1. KTSAD GELME ve VERGLENDRME DERS 2013 DO.DR.MUSTAFA DURMU Gazi niversitesi BF Maliye Blm zinsiz oaltlamaz- Do. Dr. Mustafa Durmu 1 2. DERS PLANI I. Giri,Tarihsel Geliim, Kavramlar ve Azgelimilik Sorunlar II. Kalknma Byme Teorileri Kalknma teorileri Byme Teorileri Klasik Byme Teorisi Marksist Byme Teorisi Keynesgil Byme Teorileri / hracata Dnk Byme Teorileri Neo-Klasik Byme Teorileri Yeni(Endojen) Byme Teorileri III. Sermaye Birikimi Kalknma / Byme likisi Sermaye birikimi Reel tasarruflarn mobilizasyonu Yatrm- byme ilikisi Vergileme-byme ilikisi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 2 3. DERS PLANI IV. zel tasarruflarn mobilizasyonu sorunu Finansal piyasalar ve gelimekte olan lkelerde tasarruflarn mobilizasyonu sorunu Finansal piyasalarn gelitirilmesinde vergi politikasnn rol V. Alternatif Strateji : Kamu kesimi tasarruflar ve vergi politikas rnek olay : 1868 Meiji Restorasyonu VI. Kamu harcamalar ve iktisadi kalknma/ byme sorunu Dsallklar, srdrlebilir kalknma/evre sorunlar ve vergileme VII. Vergileme ve iktisadi kalknma/byme Byme ile ilgili temel vergisel kavramlar ve tanmlar Gelimekte olan lkelerde vergi sistemleri / yaplar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 3 4. DERS PLANI VIII.Vergi Politikas : Kamusal tasarruflarn Artrlmas Vergi oranlarnn deitirilmesi - Ek Kayp Analizi ve Laffer Erisi - Uygulamada farkl vergilerin farkl iktisadi etkileri - Vergi oranlar ve kayt dlk Vergi tabannn geniletilmesi Vergi ynetiminde etkinliin salanmas Temel vergi reformu Vergi reformlarnn sonular Vergi reformunun normatif analizi Vergi reformu siyaseti Optimal vergileme Etkin ve adil bir vergi sisteminin temel nitelikleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 4 5. KAYNAKA Wallerstein, Immanuel, -The Modern World System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World Economy in the Sixteenth Century, 1979. -The Modern World System II: Mercantilism and the Consolidation of the European World- Economy, 1600-1750, 1980 . -The Modern World System III: The Second Era of Great Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840s, 1988. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 5 6. KAYNAKA Andre Gunder Frank, "The Development of Underdevelopment", 1966. Samir Amin, Unequal Development: An Essay on the Social Formations of Peripheral Capitalism, 1976. A.P. Thirlwall, Growth and Development, 2005. M.Gillis, D.Perkins, M.Roemer, D. Snodgrass, Economics of Development, 1996. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 6 7. KAYNAKA N. Gemmell, Taxation and Development, Surveys in Development Economics (edt. N. Gemmell), 1987 iinde, s.269-306. Robin Burgess ve Nicholas Stern, Taxation and Development,Journal of Economic Literature Vol.31,No.2 (June 1993), s.762-830dan eviren Mustafa Durmu, Vergileme ve Kalknma, Maliye Dergisi, Say 152, Ocak- Haziran 2007, s. 1-59. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 7 8. KAYNAKA Fikret Bakaya, Paradigmann flas: Resmi deolojinin Eletirisine Giri, zgr niversite, 2009. Azgelimiliin Sreklilii, zgr niversite, 2004. Kalknma ktisadnn Ykselii ve D, zgr niversite, 2004. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 8 9. Temel Sorular 1. Kalknma sorunsal nedir? 2. Kalknma - byme ilikisi nedir? Her tr byme kalknma anlamna gelir mi? 3. Kalknma- byme - ekoloji nasl bir etkileim iindedir? 4. Azgelimiliin nedenleri nelerdir? 5. Gnmzde kapitalist retim tarz altnda kalknmak mmkn mdr? Kapitalizm artk kalknmann nnde engel midir? 6. Kresel kapitalizm altnda kalknma paradigmas geerli midir yoksa km mdr? 7. Uluslar aras ve yerli piyasalara dayanlarak kalknma ve sanayileme mmkn mdr? 8. Kalknma asndan 2008 krizinden ne tr dersler kartlabilir? 9. Kalknma ve gelime iin retim tarzn deitirmek gerekli midir? 10. Vergi politikalar ile kalknma ve gelimeyi ne lde gerekletirebiliriz? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 9 10. I. Tarihsel Geliim, Kavramlar ve Azgelimilik Sorunlar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 10 11. 11 Kapitalizm Feodal toplumun iinden filizlendi, Ancak snf kartlklarn ortadan kaldrmad, Eski toplumsal snflarn yerine yeni toplumsal snflar (feodal beylerin yerine burjuvazi, serflerin yerine proletarya) koydu, Snf kartlklar ve elikilerini yalnlatrp derinletirdi. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 12. 12 Kapitalizmin temel elikisi : Sosyal retim - zel Mlkiyet elikisi /atmas Kapitalizmin geliimi ekonomiyi sosyalletirdi. 1. Sermaye: nce ulusal, sonra kresel dzeyde hem sanayi hem de finansta byk irket ve kurumlarda younlat. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 13. 13 Sosyal Emek X zel Mlkiyet 2. Emek: Tekil emek sosyal emee dnt. Sosyallemi retim hem eski retim yntemlerinde hem de insan ilikilerinde devrim yaratt: Fabrikadan kan ey artk ok sayda iinin ortak rn. Ancak, tek kiilik retime zg rne el koyma biimleri (zel mlkiyet) devam etti ve sosyallemi retimin rnlerine de uyguland. Bu durum, kapitalizmde bir fay hatt oluturdu: Toplumsal (sosyal retim) ile zel mlkiyet (bireysel ya da kurumsal) arasndaki eliki. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 14. Kapitalizm ncesi (feodalizm) Tekil emek : Toprak, zirai aletler, atlye, dier aletler gibi emein kulland aralar tek bir alann kullanmna uyarlanm bireysel aralard. Bu aralar reticinin kendisine aitti. Krsal blgelerde bunlar kk kyl (zgr ya da baml kyl) ve ehirlerde el aletleri ile alan iilerdi. 14zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 15. Byk lekli retim Kapitalizm tekil, bamsz reticileri bir araya getirip, daha byk apta bir retimi mmkn kld. Bu reticileri zaman, mekan ve artlar altnda birbirine daha baml bir hale getirdi. Sermaye kendini srekli bytmek igdsyle retim koullarnda devrimci dnmler yapmaya yneldi. Bu devrimci atlmlarn itici gc byk lekte bir araya gelen emek gc oldu. Uzmanlama ve iblm, retimin paralara ayrlabilmesi ve sonra bu paralarn birletirilebilmesi tm bunlar, sosyal emein ortaya kyla gerekleti ve servet /sermaye ok hzl byd. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 15 16. 16 Blm ilikileri: Kapitalizmde sosyal emek tarafndan yaratlan rnlere, bu rnleri retenlerce deil, kapitalistlerce el konuluyor. Engels : Byle bir eliki, yeni retim tarzna kapitalist niteliini veren eydir ve kapitalist toplumun tm sosyal antogonizmalarnn mikrobu bu elikide yuvalanr : Sosyallemi retim ile zellemi kapitalist el koyma (zel mlkiyet) arasndaki uyumsuzluk. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu Kapitalizmin temel elikisi : Sosyal retim - zel mlkiyet elikisi 17. 17 Kendini : 1. Emek sermaye atmas : ilerle kapitalistler arasndaki uzlamaz eliki / atma oluur. Marx : Bir yandan emekten daha fazla art deer yaratma biimindeki smr, dier yandan bu smrye kar diren, sosyal snflar arasndaki atmann zn oluturur ve bu atma bazen durgunlap gizlense de, ak bir snf savana dnr zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu Kapitalizmin temel elikisi : Sosyal retim - zel mlkiyet elikisi 18. 18 Kapitalizmin temel elikisi : Sosyal retim - zel mlkiyet elikisi 2. Rekabet / retim anarisi : Kapitalist retim kr iin yaplr. Bu da kapitalistler arasnda snr, sonu olmayan bir rekabete ve retim ve pazar anarisine yol aar. Rekabet, bir yandan ar kapasite yatrmlarna ve ar retime ,bir yandan da iverenlerin iilerin cretlerini basklamasna neden olur. retim- tketim dengesi bozulur : Ar retim ya da eksik tketim biiminde kriz patlak verir. Sat olmaynca kr realize edilmez, yeni yatrmlar yaplmaz, ekonomi byyemez, durgunlua girer kriz ortaya kar. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 19. (i) Temel amac, gds kr elde etmek, sermaye ve servet biriktirmektir ve temel aralar zel mlkiyet ve fiyat mekanizmas ve reel ve finansal piyasalardr. (ii) retim aralar genelde zel mlkiyete / teebbse aittir (devlet kapitalizmi hari) ve bunlar kar amal olarak kullanlrlar. (iii) Kaynak tahsisi, arz, talep, fiyat, blm, yatrm vb. kararlar tamamen ya da ounlukla piyasadaki aktrler tarafndan alnr. Kapitalizmin baz temel zellikleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 19 20. (iv) retim sreci sonunda elde edilen kr sermaye sahibine kalr ve bu kr dier sermaye kesimlerince ve vergi biiminde devlet ile paylalr. (v) ilere, iverenler tarafndan cret ad altnda deme yapldndan kapitalizm cretli emek sistemidir. Kapitalizmin baz temel zellikleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 20 21. Kapitalizm Meta fetiizmi ne yol aar. Bu durum dolamda olan bir maln/metann iki ayr yn ile ilgilidir. lki o maln gerekte ne i grdyle alakal olan kullanm deeri, dieri piyasa da kazand deer, yni, deiim deeridir. Kullanm deeri bir metann ilevidir, rnein bir ceketin bizi souktan korumak iin retilmi olmas gibi ne i grdyle ilgilidir. Deiim deeri bu ceket piyasaya ktnda, vitrinlere yerletiinde, dier metalarla, insanla ve parayla iliki ierisine girdiinde kazand deerdir. Bylece, ceket ilevinden syrlp bambaka bir sanal grntye sahip olur. Onun artk bir markas, fiyat, kullanacak olana salayaca imaj gibi zellikleri vardr. Meta fetiizmi: Kullanm deeri x Deiim deeri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 21 22. Kapitalizmde metalarn kullanm deerleri nemini yitirir ve deiim deerleri belirleyici olur. Mallar ve hizmetler deiim deeri zerinden fiyatlanr. rnein, genler Apple rn iphone/ipad ya da blackberry cihazlarndan satn aldklarnda sadece modern bir iletiim cihaz satn almazlar. Bu cihazlar, bahsedilen meta fetiizminden dolay onlara ayr bir hviyet, ayr bir imaj, hava kazandrr (!) Kapitalizm en mahrem, en insani duygularmz bile piyasalatrr, metalatrr, hayat meta fetiizminin sanal dnyasna eklemler. Meta fetiizmi: Kullanm deeri x Deiim deeri Meta fetiizmi: Kullanm deeri x Deiim deeri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 22 23. Sosyalizm Toplumun, onu var edenler tarafndan kolektif ynetimi. Kolektif-ortak mlkiyet. retim, kar elde etmek iin deil, yalnzca ihtiyalarn karlanmas iin yaplr. Kaynak tahsisi demokratik-planlama ile yaplr. Meta fetiizmi ortadan kalkar. Sosyalist retim tarznda mal ve hizmetler ihtiyalar karlamaya ynelik olarak kullanm deerleri esas alnarak retilirler. