Harun Mutapcic, Enis Basic, Univerzalna usluga u komunikacijama i implementacija u Bosni i...

TELEKOMUNIKACIJE 14, 41, 2015. 10

Univerzalna usluga u komunikacijama i implementacija u Bosni i

Hercegovini

Universal Service in electronic communications and implementation in

Bosnia and Herzegovina M.Sc. Harun Mutapi dipl.ing.saob.i kom., M.Sc. Enis Bai,dipl.ing.el.

[email protected]; [email protected]

Saetak Univerzalna usluga je termin koji se odnosi na

praksu pruanja osnovnog nivoa usluga svakom

stanovniku drave bez obzira na geografsku izoliranost,

prihode ili neki drugi kriterij, po prihvatljivoj cijeni i to

u sluaju kada samo trite ne omoguava navedene

usluge po komercijalnim uvjetima. U ovom radu

predstavljeni su osnovni problemi u razvoju i

implementaciji politike univerzalnosti odnosno

univerzalne usluge i univerzalnog pristupa kao i njihovo

legislativno odreenje u Evropskoj uniji i Bosni i

Hercegovini.

Kljune rijei univerzalna usluga, liberalizacija,

regulatorni okvir, direktiva

Abstract Universal service is term that refers to the

practice of providing a basic level of services to every

citizen of the state, regardless of geographic isolation,

income or other criteria, at an affordable price and in

the case where the market alone does not provide these

services on commercial terms. This paper presents the

main problems in the development and implementation

of universality policies, respectively universal service and

universal access as well as their legislative determination

in European Union and Bosnia and Herzegovina.

Key words universal service, liberalization, regulatory

framework, directive

I. UVOD

Pravo na elektronike komunikacije postalo je

sastavni dio EU regulative tokom liberalizacije trita

telekomunikacijskih usluga 90-ih godina prolog

stoljea. U skladu s tim, definisana je i univerzalna

usluga za elektronike komunikacije a odnosi se na

praksu pruanja osnovnog nivoa usluga svakom

stanovniku drave bez obzira na geografsku

izoliranost, prihode ili neki drugi kriterij, po

prihvatljivoj cijeni i to u sluaju kada samo trite ne

omoguava navedene usluge po komercijalnim

uvjetima. Univerzalna usluga je ekonomski, pravni i

poslovni termin koji se najee koristi u reguliranim

drutvima sa razvijenim industrijama. Implementacija

univerzalne usluge realizira se primjenom zakona.

Jedan od takvih primjera je usvajanje

Telekomunikacijskog zakona iz 1996.godine u SAD-

u, iji su ciljevi [1]:

Promovisati dostupnost kvalitetnih usluga na pravedan, razuman i priutiv nain;

Poveati pristup naprednim telekomunikacijskim uslugama irom zemlje;

Unaprijediti dostupnost takvih usluga svim korisnicima, ukljuujui one koji su u zonama

niskog prihoda, ruralnim podrujima, izoliranim

(otonim) podrujima i one koji su u podrujima

visokih trokova po cijenama koje su razumne u

poreenju sa cijenama naplaenim u urbanim

podrujima.

Univerzalna usluga kao takva je iroko prihvaena u

Evropi poetkom 1980-ih i 1990-ih godina. Primjer su

svakako EU direktive: Direktiva potanskih usluga

(97/67/EC), Direktiva trita elektrine energije

(2003/54/EC) i Direktiva telekomunikacija

(2002/22/EC).

Koncept univerzalne usluge moe se posmatrati s dva

aspekta: univerzalna usluga (US Universal Service) i

univerzalni pristup (UA Universal Access). Politika

univerzalne usluge se odnosi na promociju ili

odravanje ''univerzalne'' dostupnosti konekcije na

javnu telekomunikacijsku mreu svakom

domainstvu. Pri tome, cilj povezivanja svih, ili

veine domainstava na javnu telekomunikacijsku

mreu se generalno odreuje kao ''obaveza

univerzalne usluge'' (USO Universal Service

Obligation). Univerzalna usluga je praktini cilj

politike u mnogim industrijaliziranim zemljama.

Meutim, nije i ekonomski izvodiv u veini zemalja u

razvoju, gdje je univerzalni pristup mnogo praktiniji

cilj. Univerzalni pristup (UA) se odnosi na situaciju u

kojoj svaka osoba pod razumnim uslovima ima pristup

do javnog telefona. Univerzalni pristup je mogue

obezbijediti pomou javnih govornica, drutvenih

telefonskih centara, telebutika, drutvenih terminala sa

pristupom Internetu i dr.

Najvaniji ciljevi politike univerzalnosti su pruanje,

proirivanje i odravanje dostupnosti i priutivosti

telekomunikacijskih usluga javnosti, posebno

populaciji koja inae ne bi bila usluena (oni koji ive

u podrujima gdje ta usluga ima visoke trokove,

odnosno u geografski izoliranim podrujima, kao i one

koji imaju male prihode).

II. POJAM UNIVERZALNE USLUGE

A. HISTORIJSKI RAZVOJ UNIVERZALNE USLUGE

Vjeruje se da je koncept ''univerzalne usluge'', kao

garantovanog osnovnog nivoa telefonskih usluga, ve

dugopostojee pravilo politike telekomunikacija u

SAD-u. Uvodni dio Komunikacijskog zakona iz 1934.

mailto:[email protected]:[email protected]


godine, izrie da je svrha tog zakona da ''uini

dostupnim, koliko god je to mogue, svim ljudima

SAD-a, brzu, efikasnu, irom zemlje i irom svijeta

inu i radiokomunikacijsku uslugu sa adekvatnim

kapacitetima po razumnim cijenama [1].''

