เยยวยาในไฟใตวระศกด จงสววฒนวงศLouisa Chan Boegliสภทร ฮาสวรรณกจ

มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)และ the Rugiagli Initiative (tRI)

• บคคลทวไปอาจผลตซ�าเนอหาใด ๆ ของหนงสอเลมนได แตขอใหจดกตตกรรมประกาศอยางเหมาะสม• ตวอยางการอางองในบรรณานกรม:

มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)และ the Rugiagli Initiative (tRI)เยยวยาในไฟใต พ.ศ. 2558

ISBN: 978-616-92204-1-1

ตรงกาน

สารบญค�าน�า 4

สรนทร พศสวรรณ

ค�านยม 6 ประเวศ วะส

ปฐมบท 8

บทท 1 บทน�า 12 Louisa Chan Boegli สภทร ฮาสวรรณกจ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 2 ชายแดนใต: จะวาสงครามกไมใช สนตกไมเชง? วถของการคลคลายความขดแยงอยางสนต 20 Norbert Ropers

บทท 3 กระบวนการสนตภาพของวชาชพสขภาพทามกลางไฟใต 30 วระศกด จงสววฒนวงศ, เมตตา กนง, วรสทธ ศรศรวชย และ วลภา ฐานกาญจน

บทท 4 สถตสาธารณสขทส�าคญในพนทไฟใต 38 รอฮาน เจะอาแซ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 5 ระบาดวทยาของความรนแรงในเขตไฟใต 47 เมตตา กนง, มายอนง อสอ, วรสทธ ศรศรวชย และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 6 การปรบตวรบความทาทายและหลกเลยงการเลอกขาง 56 สภทร ฮาสวรรณกจ และ วท พฤกษนนท

บทท 7 เรมตนจากความไมพรอม จนถงการจดการกบปญหาสขภาพจต 66 ในพนทจงหวดชายแดนภาคใต

เพชรดาว โตะมนา

บทท 8 สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข กบการรงสรรคสนตภาพ 75 อนนตชย ไทยประทาน

บทท 9 การเสรมสรางสมรรถนะเพอการท�างานดานสขภาพและสนตภาพ: ความรวมมอในภาคใตของประเทศไทย 78

Gabriella Arcadu, Louisa Chan Boegli, Urs Boegli วระศกด จงสววฒนวงศ และ สภทร ฮาสวรรณกจ

บทท 10 ศานต-สขภาพศกษาส�าหรบวชาชพทางการแพทย 91 Klaus Melf และ พรรณทพย ฉายากล

บทท 11 กฎหมายสทธมนษยชนในบรบทภาคใตของประเทศไทย: ผลกระทบตอบคลากรดานสาธารณสข 99

ไพสฐ ภษตตระกล

บทท 12 เมอการแพทยเพยงล�าพงเปนสงทไมเพยงพอ: หลกการเบองตนของการตอรองส�าหรบแพทย 108 Kimberlyn Leary

บทท 13 การจดการความคลางแคลง และการสรางความเชอใจ 115 Urs Boegli

กตตกรรมประกาศ 124เกยวกบผ เขยน 126

4 5

ค�าน�าสอมวลชนนานาชาตมกไมคอยสนใจ และยงมความเขาใจนอยมาก ในเรองความขดแยง

ในชายแดนใต ซงยาวนานมาหลายทศวรรษและมความขดแยงหลายมต อยางไรกตามองคความรเกยวกบเรองนก�าลงเพมพนขนจากผลงานของนกวชาการทงไทยและตางชาต และผลงานเหลานก�าลงไดรบการตรวจสอบอยางกวางขวางและเขมขน

ความขดแยงในชายแดนใตมใชเปนปญหาเลกนอย แตไดคราชวตผคนไปแลวกวา 6,000 คน และท�าใหคนอกนบพน ๆ คนตองขวญผวา หรอกลายเปนคนพการ หลายพนคนจ�าตองยายถนฐานไปอยทอน

เนองจากสถานการณนเกดขนอยางเปนเอกเทศภายในประเทศ โดยมความเกยวโยงกบภายนอกนอยมาก จงนบเปนโอกาสทประชาชนจากทกหมเหลาทมความปรารถนาดจะไดรวมมอกนแกไขปญหาอยางสนตดวยบทบาทเชงรกทมมโนธรรม การปลอยใหการแกปญหานเนนชา ออกไปยอมท�าใหความแตกแยกขยายตวรนแรงยงขน และยงเชอเชญใหบคคลหรอองคกรภายนอก เขามากอใหเกดปญหายงยากซบซอนมากขนอกดวย

นบเปนเรองทนายนดอยางยง ทไดเหนกลมนกวชาชพทางการแพทยในภาคใตลงมอแกปญหานอยางจรงจง ดวยความเหนอกเหนใจ และใหความเขาใจตอคขดแยงทงสองฝายในชายแดนใต ซงไดแกพนองชาวมสลมเชอสายมลายและชมชนไทยพทธ บคลากรทางการแพทยกลมน ซงมทงชาวพทธและมสลมเปนนกวชาชพทไดรบความไววางใจอยางสงสด พวกเขาไดยอมเสยงชวตของตนออกไปท�างานในแนวหนาของความขดแยง ดวยตระหนกวานกวชาชพอยางพวกเขานนควรตองด�าเนนชวตไปตามครรลองของบทบญญตทวาจะ ‘ไมกอโทษ’ (Do No Harm) จนท�าใหสามารถชนะใจชาวบานในทองถนได

สงทกลาวมานนบเปนทรพยสนอนมคา และเปน ‘ตนทนทางสงคม’ ทอาจน�าไปใชประโยชนเพอวตถประสงคทยงใหญกวานนในสงคมของเรา ความนยมชมชอบและมตรไมตรของประชาชนทมตอพวกเขา อนหมายถงความไววางใจทประชาชนมใหแกบคลากรทางการแพทย และความนบถอทพวกเขามใหแกแพทยและพยาบาลผซงแสดงออกใหเหนถงความเสยสละอยางปราศจากความเหนแกตว สงเหลานนบเปนรากฐานอนแขงแกรงตอการแกปญหาความขดแยงไดอยางสนตและยงยน

4 5

เปนทประจกษกนมาแลวโดยชมชนโลกวา ทกความขดแยงทมความรนแรงยงมพนทใหแกบคลากรทางการแพทยเสมอ เพอแสวงหาขอแกปญหาอยางยงยน ไมวาความขดแยงนนจะยงยากเพยงใด เกดขนมาแลวยาวนานเพยงใด หรอหยงรากลงลกไปแลวเพยงใดกตามแต เปนสงทนา ปลมปตทแพทยและพยาบาลจากมหาวทยาลยในภาคใต จากโรงพยาบาลในจงหวด และจากคลนกในทองถน ไดมบทบาทในการพฒนาประเทศ และการสรางความสมานฉนทในชมชนเปนระยะเวลาไมนอยมาแลว พวกเขาเปนตวเรงใหเกดการเปลยนแปลง เปนผสนบสนนการพฒนา ซงรวมทกกลมชนเขามาและกอใหเกดความเสมอภาคยงขน หรอแมกระทงชวยกอตงกลมแนวรวมขนเพอผลกดนนโยบายทด รวมทงรวมสรางสงคมไทยทมสนตภาพและเปนธรรมใหเกดขน

ดวยวสยทศนทมองเหนถงประโยชนของการแลกเปลยนเรยนรกบนกวชาชพทมความคดไปในแนวทางเดยวกนจากทวโลก บคลากรทางการแพทยในภาคใตจงไดตดตอและรวมมอกบผเชยวชาญจากตางชาต เพอเรยนรเกยวกบความส�าเรจและความลมเหลวของพวกเขา จากแนวปฏบตทเปนเลศ และจากรปแบบของการท�างานอยางมประสทธภาพในฐานะ ‘ผสรางความเปลยนแปลง’ เพอสงคมไทยทดขน

เยยวยาในไฟใต – เปนหนงสอทรวบรวมเรองราวและเรองเลาเกยวกบบทบาทอนนายกยองของนกวชาชพดานสขภาพในภาคใตของประเทศไทย พวกเขาไดแสวงหาหนทางเยยวยาบาดแผล ในบรบทอนกวางใหญของสงคมไทย โดยมไดสนใจแคเพยงแตบาดแผลทางกายภาพเทานน

โดยทกลาวมาน หนงสอเลมนจงเปนเรองราววรกรรมของผกลาหาญทควรไดรบความสนใจจากทกทาน และมใชเปนเพยงแคเพอการรบรองคณคาของความเสยสละโดยปราศจากประโยชนสวนตนของพวกเขาเทานน แตยงเปนการชนชมวตถประสงคทยงใหญและนายกยองยงกวานน ทพวกเขาตองการแบงปนเรองราวตอผอน วากลมผเสยสละกลมหนง ผ‘ไมกอโทษ’ แตมกศลจตแกทกผทกนาม ไดกอผลประโยชนอนมความหมายยงในการแสวงหาขอแกปญหาอยางยงยนตอปญหาอนเจบปวดและมราคาแพงในภาคใตของประเทศไทย

สรนทร พศสวรรณอดตเลขาธการ สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ASEAN)

นครศรธรรมราช

6 7

ค�านยม

การเยยวยาทามกลางไฟ

กรณศกษาในจงหวดชายแดนใต

ยคปจจบนยงเตมไปดวยความรนแรงอยางโจงแจง และอยางเงยบ (silent violence) การสรางสนตภาพจงเปนอนาคตรวมกนของมนษยชาต การทสามจงหวดชายแดนใต ซงเปนทอยของคนมสลมมลายภายในราชอาณาจกรไทย มความขดแยงเรอรงเชงประวตศาสตรตอเนองยาวนาน และระเบดเปนความรนแรงทท�าลายชวตพลเมองผบรสทธไปหลายพนคน รวมทงทบาดเจบอกนบเปนจ�านวนหมน ซงมความพยายามหลายประการทจะคลคลายความขดแยงเหลานน แตยงไมส�าเรจ หนงในความพยายามนนคอ กลมคนทรวมตวกนตง มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) หรอ The Deep South Relief and Reconciliation Foundation (DSRR) โดยเรมแรกมศาสตราจารยนายแพทยธาดา ยบอนซอย เปนประธาน และสบตอมาโดยศาสตราจารยนายแพทยวระศกด จงสววฒนวงศ เปนประธานมลนธฯ คนปจจบน มลนธฯ นประกอบดวยบคคลทมความเชอรวมกนวา การเยยวยาโดยไมเลอกขวเลอกขาง แตดวยหวใจของความเปนมนษย จะน�าไปสการเยยวยาจตใจและสงคม จงไดด�าเนนการมลนธฯ ตามปณธานน

ในยโรปไดมกลมคนทรวมตวกนเรยกวา the Rugiagli Initiative (tRI) จากความเชอทวาแพทยทท�างานอยในพนททมความขดแยงรนแรงนนยอมมศกยภาพทจะสรางสนตภาพเพราะบรการทางการแพทยอนเปนงานเชงมนษยธรรมทเขาถงทกฝายทามกลางความรนแรง เมอแพทยและบคลากรทางสาธารณสขทท�างานในพนทของความขดแยงนนมความเขาใจเรองกระบวนการสนตภาพ เรองสขภาพ-สนตภาพกนาจะประกบคกนไป กลม tRI จงแสวงหาพนททท�างานสนบสนนตามสมมตฐานขางตน และพบวาพนทจงหวดชายแดนใตเปนทนาสนใจ

ประกอบกบแพทยและบคลากรสาธารณสขในจงหวดชายแดนภาคใต ไดท�างานใหบรการเชงมนษยธรรมโดยไมเลอกขางอยแลว อยางเสยสละ อดทน และกลาหาญ โดยหวงวาการเยยวยาดวยหวใจของความเปนมนษยนนจะชวยเยยวยาจตใจและสงคมทบาดเจบไดในทสด ซงนายแพทยสภทร ฮาสวรรณกจ ผอ�านวยการโรงพยาบาลชมชนทอ�าเภอจะนะ จงหวดสงขลา เปนตวแทนแหงความ มงมนของเครอขายบคลากรสาธารณสขในจงหวดชายแดนใตไดเปนอยางด และนายแพทยสภทร ยงเปนเลขานการมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)

6 7

หนงสอเลมนเกดจากการประชมรวมกนของ มยส.และ tRI ทจงหวดกระบเมอปลายป พ.ศ.2556 ไดรบการสนบสนนจดพมพจากสถานทตสวตเซอรแลนด การประชมคราวนน�าเอาความรความคดทางสากลเขามาแลกเปลยนเรยนรกบประสบการณจรงจากการท�างานในพนทจงหวดชายแดนใตของบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข การเรยนรรวมกนในทางปฏบต (Interactive learning through action) ถอเปนเครองมอส�าคญทสดทจะฝาความยากใด ๆ ไปไดในทสด

โดยทเหนวาเรองสขภาพกบสนตภาพนาจะเปนคแฝดกน จงไดมขอเสนอวาในแพทยศาสตรศกษา นาจะมหลกสตรทเกยวกบสนตภาพและการสรางทกษะในการเจรจาเพอสนตภาพ เรองน ยงรอพสจนดวยการปฏบต ถาท�าไดคงจะไมไดมผลเฉพาะตอการลดความขดแยงในพนทเทานน แตจะมประโยชนในเวชปฏบตอกดวย เพราะสนตภาพเปนเรองของสมพนธภาพดวยความเสมอภาค และการเคารพความเปนมนษยของกนและกน แพทยจะเปนกลยาณมตรตอทกฝายมากขน

ผมมความชนชม ทมผมหวใจเพอเพอนมนษยทงในพนทและในนานาชาต ทเขามาเรยนรรวมกนในการปฏบต โดยผมเชอวา ในทสดความดทมนษยมตอกน และมปญญารวมกน จะน�าไปสการเยยวยาโลกและสรางยคสมยแหงสนตภาพเกดขนได ความพยายามอนสงสงเชนนจะเปนความงามทประดบไวในแผนดน

ศาสตราจารยเกยรตคณ นายแพทยประเวศ วะสนกวชาการดานสาธารณสขและราษฎรอาวโส

ประธานมลนธสาธารณสขแหงชาตกรงเทพมหานคร

8 9

ปฐมบท

จากใจของกองบรรณาธการและ

นกเขยนฝายไทยถงผอานทเปนคนไทย

หนงสอเลมนมเบองหลงทมาอยางไรกลางป พ.ศ. 2556 คณ Louisa Chan Boegli และคณะของ the Rugiagli Initiative หรอ tRI

มาชกชวนเครอขายของเรารวมกนจดประชมเชงปฏบตการเรองบทบาทของฝายสาธารณสขในการสราง

สนตภาพพนทไฟใต โดยไดชกชวนวทยากรนานาชาตมารวมใหความรและแนวคด พอจดเสรจ เธอกบ

สถานทตสวสกชวนพวกเราท�าหนงสอเลมนโดยมนกเขยนหลกคอ คณะผจดประชมและวทยากร และม

นกเขยนเสรมจากภายนอกอกเลกนอย ทกคนมองเหนวาหนงสอเลมนเมอเผยแพรออกไปกจะเปนตวอยาง

ใหแกนานาชาตในเรองการใชศกยภาพของวงการสาธารณสขในการลดปญหาความขดแยงในพนทซงม

ความรนแรง พวกเราเหนดวย และเสนอใหท�าหนงสอทแปลเปนภาษาไทย นอกเหนอจากฉบบนานาชาต

อยางไรกตาม หนงสอฉบบนานาชาตยอมมนกเขยนและกองบรรณาธการนานาชาต ทศทางของ

หนงสออาจจะไมไดเนนดานคนไทยมากพอ ทางบรรณาธการฝายไทยจงเขยนปฐมบทน ใหคนไทยอานโดย

เฉพาะ สวนเนอหาในบทอน ๆ ยงคงสอดคลองกบฉบบนานาชาตอยเกอบทงหมด

ท�าไมตองใหคนตางชาตมายงดวยประการแรกทอาจมปญหา คอ ท�าไมเรองของคนไทยจงไมใหคนไทยด�าเนนการกนเอง ตองใหตาง

ชาตเขามายงดวย มผลประโยชนอะไรแอบแฝงหรอเปลา ค�าตอบกคอเรองไฟใตเปนเรองของพนทภาคใต

ทสงผลกระทบตอประเทศไทยโดยรวม ถาถามวาใครมหนาทกตองถามตอไปวาใครเปนคนก�าหนดหนาท

เหลานน ประเทศไทยตองก�าหนดวาเปนคนไทยตองรกษาดนแดนไทย สวนกลมแบงแยกดนแดนอาจก�าหนด

วามหนาททจะตองแยกดนแดนออกไปหรอลดอทธพลของไทย ส�าหรบพวกเราซงอยในพนท เราเปนคนไทย

สวนใหญกเปนขาราชการ มหนาทดแลสขภาพและวชาการในพนทใหพฒนา แตเหตการณทเกดขนท�าให

เหนวาเราม ‘นาท’ เพมเตมทจะตองลดความรนแรงและความสญเสยในพนท น�าสนตภาพกลบคนมา โดยไม

เชอวาปญหาจะแกไดดวยการใชความรนแรงหกหาญ เพราะตลอดเวลาทผานมานนเหนแตความสญเสยของ

ทงสองฝาย นอกเหนอจากงานในหนาทราชการแลว เราจงท�า ‘นาท’ ชวยเหลอเพอนมนษยในพนททงสอง

8 9

ชาตพนธบรรเทาความเดอดรอนจากความรนแรงและหาทางบรรเทาอารมณทรนแรงไปพรอม ๆ กน โดย

เชอและยดถอหลกปฏบตวา ความรนแรงเหมอนผปศาจ ชอบปฏบตการในความมดในพนทซงจ�ากดดวย

ความไมรไมเขาใจ การกดกนรงเกยจเดยจฉนท และถอวา ‘เปนอาณาบรเวณในอธปไตยของขาใครอยามา

เกยว’ ถาเมอไรพนทสวางไสวไปดวยขอมลขาวสาร ยอมรบความเทาเทยมและความหลากหลาย เกดการ

มสวนรวมอยางกวางขวางแลว อทธพลของผปศาจแหงความรนแรงกจะลดลง การน�าเรองในพนทมาเลา

ใหคนไทยทวไปรบรเพอใหเกดความเขาใจและมโลกทศนทถกตองตอเหตการณทเกดขนเปน ‘นาท’ ทพวก

เราควรท�า แตดกด�าบรรพความรนแรงเกดขนทกแหงในโลกมนษยยอมเปนธรรมดาโลก ถาเพอนมนษยทว

โลกไดเรยนรเทาทนความรนแรงในแหลงตาง ๆ ซงมทงเหมอนกนและตางกน การแกไขปญหาความรนแรง

กจะรอบดานและมพลงขน ความรวมมอกบกลมนานาชาตทสงเสรมใหทมงานสขภาพเขารวมลดความ

ขดแยงในระดบรากหญา แลกเปลยนกบประสบการณตรงของระบบสาธารณสขในไฟใตทไดรวมเยยวยา

พนองตางกลมตางชาตพนธ เปนการเสรมความเขมแขงของกระบวนการสนตภาพโลก และของพนทเอง

ผอานหลายทานอาจจะสงสยวาพวกเราเครอขายในพนทมพนฐานอะไร รวมตวกนอยางไร ค�าตอบ

บางสวนอยในบททหนงและบททสอง แตโดยสรปแลว เราเปนคนในพนททงหมด เกาะกลมกนแกปญหา

สขภาพและวชาการมากอนเหตการณไฟใต พนฐานหลกของเราอยทมหาวทยาลยและระบบสาธารณสข

แตกมผคนทท�างานจตอาสา ทงไดรบและไมไดรบคาตอบแทนอยในพนทอกจ�านวนหนง นอกจากน ยงม

ผคนเอาใจชวยและสนบสนนดานตาง ๆ ในระดบประเทศอกจ�านวนหนง กลมตางชาตทรวมงานชดนมา

ภายหลง แตในชวงของการจดประชมเตรยมหนงสอน เราท�างานรวมกนอยางใกลชด สวนในอนาคตนน

อยทจะรวมมอกนท�าอะไร การรวมมอท�างานกบบคลากรตางชาตชดนท�าใหเรารวมมอภายในกนเองมาก

ขนกวาธรรมดาดวย

หนงสอเลมนจะชวยสรางสนตภาพในพนทไดอยางไรค�าตอบมอยวา สนตภาพและความรนแรงนน มพลงผลกดนหลกอยทใจ สนตภาพไมไดจ�ากดเฉพาะ

การไมมความรนแรง เหมอนสขภาพไมไดจ�ากดอยทการไมมโรค สนตภาพจะเขมแขงขนเมอบคคลทกฝาย

มขอมลและองคความรดานสนตภาพมากขน เหมอนบคคลจะมสขภาพดขนเมอเขาใจกฎเกณฑทางสขภาพ

วาจะสรางความเขมแขงของรางกาย สตปญญา และอารมณความรสกไดอยางไร ถาเราจดท�าหนงสอเลม

นไดด ผคนอานแลวเขาใจพนฐานความขดแยงในพนท มองเหนปญหาวาพนทมความลาหลงอยแลวโดย

พนฐาน (ตวอยางดานสถานะสขภาพของประชากรในบทท 4 เขาใจไดวาการปลอยใหพนทลาหลง ไมไดรบ

การพฒนาความเขมแขงในอตลกษณของตนนน เปนปจจยน�าไปสความรนแรง เรากจะชวยกนแกไขปองกน

10 11

ไมใหมความเหลอมล�าทางสงคมในประเทศไทยและในภมภาค ภมภาคของเรากจะเจรญรดหนา ตอไปได

ปญหาจงมอยวาคนไทยจะไดอานหนงสอนหรอ อานแลวจะเหนดวยไหม คณภาพของหนงสอน ดพอหรอยง

พวกเราทกคนจงขอนอมรบค�าตชมจากทานผอาน เพอพฒนางานตอไปในอนาคต

นอกจากแนวคดดานสรางสนตภาพแลว หนงสอเลมนจะใหอะไรกบผอานไดอก อานแลวจะตางกบไมไดอานอยางไรบาง

ส�าหรบผเขยนฝายไทยในพนท หนงสอถายทอดประสบการณตรงของนกวชาการและนกสาธารณสข

จ�านวนมาก ตวอยางเชน นอกจากผอานสวนหนงจะมความสงสยวาหมอชาวพทธหลายคนอยในพนท

ไดอยางไร ท�าไมไมยายออก ผอานกยงจะไดเหนวาหมอมสลมในพนทกมปญหาความปลอดภยเชนเดยวกน

ทงจากฝายรฐทอาจจะหวาดระแวงความจงรกภกดในบางครง และจากกระบวนการและแนวรวมในพนท

ทอาจจะไมพอใจทแพทยเปนตวแทนของรฐฝายไทยทอาจจะขดขวางการท�างานเชงยทธศาสตรของเขา

นอกจากการตงรบแลว ท�าอยางไรแพทยและนกวชาการใฝสนตทงสองฝายจะท�างานดานรกในระดบตาง ๆ

เพอลดความรนแรงได ซงเราคงไมสามารถไปรวมเจรจาใหกองก�าลงสองฝายหยดรบและไมท�ารายผบรสทธ

แตงานพวกเราทกระท�าอย นาจะชวยลดความเดอดรอน และชวยบรรเทาความเจบช�าน�าใจในระดบปญญา

ชนและรากหญาลงไดระดบหนง นอกจากน หนงสอเลมนแสดงผลการวเคราะหขอมลทางสถตทไมเคยเผย

แพรมากอน วาชาวบานในพนทไฟใตมปญหาสขภาพพนฐานนาเปนหวงเพยงไร การบาดเจบลมตายเกด

ขนแกใครบาง ใครเปนเปาหมายหลก/รองทถกโจมตดวยก�าลงอาวธ การเพมก�าลงทหารและการเจรจา

มผลตอการลดความรนแรงไดอยางไร

ทส�าคญส�าหรบผอานชาวไทย คอ กฎหมายวาดวยสทธมนษยชนกบปญหาในพนท และวธการ

อน ๆ ในการลดปญหาระยะยาว เพมศกยภาพของพนท เชน สนตศกษาส�าหรบแพทย เทคนคในเจรจา

ตอรองเพอไกลเกลยความขดแยง

สดทาย ทมงานฝายไทยขอฝากแกคนไทยทกคนวา ความขดแยงในสงคมไทยไมไดมเฉพาะ

ในพนทไฟใตอยางเดยว การศกษาความขดแยงและกระบวนการแกไขปญหาในไฟใตอาจจะชวย

จดประกายในอนาคต ใหทานไดมสวนรวมในการแกไขความขดแยงในรปแบบอนในพนทตาง ๆ

10 11

Louisa Chan Boegli สภทร ฮาสวรรณกจ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 2 ชายแดนใต: จะวาสงครามกไมใช สนตกไมเชง?วถของการคลคลายความขดแยงอยางสนต Norbert Ropers

บทท 3 กระบวนการสนตภาพของวชาชพสขภาพทามกลางไฟใตวระศกด จงสววฒนวงศ, เมตตา กนง, วรสทธ ศรศรวชย และ วลภา ฐานกาญจน

บทท 4สถตสาธารณสขทส�าคญในพนทไฟใตรอฮาน เจะอาแซ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 5 ระบาดวทยาของความรนแรงในเขตไฟใตเมตตา กนง, มายอนง อสอ, วรสทธ ศรศรวชย และ วระศกด จงสววฒนวงศ

บทท 1บทน�า

12 13

บทท 1

บทน�า

Louisa Chan Boegli สภทร ฮาสวรรณกจ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

หนงสอเลมนส�ารวจความสมพนธระหวางมตทางดานสขภาพและดานศานต โดยใชสถานการณ

ความไมสงบในพนทไฟใตเปนกรณศกษา การจดท�าหนงสอเปนกจกรรมตอเนองจากการประชม

เชงปฏบตการเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556 หนงสอนสะทอนใหเหนประสบการณของผประกอบ

วชาชพดานสาธารณสขในพนทไฟใต และความรวมมอระดบนานาชาตในการแบงปนแลกเปลยน

ความคดเหน และรปแบบวธด�าเนนการในการท�างานในพนทแหงความขดแยง เพอปหนทางสงาน

สรางสนตภาพ

คณะผเขยนประกอบดวยกลมแพทยและสาธารณสข นกวจย และนกวชาการ เนอหาของ

หนงสอมสามสวน สวนทหนงสรปภมหลงของความขดแยง น�าเสนอสถานการณของปญหาสขภาพ

และความรนแรงในพนท สวนทสองน�าเสนอตวอยางการปรบตวของบคลากรการแพทยเพอให

บรการดานสาธารณสขไดทามกลางความรนแรง และนวตกรรมความรวมมอใหม ๆ สวนทสามเปน

บทบรรยายความรและทกษะทจ�าเปนในงานเพอสนตภาพ รวมทงการรบมอกบสถานการณความ

ขดแยงทมการใชอาวธ

บทความและกรณศกษาเหลานเรยบเรยงขนส�าหรบผประกอบวชาชพดานสขภาพในพนททม

ความขดแยงรนแรงในประเทศไทยและประเทศอน ๆ ทวโลก เพอจดประกายสรางแรงบนดาลใจให

ผอานไดเรยนรแนวทางและวธการตาง ๆ เผอจะน�าไปปรบใชกบการงานของตน

กองบรรณาธการขออทศคณงามความดของหนงสอฉบบน แกชายหญงผปฏบตหนาทชวย

เหลอรกษาพยาบาลผปวยและผบาดเจบในพนทซงมการสรบทวโลก และขอคารวะตอกลมแพทย

และสาธารณสขทวโลกทท�างานดานสนตภาพไปพรอม ๆ กบงานดานสขภาพของประชาชนในพนท

เสยงภย

12 13

ภมหลงของนวตกรรมความรวมมอครงนหนงสอ เยยวยาในไฟใต เปนผลผลตจากความรวมมอระหวางมลนธเพอการเยยวยาและสราง

ความสมานฉนทชายแดนใต (DSRR หรอ มยส.) ซงเปนองคกรเครอขายทมฐานปฏบตการอยภาคใต

ของประเทศไทย กบ the Rugiagli Initiative (tRI; องคกรสนตภาพขนาดเลกมฐานอยในอตาล

และสวตเซอรแลนด) มยส.และ tRI มวสยทศนเหนพองกนวา แพทยและบคลากรทางการแพทย ม

ศกยภาพในการหนนเสรมการสรางสนตภาพและลดความรนแรง ทามกลางสถานการณความขด

แยงทใชอาวธ ส�าหรบนวตกรรมครงนเราเนนทผประกอบวชาชพสขภาพหลาย ๆ สาขาในพนทไฟใต

เชน แพทย พยาบาล นกจตวทยา ทนตแพทย นกกายภาพบ�าบด เภสชกร และผบรหารโรงพยาบาล

ตลอดจนนกระบาดวทยาและแพทยนตเวช

มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) กอตงอยางเปนทางการ

เมอป พ.ศ. 2553 มลนธนเปนเครอขายของบคคลทมพนฐานตางกน ไดแก แพทย นกวชาการ และ

องคกรพฒนาเอกชนในพนท รวมกนท�างานดานสนตภาพและการพฒนาอยางตอเนองนบตงแตความ

รนแรงปะทขนในป พ.ศ. 2547

กจกรรมทางดานวชาการ ไดแก การพฒนาระบบฐานขอมลผบาดเจบและเสยชวตจากเหต

รนแรง สวนกจกรรมดานมนษยธรรมนน เครอขายตงระบบใหความชวยเหลอบรรเทาทกขเฉพาะหนา

แกครอบครวของผไดรบบาดเจบและเสยชวตใหรอดพนจากการคกคามขมข ในระยะปานกลางชวย

เยยวยาดานจตใจและสรางอาชพ และในระยะยาวเครอขายสรางความเขมแขงและพลงของคนใน

พนท สรางการมสวนรวมในการแกไขปญหาพนฐานทน�าไปสความขดแยงและความรนแรง ทงดาน

เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และ การเมอง

ตนป พ.ศ. 2556 ศาสตราจารยนายแพทยวระศกด จงสววฒนวงศ ซงเปนผรวมกอตง มยส.

และเปนประธานคนปจจบน พรอมทมงาน ไดรเรมโครงการสนบสนนใหบรรดาแพทย กาวขามออก

นอกบทบาทของแพทยตามประเพณปฏบตทเปนมาแตอดต โดยรวมงานดานสนตภาพเขามาดวย

ในปเดยวกน มยส.ไดพบกบ องคกร tRI ซงมเปาดานการสรางสนตภาพผานกระบวนการสขภาพ

ทงสององคกรจงรวมมอกนคนคดกจกรรมครงนดวยกน

14 15

วตถประสงคหลกของความรวมมอ คอ การเขาถงผปฏบตอาชพดานสขภาพ เพอเพมพลงขด

ความสามารถของบคลากรเหลานในการสนบสนนการสรางสนตภาพ เสรมความเขาใจซงกนและกน

ระหวางกลมคนตางชาตพนธตางวฒนธรรม ซงจะน�าไปสการลดความรนแรงในทสด นวตกรรมครงน

ด�าเนนการในพนทไมไกลจากบรเวณซงมความรนแรงจากไฟใต ในขณะเดยวกนกค�านงถงสวสดภาพ

ความปลอดภยของผเกยวของทกคนดวย

ความรเรมรวมมอนเปนรปเปนรางขนในเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2556 เมอ มยส. ไดชกชวน

บรรดาแพทยและบคลากรดานสขภาพทท�างานอยในพนทไฟใต มารวมประชมโตะกลมกบ tRI

ถกบทบาทของผท�างานสาธารณสขในการเสรมสรางสนตภาพ นบเปนครงแรกทบคลากรวชาชพ

เหลานไดมาพดจากนในเรองสขภาพและสนตภาพ ผลลพธอยางแรกทไดจากการน คอ ความ

กะตอรอรนของผรวมหารอแตละคนทอยากรวาจะเพมเตมศกยภาพและบทบาททางดานนไดอยางไร

ผเขารวมประชมตองการรเปนพเศษวาในฐานะบคลากรวชาชพทางการแพทย ตนเองนาจะ

ไดเรยนรอะไรบาง จงจะมสวนรวมในการเสรมสรางสนตภาพได พวกเขาจงเสนอใหมการจดประชม

เชงปฏบตการเพอทจะเสรมความรและทกษะในการทจะรบมอและแกไขประเดนความขดแยงยาก ๆ

ในงานประจ�าทท�าอยในพนทไฟใต เพอปองกนไมใหความขดแยงลกลามออกไป รวมกนเสรมสราง

พนฐานความเขาอกเขาใจซงกนและกน ลดความรนแรงระหวางชมชนคขดแยง

ในทสด การประชมเชงปฏบตการตามขอเสนอนกเกดขนในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556 ม

วทยากรประกอบดวยผเชยวชาญจากประเทศไทยและนานาชาตดานสนตศกษาและการลดความ

ขดแยง กลมแพทยเพอสนตภาพ ผเชยวชาญดานสทธมนษยชน ดานจรยศาสตร ดานการเจรจาตอรอง

และนกวเคราะหความขดแยง (รายละเอยดของการประชมเชงปฏบตการครงนนมอยในบทท 9)

ท�าไมถงตองท�าเรองนทภาคใตแพทยและบคลากรดานสขภาพในพนทไฟใต คอกลมผประกอบวชาชพอนทเปนทเคารพนบถอ

มากทสด กลมบคคลเหลานไดก�าหนดแนวทางการท�างานรวมกนและถอปฏบตตงแตความรนแรงเรม

แผขยายเมอสบปกอน แนวทางดงกลาวไดแก การรกษาความเปนกลาง การบรณาการทมงานใหม

พนฐานของบคลากรหลากหลาย เชน มทงเพศชายและเพศหญง มสมาชกทมงานทนบถอศาสนาและ

มวฒนธรรมทแตกตางกน ความช�านาญการดานเทคนคพเศษทหลากหลาย ท�าใหวงการสาธารณสข

เปนเสาหลกในพนท มบทบาทเปนทยอมรบอยางสง แตกด�าเนนการอยางเงยบ เรยบงาย ไมเดนดง

14 15

การด�าเนนการตามแนวคดดงกลาวชวยใหแพทยและบคลากรทางการแพทยไมตกเปนเปาหมายการ

โจมตของฝายหนงฝายใดในพนทและบรบทแหงความขดแยง บคลากรทางการแพทยสามารถเขาถง

ชมชนและหมบานตองหามทบคคลทวไปภายนอกเขาไมถง วชาชพนจงมเงอนไขและศกยภาพพเศษ

ทจะท�าหนาทเปน ‘ผประสาน’ สนตภาพในระยะยาว

อนทจรง ตลอดทศวรรษของไฟใต บคลากรทางการแพทยในพนทไฟใตตองเผชญหนากบ

ความทาทายในภาวะทกลนไมเขาคายไมออก ท�าใหตองคนคดหาทางรบมอใหตวเองอยรอดเพอ

สามารถประกอบภารกจดแลสขภาพประชาชนตลอดเวลา เรองเลารายละเอยดวธการของบคคล

เหลานในบทท 6 สะทอนใหเหนวาเขาตองใชศานตวธทคนคดขนมาเองในการเผชญความขดแยง

งานสาธารณสขทรบผดชอบจงด�าเนนการตอไปได เชนเดยวกนกบการท�างานดานสขภาพชวยให

ท�างานดานสนตภาพไดงายขน

ขอตอเชอมระหวางสขภาพและสนตภาพ ในบรรณพภพ มทฤษฎและวธการปฏบตสนบสนนแนวคดวาภาคสวนสขภาพตองชวยสราง

สนตภาพ องคกรและบคคลททมเทสนบสนนการเชอมโยงเหลาน ไดแก องคการอนามยโลก (WHO)

สถาบนสนตภาพสหรฐอเมรกา และผเชยวชาญการจดการความขดแยงระดบโลก เชน Johann

Galtung

ค�าศพทจากแหลงตาง ๆ ทใชสรปแนวคดน ไดแก ‘สขภาพ: สะพานสสนตภาพ’ หรอ ‘Health

as a Bridge for Peace’ (WHO) , ‘สนตสขผานสขภาพ’ หรอ ‘Peace through Health’ (Neil

Arya และ Joanna Santa Barbara มหาวทยาลย McMaster ประเทศแคนาดา), และ ‘การแพทย

สนตสข’ (‘Medical Peace Work’ ประเทศนอรเวย) ศพทแสงเหลานมแนวทางการปฏบตเหมอน

กน บรรณาธการหนงสอฉบบนจะขอใชศพทวา ‘รอยเชอมสขภาพกบศานต’ หรอ ‘Health and

Peace Nexus’

แนวคดนน�าเสนอครงแรกในป พ.ศ. 2523 โดยองคการอนามยโลกสาขาทวปอเมรกา (Pan

American Health Organization หรอ PAHO) เปนชดโครงการรวมกนระหวางชาตและระหวาง

องคกรทรฐมนตรสาธารณสขในแถบทวปอเมรกาสนบสนน โดยตงอยบนพนฐานทวา ‘ความหวงใย

ดานสขภาพรวมกนสามารถมชยชนะเหนอความแตกแยกระหวางประชาชนและประชาชาตตามกลม

การเมอง เศรษฐกจ สงคม และชาตพนธได’ ในชวงเวลาเดยวกนนน แพทยกลมหนงจากประเทศ

16 17

คขดแยงในสงครามเยน คอสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต ไดรวมกนจดตงเครอขาย ‘แพทย

นานาชาตเพอการปองกนสงครามนวเคลยร’ หรอ ‘International Physicians for the Preven-

tion of Nuclear War’ โดยมพนฐานความเชอวา ‘ความรบผดชอบ (ดานสขภาพ) ตองรวมถง

ความมงมนปองกนสงครามนวเคลยร’ ดวย

มการยอมรบและปรบใชแนวคดนในป พ.ศ. 2524 เมอสมชชาสขภาพโลก (World Health

Assembly) ซงเปนองคกรทก�ากบดแลองคการอนามยโลก ไดยนยนตามมตท 34.38 วา ‘บทบาท

ของแพทยและบคลากรดานสขภาพในการผดงสนตภาพ เปนปจจยทมนยสงสดในการไดมาซงสขภาพ

ดถวนหนา (Health for All)’

อาจเปนไดวาขอโตแยงทนาเชอถอทสดส�าหรบแนวคด ‘รอยเชอมสขภาพกบศานต’ กคอ

ภยคกคามทรายกาจจากอาวธและสงครามทมตอสขภาพของสาธารณชน ในป พ.ศ. 2539 องคการ

อนามยโลกและธนาคารโลกไดคาดการณวาในป พ.ศ. 2563 สงครามจะเปนสาเหตของการเสย

ชวตและทพพลภาพล�าดบทแปด แนนอนวา ความรนแรงจากการใชอาวธและยทโธปกรณมผล

โดยตรงมหาศาลในการท�าลายชวตและสรางความเจบปวย ไมเพยงเทานน สงครามยงท�าใหผคน

นบลานตองตกอยในสภาวะลอแหลม ย�าแย เรรอน พลดพรากจากทอยอาศย ขาดบรการสขภาพ

สงแวดลอมเอออ�านวยการแพรกระจายของโรคตดตอ นอกจากน สงครามสมยใหมยงสรางความ

สะพรงกลว ท�ารายจตใจของคนนบลาน ปญหาสขภาพจตทเพมขนท�าใหเพมปญหายาเสพตด

และถวงรงผคนไมใหคนสพลงการผลตทมชวตชวาอยางทเคยมเคยเปน

กลมสนบสนนแนวคด ‘รอยเชอมสขภาพกบศานต’ ชวา การท�างานเพอสนตภาพเปนสวน

หนงทดของวถการท�างานสาธารณสข โดยเนนวา คานยมทลมลกของวชาแพทยสองประการ คอ

ความบรสทธใจตอเพอนนษย กบการใชหลกฐานทางวทยาศาสตรในการหาขอสรป ทงสองประการน

สรางความชอบธรรมใหบคลากรทางการแพทยท�างานขามพรมแดนและขามวฒนธรรม บอยครงมขอ

สมมตทเปนทยอมรบวา ความรความสามารถทไดรบมาจากการฝกสอนอยางเขมขนและเมตตาธรรม

ทปลกฝงอยในสายวชาชพแพทยน เปนความดงามทนกสรางสนตภาพตองไดรบการพฒนาเชนกน

16 17

เพอความชดเจนยงขนตอแนวคดรอยเชอมสขภาพกบศานตน เราถอวา ศานต หรอ สนตภาพ

หรอ สนตสข กคอภาวะทมความสมพนธอนดตอกน ปจเจกบคคลกบชมชน สามารถเขาถงสงจ�าเปน

ในการด�ารงสขภาวะอยางสะดวก มนคง และ เทาเทยม ในท�านองเดยวกบแนวคดทวาสขภาพดนน

มไดหมายเพยงถงภาวะปลอดโรค ศานตกมไดจ�ากดอยเพยงการปลอดสงครามและความรนแรง

เมอตความตามน รอยเชอมสขภาพกบศานต กสามารถแตกแขนงหลากหลาย ครอบคลม

ปฏบตการอน ๆ รวมทงการรณรงคตอตานสงทเปนอนตรายตอสนตภาพตาง ๆ เชน การใชอาวธ

รายแรง การไมไดรบความยตธรรม มายาคต และการถกละเมดสทธมนษยชน การศกษาดาน

ตาง ๆ เชน จรยศาสตร สทธมนษยชนและสนตภาพผานเรองสขภาพ การรวบรวมและเผยแพร

ขอมลระบาดวทยาและขอมลเชงนตเวชศาสตรในเรองทเปนผลจากความขดแยงทใชอาวธและการ

ประกนการเขาถงโอกาสในการพฒนา และการไดรบการชวยเหลอบรรเทาทกขดานสขภาพอยาง

เทาเทยม บคลากรทางการแพทยนบรอยนบพนบนโลกนก�าลงเขารวมกระบวนการลดผลกระทบ

จากการรบพง กระจายใหความชวยเหลอดานมนษยธรรม ซงรวมถงการชวยเหลอดานสขภาพจต

เพอผอนเบาผลกระทบในระยะยาวทงดานสงคมและจตใจ ทงหมดทกลาวมานมผลตอความยงยน

ของสนตภาพไมทางใดกทางหนง

กระบวนการสรางสนตภาพระหวางคขดแยงนน โดยทวไปจะมการเจรจาหรอการตอรองเปน

ชดตอเนองหลาย ๆ ครง ซงปกตมกตองมคนกลางเปนฝายทสาม วธการเจรจาหลกแบบนเรยกกนวา

‘วถท 1’ (‘Track I’) ซงกคอวถทางการทตเพอใหไดมาซงความสมานฉนทและขอยตรวมกนในการ

แกปมความขดแยงทใชก�าลงอาวธ อกวถหนงทเขาใจกนแพรหลายนอยกวาวถท 1 คอ กระบวนการ

สนตภาพแบบ ‘วถท 2’ (‘Track II’) ซงตองอาศยบทบาทการพดคยอยางไมเปนทางการของประชา

สงคม (รวมทงบคลากรทางการแพทย) กระบวนการสนตภาพในวถท 2 น จะชวยใหขอมลและ

สนบสนนกระบวนการแบบการทตตามวถท 1 ใหไดผลดยงขน กระบวนการน อาศยการสรางความ

สมพนธ ความไวเนอเชอใจและความมนใจระหวางกลมทขดแยงกน ซงบคลากรทางการแพทย

เขามามสวนรวมในวธนไดในหลายบรบท

18 19

มบนทกวธการและรปแบบนและรปแบบอน ๆ ของการใชกระบวนการสขภาพสงเสรม

สนตภาพในเขตความขดแยงหลายแหงในโลก เชน ในตะวนออกกลาง อฟกานสถาน อดตประเทศ

ยโกสลาเวย และศรลงกา ซงแพทยจากทงสองฝายของความขดแยงรวมมอกนวางแผนการใหบรการ

สขภาพ และฟนฟการใหบรการหลงความขดแยงยตความรนแรง ซงรวมทงการดแลสขภาพจต แต

เรองทยงมไดรบการวจยอยางเปนระบบ คอ การศกษาวา แพทยและบคลากรทางการแพทยอน

ๆ ไดมสวนส�าคญมากเพยงไหน ระดบใด ในการเขาชวยยตการสรบและท�าใหสนตสขเปนไปอยาง

ยงยน กระบวนการสนตภาพ ‘วถท 2’ ซงบคลากรทางการแพทยเขาไปชวยปรบแกความขดแยง

โดยตรงจะไดผลเพยงไร เรองนตองการการพนจพเคราะหและจดบนทกอยางเปนระบบมากขนกวาน

บทเรยนจากไฟใตทงกระบวนการแบบการทตตาม ‘วถท 1’ และเสนทางประชาสงคมตาม ‘วถท 2’ ตางกด�าเนน

การอยแลวในขณะท มยส. กบ tRI เรมปรกษาหารอกน รฐบาลไทยในชวงนน (พ.ศ. 2555-2556)

มนโยบายทจะจดการเจรจาสองฝายกบฝายตรงกนขามอยางเปนทางการโดยมรฐบาลมาเลเซยเปน

คนกลาง ภายใตนโยบายน ภาคประชาสงคมและกลมตาง ๆ ในพนทไดรบการสงเสรมใหเขารวม

กจกรรมการสรางสนตภาพดวย

แตทวาในพนทไฟใตนน คณหมอทงหลายรสกสะดวกใจกบการรวมมอเพอพฒนาบรการและ

การเขาถงบรการสาธารณสข มากกวาการเขาไปสรางสนตภาพหรอปรบแกความขดแยงโดยตรง

ความส�าคญสงสดของพวกเขาคอการคนคดทางเลอกใหมทจะเขารบมอสถานการณเพอความอยรอด

ปลอดภยของตนเอง พรอมกนกบการใหบรการรกษาพยาบาลทดทสดเทาทจะท�าได บคลากรเหลาน

สวนใหญจงเหนวา การสานสมพนธและความเขาใจรวมกนระหวางบคลากรทท�าหนาทอยางเดยวกน

แตมพนฐานวฒนธรรมจาก‘ฝายตรงขาม’ เปนเรองทเพยงพอแลว การเขาไปท�าหนาทโดยตรงใน

กระบวนการสนตภาพกจกรรมทางการเมอง เปนเรองสมเสยงเกนไป อยางไรกตาม เมอความรเรม

รวมมอนเกดขน บคลากรทางการแพทยบางสวนทเรม ตางเรมเลงเหนถงศกยภาพในการใชต�าแหนง

และตนทนทางสงคมของตนมาสรางประโยชนตอกระบวนการสนตภาพ

18 19

บทสรปของการหารอในรอบแรกเหนวาเราจะเพมการเรยนรการแพทยกบสนตภาพอยางไร

ด บคลากรทางการแพทยยงเหนวางานสนตภาพเปนเรองทออนไหวในบรบทของภาคใต แตหลาย

คนกแสดงความพรอมในการเขารวม ไมทางใดกทางหนง ในบรรดาหวขอทางวชาการตาง ๆ ทมให

เลอกในหลกสตรฝกอบรม สงททกคนมความเหนรวมกนวาส�าคญเรงดวนสด คอ การหาทางเลอก

เพอรบมอกบความเสยงประจ�าวน ความทาทายและทางสองแพรงแหงจรรยาบรรณ หรอ ethical

dilemma (ซงมรายละเอยดและตวอยางในบทตอไป) อยางไรกตาม หวขออน ๆ ทมความสนใจรวม

กนอยระดบหนง ไดแก การใชการแพทยเปนสอสนตภาพ การวเคราะหความขดแยง และการพฒนา

กระบวนการสนตภาพ มความเชอรวมกนวาหวขอเหลานจะเปดโลกทศนชวยใหบคลากรสาธารณสข

ท�างานสรางสนตสขไดดขน

ประสบการณการท�างานรวมกนระหวาง มยส. tRI และบคลากรสาธารณสขในพนทไฟใตเทา

ทผานมา ไดชใหเหนวามอกหลายประเดนทควรไดรบการวจย เชนวา เราจะน�าแนวทาง ‘รอยเชอม

สขภาพกบศานต’ มาประยกตใชไดทกสถานการณขามความแตกตางไดทกวฒนธรรม และใชกบทก

ความขดแยงไดหรอไม ใชกบบคลากรทางการแพทยซงมแนวโนมทอาจจะตดกบดกของความขดแยง

เสยเองไดหรอไม ความรเรมแบบไหนจงจะเชอมโยงกบสนตภาพยงยนไดดกวา ในทางกลบกน เปน

ไปไดหรอไมทการใหบคลากรสาธารณสขเขามาชวยสรางสนตภาพกลบจะเพมอนตรายตอพวกเขา

มากขนในชวงทเกดกระแสความขดแยงสง การเพมความรและทกษะการสรางสนตภาพกบบคลากร

ทางการแพทยในหวงเวลาแหงความขดแยงท�าไดจรงหรอ ถาได ควรจะท�าชวงไหนจงจะดทสด หวขอ

ไหนทส�าคญเปนสากลจนทกคนตองรบร และหวขอใดควรออกแบบหลกสตรทใชกบเฉพาะพนท

กองบรรณาธการเชอวา เราตองชวยกนท�างานอยางเปนทม จดเกบบนทกกจกรรมของ

บคลากรทางการแพทยทก�าลงปองกนและลดผลกระทบจากความขดแยงในการใชอาวธ รวมทงฟนฟ

ชมชนทแตกสลายเพอใหไดศานตสขภาวะทยงยนคนมาในทสด

20 21

บทท 2 ชายแดนใต

จะวาสงครามกไมใช สนตกไมเชง

วถของการคลคลายความขดแยงอยางสนต

Norbert Ropers

เปนทชดเจนวาความขดแยงในจงหวดชายแดนภาคใตของประเทศไทยนนคอหนงในความ

ขดแยงทมการใชความรนแรงแหงหนงในโลก แตกเปนขอพพาทภายในประเทศซงเปนทรบรกนนอยมาก

ถงแมวาการขยายตวของความขดแยงดงกลาวนบตงแตป พ.ศ. 2547 จะน�าไปสการสญเสยชวตไปแลว

กวา 6,000 ราย และบาดเจบอกเกอบ 11,000 คน แตไมคอยปรากฏเปนขาวในสอมวลชนนานาชาต

มากนก ความพยายามสรางสนตภาพทรฐบาลไดรเรมมาตงแตเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2556 นนไดสราง

ความหวงวาจะหาขอยตในความขดแยงทวานได แตแลวกตองหยดชะงกไปหลงจากทด�าเนนการไปได

เพยงหกเดอน เพราะทงสองฝายตางเขารวมกระบวนการอยางไมคอยเตมใจและไมครอบคลมทกกลม

มากเพยงพอ ในขณะเดยวกนเมอไมนานมาน ความพยายามดงกลาวกถกบดบงและกนออกไปจากความ

สนใจเพราะความขดแยงทางการเมองในกรงเทพฯ มาตงแตเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2556 จนกระทง

