SPRAWY SPOŁECZNE:1. Etap grup koczujących: 20tys-7tys pne- zbieracze i myśliwi;2.Etap wspólnot osiadłych, agricolas: 7tys-2500pne-selekcja ziarna;3. Etap państwek, centrów ceremonialnych: 2 500-290pne 4. Etap imperialistyczny- kult wojny;

ZWYKŁY PODZIAŁ:1. Okres paleoindiański:20tys.-7tys.pne;2. Okres zbieraczy i początku rolnictwa: 7tys.-2tys. pne;3. Okres preklasyczny:

a) wczesny: 2tys.-1500pne;b) średni: 1500-400pne;c) późny: 400pne-250ne;

4. Okres klasyczny:250-900ne -system konfederacji w dużych miastach- ludzie z wsi w obrębie miasta(Okres epiklasyczny: 600-900 – załamanie);5. Okres postklasyczny:-wojownicy przejmują rolę kapłaństwa

a) wczesny: 900-1200-ostatnie ruchy migracyjne;b) późny: 1200-1521;

* od 135tys pne- Plejstocen: - dużo lodu wszędzie- faza Wisconsin- polowanie na mamuty na cieśninie Beringa* 15tys. pne proces topnienia lodowca

OKRĘGI KULTUROWE AMERYKI N I S:- Arktyka W i E- N-W wybrzeża- Wielkie Równiny- Wielka Kotlina- Płaskowyż wewnętrzny- Meksyk N-E- Mezoameryka- Region Karaibów /Pośredni- Region Amazonki (E Brazylia, Chaco)- Region Peruwiański – S Andów- Region Pampasów- Region Fuegijski (Tierra del Fuego – S Chile);

2. Okres zbieraczy i początku rolnictwa:*7tys. pne- udomowienie kukurydzy- bogowie telluryczni(zw. z ziemią – b. deszczu)- budowle z kamienia- słupy bazaltowe;3. Okres preklasyczny: -próby budowania piramid-ceramika(mujeres bonitas)* animizm- wszystko jest ożywione;4. Okres klasyczny: * 150pne-90ne-piramidy- odkrycie pisma przez Majów;5. Okres postklasyczny:*chinampas- wykorzystanie jezior-kult wojny- rozbudowa administracji religijnej i cywilnej- indoktrynacja przez szkolnictwo;6. Okres historyczny: 1250-1521 (dużo dokumentów)* 1325/8-założenie Tenochtitlan;

OLMEKOWIE:1. 1500-1200pne;2. 1200-600pne-La Venta, Tres Zapotes, San Lorenzo3. 600-100pne – opuszczenie;-prawdopodobnie wymyślili grę w pelotę, bo mieli kauczukowce- 1. najstarsza usypana piramida usypana z ziemi- rzeźby głów (czarni/dzieci)- rysy negroidalne – a la czarni-motyw małpy, jaguara, dziecięce - wyroby z jadeitu- ożywianie rzeźby (medalion na szyi, który wyjmowano i ofiara mogła wrócić)

AZTEKOWIE:#TENOCHTITLAN:- oddzielone od Tlatelolco odgałęzieniem rzeki- podzielone na 4 dzielnice z okręgiem pośrodku*1487-Templo Mayor:- zniszczona przez Hiszpanów- sanktuaria Huitzilopochtli i Tlatelolca

MAJOWIE:MAYAPAN+UXMAL+CHICHEN ITZA= przymierze

#PALENQUE:-język maya yucateca-chaty krytei budowane ze słupów*VIIw.- Piramida de la Reina Roja (bo pokryta cynobrem)- Grupo del Conde:* VIII/IX w.- załamanie- Świątynia Inskrypcji – na dole krypta Pacala- króla Palenque- Chan Bahlum kończy budowlę ojca- rzeźby ze stiuku, kamienne mozaiki- ściany pokryte glifami naw. do Pacala- charakterystyczne fałszywe kopuły (wysuwane kamienie zamykające przestrzeń)- grzebienie na szczycie- świątynie stoją na piramidzie- trumna w kształcie księżyca- płyta grobowa – w pozycji półleżącej jakby kosmonauta między symbolami śmierci(otwarte wrota) i życia(drzewo);- Wielki Pałac- wewnątrz są schody- wieża- prawdopodobnie obserwatorium (malunki – symbole Wenus)- budulec- małe kamienie łączone spoiwem- patios hundidos(?) wyglądają jak baseny- okienka w kształcie „T”- wnęki do odciążenia ścian- na ścianach – acto de sumisión – poddani- Grupo de la Cruz (Świątynie Krzyża, Słońca i Ulistnionego Krzyża)

#BONAMPACK:- miasto odkrył lotnik- La Casa de las Pinturas – 3 sale, malowidła poświęcone królewskiemu potomkowi, II – sceny walki, III- upokorzenie jeńców

#CHICHEN ITZA-El Castillo – świątynia w świątyni-hierofania sztuki- cień w kształcie węża pada na schody przy przesileniu- Świątynia Wojowników-pod wpływem kultury tolteckiej*sale hypostylowe- kolumny przykryte belkami

#UXMAL:- apogeum rozwoju w okresie klasycznym, gdy Palenque, Tikal i Copan opuszczane*800-1000 - duże znaczenie *styl Puuc od nazwy regionu(mozaiki kamienne)- centrum polityczne i ekonomiczne- ołtarze, np. Jaguara- Dom Żółwi- Czworobok Mniszek:- łuk pozorny- mozaika kamienna- Piramida Wróżbity:- fasada z Potworem Ziemskim w stylu Chenes-bez kątów 90o

