GLASNIK PKCG / novembar 2012 - · PDF fileCrnogorski javni dug, po Damjano-viću, čine...

GLASNIK PKCG / novembar 2012


[email protected]

3


www.pkcg.org

4 GLASNIK PKCG / novembar 2012t

em

A

Mogućnost zaduživanja je resurs koji treba štedjeti za neke buduće investicione aktivnosti i još nije ka-sno da se sačuva.

Ekonomski eksperti na okruglom stolu u Privrednoj komori Crne Gore

Dug smanjiti privrednim rastom i fiskalnom disciplinom

Ekonomski rast uz fiskalnu discipli-nu put je ka smanjenju deficita i

javnog duga, ocijenjeno je na okru-glom stolu organizovanom 19. novem-bra 2012. godine u Privrednoj komori Crne Gore, koji je okupio eminentne ekonomske stručnjake, predstavnike države, monetarne vlasti i privrede.

Okrugli sto „Javni dug i fiskalna disciplina“ organizovali su Savez eko-nomista Crne Gore, Privredna komora Crne Gore i Fondacija Friedrich Ebert.

Rastući javni dug zabrinjava

Javni dug Crne Gore iznosi 1,7 mi-lijardi eura, odnosno 51,3 odsto bruto domaćeg proizvoda. Prema podacima Ministarstva finansija iz juna 2012. go-dine, dvije trećine duga je prema ino-stranim povjeriocima (EUROBOND-u 23,45 odsto, Međunarodnoj banci za obnovu i razvoj 14,42 odsto, stranim bankama 36,6 odsto), a ostalo prema domaćim.

Period od 2008. godine, kada je javni dug iznosio 27 odsto BDP (oko 900 miliona eura), do danas karakte-

riše brzi rast zaduživanja, prije svega kao posljedica visokog budžetskog de-ficita, koji je od 2009. do 2012. godine prosječno iznosio oko 4,6 odsto BDP.

Brzorastući javni dug u krizom po-gođenoj ekonomiji Crne Gore, iako ne prevazilazi okvire Mastrihtskih kriteri-juma, dinamikom rasta čini jedan od najvećih razloga za zabrinutost građa-na, rekao je potpredsjednik Privredne komore Ivan Saveljić.

On je upozorio na nedavnu ocjenu Svjetske banke da je javni dug u Crnoj Gori, kao i u Srbiji te Albaniji, na opa-snom nivou, a da je glavni razlog tome pad izvoza i stranih direktnih investici-ja usljed dužničke krize eura.

- Veličina duga nije problematična, ali je potrebno strogo voditi računa da upotrebnim karakterom doprinese kvalitetu vođenja ekonomske politi-ke. Država može da se zadužuje samo ukoliko to dozvoljava privredni rast, jer dok god zemlja ima relativno di-namičnu stopu privrednog rasta javni dug, po pravilu, nije problem – rekao je Saveljić.

Smatra da je potrebno ograničiti zaduženja i usmjeriti ih na dugoročne investicije u stvaranje boljeg ambijen-

ta za privrednike, infrastrukturu, turi-zam, obrazovanje i poljoprivredu, što bi najbolje bilo realizovati kroz priva-tno-javna partnerstva. Ovakva ulaga-nja, dodaje, imala bi multiplikativna dejstva na opšti privredni razvoj.

Saveljić je ocijenio da je slabiji kreditni rejting Crne Gore posljedica nedovoljno dobrog stanja u platnom bilansu – visokog deficita tekućeg ra-čuna, ograničenih administrativnih kapaciteta, kao i nedostatka monetar-ne fleksibilnosti.

- Ukoliko država implementira započete reforme na tržištu rada i u poslovnom okruženju, to bi moglo do-prinijeti poboljšanju ekonomske kon-kurentnosti i diversifikaciji ekonomije. Ovo poboljšanje bi imalo niz pozitiv-nih posljedica, kao što su bolji uslovi pod kojima bismo se zaduživali u bu-dućnosti i povećanje povjerenja stra-nih investitora – ocjenjuje potpredsje-dnik Komore Saveljić.

Dug disciplinuje, smatra pred-stavnik Saveza ekonomista Crne Gore Saša Popović i dodaje da Crna Gora treba da sprovede ozbiljne strukturne reforme koje će omogućiti generisa-nje interne akumulacije da bi manje posezala za zaduživanjem na među-narodnom nivou.

- Zaduživanje je postalo privilegija. Prostor za zaduživanje je resurs koji treba štedjeti za neke buduće investi-cione aktivnosti i još nije kasno da se taj resurs sačuva, usporavanjem zadu-živanja – rekao je Popović, dodajući da dug i rast nijesu nužno u negativnoj korelaciji.

On je upozorio na to da stabilizato-ri javnog duga mogu postati socijalni destabilizatori.

- U traženju optimalnog odnosa sprovodiće se ekonomska politika – smatra Popović.

Detalj sa okruglog stola

GLASNIK PKCG / novembar 2012 GLASNIK PKCG / novembar 2012

[email protected]

5

te

mAFiskalna pravila

U Crnoj Gori je sprovedena zna-čajna fiskalna konsolidacija i javna po-trošnja je smanjena na oko 40% BDP, rekao je na okruglom stolu ministar finansija Milorad Katnić.

Profil crnogorskog duga je solidan – 90 odsto njegovog ukupnog iznosa je u eurima, a 70 odsto je pod fiksnim kamatnim stopama, pa nema valutnog i rizika varijabilnih kamata. Prosječan iznos duga u EU je 90 odsto BDP – u 17 država je veći nego u Crnoj Gori. Ka-tnić navodi da od zemalja regiona Sr-bija, Hrvatska i Albanija imaju veći dug od Crne Gore, dok je u Makedoniji te Bosni i Hercegovini on manji.

Ministar je kazao da će u nare-dnom periodu međunarodno makro tržište karakterisati izrazite nestabil-nosti i neizvjesnosti, što nameće Crnoj Gori dodatnu odgovornost kako bi se obezbijedila nedostajuća sredstva. To, navodi, podrazumijeva smanjenje de-ficita, a u tom pravcu je novi Zakon o budžetu čija je priprema pri kraju.

- Nacrt Zakona o budžetu predviđa fiskalna pravila kojima smo definisali da deficit budžeta države može biti najviše jedan odsto BDP, ali samo u slučaju kada je projektovani rast BDP manji od 1,5 odsto i u slučaju kada imamo investicioni kreditni rejting. Vjerujemo da u dugom roku crnogor-ski državni dug treba da bude na nivou od 30 odsto BDP ili nižem, što je iznos koji garantuje održivost i stabilnost javnih finansija - rekao je Katnić.

Ovaj ambiciozni cilj, dodaje, ne može se ostvariti u kratkom roku, pa je definisan prelazni period do 2025. godine, tokom kojeg dug ne smije ni-jedne godine preći 60% BDP. Ministar-stvo je trasiralo put smanjenja duga na projektovanu veličinu, naglasio je Katnić.

- Važno je da imamo fiskalna pra-vila, ali i odgovornost za njih i instru-mente kako bi sačuvali njihovo pošto-vanje. Kada se približimo nekim od zadatih vrijednosti, Skupština definiše mjere koje treba da smanje rashode i pritisak na javni dug, što predstavlja automaske stabilizatore - naveo je Ka-tnić.

Fiskalna stabilnost je preduslov održivog ekonomskog rasta i razvoja, dok je disciplina jedan od njenih ključ-

nih elemenata, smatra guverner Cen-tralne banke Crne Gore Radoje Žugić.

S tim u vezi, guverner naglašava da država mora trošiti onoliko koli-ko su njene objektivne materijalne mogućnosti, a da fiskalni obveznici, plaćanjem poreza, pokazuju odnos prema državi.

- Fiskalnu neodgovornost poreskih obveznika možemo definisati i kao od-sustvo patriotizma. Ukoliko oni neure-dno izmiruju poreske obaveza to vodi većem nivou deficita budžeta države, što proizvodi javni dug, koji se mora pokriti bilo izvornim prihodima ili no-vim zaduživanjima koja konačno pa-daju na teret građana, naročito onih koji uredno izmiruju obaveze – rekao je Žugić.

Istorijski podaci govore, dodaje Žugić, da se fiskalna nedisciplina po-većava u vremenu ekonomske krize, pa je tako i danas.

- Trebalo bi da bude sasvim supro-

U pravcu snaženja fiskalne stabil-nosti Centralna banka je preporučila Vladi uvođenje fiskalnih pravila, koja bi trebalo da povećaju kredibilitet fiskal-ne politike, utiču na kreditni rejting i doprinesu cilju da se sačuva euro u Crnoj Gori, a koja se, između ostalog, odnose na limitiranje nivoa javnog duga, deficita i javne potrošnje.

Fiskalna pravila, navodi Žugić, mogu zaživjeti u praksi ako su konzi-stentna sa dugoročnim ciljevima eko-nomske politike i ako su ostvarljiva. Ona sublimiraju, a ne pospješuju pro-cikličnost ekonomske politike i moraju imati mjeru fleksibilnosti da bi zado-voljila različite ekonomske cikluse.

- Ukoliko ne definišemo odgovor-nost, odnosno sankciju za prekršioce, fiskalna pravila ostaju mrtva slova na papiru – zaključio je Žugić.

Centralna banka je preporučila Vladi i da se preduzmu mjere u cilju reprograma dugovanja onih subjekata

tno: potrebno je snažiti fiskalnu disci-plinu i time uticati na niži nivo javnog duga. Postoje primjeri zemalja koje su snaženjem fiskalne discipline popravi-li odnos BDP-a i javne potrošnje. Izra-el je tako popravio pomenuti odnos za oko 20%, u periodu od 2000. do 2007. godine – naveo je Žugić, dodajući da je dobro što je u Crnoj Gori smanjen nivo javne potrošnje u odnosu na BDP.

U narednoj godini guverner vidi prostor za sublimiranje nivoa javnog duga, što se može postići povećava-njem fiskalne discipline, uz, kako kaže, beskompromisnost prema onima koji ne plaćaju poreske obaveze.

koji imaju iskazanu solventnost, ali ne i likvidnost.

Poslanik Aleksandar Damjanović je ocijenio da samo ekonomski rast može dovesti do povećanja budžet-skih prihoda, otplate dugova i zausta-vljanja tendencije zaduživanja.

Crnogorski javni dug, po Damjano-viću, čine složenim sposobnost države da u narednom periodu vraća glavnice i kamate po osnovu duga, trend nje-govog rasta (sedam odsto od oktobra 2011. godine) i postojanje potrebe za daljim zaduživanjem da bi se ostvario ubrzani razvoj.

- Činjenica da smo od 2010. do

Nužna fiskalna disciplina


www.pkcg.org

6 GLASNIK PKCG / novembar 2012

2012. godine otplatili 650 miliona eura po osnovu kamata i vraćanja glavnice, a da smo u tom periodu go-tovo duplirali javni dug, nije ni malo vesela. Svako zaduživanje koje je veće od pet ili šest odsto vrlo je opasno za Crnu Goru, pogotovo kada je rast BDP manji od tog procenta – rekao je Da-mjanović.

Ocijenio je da se rezovima prima-nja, bez teških socijalnih posljedica, teško može doći do novca kojeg u pri-vredi nema, te da dugom opterećeni budžet teško može biti razvojna kom-ponenta. Novac se, smatra, nalazi is-ključivo kod poslovnih banaka koje su u stranom vlasništu, te je potrebno njega staviti u funkciju rasterećenja države i pomoći privredi.

- Šta je alternativa povećanju za-duživanja u narednom periodu? Ako to nijesu dobre perspektive stranih direktnih investicija, to je jačanje fi-skalne discipline, povećanje poreskih i javnih prihoda - poručio je Damjano-vić.

On tvrdi da treba uvesti fiskalni red i suzbiti sivu ekonomiju. Založio se za progresivno oporezivanje, te pozdravio to što Nacrt novog zakona o budžetu predviđa sankcije za one koji ga budu kršili.

Iskustva Srbije koja je već usvojila fiskalna pravila prenio je član Fiskal-nog savjeta Srbije Vladimir Vučković. On je skeptičan prema crnogorskom modelu da se Državna revizorska insti-tucija stara o poštovanju fiskalnih pra-vila, jer smatra da za to nema kapaci-teta, već se zalaže za posebni Fiskalni savjet koji bi bio nezavisan od Vlade.

Evropska iskustva i perspektive

O javnom dugu u Evropskoj uni-ji i fiskalnim politikama mišljenja su sučelili profesor Pravnog fakulteta u Ljubljani Jože Mencinger i Ana Arm-strong iz londonskog Armstrong In-vestmenta.

Profesor Mencinger je ocijenio da javni sektor nije krivac za ekonomsku krizu, već da je ona prenijeta iz pri-vatnog finansijskog sektora. Kriza se od 2009. godine povećala zbog pada prihoda i rješavanja problema ban-karskog sektora, što je vodilo i rastu javnog duga.

- Javni dug će i dalje rasti jer je u 2012. godini EU u recesiji pa će on u prosjeku porasti na blizu 90% BDP – rekao je Mencinger.

Kao jedan od problema EU od nje-nog osnivanja Mencinger vidi centra-lizovanu monetarnu politiku i decen-

tralizovanu fiskalnu. Izvore krize u EU vidi i u greškama koje su napravljene kada je stvaran euro, jer tada nijesu uzete u obzir razlike u državama koje ga koriste.

- Smatralo se da je euro nešto što će trajati vječno, a pokazalo se da je on nešto što dobro radi u dobrim vre-menima, a predstavlja teret u lošijim. Taj problem je poznat od 1998. godi-ne, ali se na tome nije htjelo raditi. Problem eura je to što je on simbol, kao što je to u SFRJ bilo bratvstvo i jedinstvo – rekao je Mencinger, do-dajući da euro, koji je bio simbol, sada ugrožava Evropsku uniju.

On smatra da je štampanje nov-ca kao često pominjano rješenje za smanjenje duga Eurozone isključeno, jer se tome protivi Njemačka. Kao al-ternative naveo je raspad monetarne unije na države koje imaju suficite i na one sa deficitima, renacionalnizaciju fiskalnih politika, uvođenje fiskalnog pakta vezanog za zlatno pravilo, te fi-skalne unije. Za tri posljednja rješenja Mercinger smatra da su malo vjerova-tna.

- Vjerovatniji je jedan od scena-rija po kojem će se monetarna unija suziti na područje koje je gravitiralo njemačkoj marki. Ne znamo kada će se kriza završiti, po mom mišljenju to će biti kada naviknemo na nju kao na normalno stanje – smatra Mencinger.

Profesor Mencinger kao najveći problem Crne Gore vidi platni bilans.

-Imate užasne brojke, 35 odsto BDP-a pokrivate stranim investicija-ma, odnosno prodajom imovine - oci-jenio je Mencinger.

Ana Armstrong smatra da Evrop-

te

mA


[email protected]

7

te

mAska unija i euro imaju velike šanse da

opstanu uprkos jakoj dihotomiji među članicama, jer postoji jak interes da tako bude.

Ona kao jedan od izvora krize vidi to što su zemlje evropske periferije u Uniji izgubile konkurentnost.

- To se vidi na slučaju Španije kod koje je četvrtina privrede bazirana na sektoru nekretnina. Kada je došlo do krize, cijene nekretnina su počele da padaju i to i danas čine, pa je cijela ekonomija posrnula, uključujući i fi-nansijski sistem koji je davao zajmove građevinskim kompanijama. Oni nije-su na vrijeme restrukturirali ekonomi-ju da budu konkurenti na svjetskom tržištu – rekla je Armstrong.

Primjena mjera restriktivne po-litike u ovim zemljama po njoj je po-grešna, jer one ne mogu dovesti do nužnog ekonomskog rasta. Rješenje problema je, kaže, u promjeni cijele strukture privrede, kao i u adekvatnoj monetarnoj politici, koja mora da se prilagodi ne najrazvijenijim zemljama Evrope, već onima kojima je to ne-ophodno.

Armstrong je kao primjer navela SAD i Veliku Britaniju koje su imale isti procenat državnog duga u odnosu na BDP kao Grčka danas.

- Razlika je u tome što SAD i Velika Britanija imaju kontrolu nad monetar-nom politikom. Dvije godine su prošle od njihove ekspanzivne monetarne politike kada je njihov BDP počeo da se oporavlja i sada iznosi šest odsto, dok je EU ponovo u recesiji, drugi put od 2009. godine – objasnila je Arm-strong.

Ona je precizirala da je porast in-flacije od dva odsto smanjio državni dug SAD za 10 odsto.

Rasprava

Visina javnog duga i naše određe-nje prema njemu nalazi se u osnovi izbora koncepta društva. Ako želimo socijalnu državu onda ćemo imati veći javni dug, smatra ekonomski analiti-čar Vasilije Kostić.

On dodaje da se ne može bavi-ti javnim dugom, ako se ne govori o onome što on proizvodi, odnosno o ekonomskom i rastu produktivnosti. Njega toliko ne zabrinjava napredak javnog duga koliko daleko slabije na-

predovanje BDP-a.- Složićemo se da je javni dug po-

sljedica a ne uzrok, ali posljedica koja prijeti da se pretvori u uzrok – rekao je Kostić.

Naglasio je da Crna Gora mora rije-šiti makroekonomske negativnosti jer će u suprotnom imati otežaniji pristup finansijskim tržištima.

Privrednik Jovan Lekić, Nall In-ternational, kazao je da nešto pod hitno mora da se uradi, jer struktura crnogorske privrede, smatra, ne može adekvatno da odgovori teretu krize i duga.

On je potencirao kompleksnost unutrašnjeg duga koji odlikuje kašnje-nje vraćanja. Govoreći o zaduženosti Grčke, Lekić je naglasio da je to zemlja koja je riješila infrastrukturne proble-me, te da bi za njega bila prihvatljiva i

veća zaduženost Crne Gore nego što je sada ukoliko bi vodila revitalizaciji privrede.

Govoreći o konkurentnosti kao osnovi razvoja Stanko Zloković iz Ja-dranskog brodogradilišta - Bijela iznio je da EU od Crne Gore traži otvore-nost tržišta dok njene članice nijesu otvorene prema našim preduzećima. Tražio je da država podrži uspješne privredne subjekte kao generatore razvoja.

Fleš

Od 2009. godine do danas troškovi za penzije su u Crnoj Gori porasli 90 miliona eura, što je jednako iznosu deficita, naveo je ministar finansija Katnić.

Zapadni Balkan je u recesiji, a oporavak u 2013. godini će biti jako spor, ocijenjeno je u novembru iz Svjetske banke.

- Iduće godine će doći do veo-ma usporenog rasta na zapadnom Balkanu. Deficiti su svuda u pora-stu tako da te zemlje očekuju zaista teška vremena. One moraju da na-stave put fiskalne konsolidacije i da počnu da snižavaju nivoe duga, ali je istovremeno njihov rast veoma nizak i potrebna su investiranja u in-frastrukturu - rekla je koordinator-ka Svjetske banke za zapadni Balkan Džejn Armitidž agenciji Rojters.

Ona je naglasila da su previsoki nivoi javnog duga u zemljama regi-ona.

- Rekla bih da je dug u Crnoj Gori, Srbiji i Albaniji na veoma opa-snom nivou, naročito u Albaniji gdje iznosi 60 odsto bruto domaćeg pro-izvoda, mada se ubrzano povećava u Srbiji i Crnoj Gori – pojasnila je Armitidž.

Region je, prema njenim riječi-ma, suočen s padom izvoza i presu-šenjem direktnih stranih investicija usljed dužničke krize u zoni eura, koja je glavni izvor trgovine i inve-sticija za zemlje Balkana.

Zapadni Balkan očekuju teška vremena

- Novčane doznake građana koji rade u inostranstvu su takođe u padu, dok su oštra zima i dugotrajan period suše pogodili poljoprivredni sektor i proizvodnju električne stru-je u regionu - objasnila je Armitidž.

Jedino će Kosovo vjerovatno nastaviti sa rastom zahvaljujući ni-skom nivou integracije sa evrop-skim tržištem, malom dugu i obil-nim investicijama u infrastrukturu, rekla je ona.

Najveće slabljenje ekonomije u 2012. godini, od 2,5 odsto, Svjetska banka očekuje u Srbiji. Za tu zemlju važe najpesimističnija prognoze, jer se Srbija suočava s teškoćama u sti-mulisanju rasta u vrijeme kada na-stoji da smanji narastajući budžet-ski deficit.

- Srbija mora da postigne spo-razum sa MMF-om prije nego što Svjetska banka da zeleno svijetlo za zajam od 400 miliona dolara za po-dršku budžetu.

Bosna i Hercegovina, pak, mora da sprovede dugo odlagane struk-turne reforme prije nego što joj Svetska banka pusti zajam od 200 miliona dolara - ukazala je koordi-natorka za zapadni Balkan.


www.pkcg.org


Dr Jože Mencinger, istaknuti slovenački ekonomista i profesor ljubljanskog univerziteta

Strah od raspada Evropske unijeFinansijski, a ne javni sektor, je krivac za ekonomsku krizu, koju EU pokušava riješiti na pogrešne načine. Insistiranje na štednji i smanjivanje javnog sektora produbljuje krizu. Plašim se raspada EU mada važim za euroskeptika.

te

mA

Glasnik: U Privrednoj komori Crne Gore govorili ste o krizi javnog duga – evropskim per-spektivama. Koja je poruka Va-šeg izlaganja?

J. Mencinger: Javni sektor nije krivac za krizu, nego finansijski. Jav-ni sektor je morao spasavati ban-ke pa se, sada, kriza prebaciila na javni sektor. Načini putem kojih se ovaj problem pokušava riješiti su pogrešni. Po mom mišljenju čitava ekonomska politika EU je sasvim po-grešna. Računica da će tražnju jav-nog sektora zamijeniti tražnja sta-novništva, ili pak veće investicije, su iluzije, a to važi i za stranu tražnju. Štednja je korisna ako drugi troše, ali ako svi štede, štednja vodi u ka-tastrofu. Upravo to se zbiva u EU. Umjesto da se smanjuje financijski sektor i da se zabrane mnogi „fi-nancijski proizvodi” koji nijesu ništa drugo već instrument za pljačku, te obavi preraspodjela u korist rada, za krizu se okrivljuje javni sektor, iako su javni dugovi posljedica rješavanja problema banaka koje države nijesu mogle izbjeći. Jedino država može pokrenuti privredne aktivnosti, ma-kar i preko povećanog zaduživanja.

Glasnik: Nijeste optimista kada je riječ o skorom izlasku iz eko-nomske krize. Zašto?

J. Mencinger: Što se tiče izlaska iz krize ja mogu da kažem da je možda

kriza normalno stanje stvari, da prije toga nijesmo imali normalno stanje i da će kriza prestati kad se na nju naviknemo. To je dosta pesimistički stav, ali kako vidim stvari, mislim da je opravdan. Za mene kažu da sam i euroskeptik, plašim se raspada EU. Tvrdim da EU neće postojati 600 go-dina kao habsburška imperija, a ko-liko će ova asocijacija trajati teško je reći.

Glasnik: Šta znači to kad se na nju naviknemo, koji je to peri-od?

J. Mencinger: Teško je reći. Ako se naviknemo na krizu, to će stanje moguće potrajati. Ispred Evrope su socijalni problemi: visoka stopa ne-zaposenosti, prije svega, u Španjol-skoj i Grčkoj, koja iznosi 25 odsto, a stopa nezaposlenosti mladih dostiže čak 50 odsto. Onima koji žive u gra-du ne preostaje nego da idu na ulicu i prave revoluciju. Drugu mogućnost nemaju. Sada se problemi dosta loše rješavaju u okviru onog što naziva-mo „wellfare family“ što znači da dolazi do većih transfera novca, ali je to rješenje koje ne može trajati veoma dugo.

Glasnik: Analizirajući sadašnju ekonomsku krizu Vi smatrate da je ona slična velikoj svjetskoj krizi iz tridesetih godina prošlog vijeka. Što možete reći o tome?

J. Mencinger: Naravno da su sličnosti velike. I u onom vremenu problem je bio finansijski sektor, a ne država, jer je javni sektor bio veoma mali. Kriza se pretvorila u sv-jetsku jer se finansijski krah „liječio” štednjom. Tek se kriza počela rješa-vati kad je država preuzela ulogu da stvara potražnju. Jer osnovni pro-blem i tadašnje i sadašnje krize jeste hiperprodukcija. Ovog puta ona se povećala, zbog toga se proizvodnja selila u Kinu i za to ja u velikoj mjeri okrivljujem EU, odnosno njene Li-sabonske strategije. Naime, na taj način se implicira stvaranje društva znanja, to lijepo zvuči, a ništa ne znači. Jer, pretpostavlja se da ćemo mi izvoziti znanje, a uvoziti proi-zvode iz Kine. Ja mislim da je zna-nje u Kini više nego u Evropi, znači od toga nema ništa. U prilog tome potrebno je samo pogledati bilans plaćanja između Kine i EU, pa ćete vidjeti da mi uvozimo prozvode, a

Prof. dr Jože Mencinger


[email protected]

9

te

mAne izvozimo znanje. Smatram da je

veoma kasno da se Evropa okrene, mada EU, odnosno EK još uvijek gle-da na krizu kao na neki zemljotres, ali i sama je mnogo doprinijela što je do krize došlo. Kad je kriza počela iste rečenice su ponavljali političari, sad su prestali i u novoj evropskoj strategiji Evropa 2020 ipak su stavi-li globalizaciju kao problem, dok je u ranijim krizama to bilo kao neka prilika. Mada se još uvijek ponavlja ideja o povećanju konkurentnosti ta ideja ništa ne donosi jer ne možemo konkurisati društvima u kojima je sasvim drugo socijalno stanje. Ne-moguće je konkurisati nekome ko radi šest dana sedmično bez socijal-ne zaštite, odnosno 12 sati dnevno. Zbog toga je EU u 10 godina uni-štila svoju industriju. Jedina zemlja koja se, ponašala drugačije bila je Njemačka, koja je štitila svoju indu-stiju i sada je u drugom položaju u odnosu na zemlje EU. Ipak će kriza doći i u Njemačku jer, ako se ništa ne prodaje, a to je ta ideja štednje, ni Njemci neće mnogo prodavati. Sada se otvara Kina, a tu je po mom mišljenju vremenski jaz jer dok Kina postaje razvijeno i veliko tržište, vri-jeme će proći i Evropa će suviše osi-romašiti. Ja mislim da je Evropa pri-je 10 godina trebala tražiti od svojih preduzeća da i u stranim zemljama poštuju neke socijalne norme, ali smo svi bili zadovoljni jeftinim pro-izvodima i upropastili Evropu. Sad je za zatvaranje relativno kasno, mada vjerujem da će se EU ipak zatvarati, da će proizvodnju ponovo vraćati.

Glasnik: Dakle, neophodno je reindustrijalizovati Evropu? U kom roku bi taj posao bilo po-željno završiti?

Teško je to reći. Industrija se vraća u Evropu djelimično zbog kva-liteta, a djelimično zbog nekog za-tvaranja, mada bi brzo zatvaranje upropastilo Evropu. Da bi se pre-okrenuo pravac potrebna je cijela decenija. U to ekonomisti ne vjeruju jer vjeruju da je rast nešto što će tra-jati uvijek, ja ne vidim razlog zašto bi trajao uvijek. Ekonomisti navode razloge da je pamet neograničena, a tehnološki napredak čini da je dru-

štveni proizvod sve više sastavljen od usluga, a ne od proizvoda. Da li je to dovoljno teško je reći. Mislim da stvaramo usluge koje ustvari i ne trebamo, ali ih stvaramo jer su nam potrebna radna mjesta.

Glasnik: U vezi sa tim je neza-poslenost za koju kažete da je najveći problem Evrope i cijelog svijeta.

J. Mencinger: Da, nezaposlenost je problem čitavog svijeta. Sada nije problem napraviti neki proizvod, nego je osnovni problem prodati ga. Ako se otvara neka nova tvornica niko ne pita šta će tamo prozvoditi

nego koliko će radnih mjesta otvori-ti. Tehnološki progres na neki način izbacuje ljude iz proizvodnje, pa mo-ramo izmišljati nove usluge da bi lju-de zaposlili. To je osnovni problem sa kojim se suočava savremeno dru-štvo u čitavom svijetu.

Glasnik: Napravili ste poređe-nje između EU sada i Jugoslavi-je 80-tih godina. Jeste li željeli da kažete da epilog može biti sličan ili možda isti?

J.Mencinger: Ja se veoma pla-šim raspada EU mada važim za eu-roskeptika, ali sličnosti između EU i Jugoslavije su tolike da se jednostva-

Euro kad je stvoren, stvoren je i kao simbol. Nijesu razmišljali da li je moguće u istu monetarnu po-litiku svrstati toliko različite zemlje kakve su npr. Njemačka i Portugal, a i svima ne može odgovarati je-dna monetarna politika. Naravno, monetarna politika se pravi prema najmoćnijem. Ako uđete u Evropsku centralnu banku sasvim je prirodno da slovenački guverner, iz zemlje sa dva miliona stanovnika, nema „toli-ko riječi“ koliko ima Njemački, koji predstavlja 80 miliona. Jedna mo-netarna politika različito dejstvuje na različite zemlje. U nekim zemlja-ma rast je brži, pa bi možda i infla-cija bila brža. Relativno je lako ući u monetarnu uniju, ali je veoma teško izaći. To je sad situacija sa Grčkom, jer da bi izašla i od toga imala neke koristi, onda bi morali sve dugove otpisati. Situacija u Grčkoj ne bi bila toliko loša ukoliko bi imali drahmu. Mogli bi monetarnom politikom, znači štampanjem novca, podmiriti razliku između prihoda i rashoda. To bi dovelo do inflacije koje se ljudi plaše, a ja mislim da inflacija puno problema rješava. I problem duga se možda rješava inflacijom. Sad su EU i monetarna unija u veoma čudnom položaju. ECB stvara ogro-mne količine primarnog novca, ali se krediti ne povećavaju jer ne po-stoji povjerenje banaka, a sa druge strane, nema potražnje za tim kre-

Perspektiva EU i uloga euraditima. Ako nema potražnje za pro-izvodima nijesu potrebne investici-je, znači da smo u čudnom položaju gdje sve stoji, i sve više sve stoji, a tada dolazi do toga što ja nazivam „jugoslovenski sindrom“. Počinje, dakle, optuživanje ko koga iskori-štava i u toj situaciji smo upravo sada. Evropa 2012. podsjeća me na Jugoslaviju 1983. kad su različitim komisijama pokušavali da spasu i zemlju i sistem. Sada to pokušavaju evropski političari, pa svake nedje-lje izmisle neko novo rješenje, kao što je bankarska unija, pa fiskalni pakt, pa nakon nekolike nedjelje, pošto to ne daje rezultate, izmišlja-ju novo rješenje, a ništa od toga ne funkcioniše. Treba naći neko rje-šenje poput preraspodjele protiv čega su bogati. Bez preraspodjele neće moći, jer trajnost neke uni-je, kao što je evropska, jeste da se jednakost između ljudi povećava. Zna se da je blagajna EU jedan od-sto društvenog proizvoda i evropski političari se prepiru oko tog jednog postotka, jedni hoće postotak da smanje, drugi da povećaju, a neki da ostane na istom nivou, i to po-kazuje da je Evropa nesposobna da uđe u neke velike promjene. Oni, ustvari, ne vide da zajednica u ko-joj se povećavaju razlike između članica kao i socijalne razlike, nema dug vijek.


www.pkcg.org

10 GLASNIK PKCG / novembar 2012t

em

A

Crna Gora i članstvo u EU

Šta će Crnoj Gori donijeti član-stvo u EU to ne zavisi toliko od Crne Gore koliko zavisi od EU. Po mom mišljenju sada EU nije u stanju da se širi pa će izmišljati nove i nove uslove za odlaganje proširenja. S druge strane Crna Gora je toliko mala da joj se može svašta dogoditi, kao što je da imate euro iako nije-ste član EU. A kakva je uloga eura u ekonomiji reći ću da u situaciji kad nema drugog izlaza – onda je, na-ravno, prihvatjiv. I za Sloveniju sam svojevremeno rekao šta drugo da uradimo nego da uđemo u EU, dru-gog izlaza nije bilo. I Vama, ako se ponudi prilika, ja mislim da će to biti jedini izlaz.

no ne mogu izbjeći. Imamo slične probleme. Da li je demokratičnije da imamo situaciju u kojoj je jedan čov-jek - jedan glas, ili jedna zemlja - je-dan glas, odnosno u tadašnjoj Jugo-slaviji, jedna republika - jedan glas. To je jedan problem. Drugi problem je velika razlika u razvijenosti poje-dinih djelova EU, a sličan problem imala je nekada i Jugoslavija. I u EU problemi se rješavaju pomoću ono-ga što se naziva demokratski deficit, bez čega, ianče, EU ne bi postojala. Jugoslavija se raspala kad se SKJ pre-tvorilo u birokratsku instituciju i nije imao nikakve veze sa komunizmom. Na neki način imate sličnu situaciju i u EU. To je bilo najočiglednije kad nije prihvaćen Ustav Evrope u Fran-cuskoj i Nizozemskoj. Onda je EK „pronašla“ Lisabonski ugovor to je bio ,,baj – pas“ ljudske volje. Bez tog demokratskog deficita EU se ne bi širila ni postojala. Znači, preduslovi za postojanje EU su veoma čudni. S jedne strane pomaže inercija, sa druge, prilagođavanje pojedinoj si-tuaciji, kršenje vlastitih pravila, go-vorim o monetarnoj uniji. Prije dvije godine u evropskoj monetarnoj uniji bi mogli opstati samo Luksemburg i Estonija, svi drugi bi otpali jer su prešli granice koje su sami odredili, ali tu se EU dobro prilagodila. Onda imate da EU stalno stvara nove insti-tucije, a što je više tih institucija teži je raspad, jer je puno interesa ljudi u tim institucijama. U dokumentima EU ima toliko praznih riječi pa je taj birokratski slog daleko veći od broj-nih rezolucija nekadašnje Jugoslavi-je.

Glasnik: Kada će kriza početi da se rješava tamo gdje je nastala, u finansijskom sektoru?

J. Mencinger: Ja sam se nadao da će se tamo rješavati jer se pola finansijskih proizvoda odnosi na igre na sreću i sve to treba izbaciti. Osnovni zadatak finansijskog sekto-ra je što brže i efikasnije prenositi štednju od štediša ka investitorima. To se ne radi nego se izmišljaju novi pretinci, pa nije čudno što je u poslje-dnjih 30 godina porast finansijskog sektora pet puta bio viši od porasta nominalnog društvenog proizvoda.