คณะรกษาความสงบแหงชาต (คสช.) ไดกอการยดอ�านาจในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2557 และประกาศ

จะเดนหนาการพดคยสนตภาพตอไป แตยงไมแนชดวาจะออกมาในรปแบบใด

นกวเคราะหความขดแยงบางคนเชอวา อกหนอยพนทปาตาน1 แหงนกจะคลายกบบางพนท

ในโลกทตกอยในสถานการณทเรยกกนวา ‘จะวาสงครามกไมใช จะวาสนตกไมเชง’ กลาวคอ จะเปน

พนทซงรฐไทยและหนวยงานความมนคงเขาควบคมสถานการณ โดยมเหตการณความรนแรงในระดบ

ต�าทยงคงยดเยอเรอรง ทงยงมเรองประทวง มความวนวาย ปรากฏขนเปนพก ๆ หลายคนอธบาย

วา ตราบทยงขาดความจรงจงจากผมสวนไดสวนเสยทกฝายทจะชวยกนปรบแกแรงขบเคลอนของ

ความขดแยง และเหนพองตองกนทจะน�าไปสการประนประนอมทแทจรงแลว ตราบนนสภาพการ

ชะงกงนคมเชงซงกนและกนกจะด�ารงอยไปนานเทานาน

1 การสะกดชอทางประวตศาสตรนมอยสองรปแบบ กลาวคอ ค�าไทยวา ‘ปตตาน (Pattani)’ ซงเปนแบบอยางของการเรยกขานชอจงหวดชายแดนใตจงหวดหนง รวมทงชอตวเมอง และค�าในภาษามลายวา ‘ปาตาน (Patani)’ ซงทาวความถงรฐสลตานปาตานในสมยกอน และเปนค�าทผสนบสนนขบวนการปาตานนยมใช เอกสารฉบบนจะขอใชรปแบบการสะกดทงสองตามบรบททกลาวถง อนง นกเคลอนไหวดานสนตภาพชาวตางประเทศบางคนจะเขยนค�านวา ‘Pa(t)tani’ เพอใหผอานไดทราบวา ผเขยนรบรถงความแตกตางดงกลาวน

20 21

นกวเคราะหบางคนออกจะพจารณาสถานการณนในแงดหนอย โดยมขอโตแยงหลกวา หาปท

ผานมา ไดมการเปลยนแปลงอยางจรงจงเกดขนในพนทนอยบางแลว โดยททงภาคประชาสงคม สอ

ทางเลอกและสอทองถน สถาบนทางวชาการ และทส�าคญกคอความรเรมจากกลมเครอขายสขภาพ

และสนตภาพทไดสะทอนออกมาในหนงสอเลมน2 ไดรวมกนสรางบรรยากาศเพอสงเสรมสนบสนน

วฒนธรรมสนตภาพ แสวงหาแนวทางใหม ๆ ในการแปรเปลยนความขดแยงทเปนอย นกวเคราะห

กลมนกลาวถงการพดคยสนตภาพอยางเปนทางการทเรมตนในป พ.ศ. 2556 พรอมระบวามตวแปร

บางอยางในกระบวนการดงกลาวทพจารณาจากมมมองของรฐไทยแลวยากจะยอมรบ และบาง

สวนกไมงายทจะยอนกลบไปจดเดม เชนวา การยอมรบสถานการณในภาคใตวาเปนความขดแยง

ทางการเมอง และตองการการหาทางออกทางการเมอง การยอมรบสถานะของขบวนการตดอาวธ

ในฐานะทเปนหนสวนทเปนทางการในการพดคยสนตภาพ และการยอมรบบทบาทของมาเลเซย

ใหท�าหนาทบางอยางในฐานะฝายทสาม ในทางกลบกน ความพรอมของคณะท�างานทเปนตวแทน

ของฝายขบวนการทจะหาทางออกภายใตกรอบของรฐธรรมนญไทยกถกตความวาเปนการโอนออน

ผอนปรนอยางมนยส�าคญ

เรองทนกคลายกบความขดแยงทยดเยอเรอรงภายในประเทศอน ๆ รากเหงาและประวตศาสตร

ของสถานการณในภาคใตเปนเรองทตางฝายตางเหนแยงแตกตางกน หนทางทเปนธรรมทสดเหนจะ

ไดแกการตระหนกยอมรบวาความคดและการกระท�าของทงสองฝายนนลวนมอทธพลมาจากเรอง

เลาและวาทกรรมในทางประวตศาสตร เราจะไมเจาะลกลงไปในรายละเอยดของประวตศาสตรท

ขดแยงกนทวาน แตจะสรปคราว ๆ วา ภมภาคแหงนไดกอรางมาตงแตครงประมาณครสตศตวรรษ

ทหนงในสมยอาณาจกรลงกาสกะ มอทธพลของศาสนาฮนดและศาสนาพทธ กอนทศาสนาอสลาม

จะแผขยายมาถงภมภาคนในครสตศตวรรษท 13 เปนตนมา อาณาจกรหรอรฐสลตานมลายแหง

ปาตาน ไดเจรญรงเรองถงขนเปน ‘ยคทอง’ ทงดานการคาและดานการเมองในครสตศตวรรษท 16-17

ขณะเดยวกนคาบสมทรแหงนกเฉกเชนกบสวนอน ๆ ของอนโดจน ตองดนรนตอสชวงชงความเปน

ใหญกนตลอด ผลดสลบเปลยนพนธมตรและระดบของความเปนรฐบรวารทแตกตางกนไป กระทง

อาณาจกรปาตานในครสตศตวรรษท 18 ไดเสอมถอยถงจดสนสด พายแพตออาณาจกรสยามใน

ป ค.ศ. 1785 (หรอ พ.ศ. 2328) แตนนมาภมภาคแถบนกจ�าตองสงสวยบรรณาการใหแกอาณาจกร

สยาม แตกยงคงไวซงการปกครองตนเองในระดบหนง ชวงระยะนด�ารงอยกระทงมการผนวกรวม

ภมภาคแถบนเขากบสยามประเทศอยางเปนทางการ ภายใตบรบทสนธสญญาแองโกล-สยาม ใน

ป ค.ศ. 1909 (หรอ พ.ศ. 2452)2 หมายถงหนงสอ Healing under Fire: The Case of Southern Thailand ซงไดจดพมพเปนภาษาไทย ชอวา ‘เยยวยาในไฟใต’

22 23

ในระหวางครสตศตวรรษท 19 รฐบาลสยามกลดระดบการปกครองตนเองของภมภาคนลง

ทงน เพอรบการคกคามจากประเทศมหาอ�านาจยโรปทแผขยายอ�านาจเขามาปกครองดนแดนอนโดจน

ในชวงยคลาอาณานคมและความจ�าเปนในการสรางชาตของตนใหเขมแขง หนงในนกการศกษา

ผททรงอทธพลมากทสดในชวงรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คอ กรมพระยา

ด�ารงราชานภาพ ทานมด�ารสความเขาใจอยางเปนทางการ ดวยประโยคหนงซงอางถงกนบอย ๆ วา

‘ปตตานเปนของ [อาณาจกร] ไทยมาตงแตไหนแตไร นานจนจดจ�าเวลาไมไดแลว’ ในทางตรงกนขาม

กบมมมองน ชาวมลายมสลมทมการศกษากจะเนนไปทประวตศาสตรแหงอาณาจกร/รฐสลตานแหง

ปาตาน กอนความแพพายตอสยามในป พ.ศ. 2328 ทงยงเนนไปทความยดถอเชอมนของคน

ปาตาน-มลายตอวฒนธรรมประเพณ ภาษา และศาสนาทโดดเดนของตน

ครสตศตวรรษท 20 เปนชวงทกระแสสรางชาตขนถงขดสดและกระทบตอความสมพนธ

ระหวางรฐสยาม/ไทยกบชาวมลายมสลมในชายแดนภาคใตสวนใหญ ทงในดานเนอหาสาระและดาน

สญลกษณ รฐใชแนวคดในการหลอมรวม ‘ความเปนไทย’ [ชาต ศาสนา (พทธ) และพระมหากษตรย]

ในฐานะตวบงชในเชงสญลกษณของชาตและผลกดนกลยทธหลายหลากในการรวมเอาอตลกษณของ

ชนกลมนอยใหเขาสปรมณฑลของชาตไทย เนองจากชวงศตวรรษนโลกทงโลกไดเปลยนแปลงอยาง

รวดเรว จากสงครามโลกทงสองครง สงครามเยน และสงทตามมา ผน�าทางการเมองทกรงเทพฯ

กตองปรบเปลยนนโยบายไปมาระหวางการกลนชาตกบการปรบความสมพนธใหประนประนอม

กนไดในพนทภาคใต ในเวลาเดยวกน คนในพนทกตองเผชญกบทงชวงเวลาทมการตอตานขดขน

อยางหนกกบชวงของการปรบตว ปจจบนคนมสลมมลายรนใหมสวนใหญ ซงมอยประมาณรอยละ 80

ของประชากรในพนทนนคนเคยกบการสนทนาดวยภาษาไทย เรยนรวฒนธรรมและระบบการเมอง

ของไทย แตกยงคงยดมนในภาษา วฒนธรรมประเพณ และศาสนาของตน

บนเวทการเมอง วาทกรรมทประชนกนระหวางรฐกบขบวนการมลายมสลมนนเปนทโดดเดน

ขนมาภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองประเทศมาสระบอบรฐธรรมนญอนมพระมหากษตรย

เปนประมขในป พ.ศ. 2475 โดยเฉพาะในบรบทของการชวงชงอ�านาจทศนยกลางพระนคร ในชวง

ทศวรรษท 1930 และ 1940 (หลงป พ.ศ. 2475 ถงป พ.ศ. 2492) ระหวางชนชนปกครองปกอ�านาจ

นยมกบปกเสรนยม ในขณะทผน�าประเทศไทยใหความสนใจกบการสรางความเปนปกแผนโดยการ

รวมศนยอ�านาจเขาสสวนกลางและทชายแดน หลงเหตการณเปลยนแปลงอยางรวดเรวพลกผนท

เกดขนระหวางและหลงสงครามโลกครงท 2 ขบวนการปาตานกลบใหความสนใจกบการแสวงหา

รปแบบโครงสรางการปกครองทเปนทางเลอกอน

22 23

Duncan McCargo ศาสตราจารยชาวองกฤษดานรฐศาสตรและเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ศกษา อธบายถงประเดนส�าคญของค�าวาความขดแยง วาเปน ‘ความชอบธรรมทประชนขนแขง

กน’ (competing legitimacy) หนวยงานรฐมกจะหลกเลยงค�าวา ‘ความขดแยงดวยก�าลงอาวธ’

(armed conflict) ในการนยามความรนแรงทก�าลงด�าเนนอยน แมจะดเหมอนวาความไมชอบใจ

ถอยค�าดงกลาวจะเปลยนไปบางแลวกตาม พวกเขาเนนไปในจดทวา ความรนแรงดงกลาวนไมได

มาจาก ‘การกอการราย’ ทปฏบตการโดย ‘ผกอความไมสงบ’ เทานน หากแตยงมสาเหตมาจาก

อาชญากรรมหรอความขดแยงสวนตวอกดวย

สงทไมอาจโตแยงไดกคอตงแตทศวรรษท 1960 เปนตนมา ลกษณะของขบวนการตอตานก

เปลยนไปในชวงจดสงสดของสงครามเยน จากทน�าโดยชนชนน�าสายจารตมาสองคกรตดอาวธทขบ

เคลอนดวยอดมการณมากยงขน องคกรส�าคญ ๆ ในชวงนนยงท�างานอยจนถงปจจบน แมวาองคกร

เหลานนจะผานการแตกตวและรวมตวกนหลายครง กระทงมการปรบโครงสรางภายในกนอกหลาย

หน ดงเชน แนวรวมปลดปลอยแหงชาตปาตาน (BNPP) องคการปลดปลอยสหปาตาน (PULO) และ

แนวรวมปฏวตแหงชาต (BRN) นกสงเกตการณสวนใหญประเมนวา PULO เปนองคกรทท�างานอยาง

แขงขนอยางมากกระทงถงชวงปลายครสตศตวรรษทแลว และ BRN ไดกลายเปนองคกรหลกในการ

ตอสทใชก�าลงอาวธหลงป พ.ศ. 2543 (ค.ศ. 2000) เปนตนมา สวน BNPP นน ไมมปกการทหาร

ของตนอกตอไปแลว กลมหลก ๆ ทไดแยกตวออกมากเปลยนชอไปเปนแนวรวมปลดปลอยอสลาม

ปาตาน (BIPP) ในเวลาตอมา

เมอเรมตนเขาสครสตศตวรรษใหม (ตงแตป พ.ศ. 2543 เปนตนมา) นกเคลอนไหวทตด

อาวธรนใหมไดเขาครองการน�าในองคกรปาตาน-มลาย อยางนอยทสดกในระดบพนท ถงแมวาจะ

สนนษฐานกนวาการน�ายงอยในมอของกลมคนระดบตดสนใจในองคกรอยาง BRN และ PULO อย

กตาม แตค�าถามทวาเหตใดคลนความไมสงบระลอกลาสดทตอเนองกนมาถงปจจบนนนจงเรมตน

ขนในชวงนน เรองนยงคงเปนทถกเถยงกนอย ส�าหรบปรมณฑลสาธารณะแลว ป พ.ศ. 2547 เปนป

ทคนทวไปกลาวขานวาเปนปเรมตนความรนแรงระลอกใหม เพราะมเหตการณความรนแรงเกดขน

ตอเนองอยางชดแจง แตแทจรงแลวการยกระดบความรนแรงเรมตนตงแตปลายป พ.ศ. 2544

สาธารณชนรสกถงความเปลยนแปลงในระดบพนฐานในเดอนมกราคม พ.ศ. 2547 เมอกองก�าลงตด

อาวธกลมใหญกลมหนงบกเขาโจมตกองพนพฒนาท 4 คายกรมหลวงนราธวาสราชนครนทร อ�าเภอ

เจาะไอรอง จงหวดนราธวาส ยงทหารเสยชวตไป 4 นาย และปลนอาวธไปเปนจ�านวนมาก ในเวลา

ใกลเคยงพรอมกนนนกไดมการวางเพลงเผาโรงเรยน 20 แหง และสถานทราชการอกจ�านวนหนง

24 25

ค�าอธบายทวไปซงเปนทเหนพองตองกนกคอ การปรบเปลยนนโยบายภาคใตในยคท

พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตร (ชวง พ.ศ. 2544-2549) มสวนอยางมากตอการยกระดบ

ความรนแรงดงกลาว ศนยอ�านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) ทถกจดตงขนมาเพอ

เปนกลไกแกปญหาและสรางความเชอมนไววางใจระหวางผน�าในกรงเทพฯ กบผทรงอทธพลตาง ๆ ใน

ภมภาคกถกยบลงไปโดยรฐบาลชดน (ตอมา ศอ.บต. ถกรอฟนจดตงขนใหม) และสงการใหเจาหนาท

ต�ารวจเปลยนมาใชนโยบาย ‘รกษาความสงบเรยบรอย’ (Law and Order) อยางเหยมเกรยม ภาย

ใตการพจารณาวากองก�าลงตดอาวธสวนใหญเปน ‘โจร’ ทของเกยวกบอาชญากรรมรปแบบตาง ๆ

แตกยงมค�าอธบายเพมเตมทประชนกบทศนะขางตน หนงในนนระบวา สมาชกบางสวนของ

ขบวนการฯ ไดมการเตรยมการเพอกอความรนแรงระลอกใหมมานานตงแตกลางทศวรรษ 1990 (ชวง

พ.ศ. 2533-2542) ในบรบทของวาทกรรมหลงสงครามเยนวาดวย ‘การปะทะกนระหวางอารยธรรม’

และเพอตอบโตมาตรการของหนวยงานความมนคงทงฝายทางการไทยและทางการมาเลเซยทรวม

กนยบยงกจกรรมของผกอความไมสงบ อกค�าอธบายหนงเนนไปทการตอบโตกบ ‘สงครามตอตาน

การกอการราย’ ทน�าโดยประเทศสหรฐอเมรกาตงแตป พ.ศ. 2544 (ค.ศ. 2001) เปนตนมา ซงได

กระตนความคดทน�าไปสการเปลยนแปลงอยางถงรากมากยงขนในความขดแยงภายในประเทศใน

พนทตาง ๆ ทมชนชาวมสลมเกยวของ และเราคงไมสามารถมองขามความจรงอนเปราะบางทวา

พลงขบเคลอนความรนแรงทรายกาจทสดกคอความรนแรง หลงการเขาโจมตปลนอาวธในเดอน

มกราคม พ.ศ. 2547 ไดเกดความรนแรงใหญ 2 ครง ซงไดกลายเปนความทรงจ�าบาดลกทจะอยกบ

ชนชาวมสลมมลายในพนทนไปอกนาน นนคอ เหตการณกรอเซะในเดอนเมษายน พ.ศ. 2547 และ

โศกนาฏกรรมตากใบในเดอนตลาคมของปเดยวกน

ในกรณแรก ความไมสงบทปะทขนรอบ ๆ บรเวณมสยดกรอเซะ ซงเปนสถานทศกดสทธของ

ชาวบาน ไดน�าไปสการบกจโจมอยางหนก โดยใชวธการระดมยงสงหาร ท�าใหผกอการเสยชวตไป

31 คน สวนในกรณทสอง การชมนมประทวงทหนาสถานต�ารวจไดน�าไปสการเขาสลายการชมนม

โดยทหาร และจบลงดวยการจบกมเดกหนมหลายรอยคนมดมอไพลหลงคว�าหนาลง แลวใหนอน

กองกายซอนทบกนในรถบรรทกของกองทพ เพอทจะเดนทางไปยงสถานทควบคมตวของกองทพ

ในพนทซงอยไกลออกไป ระหวางการเดนทางมผถกจบกมเสยชวตไป 78 คน เกอบทงหมดเปนผล

มาจากขาดอากาศหายใจ แมวาตอมากองทพบกไดแสดงความรบผดชอบตอความโหดรายทเกดขน

โดยจายสนไหมชดเชยใหแกครอบครวผเสยชวต แตกไมปรากฏวามบคลากรของรฐคนใดถกไตสวน

เพอตองรบผดชอบ

24 25

ตงแตป พ.ศ. 2547 เปนตนมา พนทแหงนกประสบกบชดของเหตการณความรนแรงและการ

ตอบโตกนไปมาอยางตอเนอง พลรบและพลเรอนของทงสองฝายถกเขนฆา ถกท�ารายจนพกลพการ

สญเสยชวตคนในครอบครว บางครงกสญเสยบานเรอนทอยอาศย ตองอพยพหลบลหนภยไปอยทอน

หรอไมกอยอยางหวาดผวาไปตลอดชวต นาเศราทความรนแรงทเกดขนทก ๆ ครง นอกจากจะ

สงผลกระทบตอเหยอผเคราะหรายแลว ยงกอใหเกดความเคองแคนทน�าไปสการใชความรนแรง

เปนวฏจกรแหงความชวรายทยดเยอเรอรงไมสนสด

การตอบสนองของรฐไทยหลงป พ.ศ. 2549 เปนตนมา มงเนนไปทมาตรการหลก 4 รปแบบ

คอ การดแลในเรองความมนคงปลอดภย การพฒนา การศกษา และการรกษากฎหมาย ซงรวมถง

กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (Restorative justice) ดวย ในบรรดามาตรการเหลานมความ

กาวหนาในบางระดบ แมวาจะยงคงเปนทถกเถยงกนอยในเรองประสทธผลและประสทธภาพของ

มาตรการตาง ๆ การเพมระดบของมตในดานความมนคง (Securitization) ในพนท ทงการเพม

จ�านวนก�าลงพลทประจ�าการอย ทงในหนวยทหาร กองก�าลงปองกนตนเอง และกองก�าลงอน ๆ ได

ลดระดบของความรนแรงลงจรงในป พ.ศ. 2550 แตกยงปรากฏวาระดบความรนแรงนนไดกลายมา

เปนความขดแยงทมลกษณะยดเยอเรอรงไปแลว

ในท�านองเดยวกน ยงมการใชจายงบประมาณสงลวไปยงโครงการตาง ๆ ดวยขออธบายทวา

งบประมาณเหลานจะชวยบรณาการประชากรสวนใหญในพนทใหเขาเปนสวนหนงของระบบ

เศรษฐกจของประเทศ แตผลสะเทอนอยางทตองการกยงคงมอยอยางจ�ากด งบประมาณทจดสรร

มานนสวนใหญถกใชในการลงทนภาครฐ แทนทจะสนบสนนในภาคเกษตรกรรมและอตสาหกรรม

ทงยงมปญหาไมนอยในเรองการทจรตคอรปชนและการจดการงบประมาณทผดพลาด สวนในเรอง

การศกษา การรกษากฎหมาย และกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทนน กพบวามความกาวหนาท

ส�าเรจลลวงบางอยาง แตอปสรรคหลก ๆ กยงไมไดถกหยบยกขนมามากนก นนคอ ความจ�าเปนในการ

ปฏรประบบธรรมาภบาลใหสามารถรบมอกบปญหาของความขดแยงทเกยวของกบความชอบธรรมได

สถานการณการเมองไดเปลยนแปลงไปในป พ.ศ. 2556 หลงรฐบาลทน�าโดยพรรคเพอไทย

ภายใตการน�าของอดตนายกรฐมนตรยงลกษณ ชนวตร (นองสาวคนเลกของอดตนายกรฐมนตร

ทกษณ ชนวตร) ซงไดประกาศเจตนารมยทจะเขาสกระบวนการพดคยสนตภาพกบตวแทนกลม

BRN อนทจรงนกไมใชการรเรมครงแรกในการพดคยกนโดยตรงระหวางสองฝาย เพราะไดมความ

พยายามลกษณะนอยางไมเปดเผยมาแลวหลายครง บางครงกดวยความสนบสนนจากฝายทสาม แต

26 27

กยงไมมครงใดเลยทไดผลลพธเปนเรองเปนราว การรเรมในป พ.ศ. 2556 นน ถอเปนกาวส�าคญทน�า

ไปสกระบวนการสนตภาพทมความหวงในอนาคต นนคอการทรฐบาลไทยยอมรบเปนครงแรกอยาง

เปนทางการ วาความไมสงบทเกดขนนนขบเคลอนดวยความขดแยงทางการเมอง และจ�าเปนตองหา

ทางออกดวยวธการทางการเมอง นอกจากน ยงไดเชญใหรฐบาลมาเลเซยเขามามสวนในการอ�านวย

ความสะดวกในการพดคยอกดวย

การเขามาของเกยวของประเทศมาเลเซยถกวพากษวจารณจากบางคนวาไมมความ

เปนกลางมากพอ ขอวพากษเหลานนมาจากทงในหนวยงานความมนคงของไทย ฝายขบวนการ

ปาตาน-มลาย และจากผสงเกตการณนอกประเทศ แตกมคนอนกลาวแยงวา ทงไทยและมาเลเซย

ตางมผลประโยชนรวมกนในการทจะท�าใหชายแดนของทงสองประเทศมเสถยรภาพ จากเงอนไข

ของประชาคมเศรษฐกจอาเซยนทก�าลงใกลกอตวขน และเชอวาโอกาสทจะตกลงกนทางการเมอง

จะส�าเรจมากยงขนหากมาเลเซยไดมสวนในการรวมสรางสนตภาพครงน

ในการเขารวมกระบวนการพดคยสนตภาพ คณะพดคยฝาย BRN ไดยอมรบทจะน�าไปส

ทางออกของความขดแยงภายใตกรอบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย การโอนออนผอนปรนดง

กลาวนไดกลายมาเปนทโตเถยงกนอยางมากเมอตอมาคณะพดคยฝาย BRN ไดยนขอเสนอหาประการ

ซงผแทนรฐบาลไทยบางสวนมความเหนวาแขงกราวเกนไปและไมอาจยอมรบได ขอเสนอประการ

แรกเกยวโยงกบการยอมรบวาประชาชนปาตาน-มลายในพนทแหงนมสทธในการก�าหนดชะตากรรม

ของตนเอง อนเนองมาจากการทถกยดครองเปนอาณานคมโดยรฐสยามในอดต ขอเรยกรองทวานไม

ไดลวงละเมดกรอบรฐธรรมนญอยางเปนทางการใด ๆ ขอเรยกรองขออน ๆ เกยวของกบการยอมรบ

สถานะของ BRN ในฐานะทเปนตวแทนทชอบธรรมของชนปาตานมลาย ขอเรยกรองทใหมาเลเซย

เปนคนกลางไกลเกลย (Mediator) ซงมใชเปนเพยงผอ�านวยความสะดวก (Facilitator) ขอเรยกรอง

ทใหตวแสดงนานาชาตและภาคประชาสงคมไดเขามารวมสงเกตการณ และขอเรยกรองทตองการให

ปลอยตว ‘นกโทษการเมอง’

ขอเรยกรองเหลานมใชเรองแปลกใหมแตอยางใดเมอเปรยบเทยบกบขอเรยกรองของ

ขบวนการกอความไมสงบในกรณความขดแยงภายในประเทศในทอน ๆ ทขอตกลงสนตภาพมกจะน�า

ไปสการปกครองตนเองในรปแบบใดรปแบบหนงในทายทสด แตสงทท�าใหขอเรยกรองของกลม BRN

ครงนยากกคอ การทผน�ากลมนนยนยนวารฐบาลไทยจะตองยอมรบขอเสนอ ‘ในหลกการ’ ในขณะ

ทคณะพดคยฝายรฐไทยนน ไมมทงอ�านาจในการทจะหยบยนการผอนปรนทางการเมองใด ๆ และ

26 27

ยงไมมความสามารถมากพอทลงลกในการพดคยเพอพฒนากระบวนการสรางความเชอมนไววางใจ

ตอกน ตลอดจนขอตกลงรวมกนทมเนอหาสาระมากขนไปกวานน

เชนเดยวกนกบกระบวนการสนตภาพในทอน ๆ ประสบการณท�านองนน�าไปสความผด

หวงดวยกนทงสองฝาย ปญหาหลกอยทความเขาใจตอค�าวา ‘สนตภาพ’ ทแตกตางกนโดยสนเชง

ส�าหรบรฐบาลไทย สงคมไทยกระแสหลก และสอมวลชน สนตภาพนนหมายถงเพยงการยตการใช

ความรนแรงเปนดานหลก แตส�าหรบขบวนการปาตานมลายและผใหการสนบสนนจ�านวนมากเหน

วาสนตภาพนนยงหมายรวมถงการยอนไปจดการกบความอยตธรรมทเกดขนในอดต เพอกอใหเกด

ความเทาเทยมและเคารพศกดศรมากยงขน ทงยงหมายถงการตระหนกยอมรบสทธในการก�าหนด

ชะตากรรมของตนเอง (ระดบภายใน) ([Internal] Self-determination) ความคาดหวงทแตก

ตางระหวาง ‘สนตภาพเชงลบ’ (Negative peace) และ ‘สนตภาพเชงบวก’ (Positive peace)

นบเปนอปสรรคปมใหญของความพยายามในการหาขอยตความขดแยงภายในภมภาคชายแดนใตน

ดงนน เพอใหสามารถกาวขามปมปญหานได เปนเรองจ�าเปนททงสองฝายจะตองเรยนรทจะพจารณา

ความขดแยงจากมมมองของอกฝายหนง

ความสามารถในการพจารณาความขดแยงจากมมมองของอกฝายนเปนสงจ�าเปนเมอตองการ

ใหไดมาซงผลลพธของความพยายามเพอสนตภาพ เชน ขอตกลงหยดยง เปนตน ในกรณสวนใหญ

แลว บรรดาผกอความไมสงบจะเตมใจทจะพกรบอยางเปนทางการกตอเมอฝายเขามนใจมากพอ

วาอกฝายหนงมความจรงจงทจะโอนออนผอนตามทางการเมองอยางเปนรปธรรมได การขาดความ

เชอมนไววางใจและขาดความตอเนองมนคงของการเจรจาเปนสาเหตหลกสองประการทอธบายไดวา

เหตใดการหยดยงทจ�ากดหวงเวลาในชวงการถอศลอดของป 2556 (10 กรกฎาคม - 18 สงหาคม

พ.ศ. 2556) ถงไมไดผล แมในตอนตนดคลายวาจะไปไดสวยกตาม

คสช. ไดกลาวย�าวามความปรารถนาทจะเดนหนาการพดคยสนตภาพตอไป ระหวางนกไดจด

ตงโครงสรางของหนวยงานก�ากบดแลและหนวยงานบรหารเพอรองรบเปาประสงคดงกลาว ขณะ

เดยวกน คสช. ยงไดแถลงดวยวา จะไมมวาระในการปฏรปโครงสรางการบรหารปกครองใด ๆ และ

เมอไมนานมาน คสช. ยงไดแถลงอกวา ขอเสนอทงหาประการของกลม BRN ไมควรถกบรรจเปนวาระ

หากแตรฐบาลปรารถนาทจะรบฟงความคดเหนและขอเรยกรองจาก ‘ชาวบานในพนท’ มากกวา

28 29

ค�าถามปลายเปดขอส�าคญประการหนง คอ การด�าเนนกระบวนการครงใหมนจะอางอง

เอกสารการพดคยสนตภาพทลงนามไปเมอ 28 กมภาพนธ พ.ศ. 2556 ทงโดยตรงและโดยออมมาก

นอยเพยงไร นอาจเปนประเดนทส�าคญส�าหรบรฐบาลมาเลเซยทตองการไดรบการมอบหมายในบาง

ระดบเพอทจะแสดงบทบาทในฐานะฝายทสาม ซง คสช. ยงมไดคดคานโดยหลกการแตประการใด

นอกจากน อกเรองหนงทยงคงไมชดเจนกคอ บรรดาขบวนการตดอาวธจะสนองตอบตอโครงสรางท

จดขนใหมอยางไร และกลม BRN จะสามารถคนคดแนวทางทสรางสรรคอยางไรส�าหรบค�าแถลงกอน

หนานทระบใหมการยอมรบขอเรยกรองทงหาประการกอนทจะเรมตนการพดคยรอบใหม

การคลคลายความขดแยงภายในประเทศทยดเยอเรอรงเปนงานระยะยาวทตองใชเวลา

หลายป หรอกระทงหลายสบป กระบวนการสนตภาพสวนมากมทงชวงดขนและเลวลง หนงในเรองท

เรยนรไดจากกรณทประสบความส�าเรจในรอบ 30 ปทผานมา อยางเชน ในไอรแลนดเหนอ หรอเมอ

เรว ๆ นทมนดาเนา ประเทศฟลปปนส กคอ ตวแสดงและองคกรภาคประชาสงคมไดแสดงบทบาท

ส�าคญในกระบวนการสนตภาพ หากไรซงแรงสนบสนนจากพวกเขาทตอเนอง พรอมความพยายาม

ทงในดานทเปดกวางและลกซง รวมถงบางครงทยงไดชวยรอฟนคนกระบวนการสนตภาพทชะงกงน

ใหด�าเนนการตอไปได สนตภาพทไดมาในไอรแลนดเหนอและมนดาเนากคงเปนไปไมได

หนงในความรเรมเมอตอนตนป พ.ศ. 2557 กคอ เครอขายในพนทซงมชอวา ‘พนทกลางสราง

สนตภาพจากคนใน’ (Insider Peacebuilders Platform, IPP) ซงไดจดท�าเอกสารขอเสนอแนะ

เชงนโยบายขนมาฉบบหนงมชอวา ‘เราจะท�าใหกระบวนการสนตภาพเดนหนาตอไปไดอยางไร?’

กลมนกเคลอนไหวสนตภาพดงกลาวไมเพยงแตชใหเหนขอจ�ากดสองสามประการของกระบวนการ

สนตภาพในป พ.ศ. 2556 หากแตยงชใหเหนคณปการของกระบวนการดงกลาวดวย พรอมทง

น�าเสนอชดของขอเสนอแนะทจะท�าใหความพยายามเพอสนตภาพตอจากนใหบรรลผลไดมากยงขน

โดยเฉพาะอยางยง พวกเขาเสนอวาฟากฝายตาง ๆ ทอยในกระบวนการพดคยและเจรจาจะตองชวย

กนจดตงโครงสรางพนฐานทแขงแรง เพอเปดใหมโอกาสในการสรางความไววางใจและความเชอมน

ซงกนและกน รวมทงใหมการสนบสนนอยางมออาชพในการรบมอกบการท�างานในประเดนความขด

แยงทมการโตเถยงกนอยางหนก นอกจากนน พวกเขายงมขอเสนอทใหมการปรบปรงการมสวนรวม

ของประชาชนใหมหลากหลายระดบ (Multi-track) จากทกกลมคน ทกชนชน ทกเชอชาตศาสนา

เพอใหกระบวนการสนตภาพนนวางอยบนฐานทเปดกวางและยดหยนมากพอทจะรองรบความ

ทาทายทงหลายทกระบวนการสรางสนตภาพจะตองฟนฝา

28 29

บคลากรทางการแพทยเปนตวแทนทส�าคญอกกลมหนงส�าหรบการท�างานเชงรกในการแปร

เปลยนความขดแยงในชายแดนใต ดวยฐานะทเปนทยอมรบในพนทและฝงรากลกภายในชมชนมลาย

มสลม ไทยพทธ และไทยจน และดวยมาตรฐานความเปนมออาชพและจรยธรรมในการประกอบ

อาชพ พวกเขาเหลานยอมตระหนกดถงความจ�าเปนเรงดวนในการแปรเปลยนความขดแยงอยางสนต

และตระหนกในศกยภาพของตนเองทจะเปนสวนหนงของความเปลยนผานครงน

30 31

บทท 3 กระบวนการสนตภาพของวชาชพสขภาพทามกลางไฟใต

วระศกด จงสววฒนวงศ, เมตตา กนง, วรสทธ ศรศรวชย และ วลภา ฐานกาญจน

ในป พ.ศ. 2505 ส�านกงานพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตไดเรมวางแผนสรางมหาวทยาลย

แหงแรกในภาคใต เพอเพมโอกาสทางการศกษาระดบสงในภมภาคซงหางไกลจากกรงเทพฯ ทสด ระยะ

นนเยาวชนมสลมชายแดนใตเกอบทงหมดไดรบการศกษาในระบบปอเนาะ ซงไมสามารถแขงขนกบ

เยาวชนจากพนทอน ๆ ในการสอบเขามหาวทยาลย ประเทศไทยตองใชเวลานบทศวรรษในการลด

ชองวางทางการศกษาน

เมอแรกเรม มหาวทยาลยแหงแรกในภาคใตไดถกก�าหนดใหสรางทชายฝงทะเล ต�าบลรสะมแล

อ�าเภอเมอง จงหวดปตตาน โดยไดรบงบประมาณครงแรกในป พ.ศ. 2508 เพอกอตงคณะวศวกรรมศาสตร

แตการตรวจสอบทางวชาการพบวาพนดนของมหาวทยาลยออน และอยใกลทะเลมากเกนไป ไมเหมาะ

ส�าหรบการจดตงคณะวศวกรรมศาสตรซงตองการฐานรากทแขงแรงและหางไกลจากละอองน�าทะเล จง

มการปรบพมพเขยวของมหาวทยาลยภาคใตใหไปกอสรางทต�าบลคอหงส อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา

เปนอกหนงวทยาเขต วทยาเขตนเนนดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงรวมทงวทยาศาสตรสขภาพ

สวนวทยาเขตปตตานเนนทางดานศกษาศาสตร ดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

ป พ.ศ. 2510 มหาวทยาลยภาคใตไดรบพระราชทานนามวา ‘มหาวทยาลยสงขลานครนทร’

โดยมชอยอของมหาวทยาลยวา ‘ม.อ.’ ซงยอจากพระนาม ‘มหดลอดลยเดช’ เพอเพมโอกาสทางการ

ศกษาใหแกชาวใต ม.อ. เปดโอกาสใหนกเรยนทจบการศกษามธยมปลายจากโรงเรยนในภาคใตให

สอบเขากอนโดยมสดสวนครงหนงของการรบทงหมด ครงทเหลอมาจากการสอบรวมทวประเทศ

ทงน เยาวชนภาคใตจงมโอกาสในการสอบเขามหาวทยาลยถงสองรอบ

ในระยะสองทศวรรษแรก ม.อ. ใหความส�าคญกบการจดการศกษา มงานวจยดานสขภาพนอย

มาก โดยเฉพาะพนทมสลมชายแดนใตซงมสงคมวฒนธรรมทแตกตางไปจากบรบทสยามทวไป จน

กระทงในป พ.ศ. 2529 มลนธฟอรดไดใหทนวจยขนาดใหญสนบสนนการจดตงหนวยระบาดวทยา

ทคณะแพทยศาสตรเพอท�าวจยปญหาสขภาพภาคใต

30 31

หนวยระบาดวทยาตงยทธศาสตรของงานวจยไวอยางชดเจน เนนการคนควาปญหาสขภาพจากความ

ยากจนและความแตกตางดานสงคมและการเมอง จงมงานวจยภาคสนามชายแดน พบปะผคนในหมบาน

สรางการมสวนรวมบมเพาะเยาวชน นกวจยภาคสนามและเจาหนาทในหนวยฯ ทมาจากวฒนธรรมมสลม

มลาย ใหไดเรยนรมโอกาสในการท�างานเพอใหเทาเทยมกบเยาวชนทมาจากวฒนธรรมหลกของสยาม

ดวยคณภาพและมาตรฐานงานวจยในพนทซงไดรบการตพมพในวารสารนานาชาต และการ

รวมมอของระบบสาธารณสขในพนท ผลงานวจยจงเปนทยอมรบและน�าไปปรบปรงนโยบายและ

แผนงานของระบบสาธารณสข ในทสดมสวนชวยในการปองกนการระบาดและลดความรนแรงของปญหา

โรคตดเชอและโรคจากความยากจนตาง ๆ เชน การตายของมารดาและทารก โรคอจจาระรวงและทางเดน

หายใจ บาดทะยกในเดกแรกคลอด และโรคหนอนพยาธ เปนตน

โดยทผลงานของหนวยระบาดวทยาเปนทยอมรบอยางกวางขวาง ในป พ.ศ. 2535 องคการอนามย

โลกจงไดใหการสนบสนนหนวยระบาดวทยาใหจดตงหลกสตรระบาดวทยานานาชาต ผลตนกวจยสขภาพ

รนใหมใหกบสถาบนวจยตาง ๆ ในเอเซย นบจากกอตงจนถงป พ.ศ. 2557 ทจดท�าหนงสอฉบบน หลกสตร

นไดผลตดษฎบณฑตและมหาบณฑตรวมแลวกวา 150 คน จาก 17 ประเทศในเอเซยและแอฟรกา ผลงาน

วจยทผานมาท�าใหหนวยระบาดวทยาไดรบทนวจยจากองคการนานาชาตและแหลงทนวจยในประเทศไทย

อยางตอเนอง ซงชวยเพมศกยภาพของหนวยระบาดวทยาในการแกปญหาสาธารณสขของภาคใตโดยรวม

ในป พ.ศ. 2547 สบเนองจากความส�าเรจดงกลาว ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

(สสส.) และส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ไดรวมกบ ม.อ. สนบสนนการจดตง ‘สถาบนวจย

และพฒนาสขภาพภาคใต’ หรอ วพส. ชวงระยะเวลาทเรมเปดการท�างานของ วพส. กบงเอญเปนชวง

เดยวกนกบการปะทระเบดของไฟใต

ความรนแรงเปนหนงในปญหาสขภาพทส�าคญทสดของภาคใตการลกลามอยางไมคาดฝนของไฟใตน�ามาซงความสลดหดห ความรสกมดมนในอนาคตของ

คนในพนทและคนในชาตโดยรวม นอกจากบาดเจบและเสยชวตแลว บาดแผลตดเชอทางสงคมจาก

ความหวาดระแวง ความโกรธและความเกลยดชงทางชาตพนธ และศาสนาแพรขยายลกลามและ

ราวลก วพส. ถอวานคอโรคทางสงคมทรายแรงนทาทายการบ�าบดเยยวยาชาวใตใหรอดพนภยน รวม

ทงปองกนไมใหกลบคนมาอก วพส.ถอเปนพนธกจหลกขององคกรและเครอขายทจะตองด�าเนนการ

ในระยะยาว ฟนคนศานต ความรกใครปรองดองระหวางเพอนมนษยในพนทไฟใตนใหได

32 33

จากการวเคราะหผมสวนไดเสยกลมตาง ๆ ในและนอกพนท วพส.ก�าหนดวาจะตองเสรมก�าลง

พนธมตรดานวชาการระดบอาจารยมหาวทยาลย ศษยเกาในพนท เสรมก�าลงใจใชวกฤตไฟใตใหเปน

โอกาสในการพฒนาศกยภาพดานการวจยและวชาการใหรบใชชมชนในพนทใหมากขน ตองสรางฐาน

ในพนทไฟใตใหเขมแขง ท ม.อ. วทยาเขตปตตาน (ซงปจจบนเปนทมนหลก) มหาวทยาลยนราธวาส

ราชนครนทรซงเพงเปดขนใหม และ วทยาลยดานสขภาพในยะลา ไดแก วทยาลยพยาบาลบรม-

ราชชนนยะลา และ วทยาลยการสาธารณสขสรนธรยะลา

มการจดอบรมเชงปฏบตการสรางความเขมแขงทางการวจยและพฒนา เสรมสมรรถนะใน

การวเคราะหขอมล และการน�าผลการวจยไปใชในการวางแผนและประเมนผลงานทางสาธารณสข

กจกรรมเหลานเสรมขวญและก�าลงใจการท�างาน ในทสด สถาบนเหลานกพรอมทจะเขาสการวจย

และพฒนาเพอศานตสขภาวะ สอดคลองกบความพรอมในการสนบสนนทางทรพยากรของหนวย

งานสวนกลางและสวนภมภาค เชน ศนยอ�านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) และ

กระทรวงสาธารณสขเอง

วชาชพสขภาพ เสาหลกเสาหนงแหงกระบวนการสนตภาพเพอเสรมการท�างานดานสนตภาพและการพฒนาของสถาบนการศกษาทเกยวของใหเขมแขง

ยงขน หนวยระบาดวทยาไดใหทนการศกษาระดบปรญญาเอกเปนพเศษแกนกวชาการสาธารณสข

ในภาคใต ปจจบน ดษฎบณฑตเหลานไดเปนอาจารยประจ�าในสถาบนตาง ๆ ในพนท เมอครบ

รอบทศวรรษของไฟใต หนวยระบาดวทยามศษยเการะดบปรญญาเอกท�างานในจงหวดปตตาน

และนราธวาส 6 คน ศษยเกาเหลานปจจบนเปนผชวยศาสตราจารย 2 คน ไดรบทนจากในประเทศ

และนานาชาตดานการวจยเพอพฒนาและสนตภาพในภาคใต 4 คน

รฐบาลไดจดตงคณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทจงหวดชายแดนใต (กอส.) ในป พ.ศ.

2548 เพอหาทางออกในการแกปญหาความรนแรง ในปนน ศาสตราจารยนายแพทย ประเวศ วะส

รองประธาน กอส. ไดหารอกบอาจารย ม.อ. และ องคกรพฒนาเอกชนในพนท รวมกนวจยประเมนผล

วาผไดรบผลกระทบจากความรนแรงไฟใตไดรบความชวยเหลอทางการเงนจากรฐมมากนอยเพยงไร

เครอขายของ วพส. ในปตตานหาค�าตอบโดยสรางฐานขอมลจากรายงานขาวตาง ๆ หาจ�านวน

เหตการณและผไดรบผลกระทบ เทยบตวเลขทประมวลจากรายงานการใหความชวยเหลอของรฐ

32 33

ฐานขอมลเหลานพฒนามาเปนฐานขอมลผไดรบผลกระทบ ตอมากระทรวงสาธารณสขไดจดตง

ฐานขอมลการเฝาระวงผบาดเจบจากความรนแรงในโรงพยาบาลตาง ๆ ของรฐ ขอมลเหลานน�ามา

พฒนาเปนฐานขอมลใหญของพนท ใชในการตงเปาหมายการใหความชวยเหลอทางการเงนจากรฐ

และการเยยมเยยวยาทางจตใจจากทมงานในพนท

พฒนาการส�าคญอยางหนงโดยคนกลมเดยวกนน คอ การใหความชวยเหลอครอบครว

ผไดรบผลกระทบ ในป พ.ศ. 2548 ทมงานดานฐานขอมลรวมกบกลมอาสาสมครดานจตวทยาใน

จงหวดปตตานไดจดตง ‘ศนยประสานงานวชาการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหต

ความไมสงบจงหวดชายแดนใต (ศวชต.)’ อกสองปตอมากมการกอตง ศวชต. นราธวาส และ ศวชต.

ยะลา ทมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทรและวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ตามล�าดบ งานการ

เยยมเยยนใหความชวยเหลอและระบบฐานขอมลจงครอบคลมพนทไฟใตทงหมด

กลมสตรทสญเสยสาม คอ กลมเปาหมายหลกของการใหความชวยเหลอ ศวชต. ชวยเหลอ

ตอเนองเปนรายคน จดกจกรรมฟนฟจตใจ พฒนาอาชพเพมรายไดเปนรายกลมโดยมสมาชกทงท

เปนพทธและมสลม คนเหลานคอย ๆ คนเคยกน และเสรมก�าลงใจซงกนและกน

แมจะมาจากคนละชาตพนธและภาษา สตรเหลานกมปญหาทจะตองเผชญเหมอน ๆ กน คอ

ความยากล�าบากของครอบครวจากการเสยชวตของสาม ดวยความปรารถนาสนตภาพและการม

กจกรรมสรางสรรครวมกน พวกเธอจงรวมตวเปน ‘กลมสตรจตอาสา’ ชวยกนเอง และชวยเพอน

สตรใหม ๆ ทเพงประสบปญหาเหมอนกน เยยวยาจตใจกนเอง กลมสตรเหลานจงเปนสวนหนงของ

กลไกสนตภาพทามกลางไฟใต

แพทยกตกเปนเปาไดประเทศไทยเปนทยอมรบในระดบนานาชาตในเรองความเขมแขงของระบบสาธารณสข

เจาหนาทสาธารณสขเขาถงคนไทยทกคนทกหยอมหญาไมเวนสามจงหวดชายแดนใต ประชาชน

ในแตละอ�าเภอมโรงพยาบาลชมชนของตน การบรการสาธารณสขในพนทด�าเนนการรวมกน

โดยเจาหนาททงสองศาสนากอนเกดไฟใตถงสองสามทศวรรษ ปญหาทเจาหนาททกคนตองเผชญ

รวมกน คอ โรคภยไขเจบของประชาชนอนมสาเหตมาจากความลาหลงทางการศกษา ความยากจน

และการขาดการปรบตวทด ซงมความรนแรงในพนทไฟใตมากกวาพนทอน ๆ ของประเทศ (ดราย

34 35

ละเอยดในบทท 4) ความพยายามรวมกนเหลานสงผลดตอประชาชนอยางชดเจน เชน การคลอด

อยางปลอดภย (ในโรงพยาบาล) เพมจากรอยละ 20 ในชวงทศวรรษ 2520 เปนรอยละ 80 ในตน

ทศวรรษ 2540

ม.อ. โดยเฉพาะอยางยงหนวยระบาดวทยา มประวตยาวนานเรองความรวมมอกบสาธารณสข

ทงในพนทและสวนกลางในการเผชญปญหาจากความรนแรง ทมงานทงสองฝายประชมหารอรวมกนเปน

ระยะอยางตอเนองเพอก�าหนดยทธศาสตรในการท�างาน ดานหนง เจาหนาทสาธารณสขเปนขาราชการ

ตองท�างานใหรฐบาล จงเปนเปาหมายการโจมตเนอง ๆ อกดานหนง โรงพยาบาลสวนใหญกอยในเขต

กอการ กองก�าลงของทงสองฝายอาจจะปะทะกนเมอไรกได ตามหลกสากลแลวควรจะหามทกฝายพก

อาวธเขาโรงพยาบาลเพอความปลอดภยของทกฝาย แตโรงพยาบาลกไมสามารถขอรองกองก�าลงของ

รฐใหท�าแบบนนได ทรายไปกวานนคอ บางครงทหารกตงจดตรวจและจดพกพลใกล ๆ โรงพยาบาล

นอกจากน แพทยยงตองท�างานดานนตเวช ใหขอมลหรอวตถพยานเพอการพสจนหลกฐาน ซงบางครง

กโดนกดดนจากมวลชนฝายตรงขามรฐ โดยเฉพาะญาตของชาวบานทเสยชวต

เครอขายโรงพยาบาลชมชนในเขตไฟใตไดก�าหนดจดยนรวมกนตงแตตนวา เพอใหสามารถท�างาน

ได โรงพยาบาลตองรกษาความเปนกลาง ใหความชวยเหลอดานการแพทยตอทกฝายโดยค�านงถงหลก

มนษยธรรม ไมมการจ�าแนก ในขณะเดยวกนกตองจดการรกษาความปลอดภยใหเขมงวดขน ในจดทเคย

หละหลวม เชน รวรอบขอบชดตองมแสงสวางอยางทวถงในเวลาค�าคน และเครองมอสอสารตองไดรบ

การตรวจสอบปรบใหอยในสภาพทดทสด โดยเฉพาะอยางยงการท�างานของรถพยาบาลในตอนกลางคน

จนแลวจนรอด ความสญเสยกยงเกดขนอยางนาสลด สถานอนามยถกเผา 2 แหงในป พ.ศ.

