1

het perspectief van de

Oranjestraat

verslag

24 december 2015

2

3

het perspectief van de Oranjestraat

Verslaglegging

Deze tekst is het verslag van het perspectief van de Oranjestraat fase I en komt samen met

een set schakelbare gebiedskaarten in PDF. Deze informatie is dynamisch en wordt in de

loop van het project steeds verder bijgewerkt. Het doel van deze informatie is het bieden

van een ecologisch inzicht in de Oranjestraat en omgeving. Daarmee is het mogelijk om

alle ruimtelijke en sociale afwegingen te maken die nodig zijn voor een kansrijke

ontwikkeling van de Oranjestraat. Het op gang brengen van ontwikkeling is alleen in

samengestelde (complexe) combinaties mogelijk.

Gebieds Informatie Model

Voor de gebiedsgerichte aanpak van Atelier Arnhem West ontwikkelen wij het GIM

(Gebieds Informatie Model), een model waarmee we een model creëren tussen GIS

(Geografisch Informatie Systeem) en BIM (Bouw Informatie Model). Er ontstaat een entiteit

die fysieke ruimtelijke informatie door middel van een database koppelt aan sociale,

technische, demografische en historische informatie. Atelier Arnhem West is op zoek naar

partners en middelen om GIM te ontwikkelen tot een bruikbaar systeem.

De data die het proces van het perspectief van de Oranjestraat oplevert kunnen integraal

worden gebruikt om zo’n model te voeden en te testen. Wij verwachten dat GIM het

beheer van gebieden in sterke mate kan faciliteren en snel inzicht kan verschaffen in de

4

het perspectief van de Oranjestraat

leefomgeving, ook in het geval van interventies in de openbare ruimte. Daarnaast kan het

worden gebruikt om beslissingen te ondersteunen.

Dit systeem is ook bedoeld voor het documenteren van informatie uit de verkennende

wijkschouw die gebonden is aan een bepaald gebied zoals bij NOM (nul op de meter)

Arnhem West het geval is. Ook kan daarmee verband worden aangebracht tussen de

woningvoorraad en de sociale aspecten van haar bewoners.

Problematiseren

Met de eerste fase van het perspectief van de Oranjestraat is een begin gemaakt met het

problematiseren van de situatie. Problematiseren betekent zoveel als iets tot een opgave

maken. Problematiseren gaat niet om de problemen die zich aandienen maar om alle

problemen die tegenwoordig kunnen worden gemaakt. Het problematiseren geschiedt

onafhankelijk van een uitvoering. De aanpak levert naast de primaire inbreng van de

bewoners een schat van informatie op waarover niet op voorhand een oordeel is gegeven.

Dat maakt het mogelijk om het proces te baseren op valide informatie die uiteindelijk

onvermoede gezichtspunten kan opleveren.

Proces en ontwikkeling

Aangezien onze projecten altijd experimenteel en procesmatig zijn ingericht, maken wij

gebruik van een keuze aan procestechnieken om tot het gewenste perspectief te komen.

De experimentele ecologische transitie is altijd het uitgangspunt van elke opgave en het

motto van onze organisatie. Voor het basisproces gebruiken we de processtructuur die in

de figuur is weergegeven. Deze opzet maakt het mogelijk om in een vijftal stappen te

komen tot een programmering die optimaal recht doet aan de ecologie, de betrokkenheid

van de gemeenschap en het perspectief van de opgave. Het proces is zelflerend en

genereert zijn eigen uitkomsten.

In dit proces is de scheiding tussen de fasen essentieel om telkens opnieuw de

uitgangspunten te kunnen definiëren.

5

het perspectief van de Oranjestraat

Digitale omgeving

Voor Atelier Arnhem West wordt gewerkt aan een projectomgeving “mijnarnhemwest.nl”

waarin interactie tussen betrokkenen onderling en met ons kunnen plaats vinden. Speciaal

voor projecten komen daaronder genest subdomeinen. Voor het perspectief van de

Oranjestraat is het domein “mijnoranjestraat.nl” daarvoor gereserveerd. Het voordeel is

dat alle informatie daarmee centraal gebundeld wordt en centraal toegankelijk.

