Giao Trinh Luat Hien Phap

8/2/2019 Giao Trinh Luat Hien Phap

http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-luat-hien-phap 1/380

Trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n

Khoa LuËt

NguyÔn H÷u M¹nh

LuËt HiÕn ph¸p

Hµ Néi, 2008



Môc lôc

Ch¬ng 1: Lý luËn chung vÒ Ngµnh LuËt HiÕn ph¸p

I. Kh¸i niÖm ngµnh luËt HiÕn ph¸p, ®èi tîng ®iÒu

chØnh, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt

HiÕn ph¸p

II. Nguån vµ hÖ thèng LuËt HiÕn ph¸p

III. Quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p

Ch¬ng 2: Kh¸i qu¸t chung vÒ HiÕn ph¸p

I. Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña HiÕn ph¸p

II. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña HiÕn ph¸p

III. Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p

Ch¬ng 3: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña HiÕn

ph¸p ViÖt Nam

I. T tëng lËp hiÕn tríc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945

II. HiÕn ph¸p 1946

III. HiÕn ph¸p 1959IV. HiÕn ph¸p 1980

V. HiÕn ph¸p 1992

Ch¬ng 4: ChÕ ®é chÝnh trÞ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é chÝnh trÞ

II. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é chÝnh trÞ qua c¸c b¶n

HiÕn ph¸pIII. Mét sè néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é chÝnh trÞ theo

HiÕn ph¸p 1992 (®· söa ®æi, bæ sung)

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh trÞ

cña níc CHXHCN ViÖt Nam

Trang

7

8

9

11

14

16

19

20

24

2730

34

40

43

61

77

77

2



Ch¬ng 5: ChÕ ®é kinh tÕ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é kinh tÕ

II. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é kinh tÕ qua çc b¶n HiÕn

ph¸p

III. Mét sè ®iÓm míi cña HiÕn ph¸p 1992 (®· söa ®æi,

bæ sung) vÒ chÕ ®é kinh tÕ

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®é kinh tÕ

Ch¬ng 6: ChÕ ®é v¨n hãa, gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é v¨n hãa, gi¸o dôc, khoa häc vµ

c«ng nghÖ

II. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é v¨n hãa, gi¸o dôc, khoa

häc vµ c«ng nghÖ qua çc b¶n HiÕn ph¸p

III. Mét sè néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é v¨n hãa, gi¸o

dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ theo HiÕn ph¸p 1992

(®· söa ®æi, bæ sung)

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®é v¨n hãa, gi¸o

dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖCh¬ng 7: ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an ninh

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc

phßng vµ an ninh

II. Sù ph¸t triÓn cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng

vµ an ninh qua çc b¶n HiÕn ph¸p

III. Mét sè ®iÓm míi vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc

phßng, an ninh trong HiÕn ph¸p 1992 (®· söa ®æi,

bæ sung)

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i,

quèc phßng, an ninh

Ch¬ng 8: Quèc tÞch ViÖt Nam

81

86

94

95

98

101

109

110

111

114

120

122

135

3



I. Kh¸i qu¸t chung vÒ quèc tÞch

II. Quèc tÞch ViÖt Nam

Ch¬ng 9: QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt

Nam

I. Kh¸i niÖm quyÒn, nghÜa vô vµ chÕ ®Þnh quyÒn,

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam

II. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬

b¶n cña c«ng d©n qua çc b¶n HiÕn ph¸p

136

Ch¬ng 10: Bé m¸y nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ bé m¸y nhµ níc

II. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé m¸y nhµ n-íc CHXHCN ViÖt Nam qua çc thêi kú

Ch¬ng 11: Ph¸p luËt vÒ bÇu cö

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ bÇu cö

II. BÇu cö ®¹i biÓu quèc héi

III. Hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ bÇu cö

Ch¬ng 12: Quèc héi

I. VÞ trÝ, chøc n¨ng

II. ThÈm quyÒn

III. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng

IV. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi çc c¬ quan nhµ níc

kh¸c trong bé m¸y nhµ níc

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn tæ chøc vµ ho¹t ®éng

cña Quèc héi

Ch¬ng 13: Chñ tÞch níc


II. ThÈm quyÒn


142

152

167

174

194

197

198

200

205

209

213

214

216

4



IV. Mèi quan hÖ gi÷a Chñ tÞch níc víi çc c¬ quan kh¸c

trong bé m¸y nhµ níc

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn tá chøc vµ ho¹t déng

cña Chñ tÞch níc

Ch¬ng 14: ChÝnh phñ


II. ThÈm quyÒn


IV. Mèi quan hÖ gi÷a ChÝnh phñ víi çc c¬ quan nhµ níc



cña ChÝnh phñ

Ch¬ng 15: Héi ®ång nh©n d©n


II. ThÈm quyÒn


IV. Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi çc c¬quan nhµ níc kh¸c trong bé m¸y nhµ níc


cña Héi ®ång nh©n d©n

Ch¬ng 16: ñy ban nh©n d©n


II. ThÈm quyÒn


IV. Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi çc c¬ quan

nhµ níc kh¸c trong bé m¸y nhµ níc


cña ñy ban nh©n d©n

217

220

222

222

224

229

232

237

237

252

253

258

262

262

286

287

291

294

5



Ch¬ng 17: Tßa ¸n nh©n d©n


II. ThÈm quyÒn


IV. Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n víi c¸c c¬ quan



cña Tßa ¸n nh©n d©n

Ch¬ng 18: ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n


II. ThÈm quyÒn


IV. Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n víi c¸c

c¬ quan kh¸c trong bé m¸y nhµ níc


cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

294

296

300

305

310

310

312

315

319

6



Ch¬ng 1

Lý luËn chung vÒNgµnh luËt HiÕn ph¸p

I. Kh¸i niÖm ngµnh luËt HiÕn ph¸p, ®èi tîng ®iÒu

chØnh, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña Ngµnh luËt

HiÕn ph¸p

1. Kh¸i niÖm ngµnh luËt HiÕn ph¸p

Ngµnh luËt HiÕn ph¸p lµ mét ngµnh luËt ®éc lËp trong hÖ

thèng ph¸p luËt cña níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam,

bao gåm tæng thÓ çc quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh çc

quan hÖ x· héi c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt.

Trong ph¹m vi m«n häc LuËt HiÕn ph¸p, kh¸i niÖm LuËt

HiÕn ph¸p ®îc hiÓu lµ ngµnh luËt HiÕn ph¸p. M«n häc LuËt

HiÕn ph¸p kh«ng chØ nghiªn cøu çc quy ®Þnh hiÖn hµnh cñangµnh LuËt HiÕn ph¸p, mµ cßn nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t sinh,

ph¸t triÓn, còng nh c¬ së lý luËn cã liªn quan cña çc quy ®Þnh

Êy.

2. §èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt HiÕn

ph¸p§èi tîng ®iÒu chØnh cña mét ngµnh luËt nãi chung ®îc

hiÓu lµ nh÷ng quan hÖ x· héi ®îc çc quy ph¹m ph¸p luËt cña

ngµnh luËt ®ã ®iÒu chØnh. §èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh

7



luËt lµ c¨n cø c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt ngµnh luËt ®ã víi çc

ngµnh luËt kh¸c trong hÖ thèng ph¸p luËt.

Ngµnh luËt HiÕn ph¸p lµ mét ngµnh luËt trong hÖ thèng

ph¸p luËt, cã ®èi tîng ®iÒu chØnh lµ çc quan hÖ x· héi c¬ b¶n

nhÊt, quan träng nhÊt. Nh÷ng quan hÖ x· héi ®îc coi lµ quan

träng nhÊt lµ çc quan hÖ x· héi cã néi dung g¾n liÒn víi: (1)

x¸c ®Þnh chÕ ®é x· héi, x¸c ®Þnh nh÷ng nÒn t¶ng ®Ó x©y

dùng x· héi, nhµ níc; (2) x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n sèng trong x· héi Êy, nhµ níc Êy; (3) x¸c ®Þnh

viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc.

Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc quan hÖ x· héi cã néi

dung nªu trªn ®Òu ®îc LuËt HiÕn ph¸p ®iÒu chØnh. LuËt HiÕn

ph¸p chØ ®iÒu chØnh nh÷ng quan hÖ x· héi c¬ b¶n nhÊt trong

sè nh÷ng quan hÖ x· héi nªu trªn.

3. Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt

HiÕn ph¸pCïng víi ®èi tîng ®iÒu chØnh, ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh

cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p còng lµ c¨n cø ®Ó ph©n biÖt ngµnh

luËt HiÕn ph¸p víi çc ngµnh luËt kh¸c. Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh

cña mét ngµnh luËt nãi chung, lµ çch thøc t¸c ®éng cña çc

quy ph¹m ph¸p luËt vµo ®èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt

Êy.Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p lµ çch

thøc mµ çc quy ph¹m ph¸p luËt cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p t¸c

®éng vµo çc quan hÖ x· héi lµ ®èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh

luËt. Ph¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p mang

8



tÝnh mÖnh lÖnh, quyÒn uy. Bªn c¹nh ®ã, ngµnh luËt HiÕn ph¸p

cã ®èi tîng ®iÒu chØnh lµ çc quan hÖ x· héi, c¬ b¶n nªn th«ng

thêng çch thøc t¸c ®éng vµo çc quan hÖ x· héi lµ ®èi tîng

®iÒu chØnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p lµ quy ®Þnh nguyªn t¾c

chung øng xö cho lo¹i quan hÖ Êy. Trong mét sè trêng hîp, çc

quy ph¹m ph¸p luËt cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p cïng ®a ra çc

quyÒn, nghÜa vô cô thÓ.

II. Nguån vµ HÖ thèng luËt HiÕn ph¸p

1. Nguån cña LuËt HiÕn ph¸p

Nguån cña luËt HiÕn ph¸p lµ tæng thÓ çc v¨n b¶n quy

ph¹m ph¸p luËt cã chøa ®ùng çc quy ph¹m ph¸p luËt cÊu thµnh

nªn ngµnh luËt HiÕn ph¸p. Gåm çc h×nh thøc v¨n b¶n: HiÕn

ph¸p, LuËt, NghÞ quyÕt cña Quèc héi; mét sè Ph¸p lÖnh, NghÞ

quyÕt cña Uû ban thêng vô Quèc héi; LÖnh, QuyÕt ®Þnh cña

Chñ tÞch níc; NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ; QuyÕt ®Þnh cña Thñ

tíng ChÝnh phñ; Th«ng t cña Bé trëng, Thñ trëng c¬ quan ngang

bé, Ch¸nh ¸n TNND tèi cao, ViÖn trëng VKSND tèi cao; mét sè

NghÞ quyÕt cña H§ND, QuyÕt ®Þnh cña UBND. Trong chõng

mùc nµo ®ã, nguån cña luËt HiÕn ph¸p cßn ph¶i kÓ ®Õn Tuyªn

ng«n ®éc lËp vµ lêi nãi ®Çu çc b¶n HiÕn ph¸p cña Nhµ níc ta.

2. HÖ thèng LuËt HiÕn ph¸pHÖ thèng luËt HiÕn ph¸p gåm nhiÒu chÕ ®Þnh ph¸p luËt

kh¸c nhau, mçi chÕ ®Þnh ®iÒu chØnh mét lo¹i quan hÖ x· héi

nhÊt ®Þnh thuéc ®èi tîng ®iÒu chØnh cña ngµnh luËt HiÕn

9



ph¸p, çc chÕ ®Þnh Êy liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau t¹o thµnh mét

chØnh thÓ thèng nhÊt.