Glasnik: Kako je ova kriza utica-la na ekonomiju Crne Gore?

J. Mencinger: Kriza je mora-la dosta pogoditi Crnu Goru jer je mala zemlja više ,,ranjiva”, a u kri-zi najviše pada vanjska trgovina. Vi nemate mnogo proizvoda koje iz-vozite. Crna Gora dugoročno ima dva velika problema. Prvi je platni bilans, pogotovu njegov trgovinski dio, gdje imate deficit od skoro pola društvenog proizvoda. Drugi, možda još veći problem, je u koncentraciji stanovništva odnosno pražnjenju sjevernog dijela Crne Gore, ljudi idu u Podgoricu i na more. Ja bih se u toj situaciji veoma loše osjećao, ne znam da li će nešto država uraditi. Veoma je teško povećati konkuren-tnost ako nemaš gdje da je povećaš, ako nemaš industrije. To je isto kao nauk Grčkoj da povećaju konkuren-tnost, to je glupost jer prosječan Grk izvozi 10 puta manje nego prosječan Slovenac. Znači, pričati o povećanju konkurentnosti nema smisla. A o turizmu, ako sniziš cijene, a ne znaš kakva je ,,elastičnost” sniženja cije-na, onda to može značiti da ćeš ma-nje dobiti od turizma.

Sve više novca ide u finansijski sek-tor, a tu se ništa ne rješava. Izgleda da su interesi finansijskog sektora toliko jaki da se ne može ništa rije-šiti, a ja smatram da bi morali puno tih finansijskih proizvoda zabraniti ili ih proglasiti igrama na sreću ili ih tretirati kao lutriju.

Mencinger: Javni sektor nije krivac za krizu, već finansijski


[email protected]

11

te

mAGlasnik: Koja rješenja vidite za

ta dva problema?

J. Mencinger: Kad bih vidio rje-šenja pokušao bi ih realizovati. Ja ne volim da dajem neke nauke. Bio sam svojevremeno u prilici da čujem savjetodavce iz Amerike, koji nijesu razlikovali Ulanbator i Ljubljanu, za njih je to bio komunistički svijet. Ja mislim da to trebaju riješiti domaći ljudi koji znaju kako se ponaša sta-novništvo jer su udžbenička rješenja relativno laka, ali moramo shvatiti da se u svakoj zemlji reaguje na dru-gi način. Crnogorci jedino mogu rije-šiti crnogorske probleme.

Glasnik: Kako i gdje vidite da Crna Gora može najprije postići ekonomski rast?

Prednost bih dao turizmu, mada je i turizam dosta nesigurna djela-tnost. Bilo kako se orijentišete, uvi-

Protivnik liberalne ekonomske politike

Posljednjih 30 godina neolibe-ralna ekonomija je dozvoljavala stvaranje neregularnog finansij-skog tržišta. Država je sve manje kontrolirala financijski sektor i do-zvoljavala stvaranje “financijskih proizvoda” za smanjivanje rizika, a to je značilo i instrumenata koji omogućavaju da se imovina stiče prevarama i igrama na sreću. Da bi se spasila tražnja koja je sma-njena, ona je napuhavana kredi-tima. O tom rastu najbolje govori podatak da u svakom euru koji potrošimo na tržištu EU, kamata učestvuje sa 37 centi.

Što se liberalizma tiče ja tvr-dim da školstvo, zdravstvo i soci-jalna zaštita ne mogu na tržište. Njih treba držati van tržišta i to evropske zemlje rade. Razlike među zemljama su velike. Tako je udio javnog sektora u društvenom proizvodu 30 odsto u baltičkim zemljama, a 56 odsto u Švedskoj. Švedska nije u većoj krizi zbog ve-likog javnog sektora, što ne znači da država toliko potroši, nego da se preko države preraspodjelju-je društveni proizvod. Ja ne vje-rujem da tržište to može dobro preraspodijeliti, tu nastaju velike razlike, pa to država mora popra-vljati porezima i subvencijama. Po mom mišljenju neko normalno društvo je kombinacija sistema u kome imate jedan euro - jedan glas i jedan čovjek - jedan glas. To je kombinacija sistema, a kakva je ona zavisi, manje-više od histo-rije pojedinog društva zbog toga imate te velike razlike. Ja ne želim živjeti u zemlji gdje je smanjen taj udio javnog sektora. U kom prav-cu će ići društvo teško je reći, ja sam protivnik liberalnog kapitaliz-ma, i uzor mi je ono što se nekada u Evropi zvalo socijalno – tržišna privreda. Nažalost ta pivreda je 80 godina zamijenjena američkim kapitalizmom kome je jedino va-žan profit i povećanje vrijednosti dionica. To nije neka budućnost čovječanstva.

jek ste u dosta nesigurnom položaju. Nafte nemate, to bi vam koristilo. Osim ljepota, ipak, nemate toliko nekih prirodnih resursa. Industrija više nije perspektiva kao ranije, tako da vam je turizam šansa.

Glasnik: Gdje je mjesto Crne Gore u poređenju sa drugim ze-mlje bivše Jugoslavije?

Ako pogledamo zvanične indi-katore, dakle privredni rast, nijeste ni bolji ni gori. Ni vaš javni dug nije naročito veliki. Čak se nije pogor-šao položaj država bivše Jugosla-vije u odnosu na zemlje EU. Bilans plaćanja je osnovni problem tu ste u najgorem položaju u poređenju sa ostalim jer vjerovatno imate manje doznaka radnika nego što ima Koso-vo ili Makedonija. Srbija je veća, ona može preživjeti velike krize zbog ve-like vezanosti za poljoprivredu.

Ne radi se o alternativi štednja ili zaduživanje već o uspostavljanju prave mjere, umjesto ekstremnog zaduživanja pred krizom do ekstre-mne štednje u periodu krize. Po-navljam da kriza nije nastala zbog velikih javnih sektora i razbacivanja u njima, ona je posljedica zbivanja u finansijskom sektoru. Drugim ri-ječima, ona je rezultat preraspos-jele društvenog proizvoda na štetu rada i u korist kapitala i prenošenja proizvodnje u zemlje sa jeftinom ra-

„Casino“ kapitalizamdnom snagom. Ovo je sve više pro-dubljivalo jaz između ponude i tra-žnje, tražnja je stvarana kreditima, te izmišljanjem novih ,,financijskih proizvoda“ što je stvaralo „casino“ kapitalizam. „Casino“ kapitalizmom nazivam preprodaju imovine koja je davno stvorena. To se radi na berza-ma gdje se ne dobija novac za nove investicije. To je kao lutrija gdje puno ljudi uplaćuje, a jedan dobija. Neki me nazivaju fiziokratom jer ne vjerujem puno u financijski sektor.


www.pkcg.org


Svjetski dan kvaliteta obilježen okruglim stolom u Privrednoj komori Crne Gore

Inicirano uspostavljanje nacionalne nagrade Aristos Ocijenjeno je da država treba da stane iza nagrade, kao što je to slučaj u zemljama koje je dugo godina dodjeljuju.

Milorad Katnić

Kv

ALI

te

t

Svjetski dan kvaliteta je obilježen 8. novembra 2012. godine okruglim

stolom u organizaciji Privredne komo-re Crne Gore sa kojeg je upućena inici-jativa nadležnim organima za usposta-vljanje nacionalne nagrade za kvalitet i poslovnu izvrsnost (Aristos), kako bi ona bila prvi put dodiljena 2013. go-dine.

Nagrada bi trebalo da bude naj-veće priznanje države u okviru Nacio-nalnog programa za kvalitet i poslovnu izvrsnost, i predstavlja metodološki pristup za unaprijeđenje poslovanja preduzeća i njegovog upoređivanja sa drugima.

Aksiom za konkurentnost

Predsjednik Privredne komore Ve-limir Mijušković je rekao da ta institu-cija daje doprinos širenju svijesti o kva-

litetu, kao nužnosti modernog i uspje-šnog stila poslovanja, i iskazao punu podršku nacionalnoj nagradi kvaliteta.

- Spremni smo da kao privredna asocijacija damo puni doprinos i po-dršku da ova ideja počne da živi, ali smo uvjerenja da njen nosilac treba da bude država, baš kao što je to slu-čaj u zemljama koje baštine u toj sferi dugogodišnju tradiciju – istakao je Mi-jušković.

On je ukazao na neophodnost ra-zumijevanja značaja kvaliteta kao filo-zofije modernog poslovanja.

- Očekujem da ćemo u narednom periodu na svim nivoima, a naročito kod privrednih subjekata prihvatiti kao aksiom to da je preduslov povećanju konkurentnosti posvećenost kvalitetu – rekao je Mijušković i izrazio uvjere-nje da će Odbor za kvalitet Vlade Crne Gore biti aktivniji u narednom perio-du.

Mijušković je podsjetio da je Ko-

mora prije pet godina uskladila po-slovanje sa zahjevima standarda ISO 9001:2000, a zatim i sa revidiranim Standardom ISO 90001:2008, da bi podstakla i članice da to učine. Rea-lizovala je 47 seminara i radionica na teme iz standardizacije, metrologije i akreditacije, koje je pohađalo oko 900 učesnika, pomogla uvođenje standar-da u sedam kompanija.

Predsjednik Komore je ukazao na problem što ne postoje podaci o broju sertifikovanih preduzeća jer ona nijesu dužna da obavijeste Komoru ili bilo kog drugog da su poslovanje uskladili sa međunarodnim standardima kvaliteta. Naglasio je potrebu da se u Crnoj Gori formira sertifikaciono tijelo.

- U tom slučaju bi i podaci bili kon-kretniji, a i smanjili bi odliv novca iz ze-mlje radi sertifikacije. Pomenimo samo da se godišnje za resertifikaciju iz Crne Gore odlije više stotina hiljada eura. Na kraju, ono najbitnije – eliminisala bi se sumnja u kvalitet jednog broja sertifi-kata. Pokušali smo dati doprinos rješa-vanju ovog problema zajedno sa Insti-tutom za standardizaciju, ali gotovo da smo ostajali usamljeni u spremnosti da se to realizuje - rekao je Mijušković.

Kvalitetom do izvrsnosti

Direktor Programa za kvalitet Vlade Crne Gore profesor dr Milan J. Perović kazao je da nacionalne nagrade za kva-litet imaju sve zemlje Evropske unije, te da su je uvele i države okruženja ili su na putu ka tome. Nagrada se rodila kao ideja prije nekoliko godina i ima za cilj da pospješi uspješnost.

- To je način da učestvujemo na

Komora podržava kvalitet


[email protected]

13

Kv

ALI

te

ttakmičenju u okviru Evrope za posti-zanje kvaliteta i poslovne izvrsnosti. Sve više se nastoji da se takva nagrada pretvori u interno ili eksterno takmi-čenje subjekata u postizanju što boljih rezultata, pa je Nagrada produktivna u smislu razvoja firmi i društva u cjelini – rekao je Perović.

Međunarodni standardi su najbolji, najpouzdaniji, najefikasniji i najefek-tniji način da se organizacija pobolj-šava i da se uspješno bori sa konku-rencijom, rekla je savjetnica preds-jednika Privredne komore Tanja Ra-dusinović, iznoseći detalje o nagradi. - Misija nagrade je razvoj i širenje kvaliteta, dok se ciljevi njenog uspo-stavljanja, između ostalog, odnose na stimulisanje principa izvrsnosti, una-prijeđenja kompetitivnosti, kao i pod-sticanje pozitivne menadžerske prakse - objasnila je Radusinović.

Strateški ciljevi nagrade su podrška i stimulisanje menadžmenta organi-zacije za primjenu principa izvrsnosti u poslovanju, unapređivanje kompe-tativnosti privrede i vanprivrede Crne Gore i smanjenje jaza konkurentnosti, posebno u oblasti kvaliteta u odnosu na zemlje EU, podrška organizacijama iz Crne Gore za promociju i primjenu Evropske politike kvaliteta (EQP) i naci-onalne politike kvaliteta (NQP).

Nacionalna nagrada za kvalitet i po-slovnu izvrsnost dodjeljuje se po krite-rijumima koji važe za evropsku – EFQM, a koji su prilagođeni za Crnu Goru. Kri-terijumi su liderstvo, uključenost zapo-slenih, politike i strategije, partnerstvo i resursu, procesi, zadovoljstvo i rezul-tati zaposlenih, rezultati u odnosu na kupce, rezultati u odnosu na društvo, rezultati ključnih performansi.

Predsjednik Vladinog Odbora za kvalitet Miodrag Gomilanović, smatra da je ključno pitanje očuvanje kvaliteta buduće nacionalne nagrade.

- Nacionalna nagrada ne smije biti devalvirana, jer se onda postavlja pi-tanje da li nam je uopšte potrebna. To nije samo nagrada za privredu, već za kompletno društvo i država bi trebalo da je podrži - saopštio je Gomilanović.

Predsjednik Vladinog Odbora za kvalitet Miodrag Gomilanović, smatra da je ključno pitanje očuvanje kvaliteta buduće nacionalne nagrade.

Zdravko Krivokapić, Centar za kvalitet,kazao je da kvalitet nije odred-

Dobro iz Crne Gore za konkurentnost i kvalitet

Privredna komora doprinosi ši-renju kvaliteta i kroz realizaciju dva projekta - Dobro iz Crne Gore i Crno-gorske tradicionalne vrijednosti.

- U osnov projekta Dobro iz Crne Gore ugradili smo opredijeljenost ka kvalitetu i usaglasili da niti jedna kompanija koja nije svoje poslova-nje uvela u okvire međunarodnih standarda ne može biti nosilac ovog kolektivnog žiga. Danas su to 74 pro-izvoda iz 14 crnogorkih kompanija, mahom u oblasti proizvodnje hrane i pića. Vjerujem da smo promocijom i drugim činjenjima doprinijeli po-većanju konkurentnosti ovih kom-panija i proizvoda. Sa druge strane potrošaču, kao krajnjem korisniku garantujemo da ono što nosi oznaku

Dobro iz Crne Gore je ujedno kvalite-tno i bezbjedno – rekao je Mijuško-vić.

Izrazio je uvjerenje da će u na-stavku realizacije tog projekta naila-ziti kako na veći broj kompanija spre-mnih i sposobnih da njihov proizvod zasluži ovaj žig na svoje proizvode i usluge, tako i podršku od širih dru-štvenih struktura.

- Jer, Dobro iz Crne Gore je crno-gorsko dobro i istovremeno ono što je najkvalitetnije iz Crne Gore – na-glasio je Mijušković.

Dodao je da se drugi projekat Crnogorske tradicionalne vrijednosti logično nastavlja na prethodni, te da očekuje da njegov razvoj društvo shvati kao neophodnost.

nica u Crnoj Gori u ovom trenutku, jer nema kritične mase koja bi ga obezbi-jedila.

On je skeptik po pitanju ustanovlja-vanja nacionalne nagrade, i smatra da treba uskladiti kriterijume za njenu do-bijanje sa evropskim koji će biti promi-jenjeni 2014. godine.

Direktor Instituta za standard-izaciju Miodrag Perović kazao je da društva prolaze najbrže kroz tranziciju

primjenom standarda te ukazao da je kvalitet put a ne odredište.

Direktor Akreditacionog tijela Ranko Nikolić rekao je da će priča o kvalitetu u Crnoj Gori biti moguća tek kada se ispoštuju evropski standardi po pitanju akreditacije.

Svjetski dan kvaliteta obilježava se od 1989. godine, svakog drugog četvrtka u mjesecu, bez obzira na da-tum.

Konstitutivna sjednica Odbora za kvalitet Privredne komore Crne Gore održana je 8. novembra 2012. godine. Odbor čini 24 člana, za predsjednika je izabran mr Danilo Radoman iz Luke Bar a za potpredsjednicu Snežana Šćepanović iz preduzeća Stadion.

Usvojen je Program rada od de-vet tačaka u kojem je i uspostavljanje registara sertifikacionih organa i kon-sultanata, kao i Poslovnik o radu Od-bora.

Predloženo je da se Odbor sastane u decembru te da se tom prilikom Program rada dopuni, te razmotri formiranje radnih tijela.

Predstavnik Ministarstva ekonomije Dragan Vukčević predložio je da Odbor donosi odluke konsen-

zusom, odnosno glasovima 75 odsto upisanih članova, umjesto prostom većinom prisutnih, jer kako je ocijenio po pitanjima kvaliteta ne bi trebalo da bude razmimoilaženja. Bilo je riječi i o uspostavljanju elektronskog glasanja, te o mehanizmima zamjene članova koji su spriječeni da prisustvuju sjed-nicama.

Direktor Instituta za standard-izaciju Crne Gore Miodrag Perović is-takao je značaj kvaliteta za crnogorsko društvo i kazao da ne vidi bolje mjesto za borbu za kvalitet od Privredne ko-more Crne Gore. Potpredsjednica Ko-more Ljiljana Filipović je podsjetila da je ta institucija bila među prvima koje su prepoznale značaj kvaliteta u Crnoj Gori.

Konstituisan Odbor za kvalitet: Predsjednik Danilo Radoman


www.pkcg.org


Kongres Njemačkog turističkog udruženja u Budvi

Vratiti njemačke turiste Crnoj GoriCrna Gora je turistička destinacija u trendu, cjenovno konkurentna i zadovoljavajućih kapaciteta. Narednih godina sve veći broj njemačkih turoperatora nudiće crnogorsko turističko tržište, ocijenjeno je na Kon-gresu.

Učiniti Crnu Goru ponovo prepozna-tljivom na turističkom tržištu Nje-

mačke cilj je organizatora i učesnika Kon-gresa Njemačkog turističkog udruženja (DRV) održanog od 15. do 17. novembra u Budvi.

Učestvovalo je više od 800 turistič-kih poslenika. Kongres su organizovali Ministarstvo održivog razvoja i turizma i Nacionalna turistička organizacija Crne Gore uz podršku Privredne komore Crne Gore.

DRV okuplja nekoliko hiljada naj-većih njemačkih turoperatora, turističkih agencija, avio-kompanija i osiguravajućih društava, preko kojih se organizuje oko 80 odsto ukupnog turističkog prometa u Njemačkoj.

Kongres u Budvi je bio prilika da do-maći turistički poslenici ostvare kontakte sa njemačkim kolegama.

Crna Gora je u trendu

Predsjednik DRV Jürgen Büchy ocijenio je Crnu Goru turističkom de-stinacijom u trendu, naročito nagla-sivši pozitivni marketing koji joj daje uvršćivanje u prestižni vodič The Lo-nely Planet.

- I prije kongresa su neki njemački turoperatori uvrstili Crnu Goru u svoju ponudu, a u nekim neformalnim raz-govorima sam čuo da će i narednih godina sve veći broj turoperatora po-nuditi crnogorsko turističko tržište, što znači da je to veoma dobar početak buduće saradnje - rekao je Büchy.

Čelnik Njemačkog turističkog udru-ženja kazao je da su hotelski kapaciteti Crne Gore za sada zadovoljavajući, te da su naše cijene konkurentne. Bitni

faktori za povećanje broja njemačkih turista u Crnoj Gori, smatra, jesu od-govarajući broj avio linija i promjena svijesti o našoj zemlji.

Büchy pojašnjava da je bitno one turiste koji imaju percepciju Crne Gore kao destinacije masovnog tu-rizma upoznati sa novom turistickom ponudom i projektima, te predstaviti je onima koji je nikad nijesu posjetili.

- Postoji jedan broj starijih gosti-ju, koji su 70-tih godina prošlog vije-ka boravili u Crnoj Gori, ali ima i onih koji uopšte ne znaju ni šta je to Crna Gora, ni gdje se nalazi. Treba zajednič-ki raditi na približavanju crnogorskog turističkog tržišta njemačkom turisti - rekao je Büchy.

Predsjednik Crne Gore Filip Vu-janović ocijenio je Kongres korakom ka povratku njemačkih turista u našu zemlju.

- Čvrsto sam ubijeđen da će pred-stavnici njemačkih turističkih operato-ra prepoznati kapacitet Crne Gore za njemačke turiste koji dolaze na naše more i planine. Siguran sam da Crna Gora ima mnogo toga da pruži turisti-ma u njihovom upoznavanju naše kul-ture, istorije i običaja, kao i u pogledu uživanja u prirodnim ljepotama naše zemlje – rekao je predsjednik Vujano-vić.

Pomoćnica ministra za turisticki razvoj u Ministarstvu održivog razvoja i turizma Olivera Brajović podsjetila je da je njemačko tržište jedno od naj-značajnijih na nivou svjetskih turistič-kih tokova i da Njemci godišnje ostva-re više od 60 miliona putovanja, od čega se oko 80% ukupnog turističkog prometa realizuje preko članica DRV.

- Ovo je značajan događaj za crno-gorsku privredu. Kongres će imati zna-tne multiplikativne efekte na ukupni ambijent u Crnoj Gori, jer se nakon takvih događaja poveća broj dolazaka njemačkih turista - saopštila je Brajo-vić.

tU

rIz

AM

Kongres DRV značajan događaj za crnogorsku privredu


[email protected]

15

tU

rIz

AM

Predsjednik Svjetskog savjeta za putovanja i turizam (WTTC) Michael Frenzel je preporučio da Crna Gora, kao mala destinacija sa izuzetnom po-nudom, treba pažljivo da bira tržišta i usmjeri svoje aktivnosti prema spe-cifičnim ciljnim grupama, nezavisnim turoperatorima i promociji na evrop-skim tržištima.

- Samo zemlja koja detaljno pro-cjeni potencijale atraktivnih emitivnih tržišta može naći mjesto na svjetskoj turističkoj mapi - rekao je Frenzel.

Crna Gora u narednom periodu treba da animira njemačke turiste i ostvari proboj na to tržište, smatra di-rektor Nacionalne turističke organiza-cije Saša Radović.

– Njemačko i rusko su dva najveća tržišta u Evropi. Rusko smo vrlo dobro pokrili, a predstoji nam izazov da po-

vratimo i njemačko – rekao je Rado-vić, ističući značaj Kongresa za ostva-renje tog cilja.

Na marginama Kongresa sastali su se generalni sekretar Svjetske turi-stičke organizacije Ujedinjenih Nacija Taleb Rifai i predsjednik Crnogorskog trurističkog Udruženja Žarko Radu-lović. Prenoseći utiske susreta medi-jima, Radulović je kazao da u 2013. godini ne treba očekivati značajne promjene, no da se treba pripremiti za invaziju njemačkih turista koju oče-kuje u 2014. godini.

Rekordna godina

Njemački turisti su tokom 2012. godine putovali više nego ikad ranije, prenose njihovi mediji koji su pratili kongres u Budvi. Rezultati od 1. okto-bra 2012. godine pokazuju da je pre-

Turizam u 2030. godini

Svakako će u 2030. godini ljudi provoditi odmore kako na balkoni-ma svojih domova tako i u svemiru, ali to nije briga njemačkih turistič-kih radnika. Uzbudljivo polje za turizam biće na pola puta između ta dva, u svijetu van doma koji je zaista prostran. Ovim je riječima direktor Nacionalnog turističkog instituta Martin Lohmann, inače profesor psihologije, započeo u Budvi prezentaciju „Kosmos ili bal-kon: Kuda će čovječanstvo putova-ti 2030. godine“.

Rezultati analize trendova, na-vodi Lohmann, pokazuju potrebu da se turistička ponuda diferencira na prostoru između tzv. regenera-tivnog turizma, koji nudi opuštanje ali ne i dosadu, i avanturističkog koji je uzbudljiv ali nije iscrpljujuć.

-Želja za putovanjima njemač-kih turista će se tek površinski raz-likovati do 2030. godine, ukoliko ne dođe do drastičnih promjena uslova na turističkom tržištu. Neće biti nikakvog razloga ili prilike za bilo kakvu „revoluciju“. Dinamiku će unijeti strukturne promjene i sofisticirani zahtjevi turista, kao što su inovacije zanovane na novoj tehnologiji – rekao je Lohmann.

Turizmu najviše benefita od integracija

Panel diskusija „Crna Gora i njeni susjedi – uloga procesa EU-integracija u procesu stabilizacije i razvoja regiona“, održana u okviru kongresa DRV, izazvala je izuzetno interesovanje vodećih turističkih privrednika Njemačke.

Diskusiju je otvorio predsje-dnik Crne Gore Filip Vujanović, is-takavši da je naša zemlja odlučna u evropskim integracijama i da sa susjedima nema otvorenih nerije-šenih pitanja.

Potpredsjednik Privredne ko-more Ivan Saveljić govorio je o putu koji je Crna Gora prešla od 1990-tih do sadašnjeg trenutka u kojem je prepoznata kao jedna od najbrže rastućih turističkih desti-nacija. Saveljić je naglasio da Ko-mora radi na daljem približavanju poljoprivrede i turizma zemalja re-giona, kao i na projektima koji će jačati njihovu privrednu saradnju.

- Među sektorima sa najviše benefita od integracionih procesa izdvojio bih turizam, jer su ovo po-dručje turisti iz svih krajeva svije-ta do sada smatrali jedinstvenom destinacijom i tako će uvijek biti. Nemoguće je razdvojiti turistič-ku ponudu dubrovačkog regiona i

crnogorske obale, ili aerodroma u Dubrovniku i Tivtu. Iz tog razloga smo napravili zajedničku strategiju turizma za Dubrovnik i Crnu Goru, i pristupili formiranju brojnih regio-nalnih inicijativa sa ciljem zastupa-nja takvog stava – rekao je Saveljić, dodajući da integracije doprinose stabilnosti i održivom razvoju.

On je ukazao na to da Crna Gora ima neiskorišćene potencija-le u obnovljivim izvorima energije, poljoprivredne, za proizvodnju or-ganske hrane, te naročito za zimski turizam na sjeveru zemlje.

Direktor Nacionalne turističke organizacije Saša Radović je ista-kao važnost dalje diverzifikacije ponude koja treba da zauzme cen-tralno mjesto u budućim aktivno-stima jer samo tako može doći do produženja sezone. Potrebno je fo-kus interesovanja inostranih turista koji planiraju odmor u Crnoj Gori usmjeriti na ponudu koja uključuje i sjever Crne Gore, smatra Radović. Šef Delegacije Evropske Unije u Crnoj Gori Mitja Drobnič je kazao da Crna Gora predstavlja pozitivan primjer u regionu u smislu stre-mljenja i preduzetih aktivnosti na putu ka evropskim integracijama.

ko njemačkih turoperatora ostvareno rekordnih 40 miliona putovanja u ino-stranstvo, što je za oko tri odsto više nego prethodne godine. Prema pro-cjenama, prihodi turoperatora porasli su za od 3,5 do 4,5 odsto i iznose oko 24,2 milijarde eura.

Predsjednik DRV Büchy je kazao da je zabilježen porast interesovanja Njemaca za mediteranske destinaci-je, prije svega za Tursku, Španiju, Hr-vatsku, Crnu Goru i Sloveniju, ali da je porastao i broj noćenja stranaca u Njemačkoj.

- Iako turizam trenutno zapošljava 2,9 miliona ljudi u Njemačkoj, granice naših kapaciteta su dostignute – ka-zao je predsjednik DRI Büchy, prenosi TravelOne.

Naglasio je da dalji razvoj turizma zahtijeva političku podršku u pravcu uklanjanja biznis barijera, među koji-ma su glavne poreske i vizne.


www.pkcg.org


Poslovni forumi u Šibeniku i zadru

Interesovanje za razvoj poslovnih zona i jačanje saradnjeregionalnim povezivanjem osnažiti kapacitete privreda i ponudu, poruka je sa susreta u Hrvatskoj.

Privredna komora Crne Gore organizo-vala je 27. i 28. novembra 2012. godi-

ne posjetu delegacije privrednika i pred-stavnika opština Šibeniku i Zadru, gdje su, na poslovnim forumima, prezentovani naši i ekonomski potencijali dvije hrvat-ske županije. Domaćini su upoznali crno-gorske predstavnike sa funkcionisanjem i organizacijom poslovnih zona i biznis inkubatorima, pa su, između ostalog, or-ganizovane posjete poslovnoj zoni „Podi“ i Pomorsko-inovacijskom centru iNavis.

Podsjećanja radi, ovo je bila uzvratna posjeta, pošto su delegacije županijskih komora Šibenika i Zadra posjetile Crnu Goru 2010. godine, kada je u Podgorici održan poslovni forum.

- Ovo su teška ekonomska vremena i moramo se organizovati, sarađivati i za-jednički nastupati. Želimo da kroz regio-nalno povezivanje osnažimo kapacitete naših privreda da bismo ukrupnili ono što imamo u ponudi, počev od turizma, poljoprivrede, zajedničkih projekata koje možemo ostvariti i povezati manja i veća preduzeća kako bismo vidjeli što iz te sa-radnje može proizaći - rekao je potpreds-jednik Privredne komore Crne Gore Ivan Saveljić, koji je predvodio crnogorsku de-legaciju.

ukažu povoljniji uslovi, nastavićemo ka ostvarenju zacrtanih planova – naglasio je potpredsjednik Komore.

Predsjednik Županijske komore Šibe-nik Petar Škender istakao je da su pojedi-na preduzeća iz te oblasti već uspostavila dobre poslovne odnose u Crnoj Gori.

- Firma MIAB je u Crnoj Gori izvodi-la radove na vodoinstalacijama, odvodu vode i kolektorima. KNAUF dosta izvozi u Crnu Goru, tu je Drniš plast, Girk kalun ili trgovačko preduzeće iz Vodica Fred Bobek za brodske i vanbrodske motore – obja-snio je Škender.

Pozdrave crnogorskoj delegaciji kao učesnici poslovnog foruma uputili su i gradonačelnik Šibenika Ante Županović i dožupan Šibensko – kninske županije Zo-ran Smolić.

Crnogorska delegacija je drugog dana boravka u Hrvatskoj posjetila Zadar. Na-kon uvodnih obraćanja potpredsjednika Privredne komore Crne Gore Ivana Sa-veljića i predsjednika Županijske komore Zadar Daria Jurina, održane su prezenta-cije o ekonomskim potencijalima dvaju zemalja.

Uslijedili su individualni bilateralni po-slovni razgovori tokom kojih je crnogor-skoj delegaciji predstavljeno Udruženje vinara Zadarske županije „Liburna”.

Sekretar Županijske komore Zadar Denis Ikić istakao je zadovoljstvo posje-tom poslovne delegacije Crne Gore.

- Robna razmjena između Zadarske županije i Crne Gore još je dosta skromna. U najboljoj, 2008. godini, iznosila je pre-ko tri miliona dolara od čega je privreda Zadarske županije izvezla 2,8 miliona – re-kao je Ikić.

Delegacija je tokom svog boravka u Zadru posjetila fabriku za proizvodnju al-koholnih i bezalkoholnih pića „Maraska”, nakon čega je organizovana posjeta Biznis inkubatoru – Razvojnoj agenciji Zadarske županije ZADRA i Poslovnoj zoni Grabi, gdje su predstavljena iskustva o zasniva-nju i djelovanju poslovnih zona u Republi-ci Hrvatskoj.

ME

đU

KO

MO

rS

KA

SA

rA

DN

JA

Napomenuo je da je posljednjih godi-na Crna Gora napravila značajan iskorak u evropskim integracijama, te da se nada da će nakon Hrvatske biti sljedeća država koja će postati članica Evropske unije.

- Svi težimo integraciji u EU, ali i izu-zetno važnom smatramo regionalnu sara-dnju. Činjenica je da Hrvatska ima razvije-niji sektor poljoprivrede, s posebnim na-glaskom na ribarstvo, te značajno iskustvo u razvoju poslovnih zona, tako da smo u odnosu na to formirali delegaciju koja se sastoji od privrednika te predstavnika opština koje nastoje realizovati takve po-slovne zone i kod nas – rekao je Saveljić.

On je kazao da je najveći zaostatak ekonomije Crne Gore za hrvatskom u neadekvatnom razvoju infrastrukture, a razlog tome je nedostatak finansijskih sredstava.

- Nastojimo da realizujemo dva bitna saobraćajna pravca, nastavak Jadransko-jonskog autoputa, te pravca od crnogor-skog primorja prema Beogradu. Ta dva koridora su nam trenutni prioriteti. Prije tri godine smo bili na početku realizacije pravca prema Beogradu koji je trebalo da radi hrvatska firma Konstruktor, međutim kriza je zahvatila sve nas i to je prolongi-rano za neka bolja vremena, ali čim se

Crnogorski i hrvatski privrednici u Inovacijskom centru


[email protected]

17

Pr

Ot

OK

Ol

Forum privrednih komora Jadransko – jonske regije

Sekretarijat okruglog stola za ribarstvo u Komori

Forum privrednih komora Jadran-sko – jonske regije održao je, 13.

novembra 2012. godine, u vidu video konferencije, sjednicu Upravnog vijeća u čijem radu su učestvovali potpreds-jednik Ivan Saveljić i drugi predstavnici

Privredne komore Crne Gore. Na sje-dnici se raspravljalo o internim pitanji-ma Foruma i dogovorale aktivnosti za naredni period. Imajući u vidu činjenicu da dugi niz godina Crna Gora koordinira radom Okruglog stola za ribarstvo, crno-

gorska Komora je istakla kandidaturu za otvaranje sjedišta Sekretarijata ovog okruglog stola u okviru PKCG.

Inače, Forum Privrednih komora Jadransko - jonske regije sa sjedištem u Ankoni, Italija, okuplja privredne komo-re sedam zemalja regije i rad usmjerava kroz tematske cjeline okruglih stolova za turizam, žensko preduzetništvo, po-ljoprivredu, zaštitu životne sredine, ri-barstvo i transport.

Sastanak ambasadorke Kipra i predsjednika Privredne komore Crne Gore

Investiranjem pokrenuti neiskorišćene potencijale Iskustvo Kipra pomoći će integraciju Crne Gore u Evrop-sku uniju.

Ambasadorka Republike Kipar Nafsike Chr. Krousti posjeti-

la je 27. novembra 2012. godine Privrednu komoru Crne Gore i sa predsjednikom Velimirom Mijuško-vićem razgovarala o mogućnostima unapređenja privredne saradnje iz-među dvije zemlje.

Sagovornici su se saglasili da je robna razmjena na niskom nivou, te da treba preduzeti aktivnosti da bi došlo do njenog povećanja. Zaklju-čeno je da se moraju stvarati uslovi za investiranje oblasti gdje postoje prirodni potencijali za razvoj koji ni-jesu iskorišćeni na pravi način.