Demografie Heijenoord en Lombok

4083 inwoners, 1645 inwoners (Lombok)

2180 huishoudens

0-19jaar 20%

20-64 jaar 70%

65+ jaar 10%

stel met kinderen 19%

eenouder met kinderen 7%

stel zonder kinderen 24%

alleenstaande 50%

Woningvoorraad Heijenoord en Lombok

1976 woningen

koopwoning 58%

sociale huur 23% (Volkshuisvesting)

overig huur 19%

Woningprijzen Heijenoord en Lombok

€ 0-150K 25% € 150-250K 50% > € 250K 25%

6

het perspectief van de Oranjestraat

Sociale gegevens

1700 arbeidsplaatsen

werkzoekend 6,1%

uitkering bijstand 2,9%

huishoudinkomen € 32.500,-

huishoudens, laag inkomen 10%

voortijdig schoolverlaters 2,5%

vrijwilligerswerk 32%

Vrije tijd

beoefent sport 70%

7

het perspectief van de Oranjestraat

Straatprofielen

De profielen in de Oranjestraat hebben niet de schoonheid van het origineel, maar ook niet

de functionaliteit die je daar nu van zou verwachten. Oorzaak is dat het bestaande profiel

is aangepast door de loop der jaren. Daarmee is het een compromis. Ten behoeve van het

parkeren is de rijbaan versmald en zijn de stoepen versmald. Door de parkeerplaatsen te

situeren daar waar de winkels zijn, zijn daar de stoepen te smal voor de voetgangers. Het

maakt bovendien het aanleggen van een mooi terras onmogelijk. Op de plekken waar niet

wordt geparkeerd zijn de stoepen heel breed waar het eigenlijk niet nodig is. Het profiel is

de basis voor een functioneel gebruik van de ruimte in een straat.

23,1 +NAP

8

het perspectief van de Oranjestraat

26,6 +NAP

33,1 +NAP

Gebiedstekening

9

het perspectief van de Oranjestraat

Schakelbare tekening

Voor ontwikkeling op gebiedsniveau is het van belang de samenleving in relatie tot de

leefomgeving te onderzoeken om daarmee inzicht te verkrijgen in zowel ruimtelijke,

ecologische, economische en sociale aspecten. Deze aspecten moeten in samenhang

leesbaar worden gemaakt om ontwikkeling in een complexe context mogelijk te maken.

Voor dit doel werken we aan het hierboven genoemde GIM (Gebieds Informatie Model). Tot

de tijd dat zo’n model operationeel kan zijn maken we de ecologie leesbaar door middel

van een reeks boven elkaar liggende lagen die aan- en uitgeschakeld kunnen worden. Bij

deze tekst hoort een PDF-bestand waarin dat mogelijk is.

Lagen gebied

aanduiding bestemmingen

bruikbaar als bedrijfspand

detailhandel historisch uitgebreid

functieaanduiding kleurcodering

functieaanduiding tekst

GBKN tekening

10

het perspectief van de Oranjestraat

gemeentelijke bestemming

Google Maps

groen, bomen

kadastrale tekening

luchtfoto detail

renvooi algemeen

Het is de bedoeling om uiteindelijk alle informatie toegankelijk en zo mogelijk direct

afleesbaar in het GIM te maken. Het is als het ware een “opgevoerde” manier van dingen

laten zien.

Verkeer in Arnhem West

Lombok is in zijn huidige vorm aangelegd in de periode 1890 - 1935. In die tijd was

automobiliteit nog een uitzondering, op de foto van het profiel is slechts één auto te

vinden. Vanwege de vooruitstrevende ideeën die er leefden is de Oranjestraat gelukkig

breed aangelegd met een bomenlaan. Met de jaren is het verkeersaanbod gegroeid tot

7000 motorvoertuigen per etmaal en het aantal parkeerplaatsen langs de Oranjestraat tot

bijna 100. Een belangrijk deel van het verkeersaanbod rijdt geheel van de

Amsterdamseweg (2500 eenheden) naar de Utrechtseweg en terug (4500 eenheden).