HÖ thèng luËt HiÕn ph¸p ®îc chia thµnh çc chÕ ®Þnh c¬

b¶n sau: (1) chÕ ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ; (2) chÕ ®Þnh vÒ

chÕ ®é kinh tÕ; (3) chÕ ®Þnh vÒ chÕ ®é v¨n ho¸, gi¸o dôc,

khoa häc, c«ng nghÖ; (4) chÕ ®Þnh vÒ quèc phßng, an ninh; (5)

chÕ ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n; (6)

chÕ ®Þnh vÒ bÇu cö; (7) chÕ ®Þnh vÒ Quèc héi; (8) ChÕ ®Þnh

vÒ Chñ tÞch níc; (9) ChÕ ®Þnh vÒ ChÝnh phñ; (10) ChÕ ®Þnh

vÒ Héi ®ång nh©n d©n; (11) ChÕ ®Þnh vÒ Uû ban nh©n d©n;

(12) ChÕ ®Þnh vÒ Toµ ¸n nh©n d©n; (13) ChÕ ®Þnh vÒ ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n.

III. Quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p

1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña quan hÖ ph¸p

luËt HiÕn ph¸p

Quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p lµ nh÷ng quan hÖ x· héi ®îc

quy ph¹m ph¸p luËt HiÕn ph¸p ®iÒu chØnh, quy ®Þnh çc

quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý ®èi víi çc chñ thÓ trong mèi quan

hÖ Êy. Çc quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý nµy ®îc Nhµ níc b¶o

®¶m thùc hiÖn b»ng cìng chÕ nhµ níc.

- Quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p lµ mét lo¹i quan hÖ ph¸p

luËt.

- Quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p h×nh thµnh trªn c¬ së çc

quy ph¹m ph¸p luËt HiÕn ph¸p.

10



- QuyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý cña çc bªn trong quan hÖ

ph¸p luËt HiÕn ph¸p ®îc ®¶m b¶o thùc hiÖn b»ng cìng chÕ nhµ

níc.

2. Çc yÕu tè cÊu thµnh cña quan hÖ ph¸p luËt

HiÕn ph¸p

a) Chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p

Chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p lµ nh÷ng chñ

thÓ ®îc çc quy ph¹m ph¸p luËt cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p ®iÒu

chØnh, quy ®Þnh çc quyÒn vµ nghÜa vô cô thÓ. Nh÷ng chñ

thÓ nµy tham gia vµo çc quan hÖ ph¸p luËt ®Ó hëng quyÒn vµ

lµm nghÜa vô trong quan hÖ Êy.

Chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p gåm: Nhµ níc,

çc c¬ quan nhµ níc, çc tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x· héi,

c«ng d©n ViÖt Nam, ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc tÞch,

nh÷ng ngêi cã chøc tr¸ch trong çc c¬ quan nhµ níc, çc ®¹i

biÓu Quèc héi, ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n, Héi ®ång bÇu

cö, Uû ban bÇu cö, Tæ bÇu cö… Trong sè çc chñ thÓ nµy, cã

mét sè lo¹i chñ thÓ ®Æc trng, chØ xuÊt hiÖn trong quan hÖ

ph¸p luËt HiÕn ph¸p.

b) Néi dung cña quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p

Néi dung cña quan hÖ ph¸p luËt HiÕn ph¸p lµ tæng thÓ çcquyÒn vµ nghÜa vô cña çc chñ thÓ trong quan hÖ ph¸p luËt

HiÕn ph¸p. Çc quyÒn vµ nghÜa vô ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së çc

quy ph¹m ph¸p luËt cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p ®iÒu chØnh quan

hÖ Êy.

11



Ch¬ng 2

Kh¸i qu¸t chung vÒ HiÕn ph¸p

I. Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña HiÕn ph¸p

1. Nguån gèc cña HiÕn ph¸p

ThuËt ng÷ HiÕn ph¸p ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö

ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. ThuËt ng÷ nµy b¾t nguån tõ ch÷

Latinh: “Constitutio” víi nghÜa lµ thiÕt lËp, x¸c ®Þnh. Tuy vËy,

trong mét kho¶ng thêi gian dµi, thuËt ng÷ nµy ®îc sö dông víi

nh÷ng nghÜa kh¸c nhau vµ kh¸c so víi quan niÖm hiÖn nay vÒ

HiÕn ph¸p.

Díi thêi Lam· cæ ®¹i, HiÕn ph¸p ®îc sö dông víi nghÜa lµ

mét h×nh thøc v¨n b¶n cña Hoµng ®Õ. Trung Hoa cæ ®¹i, HiÕn

ph¸p ®îc sö dông víi nghÜa lµ kû c¬ng, phÐp níc.

HiÕn ph¸p, theo quan niÖm hiÖn ®¹i, lµ mét ®¹o luËt c¬

b¶n, quan träng cña mçi quèc gia, cã néi dung x¸c ®Þnh chÕ

®é x· héi, x¸c ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n, x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ ho¹t

déng cña bé m¸y nhµ níc. Sự ra đời của Hiến pháp gắn liền với thắng lợi

của cách mạng tư sản, đồng thời đánh dấu sự chấm dứt của chế độ phong kiến,

chế độ chiếm hữu nô lệ. Trong Nhà nước chiếm hữu nô lệ, Nhà nước phong kiếnkhông hề biết tới Hiến pháp. Dưới chế độ phong kiến, vua hay hoàng đế được

coi là “thiên tử ”, thâu tóm trong tay toàn bộ quyền lực nhà nước: quyền đặt ra

pháp luật, quyền cắt cử quan lại để cai quản đất nước, quyền xét xử tối cao.

Người dân trong xã hội được gọi là "thần dân" đã bị tước đoạt cả các quyền tối

13



thiểu nhất của con người, như quyền sống, quyền tự do: Vua cho sống thì được

sống, vua bắt chết thì phải chết. Để hạn chế quyền lực vô hạn định của nhà vua,

tiến tới lật đổ chế độ thống trị hà khắc, độc đoán, chuyên quyền phong kiến, giai

cấp tư sản đã phát động cuộc cách mạng tư sản. Để tập hợp lực lượng giai cấp tư

sản cần đến một nền tảng lý luận để thuyết phục mọi người. Giai cấp tư sản đã

tìm đến những tư tưởng đòi hỏi sự phân chia quyền lực được nêu ra từ thời cổ

đại, phát triển chúng để phục vụ cho cuộc cách mạng tư sản.

Những khẩu hiệu đòi hạn chế quyền lực vô hạn của nhà vua, đòi hỏi

những quyền cơ bản của con người như: quyền sống, quyền tự do, bình đẳng,

công bằng đã được đông đảo các tầng lớp nhân dân ủng hộ và tham gia vào cuộc

cách mạng này. Cách mạng tư sản thắng lợi, Hiến pháp ra đời là sự kiện chính trị- xã hội quan trọng, khẳng định sự thống trị của giai cấp tư sản tiến bộ, đang lên

và là lực lượng đại diện cho một phương thức sản xuất mới -phương thức sản

xuất TBCN, một chế độ cai trị mới - chế độ dân chủ tư sản, đồng thời đánh dấu

sự rút lui khỏi vũ đài chính trị của giai cấp phong kiến cùng với chế độ cai trị

độc đoán, chuyên quyền của nó.

Văn bản có tính chất Hiến pháp đầu tiên ra đời trong cách mạng tư sản ở nước Anh (1640-1654) là đạo luật năm 1653 về "Hình thức cai quản Nhà nước

Anh, Xcốtlen, Ailen và những địa phận thuộc chúng" , trong đó quy định hình

thức tổ chức quyền lực mới. Hiến pháp Hoa Kỳ năm 1787, Hiến pháp của Pháp

năm, Hiến pháp Ba Lan năm 1791, Hiến pháp Na-uy năm 1814, Hiến pháp Bỉ

nam 1831, Hiến pháp Ac-hen-ti-na năm 1853, Hiến pháp Luych-xăm-bua năm

1868, Hiến pháp Thôy Sỹ năm 1874... Đến cuối thế kỷ thứ 18, ở nhiều nước

châu Âu đã có Hiến pháp và sự ra đời các bản Hiến pháp nói trên đánh dấu bước

khởi đầu lịch sử lập hiến của nhân loại. Hiện nay, trên thế giới có khoảng 190

nước có Hiến pháp và sự hiện diện của Hiến pháp được xem là dấu hiệu pháp lý

không thể thiếu của một Nhà nước dân chủ hiện đại.

14



2. B¶n chÊt cña HiÕn ph¸p

HiÕn ph¸p, víi t çch lµ mét ®¹o luËt c¬ b¶n, luËt gèc cña

Nhµ níc, v× vËy nã mang ®Çy ®ñ b¶n chÊt cña ph¸p luËt nãi

chung, ®ã lµ b¶n chÊt giai cÊp vµ b¶n chÊt x· héi. B¶n chÊt giai

cÊp ®îc thÓ hiÖn: HiÕn ph¸p lµ sù thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp

thèng trÞ, lµ c«ng cô ®Ó b¶o vÖ ®Þa vÞ vµ quyÒn lîi cña giai

cÊp thèng trÞ. B¶n chÊt x· héi cña HiÕn ph¸p ®îc thÓ hiÖn:

HiÕn ph¸p lµ tæng hîp cña çc quy t¾c xö sù c¬ b¶n nhÊt, quan

träng nhÊt gãp phÇn b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chung cña c¶ quèc

gia, d©n téc vµ toµn x· héi, lµ c«ng cô ®Ó duy tr× vµ thiÕt lËp

trËt tù, æn ®Þnh cña x· héi.

HiÕn ph¸p cßn thÓ hiÖn lµ ®¹o luËt c¬ b¶n, luËt gèc cña Nhµ

níc. Çc quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p trë thµnh nh÷ng nguyªn t¾c

tèi cao trong hÖ thèng ph¸p luËt quèc gia. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng

nguyªn t¾c c¬ b¶n trong HiÕn ph¸p, nhiÒu v¨n b¶n luËt vµ díi

luËt ®îc ban hµnh ®Ó triÓn khai, thùc hiÖn nh÷ng nguyªn t¾c

Êy. BÊt cø mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo tr¸i víi çc nguyªn t¾ctrong HiÕn ph¸p ®Òu bÞ coi lµ vi hiÕn vµ bÞ hñy bá, b·i bá theo

nh÷ng thñ tôc nhÊt ®Þnh.

HiÕn ph¸p cßn mang tÝnh nh©n b¶n ë viÖc ghi nhËn quyÒn

cña con ngêi. Th«ng qua HiÕn ph¸p, mäi ngêi trong x· héi tho¸t

khái th©n phËn “thÇn d©n”, ®îc trë thµnh “c«ng d©n” vµ ®îc

Nhµ níc ghi nhËn cho hëng nh÷ng quyÒn nhÊt ®Þnh. Theonguyªn t¾c, ®ã lµ nh÷ng quyÒn tèi thiÓu mµ c«ng d©n ®îc h-

ëng, çc v¨n b¶n kh¸c ®îc trao thªm quyÒn cho ngêi d©n, nhng

kh«ng ®îc h¹n chÕ bít nh÷ng quyÒn cña ngêi d©n ®· ®îc ghi

nhËn trong HiÕn ph¸p. Çc v¨n b¶n kh¸c còng kh«ng ®îc h¹n

15



chÕ, c¶n trë viÖc hëng thô çc quyÒn cña ngêi d©n ®îc ghi

nhËn trong HiÕn ph¸p.

HiÕn ph¸p cßn lµ c¬ së ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc cña çc c¬

quan nhµ níc, tr¸nh sù l¹m quyÒn cña çc c¬ quan nµy. HiÕn

ph¸p ghi nhËn nh÷ng quyÒn h¹n tèi ®a mµ çc c¬ quan nhµ níc

®îc hëng vµ nh÷ng nghÜa vô tèi thiÓu mµ çc c¬ quan nhµ níc

ph¶i thùc hiÖn. Çc v¨n b¶n kh¸c ®îc trao thªm nghÜa vô cho

çc c¬ quan nhµ níc, nhng kh«ng ®îc trao thªm çc quyÒn

ngoµi nh÷ng quyÒn mµ HiÕn ph¸p quy ®Þnh.

