaande bundel,Aves, ’n noemenswaardige bydrae lewer totdie taalskat van die Afrikaanse poësie deurdie sistematiese benoeming van plant- endiername in Afrikaans, name waaroor “[…]nog geen digter/ ooit ’n dooie woord gerep[het ] nie.” (51)

In die vierde afdeling word ’n aantal beken-de wetenskaplike navorsers, bewaringsbe-wustes en ’n seiljagvaarder betrek, byvoor-beeld J. L. B. Smith, vooraanstaande Suid-


Afrikaanse igtioloog en veral bekend vir syidentifisering van die selakant, Jacques Cous-teau, bekend vir natuurbewaring en navor-sing oor die see en al die lewensvorme daarin,Kenneth S. Norris, marine soogdiere-bioloogen bekend vir sy baanbrekerswerk oor eggo-opsporing van dolfyne en Steve Irvin, Austra-liese TV-persoonlikheid en wildkenner, be-kend vir sy natuurprogramme oor dodelikediere soos die krokodil en wat aan sy eindegekom het deur ’n pylstertrog—slim geïmpli-seer in die gedig oor hom (65):

Duikbril op; mus op;

polsveters vas. Suurstof

begin pomp: is daar

nog iets? Die kamera

verhef jou: jy beheer alles.

Die kamera gee jou afstand:

jy is nou daar.

Crickey!

Moenie bang wees nie:

die bulrog is by jou.

Soos in talle kort verse, word deur enkelewoorde ’n heelal vasgevang. Hier is dit diemens se posisie van oppermag oor die natuur,die afstandelikheid van die “kyk”- en “inkyk”-proses (“duikbril” en “kamera”), die tradisio-nele verdeling tussen ons—hulle en hier—daar, en uiteindelik die geïmpliseerde doodwaardeur die rolle omgeruil word. Die dood(in die vorm van die bulrog) word bykanssimpatiek beskryf, die afstand nou uitgewis.Die proses van kyk word ’n goue draad watdeur die bundel loop (14, 15, 21, 27, 34, 35, 38,39) en hang saam met die opdrag wat diedigter aan homself stel, maar word ook telkensomgekeer wanneer die mens–dier-hiërargieomvergewerp word.

Afdeling 5 fokus op die intersistemiese aardvan ekologie, die mens as verbruiker, maar

ook die wyse waarop die see die grense tussenmense ophef, soos in die pragtige “op verstrande” (74) aan die einde van die afdeling.

Die enkele gedig in afdeling 6 waarmeedie bundel afsluit, “save our planet” (77), dra’n sterk boodskap oor die mens as verbruikeren eindig op die skokkende en ietwat afwe-regse noot: “Iewers eet iemand ’n omelet” (77).

Vanuit ’n breë ekokritiese perspektief dradie bundel daartoe by om ’n veranderde so-siale gewete en bewussyn by die leser tot standte probeer bring deur die uitbeelding van diespanning in die verhouding tussen mens ennatuur. Die Latynse nomenklatuur in diesubtitels (volgens die taksonomiese klassifi-kasiesisteem van Linnaeus) skep ’n weten-skaplike onderbou en interdissiplinêre same-hang eie aan ekokritiek en verbreed die ver-wysingsraamwerk van die gedig.

Dit is egter veral die digter-navorser sepersoonlike emosionele meelewing met eningeplaastheid in sy niemenslike omgewingwaarin vir my die krag van die bundel lê, watdit onderskei van sy vorige werk wat somsmeer afstandelik was. Hier is duidelik ’nmeesterstem aan die woord, ’n meesterhand,wat woorde maak. In In die bloute herinter-preteer Marais wat dit beteken om die in-terafhanklike verhouding van alle lewendedinge raak te sien, om ín te kyk en ín te skryf,oor al die grense heen:

Terug op die strand hurk ek neer

en met my vingers teken ek

in die wit sand ’n halfmaan, kruis

en sirkel met pyle deurgetrek.

Susan [email protected] van Fort HareOos-Londen


Vol draadwerk.Marius Crous. Pretoria: Protea Boekhuis,2012. 80 pp. ISBN: 978-1-8919-766-7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.19

Die motto van Marius Crous se derde bundel,Vol draadwerk (2012) is ontleen aan die vadervan die psigoanalise, Sigmund Freud, wat lui:“Everywhere I go I find a poet has been therebefore me.” Vol draadwerk verskyn ses jaar násy vorige bundel, Aan ’n beentjie sit en kluif(2006). Vir sy bundel, Brief uit die kolonies (2003)ontvang Crous die UJ-prys vir debuutwerk.Die gebruik van Freud se stelling as motto totdie bundel aktiveer die psigoanalise as ’n be-langrike sleutel tot die lees van die teks, aan-gesien sy werk beskou word as metateks virdie psigoanalise. Freud se posisie as gesag-hebbend word wel gedekonstrueer deur diebybring van ander psigoanalitici soos JacquesLacan en Julia Kristeva, wat uitbrei op sysienings, maar ook in vele opsigte van homverskil.

Daar word ook in “Ná die lees van SimonLeVay” (79) verwys na uitbreidings in dieneuro-wetenskappe en gefokus op die werkvan Simon LeVay, wat Freud se oedipalise-ringsteorieë in sy boek The Sexual Brain (1993)as onwetenskaplik afmaak en reduseer totgeykte dogma.

In hierdie gedig noem die spreker hoeLeVay die oorsake van seksuele gedrag in die“rubberige brein” gaan soek om te sien waar“die snuf aan leerstewels” en ander kompul-sies gesetel is.

Ten spyte van LeVay se sienings oor Freud,is die psigoanalise ’n belangrike benaderingtot die lees van die teks. In die gedig “Umschlimme Kinder artig zu machen” (12–13) kandaar byvoorbeeld gesien word hoe ons deurtaal, en meer spesifiek, deur metafore enmetonimie, te wete kom van onbewustelikeprosesse soos repressie en begeerte, wat indie konteks van kindermolestering aanvul-lende betekenis verkry:

en ek onthou sy hande te onstuimig vir my

see

sy boot te groot vir my hawe

sy mond wat kon vloek soos ’n matroos

onthou hoe ek my lyf gesmeer het met die

verf

tussen my bene gaan grou het om sy boot

daar uit te haal

gerol het oor my ma se bed die lakens besmeer

met verf

Die eerste afdeling van die bundel, getiteld“Chora” (die Griekse woord vir “afgesloteruimte” of “baarmoeder”) verwys dan spe-sifiek ook na Kristeva se siening van die Pla-toniese “chora”, wat soos volg uit Desire inLanguage (1980) aangehaal word: “unname-able, improbable, hybrid, anterior to naming,to the One, to the father”. Die “chora” verwysna Kristeva se “semiotiese” orde wat sy as ’nherlesing van Lacan se onderskeid tussen die“verbeelde” en “simboliese” orde geskep het.

Die semiotiese orde kom ooreen met diepre-Oedipale fase, wat die vroegste fase vanontwikkeling by ’n jong kind (nul tot sesmaande) is. In hierdie fase van ontwikkelinghet die jong kind nog nie toegang tot taal nie(“infant” beteken letterlik “spraakloos”), en isdie sogenaamde “drifte” bepalend vir dit watdie “chora” genoem word. Vir die kind omtoegang tot taal te verkry, skryf Terry Eagle-ton in Literary Theory (1983), moet die stroomvan klanke wat hy of sy aanhoor in segmenteverdeel en in vaste konsepte geartikuleerword. Sodoende word die semiotiese prosesseonderdruk en die simboliese orde betree. Dieoorgang is wel nie “absoluut” nie, en diesemiotiese chora is steeds (onder andere) inritme en toonaard, asook teenstelling, bete-kenisloosheid en stilte herkenbaar.

Die semiotiese chora word in Prudhommeen Légaré se The Subject in Process (2006) as “asort of dancing body” beskryf, wat aansluitby die kunswerk “Ongetiteld” deur Charles


Tait op die voorblad van die bundel. Die kuns-werk is ’n uitbeelding van ’n man se torso watin doringdraad vervleg is, en laat dink aan ’ndanser wat ’n sekere houding aanneem vireen of ander handeling. Soortgelyk aan Yeatswat vra: “How can we know the dancer fromthe dance?”, is die dans van die danservergelykbaar met die semiotiese prosesse wat’n betekenisgewende funksie in taal vervul.

Met die fokus op taal en intertekstualiteit,laat dink die titel van die bundel aan ’n net-werk van drade, wat dan ook dien as ’n meta-foor vir intertekstualiteit—’n bekende aspekvan Crous se werk. Die inleidingsgedig “ge-sonke katedraal” (9) aktiveer byvoorbeeldDebussy se “La cathédrale engloutie” as musi-kale interteks, wat geskoei is op die Bretonselegende van ’n weggesonke katedraal aan diekus van Ys-eiland, wat dan en wan verskynen weer wegsink in die oseaan. Die musikaleimpressie van Debussy eggo in Crous sepoëtiese uitbeelding daarvan, wat ook metdie “chora” as representasie van die onver-woordbare in verband gebring kan word:

die katedraal sak af in die water

soos valstande in ’n glas wit grimas van steen

[…]

wanneer hy neergeplof het op die rug van

die see

sal ek in en uit by hom kan swem

sal ek die timbre en die seegroen toonkleur

van debussy

nog kan hoor

Uit bogenoemde wil dit voorkom asof Voldraadwerk sigself bemoei met post-Freudiaan-se psigoanalise en die vraag ontstaan of literêreteorie steeds betekenisvol is in ’n era na afloopvan die hoogbloei daarvan. Die sinspeling opdie idioom “vol draadwerk” herinner ons weldaaraan dat die bundel gepaardgaan metaanstellerigheid, slim praatjies en skelmstreke,wat sodoende die relevansie van ’n teoretiese

aanpak bevraagteken. Die bundel is wel nienet beperk tot die psigoanalise nie, maar bied’n ryk verkenning van uiteenlopende temasen onderwerpe. Dit is ’n bundel wat die leserop verskeie vlakke uitdaag, wat strek van dieverbandlegging met, en belang van teoretieseaspekte in terme van die gedigte, tot dieverkenning van musikale, skilderkunstige enmitologiese intertekste om die betekenissevan die gedigte te ontsluit.

Alwyn [email protected] van Suid-Afrika,Pretoria


Vaarwel, my effens bevlekte held.Johann de Lange. Kaapstad: Human &Rousseau, 2012. 110 pp.ISBN: 978-0-7981-5630-1.Epub: 978-0-7981-5889-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.20

Die openings- en slotgedig van Johann deLange se keurig versorgde bundel Vaarwel,my effens bevlekte held verwoord ’n kernspan-ning in sy digoeuvre, naamlik die saamvoegen inpas van woorde ter wille van ’n “vasteorde” teenoor die uitmekaartorring en ontheg-ting van samehang(e). In hierdie elfde bundelvan De Lange bevestig hy sy verdiende engekanoniseerde posisie in die Afrikaanse dig-kuns, in besonder vanweë ’n volgehoue sig-baarmaking van verhoudinge tussen mensen kosmos; mens en medemens; besit en ver-lies; broosheid/verganklikheid/verwondingteenoor herstel en heelmaking.

’n Bepaalde gesprek word deur die bundel-titel gesuggereer. Met die slotverse, “Dieeinde” (104), “Totdat niks oorbly nie” (105) en“Aandlied” (107), bevestig die spreker sy groet-woord aan die “bevlekte held(e)”. Meer nogis die keuse van Walt Whitman se “I resignmyself to the dusk” (uit “The Sleepers”) be-kragtiging van die deerniswekkende motiefvan “bevlekking”: “Double yourself and re-ceive me darkness,/ receive me and my lovertoo, he will not let me go without him.// I rollmyself upon you as upon a bed, I resign myselfto the dusk.” Eensaamheid, verdriet, verliesen sterfte is maar enkele aspekte van diébestaansnood. In “Aandlied” word die skoon-heid én angs van en vir sterfte, maar óók ont-staan verwoord. (Terloops: die eggostem vanWilma Stockenström is aanwesig in dié gedig.Uit haar bundel, Van vergetelheid en glans, isdie eenmaligheid van die menslike bestaan indie volgende woorde, geskoei op Rilke seDuino-elegieë, só geformuleer: “Dit is genoegom te gelewe het, een maal,/ een maal in een-maligheid van chromosome/ … te kan dink:

ek was eenmaal”.)As slotgedig is “Aandlied” besonder ge-

merk—finaliteit is dus komposisioneel maarook inhoudelik vooropgestel:

Eendag, al weerstrewiger vlees & been

ruisende bloed & rats sinaps,

tong wat teëstribbel & troos,

gaan die haglike samehang

van selle & die eensame een-

maligheid van DNS ophou saambestaan,

& wat my ineengeweef

gehou het, & my salwend in my brein

laat leef het, na alle uithoeke

van hierdie aarde vervreemd

raak, & hierdie hand met pen

sy greep op taal verloor

& los raak van alle woord & sin.

Wie sal in die nag my uit-

asem hoor? Wie sal onthou?

Dis amper middernag.

Wanneer daag die dag

waar ek áls verloor wat ek bemin?

Hoe ontheg ’n hart hom van ’n heelal

wat aanhou sê: Begin, begin, begin!

Op ’n byna koloniserende wyse proklameerdie digter: “Woorde is my kontinent, & poësieis my republiek” (“Woorde” 9) om die waardevan die digterlike woord en die “heersersmag”oor hierdie domein te verwoord. In die “Repu-bliek van woorde” is die pen(punt) die in-strument van die digter om kaart en transport“afkleimend” te verwoord. Helaas anders asdie narwal is die digter met sy penpuntmerkepriemend maar ook skeppend. Hier is nogeens ’n element van tweeledigheid of ambiva-lensie wat ’n opwindende kreatiewe spanningin De Lange se poësie daarstel.

Binne die konstruksie van sewe afdelings


is die voortstu vanaf besitterskap en verken-ning van die landskap in gedigte oor diere,landskappe en mense die afskeidsverse watdie broosheid van die menslike liggaam enpsige byna tasbaar verken. In ’n digoeuvrewaarin versgesprekke inter- en intratekstueelvoorkom, is die obsessiewe bewuswees vantydelike besit en verganklikheid kwellendaanwesig. (Die intertekstuele verwysing nagedigte oor bome is “Die diensbaarheid vanbome” [71] en “Ikone” [73].)

As motivering geld De Lange se bundel-voorblaaie wat méér is as illustrasiemateriaal.Die “ontkleedans” van Battis, Mason, Cussonstot Diedericks vertel ’n lewensverhaal van diespreker. “Wordende naak(t)” as “verkenningvir onsself” (51) soos die “Death of the insidewarrior” van Diedericks sekuur die sprekerse skeppings- en oorlewingspanning illustreer,staan geteken in die lig van verlies, leegheid,maar tog ook die nalaat van “sy spore op pa-pier” (12; vergelyk die motto by dié gedig:“The notion of emptiness generates passion.”).Dood, woorde as nalatenskap, of orgasme(s),is die “grein van hunkering” en hieruit is poësiedie neerslag.

Sterflikheid, hetsy selfmoord soos in diegeval van John Berryman (“Skielik skemer”,78), “Selfmoord van ’n priester” (106) of diedigter se rouverse oor sy geliefde katte (102–103), laat die volgende woorde soveel aan-grypender klink. Die leser kan die afskeids-woorde van die bundeltitel in samehang leesas ’n afstropingsdaad of aflegging om soosvolg te verklaar:

Eers as ek aflê

áls wat ménslik aan my is,

kan ek verlig & veerlig weet

ons is suiwer siel … (“Brahmaan”, 103)

Afdeling 2 van die bundel stel ’n definitiewekonflik tussen besitterskap en verlies op dievoorgrond. Teen die agtergrond van groei,wording en natuurlike seisoenswisseling is die

spreker se gelykstelling aan bestaanseenmalig-heid soos volg in die gelyknamige gedig vandie afdeling, naamlik “Wisseling” (26), in dieslotversreël gestel:

Die eeukaktus blom glo eers na ’n honderd

jaar

& net één maal, ’n noeste geel kroon. Stoot

’n loper uit & maak tydsaam vir sterwe klaar.