2549 และ เพมเปน 6 แหง ในป พ.ศ. 2550 หนงในนนเกดขนในเวลาราชการตอนกลางวน เจาหนาท

สาธารณสขประจ�าสถานอนามยซงเปนไทยพทธ 2 นาย ถกสงหาร จากนนทท�างานถกเผา โดยผกอการ

ไมท�ารายเจาหนาททเปนมสลม เหตการณนเรงใหเจาหนาทไทยพทธขอยายออกนอกพนท

รฐบาลแกปญหาเจาหนาทขอยายออกโดยการใหก�าลงใจ และเพมเงนเสยงภย มหาวทยาลยสงขลา-

นครนทรเองกเพมบทบาทในการผลตแพทยรนใหมใหพนท ดงกลาวแลวตอนตนบทวา พนฐานการศกษาของ

เยาวชนในพนทไฟใตออนกวาระดบเฉลยของประเทศมาก ไมพรอมทจะเขามาเรยนแพทยในมหาวทยาลย ทาง

ม.อ. จงไดจดใหคณะศกษาศาสตรสอนเสรมพเศษแกนกเรยนมธยมปลายในพนท กอนสอบเขาเรยนแพทย

34 35

มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทรซงเกดขนใหมหลงไฟใตกเปดคณะแพทยศาสตร ระหวางทยงไมเขมแขง

การศกษาในระยะแรกด�าเนนการท ม.อ. กระทรวงสาธารณสขกเพมอตราพยาบาลถง 3,000 อตรา และ

พฒนาโรงพยาบาลศนยยะลาใหเปนโรงเรยนแพทยในระดบคลนก การพฒนาก�าลงคนทางดานการแพทยใน

เขตไฟใตทงหมดคดเลอกนกศกษาจากพนทไฟใต จดการศกษาในพนทชายแดนใต และมเงอนไขใหผเรยน

จบกลบท�างานในพนท วธการแบบนชวยแกปญหาการขาดแคลนก�าลงคนดานสขภาพในพนทไฟใตไดอยางด

บณฑตอาสา สะพานเชอมสชมชนเมอไฟใตลกลามในป พ.ศ. 2547 งานภาควจยสนามของหนวยระบาดวทยาตองหยดไป 1-2 ป

วพส. วางยทธศาสตรวา เพอทจะฟนฟและพฒนาใหนกวชาการกบชมชนตดตอกน ตองมตวกลางเชอม

โดยท ม.อ.เปนสถาบนทไดรบความเชอถอดานการศกษาระดบสงในพนท มประวตการผลตบณฑตใหพนท

มากวาสามทศวรรษ ศษยของ ม.อ. ยอมมความผกพนทดตอสถาบน หากไดรบการพฒนาเสรมศกยภาพ

กจะเปนผน�าในชมชนไดดยงขน และเปนสะพานแขงแรงเชอมระหวาง ม.อ.กบชมชน วพส.จงไดเชญ

ผเชยวชาญดานการพฒนานกพฒนาชนบทจากสวนกลางและภาคใตมาชวยกนวางแผนการณฝกอบรม

‘บณฑตอาสา ม.อ.’ หรอ บอ.มอ. การฝกเนนการพฒนาคณธรรมและเพมสมรรถนะดานแนวคดและทกษะ

ในการจดการปญหาชมชน โครงการบณฑตอาสาเปนสะพานเชอมระหวางนกวชาการกบชมชนไดอยางด

ทงยงบมเพาะผน�าแหงการเปลยนแปลงในอนาคต

แตละป วพส. จะฝกอบรม บอ.มอ. รนละ 20-30 คน โดยมการปฐมนเทศรวมกนสองสปดาห กอนสง

ออกไปปฏบตงานในชมชนซงมพเลยงในพนทและพเลยงจากโครงการบณฑตอาสาเองชวยกนตดตามดแล

บอ.มอ.แตละคนจะวนจฉยชมชนทตนท�างาน หาแกนและจบกลมกจกรรมเพอการพฒนาในดานตาง ๆ เชน

สขภาพ สงแวดลอม และการเรยนรใหม ๆ ของชมชน ระหวางฝกจะมพเลยงและอาจารยจากมหาวทยาลย

ในภาคใตเขาไปเยยมในชมชน ระยะเวลาการฝกรนละหนงป ตงแตเรมตนจนถงปจจบนม บอ.มอ. ฝกจนครบ

หลกสตรรวม 194 คน สวนใหญท�างานอยในภาคใต บอ.มอ. ทฝกจบไปแลวหางานท�าไดงายมากเนองจาก

เปนทตองการของโครงการตาง ๆ ของรฐและองคกรพฒนาเอกชน รวมทงเครอขายของ วพส. เอง การท

บคคลเหลานไดรบการพฒนาความเปนผน�านาจะมสวนชวยในการสรางสนตภาพในชมชนไดในอนาคต

เรยนรกระบวนการสนตภาพจากอาเจะห อนโดนเซยนอกเหนอจากการท�างานสรางสรรคก�าลงคนในพนท วพส. ยงสรางสนตภาพในเขตไฟใตจาก

ภายนอกประเทศ ในกรณน คอ อาเจะห อนโดนเซย ซงมสวนคลายคลงกบภาคใตของไทยหลายประการ

36 37

แมพนททงสองจะมประเทศมาเลเซยและชองแคบมะละกาคนกลาง คนในสองพนทกมการไปมาหาสและ

ความสมพนธกนไมนอย ภาษาพดของอนโดนเซยใกลเคยงกบภาษาปาตาน หรอ มะลายถนในพนทชายแดน

ใต วฒนธรรม วถชวต และลกษณะพนทของทงสองแหงคลายกนมาก ประชาชนทงสองฝายประสบปญหา

ไดรบผลกระทบจากความรนแรงเนองจากความขดแยงกบรฐบาลกลาง อาเจะหไดรบความเสยหายจาก

มหนตภยสนาม เชนเดยวกบชายฝงตะวนตกของไทย แตสนามชวยใหอาเจะหไดสนตภาพ สวนภาคใตของ

ไทยนนไฟใตยงลกโชนอย

กลางเดอนธนวาคม ป พ.ศ. 2548 กอนครบรอบหนงปของสนามเพยงไมกวน ศาสตราจารย

วระศกด จงสววฒนวงศ ผอ�านวยการ วพส. รองศาสตราจารยอไร หตถกจ จากคณะพยาบาลศาสตร ม.อ.

และ อาจารยมสลน หมดสาและ จากวทยาลยอสลามยะลา (ขณะนคอ มหาวทยาลยฟาฏอน) ไดเดนทาง

ไปอาเจะหเพอแสวงหาความรวมมอกบอาเจะห สภาพของอาเจะหในขณะนนยงทลกทเลบอบช�าจาก

ภยสนามอยมาก ทมงานฝายไทยกบมหาวทยาลยเซยกวลาของอาเจะหไดเขยนโครงการรวมกนขอความ

ชวยเหลอทางการเงนจากมลนธรอกกเฟลเลอรเพอใหสนบสนนความรวมมอระหวาง ม.อ. กบ โรงเรยน

พยาบาลของคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเซยกวลา ตอมามลนธ The Robert Wood Johnson

Foundation สหรฐอเมรกา ไดสมทบทนใหความชวยเหลอเพมเตม

ม.อ. (ซงกคอ วพส.) รวมมอทางฝายอาเจะหสามดาน คอ ชวยจดตงคณะพยาบาลศาสตร แลกเปลยน

บคลากรระดบตาง ๆ ซงกนและกน และ จดระบบอาสาสมครพฒนาสขภาพชมชนของอาเจะห มการ

ฝกอบรมบคลากรทงทอาเจะหเองและในภาคใตของไทยในเรองการวนจฉยเพอพฒนาชมชน การเตรยมความ

พรอมรบมอกบภยพบต การวจยสขภาพชมชน และการทดลองทางหองปฏบตการเพอแกปญหาโรคพช

ซงเจาหนาทเกษตรจากอาเจะหมารบการอบรมทคณะทรพยากรธรรมชาตของ ม.อ.

กจกรรมฝกอบรมทเปนระบบทสด คอ การทอาจารยรนใหมของอาเจะหเขาเรยนในหลกสตร

ปรญญาโทและเอกของ ม.อ. รวมราว 20 คน มการเดนทางแลกเปลยนตงแตระดบอธการบดของทงสอง

มหาวทยาลย อาจารย นกศกษา อาสาสมคร จนถงชาวบาน ตลอดจนอดตสมาชกกองก�าลงของอาเจะห

ทงนเพอเรยนรแลกเปลยนประสบการณในการแกปญหา ในทสดโครงการพฒนาชมชนดานสขภาพกกลาย

เปนสวนหนงของคณะพยาบาลศาสตรในอาเจะห

36 37

รากฐานส�าหรบกระบวนการสนตภาพทามกลางบรรยากาศอนหดห และภาวะการถกคกคามของไฟใต วกฤตถกเปลยนใหเปนโอกาส

นกวชาการจากมหาวทยาลยและเครอขายไดมบทบาทส�าคญในการสรางสนตภาพและการพฒนา

ความสลดหดหเปลยนเปนก�าลงใจและประสบการณ ซงเพมศกยภาพในการสรางสนตภาพทามกลางไฟใต

ทมงานสาธารณสขทงในระดบมหาวทยาลย โรงพยาบาล และ สถานอนามยมก�าลงใจในการฟนฟเยยวยา

พนท รอรบสนตภาพทจะเกดขนในอนาคต

38 39

บทท 4

สถตสาธารณสขทส�าคญในพนทไฟใต

รอฮาน เจะอาแซ และ วระศกด จงสววฒนวงศ

ไฟใตท�าใหการพฒนาทางสงคมในพนทลาหลงกวาภมภาคอนของประเทศ แมวาทามกลาง

ความรนแรงทเกดขนนนบคลากรวชาชพสขภาพยงคงท�างานหนกเพอเอาชนะโรคภยไขเจบ และ

น�ามาซงความผาสกของชมชน แตดชนชวดสขภาพสะทอนถงสภาพปญหาและความลาหลงทาง

สขภาพของประชาชนในพนทมาอยางตอเนอง ซงผเขยนจะใหรายละเอยดในบทน ในชวงทม

เหตการณรนแรง หนวยงานทางราชการหลายแหงไมสามารถปฏบตหนาทได แตส�าหรบหนวยงาน

ดานสาธารณสขนนยงสามารถด�าเนนงานไดบาง ดงทจะน�าเสนอในบทท 7 ปญหาดานสขภาพของ

ประชาชนจงมสาเหตมาจากความลาหลงทางเศรษฐกจ สงคม และความยากล�าบากในการด�าเนน

งานของเจาหนาทสาธารณสข

ขอมลดานประชากรในภาคใตตอนลางประชากรสวนใหญในจงหวดชายแดนภาคใตนบถอศาสนาอสลาม โดยจงหวดปตตาน

นราธวาสและยะลามสดสวนประชากรทนบถอศาสนาอสลามรอยละ 82 สวนจงหวดสงขลาและ

สตลมรอยละ 46 ในป พ.ศ. 2552 จงหวดยะลา นราธวาส และปตตาน มอตราครวเรอนทมรายได

ต�ากวาเสนความยากจนเทากบ รอยละ 15, 12 และ รอยละ 41 และมรายไดตอหวประชากรตอป

อยในล�าดบท 32, 49 และ 52 ตามล�าดบ2

ประชากรในจงหวดสงขลา สตล ปตตาน นราธวาส และ ยะลา ในป พ.ศ. 2556 มจ�านวน

มากกวา 3.6 ลานคน แผนภมประมดประชากร (ภาพท 1) แสดงใหเหนวาจงหวดชายแดนภาคใต

มอตราการเจรญพนธลดลง อายขยยนยาวขน และมอตราประชากรทพงพงสง3 อายขยเฉลยเมอ

แรกเกดของประชากรปตตานในป พ.ศ. 2553 เทากบ 60.6 ปในเพศชาย และ 67.3 ปในเพศหญง4

ซงนอยกวาอายขยเฉลยเมอแรกเกดของคนไทยทพบวาเทากบ 71.9 ป ในเพศชาย และ 78.8 ป ใน

เพศหญงในปเดยวกน5 อตราการเพมของประชากรคงทรอยละ 1.2 ตอป ระหวางป พ.ศ. 2550-

25546 อตราเกดคงทตงแตป พ.ศ. 2551 โดยมอตราการเกดอยระหวาง 17.5 ถง 19 ตอประชากร

1,000 คนตอป อตราตายเทากบ 5.5 ตอประชากร 1,000 คนตอป ในป พ.ศ. 2555 ซงต�ากวาคา

เฉลยของประเทศเลกนอย7

38 39

ภาพท 1 ปรามดประชากรในเขตชายแดนภาคใตของประเทศไทย, 2555

ทมา: ส�านกงานสถตแหงชาต, 2555

อนามยแมและเดกอตราตายของมารดาและทารก

ภาพท 2 แสดงอตราตายของมารดาในจงหวดชายแดนภาคใตทเปลยนแปลงขนลงระหวาง

ป พ.ศ. 2546 ถง พ.ศ. 2554 และสงกวาเกณฑชวดระดบประเทศซงก�าหนดใหไมเกน 18 รายตอ

เดกเกดมชพแสนราย ในป พ.ศ. 2555 จงหวดชายแดนภาคใตอตราตายของมารดาเทากบ 30.5

รายตอเดกเกดมชพแสนราย8 อตราตายของมารดาในพนทมความรนแรง ซงไดแก จงหวดปตตาน

ยะลา และนราธวาส สงกวาพนททไมมเหตการณคอจงหวดสงขลาและสตล โดยมสาเหตหลกคอการ

ตกเลอดในระยะคลอดและหลงคลอด9

1 ส�านกงานสถตแหงชาต, อตราความยากจนป พ.ศ. 2552: สถตรายจงหวด, กรงเทพมหานคร.2 อางแลว3 ส�านกงานสถตแหงชาต, จ�านวนประชากรจ�าแนกตามจงหวดและอาย พ.ศ. 2555, กรงเทพมหานคร.4 ส�านกงานสาธารณสขจงหวดปตตาน, รายงานประจ�าป พ.ศ. 2554, ปตตาน: ส�านกงานสาธารณสขจงหวดปตตาน, 2555. 5 ส�านกนโยบายและยทธศาสตร, สถตสาธารณสข พ.ศ. 2554, นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. 6 ส�านกงานสถตแหงชาต, จ�านวนประชากรจากทะเบยน อตราการเปลยนแปลง และความหนาแนนของประชากร จ�าแนกเปนราย

อ�าเภอ พ.ศ. 2550-2554, กรงเทพมหานคร. 7 ส�านกงานสถตแหงชาต, จ�านวนการเกด การตาย จ�าแนกตามเพศ พ.ศ. 2547-2555, กรงเทพมหานคร. 8 ศนยอนามยท 12, อตราตายของมารดา: รายงานสถตประจ�าป พ.ศ. 2549-2555, ยะลา: ศนยอนามยท 12: 2556.9 กรมอนามย, สาเหตการเสยชวตของมารดา: รายงานสถตจากโครงการสายใยรกแหงครอบครว, คนจาก www.saiyairakhospital.

com/newdemo/admin/user_department_report.html [เมอ 30 พฤษภาคม 2556].

ชวงอ

าย

จ�านวนประชากร

40 41

ภาพท 2: อตราตายของมารดาจ�าแนกตามพนทความรนแรง

ทมา: ศนยอนามยท 12 ยะลา, 2556

ในป พ.ศ. 2553 ส�านกงานสถตแหงสหประชาชาตประมาณการวาอตราตายของทารกใน

ประเทศไทยเทากบ 11.4 ตอเดกเกดมชพ 1,000 ราย10 ส�าหรบอตราทารกตายในจงหวดชายแดน

ภาคใตในป พ.ศ. 2554 อยระหวาง 8.5-10.9 ตอการเกดมชพ 1,000 ราย ซงต�ากวาเกณฑชวด

ระดบประเทศ ทงนอาจมาจากการรายงานไมครบ (ความคดเหนของกองบรรณาธการ) อตราตาย

ของทารกในพนททมเหตความไมสงบสงกวาพนททไมมเหตการณ โดยพบวาอตราตายของทารกใน

จงหวดปตตานเพมขนตงแตป พ.ศ. 2548 หลงจากทมการปะทของเหตความรนแรง โดยสาเหต

การตายของทารกภายใน 28 วนแรก คอ ความผดปรกตแตก�าเนด และภาวะแทรกซอนระหวางการ

ตงครรภ ซงไดแก สายสะดอผดปรกต การตกเลอดกอนคลอด เดกขาดออกซเจนระหวางการคลอด

สวนการตายของทารกหลงอาย 28 วน สวนใหญมาจากการตดเชอ

การตายและการปวยของเดกอายต�ากวา 5 ป

อตราตายของเดกอายต�ากวา 5 ปในประเทศไทยลดลงเรอย ๆ เนองจากพฒนาการของ

เศรษฐกจสงคมและการสาธารณสขทดขน11 อตราตายเดกอายต�ากวา 5 ปในจงหวดชายแดนภาคใต

ในป พ.ศ. 2552 เทากบ 13.7 รายตอเดกเกดมชพ 1,000 ราย ซงสงกวาคาเฉลยของประเทศ อตรา

ตายของเดกอายต�ากวา 5 ป ทไดจากการลงทะเบยนผานระบบเครอขายคอมพวเตอรของประเทศ

10 United Nations Statistics Division, Country profile. Available from http://data.un.org/CountryProfile.aspx?crName=Thailand#Summary [accessed 20 July 2013].

11 ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, เปาหมายแหงสหสวรรษของประเทศไทย รายงานป พ.ศ. 2552. คนไดจาก www.un.org/millenniumgoals/pdf/MDG_Report_2009_ENG.pdf [เมอ 30 เมษายน พ.ศ. 2556].

อตรา

ตอก

ารเก

ดมชพ

100

,000

ราย

40 41

ในป พ.ศ. 2550 – 2552 ในจงหวดปตตาน นราธวาส ยะลา สงขลา และสตล เทากบ 15, 19.4,

13.4, 12.2 และ 8.2 ตอเดกเกด 1,000 รายตามล�าดบ ซงแสดงใหเหนวาอตราตายในพนททมความ

รนแรงนนสงกวาพนททไมมความรนแรง

อตราปวยดวยโรคปอดบวม (ซงสวนใหญเกดในเดก) ในจงหวดชายแดนภาคใตเทากบ 1,541

รายตอประชากร 100,000 คนตอป อตราปวยดวยโรคหดอยระหวาง 20-40 รายตอประชากร

100,000 คนตอประหวางป พ.ศ. 2552 ถง พ.ศ. 2555 (บก. ประเทศไทยตงเปาหมายทจะลดโรคหด

ใหเหลอนอยกวา 1 รายตอประชากรลานคนตอปในป พ.ศ. 2563) และมรายงานการปวยดวยโรคไอ

กรนทจงหวดยะลา 1 ราย และจงหวดสงขลา 1 รายในป พ.ศ. 2553 นอกจากนยงพบการระบาดของ

โรคคอตบในพนทระหวาง พ.ศ. 2550-2555 โดยมจ�านวนผปวยทงสน 97 ราย เสยชวต 27 ราย12

ภาวะโภชนาการ

ปญหาทพโภชนาการของเดกอายต�ากวา 5 ขวบในจงหวดชายแดนภาคใตเปนปญหาส�าคญ

โดยมความชกของภาวะขาดสารอาหารในเดกอายต�ากวา 5 ปในพนทความรนแรงสงกวาคาเฉลยของ

ประเทศ 1.5-2 เทา13 ซงองคการอนามยโลกตงเปาหมายวาควรมเดกอายต�ากวา 5 ป น�าหนกนอย

แคระแกรน และผอม ไมเกน รอยละ 10, 20 และ 5 ตามล�าดบ14 แตในสามจงหวดไฟใตในป พ.ศ.

2553 คาดชนเหลานเทากบรอยละ 19.3, 27.6 และ 7.4 ตามล�าดบ สวนความชกของเดกอวนเทากบ

รอยละ 3.6 ซงต�ากวาคาเฉลยระดบประเทศเลกนอย จงหวดสตลและสงขลามความชกของเดกอวน

ทอายต�ากวา 5 ป เทากบรอยละ 11 และ 10 ตามล�าดบในปเดยวกน ซงต�ากวาคาเฉลยของประเทศ

แตสงกวาทจงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาสซงมอตราเดกอวนเทากบรอยละ 5

ในเขตไฟใต ความชกของเดกในจงหวดชายแดนภาคใตทไดรบพลงงานและโปรตนไมเพยงพอ

เทากบรอยละ 27 และ 7 ตามล�าดบ ในป พ.ศ. 2554 แตพบวาเดกมการบรโภคเกลอโซเดยมและ

น�าตาลสงกวาปรมาณทแนะน�าส�าหรบคนไทยถง 2 เทา15 ซงสะทอนใหเหนถงความเสยงในอนาคต

ในการปวยดวยโรคเรอรง เชน โรคหวใจและหลอดเลอด เบาหวาน และโรคไต

12 กรมควบคมโรค, รายงานการเฝาระวงโรค พ.ศ. 2550-2555, นนทบร: กระทรวงสาธารณสข. 13 R. Jeharsae et al., ‘Dual Dietary Intake Problems Among Under-Five-Year-Old Children Living in the Armed

Conflict Area of Southern Thailand’, J Med Assoc Thai, 2011, 94:8.14 M. De Onis and M. Blössner, WHO Global Database on Child Growth and Malnutrition, Geneva: World Health

Organization, 1997.15 กรมอนามย, ปรมาณสารอาหารอางองทควรไดรบประจ�าวนส�าหรบคนไทย, นนทบร: กระทรวงสาธารณสข, 2546.

42 43

รอยละ 15-20 ของหญงมครรภในจงหวดชายแดนภาคใต มระดบความเขมขนของเมดเลอด

แดง (haematocrit) ต�ากวา 33% ในการฝากครรภครงแรก คาความชกนสงกวาคาเฉลยทวประเทศ

ซงพบรอยละ 1016 การส�ารวจอจจาระของหญงทมาฝากครรภในพนทไฟใตพบหนอนพยาธผานดน

(ซงอาจจะกอใหเกดภาวะโลหตจาง) รอยละ 18 และหญงมครรภในพนทซงมเหตการณรนแรงมความ

เสยงตอการขาดสารอาหารสงกวาหญงมครรภในพนทปรกต17

การตดเชอเอชไอวและโรคเอดส

อตราการเกดโรคเอดสในประเทศไทยลดลงอยางตอเนองจาก 55.4 ตอแสนประชากรในป พ.ศ.

2547 เปน 0.4 ตอแสนประชากรในป พ.ศ. 255518 อตราปวยดวยโรคเอดสในพนทภาคใตตอนลาง

ต�ากวาคาเฉลยของประเทศและลดลงจาก 31.2 ตอแสนประชากร เปน 0.006 ตอแสนประชากรใน

ชวงเวลาเดยวกน (ภาพท 3)19 จ�านวนผปวยและผเสยชวตสะสมจากโรคเอดสในหาจงหวด (สงขลา

สตล ปตตาน ยะลา และนราธวาส) เทากบ 12,484 และ 2,822 รายตามล�าดบในป พ.ศ. 255520

ในป พ.ศ. 2555 สดสวนระหวางผตดเชอเพศชายตอเพศหญงเทากบ 2.6 ตอ 1 โดยพบในกลม

ผใชแรงงานรอยละ 42 เกษตรกรรอยละ 18 และ ชาวประมง รอยละ 7 ทเหลอประกอบอาชพอน ๆ

ผปวยเอดสในป พ.ศ. 2555 ประมาณรอยละ 47 มอายระหวาง 25-35 ป อตราการตดเชอในกลม

แมบานมแนวโนมสงขน สวนอตราการตดเชอในปเดยวกนในเดกอายต�ากวา 20 ป เทากบรอยละ

4.818

ในป พ.ศ. 2555 ความชกของการตดเชอเอชไอวในหญงตงครรภในภาคใตตอนลาง เทากบ

รอยละ 0.5 ในกลมทฝากครรภ สวนกลมทไมฝากครรภพบรอยละ 3.5 อตราการตดเชอจากแม

สลกเทากบรอยละ 3.621

16 ศนยอนามยท 12, ภาวะซดจากการขาดธาตเหลกในหญงตงครรภ: รายงานสถต พ.ศ. 2550-2555, ยะลา: ศนยอนามยท 12. 17 P. Sukchan et al., ‘Inadequacy of Nutrient Intake Among Pregnant Women in the Deep South of Thailand’, in

Conflict and Health, Vol. 10, 2010, p. 572.18 ส�านกระบาดวทยา, สถานการณผปวยเอดส พ.ศ. 2555, คนจาก www.boe.moph.go.th/Annual/AESR2011/ index.html

[เมอ 15 พฤษภาคม 2556].19 ส�านกงานปองกนและควบคมโรคท 12, รายงานสถานการณโรคเอดสใน 7 จงหวดภาคใตตอนลาง, สงขลา: ส�านกการปองกนและ

ควบคมโรคท 12, 2555. 20 ส�านกระบาดวทยา, จ�านวนผปวยเอชไอว เอดสและจ�านวนผเสยชวตจากโรคเอดส พ.ศ. 2527-2554. คนจาก www.boe.moph.

go.th/report.php?cat=68l [เมอ 11 พฤษภาคม 2557].21 ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต เขต 12, การปองกนการตดเชอจากแมสลก: รายงานสถต พ.ศ. 2552-2555, สงขลา: ส�านกงาน

หลกประกนสขภาพแหงชาต เขต 12.

42 43

ภาพท 3: อบตการณของโรคเอดส, 2547-2553

ทมา: ส�านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข, 2555

ปญหายาเสพตด

ในป พ.ศ. 2555 กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยรายงานวา รอยละ 5.5

ของเดกในประเทศไทยเขารบการบ�าบดรกษายาเสพตด22 การส�ารวจนกเรยนในโรงเรยนในภาคใต

พบวาความชกของการใชสารเสพตดในเดกนกเรยนมธยมปลายในป พ.ศ. 2545 -2547 เทากบรอย

ละ 5-723 อตราการใชสารเสพตดในหาจงหวดชายแดนใตอยระหวาง 80-380 ตอแสนประชากร

ซงสงเปนสองเทาของคาเฉลยทวประเทศ22 โดยพบสารเสพตดทใชกนมากในกลมเยาวชนในพนท

ภาคใต คอ ‘สคณรอย’ ซงสวนใหญประกอบดวยน�าตมใบกระทอม (Mitragyna speciosa Korth.)

ยาแกไอ และยากลอมประสาท การเสพกระทอมในภาคใตสงขนจาก รอยละ 2.3 ในป พ.ศ. 2545 เปน

รอยละ 6 ในป พ.ศ. 255424 สวนความชกของการใชยาบา (methamphetamine) ลดลงจาก รอย

ละ 2.8 ในป พ.ศ. 2545 เปนรอยละ 2.3 ในป 254722 และเพมเปนรอยละ 3.4 ในป พ.ศ. 255423

22 กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย, การตดตามสถานการณเดกและเยาวชนรายจงหวด พ.ศ. 2554-2555,

กรงเทพมหานคร.23 S. Assanangkornchai et al., ‘Substance Used Among High School Students in Southern Thailand: Trends over

three years (2002–2004)’, Drug and Alcohol Dependence, No. 86, 2007, pp. 167–174.24 สาวตร อษณางกรชย และคณะ. สถานการณการใชสารเสพตดในภาคใต. สงขลา: มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2554.

44 45

โรคเรอรง

โรคเรอรงหรอบางครงใชค�าวา ‘โรคไมตดตอ’ เปนสาเหตหลกของการปวยและการตายในทก

ภาคของประเทศไทย โรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวานเปนปญหาสขภาพทพบบอยทสด (ตาราง

ท 1)25 ส�านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข ประมาณการวา ในป พ.ศ. 2556 จ�านวนผปวยโรค

ไมตดตอทวประเทศมจ�านวน 626,073 คน มการส�ารวจภาคสนามทวประเทศทกหาป แตเนองจาก

ปญหาเรองความปลอดภยในระยะสบปทผานมา ท�าใหไมมการเกบขอมลจากพนทไฟใต (บก.-- เพง

เรมตนท�าใหมในป พ.ศ. 2557 แตขอมลยงไมไดรบการประมวลผล) สถตในตารางท 1 เปนขอมลท

ไดจากการใหบรการผปวยในโรงพยาบาลภาครฐในพนทหาจงหวดชายแดนภาคใต

ตารางท 1: อตราปวยดวยโรคไมตดตอเรอรงตอแสนประชากรจ�าแนกตามจงหวด

ในป พ.ศ. 2557

โรค สงขลา ปตตาน ยะลา นราธวาส สตล

ความดนโลหตสง 442.5 345.2 326.5 442.3 456.9

เบาหวาน 202.8 138.1 121.0 143.1 215.9

ถงลมโปงพอง 103.3 91.8 99.5 116.4 91.8

หวใจขาดเลอด 61.6 57.9 56.6 86.1 71.1

หลอดเลอดสมองตบ 93.5 48.5 56.9 54.5 73.8

ทมา: ส�านกโรคไมตดตอ, 2557

ภาพท 4 แสดงอตราตายจากโรคหวใจขาดเลอด อมพฤกษ เบาหวาน และ ถงลมโปงพอง

อตราตายจากโรคหลอดเลอดหวใจและอมพาตมแนวโนมเพมขน

25 ส�านกโรคไมตดตอ, จ�านวนผปวยดวยโรคไมตดตอเรอรงและอตราปวยตาย พ.ศ. 2550-2556, คนจาก http://thaincd.com/information-statistic/non-communicable-disease-data.php [เมอ 11 พฤษภาคม 2557].

44 45

ภาพท 4: อตราปวยตายดวยโรคไมตดตอเรอรงระหวางป พ.ศ. 2550-2556

ทมา: ส�านกโรคไมตดตอ, 2557

การเขาถงบรการสขภาพ

โครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาในประเทศไทยชวยใหคนไทยเขาถงบรการไดดขน รวม

ทงคนในพนทไฟใต อตราการเขาถงบรการฝากครรภและการดแลหลงคลอดในประเทศไทยสงถงรอย

ละ 99 ในป พ.ศ. 255226 สวนอตราการเขาถงบรการอนามยแมและเดกในพนทไฟใตดขนชดเจนแต

กยงคงต�ากวาคาเฉลยของประเทศ และไมบรรลเปาหมายแหงสหสวรรษ (Millennium Develop-

ment Goal) ตามมาตรฐานสหประชาชาต อตราการฝากครรภในพนทไฟใตในระหวางตงครรภ 12

สปดาหแรกเทากบรอยละ 75 และฝากครรภครบ 4 ครงตามมาตรฐานเทากบรอยละ 9027 อตรา

การคลอดบตรโดยเจาหนาทสาธารณสขเพมขนจากรอยละ 95 ในป พ.ศ. 2550 เปนรอยละ 98 ใน

ป พ.ศ. 2555 อตราการคลอดบตรโดยเจาหนาทสาธารณสขจงหวดปตตาน ยะลา และ นราธวาส

ต�ากวาจงหวดสตลและสงขลา

26 ส�านกงานสถตแหงชาต, การส�ารวจอนามยเจรญพนธ พ.ศ. 2549, กรงเทพมหานคร: ส�านกงานสถตแหงชาต, 2555. 27 ศนยอนามยท 12, รายงานสถตอนามยแมและเดก พ.ศ. 2550-2555, ยะลา.

อตรา

ปวยต

ายตอ

แสนป

ระชา

กร

46 47

การเขาถงบรการและคณภาพการบรการส�าหรบโรคตดเชอ HIV และโรคเรอรงดขนตาม

ล�าดบ28 ความครอบคลมการไดรบยาตานไวรส HIV เพมขนจากรอยละ 66.8 ในป พ.ศ. 2553 เปน

รอยละ 82.9 ในป พ.ศ. 2556 โครงการปองกนการตดเชอจากแมสลกชวยลดอบตการณการตดเชอ

HIV ของทารกในจงหวดชายแดนภาคใตจากรอยละ 6.4 ในป พ.ศ. 2545 เหลอรอยละ 0.7 ในป

พ.ศ. 2552 อยางไรกตาม ความครอบคลมของการตรวจเลอดดวยวธ DNA Polymerase Chain

Reaction ในทารกทเกดจากมารดาทตดเชอเอชไอวภายในสองเดอนหลงคลอดต�ากวารอยละ 70

ในป พ.ศ. 255527

การไดรบวคซนพนฐานของเดกไทยมความครอบคลมมากกวารอยละ 80 ในป พ.ศ. 254929 และ

255330 ส�าหรบเดกในจงหวดชายแดนภาคใตความครอบคลมในการไดรบวคซนพนฐานต�ากวานน

มาก การส�ารวจใน พ.ศ. 2549 และ พ.ศ. 2553 พบวาความครอบคลมของการไดรบวคซนพนฐาน

ของเดกในจงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาสต�ากวารอยละ 60 ซงท�าใหมการแพรระบาดของโรค

ทปองกนไดดวยวคซนในพนทจงหวดชายแดนภาคใตระหวางป พ.ศ. 2550-255531 การศกษาพบวา

เดกทอาศยในพนททมความรนแรงของเหตความไมสงบมความเสยงทจะไมไดรบวคซนสงเปน 2.4

เทาเมอเทยบกบเดกทอาศยในพนททไมมความรนแรง32

บทสรปดวยความมงมนในการท�างานของทมงานสาธารณสขในพนท ดชนสาธารณสขสวนใหญ

ดขน แตยงต�ากวาคาเฉลยของประเทศ อปสรรคส�าคญทท�าใหท�างานไดล�าบาก คอ การเขาพนท

ภายใตอทธพลของฝายกอการไดไมสม�าเสมอเนองจากปญหาความปลอดภย อปสรรคส�าคญทสอง

ทไมยงหยอนกวากน คอ ความลาหลงทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมอนน�ามาซงพฤตกรรมท

ไมเปนผลดตอสขภาพ วงจรชวรายจงวนเวยนอยระหวางกบดกความแตกตางทางสงคม วฒนธรรม

ความรนแรง การใหบรการสขภาพทไมทวถง และปญหาสขภาพ ซงชาวบานกาวหลดพนไดยาก เรา

ทกคนไดแตหวงวาวงจรชวรายนจะสนสดลงดวยสนตภาพและการพฒนา ซงทงสองเรองนบคลากร

สาธารณสขสามารถมสวนชวยได28 National Health Security Office Retion 12, ‘PMTCT: An official statistic 2009-2012’. Yala. Thailand: MOPH, 2013 29 National Statistical Office and UNICEF, Multiple Indicator Cluster Survey December 2005–February 2006, Bangkok:

UNICEF Thailand Country Office, 2006.30 กรมควบคมโรค. การส�ารวจความครอบคลมของการไดรบวคซนขนพนฐานและวคซนในนกเรยน พ.ศ. 2551, นนทบร กระทรวงสาธารณสข, 2552.31 ส�านกระบาดวทยา, รายงานประจ�าป พ.ศ. 2550-2556. คนจาก www.boe.moph.go.th/Annual/Total_Annual.html [เมอ 12 กรกฎาคม 2556]. 32 R. Jeharsae, Effects of Armed Violence on Growth and Development of one-to-five-year-old Children in Southern

Thailand, Songkhla: Prince of Songkla University, 2011.

46 47

บทท 5 ระบาดวทยาของความรนแรงในเขตไฟใต

เมตตา กนง, มายอนง อสอ, วรสทธ ศรศรวชย และ วระศกด จงสววฒนวงศ

ในป พ.ศ. 2548 ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส รองประธานคณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทชายแดนใตไดสนบสนนใหนกวจยจากมหาวทยาลยสงขลานครนทรตดตามประเมนผลอบตการณความรนแรงและความเสยหายทเกดขนในพนทชายแดนใต โดยนกวจยจากคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ไดพฒนาระบบฐานขอมลผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบจงหวดชายแดนใต ซงเกบรวบรวมขอมลจากหลายแหลง เชน ฝายทหาร ต�ารวจ และการรายงานขาวหนงสอพมพสวนกลาง และหนงสอพมพทองถน ระบบฐานขอมลนเปนงานประจ�าสวนหนงของศนยประสานงานวชาการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตความไมสงบจงหวดชายแดนใต (ศวชต.) จนถงปจจบน

ในป พ.ศ. 2550 กระทรวงสาธารณสขไดเขารวมงาน โดยการจดเกบขอมลเฝาระวงผ บาดเจบและเสยชวตซงโรงพยาบาลของรฐในพนทชายแดนใตใหการรกษาพยาบาล ระบบนเรยกวา VIS หรอ (Violence-related Injury Surveillance system, VIS) ระบบนจงเปนแหลงขอมลส�าคญของ ศวชต. อกแหลงหนง ทก ๆ เดอนระบบทงสองจะออกรายงานรวมกนเพอเผยแพรไปยงระบบสาธารณสขและเครอขายวชาการ

ระบบรายงานนใชประกอบการวางแผนเตรยมการรกษาพยาบาลการเยยวยาผ ไดรบ ผลกระทบและครอบครว ซงด�าเนนการรวมกนโดยภาครฐและ ศวชต. เอง

รายงานทน�าเสนอในบทนเปนผลการศกษาจากระบบฐานขอมลของ ศวชต. วเคราะหแนวโนม

ของความรนแรงตามชวงเวลา (ป ฤดกาล วนในสปดาห และเวลาในแตละวน) สถานทเกดเหต และผไดรบผลกระทบ (อาย เพศ อาชพ และ ศาสนา) ขอมลครอบคลมพนทจงหวดปตตาน นราธวาส ยะลา และ สงขลาในชวงป พ.ศ. 2547 ถง พ.ศ. 2556

ขดจ�ากดของขอมลขอมลนเปนขอมลความรนแรงทกประเภท ซงการวเคราะหทางระบาดวทยาในบทนถอวาทก

คนทไดรบความเสยหายลวนเปนเพอนมนษยดวยกน ควรททกฝายตองชวยกนลดความรนแรง จงไมไดจ�าแนกประเภทวารายใดเปนคดอาชญากรรมทวไป แมวารฐบาลไดจดตงคณะกรรมการสามฝาย (ต�ารวจ ทหาร และ พลเรอน) ส�าหรบรบรองวารายใดเปนผไดรบผลกระทบประเภทใดเพอการจดสรร

48 49

งบประมาณส�าหรบ ‘การเยยวยา’ ขอมลนรวบรวมจากหลายแหลง คณะผวเคราะหไดพยายามตรวจสอบและจดการกรณรายงานซ�าอยางดทสด แตกไมสามารถรบประกนความถกตองไดทงหมด แตขอจ�ากดเหลานไมนาจะท�าใหขอสรปทไดในตอนทายผดไปมาก

ศนยอ�านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) ไดใหการสนบสนนทางการเงนบางสวนเพอให ศวชต. สามารถท�างานดานขอมลในระยะหลง แต ศอ.บต. ไมไดแทรกแซงการวเคราะหหรอการรายงานผลนแตอยางไร

แนวโนมสถานการณภาพท 1 เปนกราฟแสดงแนวโนมจ�านวนผไดรบผลกระทบทบาดเจบและเสยชวตระหวาง

ป พ.ศ. 2536 ถง 2556 เหนไดชดวาจ�านวนเพมขนอยางรวดเรวตงแตป พ.ศ. 2547 ตอถงป พ.ศ.2548 และสงสดในป พ.ศ 2550 รวมจ�านวนผบาดเจบทงสน 22,979 ราย เสยชวต 7,567 ราย (ดงกลาวแลวในบทท 2 วากวา 6,000 รายนาจะเสยชวตจากสถานการณความไม สงบ) พการ 553 ราย สญหาย 55 รายในป พ.ศ. 2547 ซงปจจบนกยงไมทราบสถานภาพ จ�านวนเหตรนแรงทงหมด 21,254 ครง รอยละ 44 เกยวของกบอาวธปน รอยละ 22 เกยวของกบระเบด ทเหลอสวนใหญเปนการวางเพลง หรอ การใชมดฟน-แทง

ภาพท 1 แนวโนมจ�านวนผไดรบผลกระทบทบาดเจบและเสยชวต

ระหวางป พ.ศ. 2536 ถง 2555

ป พ.ศ.

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

48 49

ภาพท 2 แสดงจ�านวนผบาดเจบรายเดอนในแตละป ยอดจ�านวนขน ๆ ลง ๆ ในแตละป ไมมอทธพลของฤดกาลทชดเจน เดอนมนาคม พ.ศ. 2555 มจ�านวนผบาดเจบสงทสด รวม 700 คน สวนใหญเปนพลเรอน ซงเกดจากเหตการณการวางระเบดลานจอดรถใตโรงแรมใหญใจกลางเมองหาดใหญ พรอม ๆ กบการโจมตในจงหวดอน ๆ หลายจด

ภาพท 2 จ�านวนผบาดเจบรายเดอนระหวาง พ.ศ. 2547 ถง 2556

ภาพท 3 แสดงจ�านวนผบาดเจบจ�าแนกตามวนในสปดาห ถาไมนบการระเบดใจกลางเมองหาดใหญในวนเสารดงกลาวแลว การบาดเจบสวนใหญเกดขนในวนธรรมดามากกวาวนเสาร-อาทตย

ภาพท 3 จ�านวนผบาดเจบจ�าแนกตามวนในสปดาหตงแตป พ.ศ. 2547 ถง 2556

เดอน

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

ป พ.

ศ.

ป พ.ศ.

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

วนใน

สปดา

ห

50 51

ภาพท 4 แสดงการกระจายรายชวโมง การบาดเจบเรมตนในตอนรงสาง แลวเพมอตราในชวงชวโมงเรงดวน จ�านวนลดลงเลกนอยในชวงเวลาท�างาน (ยกเวนกรณระเบดในตวเมองหาดใหญในป พ.ศ. 2555) การบาดเจบเพมขนอกในชวงครงหลงของตอนบายจนถงเวลาค�า หลงเทยงคนแลวจ�านวนผบาดเจบคอยลดลง

ภาพท 4 จ�านวนผบาดเจบรายชวโมงตงแตป พ.ศ. 2547 ถง 2555

ภาพท 5 เปรยบเทยบจ�านวนผบาดเจบในจงหวดตาง ๆ จงหวดนราธวาสมจ�านวนผบาดเจบสงสดในเกอบทกป สวนจงหวดสงขลามจ�านวนนอยสด สามจงหวด คอ ปตตาน นราธวาส และ ยะลา มผบาดเจบสงสดในป พ.ศ. 2552 หลงจากนนจ�านวนผบาดเจบกมแนวโนมลดลง หลงป พ.ศ. 2554 เปนตนมาจ�านวนโดยรวมเปลยนแปลงไมมากนก จะเหนไดวาจ�านวนผบาดเจบในจงหวดยะลาต�ากวาในจงหวดนราธวาสไมมากนก ทงทยะลาเปนจงหวดเลก มจ�านวนประชากรเพยงเกนครงหนงของนราธวาส ดงนน จงหวดยะลาจงเปนพนททมอตราการบาดเจบลมตายสงทสด ในป พ.ศ. 2555 จงหวดสงขลามผบาดเจบเพมขนจากเหตระเบดรนแรงทกลาวถงขางตน

เวลาในแตละวน

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

50 51

ภาพท 5 เปรยบเทยบแนวโนมผบาดเจบในแตละจงหวดตงแตป พ.ศ. 2547 ถง 2556

ภาพท 6 แสดงจ�านวนบรเวณ หรอสถานทตาง ๆ ทถกโจมตหรอเกดเหต บรเวณหรอสถานทแบงออกเปน 11 ประเภท ถนนหลวงเปนบรเวณทเกดเหตมากทสดจากการลอบโจมตและการลอบสงหาร อนดบสองคอรานคาและบานพก โรงเรยนของรฐเปนสถานทเกดเหตล�าดบถดมา รวมแลวมการวางเพลง 945 ครง สถานทราชการ 593 ครง และทตงกองก�าลงทหาร 525 ครง

ภาพท 6 จ�านวนเหยอความรนแรงจ�าแนกตามสถานททเกดเหต พ.ศ. 2544 ถง 2556

ป พ.ศ.

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

จงหว

ด

ป พ.ศ.

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

52 53

ภาพท 7 จ�าแนกผบาดเจบตามอายและเพศโดยแบงเปนชวงละ 15 ป เปนไปตามการคาดคะเน คอ ผบาดเจบสวนใหญเปนชายวยฉกรรจ

ภาพท 7 จ�านวนผบาดเจบจ�าแนกตามเพศและชวงอาย พ.ศ. 2547 ถง 2556

ภาพท 8 จ�านวนผบาดเจบตามพนฐานทางสงคม จากผบาดเจบทงหมด 22,377 ราย สวนใหญเปนประชาชนธรรมดา ซงเปน 2 ถง 3 เทาของล�าดบรองลงไปซงกคอกองก�าลงทหารและต�ารวจเมอเหตการณเรมตนในป พ.ศ. 2547 สดสวนนลดลงเมอรฐสงกองก�าลงทหารเขาไปประจ�าการตงแต พ.ศ. 2549 ในป 2556 เมอมการเจรจาอยางเปนทางการ จ�านวนผบาดเจบกเปนพลเรอนนอยลง และเปนทหารและต�ารวจมากขน สงนชใหเหนวาการเจรจาท�าใหเปาหมายเปลยนจากผออนแอ ไปเปนเปาทมความเขมแขง เปลยนจากการสรางความสะพรงกลวแกประชาชนเปนการแสดงออกถงความเเกกลาทางการรบพง

จ�านวนผน�าชมชน เชน ก�านน ผใหญบาน ฯลฯ ทบาดเจบ มพอ ๆ กบจ�านวนเดกทบาดเจบ ถดมาเปนขาราชการพลเรอนทวไป จากขอมล มครถกท�าราย 304 ราย สวนผน�าศาสนาทงสองฝาย คอ พระสงฆในพทธศาสนาถกท�าราย 39 รป และผน�าศาสนาอสลามถกท�าราย 31 ทาน ในภาพรวมถกท�ารายประมาณ 10 รายตอป สดทายเปนเจาหนาทสาธารณสข 16 รายในรอบสบป

ชวงอายของเหยอความรนแรง

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

52 53

ภาพท 8 จ�านวนผบาดเจบจ�าแนกตามสถานะอาชพ ระหวางป พ.ศ. 2547 ถง 2556

ภาพท 9 จ�าแนกผบาดเจบตามศาสนาทนบถอและอาชพการงาน โดยรวมแลวยอดผบาดเจบทนบถอศาสนาอสลาม (7,013 ราย) มากกวาชาวพทธ (5,672 ราย) แตประชากรในพนทเปนชาวมสลมถงรอยละ 80 ดงนน ความเสยงของชาวพทธในพนทจงสงกวาชาวมสลมในพนทถง 3 เทา ประชากรสวนใหญในพนทเปนชาวมสลม ต�ารวจ ทหาร และ อาสาสมครตดอาวธจ�านวนไมนอยทบาดเจบจงเปนชาวมสลมดวย อยางไรกตาม ตลอดระยะเวลาสบปทผานมา ทหารต�ารวจทบาดเจบทเปนชาวพทธมมากกวาสามเทาของชาวมสลม สวนขาราชการพลเรอนและครทถกท�ารายนนสวนใหญเปนชาวพทธ

ภาพท 9 จ�านวนผบาดเจบจ�าแนกตามศาสนาทนบถอและอาชพการงาน ตงแตป พ.ศ. 2547 ถง 2556

ป พ.ศ.