II. QU¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña HiÕn

ph¸p

1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña

HiÕn ph¸p trong x· héi t s¶n

HiÕn ph¸p ®îc h×nh thµnh cïng víi cuéc çch m¹ng t s¶n,

lµ s¶n phÈm cña çch m¹ng t s¶n. Trong cuéc çch m¹ng do giai

cÊp t s¶n l·nh ®¹o nh»m chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn, chèng l¹i

quyÒn lùc v« h¹n cña vua, chóa phong kiÕn. §Ó tËp hîp lùc lîng,

giai cÊp t s¶n ®· ®a ra yªu cÇu ph¶i x©y dùng HiÕn ph¸p nh»m

®Ó h¹n chÕ hoÆc xo¸ bá quyÒn lùc v« h¹n cña vua chóa phong

kiÕn. H×nh thøc h¹n chÕ hoÆc xo¸ bá quyÒn lùc ®îc thùc hiÖn

b»ng çch: xo¸ bá chÝnh thÓ qu©n chñ ®Ó x©y dùng chÝnh

thÓ céng hoµ hoÆc chØ h¹n chÕ quyÒn lùc cña nhµ vua b»ng

çch ¸p dông h×nh thøc chÝnh thÓ qu©n chñ h¹n chÕ.

Giai cÊp t s¶n tiÕp tôc phôc hng nh÷ng t tëng ph©n quyÒn

®· ®îc nªu lªn trong thêi kú cæ ®¹i, ph¸t triÓn chóng thµnh

nh÷ng häc thuyÕt ph©n quyÒn, tiªu biÓu nh häc thuyÕt ph©n

16



nhËn ®îc sù ñng hé cña d©n chóng, giai cÊp t s¶n còng ®· ph¶i

ghi nhËn vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ h¬n çc quyÒn chÝnh trÞ, kinh

tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña c«ng d©n. V× vËy, HiÕn ph¸p trong giai

®o¹n nµy ®· l¹i chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, tiÕn bé.

2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña

HiÕn ph¸p trong x· héi XHCN

HiÕn ph¸p XHCN ®îc h×nh thµnh g¾n liÒn víi cuéc çch

m¹ng v« s¶n. Giai cÊp v« s¶n ®· tiÕn hµnh phª ph¸n HiÕn ph¸p

t s¶n, chØ ra r»ng HiÕn ph¸p t s¶n cã b¶n chÊt chØ phôc vô cho

lîi Ých cña giai cÊp t s¶n. §ång thêi còng nhËn thÊy ®îc nh÷ng

gi¸ trÞ tÝch cùc cña HiÕn ph¸p, giai cÊp v« s¶n cho r»ng còng

cÇn ph¶i x©y dùng mét lo¹i HiÕn ph¸p míi cho mét x· héi míi, x·

héi XHCN. HiÕn ph¸p ®îc x©y dùng ®Ó ghi nhËn th¾ng lîi cña

giai cÊp v« s¶n, ghi nhËn nh÷ng nÒn t¶ng cña chÕ ®é XHCN,

ghi nhËn nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n, ghi

nhËn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc.

Trong giai ®o¹n ®Çu, tõ çch m¹ng th¸ng Mêi ®Õn n¨m

1945, HiÕn ph¸p XHCN chØ tån t¹i trong ph¹m vi néi bé quèc gia

(Liªn bang Nga, sau lµ liªn bang X«viÕt). Sau nµy, khi çc níc

XHCN kh¸c ®îc h×nh thµnh, cïng víi nã lµ sù ra ®êi cña çc b¶n

HiÕn ph¸p, nh: HiÕn ph¸p ViÖt Nam n¨m 1946, HiÕn ph¸p

Bungary n¨m 1947, HiÕn ph¸p Rumani n¨m 1948, HiÕn ph¸pCéng hoµ d©n chñ §øc n¨m 1949, HiÕn ph¸p Hungary n¨m

1949, HiÕn ph¸p Ba lan n¨m 1952, HiÕn ph¸p Trung Hoa n¨m

1954. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, khi çc níc XHCN ë §«ng ¢u tan r·

vµ quay trë l¹i víi h×nh thøc nhµ níc t s¶n, çc b¶n HiÕn ph¸p

18



XHCN ë çc níc nµy ®· ®îc thay ®æi, trë thµnh çc b¶n HiÕn

ph¸p t s¶n. HiÕn ph¸p XHCN hiÖn chØ cßn ¸p dông t¹i mét sè

rÊt Ýt quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam.

III.Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p

1. Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p theo h×nh thøc biÓu

hiÖn

a) HiÕn ph¸p thµnh v¨n

HiÕn ph¸p thµnh v¨n lµ HiÕn ph¸p ®îc biÓu hiÖn díi h×nh

thøc v¨n b¶n. Th«ng thêng lµ mét v¨n b¶n, trong trêng hîp ®Æc

biÖt, HiÕn ph¸p ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc nhiÒu v¨n b¶n. VÝ

dô nh HiÕn ph¸p Thôy §iÓn ®îc biÓu hiÖn th«ng qua çc ®¹o

luËt: LuËt vÒ chÝnh thÓ (1809), LuËt vÒ kÕ vÞ ng«i vua (1810),

LuËt vÒ nghÞ viÖn (1810), LuËt vÒ tù do b¸o chÝ (1812).

HiÕn ph¸p thµnh v¨n lµ mét ®¹o luËt c¬ b¶n, quan träng

nhÊt cña quèc gia, hiÖn nay ®a sè çc quèc gia sö dông HiÕn

ph¸p thµnh v¨n.

b) HiÕn ph¸p kh«ng thµnh v¨n

HiÕn ph¸p kh«ng thµnh v¨n lµ HiÕn ph¸p kh«ng ®îc thÓ

hiÖn díi h×nh thøc v¨n b¶n cô thÓ. HiÕn ph¸p kh«ng thµnh v¨n

®îc thÓ hiÖn th«ng qua çc quy ph¹m ph¸p luËt, çc quy t¾c

trong phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng, ¸n lÖ.HiÖn nay chØ cã mét sè Ýt quèc gia sö dông HiÕn ph¸p

kh«ng thµnh v¨n, nh: Anh, Niudilan, Isaren, Libia. HiÕn ph¸p

kh«ng thµnh v¨n kh«ng mang tÝnh long träng nh HiÕn ph¸p

19



thµnh v¨n, tuy vËy l¹i thuËn tiÖn trong thñ tôc th«ng qua vµ söa

®æi.

2. Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p theo néi dung

a) HiÕn ph¸p cæ ®iÓn

HiÕn ph¸p cæ ®iÓn lµ HiÕn ph¸p cã néi dung chñ yÕu quy

®Þnh vÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc, Ýt cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ

çc quyÒn tù do. HiÕn ph¸p cæ ®iÓn xuÊt hiÖn nhiÒu ë giai

®o¹n cuèi thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19. Tuy vËy, cã mét sè HiÕn

ph¸p ®îc ban hµnh trong thêi gian gÇn ®©y còng ®îc coi lµ

HiÕn ph¸p cæ ®iÓn. Mét sè b¶n HiÕn ph¸p cæ ®iÓn tiªu biÓu

nh: HiÕn ph¸p Hoa Kú 1787, HiÕn ph¸p ¸o 1920, HiÕn ph¸p

Ailen 1937, HiÕn ph¸p Thôy §iÓn 1974, HiÕn ph¸p Canada 1982.

b) HiÕn ph¸p hiÖn ®¹i

HiÕn ph¸p hiÖn ®¹i lµ HiÕn ph¸p cã néi dung ®îc më réng,

quy ®Þnh thªm nhiÒu quyÒn tù do cña c«ng d©n. Çc b¶n HiÕn

ph¸p hiÖn ®¹i tiªu biÓu nh: HiÕn ph¸p Ph¸p 1946, 1958; HiÕnph¸p Céng hoµ d©n chñ §øc 1949; HiÕn ph¸p çc níc XHCN.

3. Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p theo thñ tôc th«ng

qua

a) HiÕn ph¸p nhu tÝnh

HiÕn ph¸p nhu tÝnh lµ HiÕn ph¸p cã thñ tôc th«ng qua nhmét ®¹o luËt th«ng thêng.

b) HiÕn ph¸p c¬ng tÝnh

HiÕn ph¸p c¬ng tÝnh lµ HiÕn ph¸p cã thñ tôc th«ng qua

®Æc biÖt h¬n so víi çc ®¹o luËt th«ng thêng. TÝnh ®Æc biÖt

20



thÓ hiÖn ë chç: (1) cÇn cã mét c¬ quan ®Æc biÖt th«ng qua,

nh Quèc héi lËp hiÕn hoÆc th«ng qua toµn d©n biÓu quyÕt; (2)

thñ tôc th«ng qua chÆt chÏ, kh¾t khe h¬n thÓ hiÖn ë tr×nh tù

x©y dùng vµ th«ng qua HiÕn ph¸p, tû lÖ th«ng qua HiÕn ph¸p

cao h¬n møc qu¸ b¸n (trªn 2/3, hoÆc trªn 3/4).

4. Ph©n lo¹i HiÕn ph¸p theo b¶n chÊt giai cÊp

a) HiÕn ph¸p t s¶n

HiÕn ph¸p t s¶n lµ HiÕn ph¸p ®îc ban hµnh trong nhµ níc t

s¶n, víi b¶n chÊt lµ ý chÝ cña giai cÊp t s¶n ®Ó b¶o vÖ çc

quyÒn, lîi Ých cña giai cÊp t s¶n. HiÕn ph¸p t s¶n cã mét sè

®Æc trng:

(1) VÒ chÕ ®é x· héi: kh«ng cã quy ®Þnh râ vÒ tÝnh giai

cÊp, b¶o vÖ chÕ ®é t h÷u;

(2) VÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n: Sau chiÕn tranh

thÕ giíi lÇn thø hai, çc quyÒn tù do, d©n chñ ®· ®îc ghi nhËn

nhiÒu h¬n.(3) VÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc: ¸p dông thuyÕt ph©n

quyÒn.

b) HiÕn ph¸p x· héi chñ nghÜa

HiÕn ph¸p XHCN lµ HiÕn ph¸p ®îc ban hµnh trong nhµ níc

XHCN, víi b¶n chÊt lµ ý chÝ cña nh©n d©n lao ®éng, b¶o vÖçc quyÒn, lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng. HiÕn ph¸p XHCN cã

mét sè ®Æc trng sau:

21



(1) VÒ chÕ ®é x· héi: quy ®Þnh râ tÝnh giai cÊp, ghi nhËn

vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, b¶o vÖ c¬ së kinh tÕ x· héi

chñ nghÜa;

(2) VÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n: quy ®Þnh nhiÒu

quyÒn tù do, d©n chñ vµ c¸c quyÒn c«ng d©n kh¸c;

(3) VÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc: ¸p dông nguyªn t¾c tËp

quyÒn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau.

22



Ch¬ng 3

QU¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t

triÓn cña HiÕn ph¸p viÖt nam

I. T tëng lËp HiÕn tríc çch m¹ng th¸ng t¸m n¨m

1945

1. Hoµn c¶nh x· héi tríc çch m¹ng th¸ng T¸m

n¨m 1945 Tríc çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, níc ta lµ mét níc

thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, kh«ng cã sù tån t¹i cña HiÕn ph¸p.

Ph¸p luËt ®îc ¸p dông trªn l·nh thæ cña ViÖt Nam bao gåm

nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt cña chÝnh quèc (Ph¸p) nh÷ng quy

®Þnh do chÝnh quyÒn §«ng D¬ng vµ chÝnh quyÒn thùc d©n së

t¹i ®Æt ra vµ çc quy ®Þnh ph¸p luËt do bé m¸y chÝnh quyÒnphong kiÕn bï nh×n ban hµnh.

Sau khi næ ra çc cuéc çch m¹ng t s¶n ë Ch©u ¢u vµ

®ång thêi lµ sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu b¶n HiÕn ph¸p t s¶n.