11

het perspectief van de Oranjestraat

Verkeer in cijfers

ca. 100 parkeerplaatsen

20 m2 per parkeerplaats (inclusief manoeuvreren)

ruimtebeslag 2000m2!

ca. 7000 auto’s per etmaal

ca. 700 per uur in de spits (elke 2 seconden)

ca. 350 per uur overdag (elke seconde)

ca. 50 per uur middernacht

aanzienlijk deel sluipverkeer

onveiligheid voor fietsers en voetgangers

12

het perspectief van de Oranjestraat

Ecologie?

Zijn bovenstaande auto’s ecologie? Of is onderstaande moestuinbak van Hoeve Klein

Mariëndaal ecologie? Alles is ecologie! Alle elementen op een bepaalde plek zijn samen

met het element tijd (verleden, heden en toekomst) ecologie en bepalen hoe een plek

functioneert en interacteert met z’n bewoners.

13

het perspectief van de Oranjestraat

Ecologie!

leefomgeving én samenleving

duurzaamheid en innovatie

stenen en planten

beleving en verbeelding

Genoemde thema’s bijeenkomst 30 september 2015

verkeer (geluidsoverlast, vervuiling, ruimte)

winkels (gebrek aan, diversiteit)

horeca (koffie, eetgelegenheid)

parkeren (sommigen meer, anderen minder)

continuïteit (behouden wat goed is)

samenwerken (om iets te bereiken)

een trekker (supermarkt, culturele of horeca- herbestemming in de koepel, Airborne

memorial, iets cultureels)

14

het perspectief van de Oranjestraat

Interviews

De bijeenkomst op 30 september heeft ons niet de breedte en niet de diepgang gebracht

die wij voor ons onderzoek in gedachte hadden. We hebben daarop besloten de

voorgenomen serie interviews uit te breiden. Bijna alle interviews zijn met twee personen

afgenomen en duren gemiddeld een uur per interview. De interviews hebben bloot kunnen

leggen naar waar we op zoek waren.

Genoemde thema’s interviews

tevredenheid wonen Arnhem West

gemêleerde wijk

jong en oud, meerdere inkomens

alleenstaand en gezin

geen sociale problematiek

‘t Huukske is laagdrempelig

SPAR en Vonk zijn sociale ontmoetingsplaatsen

winkels worden algemeen gebruikt

meer bedrijvigheid gewenst

detailhandel, horeca

betere verblijfswaarde nodig

wegvallen lokale economie is risico sociale cohesie

verkeerdruk is hoog, zeker in de spits

aanpassing verkeerssituatie is gewenst

angst voor betaald parkeren en verlies aan omzet

15

het perspectief van de Oranjestraat

Quotes uit interviews

Quotes geven een goed beeld wat men er van denkt. Het geeft richting aan waar je moet

zoeken. Een aantal is direct herleidbaar naar de auteur.

“Er zijn veel alleenstaande vrouwen in Lombok, die pik je er zo tussenuit”

“Er zijn hier veel betrokken bewoners”

“Ik vind het wel gezellig als er terrasjes zijn in de Oranjestraat”

“Mensen vragen me waarom de winkels weg zijn”

“Zorg ervoor dat er niet zo hard gereden wordt in de wijk”

“Ik groet vaker vluchtelingen dan wijkbewoners”

“Ik was meteen verliefd op deze straat”

“Wij van volkshuisvesting vinden dat het hier goed gaat”

“de Oranjestraat wordt nooit een winkelgebied”

“Mensen zijn maximaal bereid 200 meter te

lopen vanaf waar hun auto geparkeerd staat”

“Ruimte en functie moeten een natuurlijke klik hebben”

“we moeten de Oranjestraat wakker kussen”

Individueel genoemd interviews

minder personeel, minder klandizie, trekker nodig

liever geen woonstraat, beleving is van belang

goed evenwicht ecologie en economie voor gezond en aangenaam leven en wonen in

Arnhem West

ontmoetingsplekken (pleinfunctie) versterken

oplossen parkeren en verkeer

16

het perspectief van de Oranjestraat

rol gemeente, volkshuisvesting en zorgorganisaties

ruimte voor voetgangers, fietsers en een aangename groene leefomgeving

laagdrempelige horeca (Sugar Hill, Caspar, Berlijn)

lagere huren voor ondernemers (te hoog)

zebra’s aanleggen voor voetgangers

autodelen, goedkoper rijden en veel minder auto’s

veilig spelen voor kinderen in de straat

zichtbaarheid WestKracht13!