- Naši resursi za razvoj poljo-privredne proizvodnje, a pogotovo za proizvodnju organske hrane su izuzetni - kazao je predsjednik Ko-

more. On je istakao da bi dobru sa-

radnju Crna Gora i Kipar mogli da ostvare i na polju energetike, te tu-rizma gdje takođe postoje odlične prirodne predispozicije.

Podsjetio je da su investicije sa Kipra u periodu 2003-2011 iznosile 393,4 miliona eura. Najviše je ulo-ženo u 2008. godini (131,8 miliona eura), i to najvećim dijelom u ban-ke, te u kupovinu nekretnina.

Takođe je podsjetio da je 4. ok-tobra 2012. u Limasolu potpisan Sporazum o saradnji između Privre-dne komore Crne Gore i Trgovinsko-industrijske komore Kipra, što je doprinos unapređenju ekonomskih odnosa dvije zemlje.

Takođe je rečeno da će na zasi-

jedanju Generalne skupštine Asoci-jacije balkanskih komora - ABC (29. i 30. novembra) u Nikoziji biti done-sena odluka da Mijušković predsje-dava Asocijacijom u 2013. godini.

Predsjednik Komore je stavio akcenat na veoma dobre odnose sa Komorom Kipra na bilateralnom planu i na zajednički rad u komor-skim organizacijama.

On je istakao da je planinski dio Crne Gore prilično neiskorišćen i dodao je da su potrebne dodatne investicije da bi unaprijedili cjeloku-pnu turističku ponudu Crne Gore.

Ambasadorka je kazala da će Kipar raditi na jačanju ekonomskih odnosa dvije države i pružiti Crnoj Gori pomoć tokom pristupanja EU.

Na sjednici Upravnog odbora Foruma privrednih ko-mora Jadransko – jonske regije crnogorska Komora se kandidovala za otvaranje sjedišta Sekretarijata okru-glog stola za ribarstvo u okviru PKCG.


www.pkcg.org

18 GLASNIK PKCG / novembar 2012M

Eđ

UK

OM

Or

SK

E A

Kt

IVN

OS

tI Asocijacija balkanskih komora

Crnogorska Komora predsjedava ABC-om

Asocijacija balkanskih komora je osnovana 21. septembra 1994.

godine u Rumuniji sa ciljem inte-gracije i razvoja privredne saradnje u regionu. Članice su nacionalne komore Albanije, Bugarske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Grčke, Ki-pra, Makedonije, Rumunije, Srbije i Turske.

Ambijent i okolnosti koje su obilježili kraj XX vijeka na Balkanu, a u kojima je Asocijacija stvorena, umnogome se razlikuju od dana-šnjih. ABC je osnovan u godinama rata i sistemskih promjena u regio-

Na Generalnoj skupštini Asocijacije balkanskih komora (ABC) koja je održana u 30. novembra 2012. godine u Ni-koziji (Kipar), odlučeno je da Velimir Mijušković, u ime Privredne komore Crne Gore predsjedava Asocijacijom u 2013. godini. Predsjedavanje ABC-om odvijaće se u go-dini kada se obilježava 85 godina od osnivanja Komore i 10 godina od posljednjeg predsjedavanja Asocijacijom balkanskih komora, kada je, na Generalnoj Skupštini u Podgorici, i afirmisan nacionalni status crnogorske ko-more. U tekstovima o ABC govorimo o istorijatu Asoci-jacije, hronologiji, učešću PKCG, aktuelnim dešavanjima i perspektivama.

Kao pionir regionalizacije Asocija-cija balkanskih komora bila je jedna od najvažnijih platformi za stvaranje Pakta stabilnosti (2002 – 2006.) kao prvog zvaničnog okvira koji stimuliše saradnju i integraciju regiona u EU, te podstiče ekonomski prosperitet. Visoki predstavnici Pakta stabilnosti su sve do završetka njegovog funkci-onisanja pratili rad generalnih skup-

nu. Dejtonski sporazum još uvijek nije bio potpisan. Stare zemlje su nestajale, nove se stvarale. Iako je u tom trenutku bilo teško zamisliti da će ekonomski sistemi Balkana opet činiti jedinstven, komplementaran sistem, vizija tadašnjih predsjedni-ka privrednih komora regiona se ostvarila. Za razliku od vlada zema-lja osnivača, predstavnici privrede su ovim integracionim procesima pružali punu podršku, svjesni da se na taj način gradi osnova za ostva-rivanje njihovih budućih poslovnih interesa.

ština i aktivnosti Asocijacije.Povjerenje koje je prvi čovjek

Pakta, gosp. Erhard Busek, imao u ABC rezultiralo je angažovanjem Sa-vezne privredne komore Njemačke (DIHK) koja je iskoristila program po-drške Ministarstva za privrednu sa-radnju i razvoj Njemačke i realizova-la tokom 2000. godine Projekat par-tnerstva ABC – DIHK sa sjedištem u Sofiji. Projekat je imao za cilj institu-cionalno jačanje privrednih komora ABC-a po ugledu na njemačke stan-darde, jačanje regionalne privredne saradnje, unapređenje ekonomskih odnosa sa EU, posebno Njemačkom, i povećanje konkurentnosti privre-dnih sistema ABC-a u regionu i šire. Projekat je posebno radio na povezi-vanju srednjeg nivoa menadžemnta komora regiona i stvorio mrežu pov-jerenja unutar Asocijacije. Važno je istaći da je projekat osim osnovnog trogodišnjeg djelovanja produžen još dva puta i to zbog činjenice da ga je njemačka vlada proglasila svojim najuspiješnijim projektom u Jugo – istočnoj Evropi.

Paralelno sa ovim dešavanjima, generalne skupštine Asocijacije su se održavale kontinuirano,a njihove teme uvijek su bila aktuelna privre-dna pitanja zemalja članica. Potreb-no je naglasiti da, iako je ubrzo došlo do segmentacije članica na zemlje EU-a, zemlje kandidate i non – EU ze-mlje1 među predsjednicima komora

1 tzv. CARDS zemlje 2000 – 2006. po programu podrške EU-a koji je bio namijenjen, između ostalog, zemljama zapadnog Balkana

Čestitke Mijuškoviću povodom preuzimanja prerdsjedavanja ABC-om

Erhard Busek


[email protected]

19

ME

đU

KO

MO

rS

KE

AK

tIV

NO

St

Ii radnim tijelom Sekretarijata posto-jao je visok nivo razumijevanja. Tako su teme Skupština, pored razvoja regionalne privredne saradnje i po-većanje konkurentnosti regiona, bile i transportna infrastruktura i modeli za njeno finansiranje, povezivanje postojećih energetskih sistema i zajednički razvoj projekata alter-nativnih izvora električne energije, netarifne barijere uopšte i metodi za njihovo otklanjanje, privlačenje stranih direktnih investicija. Meto-dologija koja je podrazumijevala da se zaključci Skupština procesuiraju u vidu “Obraćanja vladama” zema-lja članica sa jedne strane, i u vidu Zaključaka i preporuka Evropskoj komisiji kroz Eurochambres sa druge strane, pokazala se kao uspješna. Za bilateralne razgovore između preds-jednika Vlada zemalja članica ABC na taj način je već postojao jasno artikulisan “glas privrede”. Isto tako Brisel je bivao obavješten koje sve probleme treba riješiti da bi region postao kompaktna ekonomska cje-lina.

Da prati zahtjeve modernog po-slovanja Asocijacija je pokazala i na ABC Samitu koji se održan novembra 2008. u Istanbulu kada je osnovan ABC Savjet ženskog preduzetništva koji funkcioniše u okviru asocijacije, sa ciljem povećanja doprinosa žen-skom preduzetništvu u okviru nacio-nalne i regionalne ekonomije.

Izozovi koji su pred Asocijacijom tiču se njenog pravnog statusa i sje-dišta. Naime, po važećem Statutu „Asocijacija je neprofitna, nevladi-na, nepolitička organizacija koja nije pravno lice”. Ovo pitanje je mnogo puta pokrenuto, ali nikad nije po-stignut konsenzus u vezi sa defini-sanjem statusa ABC. Nerješavanje ovog ključnog problema dovodi u pitanje održivost Asocijacije, po-sebno u svijetlu činjenice da se bez statusa „pravnog lica” ne može kon-kurisati za brojne programe podrške EU namijenjene razvoju regionalne saradnje.

Iako danas ima status člana i jenog od osnivača ABC-a, teško da se može reći da je Privredna komo-ra Crne Gore bila uključena u rad Asocijacije od samih početka. Sve

do 2003. kada je ukinuta Privredna komora Jugoslavije, neposredno učešće u ABC obavljala je tada ju-goslovenska Komora. Ostale članice ABC –a te 2003. godine prihvatile su stvarnost onakvom kakva će formal-no na kartama Evrope biti tek kroz nekoliko godina - Privredna komora Srbije i Privredna komora Crne Gore postale su dvije samostalne i neza-visne članice Asocijacije. Ovaj status je potvrđen na Skupštini u Podgori-ci koja se održala 30 – 31, oktobra 2003. Pored njih član ABC-a u Pod-gorici je postala Spoljnotrgovinska komora BiH tako da je Asocijacija tada imala deset članica.

Sticanje nacionalnog statusa cr-nogorske komore i mogućnost kori-šćenja državnih simbola u međuna-rodnim aktivnostima predstavljalo je neformalno priznanje crnogorske nezavisnosti. Potrebno je naglasiti da su te, predreferendumske godi-ne, u Privrednoj komori Crne Gore bile obilježene lobiranjem u cilju afirmisanja nacionalnog identite-ta. U skladu sa tim kao jedna od tačaka “Zaključaka” sa Generalne skupštine Asocijacije koja se održa-la 8. Decembra 2005. u Atini bila je: “ABC odlučuje da podrži kandidatu-ru Privredne komore Crne Gore za članstvo u Eurochambres“. Supro-tno zvničnim politikama zemalja koje su predstavljali, predsjednici privrednih komora devet članica ABC-a pružili su direktnu podršku

crnogorskim naporima da postanu član evropske porodice Komora. Potrebno je posebno naglasiti lo-biranje i lično zalaganje tadašnjeg predsjednika Unije komora Grčke, gosp. Georgiusa Kasimatisa, koji je, obavljajući funkciju potpredsjedni-ka za proširenje Eurochambres-a, davao snažnu podršku kolegama iz Crne Gore. Ipak, učlanjenje je mo-ralo da sačeka i formalno sticanje nezavisnosti Crne Gore.

Učešće crnogorskih predstavni-ka na Generalnim skupštinama od 2003. godine uvijek se odnosilo na isticanje i rješavanje problema sa kojima su se crnogorski privrednici svakodnevno susretali. Govorilo se o brojnim barijerama koje su pratile sprovođenje bilateralnih sporazuma o slobodnoj trgovini, a čije su posle-dice snosila preduzeća; mogućim posledicama brze liberalizacije u oblasti poljoprivrede i važnost po-znavanja Opšteg sistema preferenci-jala u procesu dijagonalne kumula-cije roba, ukidanje viza za poslovne ljude…

U platformi predsjedavanja Aso-cijacijom, tokom naredne godine, Privredna komora Crne Gore posta-vlja sebi ambiciozan cilj - riješavanje pravnog statusa ABC-a. Na koji način će se izaći na kraj sa ovim izazovom i kakvi će biti krajnji rezultati ostaje da se vidi do kraja mandata – no-vembra 2013. godine.

Generalna Skupština ABC-a 2003. godine u Podgorici, na kojoj je PKCG stekla nacionalni statusErhard Busek


www.pkcg.org


Eđ

UK

OM

Or

SK

E A

Kt

IVN

OS

tI Akcenti sa Generalne skupštine ABC

Stvarati povoljniji poslovni ambijent za MSP

Glavna tema Skupštine Asocijaci-je balkanskih komora, održane

30. novembra 2012. godine na Ki-pru, odnosila se na MSP i stvaranje povoljnog ambijenta za njihovo po-slovanje. Preduzeća na Balkanu su najvećim dijelom mala i srednja, i treba im pomoći u cilju obnavljanja ekonomije i povratka na rast i razvoj. Istovremeno, treba podsticati i ola-kšavati poslovnu saradnju između MSP na Balkanu i koordinisati aktiv-nosti komora, kao njihovih predstav-nika, da bi se osiguralo da okruženje u kojem posluju pogoduje njihovim naporima da se održe i prevaziđu kri-zu, ali i takođe da se razvijaju, i na taj način doprinose dobrobiti Balkana.

Naglašena je važnost Akta o ma-lim preduzećima, kojim je ustanovlje-no 10 principa čijom primjenom se može unaprijediti zakonsko i admini-strativno okruženje za poslovanje:

Stvoriti okruženje u kojem 1. preduzetnici i porodični biznis mogu napredovati i gdje je pre-duzetništvo nagrađenoOsigurati da pošteni preduzetni-2. ci nakon bankrota dobiju drugu šansu

Kreirati pravila po principu „Prvo 3. misli o malim stvarima“Učiniti da administracija odgova-4. ra potrebama MSPOsigurati da MSP učestvuju u jav-5. nim nabavkama i da imaju bolju državnu pomoćOlakšati pristup finansijama i osi-6. gurati poslovno okruženje koje će obezbijediti blagovremene is-plate komercijalnih transakcijaPomoći MSP da više koriste mo-7. gućnosti koje pruža jedinstveno tržište Promovisati unapređenje vješti-8. na MSP, kao i sve oblike inovaci-jaOmogućiti MSP da izazove okru-9. ženja pretvore u mogućnostiOhrabriti i podržati MSP da kori-10. ste pogodnosti proširenja tržišta

Stvaranju povoljnog ambijenta za poslovanje doprinosi i rješavanje pro-blema zaostalih potraživanja. Naime, 57% preduzeća u Evropi ima probleme zbog kašnjenja u plaćanju, i ovaj pro-cenat se samo u odnosu na prošlu go-dinu uvećao za 10%. Svaki dan širom Evrope, na desetine malih i srednjih preduzeća bankrotira jer njihovi raču-

ni nisu plaćeni. Stoga je istaknut zna-čaj Direktive o suzbijanju kašnjenja u plaćanju u komercijalni transakci-jama, koja predviđa rok plaćanja od 30 dana, koji se može produžiti na najduže 60 dana.Državama članica-ma EU ostavljen je rok do 16. marta 2013. godine da usklade nacionalna zakonodavstva sa ovom direktivom. Kipar je prva zemlja članica koja je u potpunosti prenijela direktive u na-cionalni zakon u julu 2012. godine.

- Generalna skupština održava se u periodu kada Kipar predsjeda-va EU i kada ekonomski problemi sa kojima se suočava Evropa, uklju-čujući i zemlje Balkana, postaju sve izraženiji. Poslovni sektor suočava se sa negativnim posljedicama ove situacije, ali istovremeno znamo da imamo šansu da izađemo iz recesije samo kroz napore privrednika. Na-ravno, ne treba potcijeniti ni činjeni-cu da je povoljan poslovni ambijent više nego potreban u ovim teškim vremenima i da je naša dužnost da koordiniramo i inteziviramo napore prema izvršnoj i zakonodavnoj vlasti – rekao je Phidias Pilides, predsje-dnik Trgovinsko-industrijske komore Kipra, otvarajući Skupštinu Asocijaci-je balkanskih komora.

Prije Generalne skupštine održan je i sastanak Savjeta za žensko pre-duzetništvo ABC-a. Tokom sastanka predstavljeni su principi Women’s Empowerment Principles – WEP čiji je moto „Jednakost znači poslo-vanje“, a nastali su kao zajednička inicijativa UN Women i UN Global Compact (inicijativa sa više od 8000 poslovnih učesnika i drugih zaintere-sovanih strana uključenih u više od 135 zemalja). WEP principi treba da pomognu privatnom sektoru da se fokusira na ključne elemente koji su sastavni u promovisanju rodne rav-nopravnosti na radnom mjestu, trži-štu i zajednici.

Preduzeća na Balkanu su najvećim dijelom mala i srednja i treba im pomoći da intenziviraju razvoj što bi donijelo ekonomsku dobrobit regionu.

Detalj sa Skupštine ABC-a na Kipru


[email protected]

21

ex

Po

Skupština Međunarodnog izložbenog biroa u Parizu

Crnoj Gori kvote za učešće i pravo na beneficije

Skupština Međunarodnog izlož-benog biroa (BIE – Bureau Inter-

national des Expositions) održana je 22. novembra 2012. godine u Parizu. Donijete su strateške odluke koje se tiču budžeta i organizovanja predstojećih događaja pod okriljem ove organizacije. Između ostalog, za Crnu Goru i Islamsku Republiku Avganistan, koje su pristupile Birou ove godine, određena je kvota za učešće, i na taj način su stekle pra-vo na beneficije koje im ova organi-zacija pruža.

Podsjetimo, Skupština Crna Gora je usvojila Zakon o BIE sredi-nom 2012. godine, a za predstavni-ke crnogorske delegacije izabrani su ambasador Crne Gore u Francuskoj Irena Radović, potpredsjednik Pri-vredne komore i Generalni kome-sar Crne Gore za EXPO Milano 2015 Ivan Saveljić i pomoćnik ministra turizma i održivog razvoja Andro Drecun.

Inače, prva skupština BIE na ko-joj su učestvovali potpredsjednik Saveljić i ambasador Radović, odža-na je u Parizu 2012. godine

Istorijat

Međunarodni izložbeni biro je osnovan 1928. godine, sa sjedištem u Parizu. To je međuvladina orga-nizacija, koja danas broji 98 drža-va članica, a čiji mandat obuhvata utvrđivanje kalendara održavanja, kandidovanje, izbor i organizaci-ju Svjetskog i Internacionalnog EXPO-a.

Cilj djelovanja BIE je regulisanje učestalosti i kvaliteta izložbi koje

Donijete su strateške odluke koje se tiču budžeta i or-ganizovanja predstojećih događaja pod okriljem ove organizacije.

spadaju u njegov djelokrug rada. Biro pokriva međunarodne iz-

ložbe koje nijesu komercijalnog ka-raktera, traju duže od tri sedmice i zvanično su organizovane od strane država.

Svjetska izložba je manifestacija koja se održava od sredine 19. vi-jeka. Prema pravilima BIE Svjetske izložbe su podjeljene na Međuna-rodne prijavljene izložbe (održavaju se svakih pet godina, na neograni-čenoj površini, i traju najviše šest mjeseci) i Međunarodne priznate izložbe (održavaju se jednom u in-tervalu između dvije Međunarodne prijavljene izložbe na površini do 25 hektara i traju najviše tri mjeseca).

Osnovna ideja ovih izložbi je da sve zemlje dobiju priliku da prikažu ostatku svijeta pogled na neku za-datu temu.

Legat

Zaostavština Svjetskih izložbi u više od 150 godina njihovog odr-žavanja, između ostalog uključuje: Ajfelov toranj u Parizu, Atomijum u Briselu, izum televizije...

Svjetske izložbe su doprini-jele predstаvljаnju novih izumа i populаrizаciji već postojećih pronаlаzаkа, а uticаle su i nа pojаvu аrt-objekаtа svjetskog znаčаjа.

Na prvoj izložbi, 1851. godine u Londonu, polovinu od 100.000 ek-sponata iz 40 zemalja činili su bri-tanski uređaji sa pogonom na parne motore, koji su simbolizovali pro-cvat industrijske revolucije, među kojima je bio i pаrni čekić.

Izložba u Filadelfiji, 1876. godi-

ne, protekla je u popularizaciji tele-fona, izuma Aleksandra Bela, paten-tiranog iste godine, dok je naredne godine, na izložbi u Parizu, jedan od najzapaženijih eksponata bio izum Tomasa Edisona – fonograf.

Obilježje Pariza, Ajfelova kula, iz-građena je 1889. godine kao prolaz ka paviljonima Svjetske izložbe. To-kom EKSPO 1893. nа ovu grаđevinu, koju je projektovаo Gustаv Ajfel, popelo se dva milionа posjetilаcа. Prvi točаk-vidikovаc napravljen je u Čikаgu 1893. godine, po ideji or-ganizatora EXPO, kao svojevrsan odgovor Amerikanaca na Ajfelovu kulu.

I slаdoled u kornetu se vezu-je za EXPO, i to za onaj upriličen u Sent-Luisu, 1904. godine. Tom prilikom аutomаti za proizvodnju korneta stekli su priznаnje Svjet-ske izložbe posvećene stogodišnji-ci oslobođenjа SAD od frаncuske vlаdаvine, a na oko 50 trgovаčkih punktovа nuđeno je gostimа dа probаju tako serviran slаdoled.

U okviru izložbe u Njujorku 1939. godine kompanija NBC je počela emitovanje televizijskog programa. U proljeće iste godine televizijski progrаm je počeo redovno dа se emituje i u SSSR.

EXPO 2005 održаn u Japаnu bio je posvećen pitаnjimа očuvаnjа ži-votne sredine i odnosu čovjekа pre-ma prirodi. Glаvni eksponаt nа iz-ložbi predstаvljаlа je glаvа mаmutа kojа je , nаkon što je preležаlа oko 18 hiljаdа godinа u jаkutskoj mr-zloti, nаđenа 2002. godine. Premа mišljenju orgаnizаtorа, „mаmut je omogućio dа se neposredno osje-ti mudrost prirode“, te upućuje nа rаzmišljаnje o tome da su ostаci životа postаli dostupni blаgodаreći globаlnom otopljаvаnju.


www.pkcg.org

22 GLASNIK PKCG / novembar 2012FO

KU

S Poslova etika

Iskorjenjivanje korupcije jedan od prioriteta poslovne zajednice

Iskorjenjivanje korupcije treba da bude jedan od prioriteta u poslov-

noj zajednici, rečeno je na na okru-glom stolu „Uticaj Etičkog kodeksa na smanjenje korupcije u privatnom sektoru“, koji su 27. novembra 2012. godine organizovali Privredna komora Crne Gore i Uprava za antikorupcijsku inicijativu.

Predsjednik Privredne komore Ve-limir Mijušković je rekao da se Crna Gora nalazi na 66. mjestu u svijetu po percepciji korupcije u javnom sektoru, sa indeksom četiri, što je „zabrinja-vajuće imajući u vidu da se smatra da indeksi ispod pet ugrožavaju privredu i društvo u cjelini“.

Jačanje poslovne etike

Mijušković smatra da saradnja dr-žave i Komore treba da bude usmjere-na na jačanje poslovne etike.

- Time će se dodatno naglasiti va-žnost saradnje poslovnih subjekata u sprovođenju ekonomske politike i do-nošenju kvalitetnijeg zakonodavstva kojim će poslovni subjekti biti zado-voljni, a čime će se direktno djelova-

ti na smanjivanje interesa privatnog sektora za korupciju – kazao je Miju-šković.

Govorio je i o posvećenosti komora i komorskih asocijacija u borbi protiv korupcije, te podsjetio da je Privredna komora Crne Gore usvojila Kodeks poslovne etike u aprilu 2011. Članice Komore su prihvatile obavezu djelova-nja u skladu sa načelima odgovornosti, istinitosti, transparentnosti, kvaliteta i poštovanja dobrih poslovnih običaja prema poslovnim partnerima, poslov-nom i društvenom okruženju kao i za-poslenima.

- Kodeks poslovne etike je izraz principa i temeljnih vrijednosti Pri-vredne komore Crne Gore. Njime se osiguravaju smjernice za djelovanje poslovnih subjekata u praksi i u po-našanju. Poslovni subjekti dužni su da poštuju principe i odredbe zapisane u Kodeksu, tj. moraju biti uzor drugima u dokazivanju da je poštovanje Etičkog kodeksa osnova svakodnevnog rada, a da je poslovni uspjeh usko povezan sa poštovanjem principa sadržanih u njemu – smatra predsjednik Komore i dodaje da se poštovanjem Kodeksa

štite interesi poslovnih subjekata i za-poslenih, a unapređuje konkurentnost privrednih društava.

Predsjednik je govorio i o Sudu ča-sti koji djeluje u Komori u cilju zaštite dobrih poslovnih običaja.

- Budući da je pitanje korupcije i etičko poslovanje poslovnih subjekata u Crnoj Gori aktuelna tema, Privredna komora Crne Gore može biti pouz-dan partner Upravi za antikorupcijsku inicijativu u zajedničkom djelovanju u borbi protiv korupcije - zaključio je Mijušković.

Uprava za antikorupcijsku inicijati-vu organizovala je brojne aktivnosti, u saradnji sa državnim organima i nevla-dinim organizacijama, sa ciljem jačanja svijesti državnih službenika o značaju borbe protiv korupcije, ali i podstica-nja efikasnijeg učešća građana i insti-tucija u suprostavljanju toj pojavi.

Direktorica Uprave dr Vesna Rat-ković je konstatovala da je iako je pod pažnjom javnosti uglavnom javni sek-tor, jednako bitna prevencija u suzbija-nju korupcije u privatnom. Poboljšanje antikorupcijskog ambijenta je jedan od prioriteta, a s tim u vezi je izuzetno važno dosljedno sprovođenje zakona i efikasna primjena etičkih kodeksa, u svim oblastima, u državnom kao i u pr-vatnom sektoru.

- Efikasno obavljanje posla u skla-du sa etičkim standardima doprinosi većem integritetu i jačanju saradnje javnog i privatnog sektora, ali i sma-njenju mogućnosti za pojavu zloupo-treba, pa i korupcije, što sve treba da doprinese ukupnom društveno-eko-nomskom napretku Crne Gore - zaklju-čila je Ratković.

Ona je kazala da Crna Gora već de-ceniju gradi antikorupcijski okvir, koji čine Krivični zakonik te zakoni o držav-nim službenicima, sprečavanju sukoba interesa i pranja novca, te o javnim nabavkama.

Naglasila je i značaj planova in-

Korupcija u privatnom sektoru sputava privredni rast, narušava tržišnu konkurentnost i nosi ozbiljne rizike u pogledu zakonitosti i ugleda.

Detalj sa okruglog stola


[email protected]

23

FOK

UStegriteta – savremene preventivne

metode za uspostavljanje legalnog i etičkog kvaliteta rada vladinih i drugih institucija.

- Planovi integriteta su od 1. janu-ara 2013. godine obaveza za državne organe, a smjernice za njihovo dono-šenje biće objavljene uskoro – najavila je Ratković.

Problemom korupcije teško se baviti ukoliko se ne odgovori na pita-nje šta su njeni izvori u društvima u tranziciji, a za koju javnost smatra da je veoma rasprostranjena, ocijenio je dekan Ekonomskog fakulteta dr Dra-gan Lajović.

On je konstatovao da je konkretan napredak na polju borbe protiv korup-cije veoma važan za napredovanje na putu ka evropskim integracijama. Po-sljednjih godina EU je značajno proši-rila antikorupcijske standarde, posta-vljajući pitanje borbe protiv korupcije u središte pažnje, kao jedno od pitanja koje je od krucijalnog značaja za evro-integracione procese. U tom smislu od suštinske važnosti za unapređenje transparentnosti rada je i odgovornost javnih institucija, zatim unapređenje i zaštita građanskih i političkih prava kao i adekvatno obezbjeđivanje pri-stupa informacijama.

Lajović smatra da sistemski pri-stup borbi protiv korupcije treba da se sprovodi u više pravaca, pominjući, prije svega, legislativni nivo tj. ne-ophodnost sprovođenja zakona, ali i institucionalni plan koji pretpostavlja jačanje kapaciteta institucija u smislu nezavisnosti i apolitičnosti.

Po njegovom mišljenju obrazova-nje predstavlja ključni faktor u preven-ciji korupcije jer ni zakoni ni institucije neće spriječiti korupciju ukoliko građa-ni ne zahtijevaju odgovornost od vlasti i institucija.

- Iz tog razloga obrazovanje mladih ljudi o etici i korupciji može pomoći u prekidanju kruga korupcije jer upravo obrazovani mladi ljudi predstavljaju buduće lidere kompanija koji će biti u mogućnosti da unesu promjene – re-kao je Lajović.

On je postavio pitanje da li je etički prodavati robu sa isteklim rokom upo-trebe, neuplaćivati porez i doprinose, osnovati novo preduzeće a da postoje-će zbog nesolventnosti i nelikvidnosti nije likvidirano ili izbjegavanje izdava-

nja fiskalnih računa.- Odgovor je ne, ali mali broj građa-

na je koji će se odlučiti da konkretne primjere prijavi - ocijenio je Lajović.

Dekan Ekonomskog fakulteta sma-tra da se pojava raznih oblika korupcije i neetičko ponašanje prvenstveno ob-jašnjavaju kao posljedice nedostatka demokratske reputacije, što je danas odlika država u razvoju. Poslovna eti-ka je važan faktor u razvoju biznisa i element konkurentske prednosti na tržištu. Ipak, smatra Lajović, etičko ponašanje, bez sinergije sa ostalim faktorima neće donijeti uspjeh, ali bez etičkog ponašanja nema poslovnog uspjeha.

Danas je, kaže, teško zamisliti uspješno preduzeće koje u svom po-slovanju nema etički kodeks.

- Etički kodeks, kao instrument savremenog ponašanja stejkholdera, nerijetko sa prepoznatljivim konflik-tom ciljeva i interesa, ima smisla ako se permanentno primjenjuje u živo-tu i biznisu. Zato nam svima nasušno trebaju edukacija i etička spoznaja pojava procesa i stvarnosti, posebno u kriznim vremenima kada biznis i etika ne pokazuju visok stepen korelacije – zaključio je Lajović.

Etički kodeksi

Profesorica sociologije Branka Ta-nasijević je ocijenila da sve uspješne organizacije posvećuju pažnju stvara-nju dobrog poslovnog ambijenta, te da etički standardi preporučuju pona-šanje na radnom mjestu ne ukidajući individualnost zaposlenih.

- Da bi se stvorio dobar poslovni ambijent i spriječile koruptivne radnje vrlo je bitno poštovati standarde etič-kog kodeksa koji moraju da zažive i u praksi – smatra Tanasijević.

Ona je istakla značaj komunikacije u poslovnom ambijentu.

- Dobra komunikacija je osnov po-slovne etike i značajan faktor blokira-nja koruptivnih elemenata u poslov-nom sektoru – kazala je Tanasijević.

Rukovodilac Sektora za pravne i op-šte poslove u Privrednoj komori Crne Gore Aleksandar Mitrović ocijenio je da se pozitivno i autonomno pravo moraju staviti u borbu protiv korupcije koja uništava privredu i društvenu za-jednicu.

On je predstavio Kodeks poslovne etike Privredne komore Crne Gore.

- Cilj kodeksa poslovne etike je da doprinese obavljanju poslovnih aktiv-nosti u duhu dobrih poslovnih običaja i da se unaprijedi poslovni milje – rekao je Mitrović.

Sve članice Komore obavezne su da poštuju pravila kodeksa, a Sud časti je nadležan u slučaju njegovih povre-da, objasnio je on.

Etički kodeks koji se primjenjuje u Upravi carina predstavio je predsje-dnik Etičkog odbora Radivoje Pejović.

- Svaki službenik Uprave carina du-žan je da teži najvećim etičkim stan-dardima. Etički odbor vodi računa o primjeni etičkog kodeksa. To je organ prevencije koji promocijom etičkog ko-deksa djeluje na službenike – objasnio je Pejović.

Iskustvo preduzeća Siemens u pri-mjeni Etičkog kodeksa prenio je pred-stavnik te kompanije Marko Petrović.

Taj gigant iz oblasti elektrotehnike je, kako je kazao Petrović, učestvovao u jednom od najvećih skandala tokom 2006. i 2007. godine zbog korupcije, nakon čega je bio prinuđen da plati kaznu od dvije milijarde eura. Od tada počinje nova era u poslovanju Siemen-sa koji danas donira ukupno 100 mili-ona eura za kolektivne akcije protiv korupcije širom svijeta, od čega je 60 miliona još nepotrošeno.

- Možda u nekoj budućoj saradnji sa Privrednom komorom Crne Gore i Upravom za antikorupcijsku inicijativu dođemo do nekih sredstava kojima bi-smo podržali kolektivne akcije u tom pravcu – kazao je Petrović.

Generalni sekretar Instituta serti-fikovanih računovođa Igor Pavićević zatražio je podršku Privredne komore, Uprave za antikorupcijsku inicijativu i Siemensa da bi se promijenile odred-be Zakona o računovodstvu i reviziji, prema kojima, kako je rekao, svako može da potpiše finansijski izvještaj u jednoj organizaciji.

- Finansijske izvještaje trebalo bi da mogu potpisivati samo sertifikova-ne računovođe koje poštuju obavezni IFAK-ov etički kodeks – smatra Paviće-vić.

Predstavnik Siemensa je odgovorio da praksa te kompanije nije da utiče na vlade, pa ni u pravcu promjene le-gislative.


www.pkcg.org


Eđ

UK

OM

Or

SK

A S

Ar

AD

NJA

Komore su prepoznale primjenu CEFtA 2006 kao in-strument za brže približavanje regiona EU, pozdra-vile dostignuti nivo u liberalizaciji trgovine, ali insi-stiraju na punoj implementaciji Sporazuma kako bi se izbjegla česta praksa uvođenja trgovinske zaštite i drugih mjera koje opterećuju rad preduzeća.

Forum privrednih komora CEFtA regiona

Implementacijom Sporazuma do benefita za privredu

U Privrednoj komori Makedonije, 5. novembra 2012. godine, uz

podršku DIHK – CEFTA partnerskog projekta održani su sastanci radnih grupa Stalnog foruma privrednih ko-mora CEFTA regiona. Forum je osno-van 20. aprila 2007. u Beogradu, kao pandan CEFTA podkomitetima na dr-žavnom nivou. Osnovni cilj osnivanja Foruma je objedinjavanje interesa privrede regiona i zastupanje njenih stavova u primjeni CEFTA 2006, odno-sno korišćenju svih mogućnosti koje ovaj sporazum predviđa.

Na sastanku su razmijenjene in-formacije o obimu međuregionalne trgovine, trgovinskim barijerama, stanju u sektoru poljoprivrede, kao i novinama koje proizilaze iz sporazma o slobodnoj trgovini koji su počeli da se primjenjuju 2012. godine.