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 23 24. 1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) : Makineleme ncesi dnem. blm yaygnlamakta, sermaye birikimi temelde ticaret, tarm ve madencilik alannda gereklemekte. Robinson Crusoe (17.yy) ilkel birikim dnemini anlatr. retim aralarnn retimi ikincil bir neme sahip. Tketim mallar retimi kstl el iilii ile yaplabilmektedir. Kapitalizmin tarihsel birikim dnemleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 24 25. 2. Liberal rekabeti dnem (ngiltere Sanayi Devrimi): nce tekstil, sonrasnda ise tm sanayide gerekleen sanayi devrimi dnemi. Birikim modern sanayiye, retim aralar reten sanayiye kayd. Fabrikalar , ulatrma, iletiim, demiryollar, telgraf, limanlar, buharl gemiler ve genelde bir alt yap ina dnemi. Kapitalistler arasndaki youn rekabetin ve boom- bust dnglerinin dnemi. Bu dnemde fiyat rekabeti iktisadi faaliyetlerin ynetilmesinde merkezi bir rol oynad. Kapitalizmin tarihsel birikim dnemleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 25 26. 3. Tekelci kapitalizm (emperyalizm): 19yyn son eyreinde ortaya kt. Sermaye bir spiral biiminde younlap merkezileti ve giderek kreselleti. Kurumsal rgtlenme baskn tip haline geldi ve sna menkul kymetler iin bir piyasa olutu. Sanayiler oligopolist firmalarn denetimine girdi ve fiyat, hsla, yatrm dzeyi ile ilgili kararlar ve faaliyetler rekabetle deil, oligopolistik kurallara gre olutu. Otomobil, bilgisayar ve uak yapmlaryla sanayi daha da geniledi. retim sektr giderek tketim sektrnn bymesine baml hale geldi. Kapitalizmin tarihsel birikim dnemleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 26 27. 4. Tekelci olgun kapitalizm: 1950ler. Sweezy ve Magdoff: Olgun kapitalist ekonomiler bymeyi srdrebilmek iin, srekli artmakta olan ekonomik art emebilecek yeni talep kaynaklar bulmak zorundadr, yoksa byyemezler. Dier taraftan artan verimliliklerle srekli byyen bu ekonomik artn yeni karl yatrm alanlarna yneltilmesi, yeni yatrm alanlar bulmann glklerinden dolay, giderek zorlar. 27 Kapitalizmin tarihsel birikim dnemleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 28. nk; Temel sna alt yapnn yeni batan kurulmasna gerek yoktu, Otomobil gibi r ac gelimeler her zaman mmkn deil, Gelir ve servet eitsizlii artt, bu da yoksullarn tketimini kst, Zenginler fonlarn giderek daha speklatif faaliyetlere yatrdlar, Yeni yatrmlar azald, Oligopolleme sistemin dinamizmi ve esnekliinin temeli olan fiyat rekabetinin giderek yok olmasna neden oldu. 28 Olgun ekonomiler uzun sreli durgunlua girdiler zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 29. 5.Tekelci finans kapital aamas (finansallamann hzlanmas) Finansallama stagnasyona yant oldu. FIRE, yani finans, sigorta ve gayrimenkul gibi alt paralardan oluan finans sektr; Sanayinin ekonomik artk reten kapasitesini dengeledi. Hem finans sektrnde yeni istihdam yaratt, hem de varlk zenginlemesiyle reel sektr iin efektif talep oluturdu. Finans sektr reel sektrde elde edilen karlarn deerlenebilmesi iin ciddi imknlar yaratt. Kapitalistler her zaman sermayelerini bytme arzusu iinde olduklarndan, paralarn finansal piyasalara akttlar. Finansal sektr, ekici- exotik finansal aralar sundu (menkul kymetletirme, CDO ve CDSler, trev piyasalar). zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 29 30. 30 ABD : Finansal tekelleme /merkezileme 2008 kriziyle daha da younlat. 1990da en byk 10 finansal kurulu, toplam finansal varlklarn sadece % 10una sahip iken, bugn bu oran % 50 civarnda. En byk yirmi kurulu toplam % 70e sahip. Bu oran 1990da sadece % 12 idi. 1985te ABDde FDIC tarafndan denetlenen 14.771 ticari banka ve tasarruf bankas vard ve 2008 yl sonunda bu say 8,533e dt. 1991deki en gl 15 bankann (1,5 trilyon $ varlk tutuyorlard) sadece bei 2008 sonu itibariyle ayakta kalabildi ve bunlarn tuttuklar varlklarn deeri 89 trilyon ABD dolarna ulat. Kaufman: Tek bir kuakta finansal sistem dntrld. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 31. Finansal tekelleme /merkezileme boyutlar Son 30 yldr; Finansal ilemlerin hem lei hem de nemi ciddi olarak artt. Finansal piyasalarn ve ajanlarn genel ekonomi iindeki pay artt. Trev aralar gibi yeni finansal aralar ortaya kt ve bu aralar belirleyici hale geldi. Finansal sektrn lei ve karll artt. Finansal sektr gelirleri, finans d sektr gelirlerine gre artt. Ekonomideki toplam borlanma dzeyi artt. Artk finansal piyasalar ve kurumlar, finans d irketlerin karar alma srelerine daha fazla mdahale ediyorlar. Finans d irketler (FD) finansal varlklara giderek daha fazla yatrm yapyorlar, finansal ubeler ayorlar, finans iine daha fazla giriyorlar, ellerindeki fonlarn giderek finansal piyasalarda deerlendiriyorlar. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 31 32. ABD de finansal karlarn toplam yurt ii karlar iindeki pay(%) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 32 33. FNANSALLAMA GSTERGELER : A. Finans sektrnn (FIRE), milli gelirden ald pay hzla artt 1952- 1980: % 1214 iken, 2000 de % 20 ye kt. F karlar 1980 ylnda, FD karlarnn sadece % 89 u iken, 2000lerde % 40 oldu. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 33 34. B. Finansal ilem hacmi artt New York Menkul Kymetler Borsas (NYSE)nda, Gnlk ilem hacmi : -1980 de 45 milyon hisse; -1990lar milyar hisse oldu. Hisse el deitirme oran , 2000lerde, 1970lerdekinin 5 katna kt. ABD Hazine bonolarnn gnlk ortalama alm satm hacmi 1992 de 96 milyar $dan, 2004 te 500 milyar $a; Gnlk devir oran 2000 de % 6 dan, 2004 te % 12 ye kt. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 34 35. C. FDler, iyi tanmlanmam finansal yatrmlara-varlklara yneldi Byle varlklarn, toplam finansal varlklar iindeki paylar 1952 de % 14 idi, 1980 de % 50lere, 2000li yllarda % 70lere kt. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 35 36. D. Mali varlk stokunun deeri hzla byd Dnya mali varlk stok hacmi, 1980: 12 tril $ 2007: 196 tril $. Bu stoklar dnya GSMHsnn(derinlik): 1980 : % 120sini 2007 : % 356sini oluturuyor. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 36 37. Mali Varlk Stokunun Deerindeki Gelime (1980-2007): zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 37 38. E. Menkul kymetletirme(MK) artt, mortgage kredileri menkul kymetletirildi Bankalar, MK ile, farkl varlk trlerini bir havuzda topluyor ve bu varlklarn gelirlerine bal olarak menkul kymet ihra ediyorlar. hra edilen menkul kymetlerin geliri bankaya, havuzdaki varlklarn geliri menkul kymet yatrmclarna gidiyor. ABD : 2000- 2007: Menkul kymetletirme uygulamalar iki katna kt. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 38 39. F. Trev aralar- piyasalar : MKnin temel aktr Trev Aralar (derivatives), getirileri baka bir trev araca veya menkul kymete bal olan finansal aralar. Faize, dvize, hisse senetlerine, emtia fiyatlarna, kredi alacaklarna dayal olarak dzenlenirler. Trev aracn deeri, dayand varln deerindeki deimeye gre deiir; kar ya da zarar elde edilir. ki temel ama: Riskten korunmak (hedging) ve speklasyon ile kazan salamak. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 39 40. Trev Aralar- Piyasalarn Geliimi (2006-2008): Dnya GSMHs: 5560 tril $; Trev aralar: Bunun 10 kat. Kriz doruu 2008 yaznda: 684 trilyon $. Sadece, Kredi Riski Swaplarnn (CDS) deeri 57 tril $ amt. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 40 41. Kapitalist snf zenginlemesinin yeni yn 1980 ylndan bu yana dzenlenen Forbes 400, ABD nin en zengin 400 insann yaynlyor. Son yllara ait veriler ABD deki finans sektrnde faaliyet gsteren speklatr kapitalistlerin giderek baat bir hale gelirken, sanayici ve petrol zenginlerinin ikinci plana dtn ortaya koyuyor. Buna gre, 1982 ylnda, petrol ve doal gaz zenginleri en zengin 400 kii arasnda % 22,8 ile ilk srada, sanayiciler % 15,3 ile ikinci srada yer alrken finans % 9 ile alt sralardayd. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 41 42. Sadece 10 yl sonra, finans tm alanlarn nne geerek % 17ye ulat (gayrimenkul ile birlikte % 25). Ayn yl petrol ve gaz zenginlerinin pay % 8,8 e ve sanayicilerin pay % 14,8 geriledi. Krizin hemen ncesinde 2007 ylnda finansn tek bana pay % 27,3 e frlarken (gayrimenkul ile birlikte % 34), sanayi % 9,5e geriledi. Kapitalist snf zenginlemesinin yeni yn zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 42 43. Kapitalist snf zenginlemesinin yeni yn zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 43 44. Finansal piyasalar? Finansal piyasalar ; yatrm bankalar, bankalar, sigorta irketleri, emeklilik fonlar, hedge fonlar yani dviz, hisse senedi, devlet tahvili ve trev aralarn alm satmyla uraanlar. ounluu kriz sonrasnda kurtarlan uluslararas bankalar. Piyasalarn gc: Her yl dnya genelinde retilen reel mal ve hizmetin ortalama deeri 45-55 trilyon ABD dolar civarnda iken finansal alanda piyasalarn harekete geirdii ilemin deeri 3,450 trilyon ABD dolar, yani reel ekonominin 76 kat. 44zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 45. Bu bankalar ECBden % 1 den aldklar krediyi spanya ve talyaya % 6,5ten bor olarak veriyorlar. Bu noktada da hkmetlerin borlanma faizlerini ykselten derecelendirme kurulularnn skandallarla dolu devasa gc devreye giriyor. Rating ne denli dkse borlanma maliyeti o denli yksek oluyor. Yunanistanda kantland gibi kemer skma ve ksntlar bu lkelerin bymesini daha da dreceinden derecelendirme kurulular kredi notlarn daha da drecek bu da faizleri ykseltecek, lkeler daha fazla kemer skmaya ynelecekler ve bu sre srp gidecektir. 45 Finansal piyasalar? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 46. Bu piyasalar oluturan sermaye irketlerinin bykl sermayenin kimin elinde olduunun ve uluslararas sermayenin neyi ve nasl kontrol ettiinin nemli bir gstergesi. Fortune 500 ya da 1000de yer alan irketler ABD sermayesinin temelini oluturuyor. Bu irketlerin eperinde on binlerce baka irket mevcut. Dnya apnda ise (2007 ylna ait veri setine gre) toplamda 43,060 ok uluslu irket(U) bir araya gelerek bu sermaye an oluturuyor. Bu adan hareketle dnya apndaki ekonomik g yaps da ekilleniyor. Bu an merkezinde 1318 U var. Bunun 147si tm an % 40n kontrol edebiliyor. Bunlarn ounluu bankalar, yatrm bankalar, fonlar, sigorta irketleri gibi finansal kurululardan oluuyor. 46 Finansal piyasalar? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 47. zellikle tepedeki 50 irketten sadece biri finans d irket niteliinde (15.sradaki Walton Enterprises). lk 20nin iinde ise Barclays Bank, JP Morgan Chase, Axa, Vanguard, Goldman Sachs, Merrill Lynch, Deutsche Bank, Legg Mason, TIAA-CREF, Nomura Holdings, BNP Paribus gibi finans devleri yer alyor. Bu irketler her tr varl/ asseti (hisse senedi, tahvil, mortgage, nakit, opsiyon szlemeleri vb) kontrol ediyorlar. Bunu binlerce firma ya da zengin birey adna yapyorlar. Sermaye kontrol; piyasalar, gelirler, igc ve eitli biim ve miktardaki varlk / servet zerinde uygulanan bir kontroldr ve arlkl olarak uluslararaslam oligopollerce gerekletirilmektedir 47 Finansal piyasalar? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 48. Finansallama bor stoklarn hzla artrd Toplam Bor (zel + kamusal) stoku: spanya : 5,3 trilyon avro Portekiz : 783 milyar avro Yunanistan: 703 milyar avro GSYH iindeki pay: spanya : % 506 Portekiz: % 479 Yunanistan: % 296 zel bor / kamu borcu rasyosu (%): spanya : 87 /13 Portekiz: 85 / 15 Yunanistan: 58 / 42. D bor / i bor rasyosu: spanya: 33 / 67 Portekiz: 49 / 51 Yunanistan: 51 / 49. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 48 49. Finansallama bor stoklarn hzla artrd ABD Bor Stoku: 1980: GSYH : 2.7 tr$, Bor: 4.5 tr$= % 200 1990: GSYH : 5.8 tr$, Bor :13.5tr$= % 232 2007: GSYH : 13.8tr$,Bor :47.7tr$= % 345 Finans sektrnn borcu 26 kat, hane halk borcu 10 kat, FDnin borcu 7 kat ve kamu borcu 6 kat artt. Dnya kamu bor stoku (2008) : 32 trilyon $(Dnya haslasnn % 50si). zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 49 50. Dnya kamu bor stoku dalm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 50 51. Finansallama bankaclk sistemini riske soktu BIS : Aralk 2009 itibariyle avro blgesi bankalarnn ; spanyada 727 milyar $ Portekizde 244 milyar $ Yunanistanda 206 milyar $ rlandada 402 milyar $lk olmak zere Toplam 1,579 milyar $lk riski var. Bunun 254 milyar $ - % 16s kamu borcu biiminde. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 51 52. Finansallama bankaclk sistemini riske soktu Avrupa bankaclk krizi ABD bankaclk sistemini de etkiledi. ABD bankalarnn AB bnyesindeki riskleri son 5 ylda 2 katna kt. Avrupada somutlaan bankaclk krizi tm ABD ve tm kapitalist sistemdeki kresel finans iin ciddi bir risk. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 52 53. Finansallama krizleri tetikledi Giderek finansallaan bir ekonomide; Ekonomik canll salayabilmek, Sermayeyi bytebilmek ve Karll koruyabilmek iin Finansal balonlara ihtiya duyulur. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 53 54. ABD: 7 ylda 2 balon iirildi (20002007): ABD 2000-2007: ki balon iirildi ve bu balonlar patlad. lk balon : 2000 Wall Street Borsa Balonu. Mart 2001: Durgunluu ve 11 Eyll sonras olas alkanty nlemek iin ikinci balon, Konut balonu iirildi. Kk apl bir resesyonla byk kriz (2008) telendi. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 54 55. Kalknma-Byme likisi ki kavram birbirine kartrlyor. kisi arasnda nitelik farkllklar var. Kalknma: nsann doa karsnda egemenliinin artmas, retici glerde kesintisiz bir deime ve gelime ve dinamizm. Ekonomik, sosyal, toplumsal ve siyasal yaplarn deierek insan yaamnn maddi ve manevi alanlarda ilerlemesi, birey ve toplum refahnn artmas. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 55 56. Kalknma-Byme likisi Kalknma, sosyo-ekonomik yapsal bir dnm. Byme ve gelimeyi ierir: - Sanayileme, - Kii bana den gelir art, - Adil bir gelir dalm, - Etkin kaynak tahsisi, - leri teknoloji, - Sosyo-kltrel gelime, - Demokrasi ve insan haklar, - Eitim, salk, sosyal gvenliin insan hakk olarak kabul, - evre bilincinin gelimesi. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 56 57. Kalknma Goulet: Kalknmann olmazsa olmaz: Zorunlu ihtiyalarn karlanmas, zgven-bamszlk ve zgrlk. 1.Yurttalarnn konut-barnma, gda, eitim, salk gibi zorunlu ihtiyalarn bedelsiz olarak karlayamayan; 2. Emperyalistlerce kaynaklar smrlen ve dier lkelerle ilikilerini eit bir zeminde srdremeyen; 3. Halklarnn, insanlarnn kendi geleceklerini zgrce belirleyebilme hak ve zgrlklerine sahip olmad bir lke, toplum, ekonomi gerek anlamda kalknm saylamaz zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 57 58. ktisadi Kalknma ktisadi kalknma, sermaye birikimi bata olmak zere, teknolojik gelime, sosyal ve politik alanda kurumsal dzenlemeler ve etkin bir kamu ynetiminin varln gerekli klar. Kaldor : ktisadi kalknma ancak sanayileme ve sermaye birikimi ile mmkn. ktisadi olarak kalknm lkeler sanayilemi lkelerdir. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 58 59. ktisadi Byme ktisadi byme kalknma srecinin lokomotifi : Kii bana den milli gelirdeki art. ktisadi byme kabaca yolla gerekleir: -Mevcut retim kapasitesinin daha youn kullanm (kapasite kullanm), -Potansiyel hasla ile fiili hasla arasndaki an kapatlmasna ynelik olmak zere kaynaklarn yeniden tahsisi (etkin kaynak tahsisi) -gc kullanmna gre fiziki sermayenin ve/veya teknolojinin hzlandrlmas (verimlilik art). zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 59 60. Kalknma-sanayileme sermaye birikimi Sermaye birikimi :Bir ekonomide retimi artrmay hedefleyen, sermaye stokuna net ilaveler. Dar anlamda zel ve kamusal yatrm harcamalar sermaye birikiminin temel unsurlar. Geni anlamda sermaye birikimi : - Fiziki sermaye mallar ( fabrikalar, makineler ve binalar), - Alt yap harcamalar ( yol, baraj ve hava limanlar), - Beeri sermaye ( eitim + salk yatrmlar) - Yaam standardn ve igc verimliliini artran tketim harcamalar. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 60 61. Beeri sermaye terimi insan varln cansz nesnelerle birletiren bir terim. Ana akm: Beeri sermaye ekonomideki ajanlarn gelir yaratmaya dnk retken kapasiteleridir. Ancak bu tanm iilerin yaam ve alma koullarn iermiyor. Bu nedenle de okullarda aldklar eitimin sresi ile ilikilendirerek lm yapyor. e balamadan nceki dnem pasif olarak ele alnrken, ite rendikleri ihmal ediliyor. Perelman The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 61 62. Eitim alamayan, ar ilerde ve dk cretlerle alanlarn mevcut durumlar bu kavram ile merulatrlyor. Eitimin rka, cinse ve snfsal konumlara gre nasl deitii gerei de unutuluyor. Bu kavram iiyi insanlk halinden kartp, iyerinde cansz, sabit bir sermaye mal konumuna indirgiyor. Oysa bir insan olarak iiler sadece pasif, aldklar emirleri uygulayan aralar deiller. Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 62 63. iler kapasiteleri, arzular, umutlar olan varlklar. Kavram insan dier sermaye biimlerine indirger. nsan varoluunun dier ksmlar da sermaye biimlerine indirgeniyor. 16 tr sermaye kavramndan sz ediliyor: Entelektel, dini, doal, dijital, psikolojik, politik, aile, bilgi vb. Bu durum Thatcherin TINAs ile ilikilidir. Piyasa mantna uygun dmeyen hibir ey anlaml deildir. Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 63 64. Sermaye birikimi Kapitalist bymenin temel biimi ve amac, Kapitalistlerin servet biriktirme biimi, Kapitalist krizlerin temel nedeni (ar birikim krizleri: 1929, 2008), ktisadi byme : Sermayenin bymesi. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 64 65. Krizlere ve sosyal adaletsizlie neden olan sermaye birikimi mi, yoksa sermayenin ve teknolojinin zerindeki mlkiyet biimi mi? Sermaye X retim aralar Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 65 66. Emekiler sermayenin gerekli olduuna inandrldndan sermaye retim ve toplumu ynetmeyi srdrr. Eitim, gelenek ve alkanlklarla iiler kapitalist retim tarznn doa kanunlar gibi geerli ve gerekli olduuna inandrlrlar bu da onlarn tm direncini krar. 66 Eletirel akm: Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 67. Sermayenin tam olarak ne olduunu anlamak gerekir. Marx (Das Kapital): Sermaye iilerin kendilerinin yaratt ama sonuta kendilerine kar bir silaha dnen bir rn. Ara, alet, makine gibi insann zihinsel ve el emeine dayal faaliyetlerinin sonucunda rettii ey. Sermayeye baktmzda onun gemiteki ve devam eden emek smrsnn bir sonucu olduunu grrz. 67 Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 68. Bu durum neden kolayca anlalmaz? nk smr ak deildir. inin emeini iverene satt ve bunun da karln ald algs yaratlr. rnek: cretlerin saat creti olarak hesaplanp denmesi biimindeki uygulama bu grnty glendirir. Tm emek sanki denmi emekmi gibi ortaya kar. 68 Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 69. Bylece allan bir gnn gerekli ve artk emek; denmi ve denmemi emek biiminde ayrld gerei gizlenir. Bu yanlsama/illzyon sermayenin gerekte kaynann iilerin denmemi emekleri olduunu gereini de gizlemek iin yaratlr. 69 Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 70. Oysa sermayenin bymesinin n koulu art deerin bymesidir. Bu nedenle sermaye herhangi bir retken gcn gelitirilmesinin deil, art deer retimini artracak ve onu realize edecek gelimelerin peindedir. Yani sermaye seici davranr ve retkenlik artnn meyvesini toplama derdindedir. Bilim ve teknoloji uygulamalar da bu balamda sermayenin hizmetindedir. 