T.C

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

I. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA İZMİR’DE EĞLENCE

KÜLTÜRÜ VE TOPLUMSAL YAŞAMA ETKİLERİ

Fatma BULUT

Danışman

Yrd. Doç. Dr. Türkan BAŞYİĞİT

İZMİR- 2010

Yemin Metni

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “I. Dünya Savaşı Yıllarında İzmir’de

Eğlence Kültürü ve Toplumsal Yaşama Etkileri” adlı çalışmanın, tarafımdan,

bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını

ve yararlandığım eserlerin bibliyografyada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf

yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Tarih

16 / 09/ 2010

Adı Soyadı

Fatma Bulut

İmza

I

TUTANAK

Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nün

......./....../2010 tarih ve ...................................... sayılı toplantısında oluşturulan jüri,

Lisansüstü Eğitim Yönetmeliği’nin .......... maddesine göre Atatürk İlkeleri ve

İnkılap

Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisan öğrencisi Fatma Bulut’un I.Dünya Savaşı

Yıllarında İzmir’de Eğlence Kültürü ve Toplumsal Yaşama Etkileri konulu tezini

incelemiş ve adayın ......./......./2010 tarihinde, saat ..........da jüri önünde tez

savunması alınmıştır.

Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini savunmasından sonra ......... dakikalık

süre içerisinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayanağı olan anabilim dallarından

jüri üyelerince sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin

.............................................. olduğuna oy .......................................... ile karar

verildi.

BAŞKAN

ÜYE ÜYE

II

ÖNSÖZ

Savaş yıllarında eğlence ilk etapta insanın aklına gelmeyen bir durumdur.

“Savaş yıllarında eğlence olur mu?” sorusuna genelde verilecek cevap “olmayacağı”

yönündedir. Ancak tarihsel süreç incelendiğinde savaş yıllarında da insanların

eğlence hayatlarının devam ettiği görülmektedir. Eğlence insanlık tarihi kadar eski

olup insanın var olduğu andan itibaren süregelmiştir.

Bu tez konumu belirlemede çıkış noktam, I. Dünya Savaşı’na ilişkin hemen

hemen her alanda çalışmaların yapılması, ancak savaş yıllarında insanların gündelik

hayatlarına ve eğlencelerine ilişkin incelemelerin yeterli olmamasıdır. Aslında bu

durum çalışmam süresince yaşadığım zorlukları doğurmuştu. Çünkü Osmanlı’nın

savaş öncesi ve sonrası eğlence hayatına ilişkin pek çok kaynağa rastlamak

mümkünken, savaş yıllarında eğlenceye ilişkin kaynak bulmak oldukça zordu.

Ayrıca çalışmış olduğum dönem Osmanlıca belgelerin incelenmesini gerektiriyordu.

Pek çok kişinin almak istemediği Osmanlıcanın kullanıldığı dönemden tezimi

almam beni zorlasa da sonuç Osmanlıcada yol kat etmemi sağladığı için mutluluk

vericiydi.

İzmir’de eğlence hayatını I.Dünya Savaşı yılları arasında sınırlamamın nedeni,

savaşın getirdiği buhranın toplumun gündelik yaşantısını nasıl etkilediğini net olarak

ortaya koyabilmekti. Dünya savaşı sadece kan, acı, ıstırap değil aynı zamanda farklı

eğlence anlayışlarının da doğmasına neden olan önemli bir olaydı.

İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ortaya koyduğu pek çok yapıt bu çalışmamda

bana büyük destek sağladı. İncelemiş olduğum yapıtlarda büyük bir titizlikle, adeta

deyim yerindeyse, iğne ile kuyu kazarcasına savaş yıllarında eğlence kültürüne

ilişkin bilgileri bulmaya çalıştım. Daha çok dönemin anılarından, gazete

arşivlerinden ipuçlarını takip ederek, kimi zaman yaptığım röportajlarla o dönemin

eğlence kültürünü satırlara yansıtmaya çalıştım. Aslında bu çalışmamda her ne kadar

zorluklar yaşamış olsam da savaş yıllarında eğlenceyi yazmak, her anı merak

duygusuyla kaplanmış bir süreçten oluşması nedeniyle çok keyifliydi.