Verkenning van die self én die ander (in wattergestalte ook al—geliefde, natuurelement, an-der digters of skrywers en kunstenaars) worddeur die oog van die waarnemer-spreker ge-(re)konstrueer. Die oog, kameralens wat stip-staar en ’n besondere fokus ontsluit, is in diederde afdeling van die bundel, “Hunkering segrein”, die onderwerp van die gedigte. (Hierdiegegewe kan wyer gelees word teen die meta-foor van die “judasoog” se visie.) “DIEVX DVSTADE 2007” (48), “The loneliness of the long-distance shooter” (50) asook “Gedig wat eindigmet ’n reël van Cussons” (54), verwoord dielens se onderwerp wat hier die gestalte vanmanlike skoonheid is.

Die waarnemer se oog is ’n (af)kyk van diesportfigure se naakwording, ’n aspek wat inafdeling IV, “In die vlees” met die sologedig“Platonies” (’n herdigting van Auden se vers,“The Platonic Blow”) die fokus word (59–63).

Die waarnemer se oog wat die toenemen-de verval, verlies of verwisseling opteken, isin afdeling V, “Skielik skemer” verwoord. Dierandfigure wat in hierdie gedigte aanwesigis, staan voorop in De Lange se vergestaltingvan die versteurde of bevlekte karakters—byna “buite beeld” (om die titel van die op-telgedig oor Marilyn Monroe hier buite kon-teks aan te haal). In versnellende ritme tekenDe Lange die eenkantfigure in hierdie afdelingwat voortstu in “Google Golgota” en “I resignmyself to the dusk”. Marilyn Monroe, Christusvan die houtkruis (“Die diensbaarheid vanbome”, “Ikone” en “Google Golgota”), UysKrige, Tsjaikofski, Oscar Wilde, Ingrid Jonkeren Paganini is onder ander die “bevlekte helde”


wat in die beeld van Cellini (“Temper”) se Per-seus & Medusa “oorleef”. (Terloops: Chris Die-dericks se skildery wat as voorbladillustrasiegebruik is, is ’n raak tekening van die (voort)durende konflik in Vaarwel, my effens bevlekteheld.)

Met die slot van die gedig “Agterhuis” (75)som De Lange die waarde nie alleen van AnneFrank op nie, maar van die gekwelde figurewat in sy gedigte “oorleef […]/ & in woordewering soek,/ & rug teen rug […] dig versreël”word. Die digter verleen dúúr aan die bevlektefigure om “nóg ’n wyle langer te luier asikoon” (“Temper” 81). Insgelyks het die digtermet Vaarwel, my effens bevlekte held ten spytevan die dominante gegewe van verganklik-heid, vermindering deur verlies en afleggingof nietigheid, ’n nalatenskap van “spore oppapier” (12), of “ingebed in […] onthou” soosdit staan in die gedig “Alleenspraak by don-kermaan” (35):

my in trou & ontrou

vashou, of by die gloed

van ’n digterlike maan

met die brons beloftes

van bloed nogmaals kul:

julle laat ek een-een gaan

want my woorde lê beenwit

waar die lug te dun vir liefde

& wyn tussen bedrywe vergaan.

My aanhaling is moontlik buite konteks gaanhaal, maar gelees teen die agtergrond van dietema van aflegging, is die slotstrofe beves-tiging van die spreker se ewewigsoeke tussenverlies en behoud.

’n Verdere aspek waardeur De Lange in hier-die vers in die besonder verstegnies “ingebed”bly (afgesien van die inter- en intratekstuelediskoers met “Stil lewe by donkermaan” (28)én Van Wyk Louw se bundeltitel Alleenspraak.)is die chiasme in versreëls drie en vier:

Snags by donkermaan

lê ek ingebed in die onthou

van lywe & leegtes

& die leegtes van lywe

wat my gebede & beddens vul

In ’n sekere sin is die digter getrou aan dieimperatief waarmee die aangehaalde gedeelteuit Whitman se gedig “The Sleepers” (vergelykdie slim spel met die intimiteitsverband tussenslaap, “ingebed” en “beddens”), afdeling seweas motto inlei: “Double yourself and receiveme darkness.” Donkerte kan as sinoniem metleegte en verlies gelees word.

Op dieselfde wyse “snoer” De Lange bete-keniselemente saam. Die spreker in “My min-naar” (44) sluit die gedig só af om die kwing-kwangbeweging tussen intimiteit en verlieste stel:

my minnaar is gesoog

in die spiraal-arm van ’n melkweg

my minnaar is uitgeslinger

in my arms deur sterrestelsels

omdat hy my liefhet

ontvou alle geheime voor my

& sy naam ontsluit

die snoere van konstellasies.

Só kan die leser versverbande uitwys tussendie diergestaltes in die bundel. In die eerstetwee afdelings van die bundel figureer diereom ’n besondere netwerk te skep en as ’t warete dien as vertroostingsamulet teen die mens-like element van verlies en dood. Die diere isnie alleen aantreklike en veraanskoulike ge-digonderwerpe nie, maar De Lange kaats diemens teen die dier om laasgenoemde se (r)e-volusionêre entelegensie te demonstreer, by-voorbeeld die narwal (12), doringduiweltjie(21), leeuvis (22), duisendpoot (24) of diesneeureier (31). Daarteenoor is die mens bynaminuskuul onopsigtelik soos De Lange in “Stillewe by donkermaan” (28) skryf:


Roerloos onder ’n donkermaan

in ’n roeiboot op die naat van my rug

wieg ek in die middel van ’n dam,

die smal pupil van ’n kat se oog.

Bo my tussen Niet & Al die melkweg

soos ’n motgevrete hangmat wat knus

die boot, die dam, & en my sonnevleg

saam met droom-oog visse sus.

De Lange se digkuns is berekend en berede-neerd—’n konstruksie met tekstuur waarin“woord vir woord/ […] presies net sóveelveerlig wit [verplaas]” (22). Poësie is dus metreg die digter se republiek waarin die leserbehoedsaam, maar ook met verwonderingdie woord soos ’n kontinent binnetree. Dit is’n reis van verryking—verse wat ek graagweer en weer sal wil lees. Vir my een van diebelangrikste eise van geslaagde poësie.

Marthinus [email protected]: Noordwes-UniversiteitMmabatho-kampus


Teen die lig.Hennie Aucamp. Pretoria: Protea Boekhuis,2012. 64pp. ISBN: 978-1-86919-764-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.21

Hennie Aucamp is ’n veelsydige skrywer enveral bekend as prosaïs, maar hy beoefengenres wat wissel van kabaret, liedtekste,sketse en ook die digkuns.

Sy jongste bundel, Teen die lig, is ’nversameling verse wat op ’n paradoksale aarddie nosie van afskeid, dood, herinneringe enverheerliking ondersoek. Gedigte wat inder-waarheid lig werp op laasgenoemde onder-werpe gee weer ’n vernuwende eienskap vanlewe daaraan. Die bundel word opgedra aanJohann de Lange.

Reeds met die omslag word hierdie pa-radoks bevestig: ’n foto getiteld Dooie seder-bome in Skerpioenpoort deur Jan Mostert, maar’n beeld van verligte takke wat aansluit by dieopeningsgedig “Nature morte—by ’n akwarelvan Jan Voerman” (8):

Dinge

—blomme, visse, brood—

ontmoet mekaar astraal in die tyd,

word aangeraak deur die ligval

op ’n bepaalde uur;

ruil energieë uit

en sluit ’n stil verbond:

[…]

Hierdie woorde herinner aan Paracelsus—we-tenskaplike, plantkundige, alchemis en ster-rekundige—se teorie: “The earth moulds[man’s] shape, and then heaven endows thisshape with the light of nature.” Die gedig pro-gresseer verder met Voerman se akwarel vangeel kappertjies teen ’n blou agtergrond, soosdie takke:

na hoër lugte

en staan verheerlik teen die lig

met die slotreël:

deurtrokke van sterflikheid

Die alchemistiese proses van transformasieen dualistiese aard van die spanning van teen-oorgesteldes soos die psigoanalis Carl Jungdaarna verwys, vorm die onderliggende stra-mien in die bundel. Natuur, musiek, die spre-ker se jeug, die woestyn en die dood wordbinne die paradoks vasgevang, met die dig-kuns wat as lig dien om hierdie tematiek weertot lewe te roep.

Jeugherinneringe van die plaas Rust-mijn-ziel word genoem: bakdag, skeertyd, Ma seresepteboek en Ouma se dagboek, die plaas-solder en die familie. “Hoekbaken” (21) sluitaf met die woorde:

Ek leun teen die hoekpaal, my hart klop sterk:

Hiér vind ek heiligheid, hier is my kerk.

Samesyn en kookkuns word verheerlik met’n sterk verwantskap tussen die spreker engrond, tussen reuke en onthou.

Die gedig: “Snuf in die neus” (20) is ’n psigo-analitiese ondersoek en tree in gesprek metD. J . Opperman se “Man met flits”, tog met ’nkomiese wending in die slotreëls:

My flits soek voort; gly oor kalksteen en mis

en vind, swarter as óú bloed, dassiepis.

“Plaassolder” (23) eindig met die woorde:“Solders spel verleefde tyd:/ ’n argeologie vantriestigheid”.

Maar tydelikheid, pyn en aftakeling worddeurvleg met vreugde en humor en verhoedsó sentimentaliteit.

Struktuur kom deurgaans in die bundelvoor, sonnette, veertienreëlige verse en in diemeeste gevalle is rym aanwesig wat juis dieliedtekste van Aucamp so effektief maak. Mu-siek, natuur, en kuns word besing. Steeds metdie teenwoordigheid van die paradoks soosin “Ballerina” (36):

Eenmaal was sy ligvoets

met wimperskadu’s op haar wang,

nou kyk sy uit ’n rolstoel

hoe tuinvoëls vlinders vang.


Verdere tematiek handel oor die Namas,Boesmans, Himbas en die woestyn. Verse rykaan hul tradisie, plekname en woordeskat watsoms al vergete is, komplementeer die onder-liggende boodskap in die bundel: om lig tewerp op dit wat tydelik en vlietend is om ditso weer deur die digkuns ewig te maak.

Dit is veral Aucamp se narratiewe vermoëwat uitstaan in die vers: “Op pad na Koichab”(53). Die milieu van die woestyn word in detailbeskryf, ryk aan kleur en detail, boerbokkewat hul verskyning maak en die woorde van’n ou soldaat wat altyd sal terughunker na dieplek of dalk God. Maar met die beskrywing isdit die metafoor wat Aucamp se vermoë asdigter verder bevestig:

Die mens is voorlopig,

ook in die woestyn:

’n voetspoor in die sand

wat geruisloos volloop

soos ’n uurglas;

’n geraamte onder grondkomberse.

Die dood staan sentraal. ’n Lykdig vir GeorgeWeideman en Heath Ledger kom aan bod.Die voorlaaste vers in die bundel “DeuskantSkerpioenpoort” (63) lewer verder kommen-taar: “Skerpioenpoort moet jy deur/ op padna die Doodsvallei, […]/ want só kan jy sonderomhaal/ jou tweede lewe begin.”

Teen die lig is ’n bundel wat aansluit by dieJungiaanse konsep van alchemie. Die donkernigredo fase van aftakeling en dood transfor-meer eindelik na suiwerheid in die albedo, waarlig optimaal hierdie vernuwing bewerkstellig.

Die slotvers “Aandlied” (64) sluit aan by dietematiek van dood:

Dood kom oor die bulte

’n ou man in ’n kros,

en is hy in die leegte

moet ek my pen laat los

en eers ons padkos regkry

Padkos is ’n aanduiding van die reis, die oor-gang en sluit af:

é

—die ou sal honger wees, gewis—

twee flessies duineheuning,

’n broodjie en ’n vis.

Hier is weer die dualiteit, moontlik die laasteverse, of dalk op pad na ’n tweede begin metdie inspeling van die Bybelse verwysing nabrood en vis en vermenigvuldiging.

Karen [email protected] Mickiewicz UniversiteitPoznan, Pole


Die tema van vryheid—’n sleuteltema in dieroman—sluit direk aan by Philida se eksisten-siële vrae en word deurlopend in die romanondersoek. Alhoewel verskillende perspektie-we oor vryheid aanwesig is in die roman, komPhilida tot die besef dat vryheid iets is wat inhaarself gesetel is: “Maar julle het nie die regom te sê: Philida, jy’s nou vry nie. Want ditkan niemand vir jou van buite af sê nie, dit kannet van binnekant af kom. En dit kan net eksê, en dit sê ek. Vandag is ek ’n vry vrou” (284).

Teen die einde van die roman beklemtoonPhilida die idee dat eksistensie op kontinuïteitberus en betekenis nie op ’n spesifieke tyd ofplek te vind is nie: “Dis dié wat ek al meerdink, en al meer glo: wat ek soek, wat onssaam op hierdie helse lang pad kom soek het,was nooit ’n plek of ’n landstreek of ’n riviernie: Gariep is maar die naam wat ons leer geehet aan die rivier in onse binneste.” (310)

’n Ander belangrike tema in die roman isonbereikbare liefde. Die liefdesverhoudingtussen Philida en Frans Brink word deur mags-wanbalanse gekenmerk. Die essensie hiervanword in ’n neutedop deur Philida opgesom:“Ek is slaaf. Hy is nie. Dis al. En daar sit ’nmoerse wêreld in daardie al.” (70)

Frans word teen sy wil gedwing om metMaria Berrangé te trou ten einde hul bankrot-plaas te behou, maar dit verander niks aan syliefde vir Philida nie; dit is vir hom onmoontlikom haar af te sweer: “Wat in hom bly maal, is’n naam, ’n naam wat hom nie wil laat los nie.Dit is Philida. Net dit. Philida.” (257)

Dieselfde kan egter nie van Philida gesêword nie. Sy slaag in ’n veel groter mate daarinom Frans af te sweer. Toe ek dié bewering ty-dens ’n Brink-seminaar (Universiteit van Pre-toria, 22–23 Maart 2013) maak, het sommigeliteratore nie met my saamgestem nie, maarek volstaan by my standpunt. Eerstens is ditonwaarskynlik dat Philida sou belangstel omna Frans terug te keer—sy sê self dat sy homnooit sal vergewe dat hy hul kind KleinFranswou doodmaak nie. Teen die einde van die

Philida.André P. Brink. Kaapstad: Human &Rousseau, 2012. 319 pp.ISBN: 978-0-7981-5521-2.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.22

Brink se langverwagte roman sluit op verskeiemaniere aan by sy vorige romans. Vir die on-ingewyde leser bied dit ’n bestekopname vandie belangrikste kenmerke van die Brink-romanoeuvre—die aansluiting by die pikares-ke tradisie, die slawetema, die fiksionaliseringvan historiese gebeure, die absurde, meervou-dige vertelperspektiewe, goeie taalaanwen-ding , die belangrikheid van stories en ’n goeduitgewerkte plotstruktuur.

Soos dikwels in Brink se romans speel dieeksistensiële dilemma van die karakters ’nbelangrike rol. Dit geld veral die hoofkarakter,Philida wat deurlopend wonder oor haar sla-webestaan en haar plek binne ’n samelewingwaar sy uitgelewer is aan magshebbers—dieKaapse owerhede, die Slawebeskermer, haarbaas Cornelis Brink, en in ’n mate ook sy seunFrans Brink.