Nh÷ng gi¸ trÞ cña nã ®èi víi viÖc h¹n chÕ quyÒn lùc cña nhµ

vua, x¸c lËp nh÷ng quyÒn c«ng d©n ®· cã nh÷ng ¶nh hëng

nhÊt ®Þnh ®Õn t tëng lËp hiÕn lóc bÊy giê. Mét sè cuéc çch

m¹ng cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn t tëng lËp hiÕn cña ViÖt Nam ®-

¬ng thêi nh: Çch m¹ng d©n chñ t s¶n Ph¸p 1789; çch m¹ng

Trung Hoa n¨m 1911; chÝnh s¸ch Duy t©n ë NhËt.

Nh vËy, tríc çch m¹ng th¸ng T¸m, lµ mét níc thuéc ®Þa,

kh«ng cã HiÕn ph¸p cña riªng m×nh, nhng phong trµo lËp hiÕn

23



ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· cã t¸c ®éng

kh«ng nhá ®Õn t tëng lËp hiÕn ë ViÖt Nam.

24



2. Çc t tëng lËp hiÕn

Trong thêi kú tríc çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, cïng víi

sù ¶nh hëng cña phong trµo lËp hiÕn ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, ë

ViÖt Nam tån t¹i hai khuynh híng lËp hiÕn ®èi lËp:

Khuynh híng, t tëng lËp hiÕn cña nh÷ng ngêi th©n Ph¸p

muèn x©y dùng mét nhµ níc qu©n chñ lËp hiÕn díi sù b¶o hé

cña Ph¸p. Hä muèn Ph¸p ban hµnh cho nh©n d©n ViÖt Nam

mét b¶n HiÕn ph¸p. §¹i biÓu cña khuynh híng nµy lµ: Bïi Quang

Chiªu, Ph¹m Quúnh, Lª V¨n B«ng, NguyÔn V¨n VÜnh, Ph¹m Huy

L¹c...

Khuynh híng, t tëng cña çc nhµ chÝ sü yªu níc muèn x©y

dùng mét nhµ níc ®éc lËp, x©u dùng mét b¶n HiÕn ph¸p cña

nhµ níc ViÖt Nam ®éc lËp, kh«ng phô thuéc vµo Ph¸p. §¹i biÓu

cho khuynh híng nµy lµ: Phan Chu Trinh, Phan Béi Ch©u; Huúnh

Thóc Kh¸ng.

T tëng lËp hiÕn cña NguyÔn ¸i Quèc chÞu ¶nh hëng cña tr-

êng ph¸i thø hai, t tëng nµy ®îc ph¸t triÓn sau khi ngêi tr¶inghiÖm thùc tiÔn ë çc níc t s¶n, tham gia quèc tÕ céng s¶n vµ

chÞu ¶nh hëng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin.

II. HiÕn ph¸p n¨m 1946

1. Hoµn c¶nh ra ®êi HiÕn ph¸p n¨m 1946

a) T×nh h×nh thÕ giíi ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®ang bíc vµo giai ®o¹n

cuèi, çc níc x· héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u ra ®êi vµ trë thµnh hÖ

thèng, víi vai trß ®øng ®Çu cña nhµ níc liªng bang X« ViÕt. Lóc

nµy, trªn thÕ giíi h×nh thµnh hai hÖ thèng: HÖ thèng çc níc x·

25



héi chñ nghÜa vµ hÖ thèng çc níc t b¶n chñ nghÜa. Hai hÖ

thèng nµy ®Êu tranh gay g¾t víi nhau bëi chóng cã b¶n chÊt

kh¸c nhau. Çc níc t b¶n chñ nghÜa ¸p dông ph¬ng thøc s¶n

xuÊt t b¶n chñ nghÜa, duy tr× sù bãc lét cña nhµ t s¶n ®èi víi

lao ®éng lµm thuª. Nhµ níc t s¶n lµ nhµ níc do giai cÊp t s¶n lËp

ra, lµ nhµ níc bãc lét, v× lîi Ých cña giai cÊp chiÕm thiÓu sè

trong x· héi. Nhµ níc x· héi chñ nghÜa duy tr× ph¬ng thøc s¶n

xuÊt x· héi chñ nghÜa, c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, xãa bá

t×nh tr¹ng bãc lét, lµ nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. Hai

hÖ thèng nµy ®Êu tranh víi nhau c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ t

tëng.

Çc phong trµo ®Êu tranh ®ßi d©n sinh, d©n chñ cña

c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng, cña çc §¶ng céng s¶n ë

nhiÒu níc t b¶n lan réng. Çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cña çc

níc trªn thÕ giíi lµm lung lay chñ nghÜa thùc d©n. Çc níc ph¸t

xÝt (§øc, ý , NhËt) bÞ b¹i trËn, çc ®Õ quèc ®¹i diÖn cho chÕ

®é thùc d©n kiÓu cò (Anh, Ph¸p) suy yÕu. Hoa Kú trë thµnh ®Õquèc lín nhÊt, cã søc chi phèi hÖ thèng ®Õ quèc.

Cuéc ®Êu tranh gi÷a çch m¹ng vµ ph¶n çch m¹ng, gi÷a

phong trµo gi¶i phãng d©n téc chèng ¸ch thùc d©n, gi÷a thÕ

lùc ®Õ quèc thùc d©n cò vµ míi cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn

t×nh h×nh níc ta.

b) T×nh h×nh trong níc

HiÕn ph¸p n¨m 1946 ra ®êi trong hoµn c¶nh cuéc çch

m¹ng th¸ng T¸m ®· giµnh l¹i chñ quyÒn cho ®Êt níc, tù do cho

nh©n d©n vµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®îc thµnh lËp,

chÊm døt ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p t¹i ViÖt Nam, ®ång

thêi chÊm døt chÕ ®é phong kiÕn t¹i ViÖt Nam.

26



Níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa võa míi ra ®êi ®· ph¶i

®èi phã víi nhiÒu thÕ lùc thï ®Þch. Víi danh nghÜa qu©n ®ång

minh vµo gi¶i gi¸p qu©n ®éi NhËt, 20 v¹n qu©n Tëng vµo

®ãng quan ë miÒn B¾c, t×m mäi çch lËt ®æ chÝnh quyÒn

çch m¹ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc lîng tay sai lªn n¾m chÝnh

quyÒn. Víi danh nghÜa gi¶i gi¸p quyÒn ®éi NhËt, qu©n Anh vµo

®ãng ë miÒn Nam, ®· gióp cho qu©n Ph¸p trë l¹i ViÖt Nam. Sù

hiÖn diÖn vµ ho¹t ®éng cña qu©n Tëng, Anh, Ph¸p, NhËt trªn n-

íc ta ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho tay sai cña chóng, gåm ViÖt Quèc,

ViÖt Çch… chèng ph¸ çch m¹ng r¸o riÕt [1].

NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kiÖt quÖ do chÝnh s¸ch cai trÞ cña

thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt. Mäi ngµnh kinh tÕ ngõng trÖ,

bÕ t¾c. Tµi chÝnh quèc gia trèng rçng. Çc lo¹i tiÒn mÊt gi¸ cña

qu©n ®éi Tëng ®îc tung vµo thÞ trêng lµm cho tµi chÝnh ViÖt

Nam khã kh¨n h¬n. N¹n ®ãi 1945 lµm gÇn 2 triÖu ngêi chÕt ch-

a kh¾c phôc xong, th× nguy c¬ n¹n ®ãi míi l¹i ®e däa nh©n

d©n. C«ng cuéc chèng “giÆc ®ãi” ®îc ph¸t ®éng b»ng phongtrµo t¨ng gia s¶n xuÊt vµ b»ng sù ®oµn kÕt cña nh©n d©n ta

theo tinh thÇn tù nguyÖn cøu trî, nhêng c¬m sÎ ¸o, ®ång bµo

n¬i ®ãi Ýt san sÎ cho ®ång bµo vïng ®ãi nghiªm träng. ChÝnh

phñ ®éng viªn toµn d©n tÝch cùc t¨ng gia s¶n xuÊt, tæ chøc l¹c

quyªn, lËp “hò g¹o tiÕt kiÖm”, ®ång thêi ban hµnh çc s¾c lÖnh

tiÕt kiÖm g¹o, cÊm tÝch tr÷ l¬ng thùc. ChÝnh phñ xãa bá çc

thø thuÕ v« lý cña chÕ ®é cò, dång thêi ®éng viªn toµn thÓ

nh©n d©n b»ng tinh thÇn tù nguyÖn vµ theo kh¶ n¨ng cña

m×nh, ®ãng gãp tµi chÝnh b»ng nhiÒu h×nh thøc. KÕt qu¶ thu

1[[ ] Việt Cách là gọi tắt của Việt Nam Cách Mạng Đồng Minh Hội và Việt Quốc là gọi tắt củaViệt Nam Quốc Dân Đảng.

27



®îc hµng chôc triÖu ®ång vµ hµng tr¨m c©n vµng cho Nhµ níc.

ChÕ ®é thùc d©n ®· ®Ó l¹i cho 90 % nh©n d©n mï ch÷,

ChÝnh phñ më çc líp b×nh d©n häc vô xãa mï ch÷ ë kh¾p çc

n¬i.

c) Qu¸ tr×nh x©y dùng, ban hµnh HiÕn ph¸p 1946

Ngµy 3/9/1945, trong phiªn häp ®Çu tiªn cña ChÝnh phñ,

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Ò ra 6 nhiÖm vô cÊp b¸ch. Trong ®ã

cã nhiÖm vô quan träng lµ cÇn x©y dùng ngay mét b¶n HiÕn

ph¸p. Hå ChÝ Minh nªu râ: “Tríc chóng ta ®· bÞ chÕ ®é qu©n

chñ chuyªn chÕ cai trÞ, råi ®Õn chÕ ®é thùc d©n kh«ng kÐm

phÇn chuyªn chÕ, nªn níc ta kh«ng cã HiÕn ph¸p. Nh©n d©n ta

kh«ng ®îc hëng quyÒn tù do, d©n chñ. Chóng ta ph¶i cã mét

HiÕn ph¸p d©n chñ. T«i ®Ò nghÞ ChÝnh phñ tæ chøc cµng sím

cµng hay cuéc Tæng tuyÓn cö víi chÕ ®é phæ th«ng ®Çu

phiÕu” [2].

Ngµy 20/9/1945 ChÝnh phñ l©m thêi ®· ra S¾c lÖnh thµnh

lËp Ban dù th¶o HiÕn ph¸p, gåm 7 thµnh viªn, do chñ tÞch HåChÝ Minh ®øng ®Çu. Sau khi c«ng viÖc so¹n th¶o ®îc hoµn

thµnh, b¶n dù th¶o ®îc ®em c«ng bè ®Ó lÊy ý kiÕn gãp ý tõ

nh©n d©n.

C«ng viÖc chuÈn bÞ cho cuéc Tæng tuyÓn cö vµ dù th¶o

HiÕn ph¸p ®îc tiÕn hµnh khÈn tr¬ng, tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn

çc thÕ lùc thï ®Þch trong vµ ngoµi níc l¨m le lËt ®å chÝnh

quyÒn non trÎ nªn qu¸ tr×nh chuÈn bÞ diÔn ra hÕt søc khã kh¨n

vµ phøc t¹p. Ngay tõ ®Çu, lùc lîng ViÖt Quèc, ViÖt Çch ®· ®ßi

xãa bá hÖ thèng chÝnh quyÒn nh©n d©n, ®ßi chia çc ghÕ

2[[ ] Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp IV, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1996, tr.8.

28



trong NghÞ viÖn thµnh ba phÇn b»ng nhau. ChÝnh phñ kiªn

quyÕt b¸c bá ®ßi hái v« lý cña chóng, ®ång thêi nh©n nhîng

mét sè yªu s¸ch cña chóng dÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho bÇu cö ®îc

thuËn lîi. §¶ng céng s¶n §«ng D¬ng ph¶i rót vµo ho¹t ®éng bÝ

mËt, ChÝnh phñ l©m thêi ph¶i më réng thªm cho mét sè thµnh

viªn cña ViÖt Çch vµ ViÖt Quèc ®îc tham gia vµ ®æi tªn thµnh

ChÝnh phñ liªn hiÖp l©m thêi.