Termin ''univerzalna usluga'' datira mnogo prije samog

zakona iz 1934. godine, i prvi put je upotrebljen od

strane Theodora Vaila, predsjednika kompanije AT&T

(American Telephone & Telegraph) i voditelja sistema

Bell kompanija, u njegovom govoru 1907. godine:

''jedan sistem, jedna politika univerzalna usluga.''

Koncept univerzalne usluge, zamiljen od strane

Theodora Vaila, je zapravo dio dogovora sa dravom i

federalnim vladama da se odri AT&T-ov monopol.

Za Vaila, univerzalna usluga je znaila suprotnost

''dvojnoj usluzi''. Istekom orginalnog Bellovog

telefonskog patenta u januaru 1894. godine, zapoeo

je proces ulaska nezavisnih telefonskih kompanija na

trite. Paralelno s tim, odvijao se i natjeaj izmeu

AT&T-ovih, Bellovih i nezavisnih telefonskih

kompanija za pretplatnike. Politika fokusiranja na

poslovno iskoritenje Bell kompanija, i stoga

povezivanja samo glavnih metropolitskih centara,

ostavila je mnogo mogunosti i prilika nezavisnim

telefonskim kompanijama, posebno u manjim

gradovima i za rezidencijalne pretplatnike. Telefonska

mrea Bell kompanija u veini dijelova nije ulazila u

interkonekciju sa mreama lokalnih nezavisnih

kompanija: pretplatnik AT&T mree nije mogao

pozvati susjeda iju je telefonsku uslugu pruala

lokalna nezavisna kompanija, i obrnuto. Za poslovne

korisnike kojima je bilo potrebno da budu dostupni

korisnicima na obje mree, to je znailo plaanje za

uslugu objema kompanijama: dvojna usluga. Ideja o

ne-interkonekciji telefonske usluge danas se ini

nezgrapnom i zakrljalom, ali u to vrijeme je imala

mnogo zalaganja. Dvojna usluga je znaila da su se

telefonske kompanije takmiile prije karakteristikama

nego samo cijenom, a ponajprije obimom svoje mree.

To je stvorilo stimulacije na reduciranje trokova

pristupa i interkonekcije sa nekonkurentnim mreama

(obino u udaljenim gradovima), i najvanije, na

povezivanje i pruanje usluga na neusluenim

tritima. Telefonska kompanija koja je nudila

konekcije sa udaljenim korisnicima je bila privlanija,

posebno u vrijeme brze ruralno-urbane migracije kada

je mnogo korisnika imalo porodice u malim ruralnim

gradovima. Takva struktura trita je stvorila

stimulacije da se poveu i udaljena i geografski

izolirana mjesta. Telefonska usluga je bila vie

uobiajna na selu nego u gradu. U ovom kontekstu,

univerzalna usluga nije bila u smislu pruanja

telefonske usluge svakom domu po prihvatljivoj

cijeni. Umjesto toga, univerzalna usluga je bila

Vailova vizija okonanja napete borbe izmeu Bell

kompanija i nezavisnih telefonskih kompanija, i

predoavanje ishoda telefonskog monopola vladinoj

regulaciji. Vail je bio siguran da e monopol regulisan

od strane vlade biti mnogo profitabilniji od natjecanja

sa nezavisnim telefonskim kompanijama.

S druge strane, evropski PTT-ovi nisu ak ni pribjegli

retorici univerzalne usluge, i generalno pruanje

telefonije je zaostajalo iza potranje. Operacije su

ozakonjene principima ne univerzalne usluge, ve

javne usluge. Misija javne usluge, iako ovo nikad nije

eksplicitno navedeno, je pretpostavljala da je Drava

preuzela odgovornost za pruanje univerzalnog

geografskog pokrivanja unutar njenih granica i za

pruanje garancije kontinuiteta, radije nego za

univerzalnost ponude (snabdijevanja). To nije davalo

graanima pravo na telefoniju, ve naprotiv, titilo je

operatora od legalne tube za tetu pri neuspjehu

pruanja usluge. Koncept univerzalne usluge uvrten

je u evropski regulatorni program rada liberalizacijom.

B. TA JE UNIVERZALNA USLUGA?

Britanski OFCOM (The Office of Communications)

definie univerzalnu uslugu kao pruanje ''priutivog

pristupa osnovnoj glasovnoj telefoniji ili njenom

ekvivalentu za sve one koji je razumno zahtijevaju,

bez obzira gdje oni ive [2].'' Problem za regulatore

jeste to se pojmovi priutivost i razumnost ne

mogu definisati sa znanstvenom preciznou. Oni

ostaju pitanje subjektivnog suda od strane regulatora.

Nacrt Direktive Evropske Komisije o interkonekciji

definie univerzalnu uslugu mnogo ue i to kao

''pruanje usluge irom specificiranog geografskog

prostora, ukljuujui tamo gdje se zahtijeva

geografski uprosjeene cijene za pruanje te usluge,''

ali uvodi dodatni koncept optih tarifa.

Univerzalna usluga se moe proiriti tako da ukljui

pruanje drugih usluga smatranih, iz bilo kojeg

razloga, kao socijalno poeljnih, kao to su javne

telefonske govornice.

Univerzalna usluga je usluga od opteg ekonomskog

interesa dostupna svim korisnicima uvijek i na svakom

mjestu po prihvatljivoj cijeni pri tome vodei rauna o

zatiti i ravnopravnosti korisnika. U aspektu

telekomunikacija ona se u veini sluajeva odnosi na

govornu telefonsku uslugu s pristupom mrei kojim se

omoguuje telefaks te prijenos podataka odnosno

pristup Internetu.