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

ประเภทเปาของการถกท�าราย

จ�านว

นเหย

อของ

ความ

รนแร

ง

54 5554 55

ภาพรวมของผลการวเคราะหเหตการณการบาดเจบเกดขนในวนธรรมดามากกวาวนหยด เกดเวลากลางวนมากกวากลางคน

ผบาดเจบสวนใหญเปนชายวยท�างานโดยมเดกและผสงอายปะปนอยบาง พลเรอน รวมทงขาราชการทวไปและครบาดเจบมากกวาทหารต�ารวจ รองลงมาจงเปนเดกและคร การสงก�าลงทหารเขาไปในพนทไมไดลดความรนแรง ชาวพทธมความเสยงสงกวาชาวมสลมในทกกรณ การเจรจานาจะมผลชวยลดความรนแรงตอพลเรอน ซงดเหมอนจะเปลยนเปาหมายการโจมตมาเปนทหาร เจาหนาทสาธารณสขมการสญเสยเหมอนกนแตไมสงเทากบขาราชการอาชพอน ขอสรปส�าคญสดทาย คอ ยงไมเหนแนวโนมจากขอมลวาความสญเสยเหลานจะหมดไปในอนาคตอนใกล

สงทไมไดคาดหวงมากอน คอ ขอมลเหลานชวยชาวบานได โดยควรหลกเลยงและระมดระวงการเดนทางไปยงสถานทหรอเวลาทมอตราความเสยงสง สดทาย ขอมลแสดงใหเหนวาภยตอพลเรอนลดนอยลงเมอเรมมการเจรจา ดงนนการเจรจาควรด�าเนนตอไปเพอหาทางออกระงบความรนแรงจากความขดแยง

54 5554 55

บทท 6 การปรบตวรบความทาทายและหลกเลยงการเลอกขาง

สภทร ฮาสวรรณกจ และ วธ พฤกษนนท

บทท 7 เรมตนจากความไมพรอมจนถงการจดการกบปญหาสขภาพจต

ในพนทจงหวดชายแดนภาคใต

เพชรดาว โตะมนา

บทท 8สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข กบการรงสรรคสนตภาพ

อนนตชย ไทยประทาน

บทท 9 การเสรมสรางสมรรถนะเพอการท�างานดานสขภาพและสนตภาพ:

ความรวมมอในภาคใตของประเทศไทยGabriella Arcadu, Louisa Chan Boegli, Urs Boegli วระศกด จงสววฒนวงศ

และ สภทร ฮาสวรรณกจ

56 57

บทท 6 การปรบตวรบความทาทายและหลกเลยงการเลอกขาง

สภทร ฮาสวรรณกจ และ วธ พฤกษนนท

ครงศตวรรษทผานมา ประเทศไทยใหความส�าคญอยางมากกบการพฒนาสาธารณสขในชนบท มโครงสรางพนฐานทงโรงพยาบาลระดบตาง ๆ และสถานอนามยกระจายอยางทวถง รวมทงมทรพยากรมนษยดานสขภาพทกสาขาอาชพ เชน แพทย ทนตแพทย เภสชกร พยาบาล และสาขาอนคอนขางพรอมสรรพทกพนท

งานสขภาพเปนงานมวลชน และเปนเรองทประชาสงคมและชมชนทกระดบตองมสวนรวม ระบบสาธารณสขไทยมอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน หรอ อสม. เชอมตอระหวางประชาชนกบเจาหนาทสาธารณสข ตงแตป พ.ศ. 2545 เปนตนมา ประเทศไทยกาวเขาสยคนโยบายหลกประกนสขภาพถวนหนา ไดประสบความส�าเรจ ชวยใหชาวบานเขาถงบรการทางการแพทยโดยไมตองกงวลถงปญหาเรองคาใชจาย ไมวาจะเปนบรการงาย ๆ ระดบปฐมภม ไปจนถงการรกษาทตองใชตนทนสง เชนโรคมะเรง ทวโลกจงชนชมประเทศไทย ใหฉายาวาเปนประเทศสขภาพดตนทนต�า (Good health at low cost)

ระบบสขภาพในชายแดนใตกไดอานสงสจากการพฒนาระบบสาธารณสขของประเทศเชนกน แมวาภาพรวมของดชนสขภาพทนจะสพนทอนไมได (ดงทไดแสดงไวในบทท 4) แตดวยโครงสรางเดมทแขงแกรง ระบบบรการสขภาพในชายแดนใตกยงคงท�าหนาทไดด ไฟใตทรอนแรงไมเพยงแตไมสามารถเผาท�าลายบรการสขภาพ แตกลายเปนความทาทายใหหนวยงานเรยนรปรบตวเขากบสงทาทายใหม ๆ และพฒนาผลงานใหทมงานสามารถเปนทพงทดของประชาชนผเคราะหรายไดด

ระบบบรการสขภาพในพนทไฟใตสามารถยนหยดจดบรการสขภาพไดอยางตอเนองตลอดทศวรรษของความรนแรง เปนระบบของทางการเพยงระบบเดยวเทานนทยงด�ารงกจกรรมในระดบรากหญาในพนทสแดงไดดทสด ในชวงทมอ�านาจรฐทบซอน ความรนแรงจากการปะทะสง เชน ในป พ.ศ. 2550 มพนทถงเกอบหนงในสามททมงานสาธารณสขเขาไปท�างานไมไดเนองจากปญหาความปลอดภย แตปจจบนลดลงเหลอไมถงรอยละ 10 ของหมบานทงหมด สวนหนงเนองจากสถานการณทดขน อกสวนหนงเกดจากการทชาวบานในเขตนน ๆ ยอมรบทมงานสาธารณสขมากขนตามล�าดบ

56 57

ความทาทายพนฐานมสองประการ ประการแรก คอ การรกษาตนเองและทมงานใหอยรอดปลอดภย เพราะทมงานสาธารณสขท�างานดวยบรบททโลงแจงโปรงใสยอมเปนทจบตาดของคขดแยงทงสองฝาย มโอกาสทอาจจะถกสงสยหวาดระแวงจากฝายหนงฝายใดไดงาย ประการทสอง คอ ตองรกษาระดบการท�างานใหเปนทพงของประชาชนทเจบปวยได บทนจงไดน�าเสนอตวอยางบคลากรและเรองราววาพวกเขาฟนผาอปสรรคเหลานมาไดอยางไร

ระบบบรการสขภาพในจงหวดชายแดนภาคใตจากตารางท 1 ประชากรในเขตไฟใตมประมาณ 2 ลานคน รอยละ 80 เปนชาวมสลม สวนส

อ�าเภอชายแดนของจงหวดสงขลาซงไดรบผลกระทบจากเหตการณไปดวย มประชากรราว 3 แสนคน ซงเกอบครงหนงนบถอศาสนาพทธ

ทกอ�าเภอของเขตไฟใตจะมโรงพยาบาลตงอย อยางนอยกเปนโรงพยาบาลชมชนซงมเตยงผปวยอยางนอย 30 เตยง ทมงานสาธารณสขไมต�ากวาแหงละ 100 คน อ�าเภอทมโรงพยาบาลทวไปขนาด 300 เตยงขนไป คอ อ�าเภอเมองของทกจงหวด อ�าเภอเบตงจงหวดยะลา และ อ�าเภอสไหงโก-ลก จงหวดนราธวาส ทอ�าเภอเมองยะลาและอ�าเภอหาดใหญมโรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลสงขลานครนทรซงเปนโรงเรยนแพทย นอกจากนในทกต�าบลยงมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (ชอเดมคอสถานอนามย) ซงไมมเตยงรบผปวยแตมเจาหนาทประจ�าอยางนอย 4 คน เฉลยประมาณอ�าเภอละ 10 แหง ชาวบานเกอบทกคนจะมรถมอเตอรไซคประจ�าบานชวยใหเดนทางมาถงสถานอนามยไดในเวลาไมเกน 15 นาท และถงโรงพยาบาลแหงใดแหงหนงไดภายในครงชวโมง

ตารางท 1 ประชากรและสถานบรการสขภาพในจงหวดชายแดนใต (ขอมลกลางป 2556)

จงหวดจ�านวนอ�าเภอ

(แหง)ประชากร

(คน)สดสวนทเปนคนมสลม (%)

จ�านวนโรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลชมชน

จ�านวนสถานอนามย

ปตตาน 12 735,164 86.3 1 / 11 128

นราธวาส 13 760,783 89.1 2 / 11 111

ยะลา 8 493,818 76.6 (1*)+1 / 6 80

4 อ�าเภอของสงขลา 4 317,715 55.4 (2*)+1 / 3 62

รวมทงสน 37 2,307,480 80.9 3*+5 / 31 381หมายเหต * = โรงพยาบาลศนยทมเตยงมากกวา 500 เตยงตงอยในจงหวดยะลาและสงขลา

ทมาของขอมล: กระทรวงสาธารณสข, 2557

58 59

ประมาณเกอบหนงในสามของแพทยในโรงพยาบาลชมชนเปนมสลมในขณะทโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปมแพทยมสลมประมาณรอยละ 10 สวนพยาบาลมากกวาครงเปนมสลม โดยพนททมประชากรมสลมสวนมาก มพยาบาลทเปนมสลมมากกวารอยละ 80 สวนโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปมพยาบาลทเปนมสลมนอยกวาครง

การรบมอกบความรนแรงทเพมสงขนในระยะแรกของป พ.ศ. 2547 กระทรวงสาธารณสขและสถาบนดานสขภาพในพนท ไดสมมนา

หารอกนหลายครงเพอเตรยมพรอมรบมอกบสถานการณความรนแรง ความปลอดภยของบคลากรดานสขภาพและสถานบรการเปนเรองส�าคญ เพราะถาทมสาธารณสขอยไมได ปญหาสขภาพจะ ซ�าเตมความเดอดรอนของชาวบานจากความรนแรงของไฟใต

เครอขายทมงานสาธารณสขสรปวา ภมคมกนจากชมชนและประชาชนในพนทเปนสงส�าคญทสดทจะใหความปลอดภยตอทมสาธารณสขในระยะยาว ยทธศาสตรส�าคญของพวกเรา คอ การเสรมสรางความไวเนอเชอใจระหวางชมชนกบบคลากรดานสขภาพใหมนคงขนไปอก เพอจะอยไดอยางปลอดภยในพนทลอแหลม ทมสขภาพตองเปนกลาง ชวยเหลองานดานสขภาพแกทกคน ทกฝายอยางเทาเทยมโดยไมมการแบงแยก ซงทกสถานบรการเหนดวยกบยทธศาสตรและหลกการน และน�าไปปรบใชอยางพรอมเพรยง

เมอประคองตวรกษาตวรอดจากความรนแรงไดระดบหนงแลว องคกรสาธารณสขกเรมปรบตวใหมงานเชงรก เพอท�าใหสขภาพของพนองประชาชนในพนทดขนกวาเดม ทส�าคญ คอ การผสมผสานแนวคดของศาสนาของประชาชนกบการพฒนาสขภาพทใชวทยาศาสตรการแพทยแผนปจจบน ทมงานสขภาพประกอบดวยบคลากรทงสองศาสนา ซงทงสองฝายตางเผชญกบชะตากรรมเดยวกน มญาตพนองในพนททไดรบผลกระทบจากความรนแรงดวยกนทงสน จงตองหนหนาเขาหากน เอาชนะความเสยงภยและความยากล�าบากเพอบรการประชาชน

กลยทธเหลานนบวาไดผล ตลอดระยะเวลาหนงทศวรรษของความรนแรงทผานมา ทมงานเครอขายสาธารณสขในพนทยงคงท�างานเกาะตดพนทอยไดทามกลางความขดแยงของสองฝาย แมจะมเจาหนาทสาธารณสขถกท�ารายและบางรายเสยชวต แตจ�านวนกนอยกวาขาราชการสายอน ๆ (ดรายละเอยดไดจากบทท 5)

การท�างานอยตรงกลางระหวางคขดแยง ท�าใหทมงานสาธารณสขล�าบากใจทงขนทงลองใชวาความเปนกลางและการใหบรการดานสขภาพแกทกคนโดยไมแบงแยกจะเพยงพอใน

การเผชญปญหา หลายครงเจาหนาทสาธารณสขตองเขาไปเกยวของในวงวนของความขดแยง และ

58 59

ตกเปนเหยอของสถานการณ จะตดสนใจอยางใดอยางหนงกจะพบกบผลเสยทงสน การยดหลกจรรยาบรรณวชาชพ และมวธการทดในการเจรจาตอรอง หลบหลกอนตรายในระยะยาว อาจจะผอนหนกใหเปนเบาได

1. เจาหนาทสาธารณสขควรท�างานใหฝายความมนคงมากนอยเพยงไรครงหนง เมอป พ.ศ. 2548 ชายคนหนงเขาไปทสถานอนามยดวยบาดแผลฉกรรจคลายถกยง

ทเทา ซงเกนความสามารถของเจาหนาททจะรกษาได จงน�าสงตอไปทโรงพยาบาลศนยแหงหนง ซงชายคนนนกไดรบการรกษาทหองฉกเฉน แตถกจบกมดวยขอหารวมกอความไมสงบ ยงผลใหคนในชมชนทเหนตางจากรฐเชอวาเจาหนาทอนามยรายนนไดแจงขาวจนน�าไปสการถกจบกม สดทายเขากท�างานอย ณ ทเดมไมได ตองยายออกจากพนทเพอความปลอดภย เมอมองยอนกลบไป ตอนทพบคนเจบคนนครงแรกเขาจะตองล�าบากใจมากเพยงใด หากจะไมสงตอผบาดเจบไปยงโรงพยาบาล กผดจรรยาบรรณ เพราะผปวยคงจะเสยชวตหรอทพพลภาพในทสด แตเมอสงไปตามจรรยาบรรณ คนเจบกตองถกจบและเจาหนาทตองเพมความเสยง ในทสดเจาหนาทคนนไดเลอกทจะยนบนหลกจรยธรรมแหงวชาชพ ชวยผปวยไวกอน แมวาตนเองจะมความเสยงกตาม

การอยใกลชดกบหนวยทหารกเปนเรองทตองล�าบากใจอกเรองหนง บอยครงทหนวยทหารขอรองใหโรงพยาบาลรวมออกหนวยแพทยเคลอนทหรอหนวยปฏบตการจตวทยาเคลอนท ในฐานะบคลากรภาครฐ บคลากรดานสขภาพกควรทจะใหความรวมมอตอกจกรรมตาง ๆ ของรฐ แตการเขารวมกจกรรมในหลาย ๆ กรณ อาจสมเสยงทจะท�าใหบคลากรดานสขภาพสญเสยความเปนกลางและลดทอนความไวเนอเชอใจจากชมชนลงไป การเขารวมอาจจะถกมองในแงลบจากชมชน แตการปฏเสธไมเขารวมออกหนวยหรอรวมกจกรรมของรฐกอาจน�าไปสความคลางแคลงใจจากฝายความมนคงไดเชนกน ยงบคลากรดานสขภาพทเปนมสลม ซงมสดสวนกวาครงในพนท ทางเลอกของทางออกกคอ โรงพยาบาลจดหนวยแพทยเคลอนทเอง ทไปดวยตนเองแยกจากปฏบตการของหนวยแพทยทหารเพอความเปนกลาง

2. การปกปองความลบของผปวยกบงานความมนคงของฝายรฐการสบสาววงศาคณาญาตเปนงานขาวทส�าคญทใชในการตดตามผตองสงสย บอยครงทหนวย

ทหารในพนทไดเขาไปทสถานอนามย เพอขอแฟมประวตครอบครวของคนในชมชน เนองจากแตละสถานอนามยจะมแฟมประวตและผงเครอญาตของคนในชมชนเพอใชในการตดตามสรางเสรมสขภาพและรกษาพยาบาล ถาไมใหขอมลเหลานแกฝายความมนคงเมอไดรบการรองขอ กอาจจะถกมองวาเอาใจออกหาง แตถาใหขอมลกจะเปนการผดจรรยาบรรณและจะสญเสยความไววางใจจากประชาชนในพนท ปกตเจาหนาทสถานอนามยมกจะปฏเสธค�าขอดงกลาวดวยเหตผลเพอการปกปดความลบของผปวยตามหลกจรยธรรมทางการแพทย ซงเจาหนาททางการทหารกมกจะยอมผอนปรนให

60 61

3. นตเวชศาสตร ความยตธรรมกบบรบทวฒนธรรมชมชนนตเวชศาสตรเปนหนงในเครองมอทส�าคญทางการแพทยในการอ�านวยความยตธรรมและสราง

ความเปนธรรมในสถานการณความไมสงบและความขดแยง แตอยางไรกตาม มความทาทายหลายประการในการปรบปรงระบบนตเวชศาสตรในพนทไฟใต

ความทาทายประการแรกคอความปลอดภยของทมนตเวชศาสตรเองในการชนสตรพลกศพ ณ จดเกดเหตนอกโรงพยาบาล เมอมเหตการณเกดขน จะตองมทมงานออกไปตรวจหาหลกฐานทางนตเวชศาสตร แตเหตการณเหลานอาจจะเกดเหตรนแรงซ�าทนท เชน อาจจะมระเบดทมงเปาท�าอนตรายตอกองก�าลงฝายรฐทเขาไปสนบสนนน�าคนบาดเจบออกจากพนท หรอมระเบดอน ๆ หลงเหลอเลดรอดการตรวจคนของพนกงานฝายรฐ ถาเปนพนทปรกต แพทยในโรงพยาบาลชมชนจะไดรบการรองขอใหรวมชนสตรตามกฎหมาย ณ จดเกดเหต แตในพนทอนตรายทวานเปนทตกลงกนวาแพทยควรอยรอท�าการชนสตรบาดแผลหรอศพทโรงพยาบาล แทนการออกไปชนสตร ณ จดเกดเหต

สถานการณความรนแรงในเกอบทกเหตการณในพนทชายแดนภาคใต แทบจะไมใครกลาเปนพยาน ไมวาในฐานะประจกษพยานหรอพยานทอยรวมเหตการณ เนองจากความกลวตอการตกเปนเปาจากทงสองฝาย การปดหปดตาปดปากจงเปนสงทเกดขนเสมอ ซงเขาใจไดถงความยากล�าบากในการวางตวของคนในพนท ความจรงทจะน�าไปสความยตธรรมจงไมอาจจะปรากฏไดอยางงายดาย

วฒนธรรมในพนทกเปนอกอปสรรคททาทาย เชน กรณทผเสยชวตถกยงและกระสนปนฝงอยภายในรางกาย ตามกฎหมายไทยระบวาจะตองการผาชนสตรน�าลกกระสนสงมอบเปนหลกฐานแกพนกงานสอบสวนในฐานะวตถพยานทางนตวทยาศาสตร แตโดยวถวฒนธรรมของคนมสลมในพนทนนกลบไมตองการใหมการผาศพ เพราะถอวาเปนการปฏบตทไมเคารพตอศพ แพทยในพนทจงเผชญกบทางเลอกทจะผดใจกบชาวบาน หรอจะท�างานต�ากวามาตรฐานวชานตเวชศาสตร ปลอยคดใหอยในความมดตอไป

อยางไรกตาม ปญหาดงกลาวคอยคลคลายขนในป พ.ศ. 2553 แพทยในพนทและแพทยนตเวชศาสตรไดไปศกษาดงานดานนตเวชศาสตรทประเทศมาเลเซยและสงคโปร ภายใตการสนบสนนทนจากมลนธเอเชย เพอศกษาวาการผาชนสตรศพในประเทศทงสองนเปนอยางไร จากหลากหลายมาตรการทเปนประโยชน ผลของการดงานพบวา พธฟตวา (การชแนวทางการปฏบตโดยผรทางศาสนา) เปนสงทส�าคญ มฟตวาชชดวา การชนสตรผาศพเปนสงทท�าไดตามหลกศาสนาอสลาม โดยเฉพาะเพอผดงความยตธรรม ความเหนนตรงกบความเหนของส�านกงานคณะกรรมการกลางอสลามแหงประเทศไทย ทงหมดนน�ามาสการจดสมมนาเรอง ‘การแพทยกบความยตธรรมในจงหวดชายแดนภาคใต’ ในเดอนเมษายน พ.ศ. 2554 เพอกระจายความรจากการดงานและแนวปฏบตจากการฟตวาใหแกแพทยทปฏบตงานในพนท นอกจากน ยงไดจดพมพหนงสอเผยแพรชอวา ‘ชนสตรศพมสลม ประสบการณจากมาเลเซย-สงคโปร’ ดวยความ

60 61

พยายามทละเลกทละนอย การชนสตรผาศพกไดรบการยอมรบมากขนในพนทขดแยงแหงน โดยสรปกคอ การท�างานรวมกนระหวางแพทยกบผน�าศาสนาชวยลดความขดแยงกบชาวบาน และน�ามาซงความยตธรรมตอผเสยชวตได

แตทงน ทงสามจงหวดชายแดนใตมแพทยนตเวชเพยงคนเดยว เกนกวาทจะรบงานมากมายทงหมดได งานชนสตรศพสวนใหญจงตองด�าเนนการโดยแพทยทวไปในพนท ดวยเหตน ในป พ.ศ. 2552 คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร และมลนธเอเชย จงไดจดหลกสตรอบรมฟนฟดานนตเวชศาสตรส�าหรบแพทยและผชวยแพทย และป พ.ศ. 2553 จดการอบรมเรองการตรวจชนสตรศพ ณ จดเกดเหตใหแกแพทย ปจจบนนจงเปนหลกสตรอบรมประจ�าปภายใตความรวมมอกบส�านกงานอยการภาค 9

4. กองก�าลงทหารในบรเวณสถานบรการสาธารณสขในชวงทสถานการณไฟใตมความรนแรงสงสดระหวางป พ.ศ. 2548-2551 กองก�าลงฝายความ

มนคงใชยทธวธตงจดตรวจคนถาวรตามถนนสายส�าคญเตมพนท รวมทงบรเวณหนาสถานอนามยหรอโรงพยาบาล ซงอาจจะท�าใหภาพลกษณของสถานอนามยดนากลวและไมเปนกลาง และเกดความรสกวาปดกนการเขาถงบรการของผทคดเหนตางจากรฐ นอกจากนยงอาจจะเพมความเสยงของโรงพยาบาลทจะถกลกหลงจากการโจมตจดสกดนน ๆ ทางสาธารณสขจงขอรองใหไมมกองก�าลงอยในรวโรงพยาบาล แตการตงจดสกดหรอกองก�าลงนอกรวสถานบรการสขภาพกยงคงด�าเนนการตามปรกต ผลลพธในรอบสบป คอ ไมปรากฏวาฝายตรงขามกบรฐบกเขาไปถลมโรงพยาบาล (ตางกบสถานต�ารวจและทวาการอ�าเภอซงถกถลมในบางโอกาส) อยางไรกตาม ยงคงมการเผาหรอวางระเบดสถานอนามยในยามวกาล มเจาหนาทสาธารณสขถกยงเสยชวตในโรงพยาบาลหรอสถานอนามยบางแตไมมาก มเหตการณระเบดหนาส�านกงานสาธารณสข และในลานจอดรถมอเตอรไซคของโรงพยาบาล ซงเชอวามจดประสงคในการลอบโจมตกองก�าลงหรอเจาหนาทของรฐทไมใชฝายสาธารณสข

ยทธศาสตรความปลอดภยส�าหรบบคลากรดานสขภาพและสถานบรการสขภาพในตอนตนบทไดกลาวถงความตระหนกถงความปลอดภยของเครอขายสาธารณสข ในตอน

นจะยกตวอยางกรณศกษา

1. การสรางศรทธาและความไววางใจจากชมชน สถานอนามยแหงหนงในจงหวดปตตาน รบผดชอบ 6 หมบาน และในจ�านวนนมหมบานไทยพทธ

อย 1 หมบานทลอมรอบดวยหมบานมสลม ถนนทเดนทางเขาสหมบานไทยพทธไดกลายมาเปนพนททรบรวาเปนเสนทางกอเหตทมความเสยงสง และไทยพทธเสยชวตหลายคน หวหนาสถานอนามยกเปนไทยพทธ สงทสถานอนามยท�าได คอ การแสดงตวอยางความเปนทมทสมานฉนทระหวางเจาหนาททงสองศาสนา

62 63

ภายในสถานบรการ ใหบรการสขภาพทดทสดแกทกคนในชมชนเพอสรางศรทธาจากประชาชนในพนท และใชงานสาธารณสขเปนแกนในการสรางความสมานฉนท หนงในโครงการทประสบความส�าเรจสงคองานอนามยแมและเดก ซงไดแก การฝากครรภ การสงตอไปคลอดทโรงพยาบาล การตดตามแมหลงคลอด การตดตามการใหวคซนพนฐานแกเดก ใหความใสใจและเยยมบานในรายทมปญหา งานเหลานไดรบการยอมรบจากชมชนอยางมาก และทส�าคญหากมนโยบายหรอแนวปฏบตใด ๆ ทกระทรวงสาธารณสขสงการลงมา เจาหนาทสถานอนามยจะน�านโยบายหรอแนวทางดงกลาวไปปรกษากบโตะอหมามและผน�าชมชนทง 6 หมบานดวยทกครง เพอปรบนโยบายดงกลาวใหสอดคลองกบวถชมชน กลวธดงกลาว ท�าใหสถานอนามยไดรบความไววางใจ มสวนส�าคญในการสรางการมสวนรวมของประชาชน จนกระทงความขดแยงในต�าบลกถกลดทอนใหนอยลงตามไปในระดบหนง

2. มาตรการความปลอดภยในสถานบรการสขภาพดงกลาวแลววา ความปลอดภยของเจาหนาทสาธารณสขและผปวยเปนเรองส�าคญททางผน�า

สาธารณสขหารอกนอยางตอเนองโดยเฉพาะในระยะแรก ตงแตป พ.ศ. 2547 เปนตนมา โรงพยาบาลซงเปนตวอยางของการปรบปรงดานนอยในจงหวดยะลา เปนโรงพยาบาลชมชนขนาด 60 เตยง ดแลประชาชน 84,000 คน ซงเกอบทงหมดนบถอศาสนาอสลาม อยในพนทแนวหนาของความขดแยง แตกมแพทย พยาบาล และบคลากรอาชพอนทเปนคนไทยพทธรวมงานอยดวย การปรบปรงดานความปลอดภยภายหลงเมอเรมมเหตการณรนแรงขนในป พ.ศ. 2547 ไดแก การสรางความปลอดโปรงทางทศนวสยรอบ ๆ โรงพยาบาล การตดตนไมใหโปรง มองเหนการเคลอนไหวตาง ๆ นอกอาคารไดงาย เพมแสงสวางในเวลาค�าคน เสรมความแขงแรงของรวและตดตงกลองวงจรปด รถพยาบาลสงตอผปวยทกคนตองมระบบวทยสอสารระหวางการสงตอผปวยไปโรงพยาบาลใหญ ฝกอบรมและเพมเวรยามรกษาความปลอดภยใหครบและพรอมตลอด 24 ชวโมง มรถรบสงเจาหนาทระหวางโรงพยาบาลกบตวเมอง จดเตรยมสถานทพกส�าหรบเจาหนาทเวรบายและเวรดกเพอลดการเดนทางในยามวกาล เพมสดสวนบคลากรเพศชายในเวรบายและดก และเพมการส�ารองอาหารของโรงครวใหอยไดถง 3 วน มการฝกอบรมและซอมแผนเผชญเหต เชน กรณการพบกลองตองสงสยวาบรรจวตถระเบดภายใน เปนตน มาตรการเหลานคอความพยายามทจะดแลบคลากรและพนทโรงพยาบาลใหปลอดภยจากการตกเปนเปา ตลอดสบปแหงไฟใตโรงพยาบาลศนยเสยบคลากรคอยามรกษาความปลอดภยชาวพทธทถกคนรายเขาไปยงในโรงพยาบาลในชวงตนของป พ.ศ. 2547 เพยงคนเดยว หลงจากนนกไมมการสญเสยเพมเตมโดยทโรงพยาบาลไมเคยรองขอใหฝายความมนคงมาดแลความปลอดภยใหแกหนวยงาน

3. การจดบรการทางการแพทยทสอดคลองกบวถมสลมหลายอ�าเภอในเขตไฟใตมประชากรนบถอศาสนาอสลามมากกวารอยละ 95 การปรบเอา

วถวฒนธรรมมสลมเขามาใชในระบบบรการสขภาพเปนงานเชงรกทส�าคญ โรงพยาบาลชมชนซงเปนผน�าในแนวทางน ไดแกโรงพยาบาลจะแนะ จงหวดนราธวาส โรงพยาบาลรามน จงหวดยะลา

62 63

โรงพยาบาลไมแกน และโรงพยาบาลมายอ จงหวดปตตาน (รายหลงนผอ�านวยการเปนไทยพทธ) มการสนบสนนกระบวนชดความรในการประยกตวถมสลมเขากบระบบการแพทยแบบตะวนตกโดย ‘สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข’ ซงเปนองคกรพฒนาสขภาพทเจาหนาทสาธารณสขมสลมรวมกนกอตงขนในป พ.ศ. 2546 เปนแกนกลางในการประสานงาน ตวอยางของกจกรรมไดแก การปรบเปลยนโรงครวใหไดรบมาตรฐานฮาลาล การปรบพนทบรการใหมจดละหมาดมากขน การปรบยาของผปวยใหสอดคลองกบชวงเดอนถอศลอด การอ�านวยโอกาสใหผปวยระยะสดทายไดอยกบครอบครวและมการอานยาซนใหพรในชวงเวลาสดทายของชวต การจดใหมมมอาซานใหพรแกเดกแรกเกด การสนบสนนการเวนระยะการมบตรเพอสขภาพของมารดาแทนการจด ‘บรการการคมก�าเนด’ การจดการชนสตรศพใหทนกบการน�าไปประกอบพธทางศาสนาเพอใหมการฝงศพใหทนใน 24 ชวโมง เปนตน

ความเคารพในวฒนธรรมทองถนของชาวมสลมซงเปนคนสวนใหญในพนทอน ๆ ไดแก การใชภาษามลายถนทเรยกวา ยาว เปนหนงในภาษาหลกในการสอสารกบประชาชนในพนท บคลากรดานสขภาพทเปนไทยพทธกพยายามเรยนรและหลายคนพดไดคลองพอสมควร ปายในโรงพยาบาลจะมสองภาษาทงไทยและมลาย อนญาตใหญาตผหญง (บางครงรวมทงโตะบแด หรอ ผดงครรภโบราณ) เขาไปใหก�าลงใจในหองคลอดได โดยทปรกตโรงพยาบาลของรฐจะหามญาตเขา และจดใหบคลากรทางการแพทยทตรวจภายในเปนผหญง

นอกโรงพยาบาล ทมงานสาธารณสขกยงมกจกรรมสรางเสรมสขภาพบนพนฐานของวถปฏบตทางศาสนาอสลาม เชน การใชมสยดเปนจดบรการตรวจสขภาพส�าหรบผทจะไปแสวงบญทเมกกะ การทโตะอหมามเทศนาค�าสอนทเกยวเนองกบการดแลสขภาพ โรงพยาบาลบางแหงจดตงชมรมผเคยไปประกอบพธฮจจ เพอชวยเหลอใหผแสวงบญรายใหมเตรยมตวเดนทางไดอยางเหมาะสม ชมรมนยงมสวนรวมพฒนาชมชนซงตรงกบแนวทางทางศาสนา

4. การบมเพาะความสามคคในองคกรในชวงทสถานการณรนแรงมาก คนในพนททงฝายพทธและมสลมถกลอบท�าราย สรางความ

เคยดแคนและหวาดระแวงระหวางสองศาสนาทวไปในเขตไฟใต ทมงานในโรงพยาบาลซงมทงพทธและมสลมกหวนไหวไปเหมอนกนโดยเฉพาะเมอญาตหรอคนใกลชดของตนตกเปนเปา ในโรงพยาบาลชมชนแหงหนงในจงหวดปตตาน เจาหนาทแตละฝายสญเสยญาตพนองไปไมนอย เรมมการขอยายออกไปยงพนทอนมากขน จนอาจจะสงผลกระทบตอคณภาพบรการ โรงพยาบาลจงตองใหความส�าคญกบกระบวนการเยยวยาจตใจเจาหนาททงสองศาสนา ซงไดผลด ความเคารพซงกนและกน ความเขาใจและความสมานฉนทในโรงพยาบาล สมพนธภาพแหงความสมานฉนทกลบคนสองคกร และคอย ๆ แผขยายสชมชนจนชมชนรบร งานบรการสขภาพจงคอยพลกฟนได

64 65

5. การจดบรการสขภาพในพนท ‘หามเขา’พนทหามเขาหรอพนทสแดง (จด) เปนพนทซงฝายตรงขามกบรฐบาลมอทธพลสงทางการเมองและ

การทหาร สามารถลอบโจมตเจาหนาทไดโดยงาย พนทเชนนคนในจะออกคนนอกจะเขากยาก โดยเฉพาะในชวงทมสถานการณความรนแรง ประชาชนเขาไมถงบรการสขภาพ เจาหนาทสาธารณสขกไมสามารถออกไปหาประชาชนในพนทเหลานได ชองวางระหวางประชาชนกบระบบสขภาพกวางขน สขภาพของประชาชนในพนทหามเขาจงย�าแย (ตวอยางเชน มปญหาทพโภชนาการสง การฉดวคซนไมทวถงจนเกดโรคระบาด) นคอโจทยททาทายในหลาย ๆ พนท

อ�าเภอแหงหนงในจงหวดยะลา มสดสวนของพนทสแดงสงมาก ในป พ.ศ. 2551 สถานอนามย 5 แหงถกวางเพลงภายในคนเดยว เจาหนาทโรงพยาบาลไมสามารถเขาพนทบางแหงไดเลย เจาหนาทฝายความมนคงของรฐกเขาไปตรวจสอบเหตรนแรงและชวยเหลอผบาดเจบไดล�าบาก ผบาดเจบมาถงโรงพยาบาลไดชาจนเปนอนตรายแกชวต เพอแกไขสถานการณ โรงพยาบาลชมชนแหงนจงสรางความรวมมอกบกลมตาง ๆ ในชมชน หนงในกลมนนคอ มลนธฮลาล อะหมร องคกรบรรเทาสาธารณภยของมสลม ในการท�าหนาทรบสงผปวยผบาดเจบ ณ จดเกดเหตมาทโรงพยาบาลและสงกลบบาน เมอความรวมมอเกดขนได โรงพยาบาลกสนบสนนอปกรณและการฝกอบรมใหแกทมประจ�ารถพยาบาลของมลนธฯ รถเหลานเขาถงไดแมพนทตองหามสแดงซงหนวยงานฝายราชการรวมทงโรงพยาบาลเองเขาไมถง ความรวมมอนชวยใหผบาดเจบถกขนสงจากจดเกดเหตถงโรงพยาบาลไดทนทวงทมากขน โรงพยาบาลกไดรบการยอมรบและมพนธมตรในการท�างานมากขน

อกอ�าเภอหนงในจงหวดนราธวาส มหมบานสแดงจด 9 หมบาน ทเจาหนาทสาธารณสขเขาไมถงเพราะชาวบาน ‘ไมรบรองความปลอดภย’ อยางไรกตาม หมบานเหลานนยงมอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน หรอ อสม. ทขยนขนแขงรวมมอกบฝายสาธารณสขในการดแลสขภาพของประชาชน โรงพยาบาลจงฝกอบรมให อสม. เหลานเปนพเศษ เพอใหสามารถท�างานสขภาพไดดขน แลวจงมอบหมายภารกจการประสานงานดงกลาวชวยทเลาลดชองวางระหวางสาธารณสขกบพนทสแดงลงไดบาง

ทศนคตของคนในหมบานสแดงจดทปฏเสธรฐลามเลยไปถงการตอตานพฒนาการโดยรฐเกอบทกอยาง ท�าใหชาวบานปลอยปละละเลยทางสขภาพ กศโลบายของเครอขายสาธารณสขในการแกปญหาอยางหนง คอ การอาศยหมบานท ‘เปดใจ’ กวางหนอย เขาไปสรางความสมพนธกบหมบานปดสแดงจดเหลาน หมบานเปดจะคอย ๆ สอสารเสนอแนะหมบานสแดงใหคอย ๆ เปดใจยอมรบวาสขภาพของประชาชนเปนเรองส�าคญ ทงเรองการดแลผปวยโรคเรอรง หญงตงครรภ และการควบคมโรคระบาด เชน ไขเลอดออก เพอนบานจากหมบานขางเคยงจะเขาไปประเมนสภาวะสขภาพในหมบานสแดง แลวกลบมาหารอกบโรงพยาบาล รวมทงการน�ายาจากโรงพยาบาลไปให

64 65

และนดแนะสงตอผปวยใหสามารถออกมายงโรงพยาบาล รวมทงก�าชบครอบครวใหน�าเดกไปรบวคซนทสถานอนามย โดยการชวยเหลอกนเองของหมบานขางเคยง ประชาชนในหมบานสแดงกมโอกาสในการเขาถงบรการและท�าใหสขภาพไมย�าแยจนเกนไป

6. ภารกจในชมชนทกวางไกลกวามตทางการแพทยครงหลงของทศวรรษแหงความรนแรงทผานมา รฐบาลมนโยบายทจะเยยวยาผไดรบผลกระทบ

ในรปของการใหเงนชดเชย ถาเปนผลจากการกระท�าของรฐกจะไดรบเงนชดเชยมากหนอย ประชาชนทประสบเหตจากสถานการณกไดบางแตนอยลง สวนกรณทมเบาะแสวาเกยวของกบผกอการยอมไมมสทธไดรบเงน นอกจากนในพนทหลายแหงยงมประชาชนทยากจนโดยไมเกยวกบความขดแยงทางการเมองอยมาก คนสองกลมหลงนจงเสมอนถกทอดทงจากทางราชการ ความยากจนและความลาหลงทางโครงสรางสงคมเหลานแหละทเปนจดบมเพาะความรนแรงในเวลาตอมา เงนอาจจะชวยทเลาความขาดแคลนของคนบางกลม แตไมสามารถแกปญหาความขดแยงราวลกในสงคมได

การเหนปญหาเหลานจากการท�างานชมชนในพนท ท�าใหทมงานของโรงพยาบาลชมชนแหงหนงตระหนกวาการเยยวยาตองไมจ�ากดอยเพยงผไดรบผลกระทบ และไมใชใชเงนเปนมาตรการหลก ทมงานจงรวมกนกอตง ‘กองทนพฒนาชวต’ ซงมาจากเงนบรจาคของเจาหนาทสาธารณสขในโรงพยาบาลนน ด�าเนนกจกรรมหลายอยางใหคนทยากไรมโอกาสในการประกอบอาชพ เจาหนาทโรงพยาบาลออกไปชวยชาวบานคดท�าอาชพ (เชน การปลกผก ขายอาหาร ขายขาว หรอการเยบถกผาคลมศรษะ เปนตน) รวมทงดแลและใหค�าแนะน�าดานสขภาพ บางรายไดรบการสงตอไปฝกอาชพจากหนวยงานของรฐหรอโรงเรยนฝกอาชพ พรอมกบใหเงนชวยเหลอเพยงครอบครวละ 5,000 บาท เพอใชในการลงทนสรางงานใหม กจกรรมนเปนเครองมอส�าคญอยางหนงในการเชอมตอระหวางโรงพยาบาลกบชมชน และเสรมสรางพลงใหกบผยากไรเหลานไปพรอม ๆ กน

ความพยายามของภาคสขภาพ ไดผลเพยงใดความรนแรงในจงหวดชายแดนภาคใต เปนพลพวงจากความขดแยงในระดบรากฐาน ซงแนนอน

วาล�าพงภาคสวนสขภาพยอมไมสามารถแกปญหานได ประสบการณทยกตวอยางเหลานแสดงความสมพนธระหวางศานตภาพและสขภาพ เมอศานตภาพหมดไป สขภาพของประชาชนกจะเสอมถอย การแกไขจงตองสรางความไวเนอเชอใจ ซงกเปนศานตภาพเชงบวกทส�าคญยง เมอสรางไดแลวจงท�าใหการสรางสขภาพท�าไดงายขน จดมงหมายระยะยาวทางสาธารณสขคงไมเพยงแตปองกนไมใหปวยหรอปวยแลวรบรกษา แตชาวบานควรมสขภาพแขงแรง ทงกาย ใจ สตปญญา ประกอบอาชพด�าเนนชวตอยางปรกตสข จดมงหมายทางศานตภาพกเหมอนกน คอ ไมเพยงแตแกไขไมใหมเหตการณรนแรง แตใหคนทกคนอยอยางมศกดศร เคารพรกใครซงกนและกน และรวมกนสรางสรรคอนาคต

66 67

บทท 7 เรมตนจากความไมพรอม

จนถงการจดการกบปญหาสขภาพจต

ในพนทจงหวดชายแดนภาคใต

เพชรดาว โตะมนา

สถานการณความไมสงบในพนทจงหวดชายแดนภาคใต สงผลกระทบตอชวต ทรพยสนและทางดานจตใจของครอบครวผเสยชวต ผรอดชวต ผบาดเจบ ตลอดจนประชาชนทวไปทด�าเนนชวตอยในพนท

ความหวาดผวาอยางตอเนอง ท�าใหผคนไมสามารถด�ารงชวตประกอบอาชพไดตามปกต สตรผสญเสยสาม หรอทมบคคลในครอบครวสญหายโดยเฉพาะอยางยงผมรายไดนอยทตองเปนผน�าครอบครวโดยฉบพลนจากสถานการณความไมสงบทเกดขนประมาณ 3,000 ราย ตางลวนไดรบบาดแผลทางดานจตใจ

ผรอดชวตทพการจากเหตระเบดหรอการโจมตอาจจะตองทนทกขทรมานจากอาการซมเศราตอเนองโดยไมไดรบรวาอาการเหลานนสามารถบ�าบดเยยวยาใหหายได

เดกเปนกลมทออนไหวตอสถานการณความรนแรงมากกวากลมอน ๆ แมอยในเหตการณระยะสน ๆ ปฏกรยาทางดานจตใจจะฝงลกหลงเหตการณผานพนไปเปนเวลานาน ตวอยางของอาการ ไดแก ฝนราย กรดรองยามค�าคน หวาดระแวง พฤตกรรมกาวราว ไมยอมออกหางจากมารดา หรอไมยอมไปโรงเรยน

กรณศกษาทหนง มารดาของเดกหญงมสลมอาย 10 ขวบ เลาวา เดกอยในเหตการณระเบดหนาโรงเรยน ในวน

เกดเหตไมไดรบบาดเจบจงไมไดไปโรงพยาบาล หลงจากเหตการณผานไปประมาณ 1 สปดาห เดกเรมมพฤตกรรมเปลยนแปลงคอ ตดแม ไมยอมออกนอกบาน ไมยอมไปโรงเรยน มอาการกลวเจาหนาท ทหาร ต�ารวจ เวลาพบเหนเจาหนาทกลมดงกลาว จะออกอาการดา ตอวาเสยงดง กลว และไมยอมไปโรงเรยน มอาการตอเนองท�าใหขาดเรยนประมาณ 1 ป ตอมาอาการรนแรงขนแมจงไปปรกษาแพทยทโรงพยาบาลชมชนและถกสงตอไปพบจตแพทย หลงจากจตแพทยใหยาและท�าจตบ�าบดแลว ผปวยมอาการดขน ยอมไปโรงเรยน แตตองไปเวลาททหาร ต�ารวจกลบไปแลว ทางทมงานของศนยสขภาพจตท 12 ไดประสานนกจตวทยาในพนทใหชวยตดตามเรองการชวยเหลอเยยวยา

66 67

ตามสทธตาง ๆ และแนะน�าใหผปวยรกษาตอทโรงพยาบาลชมชน ถาคณครไดไปเยยมบานและเขาใจถงอาการทางดานจตใจเบองตนแลวสงผปวยไปพบแพทย เดกคนนคงไมตองขาดเรยนนานถงหนงป

ผทไดรบผลกระทบโดยตรงอาจจะมอาการทางดานจตใจไดหลายรปแบบ ถาเกดอาการขนใน 4 สปดาหแรก เรยกวา โรคเครยดเฉยบพลน (Acute Stress Disorder: ASD) อาการเหลานมกหายไดเอง หากหลง 4 สปดาหแลวยงมอาการเหลานอย จะไดรบการวนจฉยเปนโรคเครยดภายหลงเหตการณสะเทอนขวญ (Post Traumatic Stress Disorder: PTSD) ทงน ยงมโอกาสเกดโรคทางจตเวชอกหลายโรค อาท โรคแพนก (panic attack) โรคประสาทวตกกงวล (anxiety) การใชสารเสพตด ซมเศรา และฆาตวตาย จากการศกษาของ Galea และคณะ1 พบวาประมาณรอยละ 25-75 จะประสบปญหา PTSD ในชวงปแรก หลงประสบภยพบตทเกดจากน�ามอมนษย โดยเฉพาะเหยอของความรนแรงโดยตรงจะเสยงตอโรคนมากกวากลมอนๆ

เรมจากการสงเสรมการดแลสขภาพจตสการจดการบาดแผลทางจตใจในภาวะวกฤต : ความไมพรอมของบคลากรสาธารณสข

เมอเหตการณความรนแรงไดปะทขนในป พ.ศ 2547 บคลากรสาธารณสขยงขาดประสบการณในการท�างานดานการเยยวยาจตใจผไดรบผลกระทบจากภยพบตทเกดจากน�ามอมนษย มโรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทรเพยงแหงเดยวตงอยในจงหวดสงขลา รบผดชอบพนท 7 จงหวดภาคใตตอนลาง และในพนทไฟใตขณะนนมจตแพทยเพยงคนเดยวทประจ�าอยทโรงพยาบาลศนยยะลา

นายแพทยหมอมหลวงสมชาย จกรพนธ ซงเปนอธบดกรมสขภาพจตขณะนน คาดการณวาคนในพนทไฟใตจ�านวนมากตองเผชญกบผลกระทบทางดานจตใจ ซงเกนขดความสามารถของหนวยงานสาธารณสขในพนทจะจดการได ซงบาดแผลทางดานจตใจจากความสญเสยของบคคลอนเปนทรกเปนสงทพอจะเยยวยารกษาได กระบวนการเยยวยาซงไดรบความไววางใจและการสนบสนนจากครอบครวและชมชนอาจจะน�ามาซงสนตภาพได ปลายป พ.ศ. 2547 อธบดกรมสขภาพจตไดขอใหขาพเจาโอนยายจากกระทรวงสาธารณสข กรงเทพ ฯ มาปฏบตหนาทในปตตานอนเปนถนฐานบานเกด จดตงศนยสขภาพจตแหงแรกขนในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต

หลงจากนน ทางศนย ฯ ไดรบนกจตวทยา 3 คน นกสงคมสงเคราะห 3 คน และนกวชาการสาธารณสข 3 คน ซงเปนคนในพนทเขามาท�างาน ไดออกไปสอบถามคนในพนทวา เขาตองการอะไรจากศนยสขภาพจต โดยจดอภปรายกลมโฟกส 3 กลม ไดแก 1) กลมเหยอและครอบครวผไดรบผลกระทบฯ 2) กลมเจาหนาทรฐ ทหารและคร และ 3) กลมบคลากรสาธารณสข

1 Galea, S., Nandi, A. และ Vlahov, D. ระบาดวทยาของ PTSD หลงการเกดหายนะ ใน Epidemiologic Reviews, เลมท 27, 2548, หนา 78-91.

68 69

ทกกลมรองเปนท�านองเดยวกนวา ‘ชวยดวย ชวยฉนดวย!’ และตางพดถงความเครยดและไมรวาจะจดการกบความเครยดอยางไร เจาหนาทของรฐโดยเฉพาะกลมครซงเปนเปาหมายของผกอความไมสงบอยากจะเรยนรวาจะดแลตนเองอยางไร สวนบคลากรสาธารณสขโดยเฉพาะอยางยงพยาบาล แมจะมความรเบองตนในการจดการกบความรสกโศกเศรา สญเสยและความวตกกงวลทวไปบาง แตกไมมใครเคยเตรยมตวส�าหรบผลกระทบทางดานจตใจจากภยพบตทเกดจากน�ามอมนษยเชนน บาดแผลทางดานจตใจทเกดความรนแรงเปนเรองใหมส�าหรบพวกเรา

ระดมอาสาสมครชวคราวเขามาดแล ทางกรมสขภาพจตใชเวลากวาสองปพฒนาคนในพนทซงจบการศกษาระดบปรญญาตรสาขา

จตวทยา ใหชวยเตมเตมชองวางนไดดทสด โดยจดการหลกสตรฝกฝนอบรมอยางเขมขนเปนพเศษ มการจดใหอาสาสมครจตแพทย พยาบาลจตเวช นกจตวทยา นกสงคมสงเคราะห รวมทงแพทยทวไปและผเชยวชาญในสาขาทจ�าเปน ผลดเปลยนเขามาปฏบตงานในโรงพยาบาลในพนทไฟใต อยางไรกตาม การเปลยนหนาดแลเยยวยาดานสขภาพจตอยเสมอท�าใหการบ�าบดเยยวยาไมไดผลเทาทควร

การฝกอบรมนกจตวทยาซงเปนคนในพนท นกจตวทยาทรบเขามาฝกอบรมเปนบณฑตใหมในพนท มทงผทนบถอศาสนาพทธและศาสนา

อสลาม หลกสตรสองปมเนอหาครอบคลมการปฐมพยาบาลจตใจเบองตน การจดการในภาวะวกฤต การเยยมบาน การสรางพลงสขภาพจตในการยดหยนปรบตว การใหค�าปรกษาและความคด พฤตกรรมบ�าบด แตละหวขอใชเวลาในการอบรมทแตกตางกนขนอยกบเนอหา โดยทกวชามคมอการปฏบตงาน บางวชาตองฝกอบรมกนทกรงเทพฯ

นกจตวทยาผเขาฝกอบรมในรนแรกม 14 คน และเมอถงปลายปทส มนกจตวทยาทไดผานการสอบคดเลอกและฝกอบรม รวมทงสน 74 คน ในการน ไมไดมขอก�าหนดสวนแบงจ�านวน นกจตวทยาวาจะตองเปนคนนบถอศาสนาใดเทาใด เงอนไขมขอเดยวคอตองเปนคนทมภมล�าเนาอยในพนทจงหวดชายแดนภาคใต จากภาพรวมทออกมา รอยละ 80 เปนมสลม ทเหลอเปนผทนบถอศาสนาพทธ ซงกเปนไปตามสดสวนประชากรในพนท

คณาจารยผฝกสอนประกอบดวยผเชยวชาญจากกรงเทพฯ บคลากรเหลานกมไดเปนผมประสบการณตรงในเรองความขดแยงทรนแรง ฉะนน การคนควาเนอหาจากวารสารวชาการนานาชาตตาง ๆ ทเกยวของจงตองแปลสรปเพอประโยชนในการฝกอบรม ความรจากบทความจากตางประเทศเหลานไดถกน�ามาปรบประยกตใชกบกลมคนในพนท เชน เทคนคการผอนคลาย การใชหลกค�าสอนทางศาสนา เปนตน

68 69

ในป พ.ศ. 2549 กรมสขภาพจตไดจดหาผเชยวชาญชาวตางประเทศทมประสบการณตรงในพนทสงครามเขามาท�าการฝกสอนเกยวกบการดแลเยยวยาในกลมเดก

ป พ.ศ. 2551 ไดมการจดตงศนยเยยวยาฟนฟสขภาพจตประจ�าโรงพยาบาล 37 แหง ครอบคลมทกพนท 3 จงหวด และ 4 อ�าเภอในจงหวดสงขลา และไดสงนกจตวทยาทอบรมแลวทง 74 คน ไปปฏบตงานทศนยเยยวยาฯ แหงละ 1-3 คน (ขนอยกบจ�านวนประชากรและจ�านวนเหตรายทเกดขนในพนท) สมทบกบทมงานทมอยแลว คอ แพทยทวไปประจ�า 1 คน พยาบาลจตเวช 1 คน นกจตวทยาเหลานอยภายใตการควบคมดแลของศนยสขภาพจตท 12 ซงขนตรงตอกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข (ปจจบนนกจตวทยา 64 คน ขนตรงตอส�านกปลดกระทรวงสาธารณสข และ 10 คน ขนตรงตอกรมสขภาพจต)

การเยยมบาน เรมจากตนป พ.ศ. 2548 ทมงานสขภาพจตจากศนยเยยวยาฟ นฟสขภาพจตประจ�า

โรงพยาบาล โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต) และอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.) ไดรวมกนออกเยยมเยยนครอบครวผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบ รวมทงผปวยจตเวชทเพงกลบบานจากโรงพยาบาลทอยในภาคใต และเยยมต�ารวจและทหารจากตางถนทมาปฏบตการถงภมล�าเนาของพวกเขาในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หนาทหลกคอการประเมน/คดกรองปญหาสขภาพจต และสงตอในกรณทตองไดรบการรกษาตอ งานเยยมบานถอเปนหวใจในการเยยวยาทส�าคญทสดอยางหนง

กรณศกษาทสองในป พ.ศ. 2547 แมบานลกสองจากจงหวดปตตานสญเสยสามซงเปนทหารเนองจากถกดกยง

เสยชวตระหวางเดนทางกลบจากการสงเธอทรานคาแหงหนง แมบานผนเศราสลดหดหและหวาดหวนขวญผวามาก มอาการเบออาหารและนอนไมหลบ ทมงานเยยวยาฟนฟสขภาพจตจากโรงพยาบาลชมชนไดทราบเรอง จงไปเยยมเธอและครอบครวทบาน และใหค�าปรกษาแนะน�า สดทายเธอกไปเขาเปนสมาชกกลมสตรผสญเสยของอ�าเภอนน ปจจบนเธอเปนผน�าของกลม และชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบรายอน ๆ ตอไป

การบรการเยยมบานอยางตอเนองเพอเยยวยาจตใจผไดรบผลกระทบจากสถานการณความ ไมสงบหลงจ�าหนายจากโรงพยาบาล หรอการเยยมครอบครวทสญเสยบคคลอนเปนทรก และครอบครว ไดกลายเปนแนวปฏบตมาตรฐานในการเยยมบานครอบครวผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในเวลาตอมา

70 71

กลาวคอ ทนททเกดเหตระเบดหรอหลงเหตการณความรนแรง ทมงานจากศนยเยยวยาฟนฟสขภาพจตประจ�าโรงพยาบาลจะเขาเยยมเยยนผบาดเจบและครอบครวผสญเสยชวต โดยไมจ�าแนกวาเปนกลมใด ในชวงแรกจะเนนทเรองสขภาพจตของผบาดเจบและครอบครวเพยงอยางเดยว จนไดยนไดฟงค�าปรารภวา ‘พวกคณถามเราวา พวกเรานอนหลบดกนหรอเปลา ทานขาวไดไหม ในขณะทพวกเรามปญหาเรองปากทอง มปญหาเรองเศรษฐกจ แลวพวกคณจะชวยเราในเรองนยงไง?’ เราจงปรบการท�างานสงตอประสานงานกบหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและภาคเอกชนใหชวยเหลอดานเศรษฐกจ ขณะเดยวกน เมอเจาหนาทหนวยงานภาครฐอน ๆ เขาไปเยยมบานผไดรบผลกระทบแลวพบปญหาดานสขภาพจตกจะมการสงตอใหหนวยงานของเรา