een Turkse winkel, een Toko, biologische winkels

nieuw winkelconcept (delen en of combineren web)

zorgen om fijnstof en geluidsoverlast

de supermarkt is een achterhaald concept

17

het perspectief van de Oranjestraat

de auto als zodanig bestaat over 30 jaar niet meer

shared space als concept voor het straatprofiel

een duurzame fijne straat als uitgangspunt

integratie bestelbusjes (bezorg en go!)

integrale en complementaire aanpak

uitwerken op basis van experimentele scenario’s

samen keuzes maken op basis van wijkregie en participatie

weinig interactie ROC, naar aansluiting zoeken

alleen bestemmingsverkeer door de wijk

het hoogteverschil van ruim 15 meter in de straat

streven naar veel meer cultuurvariëteit

introductie van de “stadsvloer” als drager van het leven in de straat

zelfwerkzaamheid voor, met en door de wijk

lokale economie als toekomst

Verleden

Iets is vaak niet zoals je dacht dat het was. Arnhem West is het gevolg van een aantal

veranderingen die niet waren gepland. Heijenoord en Lombok waren aanvankelijk één wijk

die plaats moest bieden aan riante villa’s die met name op Heijenoord nog duidelijk

aanwezig zijn. Met de komst van de spoorlijn in 1865 werd Arnhem West in tweeën

gesneden.

Toen in 1882 werd gestart met de bouw van de koepelgevangenis was het lot van de

villawijk bezegeld. Met de opkomende industrialisatie en de behoefte aan gezonde

woningen voor de werkende klasse werd oud-Lombok aangelegd in 1893. Op de foto zie je

Lombok na de realisatie van de koepel, maar nog voor de komst van de sociale

woningbouw.

18

het perspectief van de Oranjestraat

Heden

In het nu wordt de Oranjestraat geconfronteerd met een aantal ontwikkelingen die de

straat in zijn functioneren bedreigen (kunnen). De enorme verkeers- en parkeerdruk en de

mogelijke komst van een grote supermarkt zijn daarvan het meest actueel. Daarnaast is er

sprake van verval en vervlakking waardoor de straat de kans loopt een mono-cultuur te

verworden. Het perspectief van de Oranjestraat wil dit verval keren en een gezonde

ontwikkeling in gang zetten. Dat gebeurt als de vinger op de zere plek kan worden gelegd

en er het besef ontstaat waarom de Oranjestraat zonder ingrijpen vervalt.

19

het perspectief van de Oranjestraat

Toekomst

De sleutel tot een succesvolle ontwikkeling ligt besloten in een voorbereidend proces

waarin de problematiek wordt onderkend en waarin de betrokken bewoners en

ondernemers deelgenoot worden. In een volgende stap gaan wij daarom in gesprek om

daarmee de basis te leggen voor een aantal scenario’s voor de Oranjestraat. Met het

vorderen van het proces neemt het inzicht toe en wordt duidelijk wat eenieders rol is en

wie waarvoor de verantwoording neemt. Aanvaarding van het gegeven dat alleen

complexiteit recht doet aan ecologie is het sleutelwoord. Vanuit een enkelvoudige

gedachte komt geen ontwikkeling voort.

Perspectief

proactieve houding (niet afwachten)

integrale gebiedsgebonden aanpak

op basis van organische groei

vanuit een breed gedragen visie

voor bewoners

door bewoners

met bewoners

Het team van het perspectief van de Oranjestraat

Vincent van Bruggen

Teun Leuftink

David Willemsen

Anne Luchies

Pika Nendissa

Arnhem december 2015

20

21

Atelier Arnhem West

coöperatie i.o.

Kamer van Koophandel Arnhem 50908529

BTW nummer NL163011679B02

Triodos Bank NL58 TRIO 0198 3591 44

Rozenstraat 43, 6814 ED Arnhem

026-4433993 / 06-54944880

bureaulid BNA 16151