70 Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 71. Oysa sermaye gemi ve yaayan sosyal emein, sosyal mirasn bir sonucudur. Sosyal mirasmz, kuaklarca retilen rnler sermaye sahiplerine ait olduka, iiler sermayenin kontrol altnda kalmaya devam ederler. Sermayenin gemi ve yaayan sosyal emein bir sonucu olmas onun toplumsal mlkiyete ait olmasn hakl ve gerekli klar . 71 Sermaye birikimi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 72. Alternatif bir retim tarz Sosyal Mlkiyet: retim aralarnn sosyal mlkiyeti olmal nk sosyal verimliliin hepimizin zgr geliimine ynlendirilmesi ancak bu sayede mmkndr. Sosyal retim: iler tarafndan organize edilecek olan sosyal retim reticiler arasnda yeni ibirlii ilikisini ina eder ve bu tm reticilerin tam geliimi iin arttr. Sosyal ihtiyalarn karlanmas: Dayanmac bir toplumda toplumsal ihtiyalarn karlanmas temeldir; birimizin zgr geliimi hepimizin zgr geliiminin kouludur. Sosyalmlkiyet Sosyalretim SosyalhtiyalarnKarlanmas zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 72 73. Kapitalizm altnda byme ve kalknma (Azgelimi lkeler) ktisadi byme ve kalknmann planlanmas, rgtlenmesi ve finanse edilmesi kamunun grevi, nk; zel tasarruflar az, yetersiz, Finansal piyasalar azgelimi ve speklatif, Sermaye birikimi yetersiz , Teknoloji geri ve da baml, zel sektr sadece kar maksimizasyonu peinde . zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 73 74. Byme Fetiizmi M. Durmu, Byme, Neyin Bymesi?, Ekonomik Yaklam, Say 83, cilt 23, 2012. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 74 75. ktisadi byme GSYHdeki yzdesel artla llyor. Ama bu lm tatmin edici deil. Zira; insana ait maliyetleri ve faydalar, emek ve emekilerin alma koullarn gz ard ederken, ticari ilemlerin deerleri zerinde younlayor. Sadece belirli piyasa ilemlerinin deerini lyor. retimi ya da rnein zgn bir biimde faydal mal retimini gstermiyor. Bunun nedeni lmenin mallarn deiim deerine dayandrlmas, kullanm deerlerinin gz ard edilmesi. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 75 76. Kimler, nasl alr? gibi konular istatistiklerde yer almaz. Emek gc sadece piyasada bir ilem olarak yer aldnda hesaba katlr. Keza bir akademisyenin yazd bir makale toplumun bilinlenmesine ciddi katk salasa da, yazar nl bir pop arkcnn elde ettii gibi yksek bir geliri elde edemediinden, arkcnn yksek geliri GSYH hesabnda yer alrken akademisyenin katks sadece kendisini denen aylk maa miktarnda yer alr. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 76 77. Oysa GSYH iinde, dolaysyla da ticari ilemler arasnda yer almayan ok sayda faaliyet toplum iin, insanlk iin temel bir neme sahiptir. rnein bugn bar abalar silah retmekten daha deerlidir ama GSYHye her hangi bir katk salamamaktadr. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 77 ktisadi byme 78. Dier yandan byle bir lme biimi sermaye evreleri asndan ilevseldir. Zira bu kesimlere hem ticari ilemlerle ilgili enformasyon kolayln sunarak, hem de piyasalarn ne denli etkin altklar biimindeki yaygn yanlsamay glendirerek hizmet eder. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 78 79. Ayrca GSYH kavram; ev ii retimi hesaplamaya dhil etmez. Hibir ayrtrma yapmakszn tm ticari faaliyetlerin insanlara hizmet ettiini varsayar. Dinamik bir sre iinde deien GSYH yapsnn hesaplanmasnn zorluklarn dikkate almaz. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 79 80. Bilgi eksiklii ieren ya da irrasyonel satn almalarn tesinde tketicilerin aslnda almaya niyetli olmadklar satn almalar kapsama dhil eder. Dier taraftan rnein otomobillerin neden olduu trafik skkl, atmosfer kirlilii vs fiyatlamann dnda kalaca iin GSYH iinde deil, dnda kalr. Otolarn neden olduu trafik kazalar ise hastane demeleri ve oto yedek para, tamir ve sigorta gibi demelere neden olduundan GSYHyi artrr. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 80 ktisadi byme 81. Ayrca lke karlatrmalarnda da sorunlar sz konusudur. rnein cretlerin dk, fakat iilerin iyi koullarda sosyal konut, uygun ulam ve ulusal salk hizmetine sahip olduu lkelerde (rnein Kba) bu tr farkllklarn lke karlatrmalarnda hesaba katlmas ok zordur. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 81 82. Bu anlamda kii bana den gelirin ykseklii bir lkenin iktisadi ve sosyal kalknmlnn gstergesi olamaz. yle olsayd, bu gelirin nasl blld bir yana, rnein kii bana den geliri 35.000 dolarn stnde olan Suudi Arabistann dnyann sosyal ve ekonomik olarak en gelimi lkelerinden biri olmas gerekirdi. Bu balamda tek bana iktisadi byme hznn ya da kii bana den gelirin ykseklii bir lkenin emekileri ve isizlerince alklanacak ya da gurur duyulacak bir ey deildir. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 82 83. Gelir blm bebek lmleri ilikisi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 83 84. Inequality and health, 2011, inequality.org zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 84 85. Inequality and health, 2011, inequality.org zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 85 86. Inequality and health, 2011, inequality.org zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 86 87. Inequality and health, 2011, inequality.org zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 87 88. Kba 11 milyon nfus. mr 75 yl. Bebek lm oran binde 7. Yaygn ulusal salk sistemi 1959da balatld. GSYHsinin % 6,3n sala harcyor. Kii ba salk harcamas 131 dolar gibi ok dk bir rakam olsa da DSnn 1997 salk sistemleri performans sralamasnda 191 lke iinde ilk 39a giriyor (ABD 37.). Herkese cretsiz salk hizmeti veriliyor. Hizmet kamuya ait hastanelerde kamu personelince veriliyor. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 88 89. Hastalar 24 saat mahalledeki doktor ve hemireye ulaabiliyor. 1 doktor1 hemire takmna 120170 hasta dyor. Gerekli olduunda hastalar uzman kliniklere (polyclinics) ya da hastaneler sevk ediliyorlar. Doktorlar yallar iin evlere ziyarete gidiyorlar. Her hasta ylda iki kez kontrolden geiyor. Devlet salk harcamalarnn % 89,2sini karlyor. Buna ila ve di bakm da dhil. Kalan ksm cepten yaplyor. Bunun nedeni lkeye uygulanan ambargo. Kba Latin Amerikann her yerine dayanma amal doktor gnderiyor. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 89 Kba 90. Venezuella Kaynak: Venezuelan Economic and Social Performance Under Hugo Chvez, in Graphs Jake Johnston and Sara Kozameh 07 March 2013 http://www.cepr.net zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 90 91. Venezuella: ktisadi Byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 91 92. Venezuella: sizlik oran zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 92 93. Venezuella: Yoksulluk oranlar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 93 94. Venezuella: Gini Katsaylar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 94 95. Venezuella: Sosyal harcamalar (% 11.3- %22.8e) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 95 96. Venezuella: Eitim gstergeleri zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 96 97. Venezuella: Yksek retim mezunlar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 97 98. Venezuella: Kamucu emeklilik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 98 99. Trkiye gibi % 50ye kadar varan kayt dlk GSYH hesabn saptrr. zellikle de bildirilmemi nakit ilemleri hesaplamaya dhil edilmediinden, devasa boyutlarda vergi kaakl ya da vergiden kanma sonucunda vergi kayplar domakta ve tm bunlar doru GSYH hesaplamas yaplmasn nler. ktisadi byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 99 100. Burjuva iktisat ideolojisi GSYH art olarak tanmlad ekonomik byme klfna brnerek piyasalarn tek bana toplum iin en yksek fayday garantileyeceini ileri srer. Bu haliyle bu kavram adeta byk istatistiklerden oluan bir hal gibidir. Altna iiler, onlarn yaam ve alma koullar sprlerek despotik burjuva iktisat ideolojisinin doas gizlenir. GSYHnin ekonomik baarnn bir lt olarak kabul edilmesi dikkatlerin daha adil ve eitliki iyi bir topluma olan ihtiyatan uzaklatrlmasna neden olur. ktisadi byme Perelman zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 100 101. Kapitalist byme bir yanlsamadr. Bu ynyle de toplumdaki smr ilikilerini ve ekonomideki bymenin ve zenginliklerin ne pahasna ve kimler tarafndan yaratldn gizlemeye hizmet eder. Hem lke iinde yaratlm olan art deer hem de d ticaret araclyla ok uluslu irketlerin el koyduklar yar smrge lke iilerinin yaratm olduu art deer, katma deer olarak gsterilir. Bylece hem zenginlii yaratan gerek kaynaklar hem de acmasz bir yerli ve emperyalist smr gizlenmi olur. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 101 102. Byme sorunu daha ziyade metropol kapitalist ekonomilerin bir sorunudur ve yatrm, talep, tketim eksiklii ve azalan kr oranlar gibi nedenlerden dolay ortaya kar. Azgelimi lkeler iin dk byme bir sorun olsa da asl sorun kalknma ve sanayileme sorunudur. nk bu lkeler genelde gelimilerden daha hzl byseler de kapitalist bir retim tarz iinde kalknamamakta ya da sanayileememektedirler. Ya da en fazla yar- sanayilemi bir lke konumuna gelebilmekte ve ABD, Avrupa ve Japonyann terk ettii sanayilere ynelebilmektedirler. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 102 103. Bu anlamda son 10 yldr ortalama % 6- 7lerde bymesine ramen Trkiyenin kalknmakta ve sanayilemekte olduunu ileri srmek mmkn deil. Trkiye daha ziyade da baml bir yar- sanayilemi lke ve ekonomi, temel sosyal kalknmlk zelliklerine de sahip olmayan bir lke konumunda. Bu nedenle de zellikle siyasal iktidarlarn hzl byme oranlarnn arkasna snarak yapt gelime ya da refah art iddialar gereki deil. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 103 104. ktisadi byme kavram pratikte toplumdaki snfsal eitsizlikleri aklayamad gibi bu tr eitsizlikleri gizlemek, perdelemek iin de kullanlyor. rnein birka banka ya da snai tekel kar ettiinde ortalama, kii bana den gelir de bymekte, iktisadi byme de hzlanmaktadr. Bu anlamda ktisadi byme sermayenin, servetin bymesidir. yle ki iktisadi bymenin hzland yllarda servet ve sermaye sahiplerinin varlk stoklar da ok hzl byrken, cretlilerin ya da kk retici, esnaf ve kylnn gelirleri yerinde sayar ya da ok az artar. Bu sonuca neden olan faktrlerden biri de hkmetlerin emek aleyhine uyguladklar, cret, gelir ve vergi politikalardr. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 104 105. Gnmzde iktisadi byme yeterli dzeyde ve gvenceli istihdam yaratmayan bir bymedir. ktisadi byme sonucunda gelir ve servet dalmndaki adaletsizlik dzelmiyor daha da artyor. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 105 106. Kapitalist byme, daha fazla retim ve tketim lgnl doay tahrip ediyor. nk kapitalist retimin dorudan amac insan ihtiyalarnn ya da toplumsal ihtiyalarn karlanmas deil, kr, daha fazla kr ve en fazla kr elde etmek. Daha fazla kr iin daha fazla retim ve tketim yaplyor. Bunun sonucunda ekonomi byyor ancak byle bir byme srasnda hem emek hem de evre smrlyor, tahrip ediliyor. Byme oran % 10larda olsayd emekiler iin ya da toplumun btn iin ne deiirdi? zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 106 107. BLM zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 107 108. Byme ve refah art asl olarak sanayi devrimiyle, sermaye birikimi, sanayileme ve teknolojik ilerlemenin hzlanmasyla son 160 yldan bu yana gerekleti. Bir yazara gre eer 1850 tarihine kadar ki 6000 yllk insan mr 1 gn ile ifade edilirse getiimiz yz yl saatten biraz fazla eder. Ancak bu son saatte toplam 1 gnden ok daha fazla retim yaplm ve gelir ve refah yaratlmtr. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 108 109. rnein 19701990 dneminde kresel sanayiler iki kat byd. Keza son 30 yldr finansal sermaye ve finans sektr ok daha hzl byd. Finansal ilemlerin , sermayenin, piyasalarn ve kurumlarn genel ekonomi iindeki ve milli gelir iindeki pay ciddi biimde artt. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 109 110. Gelir ve servet bu denli artarken, bunun blm son derece adaletsiz oldu. 160 yl ncesine gre yaam standard iyilemi olan emeki snflar ile sermaye snf arasndaki uurum daha da byd. Son kriz emekileri hem mutlak hem de nispi olarak daha da yoksullatrd. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 110 111. Gnmzde dnyada insanlk tarihinde daha nce grlmemi bir lde servet dalm adaletsizlii mevcut. En tepedeki 9,5 milyon zengin, dnya nfusunun binde 14n oluturmasna ramen toplam servetin % 25ine sahip durumda. En zengin % 10luk nfus kresel servetin ya da kaynaklarn % 85ini elinde tutarken, nfusun % 90 geriye kalan % 15lik bir kaynakla idare etmek zorunda. En alttaki % 50lik nfus ise toplam servetin sadece % 1ine sahip. Blm: Kresel eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 111 112. Dier taraftan 2,5 milyar insan gnde 2,5 dolardan az bir gelir tketebiliyor. Dnyada kii bana gnde 2 kglk bir gda retilirken toplamda 1,4 milyar insan a yayor. Dnyadaki en byk 147 ok uluslu irket kresel sermayenin % 40n kontrol ederken, bunlarn ounluunu bankalar ve sigorta irketleri gibi finans kapital kurulular oluturuyor. Blm: Kresel eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 112 113. Servet dnyada corafi olarak da eit ya da adil dalmyor. 2000 ylnda ABD ve Kanada tm servetin % 34ne, Avrupa % 30una ve zengin Asya-Pasifik lkeleri % 24ne sahipken, kalan servet dier blgelere (L. Amerika ve Afrika % 12) ait. Blm: Kresel eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 113 114. Dnyann en zengin 200 kiisinin serveti, 2,6 milyar insannkinden fazla. Oysa dnyada herkesin yeterli bir biimde salk, eitim, gda temiz ime suyu, sanitasyon hak ve hizmetlerden yararlanabilmesi iin ylda sadece 40 milyar dolarlk bir ek kaynaa ihtiya var. Bu rakam, 2009 ylnda toplam servetleri 2,4 trilyon dolar olan dnyann en zengin 50 kiisinin servetinin altmta birine denk dyor. Blm: Kresel eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 114 115. Finans kapital baskn duruma geldi. Forbes 400 Dergisinin her yl dzenli olarak yaynlad ABD nin en zengin 400 insannn sektrler itibariyle dalm: Finans sektrnde faaliyet gsteren speklatr kapitalistler giderek baskn hale gelirken, sanayici ve petrol zenginleri ikinci plana dt. 1982 ylnda, petrol ve doal gaz zenginleri en zengin 400 kii arasnda % 22,8 ile ilk srada, sanayiciler % 15,3 ile ikinci srada yer alrken, finans % 9 ile alt sralardayd. 2007 ylnda finansn tek bana pay % 27,3 e ykselirken (gayrimenkul ile birlikte % 34), sanayi % 9,5e geriledi. Blm: Kapitalist snf iinde farkllama zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 115 116. Dier taraftan dnyann en zengin lkesi ABD de son kriz ncesinde dahi yaklak 50 milyon insann salk sigortas yoktu. 10 milyonun zerinde insan en fazla haftalk 290 dolar olan asgari cret ile geinmek zorunda ve nfusun % 15i, yani 46 milyon insan ise yoksul konumunda. Blm: En zengin ABD ayn zamanda an adaletsiz lke zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 116 117. ABD: Asgari cretlinin salk sigortas alabilmek iin almas gereken yllk saat (1979 ve 2011) John Schmitt and Marie-Eve Augier, Affording Health Care and Education on the Minimum Wage, http://www.cepr.net, March 2012, zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 117 118. 2011 yl itibariyle dnyadaki dolar milyarderi says 1000i ayor. Forbes 2011 listesindeki en zengin milyarder 75 milyar dolarlk serveti ile Meksikal Carlos Slim Hel. Oysa Meksika ekonomisi % 6 orannda klmt. Ksaca, kapitalist dnyada milyarlarca insan yoksulluk iindeyken, az sayda insan dnyadaki zenginliklerin ok byk bir ksmna el koymaktadr. Blm: Kresel eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 118 119. Eitsizlik farkl birim ve leklerde kendini srekli retiyor. Bugn her blgenin ya da metropol kentin kendi yerel sekinleri olutu. Muhtemelen dnyadaki zenginlik blm gemite bugnk kadar eitsiz olmad. Var oluumuzun % 90nda, tarmn gelitirilmesine kadar ki dnemde, insanlar bir hayli eitliki toplumlarda yaad. Blm: Eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 119 120. Trkiyede ncelikle servet dalm son derece adaletsiz. Bu adaletsizlik son yllarda izlenmekte olan neo liberal politikalarla daha da artt. 2008 krizi sonrasnda Trkiyede servet zenginlerinin saysn artt. 28 ubat 2011 tarihli Forbes Dergisi: Trkiyenin en zenginleri listesinde (Forbes 100) yer alan Trk dolar milyarderlerinin says son ylda artarak 2011 ylnda 39 oldu. Geen yl bu say 28 ve 2009 ylnda ise 13 idi. 39 dolar milyarderinin bilinen servetlerinin toplam 100 milyar dolar ayor. Trkiyede Blm: Servet dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 120 121. Bu durum son yllarda uygulanan ekonomi politikalarndan asl olarak kimlerin fayda saladn, gurur duyulan bymenin ne anlama geldiini, bymenin istihdam ve emeki snflarn gelirlerini artrmadn, servet zengini sermayedarlar yarattn ortaya koyuyor. Trkiyede Blm: Servet dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 121 122. Ekonomist Dergisi 'En Zengin 100 Trk' Aratrmasnn 2012 sonular: En zengin 100 Trkn toplam serveti 2012 ylnda geen yla oranla % 25 artt. Dikkat ekici ykseli slami sermayenin nde gelen markalarndan lker Grubu'na ait. Geen yl altnc srada bulunan lker Ailesine ait Yldz Holding, Ko Holding ve Dou Holdingin ardndan nc sraya ykseldi. Sabanc Holding ise drdnc srada yer alabildi. Trkiyede Blm: Servet dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 122 123. irket hissesi, gayrimenkul, toprak /arsa, banka mevduat hesaplar, Hazine bonosu, repo, borsa gelirleri gibi servet unsurlarna sahip olmayan emeki snflar gelir dalmndan da adaletli bir ekilde pay alamyor. TK gelir dalm aratrmalar sosyal snflarn milli gelirden ald paylar gstermiyor. Buna ramen % 20lik hane halk gruplarna gre yaplan gelir dalm aratrmas en st gelir grubu ile alttakiler arasndaki uurumu gstermeye yetiyor. Trkiyede Blm: Gelir dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 123 124. Trkiyede Blm: Gelir dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 124 125. 2011 ylnda en yksek gelire sahip son gruptakilerin toplam gelirden ald pay % 46,7 (geen yl bu oran % 46,4 idi) iken, en dk gelire sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden ald pay % 5,8dir. En tepedeki yzde 20lik grubun toplam gelirden ald pay, ilk yzde 20lik grubun paynn 8 kat. Yani, en st % 20lik bir grup toplam gelirin neredeyse yarsna el koyarken, kalan yars Trkiye nfusunun % 80i tarafndan paylalmak zorunda. Ya da en tepedeki te birlik bir nfus gelirin te ikisine el koyarken, en alttaki % 60lk nfus kalan te bir ile yetinmek durumunda. Gini Katsays : 0.404 (geen yl 0,402 idi). Trkiye ili ve Meksikadan sonra en OECD lkeleri iinde en yksek Gini Katsaysna sahip lke. Trkiyede Blm: Gelir dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 125 126. Trkiyede insani gelimilik dzeyi ok dk. Bu endeks 169 lke arasndaki insani gelimilik farklarn gsteriyor. Endeks, salk(mr beklentisi), eitim sresi ve okullama oran ve kii bana den milli gelir gibi asl olarak temel kaleme dayanyor. Endeksin deeri 1 e yaklatka o lkedeki insanlarn refah dzeyleri artar, yoksulluk dzeyi azalr. OECD lkelerinin endeks ortalamas : 0.88 . Norvein 0.94 ile en tepede (1.) ve Zimbabwenin 0.14 ile sonuncu (169.) olduu sralamada Trkiye 0.68 ile 83. srada yer alyor. Daha nceleri Trkiye 70li sralarda yer almaktayd. ran, Ermenistan, Grcistan, Yemen, Fas, Suriye, Msr, rdn, Libya ve Tunus gibi lkeler Trkiyenin stnde sralanyor. UNDP / nsani Gelime Endeksi 2010 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 126 127. 