การฝกอบรมและพฒนาศกยภาพเจาหนาทอน ๆ เพอชวยเหลอเยยวยาดานจตใจแกผไดรบผลกระทบฯ

ในป พ.ศ. 2548 ไดมการจดฝกอบรมพฒนาศกยภาพบคลากรทางการศกษาในเรองการปฐมพยาบาลจตใจเบองตนและประเมน/คดกรองปญหาสขภาพจตในกลมเดก เพอใหเปนคร ก. ในการขยายผลสงตอความรทไดรบสบคลากรอน ๆ และสามารถเยยวยาจตใจเดกในเบองตนได แตไมเปนไปตามวตถประสงคทวางไว เนองจากคณคร/บคลากรทางการศกษามงานประจ�ามากอยแลวและคณครกยงเปนเหยอของความรนแรงทจ�าเปนตองดแลทงตนเองและนกเรยน ฉะนน การม นกจตวทยาในโรงเรยนถอวาเปนการเตมเตมชองวางทเกดขนได

ผเชยวชาญงานวกฤตดานการเจรจาตอรองจากกรมสขภาพจต ไดท�าการฝกอบรมเทคนคการเจรจาตอรองใหแกบคลากรสาธารณสขในโรงพยาบาลจงหวดชายแดนภาคใตในการจดการกบสถานการณทมตวประกนหรอการเขาโจมตโดยผกอความไมสงบ นอกจากน ยงไดมการจดการฝกอบรมดานการปฐมพยาบาลจตใจเบองตน และใหขยายผลหลกสตรนตอเพอไปฝกบคลากรอน ๆ ทางการแพทยทงหมดในจงหวดของตนตอไปอกดวย

การกาวขามตราบาปดานสขภาพจตและจตเวช โดยทวไปแลว ปญหาสขภาพจตมกถกแปลความไปวาเปนโรคของ ‘ความบา’ ประเทศไทย

เปนประเทศหนงทคนสวนใหญมกมความเชอความเขาใจวาถาเปนโรคจตแลวไปรกษาหาหมอพนบาน หมอไสยศาสตรจะดกวาเขารบการรกษาในโรงพยาบาล การท�างานเชงรกโดยทมงานดานสขภาพจตโดยการเยยมคนไขและครอบครวทบาน จะชวยอธบายถงปฏกรยาทางดานจตใจ วาอาการทเกดขนเปนผลจากภาวะวกฤตทเกดขนไดกบคนทกคนหลงการสญเสย ตองใชระยะเวลาและการดแลทางดานจตใจอยางใกลชด โดยเฉพาะอยางยงสถานการณทเกดขนในบานเราเปนสถานการณความรนแรงทเกดขนแลวท�าใหเกดความสญเสยอยางกระทนหน การรองไหเมอสญเสยบคคลอนเปนทรกเปนเรองปกต มใชสงทแสดงออกซงความออนแอ ทมงานไดจดใหมการประชมเชงปฏบต

70 71

การในเรองผลกระทบทางดานจตใจเมอประสบกบภาวะวกฤตแกผน�าศาสนา แกนน�าชมชน และอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน เพอเขาใจถงปฏกรยาทางดานจตใจ รวมทงการดแลตนเองในกลมผดแลดวย เพราะการตองเผชญหรอพบกบผบาดเจบ ผเสยชวตทกวนอาจท�าใหมอาการ ‘burnt out’ (เหนอยลา หมดแรง) ได การสงเกตอาการของคนใกลชด การจบคกนคยระหวางเพอน และกระตนเตอนเพอนใหมการพดระบายอารมณออกมาเมอมความเครยด เปนสวนหนงทจะชวยดแลจตใจของกลมผดแลไดเปนอยางด

คลนกเคลอนท การจดกจกรรมคลนกเคลอนทเขาไปเยยมเยยนหมบานทเพงประสบเหตการณความรนแรง

(หรอเมอไรกตามทผน�าชมชนรองขอเพราะมประชาชนในหมบานเกดความเครยด) เปนการบรการเชงรกทเราท�าในทก 3 เดอน ในชวง 2-3 ปแรก คลนกเคลอนทนประกอบดวยแพทยทวไป พยาบาล/ พยาบาลจตเวช นกจตวทยา และรวมทงนกวชาการดานสขภาพจตชมชน เปนการใหบรการทงสขภาพกายและใจ การเยยมบานในกรณทมปญหาสขภาพจตในครอบครวเปนวธหนงทสามารถ กาวขามตราบาปดานสขภาพจตไดโดยผปวยไมตองกงวลเรองถกมองวามปญหาสขภาพจต

กลมชวยเหลอตนเองครอบครวผสญเสยชวตจากเหตการณความรนแรงในพนทจงหวดชายแดนภาคใต โดยเฉพาะสตรท

สญเสยสามคอกลมผทไดรบผลกระทบมากเปนพเศษ เนองในภาวะปกตหนาทหลกของพวกเธอคอการเลยงดบตรและการท�างานบาน การสญเสยสามซงเปนเสาหลกของครอบครวไปอยางปจจบนทนดวนเปนภาระหนกส�าหรบเธอ สตรเหลานนอกจากไดรบผลกระทบทางดานจตใจอยางมากแลว เธอยงตองเปนผแบกภาระทางดานการเงนของครอบครว ซงเปนเรองทยากทจะหาเงนเพอเลยงชพ เลยงครอบครว ดวยงานทไมเคยท�ามากอน

ป พ.ศ. 2551 รฐบาลไดจดสรรงบประมาณเพอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในจงหวดชายแดนภาคใตใหแกโรงพยาบาลในพนท แตละแหงไดจดตงชมรม/กลมสตรผสญเสย โดยมการรวมกลมสตรท�ากจกรรมการพฒนาศกยภาพสตร ฝกอบรมทกษะในการดแลเยยวยาตนเอง ดแลเยยวยาผอน และไดมการจดทศนศกษาเพอแลกเปลยนประสบการณการกาวขามความเจบปวดของแตละคนอกดวย

ในป พ.ศ. 2554 ศนยเยยวยาฟนฟสขภาพจตไดเรมจดโปรแกรมฟนฟดานสงคมจตใจส�าหรบสตรผสญเสยจากเหตการณความไมสงบฯ พวกเธอมการรวมกลมของตนเองตามชมชนตาง ๆ ถง 28 กลม ผสมผสานทงสตรพทธและมสลม ดวยการแลกเปลยนประสบการณความโศกเศราและรปแบบวธการเอาชนะความเจบปวดทางดานจตใจ สตรเหลานกคอย ๆ คนพบหนทางการฟนฟเยยวยาจตใจ หลายคนในกลมนไดเขาไปท�าเรองการฝกอาชพ เชน การผลตสนคาหตถกรรมตาง ๆ เพอชวยสถานภาพทางการเงนของตนใหดขน

72 73

ผลงานของกลมดงกลาวไดเอาชนะอปสรรคจากความแตกตางทางเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรม การแลกเปลยนประสบการณความเจบปวดและความยากเขญสามารถแบงเบาภาระทหนกองดานจตใจลงได น�ามาซงกระบวนการสรางความสมานฉนทแบบทเปนธรรมชาต รปแบบวธการสรางกลมชวยเหลอตนเองนไดกลายมาเปนเรองราวของความส�าเรจของพนท ซงอาจน�าไปใชใหเกดแรงบนดาลใจแกเหยอผเคราะหรายอน ๆ ทประสบเหตการณคลาย ๆ กนในสวนอนของโลกไดเปนอยางด

การจดการกบความเคยดแคน: ความหวงใยโดยเฉพาะในกลมเดกสขภาพจตในกลมเดกยงคงเปนเรองส�าคญอนดบตน ๆ ของงานเยยวยา แมวาความชกของ

PTSD จะยงคงมลกษณะคลายเดมตลอดทศวรรษทผานมา แตเรากเหนถงการเปลยนแปลงดานทศนคตในกลมเดก กอนหนานนนเดกจะพดวา พวกเขาไมมความจงเกลยดจงชง ความเคยดแคน ‘ฝายตรงขาม’ แตเดยวนเราเรมไดยนบอยขนจากเดกทงสองฝาย เดก ๆ ฝายหนงจะพดถงความคบแคนวาอยากไปเปนทหารเพอไปฆา ‘คน’ ทฆาพอเขา สวนเดก ๆ อกฝายหนงอยากมปนไปฆาทหารหรอต�ารวจทเปนตวการท�าใหเขาตองสญเสยพอ

และนกคอความแตกแยกทางสงคมเรองหนง ทพวกเราชาวสาธารณสขสามารถมสวนเขาชวยเยยวยาดานจตใจได หากเราไดเขาไปเยยวยาไดเรวเพยงใด เราอาจจะจดการกบความรสกเกลยดชง เคยดแคนไดมากเพยงนน แตเรากมบคลากรไมเพยงพอทจะไปเยยมเยยนไดทวถงและบอยครงอยางทตองการ และยงมปญหาเรองความปลอดภย รวมทงดลยพนจของผอ�านวยการโรงพยาบาลชมชนทจะใหความส�าคญกบเรองนเพยงไรดวย อยางไรกตาม ทมงานสาธารณสขเปนทไววางใจและสามารถเขาไปท�างานไดในเกอบทกพนท

ในพนทไฟใต PTSD เปนอาการของโรคทพบบอยมากในเดกทไดประสบกบความรนแรง เดอนมนาคม พ.ศ. 2557 กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษยรายงานวา มเดกก�าพราอนเนองมาจากเหตการณความไมสงบ รวมทงสน 5,686 คน ในขณะทไมถงรอยละสบของตวเลขนปรากฏในฐานขอมลเฝาระวงปญหาสขภาพจตส�าหรบผไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบในจงหวดชายแดนใต (Violence-related Mental health Surveillance หรอ VMS database) ทจดตงและจดเกบโดยโรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร ซงเปนโรงพยาบาลจตเวชในภมภาคน ขอมลสถตในตารางหนาถดไป แสดงใหเหนวาเดกกลมนยงไมไดรบการดแลทเพยงพอ จ�านวน PTSD ในทกกลมอายในชมชน ทไดรบการรายงานยงต�ากวาทเกดขนจรงเปนอยางมาก เหยอของความรนแรงสวนใหญยงไมไดรบการวนจฉย และไมไดรบการเยยวยารกษา

72 73

จ�านวนเดกและผใหญทไดรบผลกระทบทมการเฝาระวงปญหาสขภาพจต

2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557

ม.ค.–ม.ย.

จ�านวน

ผไดรบผลกระทบ

ทมการบนทก

ในฐานขอมล

VMS database

(เดก/ผใหญ)

0/660 0/1,404 104/1,454 17/326 158/2,898 380/1,477 76/717

จ�านวน

ผไดรบผลกระทบ

ทมความเสยงจาก

การประเมน

(เดก/ผใหญ)

0/183 0/314 10/237 5/118 10/102 79/94 20/32

ผลการวนจฉย PTSD

(เดก/ผใหญ)

0/0 0/0 0/0 1/7 0/10 0/6 0/2

ในป พ.ศ. 2551 ไดมการจดบรการสขภาพจตเดกทไดรบความสะเทอนขวญอยางรนแรง (Child Trauma Centre) ขนในโรงพยาบาลศนยยะลา เพอใหบรการพเศษเฉพาะแกเดกและเยาวชนทไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบ ปจจบนมจตแพทยสองคนเปนผใหการดแลและบ�าบดรกษาประจ�าการอยทโรงพยาบาลน

ความทาทายทยงตองเผชญปญหาสขภาพจตเปนปญหาทมอยตอเนองยาวนานตราบเทาทในพนทนยงมสถานการณความ

ไมสงบเกดขน นอกจากจะสงผลกระทบตอความเปนอยของประชาชนในพนทแลว ยงมผลกระทบตอผทมาปฏบตหนาทชวคราวซงมภมล�าเนาอยในภมภาคอนดวย การตดตามเยยวยาเหยอของความรนแรงเหลานตองอาศยความรวมมอจากหลายหนวยงาน ถงแมวากระทรวงสาธารณสขไดทมเทความพยายามเตมทในการท�างานดานนตลอดทศวรรษทผานมา เรากสามารถเยยวยาไดประมาณเพยงรอยละ 70 ของผไดรบผลกระทบเทานน

74 75

ผท�างานดานสขภาพจตของเราสวนใหญเปนมสลม เราพบวา ความเปราะบางดานศาสนาของผท�างานกมความส�าคญ กรณพระสงฆถกฆาเสยชวตภายในวดแหงหนง ทมงานสขภาพจตประกอบดวย จตแพทย พยาบาลและนกจตวทยา เขาไปเยยวยาในชมชนนน จตแพทยทเขารวมเยยมในวนนนเปนมสลมแตรปรางหนาตาออกทางจน แตเจาหนาททไปดวยกนตางคลมฮญาบ (ผาคลมศรษะ) ชาวบานบางคนโพลงขนวา ‘ไอพวกแขกฆาพระ!’ จตแพทยผนนบอกเจาหนาทใหถอยหางและขอพดคยกบชาวบานเอง หลงเหตการณผานพนไปถงสองเดอนหลงการไปเยยมเยยนอยางสม�าเสมอ ท�าใหชมชนรบไดกบการพดจากบผบ�าบดทเปนคนมสลม

ทผานมาเราท�างานในรปแบบของปจเจกชน เยยวยาในตวบคคลมามากแลว ขาพเจาคดวาปจจบนมเรองทเราควรท�ามากทสดคอการท�างานกบชมชน รปแบบของชมชนเยยวยาชมชน โดยเฉพาะอยางยงในครอบครวทถกมองวาคนในครอบครวมสวนรวมในการกอความไมสงบ ซงอาจเปนการกระท�าเฉพาะบคคล โดยทครอบครวไมมสวนรเหน การบ�าบดแบบกลมเปนรปแบบหนงในการเยยวยา แตกไมงายนกเพราะบางครอบครวทไดลงเยยมเยยวยามความหวงใยในดานความปลอดภยเมอเขามารวมท�ากลมกจกรรมบ�าบดกบพวกเรา

การใหการสนบสนนและการรกษาเยยวยาผไดรบผลกระทบโดยทมงานสาธารณสขในดานสขภาพกาย จตใจ อารมณ เรมจากการเยยวยาดแลตนเอง ตอดวยการรวมกลมเพอชวยเหลอกนเอง ใหก�าลงใจซงกนและกน ไดแลกเปลยนประสบการณความทกข แบงปนความสข เปลยนจากมอลางทคอยรบการชวยเหลอ มาเปนมอบนทใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบรายอน ๆ ซงเปนรปแบบทมประโยชน มคามาก ไมเพยงแตจะชวยรกษาเยยวยาจตใจซงกนและกนเทานน แตยงสามารถสงเสรมศกยภาพในตวเอง สามารถฟนฟเยยวยาทางดานสงคม อาชพและดานการเงนของผไดรบผล กระทบและครอบครวอกดวย

เปนทประจกษแลววา การใหบรการดานสขภาพจตเปนสงทจ�าเปนในพนททมความรนแรง แตสงทตองการไมนอยไปกวากนกคอความปลอดภยของบคลากรสาธารณสขทลงพนทเพอเยยมเยยวยาผไดรบผลกระทบและครอบครว สดทายแลว การดแลเยยวยาสขภาพจตจะมสวนชวยในการน�าไปสความเขาอกเขาใจและความสมานฉนทภายในชมชนและระหวางชมชน และเหนอสงอนใด การเยยวยาเยยงนจะชวยปองกนการเกดความเคยดแคนและความอยากแกแคน ทอาจสงผานจากรนสรนตอไปได

74 75

บทท 8 สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข

กบการรงสรรคสนตภาพ

อนนตชย ไทยประทาน

ศาสนาอสลาม เปนศาสนาทมหลกการส�าคญบนแนวทางของการสรางสนตภาพทถาวร โดยมเปาหมายเพอสรางหลกประกนใหการคมครองดานจตวญญาณ ชวต สตปญญา เชอสาย และทรพยากร มหลกการส�าคญตอการศรทธาในพระเจาองคเดยว ผซงเปนผสรางทกสรรพสง ผซงเปนพระเจาองคเดยวทควรคาตอการภกดถวายพระเกยรต และการศรทธาตอการตอบแทนของพระองคในวนปรโลก สงผลท�าใหวถชวตของชาวมสลมผศรทธาตองยดเหนยวและครองตนตามแบบแผนการด�าเนนชวตอยางเครงครดบนหลกการส�าคญ 3 หลกการ ไดแก หลกการศรทธา หลกการอสลาม และหลกคณธรรม เปนแนวทางทวถชวตของชาวมสลมตงแตอดต ปจจบน และอนาคต ตองด�าเนนไปตามทบญญตไวอยางมนคงตอไป

ทามกลางการเปลยนแปลงทางสงคม กระแสวตถนยม ความตกต�าทางศลธรรม และกระแสโลกาภวตน กอใหเกดปจจยคกคามตอสขภาวะเปนอยางมาก การยดมนในแนวทางตามวถของศาสนาตาง ๆ ถกทาทาย สนคลอน และบนทอนไปอยางมาก การด�าเนนชวตของชาวมสลมในประเทศไทย กถกทาทายจากกระแสดงกลาวเชนเดยวกน ดเหมอนวาในบางพนทของประเทศไทย โดยเฉพาะในสามจงหวดชายแดนภาคใต การครองตนตามแนวทางแหงอตลกษณของชาตพนธ และตามวถแหงศาสนาถกกระทบโดยกระแสการพฒนาทไรทศทาง การคกคามจากสถานการณความไมสงบ และการขาดการบรณาการจดการทมประสทธภาพ ท�าใหระดบสขภาวะอยในระดบทคกคามตอคณภาพชวตเปนอยางมาก

การกอเกดของสมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสขอยบนพนฐานของความรบผดชอบตอจรรยาบรรณวชาชพทมตอสงคม และอยบนพนฐานของความมงมนตอเจตนารมณของการเปนผน�าการเปลยนแปลงดานสาธารณสข การแพทยทสอดคลองกบวถบรบท วถชวต ความเชอ ความศรทธาของชาวมสลมของประเทศไทย รวมทงการสรางแบบอยางทดดานสขภาวะแกประชาชนโดยทวไป ทงในระดบประเทศและระดบภมภาค การกอตวทตองอาศยความเสยสละ จตอาสา กายอาสา การทมเทดานเวลา และก�าลงทรพยดวยความเชอมนวา หากไมมผน�าการเปลยนแปลงแลว เมอไรเปาหมายของการสรางสขภาวะ การสรางวถแหงสนตสขทยงยน ทสงผลดตอการใชชวตในโลกน และโลกหนาตามความศรทธาของศาสนาจะกอก�าเนดขนในหมประชาชน สงคม และประเทศชาต

76 77

สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข ตงขนเมอวนท 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2546 โดยการรวมตวของบคลากรทางดานสาธารณสข ทงแพทย ทนตแพทย เภสชกร พยาบาลและบคลากรวชาชพตาง ๆ ในดานสาธารณสข ซงสวนใหญอยในสามจงหวดชายแดนภาคใต เปนองคกรสาธารณ-กศลทมงท�างานดานการแพทยและสาธารณสข สงเสรม ปองกน ดแลรกษาประชาชนในสงคม ทงในดานรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ เพอใหมคณภาพชวตทดยงขน รวมถงการเสรมสรางความรทางวชาการทเกยวของทางการแพทยและสาธารณสขทบรณาการหลกปฏบตของศาสนาอสลาม

สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสขมบทบาทในการจดบรการทางการแพทยและสาธารณสขในรปแบบตาง ๆ ทเปนสวนเสรมจากการใหบรการทางการแพทยทมาจากภาครฐ ทางสมาคมฯ ไดจดใหมหนวยบรการทางการแพทยเคลอนท ทใหความชวยเหลอแกผประสบภยตาง ๆ เชน จากภยน�าทวม แผนดนไหว หรอจากภยสนาม โดยไมจ�ากดสญชาตหรอศาสนาใด ๆ แมกระทงภยจากผลกระทบของเหตความไมสงบในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสขไดจดกจกรรมลงสชมชน วเคราะหชมชน เพอคนหา ศกษาสภาพของชมชน โครงสรางชมชน ปญหาชมชน แลวน�ามาจดการและแกปญหา โดยทชมชนเปนเจาของและมสวนรวมในกระบวนการ ซงท�าใหชมชนรสกตระหนกถงความส�าคญของการจดการชมชน แกปญหาชมชนดวยตนเอง และจดการปญหาดานการแพทยและสาธารณสขอยางรวดเรวและมประสทธภาพสงสด นอกจากนสมาคมฯ ยงมกจกรรมในรปแบบของคาย หรออบรมกลมเยาวชน ในการดแลและจดการปญหายาเสพตดในหมบาน การเสรมสรางความตระหนกดานสขภาพ งานคมครองผบรโภค อาหารฮาลาล การเสรมสรางสขภาพครอบครว การจดการสงแวดลอมทเออตอสขภาพ เปนตน ซงในกระบวนการทงหมดจะบรณาการเขากบหลกปฏบตและค�าสอนของศาสนาอสลาม กอใหเกดความรวมมอ ความเชอมน และความศรทธาในสงทด�าเนนการทงหมดอกดวย

สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสขไดจดกจกรรมโครงการเขาสนต (คตาน-ขรบหนงหมปลายอวยวะเพศชาย) ทถกหลกการแพทย เปนการชวยเหลอทงในแงความเชอ ความศรทธาของประชาชน ควบคมการตดเชอและปญหาจากการปฏบตของผปฏบตพนบานทไมเขาใจหลกการทางแพทยอกดวย บางสวนทบรการทางการแพทยของภาครฐเขาไมถง หรอยงไมสามารถอ�านวยความสะดวกไดเทาทควรนน สมาคมฯ ไดพยายามลดชองวางดวยการจดกจกรรมทท�าใหมการเขาถงมากยงขน เชน การคนหาและประเมนภาวะสขภาพของบคลากรในโรงเรยนปอเนาะ การจดการสขภาพและสงแวดลอมของมสยด เปนตน

76 77

สมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสขไดเขาไปมอบความเหลอทางการแพทยและสาธารณสขแกผอพยพและลภยจากสถานการณตางๆ เชน กรณผอพยพชาวโรฮงญาจากประเทศพมา ณ บรเวณสถานพกพงปาดงเบซาร-สะเดา ซงไดรบความอยตธรรมจากภยในประเทศของตน หรอตกเปนเหยอของขบวนการคามนษยทอาศยความไรสญชาตของชาวโรฮงญา มาเปนเครองมอในการแสวงหาผลประโยชน และเสนอขอเรยกรองตอรฐบาลในการปฏบตตอผอพยพและลภยดวยมนษยธรรม ไมละเมดสทธมนษยชน และเรยกรองใหมการจดการชวยเหลออยางเตมความสามารถ นอกจากนยงมผอพยพเชอชาตเตรก ซเรย และอนๆ

แมวา กระแสการเปลยนแปลงของสงคม เศรษฐกจ การเมอง ความยงยาก อปสรรคตาง ๆ นานปการ การทดสอบครงแลวครงเลาจากหลาย ๆ ปจจย รวมทงกระแสความวนวายจากเหตการณความไมสงบในพนท จะเปนปจจยคกคามตอการด�าเนนกจกรรมของสมาคมฯ อยางตอเนอง และไมมททาจะยตในอนาคตอนใกลน แตการทไดอาสามาเปนผน�าการเปลยนแปลงตอการจดการดานสขภาวะของชาวมสลมในประเทศไทย ผดอยโอกาส และประชาชนทเปนกลมเปาหมายอน ๆรวมทงการไดบรณาการวถการท�างานรวมกบหลาย ๆ ภาคสวน ภาครฐและเอกชน มลนธ องคกรตาง ๆ ทงรปแบบทางการและไมเปนทางการ ไดสรางประสบการณทมคณคาแกสมาคมฯ เพอการกาวเดนไปบนหนทางของการรวมกนสรางสงคมสนตสข สงคมวถธรรม สงคมสขภาวะ ทงน เพอจะท�าใหสมาคมฯ สามารถสงมอบประสบการณเหลานแกสมาชกระดบตาง ๆ หลากหลายวชาชพ สรางอดมการณแกบคคลเหลานนเพอยนหยดเคยงคการท�างานตามจรรยาบรรณแหงวชาชพและเพอสนองตอบความตองการของประชาชนผรอคอยการเปลยนแปลงในโอกาสตอไป

78 79

1 the Rugiagli Initiative (tRI) เปนเครอขายแพทย นกการทต และนกปฏบต ทมเปาหมายรวมกนในการปองกนและระงบยบยงความรนแรงทามกลางความขดแยงโดยการท�างานโดยตรงกบแพทยในทองถน งานของ tRI อยบนพนฐานของความเชอมโยงระหวางสขภาพกบสนตภาพซงเปนทยอมรบกนอยางกวางขวาง ไมอาจมสนตภาพไดหากสขภาพของประชาชนไมด และในทางกลบกนสขภาพจะดไมไดถาปราศจากสนต มโครงการและกจกรรมจ�านวนมากเกดขนภายใตความเชอมโยงนโดยมความส�าเรจระดบตาง ๆ tRI ไดท�าตามแนวคดนและมงทจะสรางเวทส�าหรบแพทยทมความคดเหมอนกนและแพทยรนตอ ๆ ไป ทจะแสวงหาวถทางใหม ๆ ทจะยบยงและปองกนความรนแรงในความขดแยง tRI มฐานการท�างานอยในอตาลและสวตเซอรแลนด และไดรบการกอตงขนโดยสมาชก 4 คน ทกคนเคยท�างานประจ�าในองคการอนามยโลก (WHO) และองคกรกาชาดสากล (ICRC) และอาศยเครอขายทปรกษาอนกวางขวาง ซงรวมถง คณะแพทยศาสตรแหงมหาวทยาลย Harvard ระบบขององคกรสหประชาชาต ภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชน และสถาบนการศกษาอน ๆ

2 มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) กอตงขนเมอป พ.ศ. 2553 เพอประสานงานและระดมทรพยากรและกจกรรม เพอบรรเทาปญหาทเกดจากความไมสงบในเขตไฟใต มยส. เปนผลมาจากความพยายามกอนหนานนทจะสนบสนนนกวชาการและนกวชาชพดานสขภาพใหชวยเหลอเหยอของไฟใตตงแตป พ.ศ. 2547 กจกรรมของมลนธฯ มตงแตการมอบทนเพอใหการบรรเทาทกขรอนของเหยออยางรวดเรว ไปจนถงการท�าวจยในประเดนทเกยวของเพอน�าไปสการสอสารสาธารณะในการขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงระดบนโยบาย คณะกรรมการอ�านวยการมลนธฯและผเชยวชาญทท�างานรวมกบมลนธฯ ตางกเปนผทมประสบการณยาวนานในจงหวดชายแดนใต เขาใจพลวตและววฒนาการของความขดแยงในพนทด งานของเครอขาย มยส. มดวยกน 4 ดาน คอ (1) เยยวยาและปรบปรงคณภาพชวตของเหยอและผทอยอาศยในพนทขดแยง (2) ชวยใหเกดการสมานฉนทในระดบชมชน (3) พฒนาความรทจะแกปญหาทชมชนก�าลงเผชญอย และ (4) สอสารกบสาธารณะเพอใหเขาใจสถานการณไฟใตดยงขน กจกรรมของมลนธทท�ารวมกบ tRI มงทจะสรางความรวมมอทเขมแขงกบพนธมตรในทองถน

บทท 9 การเสรมสรางสมรรถนะ

เพอการท�างานดานสขภาพและสนตภาพ:

ความรวมมอในภาคใตของประเทศไทย

Gabriella Arcadu, Louisa Chan Boegli, Urs Boegli, วระศกด จงสววฒนวงศ และ สภทร ฮาสวรรณกจ

สมาคมแพทยและนกการทตสวต-อตาเลยน ทมชอวา the Rugiagli Initiative (tRI)1 กบ มลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)2 ไดมความรวมมอกนตงแตป พ.ศ. 2556 องคกรทงสองมวสยทศนรวมกนวานกวชาชพดานสขภาพ โดยเฉพาะผทท�างานในประเทศของตนเองในพนททมความขดแยง มศกยภาพทจะชวยใหเกดความเขาใจดตอกนระหวางคขดแยง ชวยลดความรนแรง และน�าไปสสนตภาพในทสด การซกซอมศกยภาพดานนใหไดดและปลอดภยทสด อาจจะชวยเสรมสรางสมรรถนะในงานสนตภาพใหแกนกวชาชพสขภาพจ�านวนมาก

78 79

ความรวมมอในภาคใตของประเทศไทยความรวมมอระหวางงานดานสขภาพกบงานดานสนตภาพในภาคใตของไทยนนมลกษณะเดน

ไมเหมอนใครในหลายดาน ขอแรกคอการเสรมสรางสมรรถนะส�าหรบงานดานสขภาพและสนตภาพพรอมกนเปนเรองไมปกตส�าหรบนกวชาชพดานสขภาพ โดยเฉพาะอยางยงส�าหรบผทท�างานในพนททมความขดแยง ขอทสองกคอการเสรมสรางสมรรถนะส�าหรบงานดานสขภาพและสนตภาพมกจะสอนกนในมหาวทยาลยในประเทศทสงบสขหรอสอนผานทางระบบออนไลน

tRI มความเชอวานกวชาชพดานสขภาพมศกยภาพเชงสนตภาพอยในสญชาตญาณ ซงเกดจากความเหนแกประโยชนตอผอน จากค�าปฏญาณฮปโปคราเตสของแพทย และจากวธการแกปญหาอยางเปนระบบทเนนการใชหลกฐาน ทงหมดนท�าใหคนในวชาชพดานสขภาพเปนทนาเชอถอ ในขณะท tRI ก�าลงศกษาโครงการน�ารองเพอทดสอบความเชอของตนเอง มยส. กก�าลงมองหาพนธมตรรเรมทจะใชสขภาพเปนสะพานเชอมไปยงสนตภาพ ผานการตดตอทางวชาการไปไดระยะหนง ความรวมมอระหวางองคกรทงสองนกเปนรปธรรม

ตงแตเรมตน tRI ไดใชกลยทธพงเปาไปยงกลมแพทยเพอการฝกอบรมในงานดานสนตภาพ กลยทธนรวมถงการฝกอบรมในสถานทเกดเหต โดยใชพนททปลอดภยในบรเวณใกลเคยงกบพนทขดแยง หลงจากไดพจารณาขอด-ขอเสยอยางรอบคอบแลว มยส. เหนดวยกบกลยทธทวาน ทงสองฝายวเคราะหและอภปราย ใหน�าหนกกบขอดและจดออนรวมกน

PeaceNexus มลนธเอกชนสญชาตสวตทเชยวชาญในการชวยเหลอองคกรดานสนตภาพทอยในระยะกอรางสรางตว ใหการสนบสนนทางการเงนแกความรเรมน มยส. กไดรวมสนบสนนทงดานการจดการองคกรและดานงบประมาณ ผเชยวชาญ วทยากร และผจดการประชม ตางกอทศเวลาโดยไมมคาตอบแทนใหแกโครงการน

กระบวนการและการวางแผนเพอทจะรวมมอกบพนธมตรฝายไทย tRI ไดศกษาวจยจากเอกสารอยางละเอยด จนมความร

ความเขาใจตอความขดแยงทเปนอย ขยายการตดตอกบผคนเพอใหไดขอมลขาวสาร และคนหาจดเสยงและโอกาสศกษาความขดแยงและพฒนาการทางประวตศาสตรจากแงมมทตางกน

การประเมนภาคสนามไดเกดขนในป พ.ศ. 2556 ดวยการประสานงานและโดยค�าเชญชวนของ มยส. ไดมการจดท�าแบบสอบถามทเฉพาะเจาะจงเพอหาขอมลทค�านงถงความขดแยงและวฒนธรรมในพนท จากนนไดน�าไปประเมนรวมกบนกวชาชพดานสขภาพในกรงเทพฯ หาดใหญ (ซงเปนทตงของส�านกงาน มยส.) และ ในพนททมความขดแยง (นราธวาส ปตตาน สงขลา และยะลา)

80 81

เพอรวบรวมขอมลเพมเตม เพอวเคราะหความเสยงและโอกาส และเพอประเมนจดแขง-จดออนของระบบสขภาพและประเดนปญหาทางดานสงคม-เศรษฐกจ ในจงหวดชายแดนใต

ส�าหรบ tRI แลว การประเมนภาคสนามนไดท�าใหเกดความเขาใจทถองแทเกยวกบความขดแยงมากขนกวาทไดจากการวจยจากเอกสาร ท�าใหรจกผมสวนได-สวนเสยอยางกวางขวางและยงไดมโอกาสสรางพนธมตรใหม ๆ อกดวย

ในระหวางการประเมนภาคสนาม มยส.ไดจดเวทสนทนา เชญนกวชาชพดานสขภาพจาก ทกกลมความขดแยง กลมชาตพนธ กลมเพศสภาพ และกลมเฉพาะทางทางการแพทย การสนทนาเปนไปอยางเปดเผยและตรงไปตรงมา เปนครงแรกนบแตความรนแรงเรมขยายตวในป พ.ศ. 2547 ทนกวชาชพดานสขภาพในพนทความขดแยงไดมานงถกกนถงความขดแยง สภาวะยงยากทพวกเขาก�าลงเผชญอย ปญหาในการใหบรการสขภาพทด ความเสยงและโอกาสของการสมานฉนท และการลดความรนแรงในชมชนทพวกเขาท�างานอย พวกเขาตองการเรยนรมากขนเกยวกบบทบาทของตนเองในการสรางสนตภาพ และยงไดถกกนอยางกวางขวางถงแนวคดเกยวกบสนตภาพ ความสมานฉนท และการลดความรนแรง

ผเขารวมเวทสนทนาตางเหนวาจ�าเปนตองจดการอบรมเชงปฏบตการเกยวกบบทบาทของ นกวชาชพดานสขภาพในการสรางสนตภาพ หวขอทพวกเขาสนใจไดแก การไกลเกลย การเจรจาตอรอง การวเคราะหความขดแยง การจดการกบความหวาดระแวง สทธมนษยชน กฎหมายนานาชาตทางดานมนษยธรรม และวถทางทนกวชาชพดานสขภาพอาจสามารถชวยใหเกดสนตภาพได

ทมผเชยวชาญในการจดการอบรมเชงปฏบตการ

• น.พ. วระศกด จงสววฒนวงศ, ประธานคณะกรรมการ มยส.

• น.พ. ยงยทธ วงศภรมยศานต, กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข

• ดร. อทย ดลยเกษม, อดตอธการบดมหาวทยาลยศลปากร

• นายสมชาย หอมลออ, สถาบนสทธมนษยชนแหงเอเซยนานาชาต

• Dr Louisa Chan Boegli, tRI, Switzerland.

• Urs Boegli, the Rugiagli Initiative (tRI), Switzerland.

• Dr Kimberlyn Leary, Associate Professor, Harvard University Medical School, USA.

• Dr Klaus Melf, Associate Chief Medical Officer, Troms , Norway and Medical Peace

Work (MPW.)

• Dr Gabriella Arcadu, tRI, Italy.

• Dr Stephan Kolb, Nuremberg Clinic, Germany, MPW.

80 81

ในการเตรยมการเพอจดการอบรมเชงปฏบตการ tRI และ มยส. ไดรวมกนคดเลอกผเชยวชาญจากประเทศไทยและจากตางประเทศมารวมเปนวทยากรในแตละชวงเวลาของการอบรมดวยความละเอยดรอบคอบมาก เงอนไขในการคดเลอกกคอวทยากรจะตองเปนผมประสบการณตรงในเรองไฟใต หรอเปนผเชยวชาญทสามารถชใหเหนประเดนแนวคดส�าคญในหวขอนน ๆ อยางลกซง ผลการคดเลอกท�าใหไดทมวทยากรทงจากไทยและนานาชาตทสามารถตอบสนองตอความตองการของผเขารบการอบรม อกทงยงเปนเครอขายท tRI และ มยส. อาจใชเปนทรพยากรบคคลตอไปในโครงการอน ๆ ในอนาคต

การจดการอบรมเชงปฏบตการ 3 วนทจงหวดกระบการอบรมเชงปฏบตการส�าหรบนกวชาชพดานสขภาพในเขตไฟใตเรองการสนบสนนความ

เขาใจระหวางกนและการลดความรนแรง จดขนเมอปลายป พ.ศ. 2556 ทจงหวดกระบ ซงเปนสถานททไมไดรบผลกระทบ แตอยไมไกลนกจากพนทไฟใต

ผเขารวมอบรมจ�านวน 30 คน เปนนกวชาชพดานสขภาพ ผท�างานดานสงคม นกวชาการ และผบรหารโรงพยาบาล ในจ�านวนนม 9 คนทเปนมสลม ทเหลอเปนชาวไทยพทธ และครงหนงเปนผหญง การบรรยายโดยผเชยวชาญตางประเทศใชภาษาองกฤษ สวนผเขารวมประชมใชภาษาไทยสนทนา มลามแปลภาษาไทย-องกฤษไปกลบในเวลาเดยวกน

การอบรมเชงปฏบตการนมวตถประสงค 3 ประการ คอ 1) เพอตอบสนองตอความตองการเรยนร ดงทไดพจารณามากอนแลวจากการประเมนภาคสนาม 2) เพอสรางพนทปลอดภยใหแก นกวชาชพดานสขภาพทท�างานในพนททมความขดแยงไดออกเสยงแสดงความคดเหน ความกงวล และแสวงหากลยทธเพอรบมอกบปญหา และ 3) เพอเปนขนตอนแรกของชวงการศกษาความเปนไปไดในการประเมนแนวคดหลกและสมมตฐานของ tRI (ขนตอนสดทายของการศกษาความเปนไปได จะเปนการประเมนผลกระทบ)

การอบรมเชงปฏบตการนเปนวธหนงในการสรางเสรมความรวมมอระหวาง tRI กบผมบทบาทในประเทศไทย และสรางสมพนธกบพนธมตรนานาชาต ผลลพธจากการอบรมเชงปฏบตการนนบเปนกระบวนการเรมตนทน�าไปสการพฒนาตนแบบความรวมมอระหวาง tRI กบพนธมตรระดบชาต/นานาชาต

82 83

วธการและเนอหาของการอบรมเชงปฏบตการเพอท�าใหการอบรมเชงปฏบตการประสบผลส�าเรจ การมสวนรวมของผเขารบการอบรมนบวา

มความส�าคญยง ตองจดใหมสภาพแวดลอมทพวกเขารสกปลอดภยทจะแสดงความเหน ทงในระหวางหมพวกเขาดวยกนเองและกบกลมผเชยวชาญ ทงเรองประสบการณในวชาชพและความทาทายทพวกเขาไดเผชญมา นอกจากน ยงจ�าเปนทจะตองใหความรทางเทคนคในเรองการวเคราะหความขดแยง และใหเครองมอเพมขดความสามารถในการด�าเนนการกบสถานการณความรนแรงซงพรอมปะททจะเผชญทกวนในงานประจ�า ดวยเหตผลดงกลาวจงไดแบงการอบรมเชงปฏบตการออกเปน 3 ระยะ

ระยะท 1 มงเนนทความขดแยงและการวเคราะหปญหา จะมการน�าเสนอกรอบคดเชงวเคราะหของความขดแยงในจงหวดชายแดนใต และจดชวงเวลาโดยเฉพาะใหผเขารบการอบรมไดน�าเสนอปญหาทประสบในการใหบรการดานสขภาพ เพอใหชวงเวลานเกดประสทธผลด จะมการมอบการบานใหผเขารบการอบรมเตรยมกรณศกษาลวงหนาเพอน�าเสนอ

กรณศกษาทวานจะชวยน�าสถานการณจรงมาสหองอบรม ตวอยางเชนกรณความรนแรงทเกดขนอยางกวางขวางในยะลาและปตตาน และปญหาการใหบรการสขภาพอนเนองจากความไม ไววางใจกนทมเพมขนในชมชน การน�าเสนอดงกลาวท�าใหผเขารบการอบรมมสวนอยางมากในการก�าหนดกรอบของกจกรรม ทท�าใหเหนพลวตของความขดแยงในจงหวดชายแดนใต

ระยะท 2 มงเนนทการแบงปนความรและทกษะทสามารถน�าไปปฏบตไดจรง ซงผเขารบการอบรมจะไดรบความรเกยวกบแบบจ�าลองของการวเคราะหความขดแยง ทกษะในการเจรจาตอรองและการไกลเกลย การจดการกบภาวะขดแยงเชงจรยธรรม ปญหาสทธมนษยชนในภาคใต และ เครองมอทจะดงผมสวนไดเสยใหเขามามบทบาท และโอกาสในการพฒนาหลกสตรส�าหรบนกวชาชพดานสขภาพใหครอบคลมถงเรองสนตภาพและการลดความขดแยงรนแรง จะมการบรรยายในแตละหวขอ ตามดวยการท�างานกลม และการท�าแบบฝกหดเชงปฏบตการ หรอการแสดงความคดเหนทวไปเพอใหเกดการมสวนรวมและการแบงปนแนวความคดใหมากทสด

หวขอเรองหลกของ การอบรมเชงปฏบตการ• แนะน�าความขดแยงจากการเมองเชงชาตพนธ, กระบวนการสนตภาพในภาคใต, การทตเพอสนตภาพผานหลาย ๆ ชองทาง• งานสขภาพกบสนตภาพในทางทฤษฎและทางปฏบต• ขอยงยากทางจรยธรรมทบคลากรทางการแพทยอาจประสบ ทามกลางความขดแยง ภายในประเทศ

82 83

ระยะท 3 เปลยนเปาความสนใจไปทการวางแผนปฏบตงานและกจกรรมทจะตองท�าตอไป แบงผเขารบการอบรมออกเปนกลมยอยขนาดเลก เพอใหพวกเขาไดถกกนอยางละเอยดเพอหาวธการปฏบตงานในสถานการณตาง ๆ

ในกระบวนการการอบรมเชงปฏบตการทกขนตอน มทปรกษาทพดภาษาไทยและองกฤษไดคลองคอยอ�านวยความสะดวก และชวยใหเกดความเชอมโยงระหวางสวนตาง ๆ วทยากรทานน (ซงมลามมออาชพคอยชวย) อ�านวยความสะดวกใหผเขารบการอบรมไดมปฏสมพนธและสอสารกบวทยากรชาวตางชาตไดดขน

ผลทไดจากการอบรมเชงปฏบตการผลลพธหลก ๆ จากการอบรมเชงปฏบตการนกคอความรเรมสประการ พรอมดวยแผนปฏบต

การทสอดคลองกนทจะน�าไปปฏบตไดจรงในไมกเดอนตอมา มการระดมสมองเพอใหไดมาซงความรเรมนตลอดการอบรม โดยแตละกลมจะมผเชยวชาญทงไทยและตางประเทศคอยชวยเหลอ ในชวงเวลาสดทายของการอบรมแตละกลมจะน�าเสนอแผนปฏบตการส�าหรบความรเรมนน ๆ โดยละเอยด ผเขารบการอบรมแตละกลมจะเสนอวตถประสงค ผลลพธทตองการ และแนวปฏบตเปนขนตอน พรอมทงก�าหนดระยะเวลาการท�างานทจะน�าแผนไปลงมอปฏบต

ความรเรมและแผนปฏบตการดานตาง ๆ หลงการฝกอบรมดานสขภาพจต การลดความโกรธ และความรนแรงเปาหมายของความรเรมนคอการลดการถายทอดความรนแรงจากคนรนหนงไปสอกรนหนง

เนองจากโรคเครยดหลงเหตการณสะเทอนขวญ (PTSD) ทงในคนวยหนมและเดกมกปรากฏใหเหนในรปของการย�าคดย�าท�าและอาการกาวราว ดงนนจงควรมแผนเพมบรการดานสขภาพจตไปยงกลมเปาหมายทเปนคนวยหนมและเดก ซงอยในครอบครวทไดรบผลกระทบจากความรนแรงทงทางตรงและทางออม การคดเลอกกลมเปาหมายจะเลอกกลมทปกตแลวไมอาจเขาถงบรการสขภาพไดโดยเฉพาะบรการดานสขภาพจต และเพอสงเสรมบรการดานสขภาพจตน จะมการวางแผนกลยทธการเขาหาผปวยดวยการอบรมใหพอแมมความออนไหวกบสญญาณและความเสยงตอการเกดความกระทบกระเทอนทางจตใจในเดก กลมนจะมนกจตวทยาสตรมสลมซงเปนทรจกกนดและท�างานอยในพนทขดแยงอยแลวเปนผน�ากลม

84 85

ดานการพฒนาหลกสตรในโรงเรยนแพทยความรเรมนตองการบรรจหวขอ ‘สขภาพกบงานสนตภาพ’ เขาไปในหลกสตรมาตรฐานของ

โรงเรยนแพทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร กลมนจะพฒนาวธการเปนขนเปนตอนโดยเรมจากการสรางความยอมรบในหมอาจารยของสถาบนการศกษาตาง ๆ ชกชวนและสรางความตระหนกใหกลมคนเหลาน ทดลองหลกสตรในเบองตน แลวจงพฒนาเขาไปสหลกสตรประจ�าของโรงเรยนแพทยและโรงเรยนพยาบาลอน ๆ เพอใหแนใจวาหลกสตรมความเหมาะสม แตละขนตอนจะไดรบการประเมนเชงลก อาจารยอาวโสและผเชยวชาญการพฒนาการศกษาจากมหาวทยาลยสงขลานครนทรจะน�าการรเรมน (ดเพมเตมในบทท 10)

ดานการสนบสนนความเขาใจรวมกนและกระบวนการสนตภาพ – การมสวนรวมของแพทยในการเจรจาสมานฉนทในชองทางท 2

แผนปฏบตการนมงเนนทการรวบรวมบคลากรดานสขภาพทอยในกระบวนการเพอสนตภาพชองทางท 2 และ 3 ทด�าเนนการอยแลวในเขตไฟใต งานหลกของแผนงานนคอการสรางเครอขายนกวชาชพดานสขภาพในจงหวดชายแดนใต เครอขายนจะชวยเปนกรอบการท�างานทจะกอใหเกดความรสกรวมเปนสวนหนงของความพยายามสรางสนตภาพ นอกจากน เครอขายนยงอาจเปน กรอบในการสรางชดบรการสขภาพส�าหรบภาคใตทเหมาะสมกบพนท ผน�ากลมนคอผอ�านวยการโรงพยาบาลระดบอ�าเภอแหงหนง

ดานความรเรมดานการจดทมงานบรณาการเพอเขาหาชมชน – มสยดสขภาพแผนปฏบตการนจะมงเนนทการเพมการเขาถงบรการสขภาพกบชมชนในพนทซงถกควบคม

โดยฝายตรงขาม และในพนทซงบคลากรทางการแพทยไมอาจเขาถงได3 กลยทธทใชกคอการท�าใหอหมามและเจาหนาทในพนทเขามามบทบาทเพอใชมสยดรอบ ๆ พนทดงกลาวเปนศนยบรการสขภาพ อนจะท�าใหชาวบานรสกสบายใจทจะใชบรการ แผนงานนจะไดรบการสนบสนนจากหนวยบรการสขภาพเคลอนทซงสามารถใหบรการในระดบเบองตนไดเพอเพมระดบบรการและความมนใจ นายแพทยมสลมทมชอเสยงกบผอ�านวยการโรงพยาบาลอ�าเภอเปนผน�ากลมน

วทยากรทงไทยและนานาชาต จะไดตดตอกบผน�ากลมทง 4 ในชวงระยะเวลาตอมาอกหลายเดอน เพอใหความชวยเหลอและค�าแนะน�าในการลงมอปฏบตตามแผนปฏบตการ และไดตดตอเพอท�าหนาทเปนพเลยงตอมาตลอดชวงระยะเวลาของการจดท�าหนงสอเลมน ซงไดรบการสนบสนนการจดพมพโดยสถานเอกอครทตสวตเซอรแลนดในกรงเทพฯ

3 พนทซงบคลากรทางการแพทยฝายรฐไมอาจเขาถงไดอาจเกดไดจากหลายสาเหต เชน พนทนนถกควบคมโดยผกอความไมสงบ หรอพนทนนเปนพนททเพงมเหตการณรนแรงเกดขน

84 85

ในมมของการเสรมสรางสมรรถนะและการสรางเครอขาย ผเขารวมอบรมตางเหนพองกนวาการอบรมเชงปฏบตการนใหประโยชนในการไดเรยนรและการสรางสมพนธภาพ ผเขารวมอบรมตางกเอาจรงเอาจงกบการอบรมตลอดระยะเวลา 3 วน พวกเขาถกกนอยางเปดเผยในประเดนความทาทายและปญหาทพวกเขาเผชญอยในพนทขดแยง แมแตเมอตองถกกนในเรองทมความออนไหว เชน การเลอกปฏบตอนเนองมาจากภาษาและชาตพนธ อตลกษณและการก�าหนดอนาคตตนเอง ตลอดจนถงการทความรนแรงยงไมไดรบการแกไข พวกเขากยงพดคยกนไดโดยปราศจากการเผชญหนา

การน�าทกคนออกจากพนทขดแยงและใหพวกเขาไดมบรเวณปลอดภยนบเปนความส�าเรจในการสรางบทสนทนาทสรางสรรคและความเขาใจรวมกน นอกจากน การจดอบรมเชงปฏบตการในจงหวดทไมไกลจากพนทขดแยงกเปนทางเลอกทท�าใหนกวชาชพดานสขภาพพอจะสามารถปลกตวจากภาระงานทมอยมากมารวมการอบรมได อกทงยงท�าใหสามารถมองเหนประเดนปญหาไดอยางใกลชดอกดวย

ในระหวางการอบรม เหนไดวานกวชาชพดานสขภาพทเขารวมอบรมตางกเปนกงวลกบปญหาทพวกเขาเผชญอยทกวน ปญหาเหลานไดแก ความปลอดภยตอตนเอง ตอครอบครว ตอเพอนรวมงานและผใตบงคบบญชา ขอระแวงสงสยจากทหารในพนทและจากผน�าทางการเมอง แรงกดดนทางการเมอง และ ปญหาจรยธรรม ปญหาอกประการหนงกคอการเขาไมถงชมชนบางชมชน ดวยเหตผลไมเพยงแตจากกระบวนการท�างานของทหารเทานน แตยงเนองจากการแบงขวและอดมการณทขดแยงกนในทงสองฝาย ผเขารวมอบรมตางกยอมรบวาดชนบงชดานสขภาพในพนทขดแยงอย ในสภาพย�าแยเมอเปรยบเทยบกบพนทอนของประเทศไทย