Philida neem ’n doelbewuste besluit om inopstand te kom teen die onreg wat haar aan-gedoen word. Sy besluit om ’n klag by dieSlawebeskermer te lê teen Frans Brink nadathy nie sy belofte om haar vry te koop, nakomnie. Verder neem sy ’n besluit dat sy nie langerdeur Cornelis Brink misbruik gaan word nie—sy het die mag om nee te sê: “En vandag kanek sê: Daardie stront van ’n Ouman het mynie genaai nie en hy gaan my nooit weer naainie. Ek het vir hom nee gesê. En dit weet eknou is die grootste sê wat ’n mens kan sê. Nee!En nou kan ek in daai Nee inklim en daar blynet so lank as wat ek wil.” (103) Hierdeur open-baar Philida ’n essensiële aspek van die ek-sistensialisme, naamlik die sterk fokus opindividuele keuses.

Verder word Philida se eksistensiële strydbeklemtoon deur haar besinnings oor waarsy vandaan kom en waarheen sy op pad is.


roman verban sy Frans vir goed uit haar lewe:“Daar is nêrens om na aan te gaan nie, sê sy. Soasseblief. Los my uit. En moet nooit weer hier-natoe terugkom nie. Verstaan jy?” (225)

Dit is nie Frans wat Philida in haar saamdranie, maar KleinFrans: “Daar is nie ’n dag, nie’n uur wat hy nie by my is nie. Hy is in mysoos ’n aalwynbitter smaak in my mond, inelke asem wat ek intrek of uitblaas, in elketree wat ek versit, tot in my staan of in mystillê. KleinFrans. KleinFrans. KleinFrans. Watuit my lyf uitgekom het en wat Frans toe wouloop versuip het.” (305) Dit is duidelik datPhilida hier van haar kind praat, nie van Fransnie. Die verlange is dié van ’n moeder na haarkind, beslis nie dié van ’n vrou wat smag nahaar geliefde nie.

Die heel belangrikste is dat Philida nie Fransse naam noem in haar vryheidsstelling in dielaaste paragraaf van die roman nie: “En hierin sy nabyte is ons almal saam, soos einste dieson en die maan en die sterre. Ou Labyn ishier. En Lena is hier. En KleinWillem is hier. EnKleinFrans is hier. En dan is ek ook hier. Ek,Philida van die Caab. Hierdie ek wat vry is.Hierdie ek wat nou Gariep is. Ek wat slaafwas. Ek wat mens is. Ek wat eintlik alles is.”(310) Die weglating van Frans se naam sug-gereer dat hy nie meer deel van haar bestaanvorm nie—hy het geen rol meer om te speelin haar lewe nie, want na dese kan sy nooitweer wees wat sy eens was nie.

Philida sluit aan by ander pikareske romansvan Brink—Philida kan saam met Hanna X(Anderkant die stilte) Tessa (Donkermaan) enMagrieta (Donkermaan) as belangrike pikarasin die Brink-oeuvre beskou word. Dié figuresluit almal op verskeie wyses aan by die ge-vestigde pikareske tradisie.

Die absurde en groteske uitbeelding vankarakters en insidente is dikwels aanwesig inBrink se werk. Dit verskaf groot plesier aandie leser en versterk die fiksionele aard vandie teks—die leser is sterk bewus daarvan datBrink in dié gevalle vrye teuels aan sy

verbeelding gee. Die oordrewe gebeure ty-dens die slaweveiling in Worcester is ’n goeievoorbeeld. Soos dikwels gebeur in ’n Brink-roman word die aandag ook hier gevestig opdie feit dat ’n storie vertel word en dat daarmet die onbetroubaarheid van die vertellingrekening gehou moet word: “Sy onthou alles,maar dit is asof sy nie self daar was nie. Iemandanders het dit gesien, en later moet dit ’n storiegeword het wat mens kon glo of nie glo nie,om ’t ewe, ’n storie is ’n storie, dit hang allesvan jouself af.” (163)

Die gesprek tussen Philida en die Slawebe-skermer is humoristies. Dit is veral Philida segevatte argumentasie wat sorg vir komieseverligting in ’n andersins ernstige situasie. Omhaar argument oor die relatiewe en subjek-tiewe aard van waarheid te versterk en diegevestigde gesag te ondermyn, verwys Phili-da na die Slawebeskermer se “poephol” : “Dieding waarop die Grootbaas daar sit, is ’n poep-hol. Ek het hom nog nooit gesien nie en as dieJirregot wil, dan sal ek ook nooit nie, en ek wilook nie, maar ek glo dit is waarop die Groot-baas sit en dis wat dit waar maak.” (18)

Minder amusant is die verwysings na Ham-boud, die varksog en die mal trassiehen, Zel-da. Dit is ’n deursigtige, lui en oninspirerendemanier om werklike persone (by name JoanHambidge en Zelda Jongbloed) op hul plek tesit. Literêre wraak is niks nuuts nie, maar moetverkieslik op meer oorspronklike wyses ge-neem word. Verder is die herverskyning vanKupido Kakkerlak uit Bidsprinkaan effens ge-forseerd. Philida is grootliks ’n variasie opBrink se vorige werk—dit is nie ’n roman wataanspraak op vernuwing maak nie. Dit is goedgenoeg, maar nie oorrompelend nie. Daar iste min wat dit onderskei van beter romans indie Brink-oeuvre.

Neil [email protected] van Suid-AfrikaPretoria


Achra, die ander kant, die ryk van die demone,die Sheddim,” verklaar Joachim en noem datdit die gevolg is van Iggy se “[k]ennis van diewêreld […] en van die wêrelde agter diewaarneembare wêreld—die materiële of fi-siese dimensie van realiteit, die laagste vandie vier spirituele wêrelde.” (71) Karl ontvangvoorts ’n pakkie briewe van sy broer via ’nanonieme man; volgens die briewe is Iggybesig om die slagoffer van ’n “sielsmoord”,uitgevoer deur Josias Brandt, te word.

In ’n begraafplaas op Stellenbosch wordMaria gekonfronteer deur twee “waarsêers”wat haar “die weg wys” en haar waarsku teen“[s]kelms of sorts”, “[f]orces to be reckonedwith.” (104) Sy word ook in dieselfde begraaf-plaas gekonfronteer deur ’n vrou wat slegsbrabbeltaal kan praat. Van Tobie, Sofie selewensmaat, kry Maria ’n rooi boekie waarinSofie die “tien hekke” op die spirituele padvan die mistikus omskryf.

Die aanspraak van lewende wesens sluit inverskeie opsigte by Die boek van toeval en toe-verlaat en Die benederyk aan en vorm in ’nsekere sin ’n sluitstuk van hierdie drieluik. Dieteenwoordigheid van ander “ryke”—dié vandie dooies, van demone, drome, sowel asander dimensies, is ’n tema wat deur al drieromans loop. Daar is die letterlike afdaal naen terugkeer vanuit sfere wat met lyding ge-assosieer word, soos in Die benederyk. Dan isdaar die soeke na ’n “verlore” broer en, in diegeval van Die aanspraak van lewende wesens,na die omstandighede van ’n suster wat haarweggekeer het van die lewe af, se selfmoord.Reekse “toevallighede” wat die hoofkaraktersin verbinding bring met enigmatiese karak-ters en wêrelde, roep beide Die boek van toevalen toeverlaat en Die benederyk op. Die tematiekvan ’n vroulike karakter wat haar in diewêreld van die natuur instudeer, is reeds ’nbekende gegewe in Winterbach se oeuvre enword ook hier voortgesit deur Maria wat ’nomvattende natuurgeskiedenis bestudeer, ’n“volledige visuele gids tot alles wat leef op

Die aanspraak van lewende wesens.Ingrid Winterbach. Kaapstad: Human &Rousseau, 2012. 356 pp.ISBN: 978-0-798-15706-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.23

Twee reise wat sekere parallelle vertoon en watmekaar tematies asook fisies kruis (sondermedewete van die reisigers), vorm die sentralegegewe van Die aanspraak van lewende wesenswat die wenner van die Groot Afrikaanse Ro-manwedstryd (2012), die Hertzogprys vir Prosa(2013) en die W. A. Hofmeyrprys (2013) was.

Op ’n dag bel Josias Brandt, “hoofman” van’n “plaas vir ingekortenes” (151) teen die hangvan Tafelberg, vir Karl Hofmeyer en beveelhom om sy broer, Ignatius (Iggy), van dieplaas te kom verwyder omdat hy “moeilikheidmaak”. Die obsessief-kompulsiewe Karl, ’nheavy metal-kenner (die name van metal bandsin die teks, soos “Armored Saint” en “Accept”,is stof tot nadenke) wat in Durban woon enwerk, onderneem dan die reis Kaap toe permotor. Op pad moet hy verskeie struikelblok-ke (hekke) oorkom voordat hy uiteindelik sydoelwit bereik.

Nege maande ná haar suster, Sofie, se self-moord, besluit Maria Volschenk, ook woon-agtig in Durban, om Kaap toe te reis om teprobeer uitvind wat die omstandighede vanhaar suster se laaste dae was. Beide karaktersonderneem sowel fisiese as psigologiese reise(wat ook as bedevaarte gelees kan word) wathulle meer ontvanklik vir verskeie indrukkemaak en beide ontmoet tipes “demone” asook“gidse” op hul onderskeie reise. Soos die ka-rakter Jacobus Coetzee, leer beide “mense enwêrelde […] ken waarby [hulle] andersinsnooit sou uitgekom het nie.” (282) Karl gaansien ’n “psychic” om meer te wete te probeerkom oor sy broer se omstandighede. In ’nkroeg in Colesberg keer ene Joachim met“beetpers kloue” (70) vir Karl voor en vertelhom dat sy broer in lewensgevaar verkeer:“Ek vrees Iggy beweeg dalk reeds in die Sita


aarde.” (125)Die demoniese—wat op verskeie wyses in

Die boek van toeval en toeverlaat en Die benederykter sprake kom—word sterk in Die aanspraakvan lewende wesens vergestalt. Daar is reedsmelding gemaak van die “Sheddim” (die rykvan die demone). Beide Karl en Maria ontmoetdemoniese figure en beide moet hul eie de-mone konfronteer tydens hul reise. Die plaasteen die hang van Tafelberg vertoon vir beideKarl en Maria onheilspellend en Iggy verwysna ’n “duiwelse komplot” teen hom (169). Diedoderyk word ook telkens opgeroep; ’n mensdink aan die kaart van die streke van die doodwat Sofie geteken het (117–18) en dan veralaan haar besoek aan die lykshuis wat viaMaria se verbeelde weergawe daarvan tot ’nskrynende slot van die roman word.

Benewens die rol en simboliek van metalbands, verdien verskeie karaktername nadereondersoek, onder meer dié van Josias Brandten Ignatius.

Die uiteindelike wêreldbeeld wat in hierdieroman tot stand kom, hou verband met diepersepsies van die karakters oor hul verledesen die rol van onbewuste magte en kragte opalmal, magte “wat sluimerend in die heleskepping teenwoordig is—’n harde, bitter skilwat die soet vrug van waarheid omhul.” (70)Almal het demone wat getrotseer moet word,almal moet die “aanspraak” (in beide die sinvan “die reg op iets” as “geselskap”) van állelewende wesens én, daarmee saam, die dooies,kan verwerk. Dit is ’n wêreldbeeld met talleverskuilde, geheime vlakke daarin, ’n wêreldmet “’n sfeer naas die gewone waarvan diemeeste mense geen ervaring het nie” (208). In’n brief van Sofie aan Maria staan die woordevan Blake: “To Me This World is all Onecontinued Vision of Fancy or Imagination, & Ifeel Flatter’d when I am told so.” (145)

Daar is voorts ’n sterk mistiese laag in dieteks, vergelyk Ignatius se brief aan sy broer,met die inslag van ’n Pauliniese sendbrief,sowel as Sofie (vergelyk haar naamsimboliek)

en Maria se verkenning van die mistiek. Karlen Maria bereik ’n punt soos dié van JacobusCoetzee wat sê “hy het geleer om niks meervreemd te vind nie—nie wat met ander ge-beur nie, en ook nie wat met homself gebeurnie. Die realiteit het skynbaar baie dimensies—soos voue. Een dag sit jy nog in een konteksen die volgende dag in heeltemal ’n ander eenen jy weet nie hoe jy daar beland het nie […]Byna asof jy in ’n alternatiewe universe in-getuimel het” (334). Wanneer Maria ten slotte,op haar terugreis, ’n sprinkaan sien sit, is ditasof die insek vir haar wil sê: “Ruk jou reg,daar’s werk om te doen, dinge om te ont-dek—maniere van sien waarvan jy nog niedie vaagste benul het nie!” (350)

Die aanspraak van lewende wesens kon mynsinsiens effens teruggesnoei gewees het. Is ditbyvoorbeeld nodig om die Stevie-karakter oorbladsye heen sy wyshede te laat verkondigoor metal bands (63 en verder)? Die roman hetnie vir my dieselfde sterk visioenêre intensiteiten impak wat Die boek van toeval en toeverlaaten, in ’n mate, Die benederyk het nie. As ’n re-presentasie van ’n mikrokosmos van dieNuwe Suid-Afrika, met die humor, chaos enook wysheid wat daarmee saamgaan, ver-dien dit wel om gelees te word. Winterbachse ongelooflik fyn waarnemingsvermoë isweer eens treffend in hierdie teks; haar uit-beelding van veral mansfigure en die akutekunstenaarsblik op die landskap is uitstekend.

Die roman is enigmaties, maar dit wat opdie periferieë van die eerste lees skuil, dit wateers met ’n tweede en derde lees sy lê in dieleser se bewussyn begin kry, maak dit diemoeite werd om te lees.

Henning [email protected] van PretoriaPretoria


verteenwoordig Mattheüs se vader, Benjamin,ant Sannie, Sissie en Marko die heteronorma-tiewe orde wat nou verweef is met patriargalegesag. Binne dié orde word jou manlikheidbepaal deur onder meer ’n suksesvolle loop-baan, materiële welvaart (verkieslik ’n Merce-des-Benz en herehuis in Rondebosch), ’n sta-biele huwelik met ’n vrou, suksesvolle kindersen ’n Christelike geloofsoortuiging.

Aan die ander kant is daar Mattheüs, Jacken Mattheüs se oom, Hannes wat nie inskakelby die dominante heteronormatiewe kultuurnie. Hul homoseksuele oriëntasie sluit hulleuit—hulle word die slagoffers van ’n stelselwat hul belange ontken. ’n Tragiese voorbeeldhiervan is oom Hannes wat tot ’n lewe vaneensaamheid en berou gedoem is, omdat hynooit sy groot liefde vir Paultjie kon verwesen-lik nie.

Heteroseksuele dominansie en patriargalemag eis dus sy slagoffers—hiervan is ookMathheüs ’n goeie voorbeeld. As ’n gay manword hy die slagoffer van sy homofobiese pase emosionele afpersing, beskuldigings envoorwaardelike liefde. Mattheüs bly afhanklikvan sy pa se finansiële bystand om sy eie be-sigheid op die been te bring—selfs as ’n ster-wende kankerlyer hou Benjamin Duiker diehef in die hand. Sy seun versorg hom, dra kosaan en moet konstant aan sy pa se onredelikevereistes voldoen. Manipulasie gaan gepaardmet voorwaardes—die heel belangrikste eenis dat Mattheüs nie toegelaat word om ’nintieme verhouding met Jack onder Benjaminse dak te hê nie.