Univerzalna usluga je generalno fokusirana na

univerzalnu dostupnost prikljuka za individualno

domainstvo na javnu telekomunikacionu mreu.

Osnovni cilj je da se svako, ili skoro svako,

domainstvo prikljui na javnu mreu obaveza

univerzalne usluge (USO). Ova obaveza (posebno u

nerazvijenim zemljama) nije uvijek i ekonomski

isplativa, ee je to praktini cilj.

Univerzalni pristup se odnosi na situaciju u kojoj

svaka osoba pod razumnim uslovima (cijena,

prostorna udaljenost, vremenski neograniena,

slobodna dostupnost) ima pristup do javnog telefona:

javna govornica, zajedniki telefonski centar, Internet

kiosk, itd.

Ciljevi univerzalnosti se obino razlikuju od drave

do drave a najei su [3]:


promocija nacionalne, politike i kulturne kohezije;

promocija ekonomskog razvoja; obezbjeenje svih uslova dostupnih drutvu 21.

stoljea;

balansirana distribucija stanovnitva; eliminacija razlika izmeu urbanih i ruralnih

podruja.

III. IMPLEMENTACIJA UNIVERZALNE USLUGE

Implementacija univerzalne usluge posmatra se

uglavnom kao regulatorni problem jer se smatra da je

pruanje univerzalne usluge u prolosti zahtijevalo

unakrsno subvencioniranje i da e to nastaviti i u

budunosti. Nadalje, konkurentni ulazak na trite,

prisiljavanjem cijena da se priblie trokovima, e

uiniti takve unakrsne subvencije neodrivim. To

otvara sljedea pitanja za regulatora [2]:

Da li pruanje univerzalne usluge zahtijeva unakrsno subvencioniranje?

U sluaju da zahtijeva, da li je takvo subvencioniranje opravdano?

Koliko subvnecije je potrebno? Koji mehanizam je najbolji za pruanje

subvencije? Posebno, da li bi novac trebao biti

prikupljen od strane telekomunikacijske

industrije i rasporeen unutar telekomunikacijske

regulatorne strukture, ili od i kroz opti sistem

oporezivanja i plaanja socijalnog osiguranja.

Veina drava naznaila je razliite znaaje cilja

univerzalne usluge, meutim sve metode za

implementaciju tog cilja su u osnovi sline. Svaka

drava daje odreenim telekom operatorima status

davatelja univerzalne usluge (USP Universal Service

Provider) ili status odabranog telekomunikacijskog

operatora (ETC Eligible Telecommunications

Carrier). To omoguava odabranom operatoru da

dobije subvenciju od fonda univerzalne usluge da

ekonomino prui neophodnu uslugu. Osnovni

koncept univerzalne usluge jeste formiranje cijene

usluge koja je ispod trokova iste, da bi se uveao

kvalitet te usluge kako je i prikazano na Slici 1.

P2

P1

Q1 Q2

Cijena

Koliina Slika 1. Odnos cijene i kvantiteta univerzalne usluge

Slika 1. prikazuje krivu potranje gdje crvena povrina

oznaava opseg prvobitne univerzalne usluge a porast

prikazan zelenom povrinom predstavlja porast u

uslunom podruju nakon to je subvencija omoguila

reduciranje cijena. Zakljuak je jednostavan, kako se

cijena smanjuje sa P1 na P2 kvantitet korisnika raste

sa Q1 na Q2. Stoga, zadovoljavanje korisnika

omoguava univerzalnu uslugu. Veliina subvencije

isplaena telekomunikacijskom davatelju usluga u

ovom sluaju je prikazana na Slici 2.

P2

P1

Q1 Q2

Cijena

Koliina Slika 2. Veliina subvencije univerzalne usluge

Kako svaki poziv kota cijenu P1 i cijenu P2 u prilivu

kapitala od strane korisnika, ostatak (P1 P2) dolazi

iz fonda univerzalne usluge. Ovo je pojednostavljeni

sluaj i veina zemalja ima vrlo kompleksnu

regulativu za garantovanje usluge i ima nekoliko

mehanizama subvencioniranja za implementaciju

univerzalne usluge. Ovaj sluaj predstavlja samo ideju

koja proistie iz univerzalne usluge a ne mehanizam

univerzalne usluge koji se koristi u nekoj zemlji. Kao

to se vidi iz prethodno reenog, univerzalna usluga

nije istinski ''univerzalna'', jer broj potencijalnih

korisnika raste proporcionalno sa brojem onih koji je

sada mogu priutiti.

IV. IRENJE DEFINICIJE UNIVERZALNE USLUGE

Trenutno postoji mnogo diskusija o tome da li

proiriti definiciju univerzalne usluge izvan pruanja

telefonskog signala. Ista razmatranja primjenjuju se i

za razvoj telefonskih mrea. Da li je regulatorna

intervencija zahtijevana ili opravdana sa ciljem

ubrzavanja opte dostupnosti naprednih usluga? U

sluaju da jest, koje usluge bi trebale biti pokrivene

novom obavezom univerzalne usluge, za koje vrijeme,

i ko bi to plaao?

Pitanje koje je sada iroko zastupljeno jeste da li je

potrebno da definicija univerzalne usluge bude

proirena tako da ukljuuje pruanje nivoa usluga koji

je iznad prostog uskopojasnog signala tonskog biranja;

na primjer: usluge omoguene digitalnom centralom

kao to su lista obrauna, prosljeivanje poziva,


identifikacija pozivajueg broja itd., a u novije vrijeme

spominje se ak i iropkopojasni pristup Internetu.