31 OECD lkesinde 6 sosyal adalet gstergesinin arlkl ortalamas OECD genelinde 6.67. Trkiye 6 gstergenin hepsinde 5 puann altnda kalarak 4.19 ile son srada (31.srada) yer ald. Bylece Trkiye OECDnin en sosyal adaletsiz lkesi olarak tescillendi. Yoksullukla mcadele: 4.26 Eitimde eitlik: 3.67 stihdam imkn: 4.86 Sosyal btnleme: 3.22 Salk: 3.79 Kuaklararas adalet: 5.05. OECD / Sosyal Adalet Gstergeleri 2011 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 127 128. Emekten yana kamu bte politikalar ile bu adaletsizlikleri bir miktar azaltmak mmkn. Ancak Trkiyede bteler bu amala kullanlmyor. Tam tersine bteler gelir ve servetin zenginler ve sermaye gruplar lehine yeniden bltrlmesine hizmet ediyor. Trkiyede Blm: Gelir dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 128 129. OECD lkelerinde kamu btesinden yaplan sosyal amal harcamalar ortalama olarak 1980 ylnda %15.5 ve 2012de % 21.7 dir. Trkiye de ise bu oran 1980de % 3.22 den 2009 ylnda % 12.8e ykseldi. Trkiyede sosyal amal harcamalar Meksika, Gney Kore ve iliden sonra en dk drdnc dzeyde. Yani, en dk sosyal amal yardm yapan lkeler ile en eitsiz gelir dalmna sahip lkeler arasnda paralellik bulunmaktadr. Trkiyede Blm: Gelir dalmnda eitsizlik - adaletsizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 129 130. 2013 Btesi Maliye + Hazine % 42 171 Milyar TL Milli Eitim Bakanl % 11,7 47,5 Milyar TL Asker + Polis + Cezaevleri % 11,6 47,2 Milyar TL Salk Bakanl % 4,1 16,7 Milyar TL 103 ni. + YK + SYM % 3,7 15,22 Milyar TL Diyanet leri Bk. % 1,1 4,6 Milyar TL Kltr + Turizm + evre Bakanl % 1,0 3,8 Milyar TL zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 130 131. Bteden kk kyl ve yoksullara yaplan yardmlar btenin toplamda % 3 ya da 4n ancak buluyor. rnek: Son 9 yl boyunca (2012 ve 2013 hari ) Sosyal Yardm Dayanma Fonu araclyla yoksullara yaplan yardmlar ortalama 2 milyon liray bulmad. Sreklilii olmayan yardm biimleri, yoksulluu azaltmaktan ziyade sisteme ve sistemin egemenlerine bamllk yaratyor. Bir yandan devletin sosyal ynnn kltlrken, dier yandan da gncel, tekil ve birbirinden kopuk yardm harcamalar gndemde tutuluyor. 2013 btesi: Yz sermayeye srt ise halka, emee dnk bir bte zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 131 132. Tarm Kanunun 21 inci maddesinde Tarmsal destekleme programlarnn finansman, bte kaynaklarndan ve d kaynaklardan salanr. Bteden ayrlacak kaynak, gayrisafi mill haslann yzde birinden az olamaz hkm yer alr. Ancak bu oran yllar itibariyle % 1in altnda seyretmektedir. 2013 yl btesinde bu oran toplam tarmsal desteklemeler ele alndnda % 0.83dr. Ancak Destekleme ve fiyat stikrar Fonu vb yollarla verilen dier dolayl tarmsal destekleri de eklendiinde bu oran yzde 1in zerine kyor. 2013 btesi: Yz sermayeye srt ise halka, emee dnk bir bte zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 132 133. 2012 yl iin ise dorudan gelir destei demeleri iin bteden kaynak ayrlmad. Bu destein yerini alan bazl desteklemeler ald. Bteden yaplan tarmsal destekler tarm kesiminin gelirlerinin en az te birini oluturuyor. Ancak tarmsal desteklerden faydalanabilmeleri iin kyllerin ifti Kayt Sistemine (KS) kayt olmalar gerekli. KSye kayt olabilmek iin de arazilerin tapulu olma art aranyor. Bteden yaplan tarmsal destekler zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 133 134. zellikle miras yoluyla paral arazilerin saysnn giderek artmas ve tapusu olmayan ya da hisseli kk iftilerin saysnn fazlal nedeniyle, desteklerden yoksul kesim yeterince yararlanamyor. Ayrca topraksz kyller ve tarm iileri de destek kapsam dnda kalyorlar. Tarmsal desteklerden daha ok byk reticiler yararlanyor. Desteklerin yoksulluu azaltc etkileri yok denecek kadar az. Bteden yaplan tarmsal destekler zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 134 135. Buna karlk eitli vergi muafiyeti ve istisnalar, vergi indirim ve tecilleri ve sermaye sbvansiyonlar biiminde sermaye sahiplerine verilen destekler btenin % 13ne denk dyor. Sadece vergi harcamas ad altnda 2013 btesinde 22,4 milyar lira tutarnda verginin sermaye geliri elde edenlerden alnmasndan vazgeiliyor. Ancak vergi kanunlar dnda yer alan mevzuatla dzenlenen ve btenin ekinde yer almayan (rnein Petrol Kanunu ) vergi harcamas says aklananlardan daha fazla. Yani sermayeye tannan vergisel imkn btede sralananlardan ok daha fazla. Sermaye iin ayrca; iveren primindeki 5 puanlk indirim iin kredi faiz destei iin ve kobi destei iin milyarlarca lira tutarnda sbvansiyon sz konusu. 2013 btesi: Yz sermayeye srt ise halka, emee dnk bir bte zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 135 136. Byle bir bte politikas sonucunda asgari cretli bir cretlinin vergi yk net cretinin % 70ine kadar kyor. Resmi kurumlar vergisi oran % 20 olmasna ramen, Trkiyenin en byk irketleri, holdingleri ve bankalarnn efektif olarak dedikleri verginin gelirlerine oran ortalama % 5i amyor. Bu oran BM marketler zincirinde ise % 0,08 civarnda. Trkiyede Adaletsiz vergi yk dalm blm daha da adaletsiz yapyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 136 137. Bu eitsizlik ve adaletsizlik gstergeleri snfsal blnmln sadece arpc sonular. 250 yllk kapitalizmin insanlara, iddia edilenin aksine, snfsal smr, yoksulluk, eitsizlik ve adaletsizlik ve krizler dnda pek de bir ey vermediinin gstergeleri. Bu sonular douran ey, toplumdaki dier smr ve ezme biimlerinin zerinde, art deer smrsne, kr maksimizasyonu iin retime ve evreyi tahrip eden, ii ve emeki snflar basklamaya dayal kapitalist retim tarznn bizzat kendisi. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 137 138. sizlikte olduu gibi, yoksulluk, gelir ve servet dalm adaletsizliinin nedeni ana akm iktisatlarn ileri srd gibi kaynak yetersizlii deil, kapitalist sistemin kaynaklar datma biimidir. nk kaynaklar piyasalar tarafndan ihtiyalarn karlanmas iin deil, kr elde etmek iin datlmakta ve devlet izledii sosyo-ekonomi politikalar ile bunu kolaylatrmaktadr. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 138 139. Keza bu bir kerelik bir olarak kalmyor, piyasalar ve devlet bu eitsizlikleri hem yeniden retiyor hem de daha da derinletiriyor. ktisadi krizler ise bu eitsizlik ve adaletsizlii daha da artryor. Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 139 140. retim aralar zerindeki zel mlkiyet devam ettii srece, istihdam, eitim, salk, sosyal gvenlik ve sosyal konut gibi haklar karlamaya dnk kamusal hizmetler tm toplumun, insanln ya da evrenin yararna olacak bir biimde sunulamaz. Bu haklar birer birer ortadan kaldrlarak sermaye iin yeni krl alanlara dntrlecek ekilde metalatrlr. Eletirel akm: Blm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 140 141. Sosyal devletlerin k kapitalizmi reforme etme abasnn sadece ksa bir sre iin ie yarayabildiini gsterdi. Bu nedenle de ksa erimde mevcut sistemde alan snflarn ve isizlerin karlarn koruyup gelitiren her tr iyiletirme iin mcadele edilmeli. Ancak, toplumsal yapnn dntrlp, siyasal iktidarn tekelci sermayeden alnmadan bu reformlarn asla gvende ve kalc olamayacann da bilinciyle; uzun erimde kaynaklarn, tm toplumun ve ekolojinin ihtiyalarn karlayabilmesi iin bu sorunlara neden olan retim tarzn ve bunun neden olduu blm ilikilerini deitirmek gerekmektedir. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 141 Eletirel akm: Blm 142. Ekonomiyi kontrol altnda tutan byk iletmelerin ve bankalarn kamusal mlkiyete devredilmesi, D ticaretin devletletirilmesi, Bu iletmelerin ynetim ve denetiminin iilerin ve dier emeki snflarn ve bir btn olarak toplumun demokratik olarak seilmi olan temsilcilerine braklmas gerekli. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 142 Eletirel akm: Blm 143. STHDAM VE SZLK zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 143 144. Kapitalizm sadece kriz dnemlerinde deil, krizde olmad dnemlerde de yeterince i ya da istihdam yaratan bir sistem deil. Son dnemlerde grld gibi yaratt istihdam istikrarsz-geici, dk cretli, yar zamanl ve gvencesiz istihdam niteliinde (prekarya). Bu anlamda kapitalizm bir yandan vahi bir emek smrs srdrrken, dier yandan milyonlarca insan isiz brakmakta ve potansiyel emei israf etmektedir. stihdam / sizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 144 145. sizlik oran = isizler / emek gc Emek gcne katlm oran = 16 ya -65 ya aras nfus. Trkiye : % 49, OECD : % 66, ABD: % 70 sizlik trleri: Friksiyonel (% 3-4, i deitirme sreci) Yapsal isizlik 145 sizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 146. Uluslararas alma rgtnn (ILO) kresel istihdam verileri (ILO, 2011); 2010 ylnda dnyadaki toplam isiz says 205 milyon ve ortalama isizlik oran: % 6,2. Nfusun ne kadarnn istihdam edildiini gsteren istihdam / nfus oran : % 61. Emek gcne katlm oran: % 65 dolaynda (azgelimi lkelerde % 50lerin altna dyor). Yani kapitalist ekonomiler insanlar iin yeterli istihdam yaratmyor, i olana sunmuyor. Kapitalizm artk yeterli istihdam yaratmyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 146 147. Nispeten daha rgtl ve yksek cretli sanayi istihdamnn pay azalrken, daha dk cretli ve gvencesiz nitelikteki tarm ve hizmetler sektr istihdamnn pay artyor. Ksmi zamanl istihdam hem kriz dneminde hem de toparlanma dnemlerinde artyor. Genler (1524 ya grubu) arasndaki isiz says ve isizlik oran ortalamann iki katndan fazla (% 12,6; 78 milyon ). Yani kapitalizm genlere i ve umut vermiyor. Genlerin emek gcne katlm oran ise giderek azalyor. 