Dit is juis Benjamin se voorwaardelikeliefde wat die grootste psigologiese skade aan-rig. Sy onbegrip, onverdraagsaamheid, veront-skuldigings en selfregverdiging blyk duidelikuit die bandopnames wat hy voor sy dood virMattheüs maak: “Wat sal tog van die wêreldword as almal nou soos julle is? Waar sal diekinders vandaan kom? Jy moet weet, Mattie,dis goed dié wat ek nie maklik uit my gedagteskan kry nie. Ek is ook maar net ’n mens, ’n

Wolf, wolf.Eben Venter. Kaapstad: Tafelberg, 2013.274 pp. ISBN 978-0-624-05499-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.24

Die titel van Eben Venter se sewende romanherinner aan die kinderspeletjie “Wolf, wolfhoe laat is dit?” Dié gegewe sluit op verskeiewyses aan by ’n aantal sleutelaspekte in dieroman. Dit beklemtoon die manipulasiespeltussen karakters—geliefdes (die hoofkarakterMattheüs Duiker en Jack), vader en seun (Ben-jamin Duiker en Mattheüs), werkgewer enwerknemer (Mattheüs en Emile) en buurvrouen buurman (Sannie en Benjamin). Die ka-rakters neem aktief deel aan psigologiesespeletjies om hul sin te kry. Slinksheid enonderduimsheid kenmerk hul interaksie—een van die beste voorbeelde is die sluheidvan Mattheüs se Kongolese werknemer,Emile, wat deur sy bedrog veroorsaak datMattheüs sy besigheid verloor: “Toe gewaarhy dat hy met ’n oormag te make het soos dievyand by die Slag van Bloedrivier, net meergeslepe, die twee polisiemanne en Emile endaai hond van hom en sy drie makkers is al-mal kop in een mus, omgekoopte dose.” (267)

Verder is die “Wolf, wolf”-gegewe aandui-dend van die hoofkarakter, Mattheüs Duikerse toenemende ondergang—sy vader laathom uit sy testament, sy vader se huis wordna sy afsterwe opgeveil en hy is sy kafee kwyt.Teen die einde van die roman het Mattheüsbyna alles verloor waaraan hy waarde heg.Sy ondergang neem ’n aanvang as sy minnaar,Jack, een aand met ’n wolwemasker by dieDuiker-woning opdaag en Mattheüs manipu-leer om in te trek in weerwil van BenjaminDuiker se duidelike verbod. Dus word die kin-derspeletjie ’n metafoor vir die uitdaging vangevestigde ordes, maar beklemtoon dit ookdie prekêre aard van die hedendaagse Suid-Afrikaanse samelewing.

Die roman ondersoek verskillende fasettevan Afrikaner-manlikheid. Aan die een kant


man, jy moet nou maar nie vir ou Pa kwalikneem nie.” (183)

Benjamin is in ’n voortdurende magstrydmet sy seun betrokke—hy is altyd die eenwat beter weet, sy woord is wet en geen teen-kanting word geduld nie. Venter slaag goeddaarin om die uiters komplekse verhoudingtussen gay seuns en hul heteroseksuele vadersuit te beeld—niks is eenvoudig in dié verhou-dings nie. Dit berus op veel meer as absoluteonverdraagsaamheid, want Benjamin wil netdie beste vir sy seun hê en Mattheüs bly steedslief vir sy pa—op ’n stadium dink hy selfs datsy pa sexy is. Verder kan ’n mens vra in wattermate Benjamin ook ’n slagoffer van sosialekondisionering is.

Deur konkrete beelde en onbeskroomdebeskrywings bied Venter insig in die hel vankankerlyding: “Liewe hel. Bruin drek, ’n on-heilige bruin, ’n kleur wat jy met die duiwelself assosieer, alhoewel hy nie in daai opgera-kelde gedaante glo nie. Hierdie toiingrigeslym wat Pa uit homself probeer uitkry enwat die liggaam verwerp, om hemelsnaam,as professor Jannie de Lange, die onkoloog,dit nie kan sien nie, is ’n bedenklike kleur asdaar ooit een was.” (73)

Mattheüs se pornoverslawing is interessanten nuut—Venter slaag uitstekend om diebinnewêreld van die pornoverslaafde teverwoord. Ontnugtering is onafwendbaar,want dié soort bevrediging is beperkend.Mattheüs ervaar afstomping weens sy porno-verslawing; in sy geheue kan hy nie meertussen verskillende pornoakteurs onderskeinie: ”Selfs al was hulle bou en aanslag ver-skillend, word hulle daar in die storthokkiewaar hy stadigaan onder die waterdruppelsstabiliseer, slegs klone van mekaar. Elkeen ’ngeneriese weergawe van die oorspronklike.Wie is dit? En wat is die ideale naai in elk ge-val?” (79)

Wolf, Wolf sluit op verskeie maniere aan bydie Afrikaanse prosatradisie. Die stryd met dievaderfiguur herinner aan die werk van Koos

Prinsloo, terwyl die versorging van en ster-wensbegeleiding aan die sterwende ouerfi-guur herinner aan Agaat van Marlene vanNiekerk—veral ten opsigte van die psigodina-miese spel tussen versorger en sterwende. Indié opsig is daar ook parallelle met sommigekortverhale van S. J. Naudé.

Die roman belig op oortuigende wyse dieproblematiese verhoudings wat gay mansmet hul vaders het. Die nadelige gevolge van’n heteronormatiewe samelewing word goedverweef met ander sosiale knelpunte in diehuidige Suid-Afrika—brose rasseverhou-dings, korrupsie en misdaad. Die roman her-inner lesers daaraan dat hulle daagliks die wolftart deur te vra hoe laat dit is. Hierdeur word’n gevoel van ’n naderende einde of krisis indie Suid-Afrikaanse samelewing beklemtoon.

Neil [email protected] van Suid-AfrikaPretoria


die hoofkarakter (en hoofspeurder) ’n vrou—’n bruin vrou, en boonop ’n lesbiese vrou.Nicola (Nicci) de Wee is een van die eerstepolisielede op die toneel van die grusamemoord van ’n swart vrou, Thandi Ndhlovu.Thandi was die lewensmaat van Jet, een vanNicci se vriendinne, en só word Nicci sepersoonlike lewe en haar werk vir die duurvan die roman op ontwrigtende wyse ver-meng. Sy word hierin onderskraag deur Sally(’n Anglikaanse priester in Khayelitsha en ook’n lid van die vriendekring) op wie Nicciheimlik verlief is.

Die gegewe dat Nicci en haar vriendinnelesbies is, is nie net agtergrondinligting nie;dit staan sentraal tot die misdaad én dieoplossing daarvan. Dit blyk naamlik datThandi voor sy vermoor is op gewelddadigewyse deur soveel as agt mans verkrag is, ’nvoorbeeld van “korrektiewe verkragting”deur ’n groep mans wat Thandi se lesbieseverhouding as bedreigend ervaar. Nicci beskikheelwat vroeër as haar manlike kollegas oorhierdie inligting, maar sy durf nie die leidradewat ’n ander lesbiese slagoffer verskaf methulle deel nie. In die manswêreld van die poli-siemag is Nicci glad nie openlik oor haar sek-suele oriëntasie nie, en dit lei daagliks tot on-gemaklike interaksies met veral een kollegaaan wie sy nie kan verduidelik waarom sy niein hom belangstel nie. Nog ’n aspek van diedaaglikse realiteit van lesbiërs in Suid-Afrikais die talle verwysings na die pynlike comingout-ervarings van die verskillende vroulikekarakters. Jet se ma wil selfs ná Thandi se doodbeswaarlik die romantiese aard van haardogter se verhouding erken, ons lees datThandi se Xhosa-ouers nie kon vrede maakmet hul dogter se keuses nie en ook Niccimymer oor haar ma se gebrek aan begrip envolkome aanvaarding.

Behalwe vir die talle persoonlike details vandie karakters se lewens waarmee die leserkennis maak, word ook ’n eietydse prentjievan ’n polisiestasie in Khayelitsha geskets.

Vuilspel.Bettina Wyngaard. Kaapstad: Umuzi, 2013.160 pp. ISBN: 978-1-4152-0387-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.25

Die onstuitbare populariteit van genrefiksiein Suid-Afrika sedert 1994 word aan verskeiefaktore toegeskryf. Daar is die vervaging vandie grens tussen hoë en lae kultuur wat be-teken dat dit nie meer so maklik is om tussen“letterkunde” en populêre fiksie te onderskeinie. Heelwat populêre boeke het volop literêremeriete en “hoë” letterkunde leen vrylik bypopulêre genres. Wat veral misdaadfiksie be-tref, meen Leon de Kock dat hierdie romanshelp om die sosiopolitieke werklikheid virlesers te bemiddel in ’n samelewing vol mis-daad (aangehaal deur Chetty) en elders voelhy dat skrywers van krimi’s (om die Duitseterm oor te neem) “sekere antwoorde oor diesosiale opset” vind deur hul vertellings in diemisdaadgenre te situeer (De Kock). In Afri-kaans het Deon Meyer meer as ’n dekadegelede begin om die voortou te neem met dieskryf van speurromans (wat dikwels ook ken-merke van die riller vertoon) en sedertdienhet skrywers soos Chris Karsten en KarinBrynard hul by Meyer aangesluit. Dié skry-wers en ’n groeiende aantal ander skrywersprobeer elk ’n nis in die Afrikaanse speurro-manmark uitkerf.

Een van die nuwe skrywers wat besluit hetom haar hand aan die misdaadgenre te waag,is Bettina Wyngaard, wenner in 2010 van dieJan Rabie Rapportprys vir haar debuutroman,Troos vir die gebrokenes. Haar nuutste roman,Vuilspel, speel in Kaapstad af (soos die meestevan Deon Meyer se romans) en die handelingsentreer soos by Meyer om ’n multikulturelegroepie speurders wie se ondersoek heelwatuitdagings van die polisiemag en regstelsel inpost-1994 Suid-Afrika belig. Wyngaard se stylen aanpak is egter uniek en sy aap Meyerbeslis nie na nie; mees opvallend is die oor-spronklike plot van die roman. In Vuilspel is


Nicci het ’n nou werksverhouding met haarbruin en wit kollegas, en veral die verhoudingmet Blackie Swart, die ouer wit speurder, iseen vol deernis, onderlinge afhanklikheid enrespek. Nicci is deeglik bewus van die feit datsy op grond van haar velkleur al etlike kerebó Blackie bevorder is; tog affekteer dit nie sytoewyding tot sy werk en tot haar nie. Opinteressante wyse heers daar aansienlike soli-dariteit tussen die wit en bruin karakters watherhaaldelik hul teleurstelling met die nuwe,korrupte bedeling uiter, soos beliggaam deurhul swart bevelvoerder, kolonel Matoane. Witen bruin het ook ewe min toegang tot dieXhosa-gemeenskap van Khayelitsha en wordgekonfronteer met ’n stelsel waar die “streetwardens”—ouer Xhosa-mans—wet en ordein die township handhaaf. Hul gesag is so ver-reikend dat ooggetuies bereid is om met diewardens te praat maar nie met die polisie nie,iets wat indruis teen alle polisieprosedure.Uiteindelik word die polisie se onmag om ge-regtigheid te laat seëvier finaal onderstreepdeur die vigilante-optrede van die Xhosa-ge-meenskap teenoor Thandi se moordenaars,’n gegewe wat herinner aan Deon Meyer seInfanta. Dit is ’n kenmerk van die hard-boiledspeurverhaal dat die polisie en regstelsel dik-wels onbekwaam en kragteloos is; by DeonMeyer en hier in Vuilspel is daar unieke as-pekte van die Suid-Afrikaanse samelewing ná1994 wat dit moeilik maak vir speurders énslagoffers om in die effektiwiteit van die stelselte glo.

Vuilspel maak ’n belangrike bydrae nie nettot die Afrikaanse speurverhaal nie, maar totAfrikaanse literatuur in die breë as gevolg vandie aktuele temas wat dit aansny. Lesbiesekarakters, en veral bruin lesbiese vroue, wastot dusver ’n versweë verskynsel waaroordaar nog baie geskryf kan word, en die romanse hantering van genderkwessies is veelkan-tig. Ook die uitbeelding van die interaksietussen verskillende rasse en tussen Westerseen Afrika-opvattings verdien nadere onder-

soek. Om hierdie redes het Vuilspel myopgewonde gemaak oor die nuwe rigtingswat Afrikaanse boeke kan inslaan. Ja, heelwatkritiek kan ook teen die roman geopper word:die spanningslyn word telkens ondermyndeur herhalende, feitlik identiese gesprekketussen die speurders, en die slot van die romanfokus slegs op die misdaad en nie op dieoplossing van die verskeie persoonlike dra-mas nie. Die styl is oneweredig en die taal-versorging kon beslis deegliker gewees het.Tog wil ek ten spyte van talle dinge wat haperlesers sterk aanmoedig om die unieke leeser-varing van Vuilspel mee te maak.

Verwysings

Chetty, Kavish. “Is Crime Fiction the New Political

Novel?” Slipnet. 12 Mei 2012. 2013. <http://slipnet.

co.za/view/event/new-political-novels-not-so-

political/>.

De Kock, Leon. “Sosiale moord in die Karoo.” Beeld.

22 Jun. 2011. 2013. <http://www.beeld.com/Boeke/

OnlangsVerskyn/Sosiale-moord-in-die-Karoo-

20110622>.

Jacomien van [email protected] van PretoriaPretoria


Rodriquez.Piet van Rooyen. Kaapstad: Quellerie, 2012.288 pp. ISBN: 978-0-79580-034-4.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.26

Piet van Rooyen het reeds bekendheid ver-werf vir Die spoorsnyer (1994), Die olifantjagters(1997), Gif (2001), Etosha (2010) en Op soek naHendrik Witbooi (2011). Rodriquez, soos VanRooyen se vorige romans, is ook op figure engebeure in die werklikheid gegrond.

Skerf Malan, alias Rodriquez, of dalk an-dersom, word gedurende 1990 deur Nasio-nale Intelligensie gestuur om die Renamo-beweging in Mosambiek te infiltreer. As diep-dekkingsagent is hy oomblik na oomblik ingevaar, kan sy dekking as houthandelaar enigeoomblik op die lappe kom. Hy maak kennismet ’n uitgebreide reeks interessante karakterssoos die soldate: generaal Dhlakama (Pappa),Gaspar, Matos en Alda, sy lyfeiene, maar ooklater gevegskameraad. Daar is ook die anderagente: die Doctore (Winterfeldt), Dik-Daan,Ramec—dít vind hy eers baie laat uit—en selfshistoriese figure soos dr. Niel Barnard.

Rodriguez se lewe en bestaan in die bos isaanvanklik slegs gemik op die aanvaardingvan die groep en die deurstuur van enkelebrokkies inligting oor getalle, operasies en diestrategieë van Renamo. Langsamerhand, tus-sen al die gewag op besoeke van Pappa, kaart-speel en sorg vir makoue, die uitdeel van pilleen medisyne, wen hy die mense en soldate severtroue (of so dink hy). Hy oorleef die ag-terdog, ’n uitmergelende staptog (as vuur-doop) na die toermalynmyne waar vier Russekoelbloedig tereggestel word, malaria en dieonderwerping aan die sangoma, Samatsinga,op die toorberg, Gorongoza.

Op grond van bostaande ervarings wordhy ’n soort legende onder die plaaslike Re-namo-volgelinge, word hy selfs later as mili-têre leier aanvaar en neem hy aan die eindevan die roman aktief deel aan die beplanningen uitvoering van militêre operasies. Die oor-

eenkoms met Heart of Darkness is (dalk te) dui-delik en hy verwys op ’n stadium self naKolonel Kurtz. Dit word een van die beskul-digings teen hom: dat hy sy eie koninkrykprobeer stig het en sy oorspronklike opdragvergeet het. Dit is hierdie onwikkeling vantotale buitestander en ongewenste indringertot vertroueling en oënskynlik hooggeagteleiersfiguur wat die kern van die roman vorm.Enkele hoogtepunte in die beskrywing vanhierdie twee jaar lange proses is veral diebeskrywing van sy aankoms in die bos, diestaptog na die toermalynmyne, die besoekaan die panga-panga-oerbos, die konfrontasiemet die sangoma op Gorongoza en die hin-derlaag teen Frelimo wat hy help uitvoer.