Ngµy 6/1/1946, bÊt chÊp khñng bè cña kÎ thï, cuéc Tæng

tuyÓn cö ®Çu tiªn cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa vÉn ®îc

tiÕn hµnh, víi tû lÖ 89% tæng sè cö tri ®i bá phiÕu. Tæng

tuyÓn cö ®· bÇu ra Quèc héi khãa I, gåm 333 ®¹i biÓu thuéc

çc giai cÊp, d©n téc, tèn gi¸o vµ çc ®¶ng ph¸i kh¸c nhau.

Ngµy 2/3/1946 Quèc héi kho¸ I, kú häp thø nhÊt ®îc tiÕn

hµnh t¹i Nhµ h¸t lín víi gÇn 333 ®¹i biÓu tham dù. Thùc hiÖn yªu

cÇu nh©n nhîng, hßa gi¶i, Quèc héi ®· quyÕt ®Þnh më réng

thªm 70 ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho ViÖt Quèc, ViÖt Çch kh«ng qua

bÇu cö. Quèc héi còng thµnh lËp Ban dù th¶o HiÕn ph¸p, gåm11 thµnh viªn, do chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®øng ®Çu, cã nhiÖm

vô tæng kÕt çc ý kiÕn ®ãng gãp vµo b¶n dù th¶o ®Ó x©y

dùng b¶n dù th¶o HiÕn ph¸p lÇn cuèi.

Ngµy 9/ 11/1946 Quèc héi kho¸ I, kú häp thø 2 ®· th«ng

qua b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nhµ níc ta víi 240 phiÕu thuËn

vµ 2 phiÕu chèng. Do ®iÒu kiÖn cña cuéc kh¸ng chiÕn x¶y ra

nªn HiÕn ph¸p n¨m 1946 kh«ng ®îc c«ng bè. Tuy vËy, çc néi

dung cña b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1946 còng nh tinh thÇn cña b¶n

HiÕn ph¸p nµy ®· ®îc vËn dông vµ truyÒn t¶i th«ng quan nhiÒu

v¨n b¶n ®îc ban hµnh trong thêi chiÕn.

29



2. Néi dung c¬ b¶n cña HiÕn ph¸p n¨m 1946

HiÕn ph¸p n¨m 1946 lµ b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nhµ n-

íc ta, cña nh©n d©n ta. B¶n HiÕn ph¸p nµy ®îc Quèc héi kho¸ I,

kú häp thø 2, th«ng qua ngµy 9/11/1946. C¬ cÊu cña b¶n HiÕn

ph¸p n¨m 1946 gåm: lêi nãi ®Çu, 7 ch¬ng, 70 ®iÒu. Néi dung

c¬ b¶n cña b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1946 ®îc kh¸i qu¸t trªn çc gãc

®é sau:

Thø nhÊt , nh÷ng néi dung x¸c ®Þnh chÕ ®é x· héi cña nhµ

níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. HiÕn ph¸p n¨m 1946 kh¼ng

®Þnh nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ lµ nhµ níc cã h×nh

thøc chÝnh thÓ céng hoµ d©n chñ, h×nh thøc cÊu tróc lµ nhµ n-

íc ®¬n nhÊt; tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ nh©n d©n;

kh«ng ph©n biÖt nßi gièng, trai g¸i, giµu nghÌo, giai cÊp, t«n

gi¸o.

Thø hai, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ çc quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. HiÕn ph¸p n¨m 1946 quy

®Þnh c«ng d©n c¬ çc nghÜa vô c¬ b¶n nh: B¶o vÖ tæ quèc;t«n träng HiÕn ph¸p, tu©n thñ ph¸p luËt; ®i lÝnh. Çc quyÒn c¬

b¶n gåm: quyÒn b×nh ®¼ng; quyÒn tham gia vµo qu¶n lý nhµ

níc; quyÒn tù do ng«n luËn, xuÊt b¶n, tæ chøc vµ héi häp, tÝn

ngìng, ®i l¹i vµ c tró; quyÒn t h÷u ®èi víi tµi s¶n; quyÒn häc

tËp; quyÒn bÇu cö vµ øng cö; quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ

th©n thÓ, nhµ ë vµ th tÝn.Thø ba, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ tæ chøc quyÒn lùc

nhµ níc. HiÕn ph¸p n¨m 1946 x¸c ®Þnh viÖc tæ chøc bé m¸y

nhµ níc ta theo nguyªn t¾c tËp quyÒn. Tuy nhiªn bé m¸y nhµ n-

íc theo HiÕn ph¸p n¨m 1946 cã nh÷ng sù s¸ng t¹o nhÊt ®Þnh

30



trªn c¬ së tiÕp thu mét sè ®Æc trng cña h×nh thøc céng hoµ

tæng thèng vµ céng hoµ ®¹i nghÞ. Bé m¸y nhµ níc gåm cã:

NghÞ viÖn nh©n d©n, ChÝnh phñ, Héi ®ång nh©n d©n, Uû

ban hµnh chÝnh, Toµ ¸n.

III. HiÕn ph¸p n¨m 1959

1. Hoµn c¶nh ra ®êi cña HiÕn ph¸p n¨m 1959

HiÕn ph¸p n¨m 1959 lµ b¶n HiÕn ph¸p thø hai cña nhµ níc

ta. B¶n HiÕn ph¸p nµy ra ®êi trong hoµn c¶nh sau cuéc kh¸ng

chiÕn chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta giµnh ®îc th¾ng lîi, miÒn

B¾c ®· ®îc gi¶i phãng vµ thùc hiÖn viÖc x©y dùng ®Êt níc

tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi cßn miÒn Nam tiÕp tôc cuéc kh¸ng

chiÕn. Do t×nh h×nh lóc ®ã cã nhiÒu thay ®æi so víi tríc nªn

cÇn ph¶i x©y dùng mét b¶n HiÕn ph¸p míi ®Ó ®¸p øng ®îc víi

nh÷ng sù thay ®æi ®ã.

a) T×nh h×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn

B¾c

Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, qu©n ®éi ViÖt Minh tiÕp

qu¶n thñ ®« theo hiÖp ®Þnh Gi¬nev¬. Khi tiÕp qu¶n, nhiÒu

c«ng tr×nh, m¸y mãc, nhµ xëng bÞ thùc d©n Ph¸p hñy ho¹i tríc

khi rót vµo miÒn Nam. C¸c trÝ thøc, c¸n bé cã tay nghÒ cao bÞ

®Þch l«i kÐo vµo Nam. Chóng xuyªn t¹c, dô dç, cìng bøc gÇn

mét triÖu ®ång bµo di c vµo Nam, xói giôc b¹o lo¹n, cµi gi¸n®iÖp ë l¹i. §Êt n«ng nghiÖp bÞ bá hoang, tr©u bß bÞ giÕt. HÖ

thèng giao th«ng vµ h¹ tÇng c¬ së bÞ tµn ph¸ nghiªm träng.

Hµng triÖu ngêi mï ch÷. HÖ thèng y tÕ hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ.

Tríc t×nh h×nh trªn, nhiÖm vô kh«i phôc kinh tÕ ë miÒn B¾c

31



rÊt nÆng nÒ. ChÝnh phñ thùc hiÖn nhiÒu chñ tr¬ng ®Ó kh«i

phôc kinh tÕ.

VÒ n«ng nghiÖp, thùc hiÖn cuéc c¶i çch réng ®Êt vµ çc

chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng. Sau cuéc c¶i çch ruéng ®Êt nµy, çc

tÇng líp n«ng d©n cã diÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp kh¸ ®ång

®Òu. VÒ c«ng nghiÖp, hÇu hÕt çc c¬ së s¶n xuÊt cò ®îc kh«i

phôc. VÒ v¨n hãa, gi¸o dôc ph¸t triÓn nhanh, xãa mï ®îc h¬n

mét triÖu ngêi. VÒ y tÕ vµ ch¨m sãc søc kháe ngêi d©n ®îc

ChÝnh phñ quan t©m ®Çu t x©y dùng.

Trong viÖc thùc hiÖn çc chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch phôc håi

kinh tÕ ë miÒn B¾c, chóng ta còng ®· vÊp ph¶i nh÷ng sai lÇm

lín khi thùc hiÖn c¶i çch ruéng ®Êt lµm ¶nh hëng kh«ng nhá

®Õn tÇng líp t s¶n vµ tiÓu t s¶n. Hµng ngµn ®Þa chñ vµ trung

n«ng bÞ ®Êu tè vµ giÕt h¹i. NhiÒu trÝ thøc, nhµ v¨n, nhµ b¸o bÞ

liÖt vµo thµnh phÇn nh©n v¨n giai phÈm vµ bÞ ®a ®i c¶i t¹o,

kiÓm ®iÓm hoÆc treo bót.

b) T×nh h×nh ®Êu tranh chèng Mü ë miÒn Nam

Sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, Mü tõng bíc thay thÕ vÞ trÝ cña

Ph¸p ë miÒn Nam. Mü dùng lªn chÕ ®é ViÖt Nam céng hßa ë

miÒn Nam ViÖt Nam, theo h×nh thøc chÝnh thÓ céng hßa tæng

thèng, do Ng« §×nh DiÖm lµm tæng thèng.

Thùc hiÖn nghiªm chØnh nh÷ng cam kÕt trong HiÖp ®Þnh

Gi¬nev¬, çc çn bé vµ chiÕn sü cña ta ë miÒn Nam ®îc tËp

kÕt ra miÒn B¾c, chÝnh quyÒn kh¸ng chiÕn vµ çc cÊp ë t¹i

miÒn Nam gi¶i thÓ, vïng gi¶i phãng réng lín ë miÒn Trung vµ

Nam bé ®îc giao cho ®èi ph¬ng qu¶n lý. Khi biÕt qu©n ®Þnh

cã ý ®Þnh ph¸ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, nh©n d©n miÒn Nam ®·

32



tiÕn hµnh çc cuéc ®Êu tranh ®ßi ph¶i th¶ tï chÝnh trÞ, ®ßi

thùc hiÖn hiÖp th¬ng, tæng tuyÓn cö, thèng nhÊt ®Êt níc theo

quy ®Þnh trong HiÖp ®Þnh. ChÝnh s¸ch khñng bè cña chÝnh

quyÒn Ng« ®×nh DiÖm ®· lµm cho lùc lîng çch m¹ng miÒn

Nam bÞ tæn thÊt ®¸ng kÓ. §Õn th¸ng 1/1959, §¶ng ta ®· x¸c

®Þnh ph¶i dïng con ®êng b¹o lùc ®Ó ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn

Mü- DiÖm. Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®ã, kh¾p ®Þa bµn Nam bé næ

ra çc phong trµo ®ång khëi.

c) Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ban hµnh HiÕn ph¸p 1959

Quèc héi kho¸ I, kú häp thø 6 ®· thµnh lËp Ban dù th¶o

HiÕn ph¸p söa ®æi. Ngµy 1/4/1959 b¶n dù th¶o ®· ®îc c«ng bè

®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp cña toµn d©n. Ngµy 31/12/1959 Quèc

héi ®· th«ng qua b¶n dù th¶o vµ trë thµnh b¶n HiÕn ph¸p thø

hai cña nhµ níc ta.

2. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña HiÕn ph¸p n¨m

1959HiÕn ph¸p n¨m 1959 lµ mét b¶n HiÕn ph¸p míi, lµ b¶n

HiÕn ph¸p thø hai cña nhµ níc ta. B¶n HiÕn ph¸p nµy ®îc Quèc

héi th«ng qua ngµy 31/12/1959, cã c¬ cÊu gåm: lêi nãi ®Çu, 10

ch¬ng, 112 ®iÒu. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña HiÕn ph¸p 1959

lµ:

Thø nhÊt , nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é x· héi. HiÕn ph¸pn¨m 1959 x¸c ®Þnh nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ cã

h×nh thøc chÝnh thÓ céng hoµ d©n chñ, h×nh thøc cÊu tróc lµ

nhµ níc ®¬n nhÊt; quy ®Þnh tÊt c¶ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ

33



nh©n d©n; quy ®Þnh nguyªn t¾c ®oµn kÕt, b×nh ®¼ng gi÷a

çc d©n téc.

Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ, HiÕn ph¸p

n¨m 1959 ®· quy ®Þnh râ vÒ chÕ ®é kinh tÕ. Theo ®ã, kh¼ng

®Þnh môc ®Ých cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ kh«ng ngõng

ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ

v¨n hãa cña nh©n d©n; ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ tiÕn

dÇn tõ chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n lªn chñ nghÜa x· héi; x¸c

®Þnh çc h×nh thøc së h÷u gåm cã: së h÷u cña nhµ níc, së

h÷u cña hîp t¸c x·, së h÷u cña nh÷ng ngêi lao ®éng riªng lÎ vµ

së h÷u cña nhµ t s¶n d©n téc; quy ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ

quèc doanh ®ãng vai trß l·nh ®¹o nÒn kinh tÕ vµ ®îc ph¸t triÓn

u tiªn; nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ ®îc x¸c ®Þnh lµ

nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng kÕ ho¹ch.

Thø hai, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ çc quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. HiÕn ph¸p n¨m 1959 x¸c ®Þnh

çc nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n gåm: Tu©n thñ HiÕn ph¸p,kû luËt lao ®éng, trËt tù c«ng céng vµ nh÷ng quy t¾c sinh ho¹t

x· héi; nghÜa vô ®ãng thuÕ; nghÜa vô ®i nghÜa vô qu©n sù

®Ó b¶o vÒ tæ quèc.

Çc quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc HiÕn ph¸p n¨m 1959

ghi nhËn, gåm cã: quyÒn bÇu cö, øng cö; quyÒn tù do ng«n

luËn, b¸o chÝ, héi häp, lËp héi, biÓu t×nh, tù do tÝn ngìng, t«n

gi¸o, c tró, ®i l¹i; tù do nghiªn cøu, s¸ng t¸c; quyÒn bÊt kh¶

x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, nhµ ë, b¶o ®¶m th tÝn; quyÒn khiÕu

n¹i, tè ço; quyÒn lµm viÖc, nghØ ng¬i; quyÒn häc tËp.

Thø ba, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ tæ chøc quyÒn lùc

nhµ níc. HiÕn ph¸p n¨m 1959 tiÕp tôc duy tr× nguyªn t¾c tËp

34



quyÒn. Bé m¸y nhµ níc gåm cã çc c¬ quan: Quèc héi, chñ tÞch

níc, Héi ®ång ChÝnh phñ, Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban hµnh

chÝnh, Toµ ¸n nh©n d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.

IV. HiÕn ph¸p n¨m 1980


HiÕn ph¸p n¨m 1980 lµ b¶n HiÕn ph¸p thø ba cña nhµ níc ta,

®îc ban hµnh trong hoµn c¶nh ®Êt níc võa ®îc thèng nhÊt, c¶

hai miÒn Nam, B¾c cïng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi.

Ngµy 25/4/1976 cö tri c¶ níc ®· tiÕn hµnh tæng tuyÓn cö lËp

ra Quèc héi cña c¶ níc, Quèc héi gåm cã 492 ®¹i biÓu. Trong

®ã, ®¹i diÖn cho miÒn B¾c cã 249 ®¹i biÓu, ®¹i diÖn cho

miÒn Nam cã 243 ®¹i biÓu.

Ngµy 2/7/1976 Quèc héi ®· th«ng qua çc nghÞ quyÕt quan

träng. Trong ®ã, lËp Ban dù th¶o HiÕn ph¸p gåm 36 thµnh viªn,

do ®ång chÝ Trêng Chinh lµm chñ tÞch. Ngµy18/12/1980 b¶n

dù th¶o HiÕn ph¸p ®· ®îc Quèc héi kho¸ VI kú häp thø 7 th«ng

qua, trë thµnh b¶n HiÕn ph¸p thø ba cña nhµ níc ta.


HiÕn ph¸p n¨m 1980 lµ b¶n HiÕn ph¸p thø ba cña nhµ níc ta,

do Quèc héi kho¸ VI, kú häp thø 7 th«ng qua ngµy 18/12 n¨m

1980, cã kÕt cÊu gåm: lêi nãi ®Çu, 12 ch¬ng, 147 ®iÒu. Çcnéi dung c¬ b¶n ®îc HiÕn ph¸p n¨m 1980 quy ®Þnh lµ:

Thø nhÊt , nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é x· héi. HiÕn ph¸p n¨m

1980 x¸c ®Þnh râ tÝnh giai cÊp cña nhµ níc céng hoµ XHCN

ViÖt Nam, ®ã lµ nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n, víi h×nh thøc

35



chÝnh thÓ lµ céng hoµ XHCN, h×nh thøc cÊu tróc lµ nhµ níc

®¬n nhÊt. QuyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n d©n

sö dông quyÒn lùc th«ng qua Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n

çc cÊp. HiÕn ph¸p n¨m 1980 cßn quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬

b¶n vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ, vÞ trÝ cña §¶ng, nhµ níc vµ çc tæ

chøc chÝnh trÞ x· héi kh¸c trong hÖ thèng chÝnh trÞ. Theo ®ã,

§¶ng lµ cã vai trß l·nh ®¹o, nhµ níc lµ trung t©m cña hÖ thèng

chÝnh trÞ, çc tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi kh¸c lµ chç dùa cho nhµ

níc. HiÕn ph¸p 1980 cßn quy ®Þnh nguyªn t¾c b×nh ®¼ng,

®oµn kÕt gi÷a çc d©n téc; nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ

nghÜa, x¸c ®Þnh ®êng lèi ®èi ngo¹i víi çc níc XHCN.

Ngoµi chÕ ®é chÝnh trÞ nªu trªn, HiÕn ph¸p cßn quy ®Þnh

vÒ chÕ ®é kinh tÕ b»ng mét ch¬ng trong b¶n HiÕn ph¸p. Theo

®ã, x¸c ®Þnh môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ lµ tho¶ m·n ngµy

cµng tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt vµ v¨n ho¸ ngµy cµng t¨ng cña x·

héi, ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ tõ mét nÒn kinh tÕ phæ

biÕn lµ s¶n xuÊt nhá tiÕn th¼ng lªn CNXH bá qua giai ®o¹nph¸t triÓn TBCN, x©y dùng mét x· héi cã kinh tÕ c«ng - n«ng

nghiÖp hiÖn ®¹i, v¨n ho¸ vµ khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn, quèc

phßng v÷ng m¹nh, cã ®êi sèng v¨n minh vµ h¹nh phóc. HiÕn

ph¸p 1980 x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ quèc d©n víi hai thµnh phÇn

kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ hîp t¸c x·, trong ®ã thµnh phÇn

kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ ®îc ph¸t triÓn u tiªn.

Nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ ®îc x¸c ®Þnh lµ nhµ níc

qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo kÕ ho¹ch, nhµ níc ®éc quyÒn vÒ ngo¹i

th¬ng.

Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ vµ chÕ ®é kinh

tÕ, HiÕn ph¸p 1980 ®· quy ®Þnh thªm mét ch¬ng vÒ chÕ ®é

36



v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc, kü thuËt. Çc chÕ ®é vÒ chÝnh trÞ,

kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc vµ kü thuËt t¹o thµnh chÕ

®é x· héi nãi chung cña níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt

Nam.

Thø hai, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô

c¬ b¶n cña c«ng d©n. HiÕn ph¸p 1980 quy ®Þnh nh÷ng nghÜa

vô c¬ b¶n gåm cã: Trung thµnh víi tæ quèc; b¶o vÖ tæ quèc vµ

thùc hiÖn nghÜa vô qu©n sù; Tu©n theo HiÕn ph¸p, ph¸p luËt,

kû luËt lao ®éng an toµn x· héi, gi÷ g×n bÝ mËt nhµ níc, t«n

träng quy t¾c cña cuéc sèng XHCN; B¶o vÖ tµi s¶n XHCN; §ãng

thuÕ, tham gia lao ®éng c«ng Ých.

Nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc HiÕn ph¸p 1980 ghi

nhËn: QuyÒn b×nh ®¼ng; quyÒn tham gia qu¶n lý c«ng viÖc

cña nhµ níc vµ cña x· héi; quyÒn lao ®éng vµ nghØ ng¬i;

quyÒn häc tËp; quyÒn ®îc b¶o vÖ søc khoÎ; quyÒn cã nhµ ë;

quyÒn tù do ng«n luËn, b¸o chÝ, tù do héi häp, tù do lËp héi, tù

do biÓu t×nh phï hîp víi lîi Ých cña XHCN vµ cña nh©n d©n; tùdo tÝn ngìng, c tró, ®i l¹i, tù do nghiªn cøu, s¸ng t¸c; quyÒn bÊt

kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, chç ë, th tÝn; ®îc b¶o hé vÒ tÝnh

m¹ng, t×a s¶n, danh dù, nh©n phÈm; quyÒn khiÕu n¹i, tè ço.

Thø ba, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ

níc. HiÕn ph¸p 1980 tiÕp tôc ¸p dông nguyªn t¾c tËp quyÒn cao

®é, ph¸t huy tÝnh lµm chñ cña tËp thÓ. Bé m¸y nhµ níc gåm cã

çc c¬ quan: Quèc héi, Héi ®ång nhµ níc, Héi ®ång Bé trëng,

Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Toµ ¸n nh©n d©n,

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.

37



V. HiÕn ph¸p n¨m 1992


a) T×nh h×nh ®Êt níc

HiÕn ph¸p n¨m 1992 lµ b¶n HiÕn ph¸p thø 4 cña nhµ nícta, ®îc ban hµnh trong hoµn c¶nh §¶ng vµ Nhµ níc ®ang tiÕn

hµnh c«ng cuéc ®æi míi, ®îc khëi xíng tõ §¹i héi toµn quèc lÇn

thø VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam n¨m 1986.

b) Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ban hµnh HiÕn ph¸p 1992

Ngµy 22/12/1988 Quèc héi kho¸ VIII, kú häp thø 3 ®· th«ng

qua nghÞ quyÕt söa ®æi lêi nãi ®Çu cña HiÕn ph¸p 1980. Sau

®ã, ngµy 30/6/1989 Quèc héi kho¸ VIII, kú häp thø 5 ®· ra NghÞ

quyÕt söa ®æi c¸c ®iÒu 57, ®iÒu 116, ®iÒu 118, ®iÒu 122,

®iÒu 123, ®iÒu 125. T¹i kú häp nµy, Quèc héi còng ®· ra nghÞ

quyÕt thµnh lËp Uû ban söa ®æi HiÕn ph¸p ®Ó söa ®æi HiÕn

ph¸p 1980 mét c¸ch toµn diÖn nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña t×nh

h×nh míi. Uû ban nµy gåm 28 ngêi, do chñ tÞch Héi ®ång nhµ

níc - Vâ ChÝ C«ng lµm chñ tÞch.

Cuèi n¨m 1991, ®Çu n¨m 1992 b¶n dù th¶o HiÕn ph¸p ®· ®-

îc ®em c«ng bè ®Ó trng cÇu d©n ý. Ngµy 15/4/1992 Quèc héi

kho¸ VIII, kú häp thø 11 ®· th«ng qua b¶n dù th¶o HiÕn ph¸p,

trë thµnh b¶n HiÕn ph¸p thø 4 cña níc Céng hoµ x· héi chñ

nghÜa ViÖt Nam.