Postoji i sluaj za irenje definicije univerzalne

usluge, bazirano na promjenama u socijalnom i

ekonomskom statusu usluge kada ona pree odreeni

prag penetracije. Mogue je raspravljati o tome da

kada usluga postane vrlo iroko koritena, pristup njoj

postaje definicija socijalnog lanstva i uslov punog

ekonomskog uea. Stoga, moe se raspravljati i o

tome da kad, recimo dvomegabitni (2 Mbit) pristup

Internetu dostigne 70% penetracije, regulatorni koraci

bi trebali biti poduzeti da se on osigura kao

univerzalni pristup. Meutim, potrebno je istaknuti da,

ako se prihvati ovakav stav, takva situacija e biti

mogua tek u dalekoj budunosti.

V. UNIVERZALNA USLUGA U REGULATIVI EVROPSKE UNIJE

A. REGULATORNI OKVIR EU

Regulatorni okvir EU za elektroniku

komunikacijsku infrastrukturu i pridruene usluge

predstavlja skup pravila ija je razrada poela

1999.godine nakon potpune liberalizacije trita, koja

su usvojena 2002.godine, a stupila na snagu 25. jula

2003.godine (Slika 3.), sa sljedeim zadaama:

Poticanje trine utakmice Poboljanje funkcioniranja trita Postizanje interesa koji ne garantuju sami odnosi

na tritu

Jednostavnost, usmjerenost prema deregulaciji, tehnoloka neutralnost i fleksibilnost

Slika 3. Regulatorni okvir EU iz 2002. u primjeni od 25. jula 2003.

Instrumenti regulatornog okvira EU iz 2003.godine

su:

Okvirna direktiva (Framework Directive 2002/21/EC) Uspostavlja harmonizirani okvir

za reguliranje elektronikih komunikacijskih

usluga, mrea i povezane opreme;

Direktiva za pristup i meusobno povezivanje (Access Directive 2002/19/EC) Harmonizira

reguliranje pristupa na elektroniku

komunikacijsku mreu i usluge, i povezanu

opremu (ukljuuje i interkonekciju);

Autorizacijska direktiva (Authorisation Directive 2002/20/EC) Sistem opteg ovlatenja (umjesto

individualnih ili klasnih licenci); Pospjeuje ulaz

na trite; Smanjuje administrativno optereenje

operatora;

Direktiva Univerzalne usluge (Universal Service Directive 2002/22/EC) Zahtijeva minimalni

stepen raspoloivosti i pristupanosti; garantuje

skup osnovnih usluga svim korisnicima i

potroaima uz umjerenu cijenu, bez obzira na

geografsku lokaciju;

Direktiva za privatnost i elektronike komunikacije (Directive on privacy and

electronic communication 2002/58/EC) Pravila

za zatitu privatnosti i osobnih podataka.

Kao to vidimo univerzalna usluga zauzima vrlo

znaajno mjesto u regulatornom okviru EU. Prema

tom okviru univerzalna usluga oznaava skup usluga

dostupan svim korisnicima, uvijek i na svakom mjestu

po prihvatljivoj cijeni. Ona je trokovno orijentirana,

prihvatljiva veini korisnika i njen koncept daje

mogunost niih cijena za socijalno ugroene

korisnike. Regulatorna je obaveza pruanja

univerzalne usluge u cilju zatite i ravnopravnosti

korisnika [4]:

S malim informacijskim prometom Na mjestima nepovoljnim za povezivanje Generalno, onih koji trino nisu zanimljivi

operatorima

Univerzalna usluga prema regulatornom okviru EU je

govorna usluga s pristupom mrei pri emu je

omoguen telefaks i prijenos podataka (pristup

Internetu), zatim pristup popisu korisnika javne

govorne usluge (Imenik), pristup slubi davanja

informacija, postavljanje javnih govornica i besplatno

pozivanje brojeva za hitne slube.

Najbitnije karakteristike vezane za univerzalnu uslugu

i njeno pruanje prema regulatornom okviru EU

moemo iskazati u sljedeih nekoliko teza:

obezbjeenje pristupa mora biti osigurano najmanje od strane jednog operatora;

taj operator mora omoguiti lokalne, nacionalne i meunarodne telefonske razgovore, faks i prenos

podataka brzine dovoljne za funkcionalan pristup

Internetu (56 kbps);

usluge moraju biti osigurane po prihvatljivom kvalitetu i razumnoj cijeni;

postavljanje javnih telefonskih govornica; ugradnja posebnih ureaja za hendikepirane

osobe i osobe s invaliditetom;

osiguran pristup infomacijama o pretplatnikim brojevima (Imenik);

moraju postojati posebne tarifne opcije za osobe sa specijalnim potrebama i niskim prihodom;

zemlje lanice mogu propisati: detaljan izvjetaj; zabranu odlaznih poziva (selektivnu i besplatnu);

Okvirna

direktiva

(2002/21/

EC)

Direktiva o pristupu (2002/19/EC)

Direktiva o ovlatenjima

(2002/20/EC)

Direktiva o univerzalnim

uslugama (2002/22/EC)

Direktiva o privatnosti i elektr.

komunikacijama (2002/58/EC)

Direktiva o izdvojenom pristupu

lokalnoj petlji (2887/2000/EC)

Direktiva o

zadravanju

podataka (2006/24/EC)

Odluka o radio-

frekvencijskom

spektru

(676/2002/EC)

Direktiva o

natjecanju na

tritima el. kom.