’n Ander deel van die intrige, soos in diemeeste spioenasieromans, is die vrees vir ver-raad en die toenemende besef by leser enkarakter dat die verraad op alle vlakke ge-pleeg word. Skerf Malan/Rodriguez bly maarnet die pion in die hande van die skaak-meesters. Uiteindelik (h)erken hy dit, maarook die grootste vrees vir so ’n diepdekkings-agent: dat die operasie kan misluk. Tussenin isdaar die fases van wantroue in sy eie vermoë,twyfel aan sy motiewe en die etiese regverdi-ging vir sy besluite asook die vind van mo-tivering in die helde van sý geskiedenis.

Rodriquez deur Piet van Rooyen het reedskontrasterende resensies ontlok. Die skrywerse onthulling dat die roman op ’n ware ge-beurtenis gegrond is, het resensente ook tweekeer laat lees en ’n voortgesette debat oor dieverband tussen fiksie en werklikheid ontlok(lees in hierdie verband veral Chrisna Beuke-Muir se artikel op Litnet). Die leser wil graagdie verhaal as spanningsverhaal lees en plek-plek voldoen dit aan daardie verwagting, veralmet die opeenvolging van kort sinne binnekort hoofstukke en die spanning van geweld,oorlog, hindernisse en koelbloedige teregstel-lings.

Daar is egter ook die dele van besinning,introspeksie, agtergrondsgeskiedenis en die


daaglikse gesloer tydens lang wagtye tussen-in, wat die spanningslyn onderbreek.

Die wisseling in fokalisasie, met gepaard-gaande terugflitse, dra myns insiens ook bytot ’n te afstandelike vertelling en sluit nie al-tyd funksioneel aan by die deurlopendeinterne konflik van die hoofkarakter nie. Dietussenkoms van die perspektief van die al-wetende, alomteenwoordige verteller (teen-oor die derdepersoonsverteller wat vanuit diefokalisasie van die karakter vertel) raak somshinderlik en selfs opdringerig. (“Mooi man!”as uitroep by ’n verteller in hierdie roman isnie baie geslaagd nie).

Die ruimtebeskrywing is iets besonders,veral tydens hoogtepunte soos die begin vandie roman, waar dieselfde atmosfeer as in“Bos” van Chris Barnard geskep word, en diebesoeke aan die inheemse bos en die toorberg.Die magiese realisme wat veral in laasgenoem-de twee beskrywings moeiteloos insypel, ismerkwaardig hanteer.

Die aspek van eensaamheid, buitestander-skap word van die begin beklemtoon en dit is’n motief wat tot die einde volgehou word.Rodriguez, die alias, word uiteindelik meer asdie oorspronklike Skerf Malan. Hy is in diebos en by die huis ewe ontuis, ewe onwelkom,’n verraaier, wat nie binne sy eie land of inMosambiek meer vertrou word nie. As uit-vlug word hy weer die houthandelaar wataanvanklik net sy dekking was—miskien ishout meer vergewensgesind, betroubaar enblywend as mense, al word dit dan ingevoeruit ’n ander land.

Rodriquez is, ten spyte van die enkele be-sware hierbo genoem, steeds ’n spannenderoman wat die leser betrokke hou en uitein-delik ook laat met gedagtes oor groter vraag-stukke as die verhaalgebeure.

Johan [email protected]


Werfsonde.Kleinboer. Kaapstad: Umuzi, 2012.240 pp. ISBN: 978-1-4152-0204.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.27

Kleinboer ontvang in 2004 die Jan Rabieprysvir sy debuutwerk Kontrei. Veral André P. Brinkwat ’n belangrike letterkundige en kritikus is,se besonder lowende resensie speel ’n beslis-sende rol in die kanonisering van hierdieroman. Die debuutwerk gee ’n boeiende kykop ’n wêreld wat vir die gemiddelde Afrikaan-se leser relatief onbekend was en waarskynliksteeds is: die middestadbestaan van ’n Afri-kaner wat getroud is met ’n swart vrou, leefin ’n veelrassige omgewing en sy tyd veraldeurbring deur besoeke aan swart prostitute.Die hoofpersoon se bestaan is deurspek metherinneringe aan ’n landelike bestaan, volhumoristiese uitweidings en godsdienstigeverwysings.

Werfsonde handel weer eens oor die ver-kapte outobiografiese persoon, die skrywermet die van “De Villiers” (85) wat werk by ’nlandboutydskrif, getroud is met ’n Zoeloevrouen soos ’n Odusseus van ouds swerf van huisna kroeg en van kroeg na bordeel. Van meetaf aan is dit duidelik dat hy moeite het met dieversoening van die Westerse en Afrika-kulture,maar ook met verlede en hede, want nóg hynóg sy vrou kan hulle ooit bevry van hul ver-ledes (15).

Die titel van hierdie fragmentariese “ro-man”, Werfsonde is gelaagd en geslaagd. Ditverwys in die eerste plek na die futiele pogingvan die hoofpersoon om nog iets van ’n ag-rariese verlede te behou in die stadsbestaan—om die kontoere te trek van sy eie “werf ”(“Webbstraat 66, Yeoville, noordoos vanJohannesburg se middestad”, 13). Dit blykmoeilik te wees, omdat rondlopers, diere, blaf-fende honde en bywoners sy outonomievoortdurend bedreig. Vanselfsprekend is ditook ’n metafoor vir die futiele poging om indie moderne Suid-Afrikaanse stad ’n tradisio-

nele burgerlike wit bestaan te probeer voortsitin ’n wêreld van oorgang.

Die titel dra ook duidelike konnotasies van“swerfsonde” en “erfsonde”. Die laasgenoem-de is reeds in die debuutwerk ter sprake ge-bring, maar ook hier is die hoofpersoon steedsnie totaal verlos van ’n verlede van vooroor-dele, stereotipering en skuldgevoelens nie.“Swerf ” beteken in Engels ook cruising, ’nterm gelaai met seksuele bybetekenisse. Aan-vanklik het dit ’n spesifieke gay betekenisgehad, maar algaande het dit verruim tot ’nbegrip vir die soeke na “vryblywende” seksin die algemeen. Op die gevaar af van hinein-interpretieren kan bygevoeg word dat “sonde”’n stafie is om die diepte van wonde te on-dersoek: peiling dus van die “werf se pynlikewonde” (lees: sonde).

Werfsonde is (weer eens) die weergawe vandie sinlose, goor en monotone bestaan. Daarinis dit verwant aan De avonden (Gerard Reve)se verslag van die naoorlogse desillusie inNederland deur ’n verslag van ’n ewe eento-nige en banale bestaan. Daarom dalk wordeindeloos herhaal in Kleinboer se roman entree daar ’n sjabloonagtigheid in by veral dieweergawe van eindelose seksuele praktykeen swelgpartye. Alles word ook uitvergrootop ’n hiperboliese wyse, veral die hoofkarakterse Walter Mitty-agtige seksuele potensie envermoëns (113). Waar “flaneren” of doelloosrondswerf ’n heel spesifieke betekenis dra indie Europese literatuur, is swerf by Kleinboereerder verwant aan die tipiese road movie waardie dolende persoon sosiale en politieke span-ninge registreer en representeer en dikwelsdie speelbal van die noodlot raak. Verwant-skap met die satiriese reisverhaal lê voor diehand, want hier is die hoofkarakter inderdaadook reisiger (“Ek reis voorlopig maar binneJohannesburg”, 115), maar bepaald ook geenideaaltipe nie.

Die hoofpersoon skryf hier nie ’n brief nie,maar sms’e aan sy tweelingbroer, hy dinksteeds voortdurend aan sy tipiese Afrikaner-


jeug én ’n godsdienstige register (kyk byvoor-beeld p. 35 bo) kom steeds voor. Nuut is dathy veel meer vleis in sy werf braai as in dievorige teks; ’n bykans ritualistiese bevestigingvan die vryheid op sy werf, maar ook van syAfrikanerherkoms. Sy skuldgevoel oor sylosbandige bestaan is in hierdie roman veelmeer. Ook is daar veel meer verwysings nadie klassieke musiek (dalk as indeksikaal van’n Westerse bestaan) en ook ’n hele reeksgedigte word nou in die teks opgeneem. Hieren daar is daar ’n skunnige vers met ’n ver-rassende inslag (byvoorbeeld p. 104); diemeerderheid is egter swak.

Daar is knap beskrywings soos die lirieseintermezzo op p. 80 en die volgende beskry-wing waarin stylen taalregister geslaagd ver-meng word: “Tydens die gebede het ons helegesin langs mekaar by die bruin sofa geknielen dan beurtelings met die gesig in ’n mufge-poepte kussing met God daarbo gepraat.” (81)

In die lig van veral die debuutwerk, maakdie tweede roman tog ’n ietwat vermoeide enselfs gedateerde indruk. Die historiese tyd wathier beskryf word, is reeds byna tien jaargelede (kyk p. 51 en die verwysing na “BigBrother”, p. 157) en die fokus juis op dié tydsnitword nie gemotiveer nie. Seksuele terme soos:“wiks, spyker, bygekom, reggesien, pakge-gee, bewerk, geraps” doen ook ietwat ana-chronisties (lees: daterend uit matriek van diesewentigerjare) aan. Dit is byna asof die romanvir ’n tyd stof vergaar het en toe opgepoetsen uitgegee is.

Hierdie enigsins negatiewe beoordelinghet egter meer te make met die feit dat soveelaspekte van die eerste boek herhaal word.Die hoofkarakter se huwelik en gesinslewe isewe disfunksioneel as toe, daar word ewelustig gedrink en (dagga) gerook én omge-gaan met swart prostitute. Uiteindelik raakdie uitvoerige verslag van nóg ’n sekservaringen nóg ’n seksposisie vervelig.

Maar bloot vanweë sy onverbloemde liefdevir en verknogtheid aan Afrikaans (p. 101 en

p. 129) wat by tye die taal laat sprankel, syeerlike weergawe van sy onvermoë om homvan vooroordele los te maak én sy wilsbesluitom soos ’n Gysbrecht Edelhart te bly voort-lewe, is die boek lesenswaardig.

H.P. van [email protected] NavorsingsgenootVlaamse Academie, BrusselUniversiteit van die VrystaatBloemfontein


Chaos, of Op soek na Superman.Hans Pienaar. Melville: Altoviolet, 2012.258 pp. ISBN 978-0-620-54118-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.28

Hans Pienaar se Chaos, of Op soek na Superman(2012) word aangebied as ’n “roman/memoir/bundel/tesis/geskrif”. Soos die titel beloof, isdie boek chaoties. Ek gee daarom ’n kort op-somming van die verhaal in ’n poging omorde te skep binne die chaos: Die boek beginmet die verteller wat vanuit ’n sielkundigeinrigting aan die leser verduidelik hoe dieboek wat hy of sy voor hom of haar het totstand gekom het. Hy het op ’n dag van va-kansie teruggekeer en gevind dat die weerlig’n bloekomboom getref het terwyl hy wegwas. Die boom het een van die mure van systudeerkamer platgeval en dit het ingereënby die gat (8). Die water het vergete doku-mente uit kaste en kartondose gespoel: “[…]aantekeninge uit [sy] studentedae, plakboeke,fotostate, knipsels [en] notaboeke” (9). Hybesluit om ’n boek aanmekaar te sit uit dieverskeie tekste.

Die dokumente wat ingesluit word in dieboek word gekies met behulp van die be-ginsels van die chaosteorie. Die verteller lyaan hallusinasies en sy gedagtes is in net so ’nwarboel soos sy studeerkamer. Dit veroor-saak dat hy in die sielkundige inrigting beland.

Hy hallusineer byvoorbeeld dat die Wright-broers, Wilbur en Orville, ook betrokke raakby die saamstel van sy boek. Vanuit dieinrigting stuur hy sy boek na die Waarheids-kommissie, want “hulle wil elke burger vandie nuwe land aanmoedig om sy eie storie tevertel […].” (3)

Hulle stuur dit egter terug met ’n dekbriefwat sê dat hulle nou die Menseregtekommissieis en dat hulle in elk geval nie sy verslag kangebruik nie, want daar is nie “genoeg van [sy]eie storie nie.” (3, 5)

Een van die sentrale dokumente wat hygebruik in die boek is ’n geskrif oor Superman

uit sy studentedae. Superman boei hom vankleins af en hy begin as student navorsing tedoen oor die superheld.

Die verteller sien verskeie figure in sy leweverkeerdelik vir Superman aan, maar vindnooit die ware Superman nie. Een van die minoorspronklike gedeeltes in die boek is as dieverteller tot die volgende insig kom: “die wareSuperman was Clark Kent, en hy was dalkveel eerder die flipside van ’n image, sy werklikemag het daarin gelê dat hy weer in ’n gewoneman kon verander en nie andersom nie. En asjy daaroor dink: watter inspanning, watterfanatiese dissipline moet dit nie van ’n heldverg om ’n gewone mens met al sy beper-kinge, sy onvermoëns, sy lafhartighede […]te word nie.“ (19–20)

Van die ander dokumente wat hy insluit, is’n brief wat een van sy vriende vir hom in dietagtigerjare gestuur het, ’n lêer wat memo’suit 1988 bevat van ene onderkorporaal PietHaverman aan generaal Redelinghuys, ’n siel-kundige ondersoek oor drome, gedeeltes uitThe New Scientist Guide to Chaos, en aanhalingsuit Matthew Kentridge se boek An UnofficialWar (1990), “wat handel oor die stryd rondomPietermaritzburg in 1988. ” (220) Hy gebruiknie net die dokumente wat in sy studeerkameris nie. Later voeg hy ook ’n kortverhaal bywat per ongeluk afgelewer word op die plotwaar hy woon. In die kortverhaal verander F.W. de Klerk in ’n engel nadat die ANC ontbanword. (147)

Dit wil voorkom asof die verteller ‘n ge-fiksionaliseerde outeur-verteller Hans Pienaaris aangesien die brief van sy vriend wat dieverteller in die boek insluit, geadresseer is aan“H” (45). Verdere chaos word egter veroor-saak as ‘n karakter met die naam Hans Pienaaropdaag, homself identifiseer as die skrywervan “‘hierdie … eee … roman … bundel …van hierdie geskrifte’”, en vir die verteller sêdat hy hom (die verteller) uitgedink het (187).Die karakter Hans Pienaar en die verteller hetegter identiese notas in hulle notaboeke en


dit lyk asof die verteller weereens hallusineer(192).

Die karakter Pienaar het ’n verdere be-langrike dokument wat die verteller in sy boekmoet voeg: ’n verslag geskryf deur die karak-ter Pienaar se broer oor sy werk as verslag-gewer in die townships in die vroeë negen-tigerjare. Die karakter Pienaar was veronder-stel om die verslag by die Waarheidskom-missie in te handig, maar het vergeet. (190)

Deur middel van die verskillende do-kumente word gewys op die verteller se per-soonlike verlede en die Suid-Afrikaansegeskiedenis. Alhoewel die fokus hoofsaaklikop Suid-Afrika se politieke geskiedenis is,verwys hy soms op verfrissende wyse naander belangrike ontwikkelinge in die land,byvoorbeeld die koms van die persoonlikerekenaar. (24–25)

Die roman lewer nie slegs kommentaarop die verlede nie. Dit eindig met ’n pessi-mistiese siening oor postapartheid Suid-Afrika: Die chaos sal voortduur, want niksverander nie. Daarom is die boek gewaarborgvir honderd jaar.