ไดมการคดหาวธรบมอกบปญหาเหลานทนาชนชม ผเขารวมการอบรมไดยอมรบทกษะ แนวคด และความรทไดแลกเปลยนกนในระหวางการอบรม เนองจากพวกเขาตางกเคยประสบกบสถานการณทอาจน�ากลยทธการรบมอทแตกตางหลากหลายไปใชได กลยทธการรบมอทวาน บางสวนอาจน�าไปแปลงเปนแผนปฏบตการไดเลย และนบเปนผลลพธทมประโยชนมากทสดของการฝกอบรม เพราะสามารถน�าไปพฒนาและสงตอใหแกนกวชาชพดานสขภาพทงในพนทไฟใตและพนทอน มหลายกรณทผเขารวมการอบรมตองการตรวจสอบวาวธการรบมอทพวกเขาท�าอยนนถกตองแลว กรณนขอคดเหนจากวทยากรจากภายนอกชวยใหเกดความมนใจในจดนไดอยางด

86 87

นอกเหนอจากประโยชนทไดจากขอเสนอของผเขารวมการอบรมแลว การฝกอบรมยงมประโยชนทไดน�าบคคลตาง ๆ ใหมารวมพดคยกน ซงประกอบดวยนกวชาชพดานสขภาพทงชาย-หญง จากทงสองฝายของคขดแยง และจากหลายกลมชาตพนธ (ชาวไทยพทธ ชาวไทยพทธเชอสายจน ชาวไทยครสต และชาวมสลมเชอสายมลาย) การไดถกกนในเรองทปกตเปนเรองตองหามอยางเปดเผยไดสรางสมพนธภาพและความไววางใจใหเกดขนระหวางกน การฝกอบรมครงนจงนบเปนกาวแรกของการสรางความเขาใจในอกฝายหนง ไมเพยงแตบนพนฐานของวชาชพเทานน แตยงไปถงระดบบคคลอกดวย จงคาดหวงไดวาความสมพนธทเกดขนนจะน�าไปสการสรางเครอขายนกวชาชพทคดเหมอน ๆ กน ซงจะไดชวยเหลอซงกนและกนในประเทศไทย และในพนทขดแยงอน ๆ ของโลกตอไป

การประเมนผลกระทบของการอบรมเชงปฏบตการหลงจากโครงการนเรมไปได 1 ป ทมประเมนจาก tRI และ มยส. ไดกลบเขาไปในพนท

ไฟใต โดยมวตถประสงคเพอประเมนวาความรเรมตาง ๆ ทคดกนไวในการอบรมเชงปฏบตการนนมพฒนาการไปอยางไร เพอเขาใจถงความเปนไปไดของแนวคดและกลยทธการด�าเนนงานของโครงการน�ารองน การประเมนดงกลาวเปนการเรยนรตอเนองของกลมบคคลทท�างานรวมกนในโครงการ โครงการอบรมเชงปฏบตการในกระบไมไดถกออกแบบใหเปนเหตการณเดยว ๆ แตเปนจดเรมตนของสายธารของความสมพนธและกจกรรมอนตอเนองกบเครอขายทองถนและเครอขายนานาชาต

การประเมนนเรมขนหลงเกดเหตการณความไมสงบทางการเมองครงใหญไดไมนานซงท�าใหเกดการเปลยนรฐบาลในประเทศไทย และเกดการยตการเจรจาสนตภาพระหวางรฐบาลไทยชดกอนนกบผกอความไมสงบมสลมในพนทภาคใต การประเมนมกรอบค�าถามในการเกบและวเคราะหขอมลดงน คอ มอะไรเกดขนบางหลงการฝกอบรม โครงการประสบปญหาอะไรบาง โครงการตองการความชวยเหลออะไรบางเพอจะเดนหนาตอไป หากยอนเวลากลบไปได การจดฝกอบรมเชงปฏบตการควรจะไดท�าอะไรทแตกตางออกไปจากเดมหรอไม และไดมเครอขายอะไรเกดขนบางหรอไม

การประเมนไดกระท�าผานกจกรรมตาง ๆ ดงน- การสมมนาประเมนผลกระทบรวมกบผเขารวมฝกอบรมเชงปฏบตการทจงหวดกระบบางสวน- การลงเยยมพนททไดรบผลกระทบหลายครง ในจดทมแผนจะด�าเนนงานตามความรเรมน และ- การพบปะกบปจเจกบคคลและกลมบคคลผมสวนได-เสย เพอทจะกอใหเกดการรวมมอ

เชน อหมาม ผใหญบาน คร อาจารยมหาวทยาลย บคลากรทางการแพทย ผสอขาว และผแทนจากหนวยงานทเกยวของกบกจกรรมทางการทตวถท 2 (ดค�าอธบายค�าวา การทตวถท 2 ไดทบทน�า)

86 87

ในบรรดาความรเรมทง 4 ดานทกลาวมาแลว ม 2 ดานทมกจกรรมทแขงแกรงเกดขนตามมา

1. การพฒนาหลกสตรคณะกรรมการคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ไดมการประชมเพอพจารณา

การเพมเนอหาทางดานสขภาพและสนตภาพเขาไปในหลกสตรแกนของคณะแพทยศาสตร อยางไรกตาม ทประชมไดตดสนใจใหเนอหาดงกลาวอยในกจกรรมเสรมหลกสตรและการสมมนา การบรรยายของ tRI และ มยส. ซงเปนสวนหนงของกจกรรมเสรมหลกสตรไดรบการตอบรบอยางดจากทงอาจารยและนกศกษา นอกจากน ยงไดเรมมการแปลเอกสารออนไลนเกยวกบงานดานการแพทยเพอสนตภาพเปนภาษาไทย

2. มสยดสขภาพโปรแกรมนเปนโปรแกรมทก�าลงด�าเนนการอยในอ�าเภอทไดรบผลกระทบจากความรนแรง

ในจงหวดนราธวาส โดยมสยด 10 แหงจากทงหมด 34 แหงไดรบการก�าหนดใหเปนมสยดสขภาพ มสยดสขภาพเหลานไดใหบรการปฐมภมแกกลมครอบครวจ�านวนหนง หลงจากการอบรมเชงปฏบตการทกระบ ผอ�านวยการโรงพยาบาลอ�าเภอไดเจรจาเพอขอใชพนทมสยดใหแกทกคน ซงรวมถงชมชนหางไกลทบคลากรทางการแพทยไมสามารถเขาถงได ในบางกรณมสยดสขภาพไดใหบรการไปถงหมบานทอยหางไกลและหมบานทปรกตไมสามารถเขาถงได

ความรเรมประการหนงทไมไดคดกนมากอน แตไดรบแรงบนดาลใจจากการอบรมเชงปฏบตการคอ การจบคระหวางหมบานสแดงและสเขยว (หมบานสแดงคอหมบานทอยใตอทธพลของ ผ กอการ และหมบานสเขยวคอหมบานทอยใตการควบคมของรฐบาล) ความรเรมนเปนการเสนอบรการดานสขภาพใหแกหมบานสเขยวทอยใกลเคยงกบหมบานสแดง กจกรรมดงกลาวนชวยท�าใหเกดปฏสมพนธมากขนระหวางชมชนสแดงและสเขยว เมอเวลาผานไปความเชอมนตอการใหบรการสขภาพจะเพมขน ซงน�าการสาธารณสขไปสการเขาถงหมบานทเดมไมสามารถเขาถงได เพอประชาชนจะไดมสขภาพทดขน

นอกจากน ยงไดมการรเรมเปนครงคราวเพอขอใหปราชญชาวบานในพนทออกเยยมชมชนเพอชกชวนใหชาวบานเขามามสวนรวม โดยการสอนวถของอสลามทจะลดความรนแรง และบมเพาะวธแกปญหาความขดแยงดวยการไมใชความรนแรงภายในหมบานนน ๆ

88 89

การประเมนผลพบวา ไมใชผเขารวมฝกอบรมเชงปฏบตการทกคนทพรอมจะเขารวมในงานสนตภาพ เปนวฒนธรรมของสงคมไทยทผคนมกไมอยากยงเกยวกบเรองทไมใชเรองของตนเอง โดยเฉพาะในเรองการเมอง และงานดานสนตภาพกถกมองวาเปนงานดานการเมอง มตอน ๆ ไดแก ความกลวการแกแคนระหวางกลม การสญเสยความนาเชอถอ และการเขาถงชมชนทตองการความชวยเหลอ ดวยเหตน จงนาจะสรปไดวา ความรและทกษะทไดรบจากการฝกอบรมเชงปฏบตการไมเพยงแตเปนเครองมอในการท�างานสนตภาพ แตยงเปนเครองมอททรงพลงเสรมสมรรถนะของ นกวชาชพดานสขภาพในการรบมอและใหบรการสขภาพในสถานการณทยากล�าบาก

แมวาทมงานไมสามารถตดตามความคดรเรมไดทงหมด กจกรรมใหม ๆ กไดเกดขนจากการเขารวมฝกอบรมเชงปฏบตการ ผเขารวมฝกอบรมเชงปฏบตการทานหนงไดรบรางวลแพทยชนบท ดเดนในชวงท tRI และ มยส. ก�าลงท�าการประเมนกจกรรม ในงานแถลงขาวกบสอมวลชน นายแพทยผนนไดกลาวถงบทบาทของแพทยในการสรางสนตภาพและการลดความรนแรงวาเปนงานทมความส�าคญยงในพนททมความขดแยง

อยางนอยทสด ทกษะทไดรบจากการฝกอบรมเชงปฏบตการกไดถกน�าไปใชเพอแกปญหาในสภาพแวดลอมการท�างานทมงปรบปรงสมรรถนะทางดานสขภาพ กลาวโดยทวไปแลว มผเขารวมกจกรรมจ�านวนไมนอยทไดรบสาระ ความเชอมโยงระหวางสนตภาพและสขภาพไดเขาถงผรบการอบรมจ�านวนไมนอย และการฝกอบรมเชงปฏบตการครงนนกไดกอใหเกดกรอบแนวการวเคราะหทท�าใหการมบทบาทรวมในกจกรรมดานสนตภาพเปนรปธรรมทเปนไปได

บทสรปความรวมมอทเกดขนไดเปดพนทใหเกดทศนคตทดสวนบคคลและเพมสมรรถนะในกจกรรม

ดานสนตภาพ อยางนอยกในผเขารวมกจกรรมสวนหนง กลยทธโดยรวมทเนนไปทความรวมมออยางเขมขนกบพนธมตรในประเทศดจะเปนวธการทไดผลทจะสรางวฒนธรรมทท�าใหงานดานสขภาพและสนตภาพเตบโตไปดวยกนได ซงจะสรางผลกระทบเชงบวกแบบทวคณไดในทสด ความรแบบคนในจากพนธมตรในประเทศในเรองสถานการณทองถน พฒนาการทเกดขนรายวน ประเดนปญหา เครอขายและทรพยากรนบเปนสงทมคายง ในอกดานหนง ผรวมงานจากนานาชาตกมสวนใหความเชยวชาญ การไมมสวนเกยวของกบความขดแยงโดยตรง มมมองจากคนนอก และประสบการณแตกตางทยนยนความถกตองของแนวคด และการชวยสรางแรงบนดาลใจใหคนในพนท นอกจากน บางครงผรวมงานจากนานาชาตกอาจใหขอเสนอและจดการกจกรรมทมความออนไหวไดงายกวาหนวยงานในประเทศตนเอง

88 89

ในการทจะท�ากจกรรมสรางเสรมสมรรถนะในอนาคต สงแรกทควรท�าอยางยงคอการสงเสรมสงทนกวชาชพดานสขภาพจ�าเปนตองเรยนร ในกรณของภาคใตของประเทศไทยน สงส�าคญล�าดบแรกคอการเพมขอบเขตของกลไกการรบมอเพอความอยรอดและเพอการใหบรการสขภาพทสอดคลองกบหลกการทางวชาชพ มบคลากรทางการแพทยจ�านวนมากทก�าลงเผชญกบปญหาในการท�างานในพนทขดแยงคลายคลงกบปญหาทไดน�าเสนอในทน

ประเทศผใหความชวยเหลออาจสามารถจดสรรทรพยากรจ�านวนมากใหไดในการฝกอบรมบคลากรทางการแพทยจากนานาชาตเพอมาท�างานในพนทขดแยงในตางประเทศในฐานะคนตางชาต แตพวกเขากมกจะละเลยทรพยากรดานสขภาพในประเทศนน ๆ ทง ๆ ทเปนทรพยากรทมคา บคลากรดานสขภาพในทองถนสามารถเปนไดทงตวเชอมตอส�าหรบผเชยวชาญตางชาตและตวเชอมตอไปยงแนวทางแกปญหาความขดแยง ความรเรมในโครงการนไดแสดงใหเหนเปนอยางนอยวา ความรวมมอระหวางบคลากรในประเทศและผเชยวชาญนานาชาตนนมคณคา และการมงเนนสรางเสรมสมรรถนะของนกวชาชพดานสขภาพในประเทศไดมสวนสรางทรพยากรทมคายงในการแกปญหาความขดแยงภายในประเทศ

90 9190 91

บทท 10 ศานต-สขภาพศกษาส�าหรบวชาชพทางการแพทยKlaus Melf และ พรรณทพย ฉายากล

บทท 11 กฎหมายสทธมนษยชนในบรบทภาคใตของประเทศไทย: ผลกระทบตอบคลากรดานสาธารณสขไพสฐ ภษตตระกล

บทท 12 เมอการแพทยเพยงล�าพงเปนสงทไมเพยงพอ: หลกการเบองตนของการตอรองส�าหรบแพทยKimberlyn Leary

บทท 13 การจดการความคลางแคลงและการสรางความเชอใจ Urs Boegli

90 9190 91

บทท 10 ศานต-สขภาพศกษาส�าหรบวชาชพทางการแพทย

Klaus Melf และ พรรณทพย ฉายากล

ในรอบ 25 ปทผานมา มความรเรมทจะฝกอบรมใหแกแพทยและนกวชาชพสขภาพอน ๆ ในเรองสนตภาพ จากหลกสตรส�าหรบโรงเรยนแพทย เชน แพทยศาสตรกบสงครามปรมาณ1 (Medi-cine and Nuclear War) แพทยศาสตรกบสนตภาพ2 (Medicine and Peace) ไปสกรอบทฤษฎใหม เชน สขภาพเปนสะพานสสนตภาพ3 (Health as a Bridge for Peace) สนตภาพผานสขภาพ4

(Peace through Health) และงานสนตภาพทางการแพทย5 (Medical Peace Work) ถาพนธกจของทมสขภาพคอการปองกนและลดการมโรคภยไขเจบและสรางเสรมสขภาพแลว ท�าไมถงตองไปเกยวของกบการฝกอบรมเรองสนตภาพใหแกทมสขภาพเลา

ท�าไมตองศานต-สขภาพศกษาเหตผลทชดเจนคอสงคราม ความรนแรง และการใชอ�านาจในทางทผดไดสรางผลกระทบ

เชงลบอยางมหาศาล ความรนแรงทางตรงฆาประชาชนประมาณ 1.5 ลานคนในทก ๆ ป มผคนบาดเจบ พการ และ/หรอตองทนทกขทรมานจากผลทางออมของความรนแรง เชน การตองถกบงคบใหยายถน ความหวโหย และภาวะทชวตทางสงคมตองแหลกสลายมากกวานนหลายเทา6 ความรนแรงจงเปนประเดนทส�าคญมากทางสขภาพ การปองกนความรนแรงจงเปนงานสาธารณสขทส�าคญแตบคลากรสขภาพกอาจจะมสวนสรางความรนแรงถาไมยดถอจรรยาบรรณและความรบผดชอบ7 หรอไมรบรเรองบรบททขดแยงและผลดานลบจากการปฏบตงานของตน8

1 International Physicians for the Prevention of Nuclear War, Medicine and Nuclear War: A medical curriculum. Cambridge, MA, 1988.2 UN Commission on Disarmament Education, International Physicians for the Prevention of Nuclear War and Physicians for Social Responsibility. Medicine and Peace: A model curriculum for medical students, 1993, draft.3 World Health Organization and Emergency Humanitarian Action. Report on the First World Health Organization Consultative Meeting on Health as a Bridge for Peace. Annecy, France: Les Pensières, 1997.4 Arya, N., ‘Peace through Health II: A Framework for Medical Student Education’. In Medicine, Conflict & Survival, Vol. 20, No. 3, 2004, pp. 258–262.5 Melf, K., Exploring Medical Peace Education and a Call for Peace Medicine. Master’s thesis. Tromsø, Norway: Centre for Peace Studies, University of Tromsø, 2004.6 Krug, E.G., Dahlberg, L.L. et al. World Report on Violence and Health. Geneva: World Health Organization, 2002.7 Miles, S.H., ‘Abu Ghraib: Its Legacy for Military Medicine’. The Lancet, Vol. 364, No. 9435, 2004, pp. 725–729.8 Anderson, M.B., Do No Harm: How Aid Can Support Peace or War. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 1999.

92 93

มวธการหลายวธทงทบงบอกเปนนยหรอมองเหนอยางชดแจงทวชาชพสขภาพและองคการสขภาพจะปรบเปลยนความขดแยง สรางความกลมเกลยว ความยตธรรม ความเสมอภาคทางสขภาพ และการพฒนาอยางยงยน9 เพราะสนตภาพไมใชเงอนไขทสถตอยกบท แตเปนความสามารถในการจดการความขดแยงอยางสรางสรรค10 ความสามารถดานสนตภาพของปจเจกบคคลและของสงคมเปนเรองเสรมใหเขมแขงได หลกสตรศานต-สขภาพในโรงเรยนแพทยและวชาชพสขภาพจะมบทบาทในเรองนไดอยางมาก

สงทจะไดตามมาจากการฝกอบรมในการปรบปรงความสามารถดานสนตภาพของวชาชพสขภาพ สงส�าคญคอตองก�าหนดผลลพธ

จากการฝกอบรมนน ๆ การหารอกนทนอรเวย11 และศรลงกา12 ไดรายการผลลพธหรอสมรรถนะทพงประสงคดงตอไปน

1. การวนจฉยและน�าเสนอรปแบบและระดบตาง ๆ ของความรนแรง2. ความเขาใจเรองปจจยทางสงคมทก�าหนดสถานะสขภาพ คนหากลมเปราะบางใหพบ และ

น�าเสนอเรองความไมเทาเทยมดานสขภาพและความรงเกยจเดยดฉนท3. การมองเหนและประยกตหลกการดานจรยธรรมและกฎหมายในแตละสถานการณทเผชญอย4. ความเปนผน�า ความสามารถในการประสานงาน สามารถจดการกบความเครยดและดแล

สมาชกในทม รวมทงตนเองเมอเผชญหนากบความรนแรง5. สมรรถนะในการสอสารกบปจเจกบคคล กลมคน ผมอ�านาจ และสาธารณชน และการ

เคารพในความแตกตางดานวฒนธรรมและภมหลง6. การรบรศกยภาพดานงานสนตภาพของภาคสวนสาธารณสขและใชศกยภาพนนตามโอกาส

ทเหมาะสมในพนทนน ๆ7. ความเขาใจและการประยกตใชกฎหมายนานาชาตดานสทธมนษยชนและหลกมนษยธรรม

ทเกยวกบสขภาพ8. การพฒนาทกษะดานสนตภาพ การวเคราะหความขดแยง และระบเหตผลของความรนแรง

และความยงเหยงในสงคม

9 Melf, K., อางแลว, 2004.10 Galtung, J., ‘What is peace studies?’ In J. Johansen and V. Vambheim, eds., Three Papers by Johan Galtung. Tromsø, Norway: Centre for Peace Studies, University of Tromsø, 2002.11 Melf, K., อางแลว, 2004.12 Karunathilake, I., Outcome-based Approach in Development of a Peace Curriculum. Presentation to the Pre-Conference Workshop on Peace and Health, 39th Conference of Asia-Pacific Academic Consortium for Public Health, Saitama, Japan, 22–25 Nov. 2007.

92 93

13 Melf, K., อางแลว, 2004.

9. ความเขาใจตอกรอบหลกการ ‘ไมกอโทษ (Do No Harm)’ และไวตอความขดแยง10. การบมเพาะวธการสอสารทไมใชความรนแรง การรบฟงดวยความเหนใจ การคนหาความ

รสกและความตองการพนฐานของคสนทนา

เพอบรรลผลลพธเหลานตองมการพฒนาเนอหาหลกสตร วธการจดการเรยนการสอน และ วธการประเมนผล

จะจดการฝกอบรมศานต-สขภาพอยางไรดงานดานสนตภาพและงานดานสขภาพมสวนททบซอนกนอย หลกสตรแพทยศาสตรทมอย

สามารถท�าใหบรรลผลลพธขอ 1 ถง ขอ 5 ไดอยแลว วชาชพทเกยวกบการแพทย เชน สาธารณสข สขภาพจต จตเวช สงคมศาสตรการแพทย อาชวเวชศาสตร สขภาพผลภย สขภาพเดก จรยศาสตรทางการแพทย การสอสารทางการแพทย การแพทยในสถานการณภยพบต นตเวชศาสตร และการบรหารสาธารณสข ลวนเกยวของโดยทางออมกบประเดนดานสนตภาพอยแลว การเสรมประเดนทางสนตภาพใหเขมแขงขนชวยสรางความสามารถทงดานสขภาพและดานสนตภาพไปพรอม ๆ กน ผลลพธอน ๆ ในขอ 6 ถงขอ 10 เกยวของกบสนตวธและการจดการความขดแยงโดยตรง และไมคอยพบในหลกสตรแพทยทวไป การจดหลกสตรพเศษเสรม และการจดกจกรรมนอกหลกสตร จะชวยใหบรรลผลลพธทตองการเหลานนได การฝกอบรมดานสนตวธโดยตรงเปนวธทไดผลทสดในการเสรมใหวชาชพสขภาพม ‘ผลงานดานสนตภาพ’ ทเขมแขง

วธการจดการเรยนการสอนทเหมาะสมมงานตพมพไมมากนกเกยวกบวธการจดการเรยนการสอนเพอเสรมความสามารถดาน

สนตภาพใหแกวชาชพสาธารณสข ประสบการณการสอนในวชาจรยศาสตรการแพทยและการปองกนความรนแรง (ทงกบคนในบานเดยวกน และกบคนอน) บงบอกวาวธใชกรณศกษาเปนวธทดทสด ตองใหผรบการอบรมใชทฤษฎแกไขปญหาทเกดจรงเปนกรณ ๆ ไป ฉะนนหลกสตรตองปรบใหเหมาะสมกบบรบทในแตละพนท ยงมภาคปฏบตมากเทาไรยงเปนประโยชนตอการพฒนาทกษะและการปรบเปลยนพฤตกรรมของผเรยนใหดขน งานดานสนตภาพตองเกยวของกบหลายภาคสวนและหลายสาขาวชา ซงอาจารยแพทยสวนใหญยงไมคอยมประสบการณดานสนตภาพและการจดการความขดแยง อาจารยทสอนดานศานต-สขภาพจงตองมาจากหลายสาขาวชา13

94 95

กลม Medical Peace Work ในฐานะทรพยากรส�าหรบการฝกอบรมองคกรดานการแพทยเพอสนตภาพในยโรป และสถาบนการศกษา ไดรวมตวกนจดตง

Medical Peace Work และจดหลกสตรแบบออนไลน 7 ตอนจบ (หลกสตรชอวา Medical Peace Work14 เหมอนกน) เปนหลกสตรเรยนฟรบนอนเตอรเนต ผท�างานดานสขภาพสามารถเรยนดวยตนเองเพอใหเขาใจวาสขภาพเขาไปเกยวกบสนตภาพไดอยางไร สถาบนบางแหงน�าหลกสตรนไปรวมกบหลกสตรปรกตท�าใหผเรยนไดเครดต (หนวยกต) ของสถาบนนน ๆ ตวอยางของสถาบนดงกลาวไดแก มหาวทยาลยในนอรเวยท Tromsø และ Bergen สอการสอนอน ๆ เชน วธการน�าเสนอแบบใหมและเอกสารประกอบการสอนมอยแลวส�าหรบใหสถาบนอนใช จะไดไมตองเสยเวลาไปพฒนาสอใหมทงหมด สถาบนในประเทศไทยทสนใจสามารถปรบเนอหาหลกสตรและวสดการสอน เพมเนอหาและปรบเปลยนรปแบบใหสอดคลองกบบรบทของตน ทรพยากรออนไลนเหลานอยท www.medicalpeacework.org

ใครเปนผมสวนได-เสยในศานต-สขภาพศกษาสวนใหญ นกวชาการในโรงเรยนแพทยและโรงเรยนพยาบาลสอนสนต-สขภาพศกษาอยแลว

นอกจากนน คนทรบผดชอบดานทรพยากรมนษยในโรงพยาบาลและสถานพยาบาลกมสวนส�าคญ ในการจดการศกษาแบบนดวย สมาคมชมรมบคลากรสขภาพ องคกรพฒนาเอกชนสวนหนงกใหการฝกอบรมดานศานต-สขภาพ โดยมเปาหมายอยทบคลากรของตนและวชาชพสขภาพทท�างานอยในบรบทของความขดแยง การฝกอบรมอยางไมเปนทางการอาจจะจดกนเองเปนรอบ ๆ ส�าหรบนกศกษา คนทท�างานดวยกน และในหมเพอน ๆ

จากทฤษฎสการปฏบตในพนท คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร (คณะแพทยฯ ม.อ.) ตงอยทอ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา และเปนโรงเรยนแพทยแหงแรกในภาคใตของประเทศไทย กอตงขน ในป พ.ศ. 2515 โดยมพนธกจคอ 1. ผลตและพฒนาแพทย บคลากรทางการแพทยทมคณภาพ คณธรรมและจรยธรรม โดยยดถอประโยชนของเพอนมนษยเปนกจทหนง 2. ใหบรการดานรกษาพยาบาลทเปนเลศจนถงระดบเหนอกวาตตยภม ดวยจตวญญาณ โดยค�านงถงศกดศรแหงความเปนมนษย 3. สรางงานวจยทมคณภาพ ใหไดรบการอางองระดบนานาชาต และสามารถน�าไปใชประโยชนในสงคมไทย 4. ใหบรการวชาการทตอบสนองความตองการของสงคมไทย และเชอมโยงสเครอขายสากล ปจจบน คณะแพทยฯ ม.อ. เปนโรงเรยนแพทยและโรงพยาบาลทรบผปวยทถกสงตอทใหญทสดในภาคใตของประเทศไทย และปจจบนไดผลตแพทยไปแลว 36 รน จ�านวน 3,512 คน แพทยทท�างานอยใน 3 จงหวดชายแดนใต โดยเฉพาะอยางยงคอ ผอ�านวยการโรงพยาบาลชมชนหลายแหง สวนใหญจบการศกษาจากคณะแพทยฯ ม.อ.

14 ตามเวปไซตน Medical Peace Work หรอ งานการแพทยเพอสนตภาพ เปนสาขาวชาใหมทเกดขนในวงการสขภาพ การปองกนความรนแรงและการสรางสนต โครงการนมความรวมมอกบองคกรแพทยและสถาบนการศกษาทมงมนท�างานพฒนาวชาการดานน หลกสตรออนไลนนประกอบดวยหลกสตรยอยและเอกสารวชาการทเกยวของ 7 ตอน

94 95

การเผชญความทาทายจากความไมเทาเทยมทางสขภาพโดยการพฒนาทรพยากรมนษยในชวงแรกของไฟใต เกดภาวะแพทยในพนทขาดแคลน คณะแพทยฯ ม.อ.จงจดโครงการผลต

แพทยเพมขนส�าหรบพนทภาคใต 3 โครงการ คอ1. โครงการฝกอบรมแพทยเพอชาวชนบท ศนยแพทยศาสตรศกษาทางคลนกโรงพยาบาล

หาดใหญ คณะแพทยฯ ม.อ. และโรงพยาบาลหาดใหญ ไดเรมรบนกศกษาเพอหลกสตรนตงแตป พ.ศ. 2542 โดยรบนกศกษา 30 คน/ป การเรยนการสอนในชนปรคลนกจดทคณะวทยาศาสตรและคณะแพทยฯ ม.อ. สวนการเรยนการสอนในชนคลนกจดทโรงพยาบาลหาดใหญ

2. โครงการฝกอบรมแพทยเพอท�างานใน 3 จงหวดชายแดนใต (ยะลา ปตตาน และนราธวาส) ทงนเพราะความรนแรงของสถานการณท�าใหแพทยจ�านวนมากยายออกจากสามจงหวดดงกลาว ตงแตป พ.ศ. 2548 โครงการนรบนกศกษาปละ 30 คนโดยจดการเรยนการสอนในชนปรคลนกทคณะวทยาศาสตรและคณะแพทยฯ ม.อ. ตอเนองดวยชนคลนกทโรงพยาบาลยะลา

3. การสนบสนนและเปนทปรกษาส�าหรบโรงเรยนแพทยใหมของมหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร จดการเรยนการสอนในชนปรคลนกทคณะวทยาศาสตรและคณะแพทยฯ ม.อ. และ ชนคลนกทโรงพยาบาลสงขลา หลกสตรนผลตแพทยปละ 30 คน

หลกสตรศานต-สขภาพศกษาทแฝงอยในทตาง ๆมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) และ the Rugiagli

Initiative (tRI) ไดรวมจดการประชมเชงปฏบตการทจงหวดกระบเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2556 โดยมผเชยวชาญระดบนานาชาตและบคลากรทางการแพทยชาวไทยจากชายแดนใตมารวมแลกเปลยนความคดเหนเพอใหไดมาซงสนตภาพและสขภาพทดของประชาชน การประชมเชงปฏบตการนยงน�าไปสฉนทามตจากผเขารวมประชมวาจะตองมการฝกอบรมเพมทกษะการเจรจาตอรองเชงสนต ในหลกสตรแพทยศาสตรของประเทศไทย

กอนการประชมทกระบ คณะแพทยฯ ม.อ. ไมไดสนใจการเสรมทกษะดานสนต หลกสตรแพทยศาสตรปจจบนของคณะแพทยฯ ม.อ. สรางขนเพอผลตแพทยใหไดตามเกณฑมาตรฐานของแพทยสภา โดยมคณลกษณะทพงประสงคดงน

• มเจตคต คณธรรม จรยธรรมแหงวชาชพ และจตส�านกของความเปนลกพระราชบดา โดยถอประโยชนของเพอนมนษยเปนกจทหนง

• มทกษะในการสอสารและการสรางสมพนธภาพกบบคคล• มความรดานการแพทย ทกษะ และหตถการทางคลนก ใหการบรบาลผปวยแบบองครวม

โดยค�านงถงหลกฐานเชงประจกษและความปลอดภย • สามารถคดวเคราะหและแกปญหาไดอยางมวจารณญาณ

96 97

• มความร ความเขาใจ และมงมนในเรองการเสรมสรางสขภาพและระบบบรบาลสขภาพ ทงระบบบคคล ชมชน และ ประชาชน

• พฒนาความรความสามารถทางวชาชพอยางตอเนอง• มทกษะการใชเทคโนโลยสารสนเทศ และนวตกรรม• มภาวะผน�า สามารถท�างานเปนทมและมทกษะในการบรหารจดการ• มทกษะทางสงคม และการด�าเนนชวต

แมวาคณลกษณะทพงประสงคเหลานไดก�าหนดขนส�าหรบเวชปฏบตทด แตกเขาประเดนของการท�างานเพอสรางสนตภาพเชนกน หลกสตรแพทยศาสตร ม.อ. แฝงไวดวยแนวคดดานการแพทยเพอสนตภาพบางเรอง เชน ปจจยก�าหนดและการลดความเหลอมล�าทางสขภาพ จรรยาบรรณวชาชพการแพทย และการใหบรการอยางถวนหนา ความเปนผน�า การประสานงาน และการดแลตนเองและการจดการความเครยด ตลอดจนความไวตอความแตกตางทางวฒนธรรม

ในระหวางการประชมเชงปฏบตการทจงหวดกระบ ผเขารวมประชมกลมหนงไดรวมกนจดท�าแผนปฏบตการเพอเสรมสรางความเขมแขงส�าหรบการครอบคลมหวขอเกยวกบสนตภาพในหลกสตรทมอยแลว และรเรมจดท�าเนอหาดานการแพทยเพอสนตภาพเปนการเฉพาะ ดงน

แผนการพฒนาหลกสตรการแพทยเพอสนตภาพวตถประสงค เพอพฒนาวชาทเกยวกบสนตภาพส�าหรบบคลากรสขภาพในพนทไฟใต และเสรมความ

เขมแขงใหแกหลกสตรมาตรฐานเพอใหสอดแทรกเนอหาดานสนตภาพ

เปาหมายทเปนไปไดไดแก โรงเรยนพยาบาล 2 แหง (คอวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน ยะลา และคณะพยาบาล

ศาสตร ม.อ.) วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดยะลา และโรงเรยนแพทย 2 แหง (คณะแพทยฯ ม.อ. และ คณะแพทยฯ มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร)

วธการ1. บรณาการประเดนดานสนตเขาในการสอนวชาสขภาพจตทวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน

ยะลา และในกจกรรมสรางสรรคทกษะทางสงคม ทคณะแพทยฯ ม.อ.2. น�าเสนอหวขอ Peace-health ในการประชมของฝายวชาการประจ�าปของคณะแพทยฯ ม.อ.3. พฒนาโมดลพเศษดานการแพทยเพอสนตภาพ

96 97

ก. จดการประชมเชงปฏบตการ ส�าหรบอาจารยในคณะแพทยฯ ม.อ.และวทยาลยพยาบาลทงสอง เพอท�าใหอาจารยคนเคยกบหวขอดานสนตทจะน�าเขาสหลกสตร

ข. ทดลองสอนหวขอใหม ๆ เหลานในชนเรยน ค. ประเมนหาวธทดทสดในการสอนการแพทยเพอสนตภาพส�าหรบภาคใตของไทย และ

เพอบรณาการเนอหาเหลานใหเขากบหลกสตรมาตรฐาน

เนอหาเบองตน• แนวคดเปรยบเทยบระหวางสขภาพกบสนตภาพ• ความไวตอความหลากหลายทางวฒนธรรม• วเคราะหแนวคดอหงสา ‘ไมกอโทษ’ (Do No Harm)• การตอรองและการเปนคนกลางในการเจรจา• การปฐมพยาบาลทางจตใจ (Psychological first aid)• นตเวชศาสตรทเกยวของกบความรนแรง

• การจดการชวยเหลอเหยอทถกทรมาน• การชนสตรศพ

• การจดการความขดแยงและความเครยดทางการเมอง• สทธมนษยชนและกฎหมายทเกยวของ• การจดการความเสยง• การดแลสขภาพของกลมทเปราะบาง เชน แมวยรน ผตดยาเสพตด ฯลฯ• บทบาทของวชาชพสขภาพในสถานการณความขดแยงและปญหาทางการเมอง• การสอสารโดยปราศจากความรนแรง• สนตภาพภายในตน

กระบวนการวดผล• วดกอนเรยนดวยแบบทดสอบหลายตวเลอก• ประเมนในแตละหวขอ• วดผลหลงการเรยนโดยใชแบบทดสอบหลายตวเลอก• การสะทอนกลบสงทเรยนไปดวยการเขยน• การวจย

สอการเรยนรแปลสอการเรยนรทจดท�าโดย Medical Peace Work เปนภาษาไทย และน�าขนออนไลน

98 99

ก�านดเวลาตามแผนกลยทธขนท 1 อภปรายแนวคดและส�ารวจความเปนไปไดในการจดท�าโครงการกบผบรหารและคร

ผสอน เพอชวยในการตดสนใจและการตระเตรยมแผนปฏบตการขนท 2 จดการประชมเชงปฏบตการเพอเตรยมพนฐานใหอาจารยและผบรหารคนเคยกบ

เนอหาและวธการโดยใชเอกสารทแปลเปนไทยแลวขนท 3 เรมทดลองสอนในหวขอทเลอกไว โดยวดความรของผเรยนกอนการสอน และประเมน

ผลหลงการสอนขนท 4 ประชมเชงปฏบตการรวมกบผบรหารและอาจารยผสอนเพอใหทราบคะแนนความร

ของผเรยนกอนสอนและผลการประเมน แลวปรบปรงแผนปฏบตการของปตอไป

สรปแพทยและบคลากรทางการแพทยอน ๆ มบทบาททส�าคญในงานสรางสนตภาพ เนองจาก

เนอหาของสนตภาพและสขภาพคาบเกยวกนอยางมาก และบอยครงทบคลากรทางการแพทยไดเรยนรและท�างานดานการแพทยเพอสนตภาพแฝงอยในงานปรกตอยแลว การเพมเนอหาทเจาะจงดานสนตเขาไปในหลกสตรจะชวยใหบคลากรทางการแพทยมสวนชวยสรางเสรมสนตภาพไดดยงขน

กวา 40 ปมาแลวทมหาวทยาลยสงขลานครนทรไดผลตแพทยและบคลากรทางการแพทยในภาคใตของประเทศไทย ความขดแยงรนแรงทเกดขนในชายแดนภาคใต ท�าใหคณะแพทยฯ ม.อ. แสดงใหสงคมรวามวกฤตดานบคลากรการแพทยในพนทไฟใต และหาทางแกไขปญหาความเหลอมล�าทางสขภาพ และความรนแรงเชงโครงสรางทด�ารงอย ดวยการเรยนการสอนทสอดแทรกเนอหาดานการแพทยเพอสนตภาพอยแลว แพทยในพนทไฟใตจงมความสามารถทจะชวยปองกนและ ลดความรนแรง รวมทงมสวนสงเสรมสนตภาพดวย

แผนปฏบตการของการพฒนาหลกสตร ศานต–สขภาพ (peace–health) ซงกอรางขนระหวางการประชมเชงปฏบตการทจงหวดกระบมเปาหมายสรางความเขมแขงของเนอหาการแพทยเพอสนตภาพทแฝงอยในหลกสตรแพทย พยาบาล และสาธารณสขในชายแดนใต นอกเหนอจากนแลว ยงมเปาหมายทจะเพมเนอหาจ�าเพาะในประเดนดงกลาว ในรปแบบของโมดลพเศษ และเนอหาทเนนสนตภาพเขาในหลกสตรการศกษา

การมแผนปฏบตการนอาจจะน�าไปสการปฏบต และอาจจะบงชวา การประชมเชงปฏบตการทจงหวดกระบในป พ.ศ. 2556 นาจะสงผลทกวางไกลตอการสรางความสามารถดานสนตภาพส�าหรบแพทยและบคลากรทางการแพทยในชายแดนใต

98 99

บทท 11

กฎหมายสทธมนษยชนในบรบทภาคใตของประเทศไทย:

ผลกระทบตอบคลากรดานสาธารณสข

ไพสฐ ภษตตระกล*

สถานการณความไมสงบในชายแดนภาคใตสงผลกระทบตอชวตของประชาชนในพนทมานานนบสบป การศกษาหลายเรองระบวามการละเมดสทธมนษยชนในพนทจากทงฝายผกอความไมสงบและฝายเจาหนาท ในชวงป พ.ศ. 2547 – 2554 เกดเหตความรนแรงในพนทขนกวา 10,000 ครง มผเสยชวต 4,766 ราย และบาดเจบ 7,808 ราย ทงชาวพทธและมสลม1 สถานการณความไมสงบเกดขนจากหลายสาเหต ซงรวมถงขอเทจจรงทวาชาวบานเขาไมถงและถกปฏเสธไมใหเขาสกระบวนการยตธรรม มความสบสนในนโยบายของรฐระหวางการแกไขปญหาโดยสนตวธกบการใชก�าลง ชาวบานตองเผชญกบความขดแยงภายใน และมมมองทเหนวาความแตกตางทางวฒนธรรมเปนภยคกคาม (ตอความมนคง)2 บคลากรดานสาธารณสขทท�างานในพนทกพลอยไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบ และประสบกบความยากล�าบากตาง ๆ ทงทางตรงและทางออม

บทนกลาวถงกฎหมายทเกยวของกบสถานการณในภาคใต โดยเฉพาะอยางยงกฎหมายทเกยวของกบปญหาดานสทธมนษยชน และวเคราะหวาสถานการณความไมสงบสงผลกระทบตอ (สทธมนษยชนของ) ประชาชนในพนทอยางไร ตลอดจนวเคราะหผลของกฎหมายดงกลาวตอการท�างานของบคลากรดานสาธารณสข

กฎหมายทเกยวของกบสทธมนษยชนในบรบทภาคใตของประเทศไทยกฎหมายทมผลตอสทธมนษยชนในเขตไฟใตสวนใหญจะเปนกฎหมายดานความมนคง ซง

ไดแก พระราชบญญตกฎอยการศก พ.ศ. 2457 (กฎอยการศก) พระราชก�าหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ. 2548 (พรก. ฉกเฉน) พระราชบญญตความมนคงภายในราชอาณาจกร

* ผเขยนขอขอบคณศาสตราจารยวทต มนตาภรณ, ศาสตราภชาน คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ ส�าหรบค�าแนะน�า1 Amnesty International, “They took nothing but his life” The unlawful killings in Thailand’s southern insurgency, Amnesty International, London, 2011.2 The National Reconciliation Commission, Overcoming Violence through the Power of Reconciliation, The report of National Reconciliation Commission, Bangkok, 2006.

100 101

พ.ศ. 2551 (พรบ. ความมนคงฯ) และ ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา โดยกฎหมายเหลานตองไดรบการตรวจสอบใหสอดคลองกบมาตรฐานสทธมนษยชน โดยเฉพาะอยางยงตามพนธกรณของสนธสญญาสทธมนษยชนทประเทศไทยไดเขารวมเปนภาค3 โดยในแตละสนธสญญามองคกรตรวจสอบของตนเองซงเปนคณะกรรมการทจดตงขนเพอตรวจสอบการปฏบตตามพนธกรณของสนธสญญา นอกเหนอจากองคกรตรวจสอบตามสนธสญญาแลว ยงมกลไกการตรวจสอบระหวางประเทศอกสองกลไก ไดแก การทบทวนสถานการณทวโลกเปนระยะ ๆ หรอ Universal Periodic Review (UPR) และกระบวนการพเศษ (Special Procedures) เชน การด�าเนนการโดยผแทนพเศษแหงองคการสหประชาชาต

พระราชบญญตกฎอยการศก พ.ศ. 2457ภายใตพระราชบญญตน เจาหนาททหารสามารถจบกมคมขงผตองสงสยเพอสอบสวนไดไม

เกน 7 วน โดยไมตองน�าตวสงศาล (โดยในกรณปกตผตองหาจะตองเขาสกระบวนการทางศาลภายใน 48 ชวโมง หรอ 2 วน หลงจากถกจบกม)4 กฎหมายนไมมขอก�าหนดใหสทธผตองสงสยในการเขาถงแพทยหรอทนายความโดยเรว อยางไรกตาม ครอบครวของผตองสงสยสามารถเขาเยยมไดภายใน3 วนแรกหลงจากถกจบกม แตไมไดระบวาแพทยหรอทนายความเขาพบไดหรอไม เมอไร

กฎอยการศกถอเปนการถายเปลยนการบรหารจากเจาหนาทฝายพลเรอนไปสเจาหนาททเปนทหาร พลเรอนทถกจบกมจะถกน�าตวขนศาลทหารแทนศาลยตธรรม กระบวนการทางกฎหมายทปกปองสทธ พนฐานของผถกจบภายใตกฎหมายฉบบนออนดอยกวาเงอนไขภายใตประมวลกฎหมายอาญา

พระราชก�าหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ. 2548พระราชก�าหนดฉบบนไดสรางขอกงขาในประเดนสทธมนษยชนและเพมเตมความไมไว

วางใจรฐในหมประชาชนในพนท5 โดยอนญาตใหเจาหนาทจบกมและกกขงบคคลไดเปนเวลา 7 วน โดยไมตองสงศาล และสามารถควบคมตวไดตอเนองถง 30 วน โดยไมตองสงศาล (โดยการตออาย

3 ประเทศไทยเขารวมเปนภาคในสนธสญญาสทธมนษยชน 7 ฉบบ จากทงสน 9 ฉบบ ดงน 1) กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง 1966 2) กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม 1966 3) อนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตตอสตรในทกรปแบบ 1979 4) อนสญญาวาดวยการตอตานการทรมานและการปฏบตหรอการลงโทษอนทโหดรายไรมนษยธรรมหรอทย�ายศกดศร 1984 5) อนสญญาวาดวยสทธเดก 1989 6) อนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาตในทกรปแบบ 1966 และ 7) อนสญญาวาดวยสทธคนพการ 2006 จนกระทงป พ.ศ. 2557 ประเทศไทยไดลงนามในอนสญญาวาดวยการปองกนบคคลทกคนจากการหายสาบสญโดยถกบงคบ 2006 ยงคงเหลอแตเพยงอนสญญาวาดวยการคมครองสทธแรงงานขามชาตและบคคลในครอบครว 1990 ทประเทศไทยยงไมไดเปนภาค4 มาตรา 15 ทว พระราชบญญตกฎอยการศก พ.ศ. 24575 Zachary Abuza, The ongoing insurgency in Southern Thailand: Trends in violence, counter-insurgency operations, and the impact of national politics, Strategic Perspectives No. 6, Institute for National Strategic Studies, National Defense University Press, Washington D.C., September 2011.