mrea i usluga (2002/77/EC)


prepaid usluge; odgoeno plaanje pristupne

takse; jasne i transparentne mjere u sluaju

neplaanja rauna;

sve druge usluge mogu biti propisane kao obavezujue ali se ne mogu finansirati kao

univerzalna usluga.

nije dozvoljeno nefer optereenje operatora u tom sluaju on ima pravo na refundaciju vika

trokova;

regulacija je dinamian proces, trite mora stalno biti analizirano i mjere moraju biti

prilagoavane prilikama;

pravo korisnika na ugovor (identifikacija operatora, usluge, kvalitet, vrijeme za

prikljuenje, tipovi odravanja ugovora o nivou

usluge SLA (Service Level Agreement), poznate

tarife, trajanje ugovora, pravo prigovora, itd.

usluge posebne tarife (premium rate) moraju biti dostupne iz svih zemalja lanica; negeografski

kodovi moraju biti dostupni iz drugih zemalja;

besplatan pristup do jedinstvenog evropskog broja za hitne sluajeve '112'.

Obaveza Evropske komisije EC (European

Commission) jeste redovno nadgledanje

funkcionisanja direktiva. Trenutni process revizije

regulatornog okvira je poeo jo krajem 2005.

godine. Predstavljeni su zakljuci o funkcionisnju

nove ideje koja se odnosi na potrebne promjene u

strukturi regulatornog okvira EU [5].

2007. godine, EC je zapoela legislativni dio

pregleda regulatornog okvira objavljivanjem novih

prijedloga ukljuujui dvije nove direktive i jednu

regulaciju. Taj process revizije je trajao neto vie od

dvije godine, da bi se krajem 2009. godine dvije

dodatne direktive i nova regulacija pojavile u

Slubenom listu Evropske unije [6]:

Direktiva 2009/140/EC (tzv. Better Regulation Directive), koja dopunjuje Okvirnu direktivu

2002/21/EC, Direktivu za pristup i meusobno

povezivanje 2002/19/EC i Autorizacijsku

direktivu 2002/20/EC;

Direktiva 2009/136/EC (tzv. Citizens' Rights Directive), koja dopunjuje Direktivu univerzalne

usluge 2002/22/EC, Direktivu za privatnost i

elektronike komunikacije 2002/58/EC i

regulaciju br. 2006/2004 o kooperaciji

nacionalnih regulatora odgovornih za

provoenje Zakona o zatiti korisnika;

Nova Regulacija br. 1211/2009 koja je uspostavila Tijelo evropskih regulatora za

elektronike komunikacije BEREC (Body of

European Regulators for Electronic

Communications).

Dakle, 2009. godine je zavrena revizija

regulatornog okvira koja je potom prerasla u

nacionalni zakon 25. maja 2011. godine. Revizija se

znaajno odrazila na nova prava i zatitu korisnika i

graana, prvenstveno u podrujima jednakosti,

transparentnosti i prenosivosti broja.

etiri godine kasnije, EC je objavila Regulaciju o

jedinstvenom Evropskom tritu elektronskih

komunikacija sa akcentom na radiofrekvencijski

spektar, roaming, neutralnost i zatitu korisnika.

Uporedo s tim, komisija je nagovijestila i nove

prijedloge, koji e, ako budu usvojeni, sigurno

zamijeniti elemente revidiranog regulatornog okvira iz

2009. godine [5].

B. UNIVERZALNA USLUGA PREMA EU DIREKTIVAMA

1) Okvir i ciljevi

Okvir ove Direktive jeste pruanje elektronikih

komunikacijskih mrea i usluga krajnjim korisnicima.

Cilj je da se irom Zajednice osigura raspoloivost

javno dostupnih usluga dobre kvalitete kroz efektivnu

konkurenciju i izbor. Direktiva definie minimalni set

usluga specificiranog kvaliteta kojem svi krajnji

korisnici imaju pristup, uz prihvatljivu cijenu. [6][7].

2) Dostupnost univerzalne usluge

Drave lanice e osigurati da se usluge uine

dostupnim pri specificiranoj kvaliteti svim korisnicima

na njihovoj teritoriji, nezavisno od prostorne lokacije i

uz prihvatljivu cijenu [6][7].

3) Pruanje i pristup na fiksnoj lokaciji

Drave lanice e osigurati da e se svi razumni

zahtjevi za konekcijom na fiksnoj lokaciji do javne

telefonske mree kao i zahtjevi za pristupom do javno

dostupnih telefonskih usluga na fiksnoj lokaciji uzeti u

razmatranje od strane najmanje jednog davatelja

univerzalnih usluga. Pruena konekcija e biti u

mogunosti da obezbjedi uspostavljanje i primanje

lokalnih, nacionalnih i internacionalnih telefonskih

poziva, faksimil i podatkovne komunikacije, pri

brzinama koje su dovoljne da omogue funkcionalan

pristup Internetu [6][7].

4) Usluge davanja informacija i Imenik/adresar

(popis pretplatnika)

Drave lanice e osigurati pristup krajnjih

korisnika najmanje jednom sveobuhvatnom popisu

pretplatnika javne govorne usluge, pri emu se

pretplatnicima mora osigurati pravo na privatnost u

vezi sa upotrebom njihovih linih podataka; i pristup

krajnjih korisnika slubi davanja informacija,

ukljuujui i korisnike javnih telefonskih govornica

[6][7].