Pienaar se boek gaan uiteindelik oor dieselektiewe en subjektiewe aard van die waar-heid en die geskiedenis. In een van sy ge-sprekke met die Wright-broers sê hy byvoor-beeld: “‘Want julle was nie die eerste mensewat ’n vliegtuig gevlieg het nie, stry. Wat jullenie van wil hoor nie, is van Admiraal Moshaiskiin 1883, by Krasnoje Selo naby St Petersburg,wie se vliegtuig TWEE enjins gehad het. Maarsy vlug is nie OPGETEKEN nie, dit is nie inWOORDE omskep nie…’” (133)

Die struktuur (of eerder gebrek aan struk-tuur) van Chaos, of Op soek na Superman, dieoutobiografiese inslag daarvan, en die wysewaarop die leser direk aangespreek word indie boek het my dadelik aan Koos Kombuisse “plakboek” Somer II (1985) laat dink. Dit hetegter nie dieselfde trefkrag as Kombuis seeksperimentele roman nie. In Pienaar se boekis daar niks wat my geskok (al word dit nie

aanbeveel vir “papbroeke” nie), geïnspireerof werklik bygebly het nie.

Joan-Mari [email protected] van StellenboschStellenbosch


Diva.Isa Konrad. Pretoria: Lapa Uitgewers, 2013.366pp. ISBN: 978-0-799-35932-9.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.29

Diva is Konrad se derde roman in die span-ningsfiksiegenre. Konrad het reeds agt liefdes-verhale geskryf, maar eers in 2010 begin omspanningsverhale te skryf (Die Ondenkbare,2010 en Soenoffer, 2011). Konrad het in Namibiëgrootgeword maar ná skool na Switserlandgeëmigreer. In 2001 het sy en haar gesinteruggetrek na Suid-Afrika as gevolg van haarman se werk. In 2008, ná sewe jaar in Suid-Afrika, emigreer die gesin weer terug na Swit-serland waar hulle steeds bly.

In Diva word ’n reeks moorde op bekendesgepleeg wat aanvanklik voorkom asof hullegeen konneksie met mekaar het nie. DeborahDeysel word by die moorde betrek omdatMarcel Alinberg sterf kort nadat sy hom by ’noperavertoning gaan besoek het. LuitenantJanek Baptiste word opgeroep om die moordeop te los en saam ontdek Deysel en Baptistedat die moorde wel ’n motief gemeen het,naamlik wraak. Konrad bou deurgaans aandie storielyn deur interessante kinkels by tevoeg en hou die leser tot aan die einde van dieroman aan die raai.

In albei die bogenoemde titels asook in Diva(2013) is daar verskeie aspekte wat ooreen-stem. In die eerste plek word twee elemente,liefde en moord (of dood), ingesluit. Diestorielyn word so gestruktureer dat liefde enmoord parallel met mekaar loop en mekaarin ’n mate voed—moord en dood lei tot dieontdekking van liefde. Hierdie liefde komegter in verskillende vorms voor, dit kan liefdeas verlange, liefde as ’n fisieke aantrekking,liefde as omgee of liefde as ’n seksuele ver-houding wees. Die tweede ooreenkoms is dieinsluiting van ’n spanningselement. Konradkry dit reg om die spanning in die romans sote struktureer dat die leser nie voor die eindevan die roman by die waarheid uitkom nie.

Alhoewel Diva as ’n speurroman beskryfkan word, is daar sterk elemente van die lief-desverhaal in hierdie roman teenwoordig. InDiva is dit hoofsaaklik die twee hoofkarakters(Deysel en Baptiste) se beroepe en hulle ver-houdings met die slagoffers van die geweldwat ’n verhouding tussen hulle aan die beginonwaarskynlik maak, alhoewel die leservermoed dat die twee karakters in ’n verhou-ding betrokke gaan raak.

Die verhouding tussen Baptiste en Deyselvind nie in die gewone volgorde plaas nie.Baie vroeg in die verhaal ontstaan daar reeds’n seksuele verhouding tussen die twee hoof-karakters. Dit is eers daarna dat hulle emo-sionele verhouding begin ontwikkel. ’n Sek-suele verhouding loop met ander woorde ’nemosionele verhouding vooruit en dit is diekarakters se beroepe en karaktereienskappewat hulle emosionele verhouding bemoeilik, niehulle seksuele verhouding nie. Konrad krydit in ’n mate reg om die “resep” van die lief-desverhaal op hierdie manier te verander eninteressanter te maak, maar dit neem van diespanning weg wat in ’n liefdesverhaal ontstaanwanneer die karakters eers ’n emosioneleband het voor ’n fisieke ervaring.

Konrad behou deurgaans ’n intense fokusop emosie in die roman wat verklaar kanword deur ’n stelling wat Konrad self oor Divagemaak het. Volgens ’n video wat Konrad opYoutube (http://www.youtube.com/watch?v=-AV_X9r75Ss) geplaas het waarin sy oor Divagesels, is emosies ’n baie belangrike kenmerkvan die opera-omgewing. Sy het beplan omdie sterk emotiewe aard van opera te ontginen in Diva se storielyn te inkorporeer. Emosiesword in die roman geïntensiveer deur diekarakters in kwesbare posisies te plaas en inhierdie situasies toe te laat dat hulle eienskappevan hulself en gevoelens wat hulle mag beleefaan mekaar openbaar. Konrad gebruik ookdramatiese beskrywings van emosies en dieomgewing waarin karakters hulself bevindom sekere situasies in die roman meer tref-


krag te gee. Deur vir die leser ’n meesterlikebeskrywing van ’n emosionele toestand (of’n omgewing) te gee, vermeerder Konrad dietrefkrag van verskeie tonele waar daar mindialoog tussen die karakters plaasvind:

Sy staan vasgenael in die middel van die

vertrek. Woede, selfverwyt, berou; sy het niks

anders verwag nie, maar wat sy voel, is nog

soveel erger. Hier in hierdie kamer het Marcel

gesterf, dalk hier waar sy nou staan, en hy

was stoksielalleen. Sy hou haar bors vas, want

dit pyn. Swart vingers kruip oor die rand van

haar gesigsveld en onsigbare insekte skree in

haar kop. Sy begin histeries raak, besef sy. (196)

Konrad kry dit reg om dramatiese beelde enbeskrywings deur die loop van die storielynte inkorporeer sonder dat dit steurend raak.Wat wel later begin pla, is die getwis tussenBaptiste en Deysel. Omdat die opwinding datdaar moontlik ’n fisieke verhouding tussen diekarakters kan ontstaan alreeds aan die beginvan die roman van die leser ontneem is, dratwis tussen die karakters nie by tot die bouvan spanning tussen die karakters nie en worddit teen die einde van die roman oorbodig.

Diva is nietemin ’n goeie speurroman.Konrad se storielyn het verskeie onverwagteelemente wat die leser geïnteresseerd hou enKonrad se beskrywings in die roman wakkerdie leser se verbeelding aan.

Lezandra [email protected] van Suid-AfrikaPretoria


klink anders. En is smagting, begeerte, drifnie juis dit waarom dit gaan nie? ’n Mens dinkhier aan die vertolkings van Amanda Strydomwat die “Sehnsucht” só magistraal kan opvang.

Die Aucamp-wyshede is hier (soos dieverskil tussen die cruiser en die flâneur). Daaris weggooi-opmerkings en informasie soosThomas Mann se belangstelling in gebruiktekondome of John Rechy se bekende Numberswat as ’n lyfteks van die cruisers gesien kanword.

Die obsessie met die Weimar-kultuur is ’nmetafoor: die letterkunde, die musiek, dieskilder- en beeldhoukuns van Jode en anti-Fasciste kon uit die puin van Europa verrys(149). Die opmerkings oor die Jodedom getuigvan gevoeligheid en insig via Neville Dubowen met kommentaar op Gordimer.

Besonder aangrypend is die huldeblyk oorArnold Blumer: nie ’n enigeen nie, ’n iemand.

Verrassende insigte is daar oor David Kra-mer en André Letoit. Hy wys op die gevarevan die kultusfiguur: of jy word oorskat of jyword nie ernstig genoeg opgeneem nie.Aucamp se opmerking dat ’n skrywer dieprooi van sy eie retoriek kan word, is iets watelke skrywer of digter behoort te internaliseer.Of dat talent jou vergeef sal word, veelsydig-heid nooit (in die wyse woorde van Hubertdu Plessis, 201).

Hy lewer kritiek op Nataniël se vertellingewat dikwels so oorwoeker word deur die sur-realistiese beelde dat ’n mens daarna die storienie kan oorvertel nie. In kommentare rondomKerkorrel, loof hy Willem Pretorius se werk.Hy merk ook op dat slegs diegene wat aandie ontvangkant van Koos Prinsloo se wrewelen wraak gestaan het, hul durf uitlaat oor diegeveg tussen Kerkorrel en Prinsloo (“Liedjieslewe langer as mense”). Insigryk is die bydraesoor Dory Previn, Cole Porter, Noël Coward—’n hele lewe se leeswerk word gul gedeel.

Kundigheid is die wagwoord in hierdiebelangrike boek wat 381 bladsye beslaan, ’nindeks het om die lees (en navorsing) te ver-

Koffer in Berlyn: Essays oor kabaret.Hennie Aucamp. Pretoria: Protea Boekhuis.381 pp. ISBN: 978-1-86919-830-5.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.30

By die lees van hierdie versamelbundel metessays oor die kabaret, heel gepas getiteldKoffer in Berlyn, word die leser herinner aanHennie Aucamp se enorme erudisie. ’n Mensword hier op ’n reis geneem deur die Musiek-en-liriek-beweging, die werk van Merwedevan der Merwe, wyle Stephan Bouwer, Etien-ne van Heerden se unieke aanslag, ensomeer.Die verbintenis tussen liriek en poësie wordbespreek, die bydraes (en vertolkings) vanbekende kunstenaars en hoe Yves Montandopsluit verseg het om in kafees op te tree.

Aucamp neem sy leser op ’n reis oor dieverskillende aspekte van die kabaret, onderandere hoe dit verskil van die revue of raak-punte vertoon met die tango. Dit is waar-skynlik een van die beste bydraes in hierdiebundel: die essay “Muses van die modder: Dietango en die kabaret”. Geweet Tango is ’n plek-naam in Angola? In Mali verwys dit weer na’n geslote ruimte, terwyl Domingo dit speels’n mini-opera genoem het. En hoe wonderlikis dit nie om van Casper Schmidt weer te hoornie. Aucamp skat sy verhaal “Die Natuurge-skiedenis van die Tango” reg in!

Hy gee ook erkenning aan sý leermeesters(soos wyle Con de Villiers) en aan ’n figuursoos wyle Stephan Bouwer wie se werk asteaterregisseur, digter, televisieregisseur enveral kenner van die liriek en kabaret, nognie na waarde geskat is nie. Die werk vanHerman en Lettie Pretorius word eweneenserken. Pretorius, voormalige hoof van die USse dramadepartement en tans woonagtig inAustralië, het baie werk in hierdie verbandgedoen.

In ’n sentrale essay “Koffer in Berlyn” (oor-spronklik verskyn in De Kat, Februarie 1987)wys hy op die subtiele verskille tussen Mar-lene Dietrich en Hildegard Knef—die smagting


gemaklik. Daar is benewens die bibliografie’n relevante diskografie en die leser word dik-wels verwys na die Universiteit van Stellen-bosch se dokumentesentrum vir verdere in-ligting. Terloops, dit is David (nie Dawid nie)Kramer; Barbra Streisand (nie Barbara nie).Waarom word Roland Barthes in Nederlandssiteer (139)? Hy is immers Frans; vertaal danliefs na Afrikaans.

Uiteindelik is hierdie boek veel meer as“essays oor kabaret”. Dit sit vol lewenswys-hede, oor grense tussen kulturele uitinge, oorverskillende vertolkings, ensomeer. Dit ver-raai ’n beskaafdheid en enorme insig in ’nwêreld wat waarskynlik vir menige jong mensvan vandag onbekend is. Die kreatiewe pro-gramgedig “Kabaret-ABC” vir Maestro Cas-per de Vries, verraai Aucamp se digterlike ta-lent. Daar word eweneens teatertekste op-geneem. Hier vind jy alles van Casper de Vriestot Hendrik Susan; van Peter Klatzow tot JackKerouac; van Jack the Ripper tot Bertolt Brecht.Van New Orleans tot New York.

Roland Barthes praat van “le grain de lavoix”, oftewel die “grein van die stem”: HennieAucamp het ’n uitsonderlik veelgeskakeerdestem binne ons letterkunde as kortverhaal-skrywer, bloemleser en kenner van kulturelerandverskynsels. Dalk moes die subtitel eer-der lui: essays oor kultuurverskynsels?

Joan [email protected] van KaapstadKaapstad


Shakespeare and the coconuts: on post-apartheid South African culture.Natasha Distiller. Johannesburg: WitsUniversity Press, 2012. 245 pp.ISBN: 978-1-86814-561-4.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.31

Hierdie boek bied ’n selektiewe oorsig vanShakespeare (dit wil sê die aanwending enstudie van sy dramatekste sowel as sy ikonieseposisie as kulturele betekenaar) in die Suid-Afrikaanse konteks—vóór, tydens en ná dieapartheidsera. Hiermee saam dien die sentralekonsep van die coconut en coconuttiness aan-vanklik as kritiek op die oorheersing vanbinêre paradigmas in die kulturele landskap,en word dan later herwin as voorstel vir ’nineengeweefde beskrywing van hibriedeidentiteitsvorme in Suid-Afrika.

Oortuigende argumente word vanuit lite-rêre en kultuurteoretiese kontekste aangebiedrondom die herposisionering van Afrika-identiteit. ’n Nuwe romantisering van essen-siële identiteitsvorme word kognitief geraamdeur die opposisionele verhouding tussen ’nelitêre Mbeki en ’n populistiese Zuma. Die dra-matiese ondergang van Mbeki die Afrika-Shakespeariaan staan ook as simbool van dieteenspoed van ’n lewenskragtige Shakespeare-tradisie in moderne Suid-Afrika.

Mbeki se elitêre Shakespeare is vir Distillerminder dinamies as vroeëre aanwendings uitdie literêre geskiedenis. Aanvanklik posisio-neer sy Shakespeare binne ’n simpatieke libe-rale Engelse tradisie, gebalanseer met ’n oor-sigtelike maar krities verantwoorde agter-grond van die koloniale geskiedenis vanEngels in Suid-Afrika. Dan word ons via diesendingskole, Sol Plaatje en die Drum-skrywers gelei na postapartheid aanwendingsvan Shakespeare, met spesifieke aandag virAnthony Sher se produksie Titus Andronicus(1995), Kopano Matlwa se boek Coconut (2007),Shakespeare in die hoërskoolsillabus, en dieretoriek van Mbeki.

Veral twee belangrike argumente loop opverskillende wyses deur die teks en kanvermeld word. Albei is genuanseerde negatie-we argumente wat sentraal staan in heersendedenkskole en die populêre diskoers oorShakespeare en Afrika.

Die eerste kan as ’n teenargument vir dieuniversele Shakespeare beskryf word. Distillerwys die oorbepaaldheid van Shakespearebinne Engels uit as ’n selfbestendigende feno-meen waarvolgens volop verbande en oor-eenkomste tussen Elizabethaanse Engelanden enige konteks gevind word, juis omdatsoveel kulturele rolspelers in die Shakespea-riaanse tradisie opgelei is en hy so ’n groot rolin hul kognitiewe raamwerk speel. Voorstan-ders van Shakespeare se universaliteit is dusvasgevang in ’n sirkelargument, en Distillerlewer ’n pleidooi vir meer eksplisiete konteks-tualisering sowel as benaderings tot Shake-speare wat nie betekenis reduseer tot domi-nante lesings van sy teks nie. Shakespeare isnie belangrik in Suid-Afrika omdat hy univer-seel is nie, hy is belangrik as gevolg van diespesifieke toepasbaarheid van sekere tekste(byvoorbeeld Julius Caesar, Othello, Macbeth),en die kreatiewe verwerkings en interpre-tasies wat sy status binne Engels gebruik enmisbruik om nuwe kulturele waarde te skep.