HiÕn ph¸p do Quèc héi kho¸ VIII, kú häp thø 11 th«ng qua

ngµy 15/4/1992 gäi t¾t lµ HiÕn ph¸p n¨m 1992 cã c¬ cÊu bao

38



gåm lêi nãi ®Çu, 12 ch¬ng, 147 ®iÒu. Çc néi dung c¬ b¶n ®îc

quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 lµ:

Thø nhÊt , nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ chÕ ®é x· héi. HiÕn

ph¸p 1992 x¸c ®Þnh h×nh thøc chÝnh thÓ lµ céng hoµ x· héi

chñ nghÜa, h×nh thøc cÊu tróc lµ nhµ níc ®¬n nhÊt; x¸c ®Þnh

tÊt c¶ çc quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n d©n

thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp th«ng qua Quèc héi

vµ Héi ®ång nh©n d©n; x¸c ®Þnh nguyªn t¾c §¶ng l·nh ®¹o;

nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN; thùc hiÖn chñ tr¬ng ®oµn kÕt,

b×nh ®¼ng d©n téc; ®êng lèi ®èi ngo¹i réng më.

Ngoµi quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ, HiÕn ph¸p n¨m 1992

cßn quy ®Þnh vÒ chÕ ®é kinh tÕ b»ng mét ch¬ng trong b¶n

HiÕn ph¸p. HiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh môc ®Ých ph¸t triÓn kinh

tÕ lµ lµm cho d©n giµu níc m¹nh, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n

nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, ph¬ng híng ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ

trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñnghÜa, c«ng nhËn sù ®a d¹ng cña nhiÒu chÕ ®é së h÷u, h×nh

thøc së h÷u; ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: kinh tÕ

quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ ç thÓ, kinh tÕ t b¶n t

nh©n vµ kinh tÕ t b¶n nhµ níc. Trong ®ã, thµnh phÇn kinh tÕ

quèc doanh ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn, gi÷ vai trß chñ ®¹o trong

nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng ph¸p

luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch.

KÕ thõa nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1980, HiÕn ph¸p

1992 tiÕp tôc quy ®Þnh chÕ ®é v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc,

c«ng nghÖ thµnh mét ch¬ng.

39



Thø hai, nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n. HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh çc nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n gåm cã: trung thµnh víi tæ quèc, b¶o vÖ tæ quèc, ®i

lµm nghÜa vô qu©n sù vµ tham gia quèc phßng toµn d©n; t«n

träng vµ b¶o vÖ tµi s¶n cña nhµ níc, lîi Ých c«ng céng; tu©n

theo HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, b¶o vÖ an ninh quèc gia, trËt tù, an

toµn x· héi, gi÷ g×n bÝ mËt quèc gia, chÊp hµnh quy t¾c sinh

ho¹t c«ng céng; ®ãng thuÕ vµ lao ®éng c«ng Ých.

Çc quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc HiÕn ph¸p 1992 ghi

nhËn gåm: quyÒn b×nh ®¼ng; quyÒn tham gia vµo qu¶n lý

nhµ níc vµ x· héi, biÓu quyÕt khi nhµ níc tæ chøc trng cÇu d©n

ý; quyÒn lao ®éng; quyÒn tù do kinh doanh, së h÷u ®èi víi thu

nhËp hîp ph¸p; quyÒn häc tËp, quyÒn nghiªn cøu, ph¸t minh,

s¸ng chÕ, s¸ng t¸c; quyÒn ®îc b¶o vÖ vÒ søc khoÎ, quyÒn x©y

dùng nhµ ë; quyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, quyÒn ®îc

th«ng tin, quyÒn héi häp, lËp héi, biÓu t×nh theo quy ®Þnh cña

ph¸p luËt; tù do tÝn ngìng, t«n gi¸o, tù do ®i l¹i, c tró; quyÒn bÊtkh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, ®îc b¶o hé vÒ tÝnh m¹ng, søc

khoÎ, danh dù, nh©n phÈm; quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ chç ë;

kh«ng bÞ coi lµ cã téi khi cha cã b¶n ¸n kÕt téi cña toµ ¸n cã

hiÖu lùc; quyÒn khiÕu n¹i, tè ço.

Thø ba, nh÷ng néi dung quy ®Þnh vÒ tæ chøc quyÒn lùc nhµ

níc. HiÕn ph¸p 1992 tiÕp tôc ¸p dông nguyªn t¾c tËp quyÒn,

nhng cã sù tiÕp thu nh÷ng u diÓm cña c¬ chÕ ph©n quyÒn. Bé

m¸y nhµ níc bao gåm çc c¬ quan: Quèc héi, chñ tÞch níc,

ChÝnh phñ, Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Toµ ¸n

nh©n d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.

40



3. NghÞ quyÕt sè 51/2001/QH10 ngµy

25/12/2001 vÒ söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña

HiÕn ph¸p n¨m 1992

HiÕn ph¸p n¨m 1992 sau mét thËp kû ¸p dông ®· cã mét sèquy dÞnh kh«ng cßn phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö

míi. V× vËy, ®Ó ph¸t huy vai trß, hiÖu qu¶ cña HiÕn ph¸p n¨m

1992, Quèc héi ®· tiÕn hµnh söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu

cña HiÕn ph¸p n¨m 1992.

Quèc héi kho¸ X, kú häp thø 9 ®· ra NghÞ quyÕt vÒ viÑc

thµnh lËp Uû ban dù th¶o söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña

HiÕn ph¸p n¨m 1992. Sau khi hoµn thµnh dù th¶o ®· ®îc ®em

c«ng bè ®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp cña nh©n d©n.

Quèc héi kho¸ X, kú häp thø 10 ®· th«ng qua NghÞ quyÕt sè

51/2001/QH10 ngµy 25 th¸ng 12 n¨m 2001 vÒ viÖc söa ®æi,

bæ sung mét sè ®iÒu cña HiÕn ph¸p n¨m 1992.

HiÕn ph¸p n¨m 1992 cã kÕt cÊu gåm lêi nãi ®Çu, 12 ch-

¬ng, 147 ®iÒu th× NghÞ quyÕt sè 51/2001/QH10 ®· söa ®æi,

bæ sung lêi nãi ®Çu, 8 ch¬ng, 23 ®iÒu. Nh÷ng söa ®æi nµy

nh»m:

- Kh¼ng ®Þnh, lµm râ h¬n mét sè quy ®Þnh trong HiÕn

ph¸p n¨m 1992.

- ChØnh söa vÒ mÆt tõ ng÷, thuËt ng÷ cho chuÈn vµ phï

hîp víi nh÷ng v¨n b¶n ®· ban hµnh gÇn ®©y.- ChÝnh söa l¹i thÈm quyÒn cña mét sè c¬ quan trong bé

m¸y nhµ níc cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ.

Tuy cã sù söa ®æi, bæ sung nhiÒu ®iÒu, nhng nh×n

chung ®ã chØ lµ nh÷ng söa ®æi, bæ sung kh«ng lín, vÒ c¬

41



b¶n nh÷ng néi dung cña HiÕn ph¸p n¨m 1992 vÉn ®îc kh¼ng

®Þnh vµ duy tr×. V× vËy, sù söa ®æi, bæ sung lÇn nµy kh«ng

t¹o ra mét b¶n HiÕn ph¸p míi.

42



Ch¬ng 4

ChÕ ®é chÝnh trÞ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é chÝnh trÞ

1. ChÝnh trÞ vµ chÕ ®é chÝnh trÞ

ThuËt ng÷ chÝnh trÞ cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p lµ

“ politika” víi nghÜa lµ c«ng viÖc nhµ níc, c«ng viÖc x· héi. HiÖn

nay, thuËt ng÷ chÝnh trÞ ®îc hiÓu lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng

g¾n víi nh÷ng quan hÖ gi÷a çc giai cÊp, d©n téc, quèc gia vµ

çc nhãm x· héi kh¸c nhau xoay quanh mét vÊn ®Ò trung t©m

lµ giµnh, gi÷ vµ sö dông quyÒn lùc nhµ níc.

Tõ çch hiÓu vÒ chÝnh trÞ nh vËy, chÕ ®é chÝnh trÞ - víi t

çch lµ mét chÕ ®Þnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p, lµ tËp hîp cña

çc quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh çc quan hÖ chÝnh trÞ c¬

b¶n vµ quan träng nhÊt, ®ã lµ quan hÖ gi÷a çc giai cÊp, d©ntéc, quèc gia vµ çc nhãm x· héi kh¸c nhau xoay quanh mét vÊn

®Ò trung t©m lµ giµnh, gi÷ vµ sö dông quyÒn lùc nhµ níc.

2. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é chÝnh

trÞ

Trªn c¬ së quan niÖm vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ nh trªn, khinghiªn cøu vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ cña mét nhµ níc cÇn lµm râ

®îc çc néi dung sau:

43



- Nguån gèc quyÒn lùc cña Nhµ níc ®ã nh thÕ nµo? quyÒn

lùc nhµ níc ®ã thuéc vÒ ai? VÊn ®Ò nµy g¾n liÒn víi nguån gèc

vµ b¶n chÊt cña mçi nhµ níc.

- Çch thøc tæ chøc vµ thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc nh thÕ

nµo?

a) Nguån gèc quyÒn lùc nhµ níc

Nhµ níc lµ mét hiÖn tîng h×nh thµnh trong x· héi cã giai

cÊp, do giai cÊp thèng trÞ lËp ra nh»m ®Ó b¶o vÖ ®Þa vÞ,

quyÒn lîi cña gia cÊp thèng trÞ, ®ång thêi lµ c«ng cô ®Ó qu¶n

lý x· héi, thiÕt lËp trËt tù, æn ®Þnh cña x· héi. Nhµ níc lu«n thÓ

hiÖn b¶n chÊt giai cÊp vµ b¶n chÊt x· héi. B¶n chÊt giai cÊp cña

nhµ níc ®îc thÓ hiÖn ë chç: (1) Nhµ níc chØ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i

trong x· héi cã giai cÊp. Khi x· héi kh«ng cßn cã sù hiÖn diÖn

cña çc giai cÊp kh¸c nhau, khi Êy nhµ níc kh«ng cßn tån t¹i; (2)

Nhµ níc lµ s¶n phÈm do giai cÊp thèng trÞ lËp ra, nh»m ®Ó b¶o

vÖ ®Þa vÞ vµ quyÒn lîi cho giai cÊp m×nh. B¶n chÊt x· héi ®îcthÓ hiÖn ë chç nhµ níc cßn lµ c«ng cô ®Ó qu¶n lý x· héi, thiÕt

lËp trËt tù, æn ®Þnh cña x· héi vµ b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chung

cña toµn x· héi.

Nhµ níc lµ mét tæ chøc n»m trong hÖ thèng chÝnh trÞ, tuy

vËy nã gi÷ vai trß trung t©m bëi nã héi tô ®îc çc ®Æc trng

sau ®©y: (1) Nhµ níc thiÕt lËp mét thø quyÒn lùc c«ng céng

®Æc biÖt trªn ph¹m vi toµn bé l·nh thæ; (2) Nhµ níc chia d©n c

theo l·nh thæ thµnh çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh; (3) Nhµ níc cã chñ

quyÒn quèc gia; (4) Nhµ níc ban hµnh ra ph¸p luËt vµ thùc hiÖn

sù qu¶n lý b¾t buéc ®èi víi mäi c«ng d©n; (5) Nhµ níc ®Æt ra

çc lo¹i thuÕ vµ tæ chøc thùc hiÖn viÖc thu thuÕ.