5) Javne telefonske govornice

Drave lanice e osigurati da su javne telefonske

govornice obezbjeene na nain da zadovoljavaju

razumne potrebe krajnjih korisnika u pogledu


pokrivenosti, broja telefonskih govornica, njihove

dostupnosti korisnicima s invaliditetom i kvaliteta

usluge. Takoer e osigurati da bude mogue

besplatno pozivanje telefonskih brojeva za hitne

slube koristei jedinstveni europski broj za hitne

slube 112 i druge nacionalne brojeve za hitne

slube [6][7].

6) Posebne mjere za korisnike s invaliditetom

Drave lanice e poduzeti specifine mjere za

korisnike s invaliditetom s namjerom da se osigura

pristup i dostupnost javnih telefonskih usluga,

ukljuujui i pristup hitnim slubama, slubi davanja

informacija i popisu pretplatnika, koji je jednak onom

koji uivaju ostali korisnici [6][7].

7) Odreivanje davatelja univerzalnih usluga

Drave lanice mogu odrediti jednog ili vie

davatelja univerzalnih usluga da bi se garantovalo

pruanje univerzalne usluge tako da itav nacionalni

teritorij bude pokriven. Drave lanice mogu odrediti

razliite davatelje univerzalnih usluga ili skup

davatelja univerzalnih usluga da prue razliite

elemente univerzalne usluge i/ili da pokriju razliite

dijelove nacionalnog teritorija. Kada drave lanice

odreuju davatelja univerzalnih usluga to e uraditi

koristei efikasan, objektivan, transparentan i

nediskriminirajui mehanizam odreivanja [6][7].

8) Priutivost/prihvatljivost tarifa

Nacionalna regulatorna tijela e nadgledati razvoj i

nivo tarifa usluga koje spadaju u obaveze univerzalne

usluge i koje se pruaju od strane odabranih davatelja

univerzalnih usluga, a posebno u relaciji sa

nacionalnim potroakim cijenama i prihodom.

Drave lanice mogu, u svjetlu nacionalnih uslova,

zahtijevati da odabrani davatelji univerzalnih usluga

prue tarifne opcije ili pakete potroaima koji su

odvojeni od onih kojima se usluge pruaju pod

normalnim komercijalnim uslovima, posebno da bi se

osiguralo da oni sa manjim prihodima ili sa

specijalnim socijalnim potrebama nisu sprijeeni od

pristupanja ili koritenja javno dostupnih telefonskih

usluga [6][7].

9) Kontrola potronje

Drave lanice e osigurati da odabrani davatelji, u

pruanju dodatnih sredstava i usluga, uspostave uslove

na takav nain da pretplatnici nisu obavezni da plaaju

za sredstva i usluge koji nisu neophodni ili nisu

potrebni za zahtijevanu uslugu [6][7].

10) Kvalitet usluga odabranog davatelja

Nacionalna regulatorna tijela e osigurati da svi

odabrani davatelji usluga objavljuju odgovarajue i

najnovije informacije koje se tiu njihovih

performansi u pruanju univerzalnih usluga, bazirane

na parametrima kvaliteta usluga, definicijama i

metodama mjerenja istaknutim u Anexu III ove

direktive. Nacionalna regulatorna tijela mogu

specificirati, pored ostalog, dodatne standarde

kvaliteta usluga, gdje su razvijeni relevantni

parametri, da bi se procijenile performanse odabranih

davatelja u pruanju usluga korisnicima i potroaima

s invaliditetom. Nacionalna regulatorna tijela e biti u

mogunosti da postave ciljeve performansi za

odabrane davatelje sa obavezama univerzalne usluge.

Trajni neuspjeh odabranog davatelja da zadovolji

ciljne performanse moe rezultirati specifinim

mjerama poduzetim u skladu sa Direktivom

2002/20/EC (Authorisation Directive) [6][7].

11) Trokovi obaveza univerzalne usluge

Tamo gdje nacionalna regulatorna tijela smatraju da

pruanje univerzalnih usluga moe predstavljati

nepravian teret (troak) za davatelje odabrane da

pruaju univerzalnu uslugu, oni e proraunati neto

trokove njenog pruanja. U tu svrhu, nacionalna

regulatorna tijela e: Proraunati neto trokove

obaveze univerzalne usluge, uzimajui u obzir bilo

koju trinu dobit koja prirasta davatelju odabranom

da prua univerzalnu uslugu, u skladu sa Anexom IV,

dio A ove Direktive; ili Posluiti se neto trokovima

pruanja univerzalne usluge identificiranim od strane

oznaenog mehanizma [6][7].

12) Finansiranje obaveza univerzalne usluge

Kada, na osnovu prorauna neto trokova,

nacionalna regulatorna tijela otkriju da je odabrani

davatelj subjekat nepravinog tereta, drave lanice

e, po zahtjevu odabranog davatelja, odluiti: Da

uvedu mehanizam koji e kompenzirati odabranog

davatelja za odreene neto trokove po transparentnim

uslovima iz javnih fondova; i/ili Podijeliti neto

trokove obaveza univerzalne usluge izmeu

provajdera elektronikih komunikacijskih mrea i

usluga [6][7].

13) Transparentnost

Tamo gdje je mehanizam podjele neto trokova kao

obaveza univerzalne usluge uspostavljen, nacionalna

regulatorna tijela e osigurati da su principi podjele

trokova, i detalji koritenog mehanizma, javno

dostupni. Zavisno od Zajednice i nacionalnih pravila o

poslovnoj povjerljivosti, nacionalna regulatorna tijela

e osigurati objavljivanje godinjeg izvjetaja davajui

tako proraunate trokove obaveza univerzalne usluge,

identificirajui doprinose svih ukljuenih davatelja i

identificirajui bilo kakvu trinu dobit koja moe

prirastati davatelju odabranom da prua univerzalnu

uslugu, a gdje se fond zapravo primjenjuje [6][7].