2010 ylnda 1,7 milyon gen emek gc piyasasndan ekildi. stihdamn sektrel dalm zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 147 148. Hizmetler : % 43 Tarm: % 35 Sanayi: % 22. Tarmn pay hzla azalp, hizmetlerin pay artarken, sanayi ok az artt. Dnya apnda istihdamn sektrel dalmnn geliimi (1990-2009) (ILO Global Employment Trends 2011) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 148 149. Hizmetler : % 70 Sanayi: % 24 Tarm: % 6 Hizmetler sektrnn pay artarken, tarmn ve sanayinin pay azald. Metropol lkelerde istihdamn sektrel dalm ILO Global employment trends 2011 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 149 150. Sektrel dalm: Hizmetler : 11,587,000 ( % 48) (MG pay : % 71,9) Tarm : 6,143,000 ( % 25.5) ( MG pay : % 8,1) Sanayi : 4,704,000 ( % 19.5) (MG pay : % 20) naat : 1,676,000 ( % 7,0) Kamu / zel sektr dalm: zel sektr : 10,225,700 ( %92,7), Kamu sektr : 805,263 ( % 7,3). Trkiyede kaytl istihdamn dalm (2011): 24,110,000 (% 100) (Rakamlarla Trkiye (veren, Temmuz 2012) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 150 151. Dnya ortalamas: 1996: % 43; 2006: % 47 Metropol lkeler: 1996: % 82; 2006: % 84 cretli istihdamnn pay artyor cretli istihdamnn pay (1996-2006) (%) (ILO, Global Wage Report, 2008-09) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 151 152. Trkiyede cretli istihdamnn pay (%) (Rakamlarla Trkiye (veren, Temmuz 2012) stihdam durumu: cretli ve yevmiyeli: 14,876,000 ( % 61,7) Kendi hesabna ve iveren : 5,931,000 ( % 24,6) cretsiz aile iisi: 3,303,000 ( % 13,7) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 152 153. Son 30 yldr cretlilerin milli gelir iindeki pay hemen tm OECD lkelerinde azald. Bunun nedenleri verimlilik artlar, sermaye younluu, artan yerli ve uluslar aras rekabet, iilerin toplu pazarlk glerinin azalmas, kolektif pazarlk kurumlarnn dnm. Bu durum gelir dalmn daha da ktletirirken sosyal uyumu azaltt, toparlanmay zorlatrd. OECD lkelerinde Emek Gcnn MG inde Azalan Pay (1990-2009) (OECD Employment Outlook 2012) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 153 154. Kapitalizmin yaratt istihdam istikrarsz-geici, dk cretli, yar zamanl ve gvencesiz istihdam niteliinde. Toplam 3 milyar alan iinin yars (1,5 milyar ii) gvencesiz, her an iten kartlabilir konumda ve ok dk cretlerle alabiliyor. yle ki gnde 1.25 dolar ve altnda bir cretle yetinmek durumunda kalan alan yoksul istihdam toplam istihdamn % 21ini oluturuyor. Bu oran azgelimi lkelerde % 50yi buluyor. Ebeveynleri ile birlikte toplamda gnlk 2 dolar ile geinmek zorunda kalan iilerin oran ise % 39 (1,2 milyar ii) Esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam 154zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 155. Esnek istihdam Avrupa stihdam Politikasnn nemli bir parasn oluturuyor. Bu, standart olmayan istihdam koullar, ksmi zamanl alma, evden alma ve sabit cretli alma gibi konular ieriyor. Uluslararas emek gc istatistiklerine gre Avrupal her 5 iiden 2si esnek istihdam koullarnda altrlyor. Esnek istihdamn en yaygn olduu lkelerin banda Hollanda, talya, Almanya, Portekiz, Polonya ve spanya geliyor. Esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 155 156. Kresellemeve teknolojikdeiimlerinnedenolduu, uluslararasiblmneuygunbirbiimde zellikle de azgelimilkelerde esnekistihdamkoullarnda ve geneldeyar zamanlistihdam edilen, bykldekadnlardan,genlerden, engelli iilerden, tekraralmakzorunda kalanemeklilerden,eskimahkmlardanvegmenlerden, dahanceorta snflara mensupmesleksahiplerinden,iflasedenesnaftan, iktisadi deiimnedeniyleyerlerindenedilmiolankalifiyeveyar-kalifiyeiilerdenveisizlerdenoluanve temelzelliigvencesizlikveekonomikkoullara duyarllkolaniisnfkatmanlarnanlatan birterim. (GuyStanding, ThePrecariat: theNewDangerousClass, 2011). Prekarya zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 156 157. Temel zellii gvencesizlik. Bunlar sendikal, sigortal i gvenliinden yoksun ve son derece salksz ortamlarda, dk cretli almak zorundalar. yle ki, baz blgelerde saat bana 20 cent, gnde 16 saat ve ayda 1 gn izin gibi ilkel sermaye birikimi dnemini hatrlatan koullarda altrlyorlar. Bunlar ayn zamanda nesnel olarak sendikal iilerin direncini krmada kullanlyorlar. 157 Prekarya zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 158. Trkiye: Kanun Hkmnde Kararnameler (KHK) AKP hkmeti, 06.04.2011 Tarih ve 6223 Sayl kanunun verdii yetkiye dayanarak bugne kadar toplam 35 Kanun Hkmnde Kararname kard. Bu KHKlerle, salk, eitim, adalet, barnma, kltr ve evre gibi hizmetlerle, kamu ynetimi alannda mali ve sosyal haklar bata olmak zere birok konuda nemli deiiklikler yapld. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 158 159. Gvencesiz ve esnek, kuralsz bir alma rejimi hzla rlyor Bu KHKler ve dier dzenlemelerin hedefi gvencesiz, esnek, kuralsz bir alma rejimi oluturmak. Bu sre 2003teki 4857 sayl Yasas ile balatld. Bu 10 yllk srecin ilk aya yaygnlaan taeron (alt iveren) uygulamas. zel sektrde taeronlatrma hzla srdrlrken, kamu kesiminde kadrolu gvenceli istihdam yerini giderek taeron ii ve dardan hizmet almna brakyor. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 159 160. SGB verilerine gre son 10 ylda taeron ii says 350 binlerden 1 milyon 500 bine ulat. Tek bana Salk Bakanl bnyesinde 2011 ylnda alan 478.000 personelin; 358.000i kadrolu, kalan 120.000i, yani % 25inden fazlas ise taeron firma personeli. KTlerde szlemeli personel ok daha byk oranda: % 44. Geici iiler ile birlikte bu oran % 48i buluyor. Bu oran 1986 ylnda ise sadece % 3 idi. Gvencesiz ve esnek, kuralsz bir alma rejimi hzla rlyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 160 161. kinci ayak : 2012 ylnda aklanan Ulusal stihdam Stratejisi (US) Belgesi: 2023 ylna kadar alma hayatnda yaplmas hedeflenen deiikliklerin Temel hedefi isizliin nedeni olarak grlen gvenceli istihdam ortadan kaldrmak ve daha esnek emek gc piyasalar yaratmak. Bu strateji altnda; (i) taeron uygulamas yaygnlatrlp asl ilerde de taeron ii altrmak tamamen serbest braklyor (ii) geici iilik yaygnlatrlyor (iii) zel istihdam brolar araclyla "kiralk iilik" oluturulacak. Bylece esneklik kurumsallatrlm olacak (iv) kdem tazminatlar budanacak. Gvencesiz ve esnek, kuralsz bir alma rejimi hzla rlyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 161 162. Sendikal haklar daraltlp, sendikalar etkisizletirildi nc ayak : 6356 sayl yeni Sendikalar ve Toplu Szlemesi Kanunu. Bu kanun ile iilerin yaklak % 55 ' ini oluturan 30dan az ii altran iyerlerindeki iilerin ve 6 aydan az kdemi olan iilerin sendikalama hakk ortadan kaldrld. 1.4 milyon iyerinin % 95inde 30dan az ii alyor. Yani iyerlerinin % 95inde sendikal rgtlenmenin yasal bir gvencesi kalmad. Sendikal nedenlerle iten atlmalar yaptrmsz kald. Bu iiler tazminat hakkndan da mahrum kalyorlar. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 162 163. Kamuda gvencesizletirme, esnek altrma ve sendikal vesayet dnemi Drdnc ayak : 6111 sy Torba Yasa (13.02.2011) ile 657 sy DMK de yaplan deiiklikler : Madde 104: Memurlarn yrttkleri hizmetin zelliklerine gre, bu madde uyarnca tespit edilen alma saat ve sreleri ile grev yerlerine bal olmakszn alabilmeleri mmkndr. Madde 101: Gnn yirmi drt saatinde devamllk gsteren hizmetlerde alan Devlet memurlarnn alma saat ve ekilleri kurumlarnca dzenlenir. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 163 164. Memurlarn, kamu yarar ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiya duyulmas halinde, Kurumlarnca Devlet Personel Bakanlnn uygun gr alnarak dier kamu kurum ve kurulularnda 6 aya kadar geici sreli olarak grevlendirilebileceine ilikin dzenleme yapld. Kamuda gvencesizletirme, esnek altrma ve sendikal vesayet dnemi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 164 165. Madde 110: Kamu kurum ve kurulular yrtmekte olduklar hizmetlerin zelliklerini gz nnde bulundurarak memurlarnn baar, verimlilik ve gayretlerini lmek zere, Devlet Personel Bakanlnn uygun gr alnmak kaydyla, deerlendirme ltleri belirleyebilir. Madde 125: a) deolojik veya siyasi amalarla kurumlarn huzur, skn ve alma dzenini bozmak, boykot, igal, kamu hizmetlerinin yrtlmesini engelleme, ii yavalatma ve grev gibi eylemlere katlmak veya bu amalarla toplu olarak greve gelmemek, bunlar tahrik ve tevik etmek veya yardmda bulunanlara devlet memuriyetinden karlma cezas verilir. Kamuda gvencesizletirme, esnek altrma ve sendikal vesayet dnemi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 165 166. Beinci ayak: 4688 sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu'nda (Nisan 2012 ) yaplan deiiklik: Kamu alanlarnn tmnn grev hakk yok sayld. Szde toplu szleme hakk getirildi ama znde zorunlu tahkim rejimine geildi (Kamu Grevlileri Hakem Kurulu - KGHK ). Kamuda gvencesizletirme, esnek altrma ve sendikal vesayet dnemi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 166 167. alma rejimine dnk bu dzenlemelerin amac; hem zel hem de kamu sektrnde, esnek ve gvencesiz altrmay yaygnlatrmak, emeki sendikalarn etkisizletirip, kltmek, onlar siyasal iktidarn vesayeti altna sokmak art deer miktarn daha da artrmak. Bu abalar sonu verdi. Kamuda gvencesizletirme, esnek altrma ve sendikal vesayet dnemi zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 167 168. zel sektrde Sendikalama oran (2011): % 3-7 civarnda. Toplu i szlemesi (2011): 2012 ylnda 16 milyon cretliye karlk toplu i szlemelerinden yararlanan ii says 680 bin civarnda. A.. Akdedilen TS says : 1,939 (2009: 1,995) yeri says (% 1i) : 14,057 (toplam 1,400,000 ) Kapsamdaki ii says (% 3.5i) : 422,584 (2009: 504,796) Grev uygulamalar (2011): Grev says : 9 ( 2009: 13) yeri says: 26 (2009 : 34) Greve katlan ii says : 557 ( 3,101) 168 zel sektrde sendikalama oran, akdedilen TS says ve grev says azalma eilimini srdryor (Rakamlarla Trkiye, veren, Temmuz 2012) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 169. Kamu sendikalar giderek iktidarn vesayeti altna girdi Toplam memur says : 2,017,978. Toplam sendikal memur says: 1,375,661. Sendikalama oran: % 68.17 169 zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 170. Memur-Sen: 650 bin 328 ( % 47), Memur-Sen 2002 ' de 42 bin olan ye saysn 15 kat artrd. T. Kamu-Sen: 418 bin 991 (% 30), KESK: 240 bin 304 ( % 17). Birleik Kamu-: 33 bin 477 (% 2). Sendikalarn ye saylar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 170 171. 657de yaplmas dnlen deiiklikler (Yeni Tasar) yeni tasar ile kamu emekilerinin ellerinde kalan son haklar dahi ellerinden almak isteniyor. te, iyerinde, mesai saatinde, crette, alma sresinde , kuralsz, standart-d, ereti istihdam yerletirilip yaygnlatrlmak ve gvencesizliin kural haline getirilmesi hedefleniyor. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 171 172. Kadro esasna dayanan memurluun yerine szlemeli personel, geici personel ve iilerin istihdam edilmesi ve mevcut memur kadrolarnn bu statlere ynlendirilmesi hedefleniyor. Bu, kamu personelini stat hukukundan kartp zel szleme hukukuna mahkm eden bir durum. Bu, mevcut memur statsnden 4/B hem de 4/Cye gei ve taeron iiye dnmek biiminde gerekleecek. Bylece toplu szleme hakkndan yararlanamayan, hak mcadelesinde sendikalamalarnn n tkanan, rgtsz bir ii snfnn da oluturulmas hedefleniyor. Yeni Tasar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 172 173. Gvencesiz istihdam biimi altnda sermaye dorudan ya da devlet eliyle, emekiyi ihtiya duyduu zaman ve meknda ve normlarda kullanabilecek. Kamu, sermayenin talebine uygun olarak yeniden yaplandrlacak. Kamu emekileri performans sistemi ve kalite ynetimi benzeri uygulamalara maruz braklacak, bylece de kamu ile zel arasndaki snrlar giderek ortadan kaldrlacak. Yeni Tasar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 173 174. Ksaca, emekiler asndan gvencesiz istihdam; iini kaybetmek, sendikaszlamak-rgtszlemek, koruyucu dzenlemelerden yoksun kalmak, daha ar bir art deer smrsne maruz braklmak, daha fazla yoksullamak ve refah kaybna uramak demektir. Yeni Tasar zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 174 175. Nfusun % 20si ok yoksul ve 16 milyon insan sosyal yardmlarla yaamn srdrebiliyor; Bunlara ilave olarak alan yoksul oran tarm sektrnde % 35in zerinde, sanayi sektrnde % 30a yakn ve en yoksul alanlarn % 46sn yevmiyeli iiler ve % 34n cretsiz aile iileri (ev kadnlar) oluturuyor. Trkiyede alan yoksullar 175zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 176. Bu snrl istihdam olana blge, cins, ya, rk ve etnisiteye gre de farkllk gsteriyor. yle ki kadnlar arasndaki isizlik erkeklere gre daha yksek (kadnlarda oran % 6,5 iken erkeklerde % 6). Zenciler, gmenler, aznlk uluslar daha zor ve nitelikli i bulabiliyorlar, daha ucuza altrlyorlar ve krizde ilk onlar iten kartlyor. Yani kapitalizm tm cinslere ve etnik gruplara eit imkn tanmyor. 176 stihdam imkanlar etnisiteye gre deiiyor. Kapitalizm tm etnik gruplara eit imkan tanmyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 177. Trkiyede blgeler itibariyle tarm d isizliin dalm: Gney Dou ve Dou Anadolu blgelerinde Trkiye ortalamasnn ok stnde resmi olarak % 20,4 e varan bir isizlik Yani genel olarak Trkiyenin dousunda isizlik batsna kyasla daha yksek. En yksek isizlik oranna sahip kentler: Ar, Kars, Idr, Ardahan, Van Mu, Bitlis, Dier taraftan zmirin % 16,5, Kayserinin (Sivas ve Yozgat dhil) % 16,7 ve Kocaeli-Sakaryann % 14,7 olarak Trkiye ortalamasnn stnde kmas isizliin sanayi blgelerinde de ne denli yksek olduunu ortaya koyuyor. 177 stihdam imkanlar etnisiteye gre deiiyor. Kapitalizm tm etnik gruplara eit imkan tanmyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 178. Kriz dnemlerinde bu tablo daha da ktleiyor, isiz says hzla artarken, esnek istihdam ad altnda (isizlii azaltmak gerekesiyle) emek smrs daha da younlayor. Kriz dnemlerinde : sizlik, esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam artyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 178 179. OECD: stihdam / sizlik (kaynak: KESK-AR) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 179 180. Resmi isizlik oranlar metropol lkelerde dahi ortalama % 10un zerine kt. ABD de bu oran % 8,2 ; Japonyada % 5 (gen isizlii % 10,5) ve Avrupa lkelerinde ortalama % 10un zerinde. 2011 yl sonu itibariyle Avro Blgesinde ortalama isizlik oran % 10,4 ve gen isizlii oran % 21. Ancak gen isizlii spanyada % 50yi aarken, Yunanistanda % 50ye yakn ve Portekizde % 30un zerinde. 27 AB lkesinde kaytl isiz says 22 milyon civarnda. inden memnun olmayp da daha iyi i arayanlarn ve emekli olduktan sonra geinemedii iin almak isteyen i arayanlarn says ise 27 milyonun zerinde. Kriz dnemlerinde : sizlik, esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam artyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 180 181. En ok isiz 4 milyona yakn bir say ile spanyada yayor. kinci sray 3,5 milyon ile Almanya alrken, sralama 2,5 milyon ile talya ve Fransa ve 1,7 milyon ile Polonya ve 1,5 milyon ile ngiltere (gen isizlii % 22) eklinde devam ediyor. nsanlarn en fazla i arad lkelerin banda yaklak 6 milyon ile Almanya gelirken onu 5 milyon ile spanya takip ediyor. Kriz dnemlerinde : sizlik, esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam artyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 181 182. Litvanya, Estonya ve Letonya gibi daha nce sosyalist bloka dhil olan lkelerde ise isizlik oranlar ortalamann bir hayli stnde. Benzer bir durum 1990larn altn ocuu olarak gsterilen ve 19902000 dneminde ortalama % 10 byme hz yakalayan rlanda ve sosyal refah devletinin tipik rneklerinden olan Danimarka iin de sz konusu. Kriz dnemlerinde : sizlik, esnek, gvencesiz, dk cretli istihdam artyor zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 182 183. TRKYE : GC DURUMU 2005-2011 (Mevsim etkilerinden arndrlm ) (Kaynak: KESK-AR) zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 183 184. Trkiyede 2012 Ekim itibariyle isizlik oran TK tarafndan Trkiye genelinde % 9.1 olarak akland. Kentlerde bu oran tarm dnda % 11.4 ve gen nfus arasnda % 18.1. Ancak aklanan bu oranlar ihtiyatla karlamak gerekir. Zira Trkiyede igcne katlm oran % 48,6 (AB lkelerinde % 6570 civarnda). Bu durum gerek isizlik orannn aklanan resmi isizlik orannn ok stnde olmasn gerekli klyor. Trkiyede isizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 184 185. zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 185 Trkiyede isizlik 186. Ayrca TK isizlik orann tespit ederken haftada 1 saat alan dahi isiz saymamaktadr. Eer haftada 1 saat deil de 15 saat kstas alnsayd resmi isizlik oran yaklak puan daha yksek kacakt. Bu nedenlerden dolay gerekte isizlik orannn ok daha yukarda olmas beklenir. 186 Trkiyede isizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 187. Trkiye ekonomisinde son 10 yldr grlen ekonomik bymenin yeterli istihdam yaratmamasnn yapsal nedenleri : Toplam yerli (i) tasarruf hacmi ok dk ve 2002 ylndan bu yana d kaynakla bymeye ynelen AKP iktidar bu oran daha da drerek 2002de % 18,6dan 2011de : % 13,3e geriletti. yle ki Trkiye 2005ten nce tarihsel olarak ylda ortalama 20 milyar dolarn altnda d kaynak kulland. Bu kaynaklarn ok byk ksm uzun vadeli kaynakt (2007de % 95). 2005ten itibaren d kaynak kullanm hzla artt ve 50 milyar dolarn stne kt. 2010da kullanlan d kaynan sadece % 6s uzun vadeli, % 94 ksa vadeli, istihdama ynelmeyen ve speklatif kaynak niteliinde. 187 Trkiyede isizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 188. Bu durum kanlmaz olarak cari an artmasna neden oldu. yle ki cari an dviz kazandrc ilemlere (ihracat + turizm gelirleri) oran hzla artt. 1994 ve 2001 krizlerindekine benzer bir oranda 2010 ylnda % 30un zerine karak ekonominin krize kar duyarlln artrd. 188 Trkiyede isizlik zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 189. Ayrca bymenin motoru konumundaki d ticaret sektr istihdamsz bymeye neden oluyor. nk ihracat ithalata, zellikle de ara mal ithalatna baml. yle ki aramal ithalatnn toplam ihracat iindeki pay % 80e kadar kyor. Bylece byme Trkiyede deil, ihracat lkelerdeki istihdama katk salyor. Ayrca byme ile istihdam arasndaki ilikiyi gsteren byme-istihdam esneklik katsays sadece 0.14. Son 10 yldr bu katsay 0.38den gerileyerek bugne geldi. Trkiyede istihdamsz byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 189 190. Kapitalizm toparlanma dnemlerinde de yeni istihdam ya da cret art yaratmyor. Bymeyi daha ok emek gc verimliliini artrarak salyor. stihdam art ise verimlilik artnn ok gerisinde. Bir aratrmaya gre, 2011 ylnn ilk eyreinde ABDnin 20072009 resesyonundan k (toparlanma) hem isiz yani istihdam yaratmayan hem de cretsiz (cret art yaratmayan) bir toparlanmadr. Toplam istihdam 2009un dip yapm eyreindeki dzeyden yukar kamam ve reel saatlik ve haftalk cretler ya sabit kalm ya da azalmtr. stihdamsz byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 190 191. Ksaca, gnmzde retim art, krllk ve ekonomik byme yeni yatrmlarla deil, daha ziyade emek gcnn daha verimli altrlmasyla salanyor. malat sanayindeki sermaye younluundaki (sermayenin organik bileimi) art bir yandan bymeyi salarken, dier yandan alan ii saysn azaltyor. Sermaye art kadar yeni istihdam yaratlmasn mmkn olmuyor. ilerin daha az kullanlmasnn yarataca kr azalmas ise emek gc verimliliinin artrlmas (nispi art deer smrs) ya da mevcut sanayileri dk cretli az gelimi lkelere kaydrarak nleniyor. stihdamsz byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 191 192. zellikle de kriz dnemlerinde iiler ilerinden olma korkusuyla daha sk ve verimli alyorlar. ILOya gre, dnya genelinde emek gc verimlilii 2010 ylnda % 3,1 artt. Buna karlk reel cretler ya ok az artt ya da geriledi. Dnya genelinde % 0,5 artarken gelimi lkelerde % 0,50,6 arasnda dt. stihdamsz byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 192 193. Trkiyede de malat Sanayi retim Endeksive malat Sanayi alanlar Endeksi: 1997=100 baz yl olarak ele alndnda, 2001 ylnda 81,7 olan alanlar Endeksinin deeri, 2008de 84,7 olabildi. Ayn dnemde malat Sanayi retim Endeksi ise 92,4ten 138,5e ykseldi. Yani alan ii says aa yukar sabit kalrken retilen hsla artt. 102,5 112 123,7 129,6 136,8 143,3 84,78684,284,885,483,7 82,281,7 92,4 138,5 0 20 40 60 80 100 120 140 160 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 malat Sanayiinde Toplam alanlar malat Sanayi Toplam retim Trkiyede istihdamsz byme zinsiz oaltlamaz- Do.Dr.Mustafa Durmu 193 194. i saysnn azaltlmas ya da sabit tutulmasndan kaynaklanabilecek olan krlardaki azalma ise mevcut emek gcnn verimliliini artran tedbirlerle, ya da iilerin daha uzun saat ya da daha youn altrlmalaryla nlendi. Milli Prodktivite Merkezinin verilerine gre imalat sanayinde emek gobice1