- zaokrąglona- głowy Chaca- Pałac Namiestnika:- z drzwi centrum obserwacja Wenus

#KABAH*styl Puuc*IXw. n.e- Pałac Masek:- fasada pokryta maskami Chaca- do pałacu przylega budynek z postaciami męskimi (*Roboty- mają wąsy, koronę, nacięcia)- łuk:- przykład pozornego sklepienia(typowe dla stylu Puuc);

#LABNA:- łuk:- u stóp Castillo- funkcja bramy- wewnątrz nisz – posągi- Mirador:- świątynia wzniesione na platformie piramidalnej

#SAYIF- Wielki Pałac:- forma piramidalna z cresterią, - schody zdobione glifami- maski Chaca

#TULUM*1200-XVIw- nad M. Karaibskim-elementy Majów i Mexicas- mury obronne z wieżami- Świątynia Fresków- malowidła bóstw wody,księżyca i Zstępującego Boga)- Castillo:- kolumnada w fasadzie

*sagbe- białe drogi, łączyły miasta*bekan- antyteza piramidy, strome schody w środku

#COPAN

ZAPOTEKOWIE:#MONTE ALBAN:- wpływy olmeckie1. 700-300pne Oaxaca2. 300-100 pne - budynki J i Q3a. 100pne-500ne3b. 500-750- kontakt z Teotihuacan(styl talud-tablero)4. 750-1521- miesto przeniesione, kończy jako nekropolia dla Mixteków z Mitla- wpływ Azteków ;- bóstwa: wiatru, deszczu – Cocijo, urodzaju- Xipe Totec;- w złotnictwie technika wosku traconego- 1. w Mezoameryce wynaleźli pismo(ideograficzno-fonetyczne) i kalendarze(260dni)

- kult Jaguara, zmarłych(pod świątyniami, domami groby, dekoracja ”urn” bez prochów)- b. do peloty w kształcie „I”*200pne-Wielki Pałac*400-200pne- Platforma Tancerzy:- zespół lapid- prawdopodobnie odnosi się do krwawego rytuału- Monticulo J:- ksztalt ostrza- w centrum Wlk Pałacu- zorientowany na gwieździe Cepella

MIXTEKOWIE:#MITLA:-kodeksy piktograficzne na jeleniej skórze (potem przejęli Aztekowie):

- religijno-mitologiczne, sukcesje wladców- przeważała architektura reprezentacyjna- społeczność rządzona przez wojowników- charakterystyczne mozaiki kamienne bez zaprawy- Kompleks/Pałac Kolumn:- fryzy mozaikowe

TOLTEKOWIE:#TULA:*Xw ne-powstało- cechy Teotihuacanu z nawiązaniami do krwawych rytuałów*chacmool-monolityczny ołtarz w kształcie leżącego mężczyzny do ofiar*tzompantli-kratownica na głowy wrogów- Piramida Atlantów: – kamienie z zaprawą i stiukiem- atlanci na szczycie świątyni podtrzymywali dach, na piersiach mieli pektoral motyla- ołtarze- rzeźby w kształcie bogów*chaneques- małe postacie podtrzymujące coś-reliery nawiązywały do wojny

TOTONAKOWIE:#EL TAJIN:- system talub-tablero1. 100pne-600ne2. 600- 900(apogeum)3. 900-1230;- El Tajin Grande:

- Świątynia Xolotla- Piramida Nisz:-ewenement – piramida z 365 niszami, gdzie mogły być figurki-wnętrza pomalowane na ciemnoróżowo i turkusowo - światłocień- na górze pewnie drewniana świątynia- los voladores(13 obrotów)- zw. ze sprowadzaniem deszczu- Juego de Pelota S- ściany w pasmach(ziemia,ludzie,niebo)

-El Tajin Chico:- Juego de Pelota N- Palacio de las Columnas

* palmas y hachas – figurki wmontowywane(orły, jaguary, wojownicy)* region Veracruz – figurka starego boga ognia*caritas sasientes – figurki dzieci* Huastekowie- adolescentes – figurki młodzieży pokryte tatuażami

#CACAXTLA:*650-900-największy rozkwit- przy wulkanie- założona prawdopodobnie przez Olmeków-Xicalanca- wiele fresków(sceny wojenne, człowiek-ptak/jaguar)

#XOCHICOLCO:- piramida pokryta motywem węża z piórami- mieszane glify z Teotihuacan i Tenochków- Świątynia kobiet:-dużo figur ciężarnych

#MALINALCO:- święte miejsce dla wojowników Azteckich- wyświęcanie nowych adeptów wojny

#TEOTIHUACAN:*500 pne-900ne(potem prawdopodobnie założyli Tulę)*250-650ne- apogeum rozwoju*cechy charakterystyczne:- osiowość- symetria- proste bryły- system talud-tablero - nieodczytane glify na ścianach nawiązują do płodności, fresk raju Tlaloca- Piramida Księżyca- Pałac Quetzapapalotla(Motyla-Ptaka):-symbole wody- Aleja Zmarłych:- przecina wzdłuź osi N-S- Piramida Słońca:-2. co do wielkości w Mezoameryce po tej w Choluli- kamień z gipsową sztukaterią- pod podstawą tunel (być może mityczna chicomotzoc)- Cytadela z Piramidą Quetzalcoatla