100 101

ทกๆ 7 วน) นอกจากน ยงอนญาตใหเจาหนาทควบคมตวบคคลในสถานทอนนอกจากสถานต�ารวจ เรอนจ�าของรฐ หรอศนยควบคมตวของรฐ (หมายความวาอาจจะควบคมตวทใดกได)6 อนอาจน�าไปสการละเมดสทธมนษยชนโดยเจาหนาทรฐได เชน ผตองหาถกพรากจากเสรภาพ ถกหนวงเหนยวประวงเวลาแทนทจะเขาสกระบวนการศาลโดยเรว รวมถงการเขาถงแพทย ทนายความ หรอพบกบครอบครวโดยเรว เปนตน

รฐบาลมหนาทในการตออายพระราชก�าหนดฉบบนทก 3 เดอน โดยผานความเหนชอบจากคณะรฐมนตร ซงพระราชก�าหนดฉบบนบงคบใชในชายแดนภาคใตและมการตออายมานบครงไมถวนตงแตป พ.ศ. 2548

พระราชบญญตความมนคงภายในราชอาณาจกร พ.ศ. 2551พระราชบญญตความมนคงภายในราชอาณาจกร (พรบ. ความมนคงฯ) จดตงกองอ�านวย

การรกษาความมนคงภายในราชอาณาจกร (กอ.รมน.) ภายใตค�าสงของนายกรฐมนตร ซงประกอบดวยเจาหนาทฝ ายทหารหลายนาย โดยม กอ.รมน. ภาค 4 สวนหนาครอบคลมพนทภาคใต พระราชบญญตฉบบนไมไดคกคามตอสทธมนษยชนและหลกนตธรรมเทากบกฎอยการศก และ พรก. ฉกเฉน7 อยางไรกด พรบ. ความมนคงฯ บงคบใชเพยงบางพนทเทานน ไดแก 4 อ�าเภอในจงหวดสงขลา (สะบายอย จะนะ เทพา และนาทว) และอ�าเภอแมลานในจงหวดปตตาน (ซงเหตการณรนแรงนอยกวาอ�าเภออน ๆ ของสามจงหวดไฟใต—ดบทท 5)

พรบ. ความมนคงฯ ใชอ�านาจการจบกมและสบสวนตามประมวลกฎหมายอาญาและประมวลวธพจารณาความอาญา อยางไรกด มบทบญญตเกยวกบการตอรองยอมมอบตวเพอเขารบการอบรม (แทนการด�าเนนคดอาญาตามความผดทกระท�าไว – บ.ก.) ตามมาตรา 21 แหงพระราชบญญตฉบบน8 โดยตองขนอยกบค�าสงของศาลและความยนยอมของผตองสงสย และการอบรมจะใชเวลา 6 เดอน คนทวไปจงอาจแคลงใจไดวาผตองสงสยยนยอมอยางจรงใจหรอไม มกรณทพลเรอนไดรบค�าเชญ (ทงโดยวาจาและลายลกษณอกษร) ใหเขารวมการอบรมดงกลาว โดยไมไดอางถงกฎหมายใด ๆ ทงสน และอนทจรงพลเรอนเหลานนไมตองการเขารบการอบรมแตพวกเขาไมสามารถทจะปฏเสธค�าเชญได พวกเขาเกรง (เขาใจผด) วาหากปฏเสธค�าเชญจะเปนการละเมดมาตรา 21 แหงพระราชบญญตฉบบน9 ผรบเชญตองเขารบการอบรมนานทง ๆ ทไมเตมใจเพราะไมสามารถปฏเสธค�าเชญได ปญหาเรองความยนยอมอาจจะน�าไปสการละเมดสทธมนษยชน

6 มาตรา 12 พระราชก�าหนดการบรหารราชการในสถานการณฉกเฉน พ.ศ. 25487 International Commission of Jurists, Thailand’s Internal Security Act: Risking the Rule of Law, Bangkok, 2010.8 มาตรา 21 พระราชบญญตความมนคงภายในราชอาณาจกร พ.ศ. 25519 พรเพญ คงขจรเกยรต และอญชนา หมมหนะ, สถานการณและผลกระทบตอประชากรในพนท 4 อ�าเภอของจงหวดสงขลาจากการบงคบใชกฎหมายพเศษ, มลนธ Konrad Adenauer Stiftung, กรงเทพฯ, 2553

102 103

ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาแมวาจะมการบงคบใชกฎหมายเกยวกบความมนคงตามทไดกลาวมาขางตนแลวกตาม

ประมวลกฎหมายอาญาและประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญากยงคงมผลบงคบใชในพนทชายแดนภาคใตของไทย โดยปกตกระบวนการในการจบกมและการกกตว เจาหนาทจะจบกมผตองสงสยไดตองมหมายจบ และผตองหาจะตองเขาสกระบวนการศาลภายใน 48 ชวโมงหลงจากการจบกม และจะตองถกกกตวในสถานต�ารวจหรอศนยกกกนของรฐเทานน

จากบรรดากฎหมายทไดกลาวมาในขางตน มขอกงวลจะเกยวเนองกบกฎอยการศก พรก. ฉกเฉน และ พรบ. ความมนคงฯ ซงกฎหมายเหลานไดสรางขอทาทายในการละเมดสทธมนษยชน ดงตอไปน

1. การบงคบใชกฎหมายเกยวของกบความมนคงในจงหวดชายแดนภาคใตไดจ�ากดสทธและเสรภาพหลายประการ เพอทจะรกษาสนตภาพและความมนคงภายใน ไมมเกณฑการจ�ากดการใชอ�านาจ อยางไรกดทางรฐบาลใชกฎหมายความมนคงบนพนฐานของความจ�าเปนและความไดสดสวน (กบความผดทกอ – บ.ก.)10 ซงกมขอกงขาในเรองความจ�าเปนและการไดสดสวนวา ระดบใดจงถอวาจ�าเปนและไดสดสวนทเหมาะสม

2. การใชกฎหมายเกยวของกบความมนคงดงกลาวอาจน�าไปสการละเมดสทธมนษยชน เชน การทรมานและการปฏบตททารณโหดราย ไรมนษยธรรมตอพลเรอนและผตองหา รายงานหลายฉบบระบวามการกระท�าทารณกรรมโดยเจาหนาทในระหวางการสบสวนสอบสวน มรายงานทออกในป พ.ศ. 2553 โดย International Commission of Juries วา ราวรอยละ 80 ของผตองหาทถกทรมานในระหวางทควบคมตวถกชก เตะ ตบดวยรองเทาบทหรอของแขงอน ๆ บางรายถกท�ารายรางกาย โดยใชถงพลาสตกครอบศรษะใหหายใจไมออก หรอการกระท�าการโหดรายอน ๆ11

3. เจาหนาทสามารถควบคมตวบคคลไดสงสดถง 30-37 วน โดยอาศยการใชอ�านาจจากกฎหมายเกยวของกบความมนคงฉบบตาง ๆ ทกลาวมา เรองนสรางความกงวลวาผตองหาจะไมไดรบการปกปองสทธขนพนฐาน อนไดแก การเขาถงระบบศาล การเขาถงแพทย ครอบครว และทนายความ

4. บรรดากฎหมายเกยวของกบความมนคงเหลานมบทบญญตหลายมาตราทละเวนความรบผดของเจาหนาท ซงอาจเปนการปกปองเจาหนาทใหพนจากความรบผดทางกฎหมายจากการละเมดสทธมนษยชน บทบญญตดงกลาวไดแก

• มาตรา 7 ของกฎอยการศก ประกอบกบภาคผนวกในกรอบของเขตอ�านาจศาลทหารอยางกวางขวางซงอาจละเวนการน�าเจาหนาททหารเขาสกระบวนการศาลยตธรรม12

10 Opening Statement of the Head of Thai Delegation to the Committee on the Convention against Torture and Other Cruel, Inhumane, Degrading Treatment and Punishment, Geneva, 30 April 2014, accessed at http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CAT/Shared%20Documents/THA/INT_CAT_LOP_THA_17127_E.pdf, access on 2 July 2014.11 อางแลว เชงอรรถ 712 อางแลว เชงอรรถ 5

102 103

• มาตรา 16 ของกฎอยการศก หามไมใหมการเรยกรองคาเสยหายตอเจาหนาทแตละราย• มาตรา 16 ของ พรก.ฉกเฉน ยกเวนเขตอ�านาจศาลปกครอง• มาตรา 17 ของ พรก.ฉกเฉน ละเวนความรบผดทงทางแพง ทางอาญา และทางวนย ตอ

เจาหนาทในการกระท�าโดยสจรต โดยการกระท�าดงกลาวตองอยบนพนฐานของหลกการไมเลอกปฏบต หลกความจ�าเปน และความสมเหตสมผล บทบญญตนไมไดตดสทธในการเรยกรองคาเสยหาย อยางไรกด บทบญญตนมประเดนปญหาวาการกระท�าของเจาหนาทเชนไรถงจะถอวาสมเหตผล

• มาตรา 23 ของ พรบ. ความมนคงฯ ยอมรบอ�านาจศาลยตธรรมและไมรบอ�านาจศาลปกครองโดยสนเชง

บทบญญตเหลานยกเวนความรบผดชอบของเจาหนาทและอาจน�าไปสการละเมดสทธมนษยชนโดยเจาหนาทได ในทางกลบกนความรนแรงทเกดจากกลมกอความไมสงบซงสงผลกระทบตอประชาชนในพนทอยางไมเลอกเปาหมายกควรทฝายนนจะตองรบผดชอบโดยไมมการยกเวนโทษดวย ดงนน การเขาถงกระบวนการศาลประเมนขอกลาวหาตาง ๆ ตอเจาหนาทและกลมกอความ ไมสงบเปนสงส�าคญทจะประกนหลกนตธรรม

ประเดนปญหาดานกระบวนการยตธรรมและการบงคบใชกฎหมายเกยวของกบความมนคงเปนสวนส�าคญทอาจน�าไปสความไมพอใจในสถานการณความไมสงบและการละเมดสทธมนษยชนได ทงน คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต (กอส.) ทจดตงขนในป พ.ศ. 2548 เพอไปจดหาแนวทางสสนตภาพ ไดรายงานวาประชาชนในพนทไดรบผลกระทบจากสถานการณความไมสงบทงชวตและทรพยสน ทงดานรางกายและจตใจ ทงจากประสบการณตรงและตอญาตพนอง ประชาชนกลมตวอยางครงหนงไดรบผลกระทบตอการประกอบวชาอาชพ แตมเพยงสวนนอยทไดรบการชวยเหลอ13 กอส. ถอวาประเดนเหลานเปนปญหาอนดบตน ๆ ทตองแกไข14

อยางไรกด เหตการณความรนแรงยงคงกอตวขนแมวาจะมการบงคบใชกฎหมายเกยวของกบความมนคงในพนท การกอความไมสงบสงผลกระทบตอสทธหลายประการของผทอาศยอยในพนท นอกเหนอจากเรองความปลอดภยของพวกเขา โรงเรยนตองปดเนองจากหลายแหงถกโจมต (เผา) สถานการณความไมสงบท�าใหประชาชนตองยายทอย หลงไหลเขาสเขตเมองในจงหวดขางเคยง15 และสงผลกระทบตอการเขาถงการศกษาภาคบงคบ นอกจากน ยงเกดผลเสยตอสภาวะทางเศรษฐกจในพนทภาคใตโดยรวมดวย

13 อางแลว เชงอรรถ 214 เรองเดม15 อางแลว เชงอรรถ 1

104 105

ภาคประชาสงคมถอเปนสวนส�าคญในการบรรเทาสถานการณในจงหวดชายแดนภาคใต ไมมพนธกรณในระดบระหวางประเทศหรอในประเทศในการปกปองสทธมนษยชนโดยภาคประชาสงคม แตเปนความรบผดชอบทางศลธรรม บทบาทหนาทของภาคประชาสงคมเปนไปในทางสนบสนน เชน สงเสรมสทธมนษยชนและสนตภาพโดยผานทางการเจรจาและกระบวนการปรองดอง การจดท�ารายงานหรอการศกษาทเกยวของกบสถานการณและตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชน ภาคประชาสงคมสามารถสรางแรงกดดนทางสงคมตอภาครฐและกลมกอความไมสงบใหจดการกบปญหาการละเมดสทธมนษยชนใหถกตอง อยางไรกด ภาคประชาสงคมในพนทอาจจะท�างานยาก เชน ไมไดรบเชญใหเขามสวนรวมในกระบวนการสนตภาพและการเจรจาปรองดอง และตองหาทางรกษาความปลอดภยของเครอขายของตน

นยทเกยวของกบบคลากรดานสาธารณสขความรนแรงในชายแดนภาคใตไดสรางความหวาดกลวและความไมมนคงแกผทอาศยอยในพนท

ซงรวมถงบคลากรดานสาธารณสขดวย อยางไรกด ผทประกอบอาชพสาธารณสขในพนทจงหวดชายแดนภาคใตไมไดเปนเปาหมายหลกในการลอบท�าราย แตเมอไมนานมานมนกศกษาฝกงานในโรงพยาบาลยะหา จงหวดยะลาถกยงเสยชวตในตลาดใกลกบโรงพยาบาล16 ซงเหตการณนอาจจะสะทอนความไมมนคงของผประกอบวชาชพสาธารณสขในพนท

นอกเหนอจากความรบผดชอบหลกอนเกยวของกบวชาชพของตนแลว บคลากรดานสาธารณสขบางคนอาจจะตองท�างานทเกยวของกบประเดนการละเมดสทธมนษยชน โดยเฉพาะแพทยทท�าการชนสตรพลกศพหรอตรวจรางกายผตองขง แพทยมหนาทส�าคญในฐานะทเปนพยานทเปนกลางในการตรวจสอบ จดการปญหา และอาจจะชวยลดการละเมดสทธมนษยชน ดงนนความเปนอสระในการประกอบวชาชพและสภาพแวดลอมทเออตอการท�างานเปนสงส�าคญส�าหรบแพทยทมสวนเกยวของในกระบวนการสบสวนสอบสวน แตกมปญหาทกลาวแลววา กฎหมายเกยวของกบความมนคงเปดชองใหมการควบคมตวบคคลไวไดเปนเวลานานในสถานทใด ๆ กได โดยไมมการปกปองขนพนฐานทเพยงพอตามกฎหมาย สงผลใหผตองสงสยไมมโอกาสไดพบแพทย

บางครงบางคราว ผมอ�านาจกจดบรการทางการแพทยใหผตองสงสยใหมมาตรฐานดขน อยางไรกตาม มขอกงขาวาผถกคมขงเขาถงการดแลของแพทยไดทนเวลาเพยงไร ปญหาดงกลาว คณะกรรมการอนสญญาวาดวยการตอตานการทรมานและการปฏบตหรอการลงโทษอนทโหดรายไรมนษยธรรมหรอทย�ายศกดศรไดกลาวถงในขอเสนอแนะตอประเทศไทย โดยไดแนะน�าใหประเทศไทยตองตอบสนองตอความตองการขนพนฐานของบคคลทถกพรากจากเสรภาพในเรองของสขอนามย การรกษาพยาบาล อาหาร และน�าดม17

16 http://www.thairath.co.th/content/435268 [10 กรกฎาคม 2557].17 Para. 22, Concluding Observation on the Initial Report of Thailand, Committee on the Convention against Torture and Other Cruel, Inhumane, Degrading Treatment. UN Doc. CAT/C/THA/CO/1, 20 June 2014.

104 105

ดงทไดกลาวมาแลววารฐไมมพนธะทางกฎหมายทจะจดหาแพทยใหแกผตองหา แตเจาหนาทของรฐจะจดใหแพทยทหารตรวจรางกายผตองสงสย ทงกอนถกกกขงและกอนทปลอยตว เมอไมนานมาน เจาหนาทใน กอ.รมน. ภาค 4 สวนหนาไดจดโครงการเชญชวนใหแพทยทเปนพลเรอนท�าการตรวจรางกายผตองสงสย18 นอกจากนยงมความรวมมอกบคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงประเทศไทย (กสม.) ใหเจาหนาททผานการฝกจาก กสม. เขาเยยมสถานกกกนเมอใดกไดตามทรองขอ ความพยายามนจะชวยใหเสรมสรางการตรวจสอบสถานะการท�างานของเจาหนาท (ภายใน กอ.รมน. ภาค 4 สวนหนา) บอยขน

ขอทาทายหลกส�าหรบบคลากรดานสาธารณสขนอกจากบคลากรสาธารณสขไดรบการคาดหวงวาจะตองท�างานเสรมระบบยตธรรมนอกเหนอ

จากงานดานสขภาพแลว ยงตองเผชญกบขอทาทายอน ๆ ในการท�างานและด�ารงชวตอยในชายแดนภาคใต ขอทาทายดงกลาวมเชน

- ความไมมนคงบคลากรดานสาธารณสขทกคนตองการทจะด�ารงชวตอยในสภาวะแวดลอมทปลอดภย

สถานการณความไมสงบคกคามความมนคงของบคลากรสาธารณสขในหลาย ๆ ดาน เชน การท�างานและการใชชวตประจ�าวน เจาหนาทสาธารณสขบางรายตองคางคนทโรงพยาบาล และมเวลาอยกบครอบครวของตนนอยลงอนเนองมาจากสถานการณความไมสงบ19

- การขาดแพทยนตเวชแพทยนตเวชทท�างานอยในชายแดนภาคใตมอยนอยมาก สถาบนนตวทยาศาสตร กระทรวง

ยตธรรมเปนเพยงหนวยงานเดยวในประเทศไทยทท�าหนาททางนตวทยาศาสตร พนทไฟใตยงตองการแพทยนตเวชเพมเตมเพอชวยวเคราะหหาหลกฐานในทเกดเหต น�าตวผกระท�าผดมาลงโทษ

- วธการทรมานทแยบคายมากขนมการพฒนาเทคนควธการทรมานเพมขนตลอดเวลาซงมผลเพมความรนแรง ในขณะเดยวกนก

กลบเกลอนหลกฐานการถกท�ารายรางกายและจตใจ ภายใตการใชอ�านาจจากกฎหมายเกยวของกบความมนคงฉบบตาง ๆ ท�าใหระยะเวลาการควบคมตวยาวนาน การวนจฉยการถกทรมานจงท�าไดยากยงขน

18 สมภาษณเจาหนาทระดบสงทท�างานอยในพนททางโทรศพท, สมภาษณเมอวนท 10 กรกฎาคม 2557.19 สนย เครานวล และคณะ, ผลกระทบของสถานการณความไมสงบตอพยาบาลทปฏบตหนาทในสามจงหวดชายแดนภาคใต, หลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ มหาวทยาลงสงขลานครนทร, 2550.

106 107

- การเขาถงผบาดเจบ/ผเสยชวตสถานการณความไมสงบท�าใหพนทไมนาอย ถงแมกระทรวงสาธารณสขจะพยายามเพยงไร

จ�านวนบคลากรสาธารณสขทมคณวฒเหมาะสม (โดยเฉพาะแพทยนตเวช) ในพนทไฟใตกยงไมเพยงพอ ฝายกอความไมสงบมกจะท�าใหการเขาถงผบาดเจบและศพยากอยแลว กยงตองใชเวลานานกวาจะเขาถงผบาดเจบและรางผเสยชวต

- การขาดแหลงทนการขาดแหลงทนเปนปญหาทาทายทรมาเนนนานวาท�าใหมาตรฐานทางการแพทยในการดแล

สทธมนษยชนไมไดมาตรฐาน คณะกรรมการอนสญญาวาดวยการตอตานการทรมานและการปฏบตหรอการลงโทษอนทโหดรายไรมนษยธรรมหรอทย�ายศกดศร ไดแสดงความกงวลตอประเดนของการขาดโครงการฝกอบรมไวในขอสรปจากการสงเกตการณ (concluding observation) วา ‘...คณะกรรมการรสกเสยใจทมการจดการฝกอบรมภาคปฏบตส�าหรบแพทยและเจาหนาทสาธารณสขทตองดแลผถกคมขงและผลภยนอยมากใหแกแพทยหรอบคลากรอน ๆ อยางเพยงพอ ตามบทบญญตของอนสญญา...’20

เงนทนสนบสนนส�าหรบเจาหนาทสาธารณสข (ใหด�าเนนกจกรรมดานสทธมนษยชน) ยงคงเปนปญหาในเขตพนทไฟใต

ขอเสนอแนะเพอทจะพฒนาสทธในการเขาถงกระบวนการยตธรรมและการปกปองการท�างานของบคลากร

ทเกยวของในการปกปองสทธมนษยชน จงมขอเสนอแนะทเกดจากหลากหลายแงมมทเกยวของ ไดแก• การเรยกรอง โดยเฉพาะอยางยงจากภาคประชาสงคมใหมการแกไขบรรดากฎหมายท

เกยวของกบความมนคง การแกไขกฎหมายควรทจะสอดแทรกแนวทางดานสทธมนษยชนและกระบวนการทางกฎหมายเขาไปดวย

• ในประเดนปญหาการเขาถงการปกปองขนพนฐานตามกฎหมายส�าหรบผตองหา ควรจะมมาตรการทมประสทธภาพมากกวานในการรบรอง ทงโดยพฤตนยและนตนย วาผตองหาทกคนจะตองไดรบการปกปองขนพนฐานตามกฎหมายทกประการ รวมถงสทธทจะไดรบบรการทางการแพทยจากแพทยทเปนอสระ

• ควรจะมความพยายามในการสงเสรมความเขาใจอนลกซงยงขนและความสมพนธอนดระหวางเจาหนาท ประชาชน และบคลากรดานสาธารณสข อนอาจจะชวยลดขอจ�ากดบางประการและจะเปนประโยชนตอการท�างานของบคลากรดานสาธารณสข

20 อางแลว เชงอรรถ 17, ยอหนาท 26

106 107

• ควรมการเสรมความเขมแขงดานนตวทยาศาสตร โดยเพมจ�านวนแพทยนตเวชในพนทไฟใต• ควรจดฝกอบรมทงภาคบงคบและภาคพเศษใหแกแพทยและบคลากรทเกยวของกบผตองขง

และควรทจะสอดแทรกประเดนดานสทธมนษยชนในหลกสตรการฝกอบรมดวย• ในประเดนปญหาเรองการขาดแคลนเงนทน ควรใหชมชนเขามามสวนรวมในการสรางฐาน

เงนทนทยงยน• ภาคประชาสงคมควรมบทบาทเพมขนและมสวนรวมมากขนในกระบวนการปรองดองและ

สนตภาพ

บทสรปโดยภาพรวม การละเมดสทธมนษยชนโดยกฎหมายความมนคง และโดยการกระท�าของ

กลมกอการ มผลกระทบตอทกคนในพนทไฟใต รวมทงเจาหนาทสาธารณสข กระบวนการสมานฉนทจะไดผลถาปญหาเรองการละเมดสทธมนษยชนไดรบการตอบสนอง ประเดนทตองค�านงถง ไดแก สทธมนษยชนขณะถกกกขง กระบวนการไตสวน การขนศาล และการพจารณาคดอยางยตธรรม ประเดนเหลานเปนประเดนหลกทตองจดการ การเคารพในสทธความเปนมนษยและการยอมรบหลกแหงนตธรรมเปนเงอนไขส�าคญทจะชวยเสรมกระบวนการสมานฉนทและสรางสนตภาพในพนท เจาหนาทแพทยและสาธารณสขจะชวยลดการละเมดสทธมนษยชนไดโดยการท�าหนาทของตนอยางเปนกลาง ไมเลอกขาง รวมทงการเปนพยานทางกฎหมายอยางตรงไปตรงมาเพอคนหาและน�าเสนอกรณทมการละเมดสทธมนษยชน และยงตองคงการใหบรการทางการแพทยอยางเทาเทยมกนตอ ทกฝาย อยางไรกตาม ความเปนอสระแหงวชาชพ และความปลอดภยในการท�างานและการด�าเนนชวตของแพทยและเจาหนาทสาธารณสข ยงคงเปนหวใจของการท�างานในพนทไฟใต

สดทาย สงคมแหงสนตภาพ เปนสงเดยวกบอนามยสงแวดลอม ในขณะทอนามยสงแวดลอมทดมาจากสขภาพทดของประชาชน ในพนทไฟใตซงการใชความรนแรงยงคงเกดขนใหมตลอดเวลา จ�านวนผบาดเจบและเสยชวตยงคงเพมขนเรอย ๆ การละเมดสทธมนษยชนกยงคงด�าเนนตอไปภายใตความขดแยงทมอย การท�างานของแพทยและเจาหนาทสาธารณสขมความส�าคญตอประชาชนในพนทมาก ไมวาเหตการณจะเลวรายสนหวงปานใด วชาชพแพทยและสาธารณสขกจะเปนทพงแหลงสดทายของเหยอผเคราะหรายและญาต ๆ ทจะคอยชวยเยยวยาพวกเขาและคนความรกใครปรองดองใหกลบสสงคม

108 109

บทท 12 เมอการแพทยเพยงล�าพงเปนสงทไมเพยงพอ:

หลกการเบองตนของการตอรองส�าหรบแพทย

Kimberlyn Leary

เมอกลมแพทยตองท�างานในพนททมการสรบ คกรณอาจมองเขาวาเปนพวกเดยวกบฝายใดฝายหนงโดยไมไดเปนกลาง แพทยอาจถกมองอยางระแวงสงสยหากวาพวกเขาเพงกลบมาจากการเขาไปในเขตยดครองของขาศก ผทท�างานดานสขภาพอาจถกกดดนใหเปดเผยขอมลเกยวกบประชาชนซงอาจถกน�าไปใชเพอท�าอนตรายตอประชาชนเหลานน สงทกลาวมานนบเปนความทาทายทตองการมากกวาความรทางการแพทยในการรบมอกบสถานการณ ดงนน ยอมจะเปนประโยชนอยางยงหากแพทยไดเรยนรหลกการเบองตนในการเจรจาตอรองและไกลเกลย เพอจะน�าทกษะนไปใชอยางเหมาะสม และถอเปนเครองมออกชนหนงในการเยยวยา

โดยปกตแลว ในวฒนธรรมหลาย ๆ วฒนธรรม การเจรจาตอรองมกจะถกมอง (ทางคณตศาสตร) วาเปนเกมทเลนแลว คาทฝายหนงได (คาบวก) เทากบคาทอกฝายหนงเสย (คาลบ) รวมการไดเสยแลวไดศนย (zero-sum game) ผชนะอาจจะไดผลประโยชนไปทงหมด หรอคเจรจายอมลดราวาศอกเสยบางดวยกนทงสองฝาย โดยแตละฝายไดผลประโยชนต�ากวาทควรจะเปน กอนหนาน รปแบบการตอรองมกจะอยบนพนฐานของทฤษฎความมเหตผลทางเศรษฐศาสตร ซงตงอยบนสมมตฐานทวา ผคนตางมพฤตกรรมทมเหตผลและจะท�าเพอประโยชนสงสดของตนเอง แตปจจบนนนกตอรองและนกไกลเกลยเรมมมมมองทเปลยนไป พวกเขามองความขดแยงวาเปนกระบวนการซงผคนทก�าลงตอรองกนก�าหนดลกษณะและธรรมชาตของปญหาดวยวธทพวกเขาพดถงมนและดวยความสมพนธระหวางพวกเขา การตอรองทประสบผลส�าเรจจงตองเกดจากการสลบเปลยน (มมมอง) ของทงสองฝายเพอใหค�านงถงผลประโยชนของทกฝายอยางสรางสรรค ผลลพธทมความรบผดชอบยอมเกดขนไดในบรบทของความสมพนธทด ดงนน เปาหมายในการเปลยนแปลงความขดแยงจงมกไปเปลยนแปลงปจเจกบคคลทอยในความขดแยงนนดวย

Program on Negotiation (ชอหลกสตรการเจรจาตอรอง) ซงสอนกนทคณะนตศาสตร มหาวทยาลยฮารวารด เปนผน�าทรเรมแนวใหมทางการเจรจาตอรองทเนนการรวมมอกนและการแกปญหาโดยการสอสารสองทาง หลกสตรนกอตงขนโดย Roger Fisher (ผประพนธหนงสอ Getting to Yes ซงเปนหนงสอดานการตอรองทถกอางองมากทสดตลอดกาล) และเพอนรวมงานของเขากลมหนง หลกสตรการตอรองดงกลาวเปนความรวมมอระหวางมหาวทยาลยฮารวารด เอมไอท (MIT)

108 109

และบณฑตวทยาลยการจดการซมมอนส (Simmons) แหงมหาวทยาลยทฟทส (Tufts) หลกสตรนนบเปนผน�าในสาขาการปรบเปลยนความขดแยง โดยไดฝกอบรมทกษะในการเจรจาเพอแกปญหา (problem-solving negotiation) และการตอรองบนพนฐานของผลประโยชน (interest-based bargaining) ใหแกนกเจรจาตอรองมออาชพไปแลวหลายรน

ท�าไมผคนจงตองเจรจาตอรองกนดวย? การเจรจาตอรองอยบนขอสมมตเบองตนวามความ ขดแยงระหวางสองฝาย โดยทสงทฝาย A อยากไดไมจ�าเปนตองเปนสงเดยวกบสงทฝาย B แสวงหา ในบางสถานการณฝาย A อาจมอ�านาจมากกวาและตองการบบบงคบใหฝาย B ยอมตาม ชยชนะเชนนมตนทนสงเพราะฝาย B ยอมจะแกแคนเมอมโอกาส ท�าใหวงจรความรนแรงเกดขนไมรจบ การเจรจาตอรองจงเปนทางเลอกอยางหนง (แทนการบงคบหรอใชอ�านาจหรอก�าลง) คนเราจะเจรจาตอรองกนเมอพวกเขาเชอวาจะไดประโยชนหากเขาพยายามโนมนาวใหอกฝายหนงใหคลอยตามไดมากกวาทจะปลอยใหสภาพปจจบนด�ารงไปเรอย ๆ

ในการเจรจาตอรองเชงจดยน (positional negotiation) คกรณ 2 ฝายหรอมากกวานน เหนตางกนวาอะไรคอผลลพธทนบเปนความส�าเรจ แตละฝายตางพยายามกดดนหรอโนมนาวใหอกฝายหนงสละจดยนของตนเสย ดงนน การเจรจาตอรองเชงจดยนจงเปนเปนเกมทมฝายได-ฝายเสย (zero-sum game) และจะมผชนะเพยงฝายเดยวเทานน

การตอรองบนพนฐานของผลประโยชน (interest-based bargaining) สนใจผลประโยชนหรอเหตผลทเปนมลฐานใหแตละฝายมจดยนของตน ผลประโยชนเกดขนไดดวยจดยนหลาย ๆ อยาง ท�าใหเกดโอกาสททกฝายอาจจะไดผลประโยชนเพมขน

การอบรมเพอใหรถงขอแตกตางระหวางจดยนกบผลประโยชนนน มกกระท�าผานการจ�าลองเหตการณเจรจาตอรองทเรยกวา ‘ผลนตเคล’ (Kaylee Nut) ผรบการอบรมจะถกก�าหนดใหสวมบทบาทของนกวจยทตองการรกษาโรคมะเรงกบนกวจยทตองการรกษาโรคเอดส ทงสองฝายคนพบวาผลนตเคลมสรรพคณทท�าใหพวกเขาเชอวาจะน�าไปสยารกษาโรคทงสองได ปญหากคอมผลนตเคลเพยงจ�านวนจ�ากด ทงสองฝายตางตองการผลนตเคลนในจ�านวนทเทากน แตทวาไมมผลนตเคลเพยงพอใหแกทงสองฝายตามทแตละฝายตองการ

เมอน�าบทฝกการอบรมนไปใชกบแพทย นกกฎหมาย นกศกษาปรญญาตร และบคลากรทเขาฝกอบรมในหลกสตรการเจรจาตอรองน พบวาการเจรจาตอรองในรอบแรกทกครงจะเปนการเจรจาตอรองเชงจดยน นกวจยแตละฝายตางกพยายามทจะโนมนาวใหอกฝายหนงเหนขอดของการมอบผลนตเคลใหแกฝายของเขา แตเมอไดรบการชแนะ (coaching) ใหสามารถเหนถงผลประโยชนของแตละ

110 111

ฝาย (สวนใหญแลวเปนการถามค�าถามวา ‘ท�าไม’ ซ�าแลวซ�าเลา) คเจรจาตอรองบางคกสามารถคนพบเคลดลบของการเจรจาตอรองครงน ซงกคอวานกวจยทตองการรกษาโรคเอดสตองการเพยงแคเปลอกของผลนตเคล ในขณะทนกวจยทตองการรกษาโรคมะเรงกตองการเพยงเนอของผลนตเคล จะเหนวาการมงเนนไปทผลประโยชนสามารถท�าใหทงสองฝายตกลงกนไดวาควรจะแบงปนกนอยางไร

การเจรจาตอรองบนพนฐานของผลประโยชนเปนสงทเปนไปไดในหลาย ๆ กรณ ผเขารบการอบรมอาจคอย ๆ ฝกเจรจาตอรองกบชดบทฝกจ�าลองเหตการณทมกรณทมความซบซอนมากขนเรอย ๆ เพอพฒนาความช�านาญ ไมวาการจ�าลองเหตการณจะเปนเรองการตอรองเงนเดอน การเยยวยาเนองจากผลของสารเคมปนเปอนในพนทหนงๆ หรอการตอรองสนธสญญาเพอลดปญหาการเปลยนแปลงภมอากาศโลก หลกการพนฐานของการเจรจาตอรองกยงคงเปนเชนเดม ซงไดแก การมงเนนไปทผลประโยชนมากกวาจดยน การระดมสมองเพอหาโอกาสทจะไดประโยชนรวมกน และเพอพฒนาทางเลอกในการแกปญหา

แนนอน การเจรจาตอรองเพอแกปญหาทกลาวมานงายทจะบรรยายแตยากทจะปฏบตไดจรง

คนสวนใหญมกจะไมสามารถเจรจาตอรอง (ไดด) ถาพวกเขาเรงรบทจะตดสนแทนทจะถามค�าถามตอ หรอถาพวกเขามงหาค�าตอบทถกตองเพยงค�าตอบเดยวแทนทจะมงหาทางเลอกหลาย ๆ ทาง ในบางครงผเจรจากอาจลมเหลวในการเจรจาตอรองเพราะไมตระหนกวาพวกเขาสามารถท�าได กลาวคอพวกเขาไมรวาอยในฐานะทจะตอรองไดหรอโนมนาวอกฝายหนงได ยงกวานน มหลายวฒนธรรมทถอวาการตอรองคอการยอมแพและถอเปนความออนแอ

บางวฒนธรรมถอวาการตอรองเปนการใหรางวลแกฝายตรงขาม และไมใชวธการแกปญหา รฐบาลบางประเทศอาจยนยนวาพวกเขาจะไมยอมตอรองใด ๆ ทงสน เชน ไมตอรองกบผกอการราย เปนตน Lakhdar Brahimi ทตพเศษของสหประชาชาต ผซงไดรบเกยรตไดรบรางวลนกเจราจาตอรองผยงใหญแหงป (Great Negotiator of the Year) ในป พ.ศ. 2545 จาก Program on Negotia-tion ไดเนนถงความส�าคญของการ ‘ยอมรบผคนฝายทเปนคขดแยง’ เขากลาววาในการท�างานของเขา (ในประเทศเลบานอน อรก และ ซเรย) เขาตองเดนทางไปเจรจากบอนธพาล ไมใชกบคนนสยด ทวาเพอทจะหยดการสรบ คณจ�าเปนตองพดกบคนทก�าลงสรบกนอยจรง ๆ

นอกเหนอจากผลประโยชนและตวเลอกแลว องคประกอบพนฐานของการเจรจาตอรองทเปนความรวมมอ ยงประกอบดวยทางออกอน ๆ และการใหความส�าคญกบมาตรฐานและขอตกลง ในเบองตน นกเจรจาตอรองจะตองคดใหไดวาผลประโยชนของเขานนคออะไร (เขาคดวาอะไรส�าคญ) พอ ๆ กบจะตองใหการศกษาตอตวเองอยางจรงจง วาผลประโยชนของอกฝายนนคออะไร (อกฝาย

110 111

คดวาอะไรส�าคญ) ขอถดมากคอการเตรยมทางออกอน โดยเฉพาะอยางยงคอ ทางออกส�ารองทดทสดเมอขอตกลงจากการเจรจาตอรองสนสดลงแลว หรอ BATNA (Best Alternative to a Negotiated Agreement) สงนกคอแผนสอง หรอสงทคณอยากจะท�าถาการเจรจาตอรองไมใหผลลพธทคณยอมรบได ตวอยางเชน ‘ถาฉนไมสามารถไดรบผลนตเคล จะมสารอยางอนไหมทอาจใชแทนกนไดเพอพฒนายาทฉนตองการ?’ วธหนงทไดผลมากทสดในการปรบปรงเพมอ�านาจการเจรจาตอรองของคณกคอการปรบปรง BATNA ของคณ ถาแผนสองของคณเปนแผนทด คณกจะสามารถเดนเขาสการตอรองดวยความมนใจมากขน (เพราะมทางออกส�ารองไวแลว)

นอกจากจะตองหาใหพบวาอะไรคอ BATNA แลว นกเจรจาตอรองตองค�านงวาอกฝายหนง กม BATNA ของตนดวยเชนกน การใชเวลาไตรตรองวา BATNA ของอกฝายนาจะเปนอะไรบาง อาจชวยใหตดสนไดวาความมนใจของอกฝายนนเปนจรง หรอเปนเรองทไรเหตผล

เมอคเจรจาตอรองไดมองเหนผลประโยชนและไดท�าการบานเกยวกบทางออกส�ารอง (BATNA) แลว พวกเขากพรอมทจะสรางกระบวนการเพอสรางทางเลอก กระบวนการนสามารถท�าไดงายทสดดวยการระดมสมอง โดยททงสองฝายตกลงทจะหาค�าตอบทมตอโจทยค�าถามทวา ‘จะเกดอะไรขนถา...?’ (what if) และ/หรอ ความเปนไปไดทจะท�าใหทงสองฝายไดรบผลประโยชนมากทสดจาก ผลการเจรจา การระดมสมองนจะตองกระท�าดวยจตใจทเปดกวาง และยอมรบพจารณาทางเลอกตาง ๆ โดยยงไมสนใจวาทางเลอกนนเปนไปไดหรอไม (หรอไมสนใจกระทงวาคณพรอมทจะยอมรบมนหรอไม แมนวามนจะเปนไปได) จนกวาการระดมสมองจะสนสดลง

หากทงสองฝายเหนพองตองกนถงตวเลอกตาง ๆ ทวางอยตรงหนาแลว พวกเขาตองตดสนใจรวมกนวาตวเลอกใดควรจะไดรบการน�าไปปฏบต อาจตองน�ามาตรฐานจากภายนอกและเงอนไขทเปนไปไดมาใชเพอท�าใหทงสองฝายตกลงกนไดวาอะไรคอสงทยตธรรมและสมเหตสมผล ตวอยางเชน ถาการเกบเกยวผลนตเคลตองใชแรงงานมาก นกวจยทตองการมนกควรจะตองมสวนออกคาใชจายมากขน

เปนเรองส�าคญทจะตองจ�าไววาคเจรจาตอรองมกจะมกลมผสนบสนนอยเบองหลง ผซงพวกเขาจะตองกลบไปรายงานหรอตอบค�าถาม และพวกเขาเหลานมความส�าคญยงหลงจากทขนตอนการเจรจาไดขอยตแลว และถงเวลาทจะตองลงมอปฏบตตามขอตกลงทไดจากการเจรจาตอรอง

ในการตอรองบนพนฐานของผลประโยชนนน ผเจรจาตอรองจะตองคอยสลบเปลยนบทบาทระหวางการเปนผรวมเจรจากบการเปนผสงเกตการณ Roger Fisher และเพอนรวมงานของเขาเรยกสงนวา การอยบนฟลอรกบการอยชนบนของโรงเตนร�า (balcony) ทงสองบทบาทตางกมความ

112 113

ส�าคญในการเจรจาตอรอง เมอคณอยชนบนคณจะมมมมองตอการเตนร�า (ตอการเจรจาตอรอง) ของทงสองฝายไดชดเจนกวาอยชนลาง แตถาคณตองการมบทบาทก�าหนดความเคลอนไหว คณจ�าเปนตองลงมาอยบนฟลอรเตนร�า นกเจรจาตอรองทดตองเปลยนต�าแหนงไปมาระหวางชนบนกบฟลอรเตนร�า หรอระหวางบทบาทผสงเกตการณกบผลงมอกระท�า พวกเขาตองระมดระวงตอความรสกทวาพวกเขาไดเขาขางฝายใดฝายหนง (partisan perception) หรอตอความผดพลาดทไมไดค�านงถงมมมองของอกฝายหนง

เราอาจยกตวอยางใหเหนถงความรสกทวาบางคนเปนพวกฝายใดฝายหนงไดงาย ๆ จากตวอยางตอไปน กลาวคอ มภาพทแพรหลายบน Internet อยภาพหนงทเราอาจมองเหนวาเปนเปด เอะ...หรอวามนเปนกระตายกนแน? ภาพนถกวาดขนมาใหเขาใจเกอบจะในทนททเหนวาสวนทมลกษณะแบนยาวทอยขาง ๆ ศรษะนนเปนจะงอยปาก ซงท�าใหมองเหนภาพนเปนภาพเปด ขณะเดยวกนคนบางกลมกอาจเหนสวนเดยวกนนเปนหยาว ๆ ของกระตาย ตกลงวาอะไรละคอสงทถกตอง หรอวามนถกตองทง 2 อยาง เราคงจะพอเหนไดวามนยงยากเพยงใดทจะคยกบคนบางคนทพยายามบอกเราวานคอภาพของกระตาย ขณะทเราเหนวาภาพตรงหนาเรานนคอเปดชด ๆ

ทามกลางความรสกทวาผไกลเกลยเขาขางฝายใดฝายหนง จะเปนไปไดอยางไรกนทจะท�าใหผคนหนหนามาฟงกน? กอนอนเราตองตระหนกวาเปนสงส�าคญทเราจะตองฟงอกฝายหนงถาเราตองการใหเขาเหนวาเรามบทบาทส�าคญส�าหรบเขา ขอทสองกคอเปนเรองส�าคญขนวกฤตทตองเขาใจในผลประโยชนทอกฝายหนงใหความส�าคญ ไมใชสนใจแคเพยงสงทฝายเราตองการเทานน ขอทสามอาจจะชวยไดมากถาเราโนมเอยงไปทางเปาหมายของการเจรจาทกอเกดจากผลประโยชน ขอสดทาย มนเปนไปไดทจะมองวาความขดแยงเปนการแสดงออกถงความเปนกลาง

Louisa Chan Boegli ซงเปนผบรหารหลกและเปนผกอตง the Rugiagli Initiative ไดเสนอวาแมวาผไกลเกลยอยากจะมองตนเองเปนอสระจากทกอยาง แตแทจรงแลวพวกเขากมจดยนทตองการใหมกระบวนการเจรจาเกดขน ในสถานการณความขดแยงทมการสรบ อยางนอยทสดผไกลเกลยกตองการใหการสรบยตลงในทนท ความเปนกลางของผไกลเกลยจงมไดหมายความวาเขาไมมสวนไดเสยในกระบวนการเจรจา แตหมายถงวาผไกลเกลยตองพยายามทจะไมไปตดสนฝายใดฝายหนง Chan Boegli กลาววานคอความหมายทแทจรงของการเปนกลางและไมเขาขางฝายใด

ในเหตการณปกตนน ผคนมกมปฏกรยาตอความขดแยงในลกษณะทเราสามารถบอกไดลวงหนา เมอคนกลมหนงรสกวาถกคกคาม พวกเขาจะรวมตวกนและหนหนาหนออกจากกลมคนภายนอก บางครงพวกเขาอาจจะตอบสนองตอความขดแยงดวยการตอบโต ซงแนนอนวาความตงเครยดยอมจะเพมขน กลมทเปนคขดแยงอาจจ�าตองยอมแพถาตนทนของความขดแยงนนสงมาก

112 113

เกนไป แตสงนจะหลอเลยงความคบของใจซงจะเลวรายยงขนเมอเวลาผานไป นกจตวทยา Vamik Volkan เรยกสงนวา ‘ความเจบช�าทถกเลอก’ (chosen trauma) ซงหมายถงความรสกของการไมไดรบความเปนธรรมจากการกอกรรมท�าเขญโดยศตรตอบรรพบรษของพวกเขา บาดแผลของความเจบช�านอาจอยยนยาวไปถงหลายชวอายคน ในทสดคขดแยงนกอาจยอมทอดเวลาออกไปและรอคอย ยอมตกลงทจะเหนตาง และพรอมทจะเรมความขดแยงรอบตอไปอกในอนาคต

นกสงคมวทยาชอ Roy กบ Judy Eidelson ไดระบถงความเชอแกนทมอทธพลตอความ ขดแยงและมสวนเพมความรนแรงของมน ซงไดแก ความเชอทวากลมหนง ๆ มความวเศษวโสกวากลมอน หรอเชอวากลมของตนไดรบความทกขระทมจากกฎหมายทไมยตธรรม หรอ กลมของตนเปนฝายทถกเอารดเอาเปรยบ ความไมแนนอนและความไมไวใจกนกมสวนในการเพมความรนแรงของความขดแยงนเชนกน

นกสงคมวทยาบางคนเชอวามนษยทวไปนนมธรรมชาตทกาวราว และบางคนอยางเชน Wil-liam Ury ผรวมประพนธหนงสอ Getting to Yes กคดแตกตางออกไป ในหนงสอทชอ The Third Side: Why We Fight and How We Can Stop, Ury กลาววาตลอดชวงเวลาถงรอยละ 99 ของประวตศาสตรมนษยชาต มนษยอยรวมกนไดโดยปราศจากความรนแรงทเปนระบบ (organized violence) และเพงจะเปลยนเปนการใชความรนแรงทเปนระบบแกปญหาความแตกตางหลงจากทมนษยเปลยนจากยคลาและเกบกน (hunting and gathering) เขาสยคเกษตรกรรม การเปลยนแปลงนท�าใหเกดความตงเครยดภายใตทรพยากรทมอยจ�ากด และความตงเครยดนเองทเพาะเลยงความรนแรงทเปนระบบหลาย ๆ รปแบบ

Ury กลาวดวยวาการมองประวตศาสตรเปนชวงเวลายาว ๆ เผยใหเหนวามนษยเรานนมความโนมเอยงไปในทางทจะรวมมอและเจรจาตอรองกน บคคลทสามโดยธรรมชาต (เพอน ผรวมงาน องคกรภาคประชาสงคม และแพทย) ไดท�าหนาทเปนสงทเขาเรยกวา ‘ระบบภมตานทานของสงคมทชวยปองกนการแผกระจายของความรนแรง’ นคอ ‘ฝายทสาม’ ส�าหรบ Ury แลวการเจรจาตอรองไมใชงานทจะมอบหมายใหผเชยวชาญเฉพาะทางกระท�า แตเปนเรองในชวตประจ�าวนของชมชน แนวคดฝายทสาม (Third Side concept) ของ Ury มงไปทการชวยสรางพลงใหผมสวนไดเสยใหเขาใจวาพวกเขาสามารถมสทธมเสยง ชวยลดความรนแรงในเขตแดนของพวกเขาเองได

การกลาพดค�าวา ‘ไม’ เปนเรองส�าคญในกระบวนการน ในหนงสอเลมลาสดของ Ury ชอ The Power of the Positive No กลาววา การพดค�าวา ‘ไม’ ตอสงใดสงหนงหรอบคคลใดบคคลหนง คอรปแบบหนงของการพดค�าวา ‘ใช’ ตออกบางสงหรออกบางคนนนเอง” Ury ไดชวยใหผอานของเขาทราบซงวาแผนผงของค�าวา ‘ไม’หลายค�า กคอพมพเขยวไปสผลประโยชนทแทจรง แบบจ�าลอง

114 115

ของ Ury ทงงายและสงางาม และยงไดผลอยางนาประหลาดในการชวยผคนใหเหนกระจางวาอะไรคอสงส�าคญส�าหรบพวกเขา

แพทยและบคลากรดานสขภาพเปนสมาชกโดยธรรมชาตของฝายทสาม ขณะเดยวกนแพทยกมองตนเองวาเปนพวกสายพนธทแตกตางจากกลมอนดวยลกษณะพเศษทางวชาชพ แพทยอาจมความโนมเอยงทจะเปนตวของตวเองและอาจจ�าเปนตองตระหนกถงภาระผกพนเพอการรวมมอกน วชาชพแพทยเปนวชาชพทมล�าดบอาวโส ความกงวลภายใตเงอนไขระบบอาวโสอาจจะบดบงไมใหแพทยระลกวา ค�าตอบทจะแกไขความขดแยงนนมาจากผมสวนไดสวนเสยทกฝาย

Sara Cobb จาก School for International Conflict and Resolution ของมหาวทยาลย George Mason เสนอวา ในการอยในบทบาทของผไกลเกลยนน เราควรจะรซงกบรสชาตของความขมขนของแตละฝายทเขามาเจรจาวาตางกไดรบความทกขยาก ยงไปกวานน ผไกลเกลยจะท�างานไดอยางมประสทธผลถาหากการแสดงความคดเหนของเขาจะมนยไปในทางบวกของแตละฝาย และคอยเสรมความหลากหลายเนอแทของเจตนารมณของคนอน ๆ

การไกลเกลยในบรบทเชนนอาจมองไดวาเปน ‘ภารกจอนศกดสทธ’ นบเปนเรองทมคณคาอยางยงทไดคอยชวยเหลอผคนใหเปลยนแปลงเพอใหไดผลในระยะยาว แพทยผเจรจาตอรอง ผไกลเกลย และผจดหาของฝายทสาม จ�าตองเรยนรทจะจมตนเองลงไปอยในความทกขโศกโดยยงครองสตได ในอกดานหนงเพอใหไดผล ผเยยวยาตองสงวนก�าลงไวบาง ควรมวธการสรางหรอเขาถงความรสกสมผสพนททปลอดภย ไมพลอยรสกแยไปดวย หากสามารถพฒนาแนวปฏบตเชนนไดแลว ผไกลเกลยจะรสกวาสามารถมจดยดทางคณคาทมนคง ในขณะเดยวกนกพรอมทจะชวยคขดแยงใหแลกเปลยนเรองราวชวตของตนเพอใหการเปลยนแปลงทดเกดขนได

114 115

บทท 13 การจดการความคลางแคลง และการสรางความเชอใจ

Urs Boegli

การออกงานภาคสนามในพนททปะทไปดวยความขดแยงเขนฆาเปนภยนตรายตอบคลากรทกวชาชพ บคลากรภาคสนามบางหนวยมทางเลอกทจะอยและพรอมทจะออกงานสนามขณะเกดเหต หรอเลอกทจะออกไปปฏบตหนาทเฉพาะในชวงหลงเหตสงบ แตบคลากรสาธารณสขไมมทางใหเลอก อนสญญาเจนวาฉบบทส พ.ศ. 2492 ระบความคมครองพลเรอนทกคนในชวงศกสงคราม และมบญญตนานาชาตดานความชวยเหลอเชงมนษยธรรมอกหลายบท ทพยายามสรางหลกประกนใหความชวยเหลอทางการแพทยด�าเนนการตอไปไดในชวงทเกดเหตการณการสรบ อยางไรกตาม บทบญญตตาง ๆ เหลานกเตอนไวดวยวา บคลากรทปฏบตหนาทในองคกรดานมนษยธรรม หรอหนวยงานการแพทยเหลาน เปนพลเรอนทสมควรไดรบการปกปองครองคมดวย

การจงใจเขาจโจมท�ารายบคลากรทางการแพทย หรอหนวยงานอ�านวยการรกษาพยาบาลทตดเครองหมายสญลกษณตามทระบในอนสญญาเจนวาอยางเดนชด (เฉพาะอยางยงเครองหมายกาชาด) เปนสงตองหาม และถอเปนอาชญากรรมสงครามภายใตบทบญญตแหงศาลอาญานานาชาตกรงโรม แตถงแมจะมบทบญญตกฎบตรกฎหมายตาง ๆ ซงเปนเงอนไขทจะตองเคารพปฏบตส�าหรบการปกปองผปฏบตงานทางการแพทยและงานเพอมนษยธรรมเหลานทามกลางไฟสงครามแหงความขดแยง แตสงนจะไมเกดผลเลยหากกฎบตรเหลานมไดรบการเชอฟงหรอถอปฏบต ในสถานการณการสรบนน กฎบญญตเหลาน (ถากลมผกอการรบรหรอรบทราบ!) ก�าลงถกลวงละเมดมากขน ๆ ทกท ดงนน บคลากรทางการแพทยทออกปฏบตงานสนามจงจ�าตองระมดระวงอยางมากทสดเทาทจะท�าได

สามขนตอนทบคลากรทางการแพทยควรท�าเพอปกปองตนเองใหดยงขนในขณะอทศตนตอการปฏบตหนาทภาคสนาม คอ

1. เขาใจและประยกตใชแนวคดท ‘ไมกอโทษ (Do No Harm)’ 2. วเคราะหและเขาใจปญหาประเดนความขดแยง 3. เขาด�าเนนการรวมกนไดกบทกฝายทขดแยงกนอย

หลกการ ‘ไมกอโทษ’ (Do No Harm)หลกการทจะ ‘ไมกอโทษ’ ซงเปนสาระทยอมรบกนมาตลอดแตครงบพกาลอนเกยวเนอง

กบค�าปวารณาตนกอนเขาสวชาชพแพทยทปราชญกรกโบราณฮปโปเครตสไดใหไว (Hippocratic Oath) ซงเปนกฎพนฐานการแพทยตะวนตกในทกวนน การหลกเลยงไมกอโทษเปนหลกการทแพทย

116 117

พยาบาลทวโลกตางรบทราบเรยนรอยแลว ขนตอนนเปนขนตอนเลก แตส�าคญ ทไมจ�ากดเฉพาะกบการรกษาโรค แตตองใชกบงานภาคสนามดวย ตองระวงเปนพเศษเพราะทมงานทใหความชวยเหลอทางการแพทยบางครงกกอโทษโดยทไมตงใจ

หลกการ ‘ไมกอโทษ’ บอกนยแงคดแรกสดและส�าคญทสดวา ในสถานการณความขดแยงทใชก�าลงอาวธ เมอทมงานอยและใหความชวยเหลอดานมนษยธรรมจะชวยท�าใหสถานการณดขน แตทามกลางความขดแยงนน บอยครงความชวยเหลอกอาจจะไมเปนกลางเสยทเดยว แมแตความชวยเหลอจะผานการตรตรองมาอยางดและมความตงใจด ผลพวงทไมไดตงใจกอกอาจจะออกมาในทางราย

ตวอยางเชน ในการหยดยงเพอมนษยธรรม ซงเปนเรองทปรากฏบอยและเปนทตองการ อยางยงในระหวางการเจรจาเพอฝายการบรรเทาทกขสามารถเขาชวยเหลอสามารถเขาถงผบาดเจบ รวมทงยงอาจชวยอพยพผบาดเจบจากการสรบและผปวยออกไปไดอกดวย แตขณะทผเขาชวยเหลอก�าลงงวนงดอยกบกจกรรมในชวงหยดยงนน นกรบทงสองฝายกพลอยมเวลาทจะตระเตรยมอาวธยทโธปกรณ จดกระบวนทพเพอถลมกนใหม นไมใชจดประสงคทตงใจจะใหเกดขนเลย หากแตเหลานกรบกมกทจะหยบฉวยโอกาสแบบน ซงปกตแลวจะไมมทางท�าได