Predstavnici svih komora izloži-li su zahtjeve i preporuke privatnog sektora, nakon čega su konsenzusom usvojene:

Opšte preporuke

Komore prepoznaju primjenu CEFTA 2006, kao instrument za brže približavanje regiona Evropskoj uniji i insistiraju na koordinisanim akcijama na regionalnom nivou prilikom rje-šavanja prioritetnih pitanja. U svakoj zemlji, različiti prioriteti u ovom pro-cesu su uzrok nastanka novih NTB i onemogućavanja slobodnog kretanja robe, usluga i finansija, uključujući i nepovoljniji percepciju regiona kao investicione destinacije;

Komore su pozdravile dostignuti nivo u liberalizaciji trgovine u CEFTA regionu, očekujući dalju liberalizaciju usluga i drugih pitanja obuhvaćenih CEFTA 2006, kao što su intra-regional-no približavanje u drugim oblastima utvrđenim ugovorom (javne nabavke, državna pomoć, konkurencija, ... );

Komore insistiraju na punoj im-plementaciji CEFTA 2006, kako bi se

izbjegla česta praksa uvođenja trgo-vinske zaštite i drugih mjera vlada bez poštovanja procedura predviđe-nih sporazumom. Ovo uzrokuje ne-sigurnost u poslovanju, prepreka je olakšanom kretanju robe i izaziva do-datne troškove za preduzeća. Takođe, vrlo često je praćeno uvođenjem re-cipročnih mjera;

Loša saobraćajna infrastruktura u CEFTA regionu ima direktan uticaj na regionalni razvoj i atraktivnost regi-ona kao investicione destinacije. Na regionalnom nivou, vlade, uz pomoć međunarodne zajednice, međuna-rodnih finansijskih institucija i Sav-jeta za regionalnu saradnju, treba da podstaknu angažovanje u smjeru revitalizacije pruga u regionu, poseb-no duž Koridora 10. CEFTA region bi trebalo da aktivnije reaguje na EU Agendu 2020. Povezana Evropa (KOM 665/3/2011).

Neophodno je intenzivirti sara-dnju sa međuvladinim CEFTA podko-mitetima u cilju bolje informisanosti o tekućim aktivnostima.

Preporuke radne grupe za carinu i porijeklo robe

Dostignuti nivo trgovinske liberaliza-cije u okviru CEFTA 2006, nije praćen zadovoljavajućim nivoom lakšeg kre-tanja robe - granični prelazi i proce-dure su još uvijek ograničenje zbog sljedećih razloga:

1. Da bi se izbjegle fizičke kon-trole svake pošiljke, što je redovna praksa u CEFTA regionu, Komore in-sistiraju na regionalnom uvođenje postupka ,,pre arrival”. Za tu svrhu je potrebna bolja povezanost carinskih službi u zemljama CEFTA regiona;

2. Prioritet u zemljama CEFTA re-giona trebalo bi da bude pristupanje

Učesnici foruma privrednih komora CEFTA regiona


[email protected]

25

ME

đU

KO

MO

rS

KA

SA

rA

DN

JA

Konvenciji o zajedničkom tranzitnom postupku i implementaciji ovog siste-ma, uključujući povezivanje i funkci-onisanje novog kompjuterizovanog tranzitnog sistema;

3. Na regionalnom nivou, razdva-janje nadležnosti svih inspekcijskih službi - strogo razgraničavanje nadle-žnosti je potrebno kako bi se izbjeglo preklapanje kontrola inspekcijskih službi, što je sadašnja praksa. Postoji potreba za usaglašavanjem dokume-nata i liste proizvoda, koji su podložni kontroli od strane nekoliko inspekcija na graničnim prelazima, kako bi se smanjile nepotrebna čekanja na gra-nici. Praksa uzimanja nekoliko istih uzoraka, za potrebe raznih inspekcija trebalo bi da bude smanjena;

4. Nekonzistentnost razumijeva-nja i primjene carinskih propisa od strane carinskih službenika dovodi do nesigurnosti u protoku robe i poveća-va troškove;

5. Insistirati na hitnom olakšava-nju sprovođenja dijagonalne kumula-cije roba između CEFTA - EFTA – EU;

6. Jednostrano priznanje dijago-nalne kumulacije robe iz EU za zemlje CEFTA, od strane Kosova, uvećalo bi obim i diversifikaciju trgovine u CEFTA regionu;

7. Implementacija Regionalne konvencije za Pan – Euro – Med prefe-rencijalna pravila o porijeklu treba da bude prioritet u svakoj zemlji CEFTA regiona. CEFTA poslovna zajednica insistira na nastavku aktivnosti na uključivanju u process Pan-Euro-me-diteranske kumulacije porijekla i po-država proces bilateralne liberaliza-cije trgovine sa zemljama članicama EU-mediteranske ekonomske zone. Proces bi trebalo da bude usaglašen na regionalnom nivou prema bilate-ralnim sporazumima o preferencijal-noj trgovini kao uslovu za implemen-taciju Konvencije. Mi predlažemo da prioritet bude potpisivanje sporazu-ma sa zemljama potpisnicama Agadir sporazuma.

Preporuke Radne grupe za NTB i TBT

Najčešće necarinske barijere u re-gionu su sljedeće:

1. Komplikovane procedure na

graničnim prelazima- teška admini-stracija i neusklađeno radno vrijeme carinskih i inspekcijskih službi;

2. Nedostatak međunarodno priznatih akreditacionih i sertifikacio-nih tijela, kao i ovlašćenih laboratori-ja i nedovoljnost institucija;

3. Problem u sprovođenju Spo-razuma o priznavanju sertifikata o kvalitetu koji su potpisani početkom 2012 između Srbije i Bosne i Her-cegovine, Makedonije i Crne Gore; 4. Nedostatak adekvatnog transpor-ta i infrastrukture;

5. Komplikovani vizni režim kada se uzme u obzir Moldavija kao potpi-snica CEFTA 2006;

6. Korupcija i krijumčarenje.

Prijedlozi za prevazilaženje NTB i TBT

Potrebno je intezivirati saradnju sa međuvladinim CEFTA Podkomite-tom za TBT I NTB kao i da se kontinu-irano registruju barijere u trgovini te da se upute zahtjevi za njihovo otkla-njanje nadležnim organima;

Međusobno nepriznavanje serti-fikata o kvalitetu (sanitarna, fitosa-nitarna, veterinarska i sertifikacija za industrijske proizvode-koji su pred-met primjene nacionalnog zakona) je ozbiljna prepreka za trgovinu. Zaklju-čak odgovarajućih bilateralnih i multi-lateralnih sporazuma, uspostavljanje odgovarajućih kriterijuma, može da bude rješenje za prevazilaženje tih prepreka;

Problemi u infrastrukturi kvaliteta su u nedostatku institucionalizovanih akreditacionih tijela, zbog čega nije moguće dosljedno sprovoditi CEFTA sporazum. Pozitivan primjer je Spora-zum o fito-sanitarnoj saradnji, Spora-zum o bezbjednosti hrane i Sporazum u oblasti veterinarstva potpisan u Be-ogradu, februara 2012. između Srbije i Makedonije, kao i protokol o među-sobnom priznavanju dokumenata iz-datih od strane akreditovanih tijela koji olakšavaju bilateralnu trgovinu robom između Bosne i Hercegovine i Srbije. Takvi sporaazumi bi trebalo da budu potpisani između svih zemalja potpisnica CEFTA;

Mi pozdravljamo OECD instrumen-te za praćenje necarinskih barijera u CEFTA regionu. Njegova upotreba je osnov za objektivno identifikovanje, klasifikovanje, i ukidanje netarifnih barijera u trgovini;

Radna grupa za TBT i NTB poz-dravlja osnivanje CEFTA trgovinskog portala, koji bi trebao da omogući da preduzetnici dobiju sve potrebne in-formacije u vezi izvoza, uvoza i tran-zita i da doprinese transparentnosti, a na taj način i uklanjanju barijera u trgovini;

Jedan dio procedura preseliti sa graničnih prelaza za unutrašnje trži-šte i pomjeriti proceduru monitorin-ga od granice ka poslovnim subjekti-ma, koristeći poznate metodologije u radu nadzornih tijela;

Smanjenje broja pregledanih pro-izvoda prilikom isporuke na samo dva do tri, što je na nivou EU.

Usvajanje standarda EU:-Da se nastavi brz tempo usvaja-

nja evropskih standarda i ukidanje neusklađenih nacionalnih standarda,

-S obzirom da je većina standarda EU usvojena na engleskom jeziku, na-cionalna tijela za standrdizaciju bi tre-balo da dijele prevode sa drugima.

Preporuke Radne grupe za poljoprivredu, sanitarne i fitosanitarne mjere

Dosljedna primjena CEFTA spora-zuma između potpisnica;

Sve CEFTA komore podržavaju ak-tivnosti na daljoj liberalizaciji poljo-privredno prehrambenih proizvoda koji će povećati trgovinske razmjenu u regionu;

Razmatranje problema carina i necarinskih barijera u CEFTA regionu i pronalaženju efikasnih rešenja za uki-danje postojećih i sprečavanje novih barijera, koja bi olakšala razmjenu u regionu;

Inicirati sastanke i seminare iz oblasti poljoprivrede, sanitarnih i fitosanitarnih pitanja, zajedno sa re-levantnim ministarstvima ekonomije i poljoprivrede u zemljama CEFTA re-giona.


www.pkcg.org


CEFtA nedjelja 2012

region jedinstveni ekonomski prostorUnapređenje privredne saradnje, uklanjanje barijera u trgovini robama i uslugama te povezivanje zemalja regiona u jedinstveni ekonomski prostor, poruke su učesnika CEFtA nedjelje 2012.

U Tirani je 7. i 8. novembra 2012. godine, u organizaciji Ministar-

stva ekonomije, trgovine i energetike Albanije, koja predsjedava Sporazu-mom, održana CEFTA nedjelja. Uče-snici su bili zvaničnici iz zemalja potpi-snica Sporazuma i međunarodne zaje-dnice, predstavnici privrednih komora i relevantnih institucija, međunarodni eksperti. Program je obuhvatio niz susreta, seminara, radionica i drugih događaja posvećenih zajedničkim na-porima za uklanjanje barijera trgovini robama i uslugama, kao i unapređenje privredne saradnje.

Tokom CEFTA nedjelje poseban ak-cenat stavljen je na pojednostavljenje i usklađivanje trgovinskih procedura u cijelom regionu, cаrinsku sаrаdnju, li-beralizaciju trgovine uslugаmа, te po-vezivanje regiona u jedinstveni eko-nomski prostor. Prvog dana u okviru četiri panela razmatrane su:

-Trgovinske olakšice u regionu – novi okvir;

-Liberalizacija trgovine u sektoru profesionalnih usluga – jačanje regio-nalne konkurentnosti;

-Strategija JIE 2020 – put ka većoj koherentnosti u regio-

ME

đU

KO

MO

rS

KA

SA

rA

DN

JA

Plaža u Čanju

Predsjednik Mijušković na otvaranju konferencije

nalnom ekonomskom razvoju; - Integracija CEFTA u širi regionalni ekonomski prostor – pretvaranje iza-zova u mogućnosti.

Nina Drakić, rukovodilac Sektora za analize i istraživanja u Privrednoj komori Crne Gore, učestvovala je u radu panela posvećenog trgovinskim olakšicama. Ona je istakla značaj IFC projekta “Regionalna trgovinska logi-stika” za privatni sektor, čija će reali-zacija doprinijeti usklađivanju zakono-davstva i prakse u oblasti logistike i na taj način ubrzati protok roba između zemalja regiona. Razmjena informaci-ja i bolja saradnja organa nadležnih za trgovinu, posebno onih koji se nalaze na granici, i privatnog sektora, od po-sebne je važnosti za unapređenje re-gionalne trgovine.

U okviru drugog panela razmatran je uticaj liberalizacije profesionalnih usluga na ukupnu konkurentnost regi-ona. Katarina Đermanović, predstav-nica OECD-a, prezentovala je nalaze detaljne analize regulatornih ograni-čenja u pružanju četiri vrste usluga (računovodstvo, pravne usluge, in-ženjering i arhitektektura), kao i ak-tivnosti koje je potrebno preduzeti u

cilju unapređenja. Ocijenjeno je da bi dalja liberalizacija značajno unaprije-dila poslovanje u ovim oblastima.

Tema trećeg panela bila je Stra-tegija za jugoistočnu Evropu 2020. Sanjin Arifagić iz Regionalnog savjeta za saradnju (Regional Cooperation Co-uncil) održao je prezentaciju posveće-nu analizi konzistentnosti Strategije sa strateškim potrebama regiona u oblasti integrisanog, pametnog, inklu-zivnog i održivog rasta i razvoja. Fokus je bio na potrebi formulisanja regio-nalnih ciljeva, odnosno njihova konzi-stentnost sa Strategijom JIE 2020, izgledima za dalju integraciju zemalja JIE u EU, kao i značaj Strategije u okvi-ru tog procesa.

Cilj četvrtog panela bila je identifi-kacija šireg privrednog okvira u kojem “posluje CEFTA”, odnosno razmatrane su ekonomske veza zemalja regiona sa drugim oblastima, EU, EFTA, Ru-sija, Ukrajina, Turska. Na panelu su učestvovali profesori ekonomskih fa-kulteta iz regiona, Danijela Jaćimović i Predrag Bjelić koji su istakli važnost i potrebu profilisanja CEFTA područja u cjelini kao atraktivnog partnera za susjedne regione, što bi uslovilo rast trgovine i investicija, a time i veću in-tegrisanost privreda CEFTA potpisni-ca.

Ljubica Nuri, potpredsjednica Sto-panske komore Makedonije, je saop-štila zajedničke zaključke i preporuke sa sastanaka radnih grupa Stalnog Foruma privrednih komora CEFTA re-giona, koji odražavaju potrebe i oče-kivanja privatnog sektora u vezi sa daljom primjenom sporazuma. Ovi zaključci i preporuke biće razmatrani na sastanku CEFTA eksperata, koji pre-thodi šestom sastanaku Zajedničkog CEFTA komiteta, na kojem će ministri iz zemalja regiona rаzmatrati spro-vođenje sporаzumа i donijeti odluke o budućim аkcijаmа.

Tirana 2012. Ojačati ekonomske odnose zemalja potpisnica Sporazuma


[email protected]

27

KLI

K e

KS

Po

201

2Privredna komora na Internacionalnom sajmu trgovine u tirani

Kvalitetan crnogorski proizvod može na albansku trpezu Na crnogorskom štandu predstavljeni su proizvodi kompanija Šimšić montmilk“ – Mljekara lazine, „Bo-nesa“ – Bar, Codra Hospital, „Pirella“ – Danilovgrad, Giovanni trade, te Udruženja vinogradara i vinara Crne Gore.

Najveći internacionalni sajam trgovi-ne u Albaniji, Klik Ekspo 2012, odr-

žan je od 26. do 30. novembra u Tirani, u okviru proslave vijeka nezavisnosti te zemlje.

Štand na sajmu imala je i Privredna komora Crne Gore, na kojem su pred-stavljeni proizvodi kompanija Šimšić montmilk“ – Mljekara Lazine, „Bonesa“ – Bar, Udruženje vinogradara i vinara Crne Gore, Codra Hospital, „Pirella“ – Danilovgrad, te Giovanni Trade. Posjeti-oci štanda informisani su o crnogorskim kompanijama, a naši izlagači su sajam is-koristili za upoznavanje sa potencijalnim poslovnim partnerima.

Savjetnica predsjednika Italo-ori-jentalne privredne komore iz Barija Aleksandra Barnaba prenijela je zainte-resovanost te asocijacije privrednika za uspostavljanje saradnje sa Privrednom komorom Crne Gore, te za zajedničko učešće na međunarodnim projektima i za organizaciju poslovnih foruma.

Internacionalni sajam trgovine oku-pio je više od 300 izlagača iz 20-ak ze-

malja, među kojima su balkanske, zatim Italija, Francuska, Njemačka, Austrija, Turska, Velika Britanija, Izrael, Egipat, Iran, Indija, Pakistan, Kina, Japan...

Na sajmu su izloženi, između osta-log, kozmetički i poljoprivredni proizvo-di, građevinski alati, mašine i materijali, vozila, elektronika, tekstil, rashladni sis-temi, a štandove su imale i finansijske institucije.

Kik Ekspo grupa je inicirala i pokre-nula internacionalni sajam trgovine 1994. godine.

Utisci

Nakon prvog učešća Mljekare Lazine na internacionalnom sajmu koji se 19. put održava u Tirani prenosimo utiske njenog suvlasnika Milutina Đuranovića, koji je kazao da je sajam dobro posjećen, te da bi ubuduće trebalo obezbijediti bolju poziciju crnogorskog štanda, što bi znatno povećalo njegovu posjećenost.

- Iskazano je interesovanje albanskih

kompanija da budu distributeri naših proizvoda na tom tržištu koje je značaj-no zbog blizine proizvodnom pogonu. Mi ćemo se potruditi da se naši proizvo-di nađu na trpezama albanskih potroša-ča – rekao je Đuranović.

On je kazao da su bili u prilici da upo-znaju tržište prehrambenih proizvoda Albanije, na kojem je, ocjenjuje, cijena osnovna determinanta prisustva, dok je kvalitet u drugom planu zbog nižeg stan-darda stanovništva.

- Primijetio sam da njihovi proizvodi imaju lošiju ambalažu i etikete, jer oni na taj način smanjuju troškove. Organo-leptičke probe su potvrdile da su tamo-šnji proizvodi nižeg kvaliteta u odnosu na one u našim marketima i u odnosu na ono što nude naši proizvođači. Vje-rovatno će naši proizvođači pokušati da nađu prostor za plasman proizvoda na tržište Albanije, naravno računajući na kupce kod kojih je kvalitet proizvoda pri-oritetan – kazao je Đuranović.

Zlatni orao Sali Beriši

Organizator sajma Klik Expo Group uručio je odlikovanja Zlatni orao zaslu-žnima za promociju investicija u Albaniji, među kojima su predsjednik Vlade Sali Beriša, pokrovitelj manifestacije, te bivši predsjednik Kosova Behgjet Pacoli.

Premijer Beriša je kazao da dodije-ljeno mu priznaje obavezuje na dalji rad na unapređenju poslovne klime u Alba-niji i širenju ekonomskih sloboda. On je kazao da je ključ uspjeha u podršci bizni-su u vremenu krize.

- Albanska Vlada je preuzela na sebe sprovođenje važnih reformi, tokom ko-jih smo opredijeljeni da zaštitimo i podr-žimo poslovanje kompanija u vremenu krize. Rješenje za multidimenzionalnu krizu je u podsticanju konkurencije sma-njenjem birokratski barijera i fiskalnog opterećenja za poslovanje – rekao je Be-riša, prenose albanski mediji.

Štand Privredne komore Crne Gore posjetio Sali Beriša, predsjednik Vlade Albanije


www.pkcg.org

28 GLASNIK PKCG / novembar 2012K

om

PA

NIj

e

Danas je mnogo značajnija vijest da je određeni poslodavac zaposlio samo jednog jedinog radnika, nego mnoge teme koje tretiraju Vlada, mediji i NVO sektor. Kada to shvatimo, svima će nam biti bolje, kaže Jovan lekić. Nall grupa profitabilno posluje, a biznis razvija kroz različite privredne djelatnosti.

Jovan lekić, predsjednik NAll grupe

Najvažnija su nova radna mjesta

broji 17 objekata. Misija drogerije počiva na konceptu “da sve bude čisto“ koji u fokusu ima porodicu koja intezivno vodi računa o ličnoj njezi i opštoj higijeni.

Ove godine otvoren je i novi prodajni format drogerija “Dama” zasnovan na konceptu koji profiliše jedinstvenu ponudu za “njegu-lje-potu-zdravlje”. Cilj “Dame” je da u segmentima navedenih kategorija u budućnosti zauzme lidersku pozi-ciju. Svakim danom imamo sve više dama koje nam poklanjaju svoje povjerenje.

Prije gotovo 5 godina, zajedno sa partnerskom kompanijom “Ve-letex”, kupujemo staro makedon-sko odmaralište u koje investiramo preko 15.000.000,00 eura stvara-jući novi hotelski kompleks sa 4 zvezdice “Ružu Vjetrova”. Vjeru-jemo da smo napravili jedinstven

hotelski resort, koji je već danas prepoznatljiv na turističkoj mapi Crne Gore i šireg regiona. Na nivou ukupne grupacije zapošljavamo 300 radnika.

Glasnik: Da li Vam je poslovni ambijent u Crnoj Gori išao na ruku ili je, pak, otežavao rad kompanije?

J. Lekić: Poslovni ambijent se u kontinuitetu mijenjao i postepeno unapređivao. Ako pogledamo kako i na koji način se mijenjalo tržište i regulativa koja ga definiše, može-mo reći da su crnogorski privredni-ci prolazili kroz razne probleme koji su pratili prelazak sa administrativ-ne na tržišnu ekonomiju. Ne smije-mo zaboraviti ni faktor znanja koji je često bio limitirajući. Ipak, neza-visno od trenutne ekonomske krize koja generalno remeti opštu sliku, uvjerenja sam da dolazi vrijeme bolje poslovne konjunkture.

Glasnik Što možete reći o ra-zvojnim planovima NALL gru-pe?

J. Lekić: U završnoj smo fazi re-alizacije prve dugoročne investicije u turizmu, koja će krajem sljedeće godine dobiti novi investicioni okvir. Namjera nam je da značajno proširimo smještajne kapacitete “Ruže Vjetrova”, što nam upravo usvojeni DUP omogućava.

Po pitanju drogerije “Dama” cilj nam je stvaranje nove prodajnje mreže od 25 objekata u naredne

Glasnik: Koje kompanije sa-činjavaju NALL grupu i kako vidite poslovni put kompanije od osnivanja 2001. godine do danas ?

J. Lekić: NALL grupu sačinjava-ju: matična kompanija „NALL In-ternational“, sestrinske kompanije „Kuća Hemije“ i drogerija „Dama“ kao i partnerska kompanija hotel resort „Ruža Vjetrova“. Razvojni kapital za grupaciju potiče od firme NALL International, koja je tokom prethodnog desetljeća investirala u osnivanje i kupovinu navedenih firmi.

Osnovni cilj je bio da se diverzi-fikuje rizik i biznis razvije kroz razli-čite privredne djelatnosti, pri čemu se profitabilno poslovanje podra-zumijevalo.

Glasnik: Predstavite kratko grupaciju kojom upravljate (djelatnost, plasman proizvo-da, asortiman, koliko radnika upošljavate...)

J. Lekić: Osnovna djelatnost “NALL Internationala” je distribu-cija roba široke potrošnje saglasno međunarodnim kanalima proda-je. Obavljamo misiju distribucije najpoznatijih svjetskih brendova iz sektora hemije, kozmetike i hra-ne. Naši proizvodi su zastupljeni u svim značajnijim marketima u Cr-noj Gori.

Druga kompanija “Kuća Hemije” predstavlja prvi maloprodajni lanac drogerija u Crnoj Gori koji trenutno

Jovan Lekić


[email protected]

29

Ko

mP

AN

Ijetri godine. Već sam naglasio da ova

komanija ima ozbiljne namjere da postane tržišni lider u kategoriji ponude koja se odnosi na segment njege, ljepote i zdravlja.

Glasnik: Prepoznatljivi ste kao zastupnik multinacionalnih kompanija za robu široke po-trošnje. Saopštite više detalja o tome?

J. Lekić: Naglasio sam da je dis-tribucija roba široke potrošnje naša prvobitna i glavna djelatnost. Slovi-mo za firmu koja je dobila mnoga priznanja od svojih ino-partnera za visok nivo organizovanosti i una-pređenja prodaje. Jednostavno, kada sarađujete sa najvećim svjet-skim firmama – onda nemate puno mogućnosti za improvizaciju jer morate biti na visini zadatka koji se od vas očekuje. Distribucija vodećih svetskih brendova podrazumijeva da budete savremeno organizova-ni i da kontinuirano primjenjujete marketing orjentaciju u svom po-slovanju. Ovdje je interesantan i podatak da smo dugo godina bili jedina kompanija u Evropi koja je imala u svom distibutivnom portfo-liju četiri multinacionalne kompa-nije. Očigledno je da je specifičnost crnogorskog tržišta to i omogućila.

Glasnik: Kad je riječ o trgovini u Crnoj Gori kažete da je ne-ophodna osmišljena strategija razvoja. Što to znači?

J. Lekić: Dovoljno je pogledatii koliko trgovina učestvuje u BDP i shvatiti da je treba drugačije treti-rati.

Njena uloga nije samo u raspod-

jeli roba, njena uloga je mnogo složenija i značajnija za razvoj cje-lokupne crnogorske privrede, naro-čito plasmana domaćih proizvoda. Saglasno tome, već odavno postoje zahtjevi da se donese osmišljenja strategija razvoja crnogorske trgo-vine, koja će biti direktnije imple-mentirana u ekonomske tokove bu-dućeg razvoja.

Ako imate privredu koja počiva na turizmu, poljoprivredi i tercijal-nim djelatnostima, onda je strate-gija trgovine jako važna karika koja ih povezuje.

Glasnik: Kakva su Vaša isku-stva kad je riječ o radu u turiz-mu, gdje odskoro gradite pre-poznatljivu poziciju?

J. Lekić: Za sada jako pozitivna, jer smo se moj partner g-din Vla-stimir Golubović i ja, doskoro bavili realizacijom arhitekture samog hotela i njegovih sadržaja. Na naše zadovoljstvo, uspjeli smo da dobi-jemo jedinstven resort koji odiše prirodnim ambijentom koji karak-teriše kamen, voda i drvo, dok vje-trovi dođu kao prirodna posljedica. Moram priznati da sam ponosan na naš rad i rad naših saradnika koji su doprinijeli da Ruža Vjetrova bude to što jeste.

Što se tiče samog poslovanja, očekujemo dobre rezultate u bu-dućnosti, sudeći da je tražnja za našim hotelom intezivna i rastuća.

Glasnik: Kako ste zadovoljni ulogom i tretmanom crnogor-skih privrednika?

J. Lekić: Kad imate državu u tranziciji, koja za relativno kratak period prelazi sa administrativne na tržišnu ekonomiju, odnosno sa društvenog na privatno vlasnistvo, tada je očigledno potrebno da prođe i dosta vremena da se shvati na pravi način značaj privatnog ka-pitala i uloge privrednika u razvoju

društva.Daleko smo od pravog sagleda-

vanja društvene zajednice i uloge privatnog sektora. Pomaka ima, izvjesna djelovanja na tom planu sprovodi Privredna komora i Unija poslodavaca, ali još uvijek nedo-voljno po mom shvatanju.

Konkretno, za mene je danas mnogo značajnija vijest da je od-ređeni poslodavac zaposlio samo jednog jedinog radnika, nego mno-ge teme koje tretira Vlada, mediji ili NVO sektor. Kada to shvatimo, svima će nam biti bolje.

Glasnik: Kažete da su zapo-sleni najveća vrijednost svake kompanije te s razlogom krei-rate biznis atmosferu koja će stimulisati njihov napredak i zaposleni ostvarivati uspjehe. Komentar?

J. Lekić: Korporativna kultura je vrlo važan segment opšte poslovne politike naših preduzeća. Intenziv-no radimo na svakodnevnom una-predjenju iste, gradeći bolje i sti-mulativnije uslove za svakog zapo-slenog. Bez ikakvog pretjerivanja, smatram da su zaposleni najveća vrijednost naše kompanije.

Glasnik: Da li želite da kažete još nešto što je značajno za po-slovanje Vaše kompanije?

J. Lekić: Za poslovanje svake kompanije vrlo važan je poslovni ambijet, volio bih da u narednom periodu sprovedemo korjenite eko-nomske reforme, koje će pokrenuti i stimulisati razvoj preduzetništva.


www.pkcg.org


OM

Or

SK

E A

Kt

IVN

OS

tI

Najveći potencijal energetske biomase je u sekto-ru šumarstva čija je sadašnja produkcija dvostruko manja od prirodnog potencijala.

Odbor energetike i rudarstva

Proizvodnjom energije iz drvne biomase do ekonomskih benefita

Crna Gora ima značajne potenci-jale drvne biomase koju bi naj-

racionalnije bilo upotrijebiti za proi-zvodnju energije, naročito ako se ima u vidu rastuća zavisnost od uvoza energenata, ocijenjeno je 21. novem-bra 2012. godine na sjednici Odbora Udruženja energetike i rudarstva u Privrednoj komori Crne Gore.

Predstavnica Zavoda za intelek-tualnu svojinu Crne Gore mr Vesna Nikčević kazala je da je u šumarstvu, drvnoj industriji i vinogradarstvu procijenjena energija iz biomase 2,7 miliona MWh godišnje, te da postoje pokazatelji da bi njena proizvodnja dovela do velikih ekonomskih bene-fita.

- Najveći potencijal energetske biomase je u sektoru šumarstva čija je sadašnja produkcija dvostruko ma-nja od prirodnog potencijala, pa u toj sferi postoje značajne proizvodne re-zerve – rekla je Nikčević.

Za Crnu Goru, prema njenim ri-ječima, bilo bi veoma važno da se podignu takozvane energetske šume – plantaže brzorastućeg drveća (kao

pović i Srđan Vujošević, iz Privredne komore Crne Gore, ocijenili su proi-zvodnju briketa povoljnijom za crno-gorske uslove u odnosu na pelete.

- Po svim parametrima proizvo-dnja briketa je bolja jer u pelete ne može kora drveta, pa je vrlo teško obezbijediti takvu proizvodnju kod nas – rekao je Popović.

Negativna kretanja u proizvodnji energije, koja su karakterisala prošlu godinu nastavljenja su tokom prvih devet mjeseci 2012, navodi se u in-formaciji koju je razmotrio Odbor.

Na opštem nivou industrijske pro-izvodnje u sektorima je evidentiran pad u iznosu od 7,6% u odnosu na isti period 2011.godine.

Gledano po pojedinim energet-skim objektima, hidroelektrana Piva je od planiranih 544 GWh za prvih devet mjeseci ove godine proizvela 453 GWh, a hidroelektrana Perućica od planiranih 680 GWh za isto vre-mensko razdoblje 462 GWh. Smanje-nje od 20% je prije svega posljedica nepovoljnih vremenskih prilika za hi-droenergetiku u najvećem dijelu tog perioda.

Sa druge strane, termoelektrana u Pljevljima je za ovu kalendarsku go-dinu planirala proizvodnju od 1.140 GWh, a već zaključno sa oktobrom proizvela je preko 1000 GWh.

U sektoru vađenja ruda, indeks fi-zičkog obima proizvodnje je za skoro 21% manji nego u istom vremenskom intervalu prošle godine, a u sektoru proizvodnje i snabdijevanja energen-tima taj pad iznosi 15,8%.

Posmatrano po pojedinim pod-sektorima, indeks fizičkog obima pro-izvodnje uglja manji je za 9,7%, dok proizvodnja ostalih ruda,osim boksi-ta, bilježi porast od 11,8% u odnosu na period januar-septembar 2011.godine, navodi se u informaciji.

što su topole i vrbe) isključivo za ek-sploataciju u ove svrhe.

Energija na bazi drvne biomase je obnovljiva, dodaje Nikčević, i praktič-no ne zagađuje okolinu, pa je treba upotrebljavati umjesto fosilnih gori-va, čiji bi se uvoz tako smanjio. To je naročito bitno ako se ima u vidu oba-veza iz direktive EU da Crna Gora, kao članica Energetske zajednice, 2020. godine troši 20% energije iz obnovlji-vih izvora, te da do iste godine sma-nji emisiju ugljendioksida za 20%, što proizilazi iz sporazuma u Kjotou.

Prilikom korišćenja energenata na bazi drvne biomase – ogrijevnog i cijepanog drveta, sječke, briketa i peleta, opterećenje atmosfere ugljen dioskidom je zanemarljivo. Njihova proizvodnja, za koju se može iskori-stiti tehnološki ostatak iz šumarstva, drvne industrije i poljoprivrede, omogućila bi otvaranje novih radnih mjesta, navela je Nikčević.

Ona je ocijenila izvjesnom tražnju za ovim proizvodima u budućnosti, pa time i njihov plasman sigurnim.

Učestvujući u raspravi, Goran Po-

Okrugli sto: Obrazovanje odraslih

Detalj sa sjednice Odbora energetike i rudarstva


[email protected]

31

KO

MO

rS

KE

AK

tIV

NO

St

I

U prvih devet mjeseci 2012. godine zabilježen je pad proizvodnje odjeće, hemikalija, proizvoda od gume i plastike, dok je evidentiran rast u farmace-utskoj industriji.

Odbor tekstila, kože, gume, obuće, hemijske i farmaceutske industrije

revitalizacija kroz dugoročne mjere

Preduzeća iz tekstilne, kožarsko-prerađivačke, gumarske i he-

mijske industrije suočavaju se sa velikim teškoćama - mali broj njih ima zaključene poslove i perspekti-vu, dok brojna ne rade ili to čine sa veoma niskim procentom korišćenja kapaciteta. Dugoročne mjere su ne-ophodne za njihovu revitalizaciju, navodi se u Informaciji o privrednim kretanjima tokom prvih devet mje-seci 2012. godine, razmotrenoj 16. novembra 2012. godine na sjednici Odbora Udruženja tekstila, kože, gume, obuće hemijske i farmace-utske industrije Privredne komore Crne Gore.

Proizvodnja osnovnih farmace-utskih proizvoda i preparata porasla u prvih devet mjeseci 2012. godine 49,6 odsto u odnosu na uporedni period prethodne. Pad je zabilježen u proizvodnji hemikalija i hemijskih proizvoda (7,6 odsto), odjeće (14,2 odsto), te proizvoda od gume i pla-stike (11,5 odsto), navodi se u infor-maciji koju je predstavio sekretar Udruženja Branko Rakonjac.

Poslovanje preduzeća iz oblasti tekstilne, kožarsko-prerađivačke, gumarske i hemijske industrije ka-rakteriše visoka uvozna zavisnost,

dnjim preduzećima, čime će imati mogućnost da pod povoljnim uslo-vima dobiju kredite u maksimalnom iznosu do milion eura, sa grejs pe-riodom do dvije godine i kamatom od četiri do 6,5 odsto na godišnjem nivou, u zavisnosti od namjene kre-dita i djelatnosti korisnika. Očekuje se da će ova sredstva doprinijeti promjeni strukture crnogorske eko-nomije i prevazilaženju problema u poslovanju, nastalih zbog ekonom-ske krize. Takođe su najavljene i po-sebne olakšice u vidu smanjenja ka-mate za ona preduzeća koja zaposle više od pet osoba, kao i za one koji svoje djelatnosti obavljaju na sjeve-ru Crne Gore ili u manje razvijenim opštinama.