VI. IMPLEMENTACIJA UNIVERZALNE USLUGE U BOSNI I HERCEGOVINI

Prema zakonu o komunikacijama Bosne i

Hercegovine, donesenom 2. septembra 2003. godine,

Univerzalne usluge predstavljaju najmanji opseg

telekomunikacijskih usluga koji je dostupan cijeloj

javnosti po pristupanoj cijeni na cijelome teritoriju

Bosne i Hercegovine.

Na prijedlog Regulatorne agencije za komunikacije

RAK (CRA Communications Regulatory Agency),

Vijee ministara definira opseg univerzalnih usluga i,

po potrebi, finansijski mehanizam uzimajui pri tome

u obzir stvarne potrebe graana i ekonomska i

tehnoloka kretanja na tritu. Na prijedlog RAK-a,

Vijee ministara odreuje operatore telekomunikacija

mjerodavne za pruanje univerzalnih usluga u svrhu

pokrivanja cijelog teritorija Bosne i Hercegovine

potujui naela objektivnosti, transparentnosti,

nediskriminacije i proporcionalnosti. RAK donosi

pravilo kojim odreuje kriterije kvalitete za pruanje

univerzalnih usluga i kontrolira njegovo potivanje

[8].

S druge strane, u okviru politike sektora

telekomunikacija Bosne i Hercegovine, donesene 18.

Decembra 2008.godine, problem univerzalne usluge

zauzima znaajno mjesto i stavljen je kao etvrta

postavka te politike: ''Osiguranje univerzalnih TK

servisa, po prihvatljivoj cijeni za sve korisnike, na

cijeloj teritoriji BiH i ispunjavanje zahtjeva za

besplatnim servisima za hitne slube (emergency

services) [9].''

Osnovni cilj politike je da se osigura da cjelokupno

stanovnitvo Bosne i Hercegovine po pristupanoj

cijeni ima pristup javnim govornim telefonskim

uslugama (kao bitnoj socijalnoj kategoriji) i pristup do

usluga Interneta (kao osnovi breg ekonomskog

razvoja drutva i potpunijoj integraciji u

globalizacijske tokove).

Sredstva za postizanje ovih ciljeva ukljuuju:

investiranje u infrastrukturu, u telekomunikacione tehnologije bazirane na IP

protokolima i savremenim platformama, te u

moderne usluge;

komercijalno operiranje u podruju telekomunikacija;

stimulisanje konkurencije u oblasti liberalizovanih telekomunikacionih usluga;

efikasno regulisanje cijena i kvaliteta neliberaliziranih telekomunikacionih usluga.

U cilju boljeg sagledavanja obaveza za pruanje

univerzalnih usluga, prema toj politici, odlueno je da

RAK saini prijedlog Programa realizacije zadataka

univerzalne usluge koji e u skladu sa svojim

zakljukom usvojiti Vijee ministara. Program

realizacije bi trebao sadravati:

Obim univerzalne usluge u Bosni i Hercegovini; Kriterij i nain izbora nosioca obaveze

implementacije univerzalne usluge;

Optimalan mehanizam finansiranja univerzalne usluge;

Kriterij kvaliteta pruanja univerzalne usluge u Bosni i Hercegovini.

Nadalje, politika sektora predvia faznu realizaciju

koja e biti u skladu sa dinamikom koja se utvrdi u

pomenutom Programu. Dakle, navedeni Program,

precizira nain realizacije, te dinamiku pojedinih

aktivnosti iz Programa.

Potpunu primjenu univerzalne usluge treba osigurati

prema dinamici iz Programa Vijea ministara, a fazno

provoditi zavisno od osiguravanja slijedeih uvjeta

[9]:

Osiguravanje finansiranja univerzalne usluge kroz Fond za univerzalnu uslugu, koji e se

finansirati iz sredstava Budeta institucija Bosne

i Hercegovine i meunarodnih obaveza Bosne i

Hercegovine, a iz pristupne takse za deficitarni

pristup, koju plaa svaki davatelj

telekomunikacijskih usluga koji nema vlastitu

pristupnu mreu i iz takse koju plaa svaki

telekom operator i davatelj telekomunikacijskih

usluga;

Oslobaanja dominantnih operatora javnih telefonskih usluga od obaveze finansiranja

univerzalne usluge iz vlastitih sredstava, osim

dijela finansiranja iz sredstava Fonda;

Osiguravanja kriterija i naina izbora nosioca implementacije univerzalne usluge.

RAK je duan regulisati ispunjenje prethodnih uvjeta i

uskladiti fazno provoenje osiguravanja univerzalne

usluge sa procjenom stepena dostizanja pojedine faze,

pri emu poveanje obima univerzalne usluge mora

biti kontinuirano. Vijee ministara i entitetske vlade e

za svaku fiskalnu godinu osigurati sredstva potrebna

za finansiranje univerzalne usluge.

Meutim, planirani postupak formalnog

utvrivanja opsega univerzalnih usluga i eventualnog

finansijskog mehanizma za njegovu implementaciju,

koji se trebao provesti prema lanu 12. Zakona o

komunikacijama, jo uvijek nije okonan. Agencija je

u nekoliko navrata sainila prijedlog za

implementaciju univerzalne usluge, meutim takav

dokument jo uvijek nije usvojen od strane Vijea

ministara. Pored toga, jo uvijek nije usvojena Odluka

o politici sektora telekomunikacija BIH za period

nakon 2012.godine koja bi eventualno detaljnije

razjasnila ovu problematiku i ponudila nova rjeenja.