Die tweede argument beskryf die essen-sialisering van idees rondom Afrika-identiteit.Hier argumenteer Distiller veral oortuigenddat Suid-Afrikaanse identiteit sedert dieontstaan van die staat in sy huidige vorm be-ter beskryf word deur ’n positiewe herwin-ning van die beledigende term coconut as deurenige beroep op ’n veronderstelde vooraf-gaande homogene Afrika-identiteit. Die lite-rêre geskiedenis bied verskeie teenvoorbeeldevir die negatiewe beeld van die coconut: SolPlaatje, Can Themba en Bloke Modisane segenuanseerde Shakespeare-intertekste de-monstreer ’n dinamiese ondermyning van diekoloniale establishment op haar eie speelveld.Themba wys dat “African violence is not the


violence of the jungle, not the unthinkingactions of animals, but the human violence ofShakespearean emotions and intrigues”, envolgens Deborah Sneddon “Shakespeare isequally subjected to Plaatje”. Hierdie skrywersse toe-eiening van Shakespeare maak coco-nuttiness ’n legitieme Suid-Afrikaanse iden-titeit.

Beskouende tekste oor Suid-Afrikaanse let-terkunde struikel dikwels oor probleme metmeertaligheid, en ’n gebrek in die boek kanook in hierdie aspek uitgewys word. Juis hiersou daar moontlikhede wees om die genoem-de verstrengeldheid van Shakespeare en EngLit (haar afkorting vir die praktyk en hiërar-gieë van Engelse literêre studies) vanuit ’nander hoek te benader. Plaatje se Setswana-vertaling van Shakespeare word genoem(Diphosophoso – A Comedy of Errors), maar dieleser moet tevrede wees met ’n blote algeme-ne vermelding. Dit is nie aan hierdie leser be-kend of kritiese vergelykende werk al oor dievertaling gedoen is nie, maar Shakespeare inSuid-Afrika word sekerlik selfs interessanterwanneer vertalings ook in ag geneem word?

Vermoedelik sou die Afrikaanse literêre sis-teem ook sterker (of enigsins) ter sprake komas só ’n benadering gevolg is. Die afwesigheidvan name soos Brink en Krige in die boek isopmerklik, en slegs Breyton (sic) Breytenbachse 1970 vertaling van Titus word vermeld—dit binne ’n 25-bladsy hoofstuk wat aanAnthony Sher se mislukte Titus Andronicus toe-gestaan word. Dit laat ’n mens wonder ofenkele reëls nie byvoorbeeld aan ’n produksiesoos Marthinus Basson se (geslaagde) Romeoen Julia gewy kon word nie—as coconuttiness’n aanduiding van hibriditeit en komplekseidentiteite word, verdien die Afrikaanse tea-terwêreld en -letterkunde ook vermelding.

Die boek gee egter nie voor om ’n geskie-denis van die letterkunde te wees nie. Die ver-naamste literêre tekste wat betrek word, isMatlwa se Coconuts en die werk van Plaatjeen die Drum-skrywers—’n selektiewe greep

op die Suid-Afrikaanse letterkunde, wat dienodige skietgoed verskaf om ’n indringendekritiek te lewer op ’n hedendaagse Suid-Afrika“where racial identities are being hardened andsimplified”. ’n Meer sinvolle gevolgtrekkingis om die boek te prys vir die sterk en posi-tiewe insette uit die veld van literêre studiesen die geskiedenis van die letterkunde, langstekste uit die populêre diskoers en die politiekeretoriek. Hierdeur slaag die boek daarin om’n diepgaande analise en kritiek van nuwe ont-wikkelinge in die Suid-Afrikaanse bewussyndeur te voer. Die pleidooi vir ’n meer genuan-seerde en histories verantwoordbare beskou-ing van die coconut-identiteit is ’n waardevollebydrae tot die openbare debat.

Tertius [email protected] van Fort HareOos-Londen


stel, waar hy van 1966 tot 1988 gewerk het endie Instituut vir Sendingwetenskaplike Na-vorsing gestig het. Hy het deelgeneem aandie NG Kerk se omstrede publikasies, Ras, Volken Nasie in die Lig van die Skrif en Kerk en Same-lewing.

Hy beskryf die kerkskeuring met dieafstigting van die Afrikaanse ProtestantseKerk as ’n “onherstelbare tragedie” (230).Boshoff wou nooit die NG Kerk verlaat nie.Sy standpunt was dat die NG Kerk nie skaammoet wees om Christus se kerk vir die Afri-kanervolk te wees nie (477). Aan die eindewas hy bevrees dat die kerk weens sekulari-sasie besig was om irrelevant te raak.

Die tweede deel van die outobiografiehandel oor die woelinge wat Boshoff as voor-sitter van die Suid-Afrikaanse Buro vir Rasse-aangeleenthede (1972–2002), voorsitter vandie Afrikaner-Broederbond (1979–83), hoof-leier van die Voortrekkerbeweging (1981–89),en stigter en voorsitter van die Afrikaner-Volkswag (1984–99) beleef het. Hierdie deelbevat belangrike inligting omdat dit vertelword vanuit die binnekringe van die “Afrika-nervolk” en handel oor die gebeure rondomdie skeuring van die Nasionale Party en dieAfrikaner-Broederbond, wat so ’n deurslag-gewende rol gespeel het in die aftakeling vandie “ou” Suid-Afrika. Boshoff se aangenameherinnerings aan Voortrekkerkampe (deel 2,hoofstuk 4) is ’n kosbare stukkie kultuurge-skiedenis. Hy verdedig ook die Broederbond,wat “selflose diens” gelewer het (283).

Carel Boshoff was ’n Verwoerdman. Hywas met Verwoerd se dogter, Anna, getrouden besing haar lof as sy vernaamste steun-pilaar. Ideologies het Boshoff ook Verwoerdse visie van afsonderlike ontwikkeling on-derskryf. Hy het geglo dat die tuislandbeleidvreedsame naasbestaan in Suid-Afrika konverseker (deel 2, hoofstuk 2). Toe hy in die1970’s sien dat daar nie bevredigende vor-dering daarmee gemaak word nie en dat ditop mislukking afstuur, het hy ’n volkstaat vir

Dis nou ek: Carel Boshoff, ’n outobiografie.Carel Boshoff. Pretoria: LAPA Uitgewers,2012. 595 pp. ISBN: 978-0-7993-5193-4.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.32

Carel Boshoff was ’n swaargewig, wat ’nbeduidende rol op die kerklike, kulturele enpolitieke terreine in die Afrikaanse same-lewing gespeel het. As leier was Boshoff nie ’nblote teoretikus nie, maar ’n doener wat in sylewe hard gewerk en baie tot stand gebringhet. Iemand wat soveel leiersposisies bekleehet, was onvermydelik ’n belangrike stem indiskoerse onder Afrikaners. Daarom is sy om-vattende outobiogafie, Dis nou ek, ’n belang-wekkende publikasie met insigte oor wat hyen sy ondersteuners die “Afrikanervolkslewe”sou noem, waarvan kennis geneem behoortte word.

Boshoff was ’n kerkman. Die eerste deelvan sy outobiografie handel oor sy kinder-en studentejare en sy loopbaan as predikant,sendeling en sendingwetenskaplike. Hy vertelhoe ’n ernstige siekte van sy pa hom ’n ver-bintenis aan God laat maak het om die evan-gelie te verkondig (voorwoord). Nadat hy syteologiese opleiding in Pretoria voltooi het,het hy eers ’n predikant in ’n blanke NG ge-meente geword, maar spoedig sy roeping totsendingwerk in swart gemeenskappe gevolg.Hy het geglo dat sending die wese van diekerk is. Sy vertelling van al die uitdagingswaarvoor hy en sy vrou, eers in die sending-veld op die Transvaalse Laeveld (deel 1, hoof-stuk 5) en later in ’n stedelike bediening inSoweto te staan gekom het (deel 1, hoofstuk5 en 6), is interessant en insiggewend. Boshoffhet predikant in sinodale diens vir sending bydie Suid-Transvaalse sinode van die NG Kerkgeword. Hy het met sy nagraadse studies indie teologie voortgegaan en in sy doktoraleproefskrif ’n sendingteologie vir die bedieningvan swart mense in Suid-Afrika ontwerp. Hyis by die Fakulteit Teologie van die Universiteitvan Pretoria as sendingwetenskaplike aange-


Afrikaners begin propageer as die enigsteoorblywende moreel regverdigbare opsie omswart oorheersing te vermy (251, 253). In die1980’s het hy ophou stem vir die NasionaleParty, maar die leiers van die KonserwatieweParty het hom ook teleurgestel.

Deel 3 handel oor die volkstaatbeweging.Boshoff se standpunt was dat ’n volk nie son-der ’n eie grondgebied kan voortbestaan nieen net sy eie toekoms kan skep (Verwoerd seideaal) en sy eie identiteit kan handhaaf indienhy oor sy eie land regeer (313, 315, 335). In die1980’s en 1990’s was Boshoff die prominentstevolkstater en het hy as president van dieAfrikaner-Vryheidstigting (1988–2007) enNoord-Kaapse leier van die Vryheidsfront(1994–2002) vir baie Afrikaners die verper-soonliking van die volkstaatdroom geword.Op Orania het hy probeer bewys dat ’n volk-staat ’n werkbare model vir die uitoefeningvan selfbeskikking deur ’n gemeenskap kanwees (deel 3, hoofstuk 2–4). Verdeeldheidonder die verskillende volkstaatgroepe ná1994 het volgens Boshoff veroorsaak dat dieverwagtings wat van die Volkstaatraad ge-koester is, nie gerealiseer is nie en die beweging“steriel” geraak het (427, 447). Uiteindelik hetook die Vryheidsfront se geesdrif vir ’n volk-staat verflou (442).

Boshoff hou nietemin vol dat in die Suid-Afrikaanse situasie in die 20ste eeu ’n volk-staat die enigste werkbare model was om dieselfbeskikkingsreg van die Afrikaner terealiseer en dat dit steeds in die 21ste eeu ’nwerkbare opsie bly. Hy het bly hoop datOrania die begin kon wees van ’n “pêrelstringvan dorpe 5–10 km uit mekaar” (481) waar-mee die volkstaat uiteindelik gerealiseer konword. Hierdie droom lyk vandag dalk nie baierealisties nie. Tog was die volkstaat as politiekealternatief, hoewel dit nooit vir die meesteSuid-Afrikaners aanvaarbaar was nie, ’n be-langrike inset in Afrikanerdiskoerse. Miskienhet die volkstaatgedagte te laat op die Afrika-ner se politieke agenda beland, toe dit al

duidelik was dat apartheid misluk. Indien ditbaie vroeër, in die 1950’s, oorweeg is, kon ditdalk ’n betekenisvolle bydrae gemaak het.

Boshoff se outobiografie is ’n lywige, maarbaie leesbare, werk. Die interessante vertel-lings en refleksie deur ’n binnekringleier oorkerklike, kulturele en politieke kwessies watin ’n bepaalde periode vir die Afrikaners vandie uiterste belang was, maak daarvan ’nwaardevolle eerstehandse bydrae tot die ge-skiedenis en kultuurerfenis van die “Afrika-nervolk”.

Kobus du [email protected]


Lover of His People: A Biography ofSol Plaatje.Seetsele Modiri Molema. Translated andedited by D. S. Matjila and Karen Haire.Johannesburg: Wits University Press, 2012.122 pp. ISBN: 978-1-86814-601-7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.33

Solomon Tshekisho Plaatje was one of theoutstanding South African intellectuals andmen of letters of the twentieth century. Hewas one of the leading lights of the NewAfrican Movement, a political, cultural andsocial and literary renaissance that eventuatedin the country between 1860 and 1960 whole-heartedly engaged with the transformationof European modernity into New Africanmodernity. In an obituary notice publishedwithin a few days of Plaatje’s death in 1932 atthe age of 53, H. I. E. Dhlomo, a brilliant NewAfrican intellectual in his own right of a suc-ceeding generation, wrote these remarkablewords which posterity has assented to theircorrectness in estimating the genius of thisextraordinary man: “A great, intelligent leader;a forceful public speaker, sharp witted, quickof thought, critical; a leading Bantu [African]writer, versatile, rich, and prolific; a man whoby force of character and sharpness of intellectrose to the front rank of leadership notwith-standing the fact that he never entered a secon-dary school; a real artist, passionate, assiduous,alert, keenly sensitive”. Subsequent scholars,intellectuals, political leaders have concurredwith this high estimation from Brian Willan’smagisterial biography Sol Plaatje: South AfricanNationalist, 1876–1932 (1984) through theReader’s Digest Illustrated History of South Africa:The Real Story (1989, 1994, 2006: with Christop-her Saunders as the Consultant Editor andColin Bundy as the Historical Advisor) toNelson Mandela’s autobiography Long WalkTo Freedom (1995). Other South African writersand intellectuals such as Ezekiel Mphahlele,Richard Rive and Njabulo Ndebele have had

much to say about Solomon Plaatje over thelast three decades.

The first person to devote a whole book tothe historical importance of Solomon T. Plaatjewas Seetsele Modiri Molema (1891–1965) whoknew him politically and intellectually perhapsbetter than anyone else who was his protégé,being fifteen years younger than his Master.Molema, a medical doctor, was a major NewAfrican intellectual in his own right within theNew African Movement having published in1920 a major historical work The Bantu: Pastand Present as well as other books in lateryears. Molema knew him as a boy becausehis father, Modiri Molema, a member of theMolema Chieftaincy among the SetswanaNation, financed Plaatje’s first newspaperKoranta ea Becoana and later partly assisted hissubsequent newspaper ventures such as Tsalaea Sechuana and Tsala ea Batho. The book underreview is an English translation of Molema’sSol T. Plaatje: Morata Wabo which was publishedin Setswana in 1965.

Molema begins Morata Wabo by portrayingPlaatje’s intersubjectivity as that of a childprodigy which was constantly in search forknowledge to explain the order of things orthe state of forms. This preternatural curiosityexplains why he never felt the historical ne-cessity for formal education. This social andintellectual awakening occurred at a verycritical moment in the historical developmentof the territory that was to be designated asthe Union of South Africa of 1910: the momen-tous defeat of African traditional societies bythe triumphant European modernity that hadviolently entered African history several cen-turies earlier. Among the preeminent agentsof European modernity were the missionarieswho paradoxically played an equally debilita-ting and enabling role in African history.

In the particular instance of Plaatje’s per-sonal formation this was the violent encounterbetween Barolong history and European his-tory in adjacency to San history, Griqua history


and Khoe history. From the Berlin Lutheranmissionaries Plaatje learned the importanceof languages in the formation of a modernsensibility: hence his remarkable self-empo-werment in acquisition of many languages:English, German, French, Dutch, Hererolanguage, Afrikaans and other African lang-uages.

From Barolong history Plaatje learned thenecessity of resistance, resilience, fortitude andself-empowerment: this led him to anawareness of the necessity of forging a na-tional consciousness with other African Na-tions in order to construct a counter-narra-tive to the hegemony of European modernity.This awakening to the necessity of forging amodern consciousness led Plaatje to engagehimself with new newspapers, new politicalorganizations, new associations, new transla-tions, new literary forms, new politics and newlinks to the African Diaspora.