Predstavnik Centra za stručno obrazovanje je informisao članove Odbora o kontinuiranoj, program-skoj i sistematskoj aktivnosti za sti-canje znanja, vještina i kompetenci-ja za samostalno obavljanje poslo-va. Ova institucija razvija obrazovne programe za redovno školovanje u stručnim školama i programe obra-zovanja koji su namijenjeni odra-slim. Od 2003. do 2011. godine re-formisani su svi obrazovni programi u stručnom obrazovanju i urađen je veliki broj programa obrazovanja za osposobljavanje odraslih.

Ukazano je na malo intereso-vanje mladih za šnajderski zanat. Ocijenjeno je potrebnim da se dr-žava odredi o budućnosti tekstilne industrije, uz konstataciju da je te-ško očekivati da ona dobije status strateške grane. Bilo je i predloga da država finansira stručno ospo-sobljavanje tekstilaca, po uzoru na programe koje realizuje sa visoko-školcima.

Odbor Udruženja usvojio je Pro-gram rada za 2013.godinu, koji će, u zavisnosti od aktivnosti na ostvari-vanju utvrđene ekonomske politike i interesa privrednih društava, po potrebi biti dopunjavan.

višak zaposlenih i veoma niske za-rade. Izvoz tokom prvih devet mje-seci je iznosio 14,6 miliona eura, 14 odsto više u odnosu na posmatrani period prethodne godine, a uvoz 203,2 miliona eura, što je pad od dva odsto.

Stepen korišćenja kapaciteta je veoma nizak (20-30%), nedostaju obrtna sredstva, a preduzeća su vi-soko zadužena, sa stalnim blokada-ma žiro-računa. Cijene gotovih pro-izvoda zaostaju za rastom cijena si-rovina, repromaterijala, pomoćnog materijala, energenata, transporta i komunalija.

- Oštra konkurencija, uz visoko prisustvo sive ekonomije, otežava realizaciju gotovih proizvoda – na-vodi se u informaciji.

Predstavnik Investiciono ra-zvojnog fonda je upoznao članove Odbora sa novinama koje donosi i kreditni aranžman sa Evropskom in-vesticionom bankom (EIB). Kreditni aranžman u iznosu od 50 miliona eura odobren je na rok od osam go-dina, sa dvije godine grejs perioda i pasivnom kamatnom stopom. Sred-stva će biti plasirana kroz kreditne linije namijenjene preduzetnicima, poljoprivrednicima i malim i sre-

Detalj sa sjednice Odbora


www.pkcg.org


OM

Or

SK

E A

Kt

IVN

OS

tI

Usvojeni izvještaj o stanju na tržištu osiguranja u drugom kvartalu 2012. godine pokazuje nastavak trenda pozitivnih rezultata u ovoj oblasti.

Grupacija životnog osiguranja

Slobodan Manojlović novi predsjednik

Slobodan Manojlović, iz Atlas Life AD, jednoglasno je izabran za novog

predsjednika Grupacije osiguravajućih društava za životno osiguranje na sje-dnici održanoj u Privrednoj komori Crne Gore 23. novembra 2012. godine.

On je na toj dužnosti zamijenio Zo-rana Mihailovića koji je prešao na novi posao van osiguranja.

Zahvaljujući na ukazanom povjere-nju, Manojlović je kazao da je Grupa-cija, konstituisana 22. decembra 2011. godine, brzo pokazala svrsishodnost osnivanja prilikom razmatranja Predlo-ga zakona o osiguranju i organizovanja prve Konferencije životnog osiguranja u Budvi, koju su organizovali Agencija za nadzor osiguranja i PKCG.

Grupacija je usvojila izvještaj o sta-nju na tržištu osiguranja u drugom kvar-talu 2012. godine koji pokazuje nastavak trenda pozitivnih rezultata u ovoj obla-sti, te naložila da se izvještaj o pome-nutoj konferenciji životnog osiguranja u Budvi, koja je ocijenjena vrlo uspje-šnom, dopuni zaključcima, informacija-ma o budžetu i medijskoj pokrivenosti.

Grupacija će na jednoj od narednih sjednica, kako je najavljeno, pokrenuti inicijativu prema Ministarstvu finansija da se omoguće poreske olakšice prav-

guranje. Osiguravajuća društva životnog osiguranja u Crnoj Gori su dominantno stranog vlasništva i njihov ukupni akcij-ski kapital je polovinom godine iznosio 44,9 miliona eura.

Dodaje se da je zabilježeno sma-njenje vrijednosti Herfindahl-Hirchman indeksa odnosno da je povećana kon-kurentnost i smanjen nivo koncentracije tržišta. Porasla je bilansna suma u od-nosu na dan 31. mart 2012. godine za 1,82% odnosno za 2,632 miliona eura (sa i 139,531 miliona eura na 142,164 miliona koliko je iznosila 30. juna).

Konferencija imala odjeka u inostranstvu

Članovi Grupacije ocijenili su da je međunarodna konferencija na temu „Razvoj tržišta životnog osiguranja: mo-gućnosti i izazovi“, održana u Budvi 17. i 18. oktobra 2012. godine, pozitivno odjeknula u regionu i inostranstvu, ali i da joj domaći mediji nijesu u dovoljnoj mjeri poklonili zasluženu pažnju.

- Mislim da je dijelom to skrivio i ne-zgodan tajming održavanja konferencije zbog izbora koji su tada bili u centru in-teresovanja medija. Bez obzira na slabu medijsku pokrivenost, konferencija je bila uspješna - smatra Maja Pavličić, Grawe osiguranje.

Lidija Jauković iz Agencije za nadzor osiguranja istakla je da je prva konferen-cija ovog tipa u Crnoj Gori odlična osno-va za još bolje koje će biti organizovane, dok je Marko Ivanović, Merkur osigura-nje, kazao da sa sljedećih konferencija treba da poteknu konkretne inicijative da bi se unaprijedilo poslovanje u sek-toru osiguranja.

- Efekat konferencije je izvanredan. Probijen je led i stvorena dobra osnova za dalja poboljšanja – zaključio je sekre-tar Udruženja bankarstva i drugih finan-sijkih organizacija i osiguranja Novica Ivanović.

nim licima koja zaposlenima plaćaju ži-votno osiguranje.

Nastavljen trend pozitivnih rezultata

Predstavnica Agencije za nadzor osiguranja Lidija Jauković kazala je da polugodišnji izvještaj o stanju na tržištu pokazuje bruto finansijski rezultat od 2,228 miliona eura

- Bruto premija na nivou tržišta u Crnoj Gori na kraju II kvartala 2012. godine iznosila je 34,061 miliona eura, što je više u odnosu na isti period 2011. godine za 5,07%. Premija na polovini go-dine za životna osiguranja iznosila 4,37 miliona eura, što je 2,34% više nego na-kon drugog kvartala prethodne godine. U tom periodu sklopljeno je novih 2.159 polisa,a broj aktivnih je povećan za 1,15% – kazala je Jauković, dodajući da Grawe osiguranje ima najveće učešće u tome sa 48,71% u bruto fakturisanoj premiji životnih osiguranja.

Jauković je rekla da je u prvoj polo-vini 2012. godine zabilježena i promjena broja osiguravajućih društava – sada ih je 11, a došlo je i do prenosa portfelja sa Delta Generali na Uniqa životno osi-

Detalj sa sjednice Grupacije: Pozitivni trendovi na tržištu osiguranja


[email protected]

33

KO

MO

rS

KE

AK

tIV

NO

St

IProjekat Partneri za Acquis usklađivanje i energetsku efikasnost

lakše do evropskih integracijaPrezentacija projekta PACE (Par-

tneri na polju usklađenosti sa propisima EU i energetska efikasnost) održana je 20. novembra 2012. go-dine, u okviru saradnje Privredne komore Crne Gore i Eurochambres (Asocijacija evropskih komora), koji finansira Evropska komisija. Projekat ima cilj da olakša proces evropskih integracija poslovnih zajednica u šest zemalja Zapadnog Balkana: Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Ma-kedonija, Crna Gora i Srbija.

Projekat je u početnoj fazi pod-

i identifikovani potencijali za sma-njenje troškova energije. Takođe, za potrebe projekta napravljen je i dis-tribuiran elektronski vodič za poslo-vanje sa EU.

Usklađenost sa zakonodavstvom EU je važna za preduzeća u zemljama zapadnog Balkana, i ne samo zato što će značajno olakšati njihov pristup jedinstvenom tržištu EU. U pogledu budućeg pristupanja EU, preduzeća mogu značajno smanjiti troškove po-trebne za prilagođavanje na standar-de prije i nakon pristupanja EU.

razumijevao audite u 22 kompanije. Zajednički dio audita za sve kompa-nije ticao se bezbjednosti na radu i zaštite životne sredine, a specifični autiti koji su zavisili od vrste proi-zvodnje odnosili su se na područje hrane, područje hemikalija i CE ozna-čavanje proizvoda. Ovakav audit bio je od posebne koristi kompanijama koje izvoze ili imaju potencijal za iz-voz u EU.

Pored ovoga, preduzeća su pro-šla i energetske provjere kojima je praćena njihova potrošnja energije

Saobraćaj

Prezentacija mađarskih autobusaU Privrednoj komori Crne Gore,

27. novembra 2012. godine, održan je sastanak predstavni-ka drumskog prevoza putnika sa predstavnicima mađarske kom-panije za proizvodnju autobusa NABI.

Uvodnu riječ imao je ambasa-dor Mađarske u Podgorici Tibor Časar. On je izrazio zadovljstvo što je veliki broj crnogorskih pri-vrednika zainteresovan za sara-dnju sa mađarskim kompanijama. Ambasador je posebno zahvalio Službi saobraćaja Privredne ko-more Crne Gore, koja je u veoma kratkom roku uspjela da konkreti-zuje razgovore o saradnji mađar-skih i crnogorskih privrednika.

Predstavnik preduzeća NABI prezentovao je ponudu kompanije domaćim privrednicima. Predu-zeće NABI je jedan od vodećih pro-izvođača gradskih i međugradskih autobusa u svijetu. Na američkom tržištu prisutni su u 30 najvećih gradova i njihovi autobusi sa 50 odsto učestvuju u ukupnom broju gradskih autobusa u pomenutim gradovima. Ova kompanija ima

ski prevoz putnika. U cilju boljeg upoznavanja sa ponudom mađar-skog proizvođača, biće organizo-vana posjeta njihovim proizvo-dnim pogonim u Mađarskoj.

Sastanku su prisustvovali i predstavnici Crnogorske komerci-jalne banke, koji su saopštili da, s obzirom da su dio OTP grupe, putem subvencija Vlade Mađar-ske, mogu da obezbijede znatno povoljnije oblike finansiranja prilikom kupovine autobusa od mađarskog proizvođača.

tri proizvodna pogona od kojih su dva u Mađarskoj, a jedan u Sjedi-njenim Američkim Državama.

Predstavnici Službe saobraća-ja su goste iz Mađarske upoznali sa trenutnim stanjem gradskog i međumjesnog prevoza putnika u Crnoj Gori, kao i sa zakonskom re-gulativom u oblasti saobraćaja, ali i sa potencijalima kojima raspola-žu crnogorski prevoznici.

Vodeći crnogorski prevoznici su iskazali veliko interesovanje za ponudu kompanije NABI, posebno kad je riječ o autobusima za grad-

Detalj sa prezentacije


www.pkcg.org

34 GLASNIK PKCG / novembar 2012r

ES

Ur

SI

Ovo nije samo pitanje očuvanja životne sredine, već i cen-tralno pitanje buduće konkurentnosti Evropske unije, oci-jenio je Janez Potočnik, komesar EU za životnu sredinu.

Forum u Berlinu

Efikasno upravljanje resursima prioritet Evrope

Prvi forum o evropskim resursima održan je u Berlinu 12 i 13. no-

vembra 2012. godine, a organizovala ga je Savezna agencija za zaštitu živo-tne sredine Njemačke. Na Forumu su učešća uzeli, kroz izlaganja, izvještaje i prezentacije, visoki predstavnici ze-malja Evropske unije, Evropske komi-sije i nevladinog sektora.

Prirodni resursi su osnov ekono-mija. Efikasno korišćenje resursa nam pomaže da sačuvamo prosperitet i rast štedeći sredstva. U tom konte-kstu, imajući u vidu da potrošnja pri-rodnih resursa već uveliko prevazilazi sposobnosti za regeneraciju istih, po-krenuta su mnoga pitanja, iznijeta mi-šljenja, stavovi, prijedlozi.

Efikasno upravljanje resursima je ključni prioritet za donosioce odluka širom Evrope, kako je to EU već i is-takla prepoznajući ovo kao jedan od sedam prioriteta u strategiji Evropa 2020 za pametan, održiv i inkluzivan rast.

Septembra 2011 Evropska komisi-ja je publikovala Mapu puta za Evro-pu efikasnih resursa. Ovim planom je dato kako se može transformisati evropska ekonomija u održivu eko-nomiju do 2050. Mapa predlaže kako povećati produktivnost resursa i raz-dvojiti ekonomski rast od korišćenja

resursa i njihovog uticaja na životnu sredinu.

Ova Mapa pruža okvir kako da bu-duće radnje budu osmišljene i doslje-dno sprovođene. To postavlja viziju strukturnih i tehnoloških promjena neophodnih do 2050, sa prekretni-com koja se treba dostići 2020.

Zemlje članice poput Njemačke i Austrije već su predstavile programe efikasnog korišćenja resursa ili akcio-ne planove koji se temelje na idejama Mape puta. Druge zemlje su razvile prikladne politike i instrumente za ostvarenje ovog cilja.

Govoreći na skupu, ministar za ži-votnu sredinu u Vladi Njemačke Peter Altmajer istakao je da je tema dana-šnjice „Učiniti više sa manje“. Prirodni resursi su temelj naše ekonomije, ali, kako je istakao, čovječanstvo preko-mjerno troši ekološke kapaciete pla-nete zemlje. Rastuće i nestabilne cije-ne resursa utiču na to, odražavajući se na industrijski razvijene zemlje, poput Njemačke.

- Efikasnost upravljanja resursima pomoći će nam da obezbijedimo na-predak i rast, štedeći resurse. To je ključ njemačkog i evropskog budućeg života - naglasio je Altmajer.

Dodao je da je Njemačka prema-šila postavljene ciljeve i umjesto pal-

niranih 20% proizvodnje energije iz obnovljivih izvora do 2020, sada je već na 25%.

Obraćajući se učesnicima Foruma naglasio je i da je programom „Efi-kasnost njemačkim resursima“, koji je sačinila Agencija za zaštitu životne sredine, Vlada Savezne Republike Nje-mačke uradila važan korak i razvila master plan zelenog rasta.

- Naš cilj je razdvojiti prosperitet od daljeg korištenja resursa i na tome se intenzivno radi - dodao je Altma-jer.

Sesije

U sesiji pod nazivom „Zelene per-spektive, ekonomski efikasno korišće-nje resursa“ kao ključna pitanja na koja treba pronaći odgovor izdvojila su se: Koji je put do „zelenog“, ekonom-ski isplativog korišćenja resursa? Koji procesi su potrebni i koji akteri treba da budu uključeni od samog početka? Koja je uloga biznisa i industrije u zele-noj ekonomiji korišćenja resursa? Koji su novi biznis/poslovni modeli? Koji su indikatori potrebni za zelenu eko-nomiju korišćenja resursa?

Sljedeća sesija pod nazivom „Fi-nansijski sektor kao „vozač“ za/na

Berlin


[email protected]

35

rE

SU

rS

Iput/u efikasnog korišćenja resursa“, kao ključna pitanja razmatrala je: Kako finansijsko tržište doprinosi efi-kasnosti resursa i održivog razvoja? Koje politike i regulatorni instrumenti i pristupi su potrebni? Koja je specifič-na uloga banaka u pružanju veće po-drške efikasnoj ekonomiji resursa? Šta može ili treba da se uradi da bi vlada (ekonomski i ekološki) onemogućila neodržive spekulacije sa prirodnim resursima?

Naime, finansijski sektor ima veliki uticaj na ekonomiju. Njegovi proizvodi i usluge, a posebno oni za investiranje predstavljaju važnu polugu za global-no korišćenje resursa.

U poređenju sa drugim korporativ-nim sektorima, finansijski sektor je bio spor u razvijanju uloge i odgovornosti u unapređenju održivosti, posebno efikasnog korišćenja resursa. Tek u posljednjih nekoliko godina banke su počele razvijati inicijative kao što su „načela Ekvatora“.

Ključna pitanja razmatrana u sesiji „Prirodni resursi - kome pripadaju?“, bila su: Kako možemo poboljšati „glo-balnu pravdu“ u kontekstu potrošnje prirodnih resursa? Kako možemo spri-ječiti međunarodne konflikte vezane za resurse? Koju ulogu može igrati partenrstvo (resource partnership)? Kako možemo postići bolju korisnu razmjenu sirovine/eksploatisanog materijala, posebno u smislu da ma-nje razvijene zemlje izvoze svoje re-surse? Na koji način treba da se pri-lagodi međunarodno pravo/zakon da odgovori zajedničkom problemu?

Sesija „Održivo korišćenje zemlji-šta - izazovi i rešenja“, razmatrala je da li postoje kratkoročne strategije za rješavanje održivog korišćenja zemlji-šta integrisane u međusektorske poli-tike, gdje su uspješni primjeri pristupa za ovo i koji indikatori su dostupni za mjerenje održivog korišćenja zemlji-šta.

Sesija pod nazivom „Dalji rast – uloga efikasnog korišćenja resursa“, bavila se u prvom redu pitanjem: Ko-liko mogu strategije efikasnog kori-šćenja resursa da podrže politiku eko-nomskog oporavka i rasta tzv. „zelenu ekonomiju”?

U poslednjoj sesiji pod nazivom „Efikasnost resursa – podizanje svije-sti i komunikacija“, utvrđeno je da se

što hitnije treba definisati šta bi mogli da budu osnovni elementi efikasne komunikacione strategije o efikasnosti resursa, te kako možemo da mjerimo i doprinesemo uspješnijoj efikasnosti resursa podizanjem svijesti i komuni-kacije.

Mnoga od ovih pitanja su dala mogućnost za neke nove, drugačije i uspješnije pristupe održivom kori-šćenju resursa. Pored širokog spektra tema koje ova oblast obuhvata, najvi-še govora je bilo o energiji.

Resurse efikasnije trošiti

Veliki dio energetskih resursa koje čovjek eksploatiše i koristi ostaje ne-iskorišteno i pojavljuje se kao otpad koji dodatno opterećuje životnu sre-dinu. Prirodni resursi su ograničeni i teško obnovljivi, pa društvo mora poboljšati nivo njihove iskoristljivosti. Upravljanje energijom postalo je izu-zetno važan činilac razvoja i opstanka industrijskog društva jer na brz, jeftin i ekološki čist način dolazi do energet-skih resursa.

Glavno pitanje energetike nije samo smanjenje potrošnje energije. To je pitanje i ekologije koja je vrlo važna za opstanak čovječanstva koliko i energija. Smanjenje potrošnje ener-gije znači da s manje energije obavlja-mo iste poslove. Dobro upravljanje energijom u smislu smanjenja njene potrošnje trebalo bi postati važnost svjetskog privrednog razvoja. Potreba za povećanom potrošnjom energije u svrhu višeg standarda ljudi i zahtje-

va modernog društva, iziskuje bolje upravljanje energijom. Štednja kao i efikasna upotreba energije treba biti osnov dugoročnog rješenja energet-skih problema. To bi se ostvarilo da se smanje ukupni energetski troško-vi, poveća zaštita okoline, te produži vijek korišćenja ograničenih resursa fosilnih goriva.

Na kraju se moramo upitati ima li čovječanstvo (na osnovu istraživanja) moralno pravo i može li dopustiti da četiri naraštaja tokom 300 godina po-troše sve dostupne resurse fosilnih goriva koje je priroda stvarala milio-nima godina, a čovječanstvo to nije učinilo za dva miliona godina, koliko je poznato da čovjek postoji na zemlji.

Upotrebe energije i ekonomičnost proizvodnje postaje sve značajnija ne samo zbog ograničenih zaliha fosilnih goriva kojima svijet danas podmiruje svoje energetske potrebe s približno 80 %, nego i zbog toga što su produkti nastali izgaranjem fosilnih goriva naj-veći zagađivači okoline i najviše utiču na globalno otopljavanje.

U posljednjih 50 godina potrošnja fosilnih goriva je porasla pet puta, a kao posljedica toga došlo je do vi-šestrukog onečišćenja biosfere. Uzrok tome je brzi industrijski i tehnološki razvoj te velik privredni rast koji se povećao šest puta u posljednjih 50 go-dina. Istorija ne poznaje presedane ni s obzirom na ekonomski rast ni s obzi-rom na iscrpljivanje prirodnih resursa kao što je to ostvareno u proteklom razdoblju. Ekonomija se širi ali ne i eko sistem od kojeg ona zavisi pa to vodi ka sve kritičnijem odnosu ta dva sis-tema. Sigurno je da ekonomija neće biti zdrava i efikasna ako prirodna sre-dina na kojoj se ona temelji ne bude zdrava. Globalna ekonomija postaje prevelika za zemaljski eko sistem, što čovječanstvu nameće nove izazove. Ako ona nastavi da se širi ovako kako je sada strukturirana, mogla bi da raz-ori svoju prirodnu potporu i na kraju početi da propada. Zbog toga treba rješenje tražiti u primjerenijoj politici razvoja koja bi mogla ostvariti tenden-ciju ekonomije održive s ekonomskog i ekološkog stajališta. Preovladava mišljenje da 21. vijek treba da bude ekološki, vijek štednje i ekonomičnije upotrebe postojećih resursa.

Janez Potočnik


www.pkcg.org


ES

Ur

SI Uloga u evropskoj

budućnosti

Poseban dio Foruma bio je „Uloga efikasnog korišćenja resursa za bu-dućnost Evrope“, na kojem je govorio komesar EU za životnu sredinu Janez Potočnik.

On je naglasio da je uloženo dosta truda u EU da se životna sredina dove-de sa margina do centra politika.

- U neposrednom kontekstu finan-sijske i ekonomske krize, morali smo da pojasnimo da postoje radna mjesta u zelenom rastu; i da bi, u srednjoročnom kontekstu, do 2030. godine, efikasnost resursa mogla biti osnova za buduću konkurentnost – rekao je Potočnik.

On smatra da je do sada dokaza-na ispravnost tog stava. Kratkoročno posmatrajući, broj zaposlenih u eko-industriji je porastao oko 3% godišnje tokom proteklih godina. U Velikoj Bri-taniji, CBI je mišljenja da se zasluge za jednu trećinu ekonomskog rasta tokom kriznog perioda mogu pripisati zelenom sektoru.

- Sa globalnim tržištem eko indu-strije procijenjenim na više od milijar-du eura i očekivanjima da će se skoro duplirati u narednih 10 godina, ovo je ohrabrujuće. Posebno dobro poslova-nje je zabilježeno u određenim pod-sektorima, sa 50% udjela na globalnom nivou u reciklaži i 35% u energetskoj efikasnosti, tako da imamo dobru pozi-ciju da steknemo korist od rasta global-ne tražnje – smatra Potočnik.

Neki od izazova koje je EU predvid-jela za srednji rok, prema ocjeni kome-sara, već su tu. Cijene ključnih resursa se povećavaju i postaju nestabilne. Nadmetanje za resurse se povećava.

- Prednosti od efikasnosti resursa na kraći i na srednji rok su usko pove-zane. Eko-industrije, izuzetno snažne ovdje u Njemačkoj, su te koje omo-gućuju ostatku ekonomije da efikasnije djeluje. One su katalizatori za pozele-njenje naše cjelokupne ekonomije – ocijenjuje Potočnik.

Procjene EU pokazuju da bi reduk-cija ukupnih materijalnih potreba eko-nomija za 17% dovela do povećanja BDP za više 3% i zaposlenosti na oko 2.5 miliona. U Njemačkoj se zagrijava debata o uticaju više cijene energenata na konkurentnost kompanija, te bi va-

ljalo imati u vidu da troškovi materijala čine više od 40% troškova inputa pro-izvodnih preduzeća. Materijali uglav-nom dolaze iz inostranstva i sve više su traženi, rekao je Potočnik.

Evropa je već napravila dobar na-predak, smatra Komesar, jer je, kako kaže:

Stavljena efikasnost resursa u srce •evropske strukturne ekonomske strategije kao vodeću inicijativu Strategije Evropa 2020, sa ciljem razdvajanja ekonomskog rasta od upotrebe resursa.Usvojen izvjestan broj dugoročnih •strategija pod ovom inicijativom, na polju energije, transporta, is-traživanja, unutrašnje industrije, kohezije i poljoprivredne politike, klime i biodiverziteta.Postavljen sveobuhvatni okvir za •djelovanje na mapi efikasnosti re-

jasniti kroz razgovore kako možemo stvoriti jedinstveno tržište za zelene proizvode, povećanje ponude i tražnje za resursno-efikasnija dobra i usluge i ohrabrivanje kompanija da poboljšaju ekološke preformanse i smanje upo-trebu resursa – rekao je Potočnik.

Dodaje da se zaposleni i potrošači raspituju o dobrim alatima koji bi im omogućili da prepoznaju prave zele-ne proizvode i kompanije na tržištu. U Uniji već razvijaju zajedničke ekološke metode za izračunavanje održivosti proizvoda i organizaciji temeljenoj na procjeni životnog ciklusa. Takav zaje-dnički pristup će, kaže, ne samo sma-njiti troškove za biznis, već će i pomoći potrošačima da razumiju ekološke zah-tjeve i informisanjem naprave dobre izbore. U naredne dvije godine počeće razvoj pristupa integrisanju materijal-ne efikasnosti i efikasnosti voda u eko

sursa baziranoj na široj definiciji resursa – od metala i minerala, do ekosistema, biodiverziteta, vode, vazduha i zemljišta.Kreiran budžet EU od 2012-2020 •koji integriše resurse efikasnosti i pozelenjavanja u maticu finansira-nja za istraživanje, koheziju i poljo-privredu i predloženo povećanje od 50% za LIFE+.Postavljen visok nivo Platforme da •bude vodič u radu.

- Namjeravamo da iskoristimo po-tencijal jedinstvenog tržišta – jednog od naših najvećih dostignuća u EU. Početkom naredne godine ćemo ob-

dizajn proizvoda sa najviše potencijal-nih benefita. Kasnije tokom 2013. će biti rađeno na rješavanju prehrane i zgrada, dvije od tri oblasti koje na mapi puta prepoznate da su od najvećeg uti-caja na upotrebu resursa.

- U oba slučaja, pristupićemo ho-listički, upućujući ključne resurse i potencijale za postizanje ciljeva efika-snosti duž cijelog lanca vrijednosti – od proizvodnje, prerade i distribucije do upotrebe, reupotrebe, reciklaže i od-laganja. Naš pravi test ovdje će biti da holistički i ciklični pristup preobratimo u pravi instrument u pravim ciklusima,


[email protected]

37

rE

SU

rS

Ipošto oni redovno zavise od različitih aktera i alata – naglašava komesar Evropske unije Potočnik.

Otpad-faza tog ciklusa je očigledno područje za akciju, navodi on.

- Još imamo deset zemalja članica koje odlažu više od 70% komunalnog otpada. Ovo nije samo gubitak resursa; to je propuštena prilika za posao. Elimi-nisanje takvog otpada i više stope reci-klaže mogu stvoriti dodatnih 130.000 poslova i 15 milijadi eura prometa sektoru otpada. Puna implementacija zakona o otpadu bi mogla da stvori do-datnih 400.000 radnih mjesta u Evropi i da poveća promet za više od 40 mili-jardi eura – rekao je Potočnik.

Plan o čuvanju vodnih resursa

Potočnik je izrazio zadovoljstvo še-matskim planom o očuvanju evropskih vodenih resursa, koji je Komisija usvo-jila dan poslije foruma.

U Planu su predlozi koji uključuju:Vodne bilanse i račune za sve ri-•ječne slivove kao osnovu za vodnu efikasnost targeta koje će postaviti države članice,EU standarde za ponovnu upo-•trebnu vode,Povećanje efikasnosti uređaja na •vodu u zgradama kroz eko-dizajn,Poboljšanje implementacije „za-•gađivač plaća“ principa, posebno u poljoprivredi, kroz mjerenje, efikasnost navodnjavanja, cijene vode i boljih ekonomskih analiza.

Najavio je pokretanje aktivnosti Evropskog partnerstva za vodne ino-vacije, bazirane na strateškom planu implementacije koji sada razvijaju stej-kholderi.

Potočnik prepoznaje tri glavna iza-zova kojima se EU mora pozabaviti ako želi da dovede efikasnost resursa na nivo iz vizije postavljene u Mapi puta.

Ključno je, naglašava, da državno upravljanje igra svoju ulogu. Većina relevantnih političkih alata su bazirani u 27 nacionalnih prijestonica. Komisi-ja pokušava da usmjeri svaku od njih na pravi put, pa je počelo integrisanje efikasnosti resursa u upravljačkom mehanizmu Evrope 2020 – evropskom semestru.

On je kazao da će nastaviti da se

zalaže za izbacivanje subvencija štetnih po životnu sredinu.

- Moramo da iskoristimo rast i po-slovni potencijal u upravljanju otpa-dom i vodnom menadžmentu ili zele-nim javnim nabavkama. Očekujemo od država članica da izvještavaju o napret-ku u efikasnosti resursa i inovacijama njihovog Nacionalnog programa refor-mi, što je u Njemačkoj već praksa – re-kao je Potočnik.

IzazoviKomisija ima puno povjerenje u pri-

vatni sektor kao pokretača poboljšanja resursne produktivnosti, a Potočnik poziva na djelovanje na makro nivou kako bi se obezbijedili podsticaji da se dobiju realne cijene i mobilišu privatne investicije.

- Naš izazov je da mobilišemo inve-sticije kako bismo učinili da se inovacije dešavaju na dovoljno velikom nivou da bi napravile razliku. Podsticanje inve-sticija u oblastima sa najvećim poten-cijalom za našu buduću konkurentnost je logika iza revidirane industrijske po-litike koju je Komisija usvojila nekoliko nedjelja ranije i mi stavljamo kružnu ekonomiju i efikasnost resursa u njeno središte – rekao je Potočnik.

On kaže da kreatori politike moraju obezbijediti okvirne uslove i predvi-dljivost za prelaz na efikasne resurse i ekonomiju koja emituje niske procente ugljenika.

Treći izazov vidi u samoj efikasno-sti resursa. Pomenuo je Mc Kinseyev izvještaj, koji navodi da ključna po-boljšanja identifikovana u efikasnosti resursa mogu obezbijediti povećanje tražnje od oko 30% do 2030.

- Efikasnost resursa takođe znači

stvaranje zatvorene, stegnute ekono-mije. Ovo znači projektovanje za reci-kliranje, popravku i ponovno korišće-nje; razvijanje industrijske simbioze, novih poslovnih modela, boljeg tržišta za sekundarne sirovine i provjerenog porijekla – rekao je komesar.

Potočnik je naglasio da je potreb-no kroz komunikaciju s potrošačem pretvoriti veoma kompleksnu temu u jednostavne, pristupačne i ubjedljive poruke, i, sa druge strane, od sumorne poruke o ograničenjima, granicama, šokovima i visokim cijenama stvoriti pozitivnu priču.

- Moramo da formulišemo našu viziju u četiri ili per ključnih poruka, i one moraju biti pozitivne. Poruke tre-ba da utvrde potencijal zelenih radnih mjesta, slave ljudske kapacitete za ino-vaciju i napredak i pojasne da je zaštita naše planete u stvari bitna za pobolj-šanje šireg kvaliteta života – rekao je Potočnik.

On je ubijeđen da bi se Evropa, ukoliko bi uspješno upravljala finansij-skim i dužničkim krizama, i dalje suoča-vala sa ozbiljnim izazovima povezanim s konkurentnošću, što je uglavnom po-sljedica globalizacije.

- Jedini odgovor koji ja znam je rad u pravcu znanjem potkrijepljene eko-nomije, koja je nisko-ugljenička i resur-sno efikasna. Tranzicija je neizbježna kako bi se došlo do održive budućnosti. Efikasnost resursa je za nas, u uvozno zavisnoj Evropi, ne samo pitanje oču-vanja životne sredine, već i centralno pitanje naše buduće konkurentnosti - zaključio je Potočnik.


www.pkcg.org

38 GLASNIK PKCG / novembar 2012E

KO

NO

MS

KA

Hr

ON

IKA Ministarska konferencija u Varšavi

Potpisana deklaracija o pristupanju Energetskoj poveljiOsnovni elementi Ugovora o Energetskoj povelji su zaštita investicija, trgovina energijom, sloboda tran-zita energije, poboljšanje energetske efikasnosti, međunarodno rješavanje sporova i poboljšana zakon-ska transparentnost.

Crna Gora je potpisivanjem Dekla-racije o pristupanju Energetskoj

povelji, 27. novembra 2012. godine na Ministarskoj konferenciji u Varšavi, do-bila status posmatrača, a ujedno je do-stavljeno pismo kojim je izražen interes da postane članica.

Energetska povelja je multilateralni ugovor koji je stupio na snagu 1988. go-dine. Potpisnice su 54 zemlje bivšeg SS-SR-a, Centralne i Istočne Evrope, zemlje Azije i Pacifika.

Kako je saopšteno iz Ministarstva ekonomije, svrha Ugovora je usposta-vljanje pravnog okvira kako bi se pro-movisala dugoročna saradnja u oblasti energetike, zasnovana na komplemen-tarnostima i uzajamnoj koristi, u skladu s ciljevima i principima Energetske po-velje. Povelja ima za cilj stvaranje stabil-nog, sveobuhvatnog i nediskrimatornog pravnog osnova za prekogranične od-

nose u energetskom sektoru. Hrvatska, BiH i Makedonija su već članice Ener-getske povelje, dok je Srbija u procesu pristupanja.

Osnovni elementi Ugovora o Ener-getskoj povelji su zaštita investicija, trgovina energijom, energetskim pro-izvodima i opremom koja se odnosi na energiju, na osnovu pravila STO-a, sloboda tranzita energije, poboljšanje energetske efikasnosti, međunarodno rješavanje sporova, uključujući arbitra-žu između investitora i države i arbitra-žu između država I poboljšana zakonska transparentnost.