Atatürk ilkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitütü Müdürümüz Sayın Doç. Dr.

Kemal Arı’ya değerli yardımlarından dolayı teşekkür ederim.

III

Yüksek Lisans eğitimim ve tezimin hazırlanması sırasında, danışmanlığı

boyunca, bana göstermiş olduğu ilgi, iyi niyet ve desteklerinden dolayı değerli

Hocam Yrd. Doç. Dr. Türkan Başyiğit’e Teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca,

tezimin hazırlanmasında değerli bilgilerini paylaşan ve bu konuda yardımlarını

esirgemeyen değerli Hocam Yrd.Doç.Dr. Ahmet Mehmetefendioğlu’na, Lisans

eğitimim süresince aynı sıraları paylaştığım çok değerli arkadaşım, Araştırma

görevlisi Cihan Özgün’e, yardımlarından dolayı çok teşekkür ederim. Şenocak

Yayınevi sahibi olan Sayın Bülent Şenocak’a da Kütüphanesinden çalışmama ilişkin

kaynaklardan yararlanmamı sağladığı için ve bu konuda değerli vaktini harcadığı

için çok teşekkür ederim. Ayrıca Henri Benazus’a, İzmir’in sosyal yaşantısına

yönelik değerli fotoğraf koleksiyonunu benimle paylaştığı için teşekkür ederim.

Tabii ki her zaman yanımda olan ve benim bugünlere gelmemde büyük katkıları

olan aileme bana karşı gösterdikleri sabır, vermiş oldukları sonsuz sevgi ve bitmeyen

destekleri için sonsuz teşekkür ederim. Bu nedenle bu çalışmamı izninizle sevgili

aileme ithaf ediyorum.

Fatma Bulut İzmir 2010.

IV

İÇİNDEKİLER

YEMİN METNİ……………….……………….……………….………………..I

TUTANAK………………….………………………………….………………..II

ÖNSÖZ………………………………….………………………………………III

İÇİNDEKİLER……………….……………………………….………………...V

ÖZET………………………………………….…………………………………X

ABSTRACT…………………………………………………………………….XI

KISALTMALAR………………………………………………………………XII

GİRİŞ………………………………………………….………………………….1

I. BÖLÜM

1.İZMİR’DE SOSYO EKONOMİK YAŞAM……………….... 4

1.1.İzmir Adının Anlamı………………………………………… 4

1.2.Osmanlı İmparatorluğu İçinde İzmir Sancağı………………………… 5

1.3.İzmir’de Nüfus Ve Yerleşme…………………………………………. 7

1.4.İzmir’de Yaşayan Toplulukların Özellikleri…………………………… 20

1.4.1.Türkler……………………………………………………………… 21

1.4.2. Rumlar……………………………………………………………… 22

1.4.3.Ermeniler……………………………………………………………. 24

V

1.4.4.Yahudiler(Museviler)……………………………………….. 25

1.4.5. Levantenler………………………………………………… 26

1.4.6. Zenciler…………………………………………………….. 30

1.5.İzmir’de Ekonomik Yaşam………………………………………. 30

II. BÖLÜM

1. OSMANLI’DA EĞLENCE KÜLTÜRÜ………………………. 41

1.1. Klasik Dönemde Eğlence…………………………………….. 41

1.2. Tanzimat Dönemi Osmanlı’da Değişen Eğlence Kültürü……………… 44

1.3.Tanzimat Dönemi İzmir’de Eğlence ………………................. 46

1.3.1.Dini Bayramlar……………………………………………… 57

1.3.1.1.Türkler……………………………………………………… 57

1.3.1.1.1.Ramazan Eğlenceleri……………………………... 57

1.3.1.2.Rumlar…………………………………………………….. 59

1.3.1.2.1.Paskalya Yortusu…………………………………. 59

1.3.1.2.2. Vaftiz…………………………………………….. 63

1.3.1.2.3.Hıdrellez………………………………………… 63

1.3.1.3.Yahudiler…………………………………………………… 64

1.3.1.4.Ze