Stoga, postupak utvrivanja opsega univerzalnih

telekomunikacijskih usluga i finansijskog mehanizma

za njegovu implementaciju u Bosni i Hercegovini jo

uvijek je u toku. Elementi pruanja univerzalnih

usluga za sada su definisani samo u sklopu Dozvole za

javnog operatora fiksne telefonije izdate od strane

RAK-a trima telekomunikacijskim operatorima u BiH

i to: BH Telecom d.d. Sarajevo, Telekomunikacije RS

a.d. Banja Luka i Hrvatske Telekomunikacije d.d.

Mostar.


U okviru ove Dozvole definisane su usluge i uvjeti

pruanja tih usluga koje javni operatori fiksne

telefonije moraju ispunjavati, te je propisan i kvalitet

usluga koji javni operator fiksne telefonije mora

isporuiti [10].

Takoer, RAK je 2011. godine donio Instrukciju o

metodologiji ispitivanja kvaliteta javnih

telekomunikacijskih usluga u fiksnim

telekomunikacijskim mreama, kojom su javnim

operatorima fiksne telefonije propisane obaveze

mjerenja kvalitete usluga, metodologija mjerenja,

obaveza prikupljajnja podataka, voenja statistike,

dostavljanja izvjetaja RAK-u i javnog objavljivanja

informacija o ostvarenom kvalitetu javnih

telekomunikacijskih usluga u fiksnim mreama. Ovom

Instrukcijom propisani su i parametri kvaliteta koji e

se mjeriti, kao i sadraj, forma i nain objave

informacija o mjerenim parametrima kvaliteta.

VII. ZAKLJUAK

Koncept univerzalne usluge u svom historijskom

razvoju imao je razliita shvatanja te je u okruenju

bez jake i uticajne regulacije od mnogih strana

zloupotrebljen. Meutim, taj koncept se nastavio

razvijati i stoga je postao jednim od osnovnih

regulatornih problema svake zemlje. Ono to je bitno

jeste da i dalje moemo oekivati da e s aspekta

korisnika univerzalna usluga imati svijetlu budunost.

Otvoreni problemi univerzalne usluge jo uvijek su

njeno finansiranje i subvencioniranje. Sluajevi

ubrzanog razvoja mree u ime pruanja univerzalne

usluge ili redefinisanje univerzalne usluge da se

pokriju vii nivoi od osnovne telefonije su vrlo slabi

odnosno nepostojani.

Postoje ipak koraci koji se mogu poduzeti u

dizajniranju usluge i tarifnih paketa, bez ukljuivanja

subvencija, da bi se osigurala to vea penetracija

osnovne telekomunikacijske usluge. Regulatorni

napori bi upravo trebali biti fokusirani na to.

S druge strane, formalni postupak kojim bi se

utvrdio opseg univerzalnih usluga u Bosni i

Hercegovini i mehanizam finansiranja za njihovu

implementaciju jo uvijek nije okonan. Regulatorna

agencija za komunikacije je u nekoliko navrata

sainila prijedlog za impelementaciju univerzalne

usluge, meutim, takav dokument jo uvijek nije

usvojen od strane Vijea Ministara BiH.

Stoga, moe se samo istai da je postupak utvrivanja

opsega univerzalnih usluga i finansijskog mehanizma

za njegovu implementaciju u Bosni i Hercegovini jo

uvijek u toku.

VIII. LITERATURA

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Universal_service (pristupljeno

09.04.2014.)

[2] Nicholas Garnham, Telecom reform 2001, Chapter 16 - Universal Service, 2001.

[3] Hank Intven, Jeremy Oliver, Edgardo Sepulveda - Telecomunications Regulation Handbook, Module 6 - Universal service, InfoDev 2000.

[4] Ignac Lovrek, Telekomunikacijsko trite - predavanja, Fakultet elektrotehnike i raunarstva, Zavod za telekomunikacije, April 2008.

[5] Benjamin Wallis, Review of the EU Regulatory Framework for Electronic Communications, Ofcom, 2014. (http://stakeholders.ofcom.org.uk/international/telecoms/fram

ework-review/) (pristupljeno 16.04.2014.)

[6] Directive 2009/136/EC of the European Parliament and of the Council of 25 November 2009 amending Directive

2002/22/EC on universal service and users rights relating to

electronic communications networks and services, Directive 2002/58/EC concerning the processing of personal data and

the protection of privacy in the electronic communications

sector and Regulation (EC) No 2006/2004 on cooperation between national authorities responsible for the enforcement

of consumer protection laws, 25 November 2009.

[7] Directive 2002/22/EC of the European Parliament and of the Council of 7 March 2002 on universal service and users'

rights relating to electronic communications networks and

services (Universal Service Directive), Official Journal of the European Communities, March 2002.

[8] Zakon o komunikacijama Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH broj 31/08, Oktobar 2003.

[9] Odluka o Politici sektora telekomunikacija Bosne i Hercegovine, Slubeni glasnik BiH broj 8/09, Decembar 2008.

[10] Regulatorna agencija za komunikacije, Dozvola za javnog operatora fiksne telefonije, Novembar 2006.

http://en.wikipedia.org/wiki/Universal_servicehttp://stakeholders.ofcom.org.uk/international/telecoms/framework-review/http://stakeholders.ofcom.org.uk/international/telecoms/framework-review/

Harun Mutapcic, Enis Basic, Univerzalna usluga u komunikacijama i implementacija u Bosni i...

Documents

Transcript of Harun Mutapcic, Enis Basic, Univerzalna usluga u komunikacijama i implementacija u Bosni i...