- Sporazum o Energetskoj povelji je jedan od instrumenata koji mogu do-prinijeti pouzdanoj energetskoj politici naše zemlje, što je jedan od razloga za pokretanje inicijative pristupanja Ener-getskoj povelji - rekao je ministar eko-nomije dr Vladimir Kavarić.

Ministar je podsjetio da se situacija u oblasti energetike vrlo brzo mijenja, kako na nacionalnom tako i na global-nom planu, i da je neophodno da vlade svih država u saradnji sa energetskim kompanijama definišu i implementiraju nove i održive politike koje se odnose na proizvodnju, prenos i distribuciju ener-gije, kao i na sigurnost snabdijevanja energijom.

- Crna Gora je od početka podržava-la inicijativu Evropske Unije za realiza-ciju projekta razvoja zajedničkog tržišta električne energije i gasa u Jugoistočnoj Evropi i njegovoj integraciji u evropsko energetsko tržište. U skladu sa tim, Crna Gora je postala punopravna članica Energetske zajednice u oktobru 2006. godine, a ove godine je obavljala funkci-ju predsjedavanja Energetskom zajedni-com – rekao je Kavarić.

Dodao je da se, u skladu sa preuze-tim obavezama, u Crnoj Gori sprovodi reforma energetskog sektora, kako sa pravno-regulatornog, tako i sa instituci-onalno-organizacionog aspekta.

- Kako bi svi utvrđeni ciljevi u oblasti energetike brže i uspješnije bili ostvare-ni, neophodna je aktivna saradnja sa dr-žavama regiona, kao i drugim državama sa kojima možemo realizovati projekte od obostranog interesa, a jedan od mehanizama je svakako multilateralna saradnja u okviru Energetske povelje - zaključio je Kavarić.

Nakon dobijanja statusa posmatra-ča zemlja je u obavezi da Sekretarijatu Energetske povelje dostavi izvještaj koji se sastoji od tri dijela. Prvi dio izvješta-ja se odnosi na poslovni ambijent Crne Gore, drugi je harmonizacija zakona i re-gulative sa odredbama Energetske po-velje i treći dio se odnosi na energetsku efikasnost i uticaj na životnu sredinu. Izvještaj se usvaja na Konferenciji Ener-getske povelje, koja se održava jednom godišnje. Zemlja kandidat poslije usva-janja izvještaja na konferenciji započinje nacionalnu proceduru ratifikacije Ugo-vora o Energetskoj povelji, čime bi isti postao pravno obavezujući dokument.

Konferenciji u Varšavi je prisustvo-vao i Evropski komesar za energetiku Ginter Etinger, kao i predstavnici među-narodnih i finansijskih institucija i orga-nizacija. Ministar Kavarić je imao i niz bilateralnih susreta tokom Ministarske konferencije.

Varšava


[email protected]

39

EK

ON

OM

SK

A H

rO

NIK

A

Crna Gora je na petom mjestu među 36 zemalja po prosječ-

nom realnom rastu bruto domaćeg proizvoda od 2008. do 2014. godi-ne, objavio je Eurostat.

rastu BDP-a u evropskim zemljama potvrđuju da je crnogorska eko-nomija od 2008. godine rasla brže od velikog broja ostalih ekonomija Evrope – ocijenili su iz Ministarstva finansija, prenijela je Pobjeda.

Podaci Eurostata, navode iz Mi-nistarstva, pokazuju da je crnogor-ska ekonomija rasla po većoj pros-ječnoj stopi od hrvatske, slovenač-ke, mađarske, britanske, američke, evropske… Veće prosječne stope ra-sta bruto domaćeg proizvoda imale su samo četiri zemlje – Turska, Polj-ska, Slovačka i Makedonija.

Iz Ministarstva finansija su ob-jasnili da su podaci dobijeni izraču-navanjem prosječne godišnje sto-pe rasta BDP-a u periodu od 2008 – prije krize, pa do 2014. (uzete prognoze Eurostata o rastu realnog BDP-a). Uzet je vremenski period dovoljno dugačak da minimalizira uticaj cikličkih i naglasi uticaj struk-turnih, odnosno fundamentalnih faktora ekonomskog rasta.

- Visoko peto mjesto na kome se Crna Gora nalazi, u skupu od 36 zemalja, dokaz je da je Crna Gora, u ekonomskom smislu, uspješna zemlja. Nove projekcije Eurostata o

Eurostat, analiza

Domaća ekonomija peta po rastu BDPCrnogorska ekonomija rasla po većoj prosječnoj stopi od hrvatske, slovenačke, mađarske, britanske, ame-ričke, evropske…

Crna Gora bi trebalo da bude finan-sijski centar Evrope ili u najmanju

ruku Balkana, ocijenio je dr Isak Adižes 29.novembra na Ekonomskom fakulte-tu u Podgorici.

- Od Crne Gore treba napraviti fi-nansijski centar. Ne treba dovoditi ban-ke koje će se baviti lokalnim tržištem sa kojim nema posla – objasnio je Adižes prilikom promocije njegovih knjiga, prenijela je Pobjeda.

On savjetuje da se nađe prava poli-tika kako bi Crna Gora mogla da kapita-lizuje ljepotu, imajući u vidu da je malo

treba misliti kreativno, a ne udžbenički – upozorio je Adižes.

Masovni turizam je, kaže profesor, prokletstvo za Crnu Goru.

Adižes smatra da treba zatvoriti Kombinat aluminijuma, jer nije pred-nost za našu ekonomiju.

- Zatvorite Kombinat aluminijuma a radnicima dajte plate. Koštaće vas manje nego sada – kazao je Adižes, do-dajući da „KAP zagađuje životnu sredi-nu, a ne pomaže toliko ekonomiji“.

tržište da nema dovoljno radne snage ni kapitala. To nije ni malo lak posao, priznaje Adižes.

- Treba da se okrenete proizvodi-ma i industriji gdje nije potrebna radna snaga i kapital, a tržište da bude svjet-sko. Treba uvažavati realnost da je Crna Gora mala država, kao recimo jedno selo u Americi – rekao je Adižes.

Crna Gora je, smatra Adižes, ograni-čena sa aspekta likvidnosti, jer Central-na banka ne može da štampa euro.

- Crna Gora može biti i zdravstveni centar Evrope ali da bi se sve to postiglo

Isak Adižes u Podgorici

Crna Gora treba da bude finansijski centar EvropeMasovni turizam je prokletstvo za našu zemlju, tvrdi priznati ekonomski ekspert.


www.pkcg.org


Dr Mladen Perazić, rukovodilac Sektora za obrazovanje i ljudske resurse u Privrednoj komori Crne Gore

Integrisane marketinške komunikacije u visokom obrazovanjuA

Ut

Or

SK

I tE

KS

t

Jedan od važnih elemenata uspjeha obrazovnih insti-tucija je adekvatna primjena marketing koncepcije i odgovarajućeg komuniciranja sa okruženjem u cilju adekvatnog pozicioniranja na tržištu obrazovne po-nude.

U 21. vijeku uticaj tehničko-tehno-loških promjena i globalizacije na

društvo, je presudan i prilikom konci-piranja strategija obrazovanja u razvi-jenim zemljama. U razvijenim ekono-mijama EU naglašeno je da je prioritet i glavni razvojni resurs ljudski kapital, a njegov kvalitet prvenstveno zavisi od ponude odgovaraćeg obrazovanja. Iz tog razloga zemlje tržišnih ekono-mija ističu da je obrazovanje i razvoj ljudskih resursa strateški cilj i ulažu napore ka sistemskom i nacionalno planiranom pristupu razvoja obrazo-vanja. Segment visokog obrazovanja je posebno značajan zbog uloge koju korisnici ovog dijela sistema imaju u razvoju društva.

Sa trendovima razvoja ekonomija zasnovanih na znanju, sve više raste značaj ustanova visokog obrazovanja u procesu komuniciranja i mobilizova-nja faktora koji utiču na razvoj nacio-nalnih privreda. Savremeno i kvalite-tno pružanje obrazovnih i naučno-is-traživačkih usluga je imperativ kako bi se zadovoljstvo korisnika i društvene zajednice podiglo na viši nivo. Ove institucije moraju permanento prati-ti dešavanja i inovacije na globalnom nivou i prilagođavati se da njihova uloga u razvoju ekonomije dođe do izražaja.

Uspješno upravljanje iintegrisane marketinške komunikacije

Ustanove visokog obrazovanja imaju cilj da omoguće da njihovi ko-risnici dobiju dodatnu vrijednost kroz unapređenje ukupnih performansi cjelokupne usluge. Savremeno orijen-tisane visokoobrazovne institucije u fokus djelovanja stavljaju: studente, kao i sve stakeholdere, privredu, dr-žavu, NVO sektor, zaposlene, porodi-ce i sve partnere u okruženju. Oni su u isto vrijeme i kontrolni faktor da li ove ustanove ispunjavaju povjerenu im društvenu ulogu. Jedan od važnih elemenata uspjeha obrazovnih in-stitucija je adekvatna primjena mar-keting koncepcije i odgovarajućeg komuniciranja sa okruženjem u cilju adekvatnog pozicioniranja na tržištu obrazovne ponude. Uspjeh institucije visokog obrazovanja danas, zavisi ne samo od njene sposobnosti da razvi-ja dobru obrazovnu uslugu, već i od načina komuniciranja sa ciljnom jav-nošću. Za upravljačke strukture savre-mene institucije visokog obrazovanja veliki je izazov da sve poslovne aktiv-nosti obavlja na pravi način i da doda-je vrijednosti za koje su zainteresovani različiti stejkholderi. Uspješno upra-vljanje se sve više zasniva na primjeni integrisanih marketinških komunika-cija, interaktivnom komuniciranju i prilagođavanju sistema komuniciranja novom načinu komuniciranja uz pri-mjenu novih tehnologija. Američka asocijacija reklamnih agencija defini-še integrisane marketinške komuni-kacije kao koncept planiranja marke-tinških komunikacija koji prepoznaje


[email protected]

41

AU

tO

rS

KI t

EK

St dodatnu vrednost detaljnog plana,

koji procjenjuje strateške uloge niza komunikacijskih disciplina (na primjer, opšte oglašavanje, direktna reakcija, prodajna promocija i PR) i kombinu-je ove discipline kako bi obezbijedio jasnoću, doslednost i maksimalan efekat komunikacija. Sinergija instru-menata koncepta integrisanih marke-ting komunikacija gradi institucionalni imidž i pomaže u procesu odlučivanja korisnika usluga.

Komunikacije i kvalitet

U izvještaju UNESCO-vog među-narodnog povjereništva za razvoj obrazovanja za 21. vijek visoko obra-zovanje mora da nastavi svoju ulogu u stvaranju, čuvanju i prenošenju zna-nja na najvišim nivoima. U dokumen-tu se ističe potreba da se u visokom školstvu objedini ravnopravnost sa kvalitetom.1 Stoga, adekvatna primje-na integrisanih marketinških komu-nikacija direktno utiče na kvalitet se jedne strane kroz funkciju privlačenja potencijalnih korisnika, obezbjeđiva-nje sredstava za funkcionisanje i dru-štveno pozicioniranje, a s druge kroz obezbjeđivanje povratne informacije od korisnika u cilju unapređenja ra-dnih procesa.

Procesi integracija i globalizacije su uticali kako na promjene u sistemima visokog obrazovanja tako i u pristupu marketinškog komuniciranja sa okru-ženjem. Integrisane marketing komu-nikacije su danas među najznačajni-jim vidovima kontakta sa okruženjem, tako da se u dijelu lične prodaje, ogla-šavanja, odnosa sa javnošću, direk-tnog marketinga, kreiranja događaja itd. teži dostići najveća koherentnost i efikasnost u cilju ostvarivanja siner-getskog efekta i širenja usklađene po-ruke organizacije.

Sistem visokog obrazovanja je po-sljednjih godina doživio najveće refor-me, kako pod uticajem razvoja novih tehnologija, globalizacije tako prije svega implementacijom Bolonjske de-klaracije kao i obavezom akreditacije institucija visokog obrazovanja.

Takođe visoko obrazovanje je u

1 Jacques Delors ... et al. Učenje blago u nama, Izvještaj UNESCO-vog medjun-arodnog povjereništva za razvoj obrazovanja za 21 vijek, Educa, Zagreb 1998. str. 128-129.

današnjem vremenu pod pritiskom tržišta.2 Obrazovni sistem koji podrža-va razvoj ekonomije znanja, treba da osim podsticanja sticanja znanja i spo-sobnosti vezanih za određene poslove, da razvija vještine donošenja odluka i rješavanja problema i da osposobljava polaznika za dalje samostalno učenje, samostalan rad i razvijanje kulture cjeloživotnog učenja. Zhou Nanzhao ističe da je uloga obrazovanja i kulture razvoj koji ima za cilj pun procvat ljud-skog potencijala širom svijeta.3

Privatizacija obrazovanja

Poznat je, u tom kontekstu, feno-men privatizacije obrazovanja koji se u svijetu tržišne ekonomije ubrzano širi, koji je prisutan i Crnoj Gori. U ne-kim zemljama Evrope, SAD i Japanu, privatno obrazovanje čak prednjači u odnosu na državno formalno obrazo-vanje. Ovakav trend se pojavljuje i u posttranzicionim zemljama. Osnivaju se privatne obrazovne institucije na svim nivoima obrazovanja. Razvijene zemlje tržišne ekonomije pružaju sna-žnu finansijsku podršku osnivanju pri-vatnih obrazovnih institucija u oblasti 2 Jayanthi Ranjan, Saani Khalil, Aplication of Knowledge Management in Man-agement Education, A Conceptual Framework, Journal of Theoretical and Applied Informa-tionTechnology, 2007 JATIT, str. 153 Jacques Delors ... et al. Učenje blago u nama, Izvještaj UNESCO-vog medjun-arodnog povjereništva za razvoj obrazovanja za 21 vijek, Educa, Zagreb 1998. str. 269-281

univerzitetskog obrazovanja. Osim fi-nansijske podrške, stvaraju se i druge pogodnosti kao što su poreske olakši-ce i dr. Ovakva podrška u neposrednoj je vezi sa orijentacijom većine zemalja ka jačanju privatnog preduzetništva i konkurentnosti, slobodne inicijative, tržišnih odnosa u obrazovanju (tržište obrazovnih usluga, »tržište progra-ma«...), jačanja kvaliteta obrazovanja, veće slobode izbora obrazovanja i dr. Raznovrsna i fleksibilna ponuda obra-zovnih usluga ima za cilj da što bolje zadovolji promjenljivu i heterogenu potražnju. U svijetu je tržište obrazov-nih usluga veoma razvijeno4. Upravo ovaj rast konkurencije i povećanje mobilnosti studenata je uticao na po-većanje značaja primjene integrisanih marketinških komunikacija u poslova-nju institucija visokog obrazovanja.

Efikasnija komunikacija sa okruženjem

Adekvatnom primjenom marke-ting koncepta i integrisanim marke-tinškim komunikacijama povećava se kvalitet obrazovnih usluga i raste za-dovoljstvo njihovih korisnika.

U mnogim zemljama, obrazovni sistemi nalaze se na prekretnici – suo-čeni sa sve većom potražnjom, ali i s ograničenim kapacitetom i resursima za poboljšanje pristupa i kvaliteta. W.

4 Primjer su SAD u kojima godišnji promet u okviru univerzitetskog neformalnog obrazovanja iznosi preko 50 milijardi USD.


www.pkcg.org

42 GLASNIK PKCG / novembar 2012A

Ut

Or

SK

I tE

KS

t Yibing5 navodi da postojeći obrazovni sistemi su procesi masovne ekonomi-je. Njihova slabost je došla do izraža-ja u globalizovanom društvu znanja, i zato je potrebno da se koncipiraju novi sistemi. Koje su slabosti postoje-ćeg sistema i što je potrebno navodi u sljedećoj tabeli.6

Tabela br. 2 Slabosti postojećih obrazovanih sistema

Slabosti postojećih obrazovnih sistema Potreban sistem Promjena mentaliteta

Zatvoren FragmentiranU jednom dijelu života se uči.Usmjeren ka ispitu

OtvorenUmreženCjeloživotno učenje

Promjena obrazovnih sistema i sadržaja. Novi standardi kvaliteta i osiguranje kvaliteta.

Izvor: Wang Yibing, The changing enviro-nment, shifting paradigm and imoact on tea-cher -Background Paper Presented at the Asia and Pacific Seminar on Education Technology 2000

Globalna privreda sve više po-kreće znanje pa je zemljama potrebno obrazovano stanovništvo koje može da stvara, prilagođava, koristi i širi to znanje. To je jedan od razloga zašto se sistem visokog obrazovanja mora transformisati i povezati kako sa trži-štem rada, tako i sa cjelokupnim dru-štvenim okruženjem.

Konkurencija u sistemu visokog obrazovanja omogućava uspjeh samo onim institucijama koje svoje planira-ne aktivnosti usmjeravaju prema per-cepcijama korisnika usluga, prate teh-5 Wang Yibing, Programme Specialist in Higher and Distance Education UNESCO Principal Regional Office for Asia and the Pacific6 Wang Yibing, The changing en-vironment, shifting paradigm and imoact on teacher -Background Paper Presented at the Asia and Pacific Seminar on Education Technol-ogy 2000. str 2

ničko-tehnološki progress i aktivnosti konkurencije. Primjena koncepta in-tegrisanih marketinških komunikacija omogućava da se studijski program blagovremeno prilagođavaju potre-bama tržišta rada uvažavajući nove naučno-tehnološke trendove i dru-štvena kretanja.

Identifikacija ciljnog auditorijuma

Primjena koncepta integrisanih marketinških komunikacija podra-zumijeva jasno određivanje ciljeva, politika, strategija i pojedinačnih planova za realizaciju protoka in-formacija uz uvažavanje velikog broja faktora čijom se interakcijom kreira željena slika kompetentnosti, prestiža i uspjeha. Od njega se se očekuje da identifikuje potencijalne šanse, da osmisli razvojne ciljeve in-stitucije, ukaže na implikacije poje-dinih pravaca, metoda i tempa rasta obrazovne ponude, orijentiše osta-le poslovne funcije, definiše marke-ting ciljeve, strategiju marketinga i programira marketing aktivnosti.

Razvoj efikasnog koncepta inte-grisanih marketinških komunikacija podrazumijeva prije svega identifi-kaciju ciljnog auditorijuma, određi-vanje ciljeva komunikacije, dizajn komunikacija, izbor kanala komuni-kacija, odredjivanje budžeta komu-nikacija, izbor miksa komunikacija, evaluaciju rezultata komunikacija i upravljanje integrisanim marke-tinškim komunikacijama. Potrebno je pažljivo koordinisati sve ove ele-mente marketinških komunikacija da bi se prenijela eksplicitna, jasna, snažna i uvjerljiva poruka. Od pra-vilnog i kvalitetnog odabira kanala komunikacije zavisiće i snaga reali-zacije poruka. Danas se koriste svi raspoloživi kanali komunikacije koji bi uticali na bolje pozicioniranje po-

čev od angažovanja na terenu (obi-lazak škola) posredstvom usmene komunikacije i pomoćnih alata (ka-talozi, brošure, flajeri itd.) nastoji da ostvari ciljeve i prenese dobru poruku o svojoj obrazovnoj ponudi. Angažuju se i elektronski mediji (TV, radio itd.), zatim štampani mediji (časopisi, novine i stručne publi-kacije) kao i internet. Ovo je teren gdje je razvijanje kultivisanih, prive-legovanih i stabilnih odnosa sa svo-jim korisnicima usluga posredstvom osmišljene marketing komunikacije izrazita neophodnost.

Institucije visokog obrazovanja mogu primjenjivati različitita komu-nikaciona sredstva u cilju diferenci-ranja sopstvene ponude, isticanja kvaliteta svojih usluga I izgradnje pozitivnog publiciteta i imidža. Ko-ordinacija kanala komuniciranja kao i adekvatno kombinovanje različitih kanala komukacije u cilju maksima-lizacije efekta komuniciranja je pre-duslov uspješnog poslovanja.

Oglašavanje je najvidljiviji dio komunikacionih aktivnosti obra-zovnih institucija. To je masovna plaćena forma komuniciranja ko-jom se poruke upućuju znatno ši-rem dijelu javnosti nego što je sam ciljni auditorijum. Ustanove visokog obrazovanja posebno prije upisnog roka oglašavaju pružanje svojih usluga i informišu javnost o svojim aktivnostima i ponudi. U tom smislu treba napraviti adekvatnu selekci-ju medija: štampe (poruke i oglasi u novinama koje čitaju korisnici usluga), radija (radio oglasi, radio spotovi itd), televizija (TVspotovi, oglasi, kajroni, telopi itd.), direktne pošte (informativna pisma), spore-dnih sredstava javnog informisanja (posteri, plakati, bilbordi, panoi, transparenti itd.) i sve ove aktivno-sti sinhronizovati da bi se prenijela jedinstvena poruka koju ustanova visokog obrazovanja šalje.

Publicitet djeluje u sferi komuni-ciranja putem novinskih tekstova ili filmova. Urednički prostor i vrijeme se ne zakupljuju i takvi oglasi imaju veću težinu od plaćenih. Publicitet se u ovom kontekstu posmatra kao dio odnosa sa javnošću. Tri osnov-ne prednosti publiciteta su to što


[email protected]

43

AU

tO

rS

KI t

EK

Stse pojavljuje kao vijest, a ne plaće-

ni oglas, njegova vjerodostojnost je veća, zatim djeluje na ljude koji svjesno izbjegavaju plaćene poruke i posjeduje atraktivnost vijesti kao događaj koji je vrijedno zabiljžiti. Potencijali ustanova visokog obra-zovanja za razvijanje pozitivnog publiciteta su ogromni zbog kadro-vskih resursa.

Odnosi sa javnošću predstavlja-ju planirane i organizovane odnose organizacija sa okruženjem. Uspo-stavljanje komunikacije u kojima se stvaraju pozitivni stavovi javnosti prema aktivnostima organizacije je faza koja uključuju sve relevan-tne zainteresovane strane. U ovaj proces su planski uključeni svi za-posleni, uprava, studenti i poslovni

Lična prodaja je proces informi-sanja i komuniciranja sa potencijal-nim korisnicima usluga kroz nepo-srednu, interaktivnu i dvosmjernu komunikaciju. Proces lične komu-nikacije sa studentima je efikasno sredstvo za predstavljanje porfolija usluga.

Direktan marketing je skup raz-ličitih aktivnosti, uključujući uvođe-nje baze podataka, slanje poruka i informacija putem pošte i distribu-cijom propagandnog materijala raz-ličitim kanalima. Za ovo je potrebno imati dobru bazu podataka kako po-tencijalnih studenata, tako i alumni-ja kao značajnog faktora održavanja i razvoja imidža univerziteta.

Internet, najrašireniji interaktiv-ni medij je pristupačan stotinama

video ture postavljene na internetu treba da podrže poziciju usluge i da budu konzistentne sa ostalim mar-keting porukama.

Pojavno komuniciranje kao fizič-ko okruženje u kome se obrazovna usluga prenosi, doprinose kvalitetu kako usluge tako i komunikacije, jer šalju konzistentnu poruku koja je u skladu sa misijom i vizijom insitu-tucije. Odluke o lokaciji i kanalima distribucije obrazovnih usluga tre-ba da budu u skladu sa strategijom univerziteta. Potrebno je utvrditi da li će ustanova svoje programe nuditi sa jednog ili više mjesta, što zavisi od mogućnosti i spremnosti klijenta da putuju do objekta: univerzite-ti treba da vode računa o fizičkim objektima, uključujući izgled, signa-lizaciju, funkcionalnost i atmosferi uslužnog prostora, o porukama koje objekat i okruženje šalju korisni-cima. Uslužni ambijet predstavlja pakovanje koje utiče na kreiranje očekivanja i predstavlja vizuelnu metaforu neopipljive usluge.

Pojavom privatnih institucija vi-sokog obrazovanja i razvojem kon-kurentskih odnosa kad se sredstva za rad moraju zaslužiti (od države, korisnika, privrede ili donatora) mijenja se i način dosadašnjeg po-slovanja. Bez obzira na vlasničku strukuru svaka institucija mora una-pređivati poslovanje i potruditi se da zadovolji postojeće i da pridobi-je nove klijente. Zadovoljan korisnik (student, privreda, država i društvo) je osnova u formulisanju marketin-ške strategije i strategije razvoja ustanove. U današnjem vremenu primjena integrisanog marketin-škog komuniciranja za ustanove vi-sokog obrazovanja pretpostavka je funkcionisanja, uspješnosti i samog opstanka. Nezavisno korišćenje ele-menata komuniciranja, dovodi do mogućnosti slanja različitih infor-macija i nastajanja kognitivne diso-nance kao rezultata kontradiktornih interpretacija poruka iz iste ustano-ve visokog obrazovanja. Koncept integrisanih marketing komunikaci-ja je kreiran iz razloga minimizaci-je kognitivne disonance. Cilj je efi-kasan i kontrolisan prenos poruka javnosti.

partneri. PR menadžeri će njegovati dobre odnose prije svega sa pred-stavnicima medija – štampanih, ele-ktronskih i interaktivnih i kreiraće i koodinisati kanale komunikacije. Aktivnosti odnosa sa javnošću se moraju sprovoditi tokom cijele go-dine kroz akcije informisanja, in-struisanja i obezbjeđivanja potreb-nog materijala javnosti. Marketing publikacije predstavljaju sve štam-pane materijale univerziteta čija sadržina i poruka su pod kontrolom visoko obrazovne institucije. U Cr-noj Gori je poslednjih godina pre-poznat značaj odnosa sa javnošću, pa su institucije visokog obrazova-nja odredile ljude koji su zaduženi za ove aktivnosti.

milionima stanovnika širom svijeta. Kreiranjem sopstvenog sajta institu-cije visokog obrazovanja omoguća-vaju interaktivnu komunikaciju sa korisnicima i potencijalnim korisni-cima. Internet komuniciranje u ci-lju sprovođenja koncepta integrisa-nih marketinških komunikacija ima za cilj određivanje različitih vidova komuniciranja sa korisnicima, kori-steći internet tehnike komunikaci-ja web sajt, e-mail, poslovni blog, forum, banere i društvene mreže. Ovaj vid komunikacije omoguća-va personalizaciju komunikacije sa studentima, roditeljima, donato-rima itd. Uz pomoć baze mailing lista može se lično komunicirati sa velikim brojem korisnika. Vizuelne


www.pkcg.org


Evropske integracije

Pojmovnik Evropske unije

COST(EUROPEAN COOPERATION IN THE FIELD OF SCIENTIFIC AND TECHNICAL RESEARCH-COST)

COST (Evropska saradnja u obla-sti naučnih i tehničkih istraživanja) je međuvladin instrument podrške sa-radnji naučnika i istraživača iz oblasti nauke i tehnologije iz čitave Evrope. COST je najstariji okvir naučne sara-dnje evropskih zemalja uspostavljen 1971. godine, a uz EUREKU i FP7 pred-stavlja jednu od najznačajnijih inicija-tiva EU u oblasti nauke i istraživanja. Doprinosi razvoju evropskog istraži-vačkog prostora kroz jačanje istraži-vačkih aktivnosti, te osiguravanjem platforme evropskim naučnicima u svrhu saradnje na specifičnim projek-tima i razmjene ekspertiza. Aktivnosti COST-a usmjerene su na devet oblasti: biomedicina i molekularana bionau-ka; prehrambeni proizvodi i poljopri-vreda; šumarstvo, proizvodi i usluge; sirovine, fizika i nanonauka; hemija i molekularna nauka i tehnologije; eko-sistem i zaštita okoline; informacione i komunikacione tehnologije; transport i ruralni razvoj; pojedinci, društva, kul-ture i zdravlje.

U COST-u učestvuje 36 zemalja.

što su uredbe, direktivom se ne stavlja van snage domaći propis, nego se do-maći propis usklađuje s propisima EU. Cilj direktive je približavanje, a ne po-tpuno ujednačavanje pravnih sistema država članica. Države članice obave-zne su da sprovedu direktivu u potpu-nosti i na najefikasniji način. U tekstu propisa kojima se sprovodi direktiva moraju se na jasan i nedvosmislen način regulirati prava i obaveze, te osigurati njihovo izvršavanje i pravna zaštita nadležnih organa država člani-ca. U slučaju da država članica nepra-vilno prenese direktivu ili to uopšte ne učini u zadatom roku, na osnovu pra-kse Suda pravde Evropskih zajednica uspostavljeno je pravilo da se fizičko ili pravno lice može direktno pozivati na direktivu i prava koja iz nje proizila-ze pred organima države članice.

DIS(DECENTRALISED SYSTEM OF IMPLEMENTATION-DIS)

DIS (Decentralizirani sistem upra-vljanja) znači prenos dijela nadle-žnosti u upravljanju pomoći EU sa Evropske komisije na državu korisni-cu. To znači da javne nabavke/raspi-sivanje tendera, sklapanje ugovora, izradu budžeta i raspodjelu sredstava te potražnju, upravljanje sredstvima i podnošenje finansijskog izvještaja obavljaju institucije države korisnice osnovane u ovu svrhu. Cilj DIS-a je po-stepena priprema zemlje korisnice za preuzimanje nadležnosti u upravlja-nju pomoći. U okviru DIS-a, veliki broj operacija obavlja država korisnica, od kojih su neke, a naročito one koje se tiču programiranja i nabavki, predmet sistemske prethodne (ex ante) kon-trole i naknadne (ex post) kontrole svih procesa te odobrenja Evropske komisije. Do uvođenja DIS-a upravlja-nje pomoći zemlji korisnici provodi se centralizirano iz Evropske komisije i/ili Delegacije Evropske komisije u zemlji ili za to posebno osnovane agencije.

DEEPENING

Pojam deepening (produbljivanje) podrazumijeva dinamiku integracije koja je prisutna od samog početka procesa integriranja evropskih država i koja je osnova unutrašnjeg razvo-ja Evropske unije. Pojednostavljeno, deepening je proces produbljivanja, restrukturiranja, povećanja nivoa i oblasti integracije te čvršćeg povezi-vanja država članica. Ovaj proces od-vija se paralelno s procesom prošire-nja, a često se smatra i neophodnim korakom koji mu prethodi. Primjer deepinga su institucionalne reforme i reforma zajedničke poljoprivredne politike koje su prethodile petom kru-gu proširenja EU (2004./2007.).

DIREKTIVA (DIRECTIVE)

Direktiva je izvor sekundarnog pra-va Evropske unije i pravno je obavezu-jući akt za države članice EU. Direktive obavezuju u pogledu ciljeva koji treba da se postignu, ali ostavljaju slobodu u pogledu izbora oblika i metoda za njihovo provođenje. Upućuju se dr-žavama članicama, obavezujući ih na usvajanje zakona i drugih propisa ko-jima se preuzima sadržaj direktive u domaće zakonodavstvo. Za razliku od drugih izvora sekundarnog prava kao

Po

SLo

vN

I Le

KS

IKo

N


[email protected]

45

Po

SLo

vN

I Le

KS

IKo

NDRŽAVA PRISTUPNICA(ACCEEDING COUNTRY)

Državom pristupnicom smatra se država koja je ispunila kriterijume za članstvo (kriterijumi iz Kopenhagena 1993. i kriterijum iz Madrida 1995.), zaključila pregovore o članstvu u EU, potpisala ugovor o pristupanju i koja čeka utvrđen datum pristupanja Evropskoj uniji.

Za državu pristupnicu u ovom ‘’prelaznom’’ periodu osigurani su posebni aranžmani: redovno se infor-miše o zakonodavstvu EU, konsultuje, ima mogućnost davanja mišljenja na prijedloge propisa, dodjeljuje joj se status posmatrača u svim relevantnim institucijama EU te ima pravo da izno-si svoje stavove, ali ne i da glasa.

Evropske unije i država članica.Povelja odražava privrženost Evrop-

ske unije malom i srednjem preduzetni-štvu kao najvažnijem izvoru novih ra-dnih mjesta, inovativnosti, ekonomskoj dinamici i socijalnoj uključenosti.

IPF(INFRASTRUCTURE PROJECT FACILITY-IPF)

Donatorska zajednica prepoznala je finansiranje infrastrukture kao jedan od preduslova za socio-ekonomski razvoj regije zapadnog Balkana. U tu svrhu pokrenuta je inicijativa za uspostavlja-nje infrastrukturnog okvira za zapadni Balkan do 2010. godine. Kao jedan od instrumenata u okviru ove inicijative 2007. godine uspostavljena je Podr-

Vijeća Evrope (CEB) i njenim partnerom KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau). U okviru instrumenta IPF djeluju Podr-ška infrastrukturnim projektima – teh-nička pomoć (IPF-TA) i Podrška infra-strukturnim projektima na opštinskom nivou (IPF-MW).

NADLEŽNOSTI ZAJEDNICE (COMMUNITYCOMPETENCE)

Pod pojmom nadležnosti Zajednice podrazumijevaju se nadležnosti Evrop-ske unije koja su joj u određenim obla-stima povjerile države članice. Zavisno od načina dodjele, razlikuju se tri vrste nadležnosti.

eksplicitne nadležnosti: odno-•se se na precizno definisane i nadležno-sti koje poizilaze iz osnivačkih ugovora i njihovih revizija,

implicitne nadležnosti: odno-•se se na nadležnosti u oblasti vanjskih odnosa (odnosa s trećim zemljama) i proizilaze iz eksplicitnih nadležnosti. Tako npr. tamo gdje Zajednica ima ek-splicitne nadležnosti (npr. transport), takođe ima nadležnost da u istoj oblasti zaključuje ugovore s trećim zemljama;

supsidijarne nadležnosti: kada •Zajednica nema eksplicitne ni impli-citne nadležnosti za postizanje ciljeva vezanih za unutrašnje tržište, a koji su postavljeni ugovorima, Vijeće EU može, djelujući, da preduzme mjere koje sma-tra potrebnim. Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predviđa se uvođenje nove klasifikacije nadležnosti Evropske unije pa bi tako trebalo da postoje tri kategorije nadležnosti:

isključive nadležnosti: odnose •se na nadležnosti koje ima isključivo Evropska unija, a imala bi ih u oblastima kao što su carinska unija, zajednička tr-govinska politika i konkurencija;

podijeljene nadležnosti: odno-•se se na nadležnosti koja dijele Evropska unija i njene države članice, a obuhvata-la bi oblasti kao što su: zaštita okoline, transport i zaštita potrošača, sloboda, pravda i sigurnost.