This acute awareness of the necessity ofmodern consciousness without necessarilyrejecting or forsaking traditional forms ledPlaatje to be at the forefront at the formationof the African National Congress, the NewAfrican Movement, the Black Press Assoc-iation, and participant in the extension of PanAfrican connections to the African continent.It is with the multiplicity of these undertakingsthat made Plaatje a leading participant in thetransformation and transfiguration of Euro-pean modernity into New African modernityin South Africa.

His great articles, essays, analyses andmeditations contributed to many South Afri-can, American and British newspapers werepart of the forging of New African modernitycontra European modernity. The novel Mhudi(1930), the milestone book of political philo-sophy and analysis Native Life in South Africa(1916), Sechuana Proverbs with Literal Trans-lations and Their European Equivalents (1916),and numerous major essays were part of anenormous undertaking in constructing a

’new’ modernity. Yet his adaptations of Wil-liam Shakespeare’s Julius Caesar, The Merchantof Venice, Romeo and Juliet, Much Ado About andOthello into Setswana seem to say that al-though New African modernity should dis-engage itself from European modernity,British history and South African history wereinseparable from each other.

In writing this brief yet superb biographyof Solomon Tshekisho Plaatje, Seetsele Modi-ri Molema was following in the footsteps of S.E. K. Mqhayi who wrote biographies of NewAfrican intellectuals such as Elijah Makiwaneand Walter Benson Rubusana. Like the greatXhosa poet, Molema was one of the early cul-tural historians of the New African Move-ment.

The translators and editors of Sol T. Plaatje:Morata Wabo, D. S. Matjila and Karen Haire,have succeeded magnificently in their under-taking. They provide a wonderful intellectualsketch of the author of the book as well as asample of Plaatje’s incomparable writings. Allin all Wits University Press deserves commen-dation for such an exemplary effort.

The greatest South African scholar in thetwentieth century, Clement Martin Doke(1893–1980), would have admired this book.

Ntongela [email protected] African independent scholarand writer based in Bangkok, Thailand.


Huisbeelden in de moderne Neder-landstalige poëzie. [Images of house andhome in contemporary poetry written inDutch].Irena Barbara Kalla. Ghent: Academia Press(Lage Landen Studies Vol. 4), 2012. 381pp.ISBN: 9789038220864.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.34

Writing about matters related to the LowCountries in a language other than Dutchoften requires a word or two of geo-linguisticclarification. Such explanation is also appro-priate here, not only to account for a ratherrough translation of the title of Irena BarbaraKalla’s book. Dutch (Nederlands), the officiallanguage of the Kingdom of the Netherlandsis also one of the three official languages ofBelgium, where it is spoken predominantly inFlanders and hence is often—incorrectly—referred to as “Flemish”. As Huisbeelden in demoderne Nederlandstalige poëzie is a survey ofthe post-1945 poetry from both the Nether-lands and Belgium, the language functions asthe main distinctive criterion, which is reflectedin the original title and its rough translation.

The New Oxford American Dictionary, whichthe late Steve Jobs was kind enough to includein the Apple computers’ software package,defines house as “a building for humanhabitation, esp. one that is lived in by a familyor a small group of people”. The lexicographicentry contains a number of pictographicrepresentations of different house styles. Thephysical manifestation of the archetypalconcept HOUSE is only one of many sensesof this word researched in Kalla’s book. Apartfrom denoting a building, a house also means“dwelling, relatives, family, origin, space,identity, memory, future” (5). Having its ownconnotations, each of these senses evokesdifferent images poetically expressed throughmetaphors and metonymies. Meanings of theword house and the imagery constructedaround it have changed in time; fifty years

ago they were different than they are now; inwhat way different is one of the questionsKalla attempts to answer. Obviously, theimages employed in the analysed poems arenever without context; in order to explaincertain metaphors, a broader contextualperspective—sometimes including the entireoeuvre of a given author—is often necessary.Kalla examines poems written in the years1950–2012, focusing on the dynamic relationbetween individuals and their homes andhouses, on the poets’ views on their artexpressed by means of house and homeimagery, and on the images themselves,whose evolution she attempts to reconstruct.

Kalla’s study consists of three parts. Thefirst one focuses on the images of house andhome in poetry, with particular regard to therelation space-identity-language, followed bythe short outline of the methods of analysingpoetry applied in Dutch studies. This leads tothe presentation of the Conceptual MetaphorTheory (CMT) and the Blending Theory (BT)developed by Mark Turner and Gilles Faucon-nier—the main methodological framework ofKalla’s work. The second part consists of acritical overview of house and home imagesin the poems written in Dutch in the period1950–2012. Partially reflecting the chronologyused in the (northern) Dutch literary historio-graphy, the survey is arranged per decenniumand is preceded by a brief account of the mostimportant house and home images since thenineteenth and early twentieth century, whichis necessary in order to obtain a broadercontextual perspective. A quantitative princi-ple is used in the selection of research material.Detailed analyses of the poems representativefor each decennium constitute the third partof Kalla’s study. The selected texts are repre-sentative with regard to the relation “I”–”house”,the poetical views, and conceptual metaphorsdominant in the decade in question.

The Blending Theory, enabling a view of aliterary text as a complex blend, is a research


tool, originating from the cognitive approachto language and, by extension, also to lite-rature. This approach, and especially its literaryapplication propagated by, among others,Peter Stockwell has not yet been widely usedin the study of literature and Dutch literaturein particular, though its growing popularity isa fact. Kalla’s Huisbeelden in de moderne Neder-landstalige poëzie can therefore be viewed as apioneering work not only in Polish or CentralEuropean Dutch studies, but also in Dutchstudies in general. The methodologicalsections of Kalla’s work start with conclusionsdriven from Lakoff and Johnson’s MetaphorsWe Live By and lead through the subsequentstadia of the development of the cognitiveapproach to Conceptual Metaphor Theory,Turner and Fouconnier’s Blending Theory andStockwell’s cognitive poetics. As English is themain—not to say the sole language of thisapproach—the author writing in a languageother than English faces translation-relateddifficulties. Kalla often retains a given term inits original English form. In spite of this fact,the Dutch text of her study does not seemdistorted. The methodological framework ofliterary cognitivism is still relatively new,hence a model analysis demonstrating theworkings of this methodology, similar to theones in the third part of Huisbeelden in demoderne Nederlandstalige poëzie, but located inthe first part, may prove useful to readers notentirely familiar with this approach.

Both the cognitive approach and the quan-titative principle of sources selection offerspecific advantages to the second part ofKalla’s study. Conceptual metaphor, a conceptcovering a broader spectrum of rhetoric/stylistic phenomena, counters the danger of(over)simplification, which is not easy to avoidwhile attempting to study sixty years ofliterary production within the space of 250pages. Adopting the quantitative principle inthe process of selection of the research ma-terial also seems to have been a good choice

given the size of the work corpus manageableby a single researcher. Adopting the qualita-tive principle might have provided the authorwith more representative and perhaps lessself-evident research material; on the otherhand, it is the quantitative principle that pro-vides a diversity of material, therefore count-ering its supposedly self-evident character.

The implicational structure of Kalla’s bookis one of its best features. The adoptedmethodology in part one helps to structurethe overview in part two, which then leads tothe selection of both conceptual metaphorsand poems characteristic of a given decen-nium in part three. The poems by Jan G. El-burg, the core member of the Fifties Move-ment (Beweging van Vijftig), and by the poet-architect Albert Bontridder serve as realisa-tions of the conceptual metaphor HOUSE ISA BODY—one that, according to Kalla, wasmost prominent in the fifties. The sixties arerepresented by the texts by J. Bernlef andHerman de Coninck, realising the conceptualmetaphor POEM IS A HOUSE. The cognitive-ly defined space of poetic reflection plays themain role in this section. The followingsection—devoted to the poems by Willem vanToorn and Luuk Gruwez seen as realisationsof the conceptual metaphors POEM IS AHOUSE and HOUSE IS A POEM—is some-what problematic. Of the books of poemsdiscussed in this section, only one was pub-lished in the 1970s. This section also seems themost interdisciplinary; in addition to theterminological apparatus of the BlendingTheory, Kalla refers to Gérard Genette’sclassification of texts. The subject matter ofthe discussed poems makes this section fairlyintertextual. The following section—an ana-lysis of the poems by Leonard Nolens andEsther Jansma, in which the conceptual me-taphor LANGUAGE IS A HOUSE is discus-sed—also contains texts written in two de-cades, respectively the 1980s and 1990s.HOUSE IS THE WORLD and EUROPE IS A


é

HOUSE are the conceptual metaphors re-presentative of the beginning of the twenty-first century. The texts by the Fleming ErikSpinoy and the half-Palestinian Ramsey Nasrare chosen as actualisations of those conceptualmetaphors. A change in Dutch attitudestowards emigrants that occurred in the firstdecade of the twenty-first century serves asimportant contextual background.

Like Stockwell before her, Kalla advocatesthe use of the cognitive approach as a meansof teaching literature, especially poetry.However, her study itself does not containmany didactic implications. Other possibleapplications of the cognitive methodology inliterary studies as well as pointers to futureresearch, which Kalla’s innovative studysuggests, are also not expressed adequately.

“In verscheidenheid verenigd – eenheid inverscheidenheid” [In diversity united—unity indiversity]—the motto of the Dutch studiesconference held in Poznan in May 2013—is agood phrase to describe Irena Barbara Kalla’sbook: an analysis of poems written in Dutch,conducted by the Polish researcher, in themethodological framework of the English-language texts. By combining these elementsKalla arrives at conclusions relevant for Dutch(the survey of Dutch poetry), English (anotherapplication of cognitive approach) and Polishstudies (an account of the house-relatedimagery, popular in Polish Literature). Herdecision to write in Dutch enables Kalla toescape the problem of translation of the sourcematerial. On the other hand, the innovativecharacter of this book and its interdisciplinaryvalue, beg the conclusion that at least frag-ments of Kalla’s study should be translated.

Przemyslaw [email protected] of WroclawWroclaw, Poland

--

-


Finding Soutbek.Karen Jennings. London: Holland ParkPress. 2012. 183 pp. ISBN: 978-1-907320-20-0.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v50i2.35

The unique features of the prose of KarenJennings, so evident in her short stories like“Andries Tatane” and “Making Challah”, re-emerge in her striking first novel, FindingSoutbek. Jennings’ novel, like many of herstories, combines her interest in the wayordinary South Africans exist in the shadowof both their personal pasts and of the longhistory of colonial conquest and anti-colonialstruggle. While her fiction insists on combingthis long past with the present, her focus isalso on present lives and struggles of theworking class and the marginalised. She fore-grounds both the poetic and exceptional inthese ordinary lives, but does so presentingus with the realities of marginalisation, pover-ty and struggle for survival that overwhelmsthese momentary gestures of hope. Jennings’unique achievement in her novel is the mannershe is able to create the poetic and allegoricalin her spare, understated prose descriptionsof character and place, making us believe sheis writing about a very particular and realplace but which is at the same time metonymicof all South African space.

Despite the fictitious name, Soutbek is adistinctly West Coast town. Jennings drew onher visits to the West Coast towns ofDoringbaai and Strandfontein to help createSoutbek, at the mouth of the Oliphants River.Like so many spaces of habitation, urban orrural, in South Africa even nineteen years afterthe end of formal apartheid in 1994, Soutbekis a riven space. The upper town is the place ofthe poor and destitute, physically apart forthe lower town where the wealthier folk live.It is interesting how Jennings underplays butimplies the racial composition of these typicaldivides. The allegorical and poetic characterof the prose is then combined with a bleak

but starkly realistic prose which presents uswith an analysis of the growing divide incurrent South Africa between the poor andthe moneyed, and the increasing loss of faithin politics and even in history by the majorityof citizens.

These seamless and integrated shifts innarrative mode make Finding Soutbek a haun-tingly strange and unusual South Africannovel. It tells the story of Pieter Fortuin, hisyoung wife Anna and the two communitieswho live in the tiny fishing town of Soutbekin contemporary South Africa. Fortuin, thefirst coloured mayor of the town, who nowof course lives in the lower town, has to copewith a devastating fire destroying many ofthe dwellings in upper town and displacingthe residents to temporary accommodationin the lower town. To compound the woes ofthe mayor, the fire which marks the openingof the narrative is accompanied by winterflooding and cold that cuts the town off fromthe world. The apocalyptic start to the novelsets the mood of tragedy and trauma thatpersists to its very end. The struggle of thefolk of the upper town to survive and over-come the natural and man-made catastrophesthey face is compounded by the duplicitousrole played by Fortuin, who, despite hisorigins as the son of a poor fisherman fromthe town, and despite his philanthropic acts,becomes wealthy through devious and self-serving schemes and whose plans to recon-struct the upper town would entail furtherforced removals of the poor.

This tale of dystopia in contemporary smalltown South Africa is told in tandem with asecond, historical narrative that recounts theorigins of Soutbek in the journey into theNorth West interior by an expedition group,led by rogue free burgher Pieter van Meer-man from Van Riebeeck’s Cape in the early1660s. This narrative is supposedly the his-torical research done by Fortuin and an out-cast professor and apologist for apartheid


living in Soutbek, Pearson. Fortuin and Pear-son are intent on gentrifying the town by in-creasing its appeal to tourists, claiming thishistory, which they publish as a book, de-monstrates the uniqueness of Soutbek in theSouth African political landscape because it hasbeen a place of racial harmony with theintegration of Dutch colonists, and Khoisan,Strandloper and Namakqua natives since itsvery foundation centuries ago. While thisparallel narrative starts off tenuously linkedto the contemporary one, the history bookand the story of contemporary Soutbek be-come increasing entangled as characters areinspired and then disillusioned by the book.

Jennings invites the reader to consider thecomplicated manner history is refashioned togive legitimacy to particular conceptions ofand vested interests in the present. Forexample, Fortuin and his collaborator fabricatethis history for their own selfish ends, but thisdoes not stop Anna, the foundling Sara wholives with the Fortuins and Willem, Fortuin’sdown-and-out nephew, from finding inspira-tion in the book initially. When the history iseventually exposed as a fake, the ever-presentdivide between Fortuin on the one hand, andhis wife, nephew and the community on theother, becomes an insurmountable chasm asFortuin is exposed and isolated for the self-serving public official he is.

The ending of the novel is almost comple-tely devoid of hope as the town of Soutbekdisintegrates after the failed gentrification at-tempt by Fortuin and Professor Pearson leadsto a stalled public housing project for the uppertown inhabitants and the privileged fromlower town sell off property and abandon the

town. The despair that pervades at the end,and the cynicism that prevails about historyand the idea of progress it carries, make thisan unusually pessimistic but certainly notunrealistic ending to a post-apartheid novel.The remaining characters gather around thegrave of one of their young, whom despairhas driven to suicide, as the iron ore trainrattles by, taking the metal from the interiorto the coast further south for export, symbolicof how globalised capitalist exchange bypassesSoutbek and impoverishes it.

Finding Soutbek is published by the London-based Holland Park Press which has as itsmission to bring Dutch authors of fiction andpoetry to a wider English readership. Accord-ing to the Holland Park Press website, Jen-nings was born in Cape Town in 1982 and sheholds MA degrees in both English Literatureand Creative Writing from the University ofCape Town. She is currently working on hersecond novel as part of a PhD in CreativeWriting at the University of KwaZulu-Natal.Her short stories, the form she focussed ontill her stab at the novel, have been widelyacclaimed, both nationally and in places likeGreece and Australia. The story “From Dark”won the Commonwealth Short Story Compe-tition for the African region in 2010. Jenningshas published her innovative work in alterna-tive and web-based fora like Botsotso, The Kala-hari Review and Itch. Her second novel is keenlyawaited.

Shaun [email protected] of StellenboschStellenbosch

Ingeboek. - SciELO · 170 TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 50 (2) • 2013 uit ons hande spruit...

Documents

Transcript of Ingeboek. - SciELO · 170 TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 50 (2) • 2013 uit ons hande spruit...