ยงกวานน ความชวยเหลอนนถอไดวาเปนตวแทนของอทธพลและความมงคงของผให และ/หรอ ผรบ ซงมผลตอความขดแยง บอยมากทมผใชทรพยากรความชวยเหลอเออประโยชนแกฝายตน หรอตดทอนก�าลงของฝายตรงกนขาม ในกรณเชนนความชวยเหลอกกอใหเกดผลราย ตวอยางเชน ผบงคบบญชาการทหารอาจจะอนมตใหทมแพทยเขาชวยเหลอบางพนท แตยบยงการเขาไปยงพนทอน เพอรกคบและเพอหนนเกอยทธการของฝายตน ผทท�าเชนนจะใชความชวยเหลอดานมนษยธรรมเพอจดมงหมายของตนเอง ดวยการบบชองทางการใหความชวยเหลอ ทควรตองมใหกบทงพนท ดวยการละเวนความชวยเหลอทจ�าเปนแกอกฝายหนง ซงกจะเกดผลรายจากการปฏเสธการใหความชวยเหลอแกบางท และท�ารายชอเสยงของทมทเขาไปใหความชวยเหลอแมวาทางทมจะตงใจเขาชวยเหลอทกคนกตาม

นกประสาน และ นกแบงแยก แนวคดเรองของการไมกอโทษทใชองคกรบรรเทาทกขในพนทขดแยง พฒนาขนโดย Mary

Anderson นกวทยาศาสตรสญชาตอเมรกนทท�างานใหกบมหาวทยาลยฮารวารด Mary ไดตงขอสงเกตวา การบรรเทาทกขหลายตอหลายครงทองคกรความชวยเหลอน�าไปมอบใหแกพนทขดแยง ไมเพยงแตจะไมลดความรนแรงลง หากแตยงโหมกระพอไฟแหงความขดแยงใหปะทรนแรงขนอกดวย หนงในขอคนพบพนฐานของเธอกคอ ในสถานการณความขดแยงหนง ๆ ดเหมอนวาจะมคนบางคนทท�าใหชมชนแยกออกจากกน จบขวอยคนละฝาย เธอเรยกพวกนวา ‘นกแบงแยก’ และกมบคคลอกบางกลมทพยายาม

116 117

จะใหชมชนสามคคกนโดยพฒนาสายใยทจะยดโยงชมชนเขาดวยกน เธอเรยกพวกนวา ‘นกประสาน’ แนวคดของเธอทเราแนะน�าในทน มงใหผเขาท�างานชวยเหลอไดรจกเฟนหาและสนบสนนนกประสาน ในขณะทตองแยกแยะนกแบงแยกและระมดระวงตวไมใหเลนตามไพทแจกจากคนกลมน

ตงแต พ.ศ. 2539 เปนตนมา Mary Anderson ไดตพมพหนงสอและรายงานหลายฉบบเกยวกบการใชงานตามหลกการไมกอโทษ ผเขยนขอแนะน�าใหทานไปส�ารวจเนอหาตาม 2 ลงคน

- www.cdacollaborative.org/media/52500/Do-No-Harm-Handbook.pdf - www.berghof-handbook.net/documents/publications/anderson_handbook.pdf

แนนอนวา โครงการและการด�าเนนการบรรเทาทกขทผานการตรตรองอยางรอบคอบถถวน จกเปนประโยชน แตเรากจกตองใหความสนใจกบการออกแบบทจะน�าไปสการลดความตงเครยดและการบรรเทาความรนแรง เพราะนเปนหวใจหลกของการด�าเนนการตามหลกการไมกอโทษ

โปรแกรมความชวยเหลอทคดด ออกแบบด และจดการด จะเพมขดพลงความแขงแกรงใหแกทองถน ซงรวมถงขดความสามารถในการบรรเทาความรนแรงและในการเสรมสรางสนตภาพ ความชวยเหลอจะกระชบพลงแกนกประสานทจะน�าพาชมชนใหเขาหากน ดวยการลดความตงเครยดและลดการแบงฝกแบงฝาย

ในชวงงานสนาม และในขณะพจารณาสถานการณรอบตวนน ผท�างานบรรเทาทกข อยางเชนบคลากรทางการแพทยทออกไปในพนท จะสงเกตออกไมยากวาจะมบคคล/กลมบคคลทชอบสรางปฏปกษและแบงขวแบงฝาย (นกแบงแยก) และมบคคล/กลมบคคลทดจะพยายามสมครสมานชมชนทอยดวยกนท�างานดวยกน (นกประสาน) ซงจะมบคคลทงสองประเภทนในความขดแยงเกอบทกครง

ดวยความใสใจในรายละเอยดเชนน และดวยการจบตาแยกแยะผประสงคสรางปฏปกษ ขดแยงทคณะบรรเทาทกขอาจจ�าเปนตองรวมงานดวย กจะท�าใหผเขาชวยเหลอสามารถทจะ ตตวออกหางจากนกแบงแยกทชอบสรางความแตกแยก และหนไปใหความสนบสนนชวยเหลอแก นกประสาน หรอกระทงไปรวมเปนหนงในกลมนกประสานเหลานนเสยเอง

เขาใจความขดแยงการด�าเนนวธการไมกอโทษนนตงอยบนพนฐานของความเขาใจความขดแยงและประเดน

หลกของปญหา ส�าหรบผบรรเทาทกขทมกถกตงขอสงสยถงเจตนารมณทแทจรงในการออกไปชวยเหลอในพนทแลว กอนทจะลงไปในชมชนควรคดและตงค�าถามพนฐานกบตวเองสกสองสามขอ เชน

118 119

• อะไรคอสงทอาจท�าใหชาวบานคลางแคลงใจทมบคลากรทางการแพทยทเปนกลางทเขาไปชวยเหลอผคน

• พวกเขานยมชมชอบทมบคลากรทางการแพทยในเรองอะไรบาง • พวกเขาไมชอบ แตจ�าตองยอมรบในเรองอะไรบาง

การด�าเนนการแบบไมกอโทษภาคสนามได ควรมพนฐานการวเคราะหอยางถถวนเหมาะสม วาอะไรอยเบองหลงคนทเราไมควรจะมองขาม หรอคนทรวมมสวนไดเสย ทอาจจะชวยเราหรอขดขวางการท�างานของเรา ภมหลงของคนเหลานนคออะไร เขามนโยบายอยางไร หรอแมแตวา พวกเขาก�าลงเลนการเมองอะไร สวนหนงของวธด�าเนนการในการเขาใจความขดแยงและประเดนความขดแยงน จ�าเปนอยางยงทจะเรมตนทการระบผมสวนไดเสย วา

• ผเปนตวจกรส�าคญคอใคร และเขาจะคลางแคลงใจเราเรองอะไรไดบาง • มแงมมเชงวฒนธรรมอยางไร • คสนทนาของเรามแรงจงใจอะไรบาง ความสนใจทแทจรงของเขาคออะไร และอะไรเปน

เรองส�าคญจรง ๆ ส�าหรบเขา

การวเคราะหนจะชวยใหเขาใจมากขนวาผมสวนไดเสยแตละคนจะเปนคณหรอเปนโทษตองานบรรเทาทกขของเรา สงนนาจะท�าใหผทท�างานดานความชวยเหลอสะกดรบรสกอทธพลทผมสวนไดเสยนนจะกอใหแกงาน และกบพวกทจะชวย หรอพวกทจะฉดงาน

สดทายแลว การวเคราะหเชนนนาจะน�าไปสการชชองใหเกดสถานการณททกฝายตางกชนะดวยกน (win-win situation)

ความทาทายล�าดบถดไปคอ เราจะสรางสถานการณ win-win ททกฝายตางกชนะดวยกนไดอยางไร

ถงขนน ผทพยายามท�าความเขาใจบคคลตาง ๆ ทจะตองออกไปมปฏสมพนธดวยในการท�างานภาคสนาม กควรทจะสราง ‘แผนภมผมสวนไดเสย’ แผนภมลกษณะนอาจเปนถงโปรแกรมคอมพวเตอรอจฉรยะทตอบโตไดอยางชาญฉลาดไดในแบบทหนวยงานรบผดชอบสงคม (Corporate Social Responsibility; CSR) ของภาคธรกจขนาดใหญมกใชงานกน แตส�าหรบกรณทมบคลากรทางการแพทยทไดรบอนมตและยอมรบจากทกฝายใหเขาไปในพนทเพอใหความชวยเหลอแลว วธงาย ๆ นนกคอ น�ากระดาษเปลาขนมา แบงพนทกระดาษแผนนนออกเปนสสวน (สองคอลมนซาย-ขวา และสองแถวบน-ลาง) ในทอนบนนนใหเขยนรายชอบคคลทนาจะมบทบาทเดน ส�าหรบทอนลางใหระบรายชอผทมความส�าคญรองลงมา ทงน ใหแยกแยะดวยการใสชอผทดจะไมท�าตวเปนประโยชนไวทางซาย และผทดจะท�าตวเปนประโยชนไวทางขวา

118 119

ดงแสดงในแผนภมงาย ๆ ของผมสวนไดเสย ผลลพธนจะแบงคนทผบรรเทาทกขจะตองไป ของเกยวดวยออกเปนสกลม แตละกลมจะตองไปด�าเนนการจดการตาง ๆ กน ดงน

กลมบนซาย คอกลมทไมชวยท�าประโยชน แตส�าคญ กลมบนขวา คอกลมทท�าประโยชนได และมพลงกลมลางซาย คอกลมทไมชวยท�าประโยชน และกไมส�าคญ กลมลางขวา คอกลมทชวยท�าประโยชนได แตไมมพลง

หมายเหต: ยงมตวอยางแผนภมผมสวนไดเสยอกมากในอนเทอรเนต ผสนใจอาจคนควาเพม

เตมโดยใชค�าวา ‘stakeholder mapping template’ เพอคนควาหาตวอยางอนและระเบยบวธ

การด�าเนนการทเกยวของได

จากแผนภมจะเหนไดชดแจงวาใครคอผททงส�าคญมพลงและชวยเหลอได นนคอกลมคนทอยในกลอง (สเขยว) ดานบนขวา ซงกลมนจกตองไดรบความสนใจสงสด สวนกลมทอยในกลอง (สแดง) ดานบนซายทมพลงแตไมชวยอะไรใหดขนได กยงคงตองไดรบความสนใจอยด กลมนจะถอเปน กลมกอกวน เพราะแมวาพวกนจะไมมทางมาเปนแนวรวมเหมอนผชวยเหลอหลกอน ๆ แตกตองไดรบการดแลอยางรอบคอบนมนวล เพราะคนกลมนอาจสรางอปสรรคเหนยวรงท�าลายกระบวนการความชวยเหลอได ส�าหรบกลมคนในอกสองกลองขางลางนนความส�าคญกลดนอยลง อยางไรกตาม กตองพยายามไปมปฏสมพนธกบสองกลมนดวยบาง เพยงแตกอยาใหมมากจนถงกบหนเหเฉไฉ ลมผทส�าคญ ๆ อนไปเสย

120 121

เมอเขาใจกระบวนทศนนแลว กงายทจะวางแผนวาจะตองท�าอะไร ตอใคร เพอลดความหวาดระแวง การสรางแผนภมและการเขาใจผมสวนไดเสยไมเพยงแตจะลดความสงสยลงเทานน แตจะยงชวยในการคดสรางยทธศาสตรในการเขาจดการดวย

การสรางความสมพนธกบทกฝายของความขดแยง ในกระบวนวธไมกอโทษในงานภาคสนาม การเขาสรางความสมพนธเปนเรองทส�าคญอยาง

ยง ตองมความสมพนธทดกบทกฝาย ทงกบกลมทระแวงแคลงใจความเปนกลางของพวกเรา และกบกลมทเขาใจและพรอมจะสนบสนนเรา

การวเคราะหเพอจดท�าแผนภมผมสวนไดเสยเปนพนฐานทดทจะท�าใหเราเขาใจวาแตละฝายมความตองการและความสนใจเรองอะไรบาง กอนพบกนนนเขาคดวาจะน�าเนอหาสาระอะไรเพอแลกเปลยนหารอกน

ในกรณของทมบคลากรทางการแพทยทเขาไปท�างานในพนทขดแยง ตองเนนทความตองการความชวยเหลอจากทกฝาย ตองน�าพาใหทกฝายเขาใจพองกนวา งานแพทยเปนงานทตองชวยกนสงเสรม ใหความสะดวก และตองไดรบการสนบสนน โดยไมถกท�าใหเสยงตอความลมเหลวหรอตองชะงกงน

เพออธบายงานเชนนใหเปนทเขาใจ ตองใหแนใจวาการสอสารทกขนตอนนนเหมาะสม แมแตเรองเลกนอยทเหนชดแจงอยแลว เมอผสอขาวเขยนขาว เขาจะตองบรรจเนอหาวา ใคร ท�าอะไร ทไหน เมอไร ท�าไม และอยางไร งานการแพทยสนามกตองอธบายใหทกคนรบรวา ใครก�าลงท�าอะไรเพอใคร เมอไร ทไหน และอยางไร และท�าไมถงตองท�า

แมวาเนอหาวธการเลาแบบนดเหมอนจะรกนทวไปแลวเพราะเปนสงทตองท�าอยทกวน แตกนาแปลกทพบวายงมเรองอกมากมายทเขาใจไมทวถงกน และค�าอธบายขยายความเชนนไมกค�าจะสามารถใหความกระจางเปนประโยชนตอสถานการณไดอยางไร

ในการจดท�าสาระหลกในการสอสารและในการประเมนวาอะไรเปนสงส�าคญ ผออกงานสนามจกไดประโยชนจากการสะทอนสถานการณทตนเองก�าลงเผชญ เครองมออยางงายอยางหนงไดมาจากกลมธรกจ คอ การวเคราะห SWOT อนเปนการสาธยายรายการเกยวกบองคกรหรอบคคล ถงจดแขง (Strengths; S) จดออน (Weaknesses; W) โอกาส (Opportunities; O) และ ภยคกคาม (Threats; T) การวเคราะหเชนนจะสรางภาพชดวาใครจะไดอะไรกอนหลงในเรองของการจดการ

120 121

และการสอสารอยางมประสทธภาพ การวเคราะหแบบยอ ทท�าควรท�าเปนกลม จะชวยใหทมงานทางการแพทยสามารถระบถงประโยชน เชน ผลลพธทท�าใหผคนรสกยนดในทมแพทยทไปเยอน ในทางกลบกน การระดมสมองจะชวยเปดประเดนวา เรองใดเปนเรองทไมเปนทพอใจในการททมงานไปพบปะระหวางการท�างาน รวมทงอาจจะพจารณาถงเรองภยนตรายใหญ ๆ ทอาจจะเกดขน วาเปนอยางไร อยตรงไหน รวมทงการบรรยายในโอกาสตาง ๆ ทจะไดจากการไปท�างานภาคสนาม

การสรางความสมพนธในอดมคตนน ควรน�าไปสความรวมมอระยะยาวกบหนวยงานหลาย ๆ หนวย การเชอมความสมพนธภายในเครอขายใหน�าไปสความสมพนธสวนบคคล นนยอมจะเปนขนตอนทส�าคญทสดเพอการพฒนาความปลอดภยและสวสดภาพในระยะยาวส�าหรบงานสนามในพนทซงมความขดแยง ท�าความรจกอยางเรยบงายกบทกฝายทเกยวของกบงาน และท�าใหทกฝายรจกกบเรา มการตดตอเสวนากนอยางสม�าเสมอ (มใชเฉพาะเวลาทเราตองการใหเขาชวย) ถอเปนองคประกอบทส�าคญอยางหนงในการสรางความสมพนธ

ขอเตอนส�าคญ ประโยชนจากการด�าเนนการบนพนฐานความสมพนธแมจะมมากมหาศาล แตกมขอจ�ากด

ตามมาดวย ปญหาเฉพาะทส�าคญประการหนงกคอ ความคนเคยอาจน�าไปสความรสกดแคลนได

ผท�างานสนามจ�าเปนตองระมดระวงอยตลอดเวลาในการแสดงทศนคตสวนตว ถาฝายตรงขามรสกวาเราเยนยอ ความสมพนธทดกจะเสยไป อาจถกเหนวาเปนนกฉวยโอกาส ผท�างานสนามบางคนเมอตดตอกบตวจรงของผมอ�านาจอนมตการออกพนทอาจแสดงเคารพย�าเกรงจนมากเกนควรโดยไมรตว

ผอยในอ�านาจมกจะพฒนาทกษะใหไวตอความไมจรงใจ บางครงบางคราวการเยนยออาจใชไดผลบาง แตวธการทดกวากคอการเขาพบปะกบบคคลเหลานในลกษณะของมออาชพ ตองละเวนการแสดงความเหนอกเหนใจหรอเขาอกเขาใจเกนกวาเหต ทงน เพราะอาจท�าใหเหนวาไมจรงใจ หรอตองการจะชกจงใหเขาผลประโยชนของเราเอง ความคลางแคลงใจนอาจลงทายดวยการถกดถกเหยยดหยามไมพอใจ

ดงนน ในระดบบคคลแลว ความสขมรอบคอบ มสต เอางานเอาการ และรปแบบการด�าเนนการแบบตรงไปตรงมา ตรงกบเนอหาทควรเปน จะเปนการหนนทาททเปนกลางไมฝกใฝฝายใด ในภาคสนามของพนทแหงความขดแยง

122 123

วธการสรางความสมพนธและยทธวธการสอสารทดมใชวทยาศาสตรระดบสงสงถงขนทใชสงจรวด ไมตองมผเชยวชาญพเศษคอยชวยปอนขอมล โชคดทองคประกอบหลายอยางของกลวธการสรางความสมพนธทไดผลอาศยเพยงสามญส�านกงาย ๆ เชน ความโปรงใส ความคงเสนคงวา ความระมดระวงค�าพดของตน ใหลองทดสอบกบตวเองงาย ๆ วาเราจะใชค�าพดแบบเดยวกนนกบอกฝายหนงไดหรอไม เพอหลกเลยงการพดทใชอารมณหรอพดสงทไมจรง

ปฏสมพนธทพงประสงค: บอกแจง ปรกษา และ สอสารการสอสารในงานบรรเทาทกขในพนทขดแยงไมใชเปนเพยงบอกแจง พด และใหเอกสารขอมล

เพมเตม ฯลฯ แตทวา การสอสารทดกวานนน แทจรงแลวตงอยบนยทธการการกระท�า 3 ประการดวยกน คอ บอกแจง ปรกษา และ คลกคล

‘บอกแจง’ นนเปนเรองตรงไปตรงมา นนคอ คณพด เขาฟง จบ แตการ ‘ปรกษา’ นนตองคดใหมากขนอก การแสดงวาเรองนนเรองนควรเปนเชนไรดวยการประกาศออกไปนนไมใชวธทด ควรสอสารสองทาง อยางเชน ทดลองสอบถามผมสวนไดเสยวาเขาคดอยางไรกบเรองแผนการสงหนวยบรรเทาทกขลงภาคสนาม เมอผมสวนไดเสยไดมโอกาสแสดงความคดเหน เขากจะเตมใจใหความรวมมอกบเรามากขน การบอกแจงและการปรกษานนตางกนมาก จากการมปฏสมพนธ ผมสวนไดเสยทตอนแรกตงใจเพยงไดรบการบอกเลา กจะกลายเปนผทถอเดมพนจรง ๆ มากขน

ยทธศาสตรการ ‘สอสาร’ ทไตรตรองดแลว จะมผลกวางไกลกวาพดหรอการมปฏสมพนธธรรมดา จดหมายสงสดของเรองนอยทการเปลยนปรบผมสวนไดเสยใหกลายเปนผสนบสนน ปฏสมพนธโดยใหผมสวนไดเสยใหขอคดเหนและมสวนรวม มกจะท�าใหเกดผสนบสนน ซงเปนประโยชนตอการท�างานของทมแพทยในพนทของความขดแยงทส�าคญ ยงมผสนบสนนกยงด

การปรบเปลยนผมสวนไดเสยใหกลายเปนผสนบสนนควรเปนเปาหมาย การหาผสนบสนนใหแกแพทยสนามเปนสวนหนงของยทธศาสตรรอบดาน ผสนบสนนเหลานมาไดจากทกแงมม อาจจะเปนผโดดเดนในชมชน เชน ผอาวโสทเปนทรจก รก และเคารพจากผคน อาจจะเปนคนดง เชน ดารา นกรอง นกแสดง แนนอนวางานแพทยไมใชเรองของมอสมครเลน (เราไมไดตองการใหดารามาท�างานการแพทย) ภาพดาราซงเปนทชนชอบก�าลงปลอบขวญใหก�าลงใจแกผปวยในโรงพยาบาล (ไมจ�าเปนตองเปนสนามรบ) กจะประทบใจคนดเปนอยางยง ถาสรางความเชอมโยงระหวางดาราคนดงกบงานแพทยสนามได กจะไดประโยชน (ตองานภาคสนาม) มหาศาล องคการทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF) และองคกรอน ๆ ของยเอน เปนตวอยางของหนวยงานระดบโลกทใชทตสนถวไมตร ซงบอยครงกเปนดาราภาพยนต ในการปลกจตส�านกเรองยาก ๆ บางครงเมอดาราลงไปในพนททมปญหากจะกระชากอารมณเรองนน ๆ ไดมากยงขนไปอก

122 123

อกทงยงมสอมวลชนทสามารถเปนเครองมอททรงพลงทใชดวยความระมดระวง ขาวสารของพวกเขาแพรกระจายไดไกล กวาง และ รวดเรว ซงเปนเรองดในการกระจายขอความสน ๆ ใหมวลชน แตกอาจจะเปนผลรายแรงถาเนอขาวนนไมเหมาะสม ผสอขาวนนมกพรอมทจะโหมขาวความผดพลาด และการกระพอขาวผลงานทด ดงนน ค�าพดทพลงปากไปและรสกเสยใจในสองสามนาทตอมา จะแพรกระจายไปในโลกไอท และ/หรอ ในหนาหนงสอพมพของวนถดไป ดงนนจงตองระมดระวงถอยแถลงตาง ๆ ใหมาก

ในสถานการณความตงเครยดหรอมความขดแยงอยางสง สอวทยเปนสอสารมวลชนทใชกนมากกวาสออน ๆ โดยเฉพาะในพนททมการพฒนานอย เชน ชมชนชนบท ชาวบานมกจะฟงวทย และสถานวทยทองถนกมกเปนสถานทชาวบานนยมฟงและเชอถอมากทสด ยทธศาสตรการสอสารทดจงควรแสวงหาสถานวทยทองถน ทเปนกลาง และพรอมทจะรวมมอเผยแพรขาวสารสาระของหนวยงานเพอการเขาไปใหความชวยเหลอ

124 125

กตตกรรมประกาศคณะบรรณาธการขอขอบพระคณผเขยนทกทานทกรณาปลกเวลาจากงานมากมายทก�าลงท�า

อย มาแบงปนความรตอสาธารณชนดวยน�าใจทเปยมลน

ขอขอบคณทานนกวชาการผทรงคณวฒสองทาน ซงไดแก ดร. อทย ดลยเกษม อดตอธการบดมหาวทยาลยศลปากร และ ศาสตราจารย ดร. วทต มนตาภรณ จากคณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และผเชยวชาญดานสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต

หลายทานไดชวยเหลออยางรวดเรวในยามทตองการ และเปนแนวหลงทเขมแขง ท�าใหงานนกาวหนาไปดวยด ไดแก นายแพทย ยงยทธ วงศภรมยศานต หวหนากลมทปรกษา กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข ผแนะน�าสถาบนวจยและพฒนาสขภาพภาคใตใหรจก ‘Health as a Bridge for Peace’ น�าไปสความรวมมอระหวางมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) กบ the Rugiagli Initiative (tRI) และการจดประชมเชงปฏบตการทกระบในเวลาตอมา ซงทานไดใหเกยรตรวมเปนวทยากรดวย คณ Thomas Frisbie วทยากรกระบวนการในการประชมเชงปฏบตการและเปนผประสานงานตลอดเวลาของโครงการ คณสมชาย หอมลออ ไดกรณามาบรรยายเรองสทธมนษยชนในระหวางการฝกอบรม คณดอน ปาทาน อดตผสอขาวพเศษ น.ส.พ. The Nation และทปรกษาอสระซงประจ�าอยทจงหวดยะลา ไดชวยท�าใหพวกเราเขาใจปญหาของจงหวดชายแดนใตอยางรอบดาน คณ Karen Emmons ไดท�างานอยางไมรเหนดเหนอยในฐานะบรรณาธการฝายขดเกลาภาษาองกฤษ ซงชวยท�าใหหนงสอฉบบภาษาองกฤษนาอานขนมาก

คณะบรรณาธการขอขอบคณสถานเอกอครทตสวตเซอรแลนดประจ�าประเทศไทย ทสนบสนนเงนทนทใชในการจดพมพหนงสอ ทงฉบบภาษาองกฤษและฉบบภาษาไทย โดยเฉพาะคณ Viktor Vavricka เลขานการสถานเอกอครราชทตฯ ทใหความสนใจในโครงการนอยางยงเปนพเศษ ขอบคณทมงาน Peace Nexus ในสวตเซอรแลนด ทรวมสนบสนนการจดการอบรมเชงปฏบตการทจงหวดกระบ ขอบคณหนวยงานไทยหลายหนวยงาน เชน คณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต (กอส.) ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (ส.ส.ส.) และ ศนยอ�านวยการบรหารจงหวดชายแดนภาคใต (ศอ.บต.) ตลอดจนถงสหภาพยโรป

124 125

นอกจากน ยงไดรบเกยรตจากอาจารยววฒน สทธวภากร อาจารยปราโมทย จฑาพร และรองศาสตราจารยวนเนาว ยเดน มหาวทยาลยสงขลานครนทร ทงสามทานเปนอาจารยอาวโส ชวยแปลและชวยตรวจทานตนฉบบภาษาไทย

สดทายน บคลากรของ มยส. สถาบนวจยและพฒนาสขภาพภาคใต (วพส.) และ tRI ผท�างานอยเบองหลงโครงการนมาโดยตลอด โดยเฉพาะอยางยง คณกตวรรณ เดชวายกล และ คณนพนธ รตนาคม ควรไดรบค�าขอบคณอยางสดซงจากคณะบรรณาธการ

วระศกด จงสววฒนวงศLouisa Chan Boegliสภทร ฮาสวรรณกจ

คณะบรรณาธการ

126 127

เกยวกบผเขยนGabriella Arcadu, PhD เปนนกรฐศาสตรผเชยวชาญในเรองทมความขดแยง และทอยใน

ชวงเปลยนผานและเปราะบาง เธอเปนผกอตงและผอ�านวยการของ 4change (ตงแตป พ.ศ. 2552) ซงเปนสมาคมไมหวงผลก�าไรทจดการอบรมและศกษาวจยในประเทศทมความเปราะบางและมความขดแยง ตงแตปลายทศวรรษ 2530 Dr Arcadu ไดเขาไปท�างานกบโครงการ Health as a Bridge for Peace (HBP) ขององคการอนามยโลก (WHO) ในประเทศอยปต อนโดนเซย และ ศรลงกา และชวยในการพฒนาหลกสตรและสอการอบรมของ HBP ในป พ.ศ. 2548 รวมทงมสวนในการรางบททวาดวย Health and DDR ของมาตรฐาน Integrated Disarmament Demobilization and Reintegration Standards (มาตรฐานการลดอาวธ การปลดก�าลงทหาร และการฟนฟบรณาการ) ซงตอมาไดรบการน�าไปใชในสหประชาชาต ในป พ.ศ. 2553 เธอไดชวย WHO รางนโยบายสากลส�าหรบการประสานงานระหวางพลเรอนและทหารในงานดานสขภาพในอฟกานสถาน นอกเหนอจากน เธอยงไดท�างานกบหนวยงานตาง ๆ ของสหประชาชาต มหาวทยาลยหลายแหง และองคกรพฒนาเอกชน (NGOs) โดยเปนผพฒนาโครงการใหกบประเทศผบรจาคเงนชวยเหลอ Dr Arcadu มประสบการณยาวนานถง 20 ปในการชวยสรางความเขมแขงและเพมสมรรถนะในระดบสถาบนและการเสรมสรางธรรมาภบาล เธอผานงานมาแลวทงในเอเซยตะวนออกเฉยงใต เอเซยกลาง แอฟรกา ตะวนออกกลาง และแถบคาบสมทรบอลขาน

Louisa Chan Boegli, MD, MPH เปนผกอตงและผบรหารหลกของ the Rugiagli Initiative (tRI) ซงเธอจดตงขนเมอป พ.ศ. 2555 รวมกบผเชยวชาญดานสขภาพและดานกจการระหวางประเทศอก 3 คน tRI เนนการท�างานดานการสรางเสรมสมรรถนะของแพทยในประเทศทท�างานอยในพนทขดแยง และมงสงเสรมความรวมมอระหวางนานาชาตในเรองการใชสขภาพเปนสะพานเชอมเพอสนตภาพ

ในฐานะแพทยหญง เธอไดท�างานในพนทขดแยงใหกบสภากาชาดสากล (ICRC) และองคการอนามยโลก (WHO) เปนเวลาถง 4 ปทเธอเปนแกนหลกของโครงการ Health as a Bridge for Peace ทส�านกงานใหญของ WHO ซงเปนผก�าหนดกลยทธ นโยบาย และโครงการ เพอน�าไปลงมอปฏบต เธอเปนหนงในสของผรวมกอตง Centre for Humanitarian Dialogue ณ กรงเจนวา ในป พ.ศ. 2541 และเปนผรเรมใหมการเจรจาระหวางสาธารณรฐอนโดนเซยกบ the Free Aceh Movement ซงน�าไปสการระงบการสรบระหวางทงสองฝาย เธอยงมบทบาทส�าคญในการเรมงานของ Centre for Humanitarian Dialogue ในเมยนมาร แพทยหญง Louisa Chan เปนสมาชกของกลม Friends of Sri Lanka ซงเปนกลมอยางไมเปนทางการทมบทบาทเขมขนตลอดระยะเวลา 3 ป ของการมบทบาทรวมกบฝายรฐบาลและฝายน�าของกลม Tamil เพอแกปญหาความขดแยงหลงสงคราม

126 127

แพทยหญง Louisa ไดรบปรญญาแพทยศาสตรจากมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ลอสแอน-เจลส และปรญญามหาบณฑตดานสาธารณสขศาสตรจาก London School of Hygiene and Tropical Medicine

Urs Boegli, MBA เปนสมาชกของทมทปรกษาของ Evian Group at IMD (ในเมอง โลซาน สวตเซอรแลนด) ซงเปนกลมนกคดทท�างานเชอมโยงบรรษทระดบโลก รฐบาล และผน�าทางความคด เขาดวยกน กลมนเนนกจกรรมไปในดานโลกาภวตน การคา การขจดความยากจนและความเหลอมล�า กอนหนาน Urs Boegli เคยมต�าแหนงระดบอาวโสอยในสภากาชาดสากล (ICRC) ในประเทศแองโกลา ไทย กมพชา เลบานอน ซดาน กลมประเทศทเคยเปนสวนหนงของยโกสลาเวย และทส�านกงานใหญในกรงเจนวา เขาท�างานกบ ICRC มายาวนานถง 20 ป โดยมต�าแหนงสดทายเปนหวหนาส�านกงานในกรงวอชงตน ดซ และขณะอยทนนเขาไดรเรมโครงการเยยมคกในกวนตานาโมใหแก ICRC

ปจจบน Urs Boegli ก�าลงท�างานชวยเหลอบรษทตาง ๆ ในการวเคราะหและแกปญหาสงคม-เศรษฐกจ คนหาและมปฏสมพนธกบผมสวนได-เสย สรางระบบรหารจดการทเหมาะสม และชวยพฒนา ลงมอปฏบต และก�ากบตดตามโครงการเพอชมชนตาง ๆ งานของเขารวมถงการศกษาวาสงคมมอทธพลตอธรกจอยางไร และบรษทควรมบทบาทสรางสรรคอยางไรในภมภาคทพวกเขาท�าธรกจอย เพอเสรมจดเดนของธรกจ ชวยใหเกดการยอมรบ และเกดผลดตอชอเสยงของธรกจ

Kimberlyn Leary, PhD, MPA เปนหวหนานกจตวทยาท Cambridge Health Alliance และเปนรองศาสตราจารยทคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยฮารวารด นอกจากน เธอยงไดชวยสอนในหลกสตรการเจรจาตอรองทคณะนตศาสตร มหาวทยาลยฮารวารด ทซงเธอเคยเปนนกวชาการรบเชญในเรองกระบวนการเชงสมพนธของการเจรจาตอรองและในเรองแนวปฏบตทางคลนก ในป พ.ศ. 2552 เธอไดรบปรญญาโทในสาขารฐศาสตรจาก Harvard Kennedy School และไดรบทน Public Services Fellowship อกดวย ขณะนเธอก�าลงท�างานใหกบส�านกนโยบายการควบคมยาเสพตดแหงชาตของท�าเนยบขาว (White House Office of National Drug Control Policy)

งานวจยของ Dr Leary สวนใหญเกยวกบเรองบทบาทของความประทบใจแรกพบทชวยก�าหนดทาทของการสนทนาเบองตน และงานทเกยวกบอารมณและการเจรจาตอรอง ผลงานตพมพของเธอยงมเรองประเดนปญหาทางชาตพนธและวฒนธรรมในสถานบรการสาธารณสข Dr Leary

128 129

สอนวชาการเปนผน�าใหแกนกศกษาระดบปรญญาตรท Harvard College สอนวชาการเจรจาตอรองและการไกลเกลยขนสงใหกบผบรหารระดบสงทคณะนตศาสตร และสอนเรองการมบทบาทระหวางแพทยกบชมชนทคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยฮารวารด กอนหนานเธอเคยเปนอาจารยทมหาวทยาลยมชแกน ทเมอง Ann Arbor

Dr Leary ไดรบรางวลมากมายในฐานะนกวชาการและอาจารยผสอน เธอเปนประธานคณะกรรมการงานดานวทยาศาสตรของสมาคมจตวเคราะห สหรฐอเมรกา เธออยในกองบรรณาธการของวารสารถง 7 ฉบบ ซงรวมถง The Harvard Mental Health Letter และ the Harvard Negotiation Journal. Dr Leary เปนกรรมการอ�านวยการของโรงพยาบาลจตเวชเอกชน Austen Riggs และเปนผอ�านวยการหลกสตรการบรณาการสขภาพเชงพฤตกรรมในการพยาบาลระดบปฐมภม การประสานงานอยางมประสทธผลในโครงการ Accountable Care และประสทธผลของการท�างานเปนทมในโครงการ Medical Homes

Klaus Melf, MD เปนผบรหารในฝายเวชศาสตรชมชนของเทศบาลเมอง Bergen ในประเทศนอรเวย ขณะนเขาก�าลงใกลจะส�าเรจการศกษาวฒบตรผเชยวชาญดานเวชศาสตรชมชนและสาธารณสขศาสตร เขายงท�างานแบบไมเตมเวลาท Uni Research Health ซงเปนสวนหนงของ University of Bergen ซงเขาก�าลงพฒนาหลกสตรออนไลนส�าหรบแพทยเวชปฏบตทวไปในเรองความรนแรงตอคครอง และ การขรบอวยวะเพศของสตร ขณะนเขาด�ารงต�าแหนงกรรมการของ International Physicians for the Prevention of Nuclear War สาขานอรเวย อกสมยหนง ในป พ.ศ. 2548 เขาไดกอตงเครอขายงานสนตภาพทางการแพทยของยโรป และเขายงเปนผประสานงานสาขาวทยาศาสตรของหลกสตรออนไลนและสอการสอนของ www.medicalpeacework.org รวม 7 หลกสตรดวยกน

นายแพทย Melf ไดรบปรญญาเอกทางดานแพทยศาสตรสาขาอาชวเวชศาสตรจากประเทศเยอรมน และปรญญาโทสาขาสนตภาพและการแปรความขดแยงจากประเทศนอรเวย

Norbert Ropers, PhD เปนนกวจยอาวโสอยทสถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต และสถาบนสนตศกษา มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน (ตงแตป พ.ศ. 2555) เขายงท�าหนาทเปนผอ�านวยการเขตเอเซยอาคเณยของ Berghof Foundation ตงแตป พ.ศ. 2553 Dr Ropers ท�างานกบ Berghof Foundation มายาวนานกวา 2 ทศวรรษ เปนผกอตง ผถอหนและผอ�านวยการ Berghof Peace Support และเปนผรเรม Berghof Peace Support ในกรงเบอรลน ซงเขาเปนผอ�านวยการระหวางป พ.ศ. 2536 ถงป พ.ศ. 2547 ระหวาง

128 129

พ.ศ. 2544 ถง 2551 Dr Ropers เปนผน�าเครอขาย Resource Network for Conflict Studies and Transformation ในศรลงกา กอนหนานนเขาเคยท�างานท Institute for Development and Peace (มหาวทยาลย Duisburg) ท Royal Institute of International Affairs (Chatham House, London) และท Peace Research Institute Frankfurt เขายงเคยเปนผอ�านวยการฝายวชาการของ Gustav Stresemann Institute ในกรง Bonn อกดวย

ปจจบน งานวชาการและงานปฏบตการของ Dr Ropers รวมศนยอยในเรองกระบวนการสนตภาพ การวเคราะหและการเปลยนแปรความขดแยง การไกลเกลยและการชวยอ�านวยความสะดวกในการเจรจา ในชวตการท�างานของเขา ไดมงความสนใจไปทเรองความสมพนธระหวางประเทศ การวจยแนวโนมของโลก ภาวะขามชาต และการสอสารขามวฒนธรรม

Dr Ropers ส�าเรจการศกษาทางดานสงคมวทยา ไดรบปรญญาเอกสาขาสงคมวทยา จาก Johann Wolfgang von Goethe University ในเมอง Frankfurt/Main ประเทศเยอรมน

พรรณทพย ฉายากล, พ.บ. เปนรองศาสตราจารยดานอายรศาสตรและโรคตดเชอ ประจ�าภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร และท�างานในหนวยแพทยศาสตรศกษาของมหาวทยาลยฯ ปจจบนแพทยหญงพรรณทพยด�ารงต�าแหนงรองประธานมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)

แพทยหญงพรรณทพยไดรบปรญญาแพทยศาสตร และวฒบตรผเชยวชาญสาขาอายรศาสตรเขตรอน จากมหาวทยาลยมหดล

เพชรดาว โตะมนา, MD เปนผอ�านวยการศนยสขภาพจตในภาคใต แพทยหญงเพชรดาวเปนทปรกษาและอาจารยพเศษทคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยนราธวาสราชนครนทร และเปนทปรกษาของสภาภาคประชาสงคมชายแดนใต กอนหนานเธอเคยเปนกรรมการในคณะกรรมการอสระเพอความสมานฉนทแหงชาต (กอส.)

แพทยหญงเพชรดาวส�าเรจการศกษาแพทยศาสตรจาก Universiti Kebangssan ประเทศมาเลเซย และไดรบปรญญามหาบณฑตสาขารฐศาสตร จากมหาวทยาลยธรรมศาสตร เธอยงไดรบประกาศนยบตรชนสงทางดานการสงเสรมสงคมสนตสข จากสถาบนพระปกเกลา และจากหลกสตรอบรมการไกลเกลยเพอสนตภาพ จาก Swisspeace กรงเบรน สวตเซอรแลนด

130 131

ไพสฐ ภษตตระกล, น.บ. เปนนกวจยทางดานสทธมนษยชนและกฎหมายระหวางประเทศ เขาเปนนกวจยผชวยของศาตราจารย วทต มนตาภรณ คณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในป พ.ศ. 2554 เขามสวนรวมในการจดท�ารายงานเรอง The Study on the Prohibition of Incitement to National, Racial or Religious Hatred: Lessons from the Asia Pacific Region ใหแกส�านกงานขาหลวงใหญดานสทธมนษยชนแหงสหประชาชาต และหนงสอเกยวกบกลไกสทธมนษยชนใน ASEAN ชอ Unity in Connectivity? Evolving Human Rights Mechanisms in the ASEAN Region ซงเขยนโดยศาตราจารย. วทต มนตาภรณ ในป พ.ศ. 2556 เขาท�าวจยใหกบ UNDP โดยไดจดท�ารายงานทชอวา Legal Scan on Protection of the Rights of Women Living with HIV in Healthcare Settings: Study in Thailand

คณไพสฐ ส�าเรจการศกษาจากคณะนตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และก�าลงศกษาปรญญาโท สาขากฎหมายระหวางประเทศ ณ สถาบนเดยวกน

มายอนง อสอ, วท.ม. เปนทปรกษาศนยประสานงานวชาการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตความไมสงบจงหวดชายแดนใต (ศวชต.) มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน และเปนผดแลระบบฐานขอมลผสญเสยจากเหตการณความไมสงบในจงหวดชายแดนใต นอกจากนยงไดชวยเหลอหนวยงานราชการในการรวบรวมขอมลเกยวกบผไดรบความเสยหายจากเหตความขดแยงรนแรง

เมตตา กนง, PhD เปนหวหนาโครงการศนยประสานงานวชาการใหความชวยเหลอผไดรบผลกระทบจากเหตความไมสงบจงหวดชายแดนใต (ศวชต.) และเปนอดตหวหนาภาควชาคณตศาสตรและสถต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ดร. เมตตา เปนผกอตง ศวชต. ในป พ.ศ. 2549 และไดจดท�าฐานขอมลของผไดรบผลกระทบจากเหตการณความไมสงบจงหวดชายแดนใต ทงยงเปนผดแลโครงการอกหลายโครงการทมงใหความชวยเหลอแกเหยอไฟใตใหสามารถฟนตวจากความสญเสย และมพลงทจะน�าพาครอบครวผานปญหาไปไดโดยการรวมกลมชวยเหลอกนและกน ดร. เมตตายงไดจดตงกองทนหมนเวยนเพอชวยเหลอคนยากจนในจงหวดปตตาน โดยไดรบเงนทนสนบสนนจากทงองคกรนานาชาตและผบรจาคภายในประเทศ

ดร. เมตตา ไดรบปรญญาตรทางดานคณตศาสตร และปรญญาเอกสาขาระบาดวทยาจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร

130 131

รอฮาน เจะอาแซ, PhD เปนพยาบาลวชาชพ และรองคณบดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน ระหวางป พ.ศ. 2554-2555 ดร. รอฮาน เปนทปรกษาดานการวจยอยท Centre of Research and International Relation, Institution of Health Science ประเทศเนปาล ภายใตการสนบสนนของ Fredkorpset Norway ตงแตป พ.ศ. 2548 งานวจยของ ดร. รอฮาน เปนการตดตามผลของความรนแรงจากการตอสดวยอาวธทมตอสขภาพในเขตไฟใต โดยเฉพาะผลกระทบตอกลมทมความเปราะบาง เชน เดก หญงหมาย และผพการ ระหวางป พ.ศ. 2552 จนถง 2554 ดร. รอฮาน เปนผจดการโครงการปรบปรงคณภาพชวตของเหยอจากความรนแรงในจงหวดนราธวาส ซงไดรบการสนบสนนทางการเงนจากสหภาพยโรป (EU)

ดร.รอฮาน ไดรบปรญญาพยาบาลศาสตรบณฑต และปรญญาเอกสาขาระบาดวทยาจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร

วรสทธ ศรศรวชย, พ.บ., PhD ปจจบนเปนเลขาธการมลนธสขภาพภาคใต (www.SHFthailand.org) และเปนผเชยวชาญของสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต (สพฉ.) นายแพทย วรสทธเคยเปนรองผอ�านวยการของสถาบนวจยและพฒนาสขภาพภาคใต และอาจารยประจ�าหนวยระบาดวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร นายแพทยวรสทธเรมท�างานเกยวกบจงหวดชายแดนใตเมอป พ.ศ. 2547 รวมกบกลมสหสาขาในการพฒนาสขภาพดานความปลอดภย ระบบเฝาระวงการบาดเจบ การแพทยฉกเฉนและการสงตอผปวย และการชวยเหลอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากความรนแรง รวมทงเปนผกอตงเครอขายระบบเฝาระวงการบาดเจบจากความรนแรงในพนทจงหวดชายแดนภาคใต (www.DeepSouthVIS.org) และโครงการการพฒนาระบบขอมลขาวสารและองคความรจงหวดชายแดนใต (www.K4DS.org) และยงเปนสมาชกผรวมกอตง Deep South Watch และสถานวจยความขดแยงและความหลากหลายทางวฒนธรรมภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร และเปนสมาชกรวมกอตงและเหรญญกของมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)

นายแพทยวรสทธไดรบปรญญาแพทยศาสตร จากมหาวทยาลยมหดล และประกาศนยบตรระบาดวทยา ภาคสนามจากโครงการฝกอบรมแพทยเฉพาะทางสาขาเวชศาสตรปองกน แขนงระบาดวทยา International Field Epidemiology Training Program-Thailand (FETP) กระทรวงสาธารณสข และไดรบปรญญาเอกสาขาระบาดวทยาจากมหาวทยาลยสงขลานครนทร

132 133

วลภา ฐานกาญจน พย.ม., น.บ. เปนพยาบาลวชาชพ และผจดการโครงการของสถาบนวจยและพฒนาสขภาพภาคใตตงแตป พ.ศ. 2547 และเปนผน�าในโครงการบณฑตอาสา และเยาวชนจตอาสา คณวลภาเคยท�างานเปนพยาบาลอยทโรงพยาบาลสงขลานครนทร ในระหวาง ป พ.ศ. 2523 ถงป พ.ศ. 2547

คณวลภาไดรบปรญญาพยาบาลศาสตรบณฑต จากมหาวทยาลยสงขลานครนทร ปรญญาโทสาขาการพยาบาลผใหญ จากมหาวทยาลยมหดล และปรญญาตรสาขานตศาสตรจากมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

วธ พฤกษนนต, พ.บ., น.บ. เปนอาจารยประจ�าในหนวยนตเวชศาสตรและพษวทยา ภาควชาพยาธวทยา คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร (ม.อ.) ตงแตป พ.ศ. 2550 และเปนผชวยคณบดฝายพฒนานกศกษา คณะแพทยศาสตร ม.อ. มาตงแตป พ.ศ. 2551 นายแพทยวธมความสนใจในดานนตเวชศาสตร กฎหมาย และสทธมนษยชน โดยเฉพาะอยางยงการละเมดสทธมนษยชนในจงหวดชายแดนใต

วระศกด จงสววฒนวงศ, พ.บ., PhD ศาสตราจารยดานเวชศาสตรชมชน คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร (ม.อ.) เปนผกอตงหนวยระบาดวทยาท ม.อ. เมอป พ.ศ. 2529 จากนนในป พ.ศ. 2535 ไดกอตงหลกสตรระบาดวทยาบณฑตศกษานานาชาต ตอมาในป พ.ศ. 2547 ไดจดตงสถาบนวจยและพฒนาสขภาพภาคใต และในป พ.ศ. 2553 ไดรวมกอตงมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.) ปจจบน ศาสตราจารยนายแพทยวระศกดด�ารงต�าแหนงประธาน มยส.

งานวจยของนายแพทยวระศกดในยคเรมตนเปนเรองเกยวกบปญหาสขภาพในภาคใตของประเทศไทย โดยเฉพาะชายแดนใตสด ตอมางานวจยนไดขยายขอบขายออกไปถงปญหาสขภาพระดบนานาชาตและสขภาพชมชนโลก ศาสตราจารยนายแพทยวระศกดเคยอยในคณะท�างานของ WHO ในดานงานวจยระบาดวทยาดานการเจรญพนธของมนษยระหวางป พ.ศ. 2531 ถง 2537 ศาสตราจารยนายแพทยวระศกดไดเคยเดนทางไปยงประเทศตาง ๆ มากกวา 40 ครงในฐานะผเชยวชาญเพอใหค�าปรกษาแกสถาบนวจยสขภาพในเอเซยตะวนออก ตะวนออกเฉยงใต และเอเซยใต ในชวง 30 ปทผานมา ทงยงไดรบเงนทนวจยจ�านวนมากจากทงในประเทศและตางประเทศ และไดตพมพบทความวจยในวารสารซงอยในฐานขอมล PubMed มาแลวมากกวา 200 เรอง และไดรบ

132 133

การอางถงในฐานขอมล Scopus มากกวา 1,700 ครง ในป พ.ศ. 2552 ศาสตราจารยนายแพทยวระศกดไดรบรางวลนกวจยดเดนแหงชาตจากสภาวจยแหงชาต ไดรบรางวลอาจารยดเดนแหงชาต ป พ.ศ. 2554 จากทประชมประธานสภาอาจารยมหาวทยาลยแหงประเทศไทย (ปอมท.) และรางวลบคคลดเดนของชาต สาขาพฒนาสงคม ป พ.ศ. 2557

นายแพทยวระศกด ไดรบปรญญาแพทยศาสตร และประกาศนยบตรอายรศาสตรเขตรอน จากมหาวทยาลยมหดล เศรษฐศาสตรบณฑตจากมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช มหาบณฑตและดษฎบณฑตสาขาระบาดวทยาจาก University of Newcastle ประเทศออสเตรเลย และดษฎบณฑตกตตมศกดสาขาวฒนธรรมศกษาจากมหาวทยาลยวลยลกษณ

สภทร ฮาสวรรณกจ, พ.บ., MPH เปนผอ�านวยการโรงพยาบาลชมชนจะนะ จงหวดสงขลา ตงแต พ.ศ. 2542 จนถงปจจบน นายแพทยสภทรเปนผสนใจในเรองสขภาพเชงสงคม และเปนสมาชกแกนน�าของชมรมแพทยชนบท ปจจบนเปนเลขานการของมลนธเพอการเยยวยาและสรางความสมานฉนทชายแดนใต (มยส.)

นายแพทยสภทรไดรบปรญญาแพทยศาสตรจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย และปรญญาโททางดานสาธารณสขศาสตรจาก Institute of Tropical Medicine ณ เมอง Antwerp ประเทศเบลเยยม

อนนตชย ไทยประทาน, พ.บ. เปนแพทยอาวโสในแผนกศลยกรรมทโรงพยาบาลศนยยะลา โดยเปนประธานการแพทยฉกเฉนและวทยาการบาดเจบของศนยแพทยศาสตรศกษายะลา (Yala Medical Education Centre) นายแพทยอนนตชยเปนทปรกษาของสมาคมจนทรเสยวการแพทยและสาธารณสข และสมาคมยวมสลมแหงประเทศไทย และอยในคณะอนกรรมการจดท�าคมอการปฏบตงานและและชนสตรศพชาวมสลม ทงยงเปนหนงในคณะกรรมการสทธมนษยชน และเปนประธานมลนธการแพทยและสาธารณกศล เปนหนงในคณะกรรมการประถมศกษาในพนทจงหวดยะลา และเปนกรรมการอดมศกษาของมหาวทยาลยอสลามยะลา (มหาวทยาลยฟาฏอนในปจจบน) โดยไดรบรางวลขาราชการดเดนถง 2 ครง

นายแพทยอนนตชยไดรบปรญญาแพทยศาสตรจากมหาวทยาลยเชยงใหม และวฒบตร ผเชยวชาญสาขาศลยศาสตรระบบทางเดนปสสาวะ จากมหาวทยาลยมหดล