Podrška, koordiniranje i do-•punjene aktivnosti država: odnose se na nadležnosti Evropske unije da samo podržava aktivnosti država članica, a obuhvatala bi oblasti kao što su: kultu-ra, obrazovanje i industrija.

ška infrastrukturnim projektima (IPF). Ovaj instrument namijenjen je Albaniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvat-skoj, Makedoniji, Srbiji, Turskoj i Koso-vu pod Rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a 1244/99. Cilj ovog instrumenta je pružanje pomoći zemljama kandidatki-njama i potencijalnim kandidatkinjama iz regije da lakše dođu do finansijskih sredstava za infrastrukturne projekte od državnog, regionalnog i opštinskog značaja. Finansijska sredstva (grantovi i krediti) u okviru IPF-a daju podršku prili-kom pripreme i realizacije infrastruktur-nih investicionih projekata iz sljedećih sektora: zaštita okoline, transport, energija, socijalni sektor. IPF se zasniva na saradnji zemalja korisnica pomoći s međunarodnim finansijskim institucija-ma: Evropskom investicionom bankom (EIB), Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD), te Razvojnom bankom

EVROPSKA POVELJA O MALIM PREDUZEĆIMA (EUROPEAN CHARTER FOR SMALL ENTERPRISES EUROPEAN COMMUNITY-SME)

Evropska povelja o malim pre-duzećima je dokument koji je usvojilo Evropsko vijeće na samitu u Santa Ma-ria de Feira 2000. godine. Povelja pozi-va države članice i Evropsku komisiju da preduzmu akcije s ciljem davanja po-drške malim i srednjim preduzećima u sljedećim oblastima: obrazovanje i obu-ka, pokretanje posla, zakonodavni okvir, dostupnost vještina, bežični pristup, porezi, tehnološki kapaciteti, „e-posao“ modeli i vrhunska podrška malim pre-duzećima, jaka i efikasna predstavništva interesa malih preduzetnika na nivou


www.pkcg.org


Mogućnost uvođenja naponskog nivoa 20 kV U EES Crne Gore

Glavni benefit – smanjenje gubitaka na mreži

-Kako bi se skratile velike dužine iz-voda 0,4 kV, a time smanjili nedopustivo visoki padovi napona, potrebno je zna-čajno povećanje mreže 10(20) kV, kao i broja TS 10(20)/0,4 kV. Skraćivanjem du-žina izvoda 0,4 kV potrošač se približava naponskom izvodu 10(20) kV,

-Bez potpune rekonstrukcije, od-ređeni djelovi postojeće mreže 10 kV se mogu koristiti na naponskom nivou 20 kV,

-Prelazak na naponski nivo 20 kV uti-če na veću pouzdanost pogona

-Zvjezdište u tački napajanja treba uzemljiti radi smanjivanja unutrašnjih prenapona,

-Kablovi 10 kV sa papirnom izolaci-jom se mogu koristiti i na naponskom nivou 20 kV,

-Kablovske glave nazivnog napona 10 kV potrebno je zamijeniti odgovara-jućim kablovskim glavama 20 kV, a po-trebno je zamijeniti i kablovske spojnice 10 kV,

-Kod nadzemnih vodova potrebno je izolatore nazivnog napona 10 kV za-mijeniti (kroz tekuće održavanje) odgo-varajućim izolatorima za naponski nivo 20 kV.

Za ovaj proces (u HEP-u) je pravilni-kom propisan rok od 10 godina.

Uvođenje transformacije 110/10(20) kV i ukidanje napona 35 kV

Nedostatak prenosne moći posto-jeće elektrodistributivne mreže 35 kV i transformacije 35/10 kV, kao i opravda-no izbjegavanje daljih ulaganja u dotra-jale vodove i postrojenja 35 kV (zastarje-la oprema i rješenja), su osnovni razlozi za napuštanje naponskog nivoa 35 kV.

Proces napuštanja naponskog nivoa 35 kV (mreže 35 kV) i prelazak na trans-formaciju 110/10(20) kV nije direktno (nužno) povezano s procesom zamjene napona 10 kV naponom 20 kV, ali, u konačnom, njihova koordinacija utiče

-Kablovi s izolacijom od plastičnih masa(osim umreženog polietilena) ima-ju veliku učestalost kvarova, tako da se treba predvidjeti njihova zamjena novim kablovima nazivnog napona izolacije 24 kV,

-Cijene novih transformatora 10(20)/0,4 kV su oko 5-10% veće od cije-ne transformatora 10/0,4 kV. Ove cijene zavise i od snage transformatora,

-U zavisnosti od gustoće potrošnje definiše se optimalan broj i instalisa-na snaga transformatora 10(20)/0,4 kV na nekom području. Vangradske TS 10(20)/0,4 kV dimenzionisane su tako da prihvate relativno veliku potrošnju preko dugačkih izvoda (uglavnom ne-dovoljnih presjeka) sa velikim padovima napona. Da bi se ovakvo stanje popravilo i pratio planirani porast potrošnje, razvoj treba zasnivati na interpolaciji novih TS 10(20)/0,4 kV u postojeću mrežu niskog napona,

-Postojeća mreža niskog napona u vangradskim mrežama uglavnom nije optimalno izgrađena. Razvoj mreže ni-skog napona treba uraditi sa kratkim izvodima niskog napona. Pitanje snab-dijevanja povećanog opterećenja u po-stojećoj mreži niskog napona se reša-va: većim brojem kratkih izvoda niskog napona i ugradnjom novih trafostanica 10(20)/0,4 kV, relativno male nazivne snage. Ovakva koncepcija razvoja mre-že niskog napona je jeftinija od zamjene provodnika malog presjeka novim dioni-cama sa SKS-om.

rIJ

Eč

St

rU

čN

JAK

A

Zamjena naponskog nivoa

10 kV sa 20 kV

Nedostatak prenosnog kapaciteta postojeće mreže 10 kV je osnovni razlog za uvođenje novog naponskog nivoa 20 kV. Kod kablovskih mreža 10 kV ovaj pro-blem se odnosi na strujno opterćenje provodnika, dok se u nadzemnim mre-žama problem svodi na dopušteno od-stupanje napona.

Kod izgradnje novih i rekonstrukcije postojećih objekata distributivne mreže treba uraditi sledeđće :

-Sve nove nadzemne vodove, nove kablove, TS 10/0,4 kV i linijske rastavlja-če u mreži 10 kV treba graditi sa stepe-nom izolacije 24 kV,

-Vodove 10(20) kV treba izvoditi na betonskim stubovima, a mogu se koristi-ti i drveni stubovi, Za ovaj naponski nivo treba izbjegavati značajno skuplje čelič-no rešetkaste stubove,

-Novi magistralni nadzemni vodovi i rekonstruisani vodovi 10(20) kV trebaju imati provodnike tipa Al/Č 3x95 mm2,

-U visoko urbanizovanim područjima i područjima sa nepovoljnim klimatskim uslovima prednost u izgradnji imaju kablovi. Pored ovoga, savremeni način polaganja omogućava da kablovi ozbilj-no konkurišu nadzemnim vodovima za naponski nivo 20 kV. Vrijeme prelaska na naponski nivo 20 kV će prvenstveno zavisiti od dužine postojećih 10 kV ka-blova, koji se neće uvijek moći brzo za-mijeniti,

Uvođenje naponskog nivoa 20 kV može biti perspek-tiva daljeg razvoja distributivne mreže u Crnoj Gori, a smanjenje gubitaka u ovoj mreži je najveći benefit ovakvog zahvata, kaže mr Boško Bogetić u tehničko-ekonomskoj analizi u kojoj sagledava opravdanost prelaska na naponski nivo 20 kV. U prethodnom broju ,,Glasnik“-a objavili smo dio teksta ovog autora, a u ovom nastavak njegove analize.


[email protected]

47

na smanjenje ukupnih troškova razvoja srednjenaponske 20 kV mreže. Djelimič-na povezanost ovih dvaju procesa se, prema Strategiji razvoja energetike Crne Gore, ogleda u sledećem:

-Cilj prelaza s naponskog nivoa 10 kV je zamjena mreže 10 kV mrežom 20 kV,

-Cilj uvođenja direktne transformaci-je 110/10(20) kV je u prvom redu „pre-skakanje“ dodatne međutransformacije 35/10(20) kV i izbacivanje mreže 35 kV,

-Jedan proces nije u pravilu uslovljen drugim, ali,

-Koordinacija dva procesa vrlo često omogućava sinergijski efekat u pogledu minimiziranja ukupnih troškova razvo-ja mreže srednjeg napona, osobito u pogledu kriterija pouzdanosti pogona, odnosno kvaliteta napajanja (iznosa na-pona i stalnosti napajanja)“

Direktna transformacija 10/10(20) kV predstavlja zamjenu za transforma-ciju 110/35 kV i za transformaciju 35/10 kV.

Da bi se ovakav proces zamjene re-lizovao, neophodno je uraditi tehničko-ekonomsku analizu koja, prema Stra-tegiju razvoja energetike u Crnoj Gori, podrazumijeva sledeće :

-„Analizu stanja svih mjerodavnih djelova distributivne mreže na posmatra-nom području (TS 110/35 kV, 110/10(20) kV, vodova 35 kV, TS 35/10(20)kV, mreže 10(20) kV;

-Detaljne energetske proračune u mreži 35 kV, za sadašnje i buduće sta-nje;

-Upoređenje mogućih tehničkih rješenja, posebno koncepcije utemelje-ne na izgradnji direktne transformacije 110/10(20) kV (što znači odumiranje mreže 35 kV) te koncepcije bazirane na daljem širenju mreže 35 kV; pri tome, osim energetske analize posebnu pozor-nost treba posvetiti realizaciji dotrajalih djelova mreže 35 kV i postrojenja 35 kV u transformatorskim stanicama;

-Upoređenje ekonomskih pokazate-lja za sve posmatrane mogućnosti.

Samo nakon sprovođenja ovih anali-za se može donijeti odluka o (ne)oprav-danosti izgradnje nove TS 110/10(20) kV, nezavisno od raspoložive snage transfor-macije u postojećim TS 110/35 kV“. Ele-mente ekonomske analize čine troškovi gubitaka električne energije i snage, kao i troškovi neisporučene energije i snage.

Postojeća mreža 35 kV i trafostani-ce 35/10 kV se koriste do raspoložive

snage. Umjesto rekonstrukcije i poja-čanja postojeće mreže 35 kV, treba da se ugrađuju nove TS 110/10(20) kV sa preklopivim ili prespojivim transforma-torima. Ako nijesu ispunjeni uslovi za prelazak na naponski nivo 20 kV, potro-šači se i dalje napajaju iz mreže 10 kV. U slučajevima, kada je neophodno izvr-šiti rekonstrukcije TS 35/10 kV, tada se može uraditi privremena rekonstrukcija sa novim traformatorima 35/10(20) kV, uz ostavljanje mogućnosti za izgradnju TS 110/20 kV, kao konačno rješenje.

Kod potrebe istovremenog pogona TS 110/10(20) kV i TS 35/10(20) kV ( sa dvostrukim sekundarnim naponom, ne-ophodno je obezbijediti dokumentaciju za povezivanje ovakvih privremenih rje-šenja, kako bi se ove TS mogle koristiti do konačnog uvođenja naponskog nivoa 20 kV u dijelu distributivne mreže.

Kada je u pitanju elektrodistributiv-na mreža 35 kV i njeno postepeno uki-danje, treba voditi računa o sledećem:

-Prilikom rekonstrukcije postojećih: TS 35/10 kV, TS 35/6 kV, 35/0,4 kV i TS 10/0,4 kV, treba ugrađivati opremu sa stepenom izolacije 24 kV,

-Za nove vodove 35 kV treba koristiti betonske stubove bez zaštitnog provo-dnika,

-Na lokacijama gdje se ne mogu ko-ristiti betonski stubovi, treba ugrađivati čelično-rešetkaste stubove bez zaštitnog užeta,

-Alternativno rješenje za vodove 35 kV je izgradnja vodova 110 kV, koji bi u prvoj fazi služili za mrežu 35 kV, a nakon toga (u konačnoj fazi izgradnje) služili za napajanje trafostanica 110/10(20) kV,

-Realna je opcija, da se umjesto nad-zemnih vodova 35 kV koriste kablovi 35 kV, s obzirom da im je cijena koštanja postala konkurentna u odnosu na nad-zemne vodove,

-Ako se pokaže, da nije opravdana izgradnja novih trafostanica 110/10(20) kV(obično, na području manjih grado-va), tada je potrebna izgradnja novih tra-fostanica 35/10(20) kV. Ove trafostanice bi u prvoj fazi radile sa transformacijom 35/10 kV, a nakon toga, kada se stvore uslovi kao trafostanice 35/20 kV.

-Za ruralna područja (gdje već po-stoje izgrađeni vodovi 110 kV) može se izgraditi tipizirano-pojednostavljeno rje-šenje jednotransformatorske trafostani-ce 110/10(20) kV sa ugrađenim transfor-matorom male snage od 8 do 10 MVA.

-Tehnološka zastarjelost postroje-nja 35 kV i 10 kV se odnosi na sledeću opremu: malouljne prekidače, elektro-mehaničke zaštite, sisteme jednosmjer-nog razvoda, sistem za kompenzaciju reaktivne snage i nedostatka sistema za uzemljenje neutralne tačke.

-Poseban problem može da bude nabavka rezervnih djelova i održavanje opreme, a što se može očekivati za nare-dnih 10 do 15 godina. Pošto se očekuje da će: TS 110/10(20) kV i TS 35/10(20) kV, sa ugrađenom zastarjelom tehnolo-gijom, biti u funkciji do 2020-2025 godi-ne, potrebno je u njima ugraditi sledeću opremu: sklopne blokova s integrisanom numeričkom zaštitom za postrojenja 35 kV i 10(20) kV, postrojenje za uzemlje-nje neutralne tačke 10(20) kV, kondeza-torske baterije, sistem jednosmjernog napajanja, lokalni sistem za priključak na distributivnu dispečerski sistem i sa-monosive kablovske snopove na niskom naponu.

-Najsavremenije tehnologije treba koristiti samo onda kada je tehnički ne-ophodno, a ekonomski opravdano. Ako postojeća postrojenja i uređaji pouzda-no rade nije neophodno vršiti njihovu modernizaciju za naredni kraći period eksploatacije, odnosno nije opravdano ugrađivati novu opremu i uređaje, koji se u njihovom radnom vijeku neće moći iskoristiti.

-Nakon 2015. godine u distributivnoj mreži Crne Gore nije predviđena zna-čajnija izgradnja TS 35/10(20) kV zbog načelne orjentacije na direktnu trans-formaciju 110/10(20) kV i postepenog napuštanja naponskog nivoa 35 kV. Po-red ovoga, ukidanjem transformacuja: 110/35 kV, 35/10 kV, 35/6 kV i 35/0,4 kV, odnosno prelaskom na naponski nivo 20 kV, postojeći vodovi 35 kV se mogu kori-stiti u novoj 20 kV mreži. Postojeći vodo-vi 35 kV u svakom pogledu zadovoljvaju naponski nivo 20 kV, a u smislu unutra-šnjih i atmosferskih prenapona predsta-vljaju mnogo pouzdaniju izolaciju.

Mogućnost implementacije napon-skog nivoa 20 kV u EES Crne Gore

U Studiji razvoja mreže 110 i 35 kV Elektoenergetskog sistema Crne Gore (period 1992-2000. godina, sa vizijom do 2020. godina), u Programima razvoja i izgradnje novih elektroenergetskih obje-kat (EPCG), u Stabilizacionom programu

rIJ

Eč

St

rU

čN

JAK

A


www.pkcg.org


IJE

č S

tr

Uč

NJA

KA EPCG(iz 2001. godina), u Subsektorskoj

studiji- Energetika (iz 2005. godina) i u Konsolidovanom Biznis Planu EPCG za 2009. godinu (sa Predlogom za period 2009.-2013. godina) nije obrađivana mogućnost uvođenja naponskog nivoa 20 kV u distributivnoj mreži Crne Gore.

Za razliku od navedene dokumen-tacije, kroz Strategiju razvoja energe-tike RCG iz 2006. godine i u studijama Razvoja prenosne i distributivne mreže Podgorice i Nikšića do 2025. godine, analizirana je mogućnost prelaska na 20 kV naponski nivo. Prema ovoj doku-mentaciji, između ostalog, potrebno je uraditi sledeće:

-Energetsku analizu (tokova snaga i vrijednosti napona), kao i analizu po-uzdanosti pogona mreža 35 kV i 10 kV, odnosno ekonomsku analizu uvođenja direktne transformacije 110/20 kV. Na-kon ovih analiza može se donijeti od-luka o opravdanosti uvođenja napona 20 kV za pojedine objekte, za pojedina područja i na nivou Crne Gore. Za izradu ekonomske analize treba koristiti realne podatke o gubicima električne energije u ED mreži Crne Gore.

-Potrebno je iskoristiti transformaci-ju 110/10 kV u TS Podgorica 3 i Podgori-ca 4, kao i Podgorici 5 (u kojoj predstoji montaža opreme), kako bi se ugradili transformatori 110/10(20) kV, a na ni-ženaponskoj strani ugraditi opremu i kablove za naponski nivo 20 kV. U ovom periodu(do 2010. godina) je planirana i izgradnja TS 110/10 kV Kličevo u Nikšiću, TS 110/10(20) kV Tuzi (2015. godina), re-konstrukcija postojećih TS 110/35 kV Be-rane i Mojkovac (2020. godina), itd, itd..

-U Studijama za razvoj prenosne i di-stributivne mreža Pdgorice i Nikšiča(EKC-Beograd 2010. god.), za period do 2025. godine, je razmatrano postojeće stanje i moguće varijante prelaska na 20 kV naponski nivo. Pored ovoga, izvršena je uporedna analiza postojećeg sistema transformacija (110/35/10/0,4 kV), kao i dva scenarija prelaska sa 10 kV na 20 kV naponski nivo. Analiziran je scenario djelimičnog prelaska (hibridno rješenje) i scenario potpunog prelaska na 20 kV naponski nivo. Za implementaciju napo-na 20 kV su važni zaključci u Studijama: „Ekonomski neće uvijek biti opravdan prelazak na 110/20 kV s obzirom da je pojačanje 35 kV mreže često jeftinije rješenje. Međutim, u ekonomskoj ana-lizi potrebno je uvažiti buduću eksplo-

ataciju sa manjm troškovima i smanje-njem gubitaka u mreži prilikom rada na 20 kV i posmatrati investicije kao stra-tešku odluku za budućnost“. Za ED Pod-gorica se navodi : „U okviru ekonomske analize izvršena je procjena troškova punog prelaska na 20 kV u svim trafo poljima i oni iznose oko 41,5 miliona eura s tim da su u ovaj iznos uključeni troškovi djelimičnog prelaska na 20 kV od 7,3 miliona eura“, a godišnji gubici u ED Podgorica, u odnosu na postojeće stanje, će se smanjiti za 7,9 GWh.

-U područjima gdje se smatra oprav-danim uvođenje 20 kV naponskog nivoa , u narednih 20 godina , kod izgradnje i rekonstrukcije trafostanica 10/0,4 kV treba isključivo ugrađivati preklopive ili prespojive transformatore 10(20)/0,4 kV,

-Kod potpunog prelaska ED mreža Podgorice i Nikšića na 20 kV naponski nivo, ukidaju se transformacije 35/10 kV , odnosno postojeće TS 35/10 kV se pretvaraju u 20 kV rasklopišta,

-Uvođenje naponskog nivoa 20 kV u ED Nikšić (do 2020. god. kao djelimič-nio rješenje), treba postepeno realizo-vati na rubnom dijelu mreže, odnosno u reonima: Brezna, Plužine i Mratinje. Pored ovoga, kod kompletnog prelaska na naponski nivo 20 kV, predviđa se iz-gradnja novih TS 110/20 kV (Nikšić, Vi-lusi i Plužine). U Studiji EKC-a,između ostalog, se navodi: „..u ED Nikšić preko ova dva karakteristična režima procije-njeni su gubici za 2020. godinu sva tri režima u radu. Gubici se na nivou go-dine u režimu potpunog prelaska na 20 kV smanjuju za 42,4% ili u apsolutnim jedinicama za 5 459 MWh godišnje ma-nji u odnosu na postojeću konfiguraciju mreže sa 110/35/10/0,4 kV stepenima u trnsformaciji“.

Kao konkretan primjer mogućeg prelaska na naponski nivo 20 kV može da posluži područje Danilovgrada, koje je spojeno na prenosnu mrežu preko TS 110/35 kV Danilovgrad (TS Morava), odnosno koje se uglavnom napaja iz TS 35/10 kV Danilovgrad, čije stanje ne za-dovoljava, tako da je njena rekonstrukci-ja neophodna.

U TS Morava će biti ugrađeni novi tansformatori 110/10(20) kV snage (2x 20 MVA), a izgrađena dva vazdušna voda 35 kV (koji povezuju ove dvije TS), sa užadima Al/Č 3x35 mm2 . Ovi vodovi bi funkcionisali kao produžene 20 kV sa-

birnice TS 110/20 kV Morava, jer bi TS 35/10 kV Danilovgrad bila pretvorena u rasklopište 20 kV.

Značajna je i TS 35/10 kV Podanje (koja uglavnom koristi za napajanie reo-na Spuža), koja bi postupno postala ra-sklopište 20 kV, kroz proces održavanja i zamjene dotrajale opreme, odnosno rekonstrukcijom 10 kV vazdušnih vodo-va i zamjenom trafostanica 10/0,4 kV sa trafostanicama 20/0,4 kV. Nakon ovih aktivnosti, vazdušni vod 35 kV Danilov-grd-Podanje bi mogao biti stavljen pod napon 20 kV. Paralelno sa ovim aktivno-stima, potrebno je da se rekonstruiše priključenje MHE Glava Zete i MHE Slap Zete na naponski nivo 20 kV (premota-vanjem blok transformatora), a vazdušni vod 35 kV Danolovgrad-Glava Zete će se koristiti na naponu 20 kV .

Iskustva korišćenja napona 20 kV u našem okruženju i Evropskoj uniji

Kod direktne transformacije 110/20 kV se koriste transformatori snage 31,5 i 20 MVA. Primjena naponskog nivoa 20 kV je najdominantnija u Vojvodini. U skladu sa razvojem distributivne mreže, stečenim iskustvom u projektovanju, od-ržavanju i eksploataciji naponskog nivoa 20 kV, urađene su: Tehničke preporuke Poslovnog udručenja elektrodistribucija Srbije (1990.godine) i Podloge za tra-fostanicu 110/20 kV Elektrovojvodine (1992.godine) za uzemljenje neutralne tačke 20 kV u trafostanicama: 110/20 kV i 31,5(20) MVA, Analiza kablovske 20 kV mreže Vojvodine, Mjere za poboljšanje rada 20 kV mreže Vojvodine, itd. Preklo-pivi transformatori 10(20)/0,4 kV snage: 400, 630 i 1000 kVA se koriste za napa-janje distributivnih potrošača, dok se u industriji koriste transformatori snage 1600 i 2000 kVA. Nadzemni vodovi 20 kV se izvode na betonskim stubovima bez zaštitnog užeta, a kablovski vodovi u mreži 20 kV se uglavnom izvode jedno-žilnim kablovima sa izolacijom od umre-ženog polietilena, sa bakarnim ekranom i spoljnim polietilenskim plaštom preko ekrana. U praksi su prisutni i mješoviti vazdušni vodovi sa naponskim nivoima 20 kV i 0,4 kV.

Trafo reon jednog transformatora 110/20 kV snage 31,5 MVA obično ima sedam radijalnih izvoda, od kojih su pet kablovskih i dva vazdušna. Prve TS na iz-vodima su bile udaljene od napojne TS


[email protected]

49

rIJ

Eč

St

rU

čN

JAK

A110/20 kV, kod kablovskih izvoda 800 m, a kod vazdušnih 1000 m. U Elektro-vojvodini se prosječno godišnje izgradi ili rekonstruiše: dvije TS 110/20 kV, oko 150 km 20 kV vodova, rekonstruiše oko 30 km 10 kV vodova na 20 kV napon-ski nivo, a izgradi i rekonstruiše 200 TS 20/0,4 kV.

U Hrvatskoj Elektroprivredi (HEP) su stavljene u pogon prve TS 110/20 kV, 1987 godine.

1999. godine, u pogonu je bilo se-dam TS 110/10(20) kV i dvije TS 110/20 kV. Ugrađeni su transformatori snage 40 i 20 MVA. Tokom 1988. god. je izdata sa-glasnost (ZAOH) za tipske TS 10(20)/0,4 kV (kablovske-630 kVA i stubne-250 kVA). Iste godine je pokrenuto pitanje iz-vedbi distributivnih vodova SKS-om koji će se koristiti u reonima šuma, priobalja i kod skijališta. Kod rekonstrukcije po-stojeće mreže ugrađuje se i univerzalni srednjenaponski kabl 12 i 24 kV. Ovaj tip kabl se može polagati nadzemno, pod-zemno i podvodno, a ima izvanredna, mehanička svojstva, visoke energetske vrijednosti, ekološki je prihvatljiv, a eko-nomski opravdan, a koristi se u Skandi-navskim zemljama.

Prva TS 110/20 kV u Bosni i Herce-govini je stavljene pod napon u željezari Ilijaš 1973. godine. Pored ovoga, u po-gonu je veći broj trafostanica 110/20/10 kV. Generalno opredjeljenje JP Elektrpri-vrede BiH (nakon 1995. godine) je tro-naponski koncept napajanja 110/20/0,4 kV, odnosno donesena je odluka, da se na kompletnom području Elektrodistri-bucije Sarajevo ugrađuje samo 20 kV oprema. Očekuje se trajanje ovog pro-cesa od 15 do 20 godina. U skladu sa ovim izvršena je jedinstvena tipizacija 20 kV opreme i donesene su Tehničke preporuke na nivou JP Elektroprivre-da BIH. Kod izgradnje i rekonstrukcije mreže 10 kV, sva oprema se ugrađuje za naponski nivo 20 kV, odnosno, isključivo se ugrađuju preklopivi transformatori 10(20)/0,4 kV. U 2003. godini je bilo iz-građeno 7 597 km vodova 10(20) kV i TS 10(20)/0,4 kVA, snage 2 412 MVA.

Od svih država, formiranih na pro-storima bivše SFRJ, Elektrodistribucija Slovenije je najprije počela(i najdalje po-šla u korišćenju) da korisi 20 kV naponski nivo. Tokom 1960. godine su puštene pod napon TS 110/20 kV. Tokom 1972. godine je razmatrana tehnička i eko-nomska analiza varijantnih rješenja za

prelazak distributivne mreže određenih područja na 20 kV naponski nivo. Nakon 1970. godine, izgrađen je veliki broj TS 110/20 kV.

U Makedoniji je, 1970. godine sta-vljena pod napon prva TS 110/20. Duži-na ugrađenih 20 kV kablova (2003. go-dine), je iznosila 243,5 km, a vazdušnih vodova 487 km.

U Albaniji je aktuelna rekonstrukcija TS 110/20 kV: Tirana, Fier i Elbasan. Uku-pno je pušteno u pogon 29 trafostanica 20/0,4 kV.

Od država EU može se izdvojiti Elek-trodistributivna mreža Francuske (EDF), koja je najbolje izgrađena. U Francuskoj se već koristi transformacija 220/20 kV, a EDF može da služi kao primjer za razvoj naponskog nivoa 20 kV i mreže niskog napona u ED Crne Gore. Navo-di se specifično rješenje za napajanje električnom energijom centra Pariza, gdje se koristi jedno netipično rješenje sa kriterijum sigurnosti N-2 (kritrerijum dvostrukog kvara), odnosno transforma-cija 220/20 kV (Slka 5).U ovom slučaju, ovaj kriterijum je ekonomski opravdan, jer se koriste kružni tokovi niza glavnih saobraćajnica za polaganje brojnih ka-blova (arterija) srednjeg napona 20 kV. Visokonaponska kablovska mreža 220 kV obrazuje tri prstena (spoljnji, srednji i unutršnji). Na radijalnim vodovima se nalaze po tri TS 220/20 kV, a napajanje Pariza se bazira na prstenu VN vodova 400 kV.

Zaključci

U elektroenergetskom sistemu Crne 1. Gore se ne primjenjuje naponski nivo 20 kV, za razliku od elektroe-nergetskih sistema država Evropske unije i država u našem okruženju, gdje se decenijama ovaj naponski nivo uspješno koristi. Najveći pozitivni efekti kod prelaska 2. ED mreže na naponski nivo 20 kV se manifestuju u smanjenju gubitaka u distributivnoj mreži. Zamjenu naponskog nivoa 10 kV 3. naponskim nivoom 20 kV i izba-civanje naponskog nivoa 35 kV, odnosno uvođenje direktne trans-formacije 110/20 kV umjesto postojećih(110/10 kV, 35/10 kV i 110/35 kV) karakteriše postupnost i dugoročnost . Očekuje se, da ovaj proces, u ED mreži Crne Gore može

biti realizovan za 20 do 40 godina.Dalji razvoj ED mreže srednjeg na-4. pona u Crnoj Gori treba da se odvija u dvije faze. U prvoj fazi bi se izveo djelimični prelazak ED mreže 35 kV i 10 kV, na naponski nivo 20 kV, a u drugoj fazi:zamjena transformatora 110/35 kV i 110/10 kV transforma-torima 110/20 kV, pretvaranje po-stojećih TS 35/10 kV u rasklopišta 20 kV i osposobljavanje 20 kV vo-dova. Kod izgradnje novih i rekonstrukci-5. je starih TS 10/0,4 kV, u narednih 20 godina, treba ugrađivati isklju-čivo preklopive transformatore 10(20)/0,4 kV. Takođe, kod izgra-dnje novih i rekonstrukcije posto-jećih TS (110/35 kV i 35/10 kV), treba ugrađivati preklopive ili pre-spojive transformatore 110/10(20) kV i 35/10(20) kV. Pored ovoga, kod ugradnje novih i zamjene postoje-ćih kablova10 kV, treba ugrađivati kablove stepena izolacije 24 kV. Treba voditi računa, da se neke vr-ste ugrađenih 10 kV kablova mogu koristiti za naponski nivo 20 kV, kao i da kablovski vodovi mogu biti kon-kurentni vazdušnim vodovima. Vazdušni vodovi za naponski nivo 6. 20 kV se uglavnom izvode sa beton-skim stubovima bez zaštitnog užeta. Kod sanacije 10 kV dalekovoda sa drvenim stubovima(zamjena užeta i ugradnja nove 20 kV opreme), isti se mogu koristiti za vodove 20 kV, a mogu se izvoditi i kao mješoviti vodovi(za napone 20 kV i 0,4 kV). Prelaskom na jedinstveni srednje-naponski nivo 20 kV, postojeći vo-dovi 35 kV se mogu iskoristiti u no-voj 20 kV mreži.Navedenim aktivnostim treba da 7. prethodi energetska analiza tokova snaga, vrijednosti napona i analiza pouzdanosti pogona mreže sre-dnjenaponskih nivoa 35 kV i 10 kV. Na osnovu detaljne tehničko-eko-nomske analize može se donijeti odluka o opravdanosti uvođenja naponskog nivoa 20 kV u distribu-tivnoj mreži Crne Gore.

Iskustva elektroprivrednih organi-zacija u svijetu koje sprovode zamjenu 10 kV mreže i izbacivanje 35 kV mreže, uvođenjem naponskog nivoa 20 kV, uka-zuju, na(dugoročno) ekonomsko oprav-danje ovakvog zahvata.


www.pkcg.org


Predstavljamo

Privredna komora AustrijeIme komore: Privredna komora Austrije – Wirtschaftskammer Österreich

Članstvo: Obavezno

Broj članica: 551.423 (31.12.2011. sa mirujućim članstvom)

“Kad privredi ide dobro svima je dobro” (Geht´s der Wirt-

schaft gut, geht´s uns allen gut) zvaničan je slogan Privredne komo-re Austrije. Ovakav moto odražava suštinsku filozofiju jednog naroda pa ne čudi činjenica da se Austrija ubraja u jednu od najstabilnijih sv-jetskih zemalja koju i danas karakte-riše niska stopa inflacije, uspješno zaustavljen rast javnog duga i bu-džetska politika koja radi na balan-siranju budžeta. Ovaj slogan austrij-ske komore kao da daje odgovor na pitanje zbog čega je jedna relativno mala evropska zemlja veliki pokre-tač svih društvenih i ekonomskih kretanja koja su obilježla Evropu to-kom posljednjih vjekova.

Istorijat

Beč je 1848. godine doživio ne-koliko pobuna u borbi za više slo-bode, u kojima su pored studenata i radnika učestvovale i zanatlije. Uzrok tome je bila činjenica da je privreda, koja se nalazila u razvoju, bila ozbiljno sputana administrativ-nom kontrolom i miješanjem drža-

KO

MO

rE

EV

rO

PE

ve, a i porezi su bili veoma visoki. U Udruženju zanatlija je tako nastala ideja o osnivanju organizacije koja bi zastupala interese privrede i čije bi članstvo činili svi privrednici i koja bi, kao privredni subjekat i dio uprave zanatske delatnosti, bila izu-zeta iz državne administracije.

Ideja o liberalizaciji je pretho-dila i prvom Zakonu o Trgovinskoj komori koji je donet 1848. godine. Tim Zakona je u svim delovima mo-narhije ujednačeno osnivanje ta-kvih Komora i uvedeno obavezno članstvo kao i pravo Trgovinske ko-more na procjenu zakona i nacrta propisa.

Te iste godine konstituisana je prva Trgovinska komora Austrije (Handelskammer/HK). Jedan stan u Beču i 11 zaposlenih predstavlja-li su sedište ove nove organizacije. Kasnije se Bečka Trgovinska komora seli u Strauchgasse, zatim u Herren-gasse i 1877. godine u zdanje Bečke berze. Tek se 1907. godine useljava u zgradu, koju je projektovao arhi-tekta Ludwig Baumann, u kojoj se i danas nalazi Privredne komore Beča.

Posle Prvog svjetskog rata i pada monarhije, Narodna skupština traži reorganizaciju komorskog sistema, što je 1920. godine rezultiralo do-nošenjem savremenog Zakona o komori.

Trgovinska komora 1993. godine mijenja svoj naziv. Novo ime „Pri-vredna komora“ još jasnije ističe primarni zadatak same organizacije – angažovanje za cijelu privredu.

Struktura

Zvanični zastupnik interesa au-strijske privrede je cjelokupna or-ganizacija Privrednih komora, koju čine Privredne komore Austrije, sa sjedištem u Beču i devet pokrajin-skih privrednih komora koje su po-deljene na sedam grana: zanatstvo, industrija, trgovina, bankarstvo i osiguranje, transport i saobraćaj, turizam i slobodno vrijeme, infor-macija i konsalting. U Privrednoj komori Austrije kao i u pokrajinskim komorama pored ovih podjela po-stoje i odjeljenja koja se bave po-litičkim, organizacionim i uslužnim djelatnostima.

U svakom slučaju treba posebno istaći organizaciju AUSSENWIRT-SCHAFT AUSTRIA, koja je kao dio Privredne komore Austrije osnova-na još 1946. godine. Sa svojom mre-žom predstavništava za poslove pri-vrede širom svijeta pruža usluge u izvoznom sektoru. Preko ove mreže i pod sloganom „Austrija je svuda“ austrijskoj privredi se otvaraju po-slovne mogućnosti u inostranstvu i pruža se mogućnost novim predu-zećima za internacionalno poslo-vanje. Pruža im se čitav niz usluga kao što su, na primer, informacije o izvoznim tržištima, mogućnosti prezentacije austrijskih preduzeća u inostranstvu, posredovanje pri

Sjedište Privredne komore Austrije


[email protected]

51

KO

MO

rE

EV

rO

PE

uspostavljanju poslovnih kontaka-ta, konsalting, kao i pomoć oko rije-šavanja raznih problema.

Privredna komora Austrije u inostranstvu

Organizacija sa internacionalno prepoznatljivim nazivom ADVAN-TAGE AUSTRIA, preko svoje mre-že od preko 110 predstavništava u više od 70 zemalja širom svijeta, koja su formirana kao Trgovinska odeljenja ambasada Austrije, pruža austrijskim preduzećima i njihovim poslovnim partnerima širok spektar usluga. Ukupno 750 zaposlenih i 70 trgovinskih savetnika pružaju podr-šku u pronalaženju pravih kupaca, distributera i poslovnih partnera u Austriji. ADVANTAGE AUSTRIA godi-šnje organizuje više od 1.000 ma-nifestacija za uspostavljanje poslov-nih kontakata i pruža i usluge kao što su, na primer, uspostavljanje kontakata sa austrijskim preduzeći-ma koja traže uvoznike, distributere i agente prodaje, ali i informacije o Austriji kao poslovnom partneru i nastupu na njenom tržištu.

Komora danas, uloga i značaj

Austrijska preduzeća su zako-nom članice Privredne komore a ta široka osnova Privredne komore obezbjeđuje uticaj i težinu i time garantuje optimalno zastupanje svih austrijskih preduzeća.

Privredna komora Austrije ima 551.423 članica, od kojih najviše u Privrednoj komori Beča (22,50%). Sve članice su istovremeno članice više organizacija Privredne komo-re. Tako svaka članica pripada kako Privrednoj komori jedne pokrajine i odgovarajućoj strukovnoj grani, tako i Privrednoj komori Austrije i pripadajućem strukovnom udruže-nju.

Austrijski privredni model se bazira na elementima političke sta-bilnosti, socijalnom miru, harmoniji između sindikata poslodavaca i sin-dikata zaposlenih, stabilnoj unutra-šnjoj bezbjednosti i odličnoj inte-graciji u svjetsku privredu.

Posebno je produktivna sara-dnja između raznih interesnih gru-pa i političkih partija.

Jedan od faktora uspješnosti u pogledu razvoja austrijske pri-vrede predstavlja socijalno par-tnerstvo. Dobra saradnja između predstavnika zaposlenih i posloda-vaca bila je osnova za primjerene

“Privredne komore Austrije za-stupaju interese austrijskih predu-zeća, unapređuju privredu i preno-se znanje. U tom smislu osećamo društveno-političku obavezu prema ljudima koji žive u našoj državi“

plate i investicije. Socijalno par-tnerstvo je austrijska osobenost, koja prožima sve oblasti privredne i socijalne politike. Austrija važi za primer za sveobuhvatno i koordini-rano djelovanje sledećih interesnih zajednica: Privredne komore Austri-je, Poljoprivredne komore Austrije, Savezne radničke komore i Austrij-skog saveza sindikata. Komore su zakonski zastupnici interesa sa oba-veznom članarinom za poslodavce tj. zaposlene. Austrijski savez sindi-kata je udruženje sa dobrovoljnim članstvom.

Usluge

Kroz permanentan razvoj svojih uslužnih djelatnosti ova oblast da-nas obuhvata širok spektar organi-zacija, kao što su, na primer, služba za osnivanje preduzeća koja pruža profesionalnu podršku u počecima poslovanja, WIFI, institut koji već preko 60 godina predstavlja oliče-nje stručnog obrazovanja u obuke, Enterprise Europe Network, najveća poslovna servisna mreža u svijetu, koja obuhvata oko 600 partnerskih organizacija u 46 evropskih zema-lja i druge kooperacione partnere u Rusiji, SAD i Kini, spoljnotrgovin-skim organizacijama i drugim.

Andreas Haidenthaler, Trgovin-ski savetnik pri ambasadi Austrije

Privredna komora Tirola, kao re-gionalna austrijska komora, je još av-gusta 1985. godine odvojila sredstva Privrednoj komori Crne Gore koja su bila namijenjena za promociju crno-gorske privrede u Austriji. Planiranje ekonomskih odnosa sa inostranstvom Crne Gore u tom periodu bilo je re-alizovano uglavnom kroz Privrednu komoru Jugoslavije, kao krovnu orga-nizaciju jugoslovenske privrede, stoga ne može da čudi činjenica da su sred-stva počela ozbiljno da se koriste tek nakon 2000. godine. U prvo vrijeme Komora je, iz godine u godinu, finasi-rala nastup tadašnje Turističke organi-zacija Crne Gore na Sajmu „Ferien“ u Beču. Kada je mehanizam korišćenja sredstava jednom operacionalizovan, promocija crnogorske privrede u Au-

striji postala je jedan od prioriteta ekonomskih odnosa sa inostranstvom te su organizovane posjete crnogor-skih privrednika sajmovima turizma, građevinarstva itd. Takođe, sredstva su korišćenja i za organizaciju poslov-nih foruma Crne Gore i Austrije koji su mnogim crnogorskim preduzećima bili inicijalni kontakt za otpočinjanje saradnje sa kolegama iz Austrije.

Inače, 2006. Privredna komora Austrije je osnovala svoje predstavni-štvo u Podgorici koje snažno radi na razvoju bilateralnih privrednih odnosa između dvije zemlje. Rezultat saradnje Privredne komore Crne Gore i Kance-larije u Podgorici su brojni poslovni forumi, seminari, direktno posredo-vanje između austrijskih i crnogorskih preduzeća itd.

Dr Christoph Leitl, Predsednik Privredne komore Austrije


www.pkcg.org


Osnovna djelatnost mog biznisa je pružanje pravnih i ge-odetskih usluga. Planiram da proširim posao preko una-pređenja i razvijanja novih programa za edukaciju odra-slih. za poslovni uspjeh važna je vještina prevazilaženja teškoća i izbjegavanje skupih grešaka.

Velida Hodžić, ECO NOVA, rožaje

Izbjeći skupe greške, povećati šanse za uspjeh

Glasnik: Molim Vas da navedete kratku istoriju poslovanja Vaše firme: kako ste počeli, u kakvim uslovima, šta se u međuvremenu desilo i gdje ste sada? V. Hodžić: Uviđajući da je, 1998.

godine uveliko započeo proces tranzi-cije, te da neminovno dolazi do novog oblika organizovanja cjelokupnog dru-štva, odlučila sam da napustim firmu u kojoj sam radila 13 godina i da osnu-jem svoj biznis.

Konačno, 2000. godine, poslovna ideja: formiranje agencije za pružanje pravnih i admistrativnih usluga se uo-bličila, i pored brojnih poteškoća, od-ržala se do današnjeg dana. Uslovi u kojima je, firma “ECO NOVA” doo Ro-žaje, počela sa radom bili su relativno dobri. Naravno, za sve je bila potrebna podrška, koju sam imala od svih člano-va moje porodice.

Djelatnost firme je 2009. godine proširena. Danas se bavimo i geodet-skim uslugama, a u sastavu firme po-sluje i PJ Knjižara.

Glasnik: Direktor ste firme “ECO NOVA” bavite se pružanjem prav-nih i geodetskih usluga. Otkud ideja da se bavite baš ovim po-slom?

V. Hodžić: Činjenica da se bavim pružanjem pravnih usluga je logična, jer po struci sam diplomirana pravni-ca, i dugi niz godina sam ovaj posao radila u društvenoj firmi što mi je po-moglo da steknem potrebno iskustvo, znanje i vještine. Pored navedenih poslova, obavljam poslove stečajnog

upravnika, zatim, poslove medijatora - posrednika u mirnom rješavanju brač-nih sporova, za šta posjedujem licence Ministrastva pravde.

U 2012. godini moja firma je ste-kla licencu za obrazovanje odraslih sa namjerom da stečeno znanje i vještine prenesem na nezaposlena lica sa evi-dencije Zavoda za zapošljavanje. Sho-dno tome u narednom periodu plani-ram da radim na sopstvenom usavrša-vanju i pripremi stručnog kadra koji će raditi na razvijanju novih programa za edukaciju odraslih.

Glasnik: Kao uspješna preduze-tnica, izrazili ste spremnost da u okviru projekta Mreža mentora za žene preduzetnice svoja znanja i iskustva podijelite sa početnica-ma u biznisu kako bi one unapri-jedile svoj biznis i ostvarile lični i profesionalni razvoj. Koliko će, po Vašem mišljenju, realizacijom ovog projekta biti ostvareni po-stavljeni ciljevi.

V. Hodžić: Nema sumnje da je pro-jekat Mreža mentora za žene preduze-tnice ostvario postavljene ciljeve, jer su animirane preduzetnice koje imaju veliko iskustvo koje su prenošenjem svog znanja i podrškom novim predu-zetnicama ispunile svoje obaveze pre-ma zajednici i pojedincima.

Uloga mentora u fazi započinjanja biznisa je veoma važna, jer početnici se susreću sa ozbiljnim preprekama, kao što su: izbor oblika organizovanja poslovanja, planiranje, obezbjeđiva-nje novčanih sredstva, plasman svog

Pr

ED

Uz

Et

NIŠ

tV

O

proizvoda ili usluga tako da uz pomoć mentora, preduzetnica može izabrati najbolje rješenje za sebe i izbjeći sku-pe greške, odnosno, povećati šanse za uspjeh.

Glasnik: Kako iz sadašnje per-spektive vidite Vaš poslovni put?

Vještina poslovanja, između osta-log, ogleda se i u vještini prevazilažnja poteškoća sa kojima se danas susreće-mo, koje su rezultat svjetske ekonom-ske krize, i redovno se negativno od-ražavaju na manje firme. Namjeravam da nastavim i istrajem na poslu kojim se bavim, te planiram da radim na una-pređenju i razvijanju novih programa, sopstvenom usavršavanju i stvaranju jednog novog stručnog tima, koji bi svoje znanje i vještine prenio na nove preduzetnike. Na taj način bi sebi i drugima obezbijedila izvor zarade.

Glasnik: Kakvi su uslovi za bavlje-nje ovim poslom u Crnoj Gori?

V. Hodžić: Poslovni ambijent u Cr-noj Gori pruža jednake uslove za otpo-činjanje i bavljenje biznisom i ženama i muškarcima. Međutim, realnost je da

Velida Hodžić


[email protected]

53

Pr

ED

Uz

Et

NIŠ

tV

Osu svega 10% žena vlasnice preduzeća, a 2% njih vlasnice nekretnina, što po-kazuje da su žene u neravnopravnom položaju u odnosu na muškarce. Ra-zlog tome treba tražiti u činjenici da je ženama teže da obavljaju pojedine poslove i funkcije zbog usklađivanja brojnih obaveza u sopstvenom do-maćinstvu i odgajanju djece. Treba istaći i to da žene nijesu u dovoljnoj mjeri politički angažovane, a sva je prilika da je to neophodno za napre-dovanje i obavljanje važnih poslova.

Glasnik: Kako je biti preduzetni-ca u Crnoj Gori? Koji su najveći izazovi sa kojima ste se suočavali tokom Vaše karijere?

V. Hodžić: Prva barijera sa kojom sam se suočila, kada sam kao predu-zetnica počela sa biznisom, je kako uskladiti obaveze supruge i majke sa novim poslom, koji je zahtijevao ozbilj-njiji pristup, odvajanje više vremena i odricanja. Osim toga, u društvu gdje dominiraju muškarci, kao što je u Cr-noj Gori, žena se prvo u okviru svoje porodice, a zatim u spoljnjem svijetu mora izboriti za svoje mjesto. To može postići onda kada pokaže svoju odgo-vornost, znanje, vještine i snagu da se može baviti privatnim poslom i kad rezultati postanu mjerljivi profitom iz tog posla.

Glasnik: Zašto se po Vašem mi-šljenju relativno mali broj žena odlučuje se da pokrene sopstveni biznis?

V. Hodžić: Kad muškarci pokreću sopstveni biznis ne traže od nikoga do-zvolu, dok je kod žena obrnuta situacija. Uzroci su opšte poznati, poslovna tra-dicija u svijetu se uglavnom bazira na muškarcu. Međutim, to je stvar koja se mora mijenjati iz prostog razloga što je svakom društvu potrebno više preduze-tnika. Neiskorišćeni potencijal za rast i razvoj društva, su upravo ženska popu-lacija. Dakle, potrebni su programi za finansiranje i posticanje žena za pokre-tanje sopstvenog biznisa, vidljivi uzo-ri, promocija ženskog preduzetništva, podrška radu postojećih i potencijalnih preduzetnica, jer sve to predstavlja me-hanizme koji u velikoj mjeri mogu po-boljšati položaj žene u društvu.

Predsjednica i izvršna direktorica informatičkog gigan-ta IBM-a Virdžinija Džini rometi je najmoćnija žena u bi-znisu po izboru magazina Fortune.

lista magazina Fortune

čelnica IBM-a najmoćnija žena u biznisu

Na listi poznatog eko-nomskog časopisa

je 50 žena koje oblikuju budućnost tehnologije, odbrane i medija upra-vljajući kompanijama koje ukupno zarađuju više od trilion dolara. U Glasniku kratko pred-stavljamo prvih pet.

- Veteranka sa 31 godinom iskustva, Ro-meti je imala ključnu ulogu u velikim tranfor-macijama kompanije. Upravljala je preuzimanjem kuće PwC Consulting, što je posao vrijedan 3,5 milijardi dolara i koji je lansirao IBM u sferu pružanja usluga. Takođe je osmi-slila petogodišnji plan razvoja kompa-nije za čije je ostvarenje zadužena kao izvršna direktorica – navodi Fortune.

Virdžinija Rometi je inače prošle godine postala prva žena koja je preu-zela kormilo IBM-a, kompanije osnova-ne 1911, a koja godišnje prihoduje više od 100 milijardi dolara. Na prošlogodi-šnjoj listi časopisa Fortune Rometi je bila na sedmom mjestu.

Na drugom mjestu liste je izvršna direktorica kompanije Pepsi Indra No-oyi. Ona je tokom 2011. godine vodila bitku sa neistomišljenicima oko proši-renja asortimana tzv. „good for you“ proizvodima, koja je početkom ove završena time što ju je podržao bord direktora i odobrio povećanje budžeta za marketing.

Predsjednica i izvršna direktorica informatičke kompanije Hewlett-Pac-kard Meg Vitmen ove godine je treća

najmoćnija žena u biznisu.-Vitmen je trebalo da bude spasilac

kompanije, ali očekivani preokret u po-slovanju tek treba da se materijalizuje. Profit je u 2011. godini pao za 19%, a pad akcija u istom procentu zabilježen je ove godine. No, HP sa 127 milijardi godišnje prodaje daje Vitmanovoj veli-ku moć da vrati kompaniji raniju slavu – navodi Fortune.

Slijedi Irena Rosenfeld iz Kraft Fo-odsa, izvršna direktorica zaslužna za prošlogodišnju podjelu kompanije na dvije. Ona sada vodi Mondelez Inter-national, kompaniju koja proizvodi „grickalice“ i prihoduje 35 milijardi do-lara godišnje.

Na petom mjestu liste magazina Forbes je predsjednica borda direktora i izvršna direktorica hemijske kompa-nije DuPont Elen Kulman. Prije nego što je stupila na funkciju 2009. godine, ona je prodala svoj biznis sa bojom za automobile. Analitičari očekuju da će Kulman produbiti poslovanje kompa-nije u sferi poljoprivrede i proizvodnje zdrave hrane.


www.pkcg.org


Evropska banka za obnovu i razvoj (EBrD), Svjetska (SB) i Evropska investiciona banka (EIB) najavile su da će sa više od 30 milijardi eura pomoći oporavak ekonomija u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, uključujući i crnogorsku.

Banke

za oporavak ekonomija regiona 30 milijardi eura

Pomoć je, kako je navedeno u zajedničkom saopštenju tih in-

stitucija, direktan odgovor na kon-tinuirane uticaje krize u eurozoni na ekonomije regiona.

Inicijativa je napravljena po uzo-ru na sličan plan kojim su EIB, EBRD

Sanna Koritz

i SB 2009. i 2010. podržale ekonomi-je srednje Evrope, pogođena krizom likvidnosti, najavivši u početnoj fazi ukupno 24,5 milijardi eura pomoći.

Program pomoći obuhvatiće Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Bu-garsku, Češku, Hrvatsku, Estoniju,

Sv

Ije

t

Makedoniju, Mađarsku, Kosovo, Letoniju, Litvaniju, Crnu Goru, Polj-sku, Rumuniju, Srbiju, Slovačku i Sloveniju.

Novi program će biti usmjeren na podsticanje restrukturiranja, konsolidacije i diverzifikacije, kao i jačanja dugoročne konkurentnosti ekonomija u regiji kroz dugoročne kredite i kupovinu vlasničkih udje-la.

Najveći udio u najavljenom pa-ketu imaće EIB, 20 milijardi eura, uglavnom kroz dugoročne kredite privatnom i javnom sektoru.

Prioritet će biti obnovljivi izvo-ri energije i energetska efikasnost, inovacije i konvergentnost.

„EIB će kao banka Evropske unije podržati rast i zapošljavanje u regi-ji, imajući stalno na umu potrebu poboljšanja dugoročne konkuren-tnosti“, kazao je njen predsjednik Wolfgang Hoyer.

Udio Svjetske banke u pomoći iznosi 6,5 milijardi eura, objavila je Mina busines

Podaci o kretanju GDP-a u trećem kvartalu u zoni eura, objavljeni 15. novembra 2012. godine, govore da je euro-zona ušla u drugu recesiju u posljednje dvije godine.

Eurozona u recesiji

Aktivnost ekonomije euro zone smanjena je za 0,1 procenat dok

je EU uspjela da ostvari minimalni rast od 0,1 odsto.

Sterling je pao u odnosu na ame-rički dolar, kako je maloprodaja u Ve-likoj Britaniji neočekivano pala. Akcije u SAD su pale nakon što su objavljeni podaci da je broj zahtijeva za pomoć nezaposlenih porastao tokom prote-

kle nedjelje kako je prolazak uragana Sandy izazvao haos na tržištu rada.

Fjučersi su poništili raniji rast na-kon što je Wal-Mart Stores objavio izvještaj o zaradi koji nije ispunio oče-kivanja.

Cijena zlata pala je nakon što je izvještaj Svjetskog savjeta za zlato po-kazao da se globalna tražnja smanjila tokom trećeg kvartala, a dolar se za-

držao oko dvomjesečnog maksimuma smanjujući tražnju za alternativnim instrumentima, a time i zlatom.

Cijena sirove nafte kreće se oko nedjeljnog maksimuma nakon napada Izraela na pojas Gaze zbog povećane zabrinutosti da nestabilna situacija na Srednjem istoku može da ugrozi po-nudu.


[email protected]

55

Sv

Ije

t

Počeli su pregovori oko budžeta EU za period od 2014- 2020. godine. člani-ce su podijeljene u dva ta-bora u pregovorima oko budžeta- postoji 12 neto davalaca i 15 neto prima-laca.

EU budžet do 2020

Ko koga izdržava?

Kako objašnjava Dojče vele, neto davaoci primaju manje novca od

Brisela nego što daju za zajednički budžet. Neto primaoci primaju više pomoći i olakšica nego što daju Bri-selu.

Prema nacrtu budžeta EK za ovaj sedmogodišnji period predviđeni su rashodi od 1.075 milijardi eura. To je neto davaocima previše. Oni, uklju-čujući i Njemačku, zahtjevaju sma-njenje rashoda za 100 milijardi eura. Britanski premijer Dejvid Kameron želi da napravi korak dalje i smanji sumu za 200 milijardi.

Prema Evropskoj komisiji, najveći neto davalac je Njemačka (9 milijar-di), a slijede Francuska (6,4 milijar-de), Italija (5,9 milijardi), Velika Bri-tanija (5,6 milijardi) i Holandija (2,2 milijarde eura).

Vodeći neto primaoci su Poljska (11 milijardi), Grčka (4,6 milijardi), Mađarska (4,4 milijarde), Španija (2,9 milijardi) i Portugal (2,9 milijar-di).

Međutim kada se računa po glavi građanina EU, stvari stoje drugačije- Danci plaćaju najviše u budžet Unije, čak 150 eura po osobi, dok Njemač-ka prima najveću isplatu - 442 evra novčane pomoći od Brisela.

Udio u ovom sistemu preraspod-jele je stalni izvor svađa unutar EU. Od kraja 1980-ih, članice dogovara-ju višegodišnji budžet sa prihodima i rashodima za vremenski okvir od sedam godina.

zaključak samita ministara finansija zemalja Grupe 20 naj-razvijenih zemalja svijeta (G20) je da ne treba insistirati na mjerama štednje kako bi se smanjili budžetski deficiti, jer ih u protivnom stanje državnih finansija i kriza mogu još više pogoršati.

G20

Štednja će pogoršati finansijsku krizu

Ministri finansija Njemačke i Velike Britanije predložili su da najveće

ekonomije svijeta formiraju zajednički front u borbi protiv izbjegavanja plaćanja poreza u okviru internet trgovine i za to su, kako su kazali, dobile jaku podršku.

Internacionalne kompanije važan su izvor prihoda za svaku zemlju. One inve-stiraju, zapošljavaju radnike i plaćaju po-reze. Sa razvojem novih tehnologija razvi-jaju se i novi načini poslovanja, poput tr-govine na internetu. Ali, poreska politika ne prati korak s vremenom.

Ministri Volfgang Šojble i Džordž Ozborn smatraju da su standardi oporezi-vanja definitivno zastarjeli, što internacio-nalne kompanije obilato koriste.

“Dogovorili smo se da napravimo izmjene za internetske kompanije i one koje se bave onlajn trgovinom. Razgova-rali smo o njihovoj mobilnosti i izbjegava-nju plaćanja poreza”, kaže Šojble.

Posljednjih dana na vidjelo su izašli primjeri multinacionalnih kompanija, poput Starbaksa u Velikoj Britaniji, koje iz-bjegavaju plaćanje poreza u zemlji u kojoj su ostvarile milionske profite. Na taj način donose štete budžetima zemalja u koji-ma posluju, a u nezavidan položaj dovo-de domaće kompanije koje porez moraju platiti do posljednjeg eura.

„Naša poruka internacionalnim kom-panijama je: Želimo da vi budete uspješni i učinićemo sve kako bi naše ekonomije za vas bile konkurentne, ali morate platiti porez koji očekujemo od vas. Mislim da je to pošten dogovor između Vlade i kom-panija, od kojeg ćemo svi imati koristi”, rekao je Ozborn.

Devetnaest čelnika najjačih ekonomi-ja svijeta još jednom je iskoristilo priliku da pritisne Sjedinjene Američke Države da ne smanjuju javnu potrošnju i ne po-većavaju poreze, jer će se to negativno odraziti na globalnu ekonomiju iduće go-dine.

“Postoje pozitivni pomaci u američk-oj ekonomiji kada su nezaposlenost i tr-žište nekretnina u pitanju. Ali, sada smo postavljeni pred zid zbog fisklane litice”, smatra ministar ekonomije Španije Luis de Gindos.

Finansijski lideri G20 smatraju da novi Američki kongres mora promptno djelo-vati i odmah nakon izbora, kako bi stavio van snage zakon koji predviđa smanjenje javne potrošnje za 600 milijardi dolara i povećanje poreza. Ukoliko dogovor ne bude postignut, od 1. januara američkoj ekonomiji prijeti ponovni ulazak u recesi-ju, objavljuje Al Jazeera.


www.pkcg.org


Gradnja prvog puta od Cetinja do Krstca započela je 1879. godine, a završena naredne. Projektant je bio Josip Slade iz zadra, kojeg je angažovao kralj Nikola.

Izgradnja prvih puteva u Crnoj Gori

radovi se plaćali i žitom

Kada je Crna Gora 1878. godine, nakon završetka oslobodilačk-

og rata sa Turskom, postala slobo-dna međunardono priznata drža-va, na tadašnjoj teritoriji nije imala ni jedan metar kolskog puta. Zato je knjaz Nikola, iste godine, an-gažovao Josipa Sladea iz Zadra da projektuje puteve kroz Crnu Goru. Prema projektu ovog poznatog in-ženjera koji je učestvovao u izgra-dnji ne samo puteva, već i drugih objekta koji su se tada radili u Cr-noj Gori i koji ima važno mjesto u crnogorskoj „graditeljskoj” istoriji, izgrađen je put od Cetinja do Kr-stca što je bila granica sa Austrou-garskom i dalje prema Kotoru.

Josip Slade je, inače, u pamće-nju Crnogoraca toga vremena (a i kasnije, jer se ta priča prenosi s generacije na generaciju) ostao kao neko ko se toliko divio ljepoti knjaginje Milene, da je njoj u čast dionicu puta iznad Kotora, koja je

Sanna Koritz

inače zbog konfiguracije terena bila izuzetno teška, projektovao u obliku slova M. Kako god bilo, iz-gradnja tog puta počela je 1879. godine i završena je sljedeće.

Ubrzo poslije, tačnije 1881. go-dine, počela je i izgradnja puta od Cetinja do Rijeke Crnojevića. Glav-ni projektant bio je Mašo Vrbica, tada ministar unutrašnjih djela Crne Gore, a pomoćnik mu je bio Josip Slade. Za izgradnju ovog puta knjaz Nikola je izdvojio 70 hiljada forinti, dok je jedan dio troškova plaćan državnim žitom. Radovi su se izvodili po dionicama, a plaćani su zavisno od težine puta, pa je me-tar lakšeg plaćan šest, a težeg puta sedam forinti. Kao i sve poslove, iz-gradnju su pratili imovinsko pravni sporovi, a harala je glad, nije bilo dovoljno eksploziva i alata. Ipak, gradilo se sa entuzijazmom, jer se znalo da bez puteva nema ni na-pretka. Put završen u avgustu, šest

Vr

EM

EP

lOV

mjeseci od početka radova. Knjaže-vom kočijom od Cetinja do Rijeke Crnojevića prvi se provozao Mašo Vrbica, zabilježili su hroničari.

Zanimljivo je da je izgradnja puta od Rijeke Crnojevića do Podgorice počela tek 1890. godine. U među-vremenu, u Crnoj Gori je izgrađeno više puteva, poput puta od Plavnice do Podgorice (1886) i od Virpazara do Bara (1888). Međutim, put od Rijeke Crnojevića do Podgorice bio je od posebnog značaja, jer je tim putem prestonicu kasnije trebalo povezati sa ostalim djelovima Crne Gore, što je urađeno sa Nikšićem i Kolašinom.

Izgradnja puta od Rijeke Crno-jevića do Podgorice trajala je 100 dana i bila je pravi građevinski poduhvat tog vremena. Na ovom putu, dugom 28,5 kilometara, ra-dilo je oko četiri hiljade radnika koji su uglavnom plaćani žitom pa je ovaj put u narodu zato nazvan „žitni put”. U Podgorici je priređe-na svečanost prilikom dolaska prve kočije novim putem, u kočiji je bio vojvoda Božo Petrović, a sa njim i šef tadašnjeg francuskog diplo-matskog predstavništva u Crnoj Gori.

Inače, tokom 34 godine mira, od 1878.do 1912.godine (što je za tadašnju Crnu Goru bio relativno dug period), u Crnoj Gori izgrađe-no je ukupno 442,5 kilometara kol-skog puta. U tom periodu, najduža dionica gradila se od Podgorice do Kolašina, što je potrajalo sedam godina ,od 1901.do 1908.godine .Kasnije je taj put nastavljen pre-ma Andrijevici, tako da je 1910. godine, kada je Crna Gora posta-la kraljevina, u saobraćaj pušteno dodatnih 113 kilometara puta, pa je uoči Prvog svetskog rata, 1914.godine, na teritoriji Crne Gore bilo izgrađeno ukupno 535 kilometara kolskih puteva.

B.Pejović


[email protected]

57

zA

NIM

lJIV

OS

tI

Prema aktuelnoj listi, koju sastavlja nezavisna savjeto-davna organizacija “legatum institut”, a koja obuhvata 142 zemlje, Crna Gora se našla na 57. mjestu, a lider u re-gionu je Slovenija na 24. poziciji.

rangiranja

Koje su najprosperitetnije zemlje svijeta i gdje smo tu mi?

Godišnji indeks prosperiteta ra-čuna se posljednjih šest godina

i zasnovan je na osam kategorija: ekonomija, obrazovanje, preduze-tništvo i prilike, upravljanje, zdravlje, lična sloboda i sigurnost, te socijalni kapital. Na ovoj listi Crna Gora je na

Sanna Koritz

57. mjestu, dok je lider u regionu Slovenija koja je na 24. mjestu, a sli-jedi je Hrvatska koja je zauzela 50.

Indeks pokriva 96 posto svjetske populacije i predstavlja pokušaj ši-reg mjerenja ekonomske vitalnosti zemalja. Listu sastavlja nezavisna

savjetodavna organizacija 'Legatum institut'.

Prema posljednjoj listi koja obu-hvata 142 zemlje, Hrvatska je zau-zela 50. mjesto, Crna Gora se našla na 57. Makedonija je zauzela 75. mjesto, a Srbija 79. Albanija i Bosna i Hercegovina su se našle na 92. i 99. mjestu. Od svih zemalja iz regije, najbolju je poziciju zauzela Slovenija s visokim 24. mjestom.

Vodeće poizicije na listi zadržale su Norveška i Danska koje su i ove godine zauzele prva dva mjesta, dok je Švedska ove godine preskočila Australiju i Novi Zeland te zauzima treće mjesto. Na šestom se mjestu nalazi Kanada, slijedi je Finska, dok su Holandija i Švajcarska zauzele osmo i deveto mjesto. Među deset naboljih se ove godine našla i Irska.

Ono što je posebno zanimljivo jeste da je SAD po prvi put ove go-dine ispao s liste vodećih deset naj-prosperitetnijih zemalja, zauzevši 12. poziciju, odmah nakon Luksem-burga koji se nalazi na 11. mjestu, objavljuje Dnevnik.hr

Gdje žive najbogatiji?Azija sve više privlači najbogatije ljude

svijeta, tvrde finansijski stručnjaci. U redovnom godišnjem izvještaju "Siti prajvat" (City private) banke istaknuto je da je sve više azijskih država "dom" bo-gatih ljudi.

Na prvom mjestu liste navodi se Sin-gapur, a na drugo mjesto "ubacila" se jedna evropska država - Norveška. Treće mjesto zauzimaju Sjedinjene Američke Države, a za njima slijede Kina i Švajcar-ska.

"Stepen privlačnosti" države među bogatima, utvrđen je na osnovu bruto nacionalnog dohotka po glavi stanovni-ka, mada bi u obzir trebalo uzeti i druge faktore koji utiču na uvećanje bogatstva.

Stručnjaci koji su radili na izradi ovog izvještaja, predviđaju da će u budućnosti

Azija biti najveće utočište bogatih sa če-tiri prvoplasirane azijske zemlje.

Singapur

Norveška


www.pkcg.org


Crna Gora odlično prati trendove razvoja turizma i pre-poznata je kao jedinstvena zemlja, koja nudi autentičan doživljaj i ima idealne uslove za razvoj održivog turizma, smatra generalni sekretar Svjetske turističke organizaci-je taleb rifai.

turizam

Crna Gora odlično prati trendove razvoja turizma

Crna Gora odlično prati trendove razvoja turizma i prepoznata je kao jedinstvena zemlja, koja nudi auten-tičan doživljaj, bez stvaranja velikih konglomerata i mega hotela, ocijenio je je generalni sekretar Svjetske turi-stičke organizacije Taleb Rifai.

On je razgovarao sa pomoćnicom ministra održivog razvoja i turizma Oliverom Brajović i direktorom Naci-

onalne turističke organizacije NTOCG Sašom Radovićem o modelima daljeg razvoja crnogorske turističke destina-cije, učešću na međunarodnom tržištu i saradnji na međunarodnom nivou.

Takođe je potpisan etički kodeks između Svjetske turističke organizaci-je UNWTO i DRV-a o obavezivanju svih subjekata u branši o zaštiti ljudskih prava u turizmu, saopšteno je iz Mini-

We

LCo

me

starstva održivog razvoja i turizma.Gerneralni sekretar UNWTO-a je

istakao idealne uslove za razvoj od-rživog turizma u Crnoj Gori ističući prednost malog prostora i unikatnih prirodnih ljepota i atrkacija.

Rifai smatra da se Crna Gora razvi-ja u dobrom pravcu i da je, u odnosu na postavljene ciljeve i dinamiku nji-hovog sprovođenja, očekuje svijetla turistička budućnost.

Kao preporuku za naredne korake istakao je uspostavljanje bliže sara-dnje sa turističkom privredom regiona koja ne predstavlja konkurenciju već partnera u cilju boljeg i kvalitetnijeg prepoznavanja od strane međunaro-dnih turista.


[email protected]

59


www.pkcg.org

60

GLASNIK PKCG / novembar 2012 - · PDF fileCrnogorski javni dug, po Damjano-viću, čine...

Documents

Transcript of GLASNIK PKCG / novembar 2012 - · PDF fileCrnogorski javni dug, po Damjano-viću, čine...