44



QuyÒn lùc ®îc hiÓu lµ søc m¹nh, kh¶ n¨ng mµ nhê ®ã mét

chñ thÓ cã thÓ b¾t çc chñ thÓ kh¸c ph¶i phôc tïng ý chÝ cña

m×nh. Nh vËy, quyÒn lùc nhµ níc ®îc hiÓu lµ søc m¹nh cña

Nhµ níc mµ nhê ®ã, Nhµ níc cã thÓ b¾t çc chñ thÓ kh¸c (çc

tæ chøc, ç nh©n, tÇng líp, giai cÊp) trong ph¹m vi quèc gia

ph¶i phôc tïng ý chÝ cña m×nh. Nguån gèc, b¶n chÊt cña quyÒn

nhµ níc b¾t nguån tõ nguån gèc, b¶n chÊt cña Nhµ níc. QuyÒn

lùc nhµ níc xuÊt hiÖn khi Nhµ níc ®ã ®îc h×nh thµnh, thuéc vÒ

giai cÊp thèng trÞ trong x· héi. B¶n chÊt cña viÖc sö dông

quyÒn lùc nhµ níc ®Ó b¶o vÒ ®Þa vÞ cña giai cÊp thèng trÞ

trong x· héi, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, ®ång thêi lµ

®Ó duy tr× trËt tù, æn ®Þnh cña x· héi.

b) Tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc

ViÖc tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc g¾n liÒn víi v¸n ®Ò h×nh

thøc Nhµ níc. H×nh thøc nhµ níc bao gåm hai yÕu tè chñ yÕu:

h×nh thøc chÝnh thÓ vµ h×nh thøc cÊu tróc. Trong ®ã, h×nhthøc chÝnh thÓ lµ h×nh thøc tæ chøc cña çc c¬ quan quyÒn

lùc tèi cao, c¬ cÊu, tr×nh tù thµnh lËp vµ mèi liªn hÖ cña chóng

víi nhau, còng nh møc ®é tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc

thiÕt lËp çc c¬ quan Êy. H×nh thøc chÝnh thÓ lµ viÖc tæ chøc

quyÒn lùc, ph©n chia quyÒn lùc nhµ níc theo chiÒu ngang.

H×nh thøc cÊu tróc lµ sù tæ chøc nhµ níc theo çc ®¬n vÞ hµnh

chÝnh - l·nh thæ vµ x¸c lËp tÝnh chÊt quan hÖ gi÷a çc bé phËn

cÊu thµnh nhµ níc, còng nh quan hÖ gi÷a çc c¬ quan ë trung -

¬ng vµ ®Þa ph¬ng. H×nh thøc cÊu tróc lµ sù thÓ hiÖn tæ chøc

quyÒn lùc theo chiÒu däc, tõ trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng.

45



H×nh thøc chÝnh thÓ cã hai d¹ng c¬ b¶n lµ chÝnh thÓ

qu©n chñ vµ chÝnh thÓ céng hoµ.

(1)- ChÝnh thÓ qu©n chñ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ trong ®ã

quyÒn lùc tèi cao cña nhµ níc tËp trung toµn bé hoÆc mét phÇn

vµo tay ngêi ®øng ®Çu nhµ níc (nguyªn thñ quèc gia) h×nh

thµnh theo nguyªn t¾c truyÒn ng«i (thÕ tËp). Vua, hoµng ®Õ,

quèc trëng lµ nguyªn thñ quèc gia cña çc níc theo chÝnh thÓ

nµy. Nhµ níc theo chÝnh thÓ qu©n chñ gäi lµ nhµ níc qu©n chñ.

ChÝnh thÓ qu©n chñ ®îc chia thµnh qu©n chñ tuyÖt ®èi vµ

qu©n chñ h¹n chÕ.

- Qu©n chñ tuyÖt ®èi lµ h×nh thøc chÝnh thÓ qu©n chñ,

trong ®ã nguyªn thñ quèc gia (vua, hoµng ®Õ) cã quyÒn lùc v«

h¹n.

- Trong çc nhµ níc theo chÝnh thÓ qu©n chñ h¹n chÕ th×

quyÒn lùc tèi cao cña nhµ níc ®îc trao mét phÇn cho ngêi ®øng

®Çu nhµ níc, cßn mét phÇn ®îc trao cho mét c¬ quan cao cÊp

kh¸c (nh nghÞ viÖn trong nhµ níc t s¶n hoÆc héi nghÞ ®¹i diÖn

®¼ng cÊp trong nhµ níc phong kiÕn). ChÝnh thÓ qu©n chñ h¹n

chÕ trong çc nhµ níc t s¶n gäi lµ qu©n chñ lËp hiÕn (qu©n chñ

®¹i nghÞ). ChÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn hiÖn nay cßn tån t¹i ë

nhiÒu quèc gia nh V¬ng quèc Anh, NhËt, Hµ Lan… lµ kÕt qu¶

cña çc cuéc çch m¹ng t s¶n kh«ng triÖt ®Ó. Giai cÊp t s¶n

kh«ng thÓ xãa bá ngay ®îc chÕ ®é phong kiÕn nªn ®µnh ph¶i

tháa hiÖp víi giai cÊp quý téc phong kiÕn. Trong h×nh thøc

chÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn, quyÒn lùc cña vua bÞ h¹n chÕ

bëi HiÕn ph¸p. Vua (Hoµng ®Õ, n÷ hoµng) lµ nguyªn thñ quèc

gia, ®îc h×nh thµnh b»ng con ®êng thÕ tËp. Vua chØ mang

46



tÝnh chÊt tîng trng, kh«ng cã thùc quyÒn theo nguyªn t¾c “nhµ

vua trÞ v× nhng kh«ng cai trÞ”. Mäi quyÕt ®Þnh cña hoµng ®Õ

chØ cã hiÖu lùc khi cã ch÷ ký kÌm theo cña thñ tíng. Ho¹t ®éng

cña hoµng ®Õ chØ nh»m môc ®Ých chÝnh thøc hãa vÒ mÆt

nhµ níc çc ho¹t ®éng cña NghÞ viÖn, ChÝnh phñ. NghÞ viÖn lµ

c¬ quan cã quyÒn lùc rÊt lín, theo nguyªn t¾c “nghÞ viÖn cã

thÓ lµm ®îc tÊt c¶, chØ trõ viÖc biÕn ®µn «ng thµnh ®µn bµ”.

NghÞ viÖn cã quyÒn lËp ph¸p, quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch vµ thuÕ;

gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ, bÇu miÔn nhiÖm çc thµnh

viªn cña ChÝnh phñ. NghÞ viÖn bao gåm hai viÖn: thîng nghÞ

viÖn (viÖn nguyªn l·o) vµ h¹ nghÞ viÖn. Thîng nghÞ viÖn ®¹i

diÖn cho tÇng líp quý téc, kh«ng ph¶i qua bÇu cö. H¹ nghÞ viÖn

bao gåm çc thµnh viªn ®¹i diÖn cho çc tÇng líp d©n c. ChÝnh

phñ lµ c¬ quan cã tÝnh thùc quyÒn, n¾m quyÒn hµnh ph¸p do

NghÞ viÖn lËp ra vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc NghÞ viÖn. Thñ

tíng do Hoµng ®Õ bæ nhiÖm, nh÷ng kh«ng ®îc bæ nhiÖm ai

kh¸c ngoµi ngêi ®øng ®Çu ®¶ng cÇm quyÒn lµ ®¶ng chiÕm®a sè ghÕ trong h¹ nghÞ viÖn. Çc Bé trëng nhÊt thiÕt ph¶i lµ

®¹i biÓu cña thîng viÖn hoÆc h¹ viÖn. Çc bé trëng ph¶i chÞu

tr¸ch nhiÖm tríc NghÞ viÖn, kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nhµ

vua.

(2)- ChÝnh thÓ céng hoµ lµ h×nh thøc chÝnh thÓ, trong ®ã

quyÒn lùc tèi cao cña nhµ níc thuéc vÒ mét c¬ quan ®îc bÇu ratrong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Nhµ níc theo chÝnh thÓ céng hoµ

gäi lµ nhµ níc céng hoµ. ChÝnh thÓ céng hoµ cã hai h×nh thøc

chñ yÕu lµ céng hoµ quý téc vµ céng hoµ d©n chñ. Céng hoµ

quý téc lµ h×nh thøc chÝnh thÓ, trong ®ã c¬ quan ®¹i diÖn lµ

47



do giíi quý téc bÇu ra. ChÝnh thÓ nµy chØ tån t¹i ë kiÓu nhµ níc

chñ n« vµ nhµ níc phong kiÕn. Céng hoµ d©n chñ lµ h×nh thøc

chÝnh thÓ, trong ®ã ngêi ®¹i diÖn lµ do d©n bÇu ra. ChÝnh thÓ

nµy tån t¹i ë tÊt c¶ bèn kiÓu nhµ níc ®· cã trong lÞch sö, víi kh¸i

niÖm “d©n chñ” rÊt kh¸c nhau. ChÝnh thÓ céng hoµ d©n chñ lµ

h×nh thøc tæ chøc chÝnh quyÒn nhµ níc phæ biÕn nhÊt hiÖn

nay ë çc nhµ níc t s¶n. ChÝnh thÓ céng hoµ trong çc nhµ níc t

s¶n cã çc d¹ng: Céng hoµ ®¹i nghÞ, céng hoµ tæng thèng vµ

céng hßa “lìng tÝnh”.

- Trong chÝnh thÓ céng hoµ ®¹i nghÞ, nghÞ viÖn lµ mét

thiÕt chÕ quyÒn lùc trung t©m. NghÞ viÖn cã vÞ trÝ, vai trß rÊt

lín trong c¬ chÕ thùc thi quyÒn lùc nhµ níc. ë ®©y, nguyªn thñ

quèc gia (tæng thèng) kh«ng h×nh thµnh b»ng con ®êng thÕ

tËp mµ do nghÞ viÖn bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nghÞ viÖn.

ChÝnh v× kh«ng ph¶i do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra nªn nguyªn

thñ quèc gia trong h×nh thøc chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ

kh«ng cã thùc quyÒn, hÇu nh kh«ng trùc tiÕp tham gia gi¶iquyÕt çc c«ng viÖc cña ®Êt níc. ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh

ph¸p do çc ®¶ng chÝnh trÞ chiÕm ®a sè ghÕ trong nghÞ viÖn

thµnh lËp vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nghÞ viÖn, nghÞ viÖn cã thÓ

bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm ChÝnh phñ. V× vËy, trong çc níc nµy,

nghÞ viÖn cã kh¶ n¨ng kiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng cña

ChÝnh phñ. HiÖn nay, Céng hoµ liªn bang §øc, Céng hoµ ¸o,Céng hoµ Italia.v.v... lµ nh÷ng níc tæ chøc theo chÝnh thÓ céng

hoµ ®¹i nghÞ.

- Trong chÝnh thÓ céng hoµ tæng thèng, nguyªn thñ quèc

gia (Tæng thèng) cã vÞ trÝ vµ vai trß rÊt quan träng. Tæng

48



thèng do nh©n d©n trùc tiÕp (hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua ®¹i cö

tri) bÇu ra. Tæng thèng võa lµ nguyªn thñ quèc gia, võa lµ ngêi

®øng ®Çu chÝnh phñ (c¬ quan hµnh ph¸p). ChÝnh phñ kh«ng

ph¶i do nghÞ viÖn thµnh lËp. Çc thµnh viªn chÝnh phñ do Tæng

thèng bæ nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Tæng thèng. ë çc níc

theo chÝnh thÓ céng hoµ tæng thèng, sù ph©n ®Þnh gi÷a çc

quyÒn lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p rÊt râ rµng: Tæng thèng vµ çc bé

trëng cã toµn quyÒn trong lÜnh vùc hµnh ph¸p, nghÞ viÖn cã

quyÒn lËp ph¸p; NghÞ viÖn kh«ng cã quyÒn lËt ®æ chÝnh phñ,

Tæng thèng kh«ng cã quyÒn gi¶i t¸n NghÞ viÖn tríc thêi h¹n.

Hîp chñng quèc Hoa Kú vµ mét sè níc Ch©u Mü la tinh lµ nh÷ng

quèc gia tæ chøc nhµ níc theo chÝnh thÓ céng hoµ tæng thèng.

- ChÝnh thÓ Céng hoµ lìng tÝnh võa mang tÝnh chÊt céng

hoµ ®¹i nghÞ, võa mang tÝnh chÊt céng hoµ tæng thèng. ChÝnh

thÓ céng hoµ “lìng tÝnh” cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:

NghÞ viÖn do nh©n d©n bÇu ra; Trung t©m bé m¸y quyÒn lùc

lµ tæng thèng. Tæng thèng còng do d©n bÇu, cã quyÒn h¹n rÊtlín kÓ c¶ quyÒn gi¶i t¸n NghÞ viÖn, quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ,

ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia; ChÝnh phñ cã thñ tíng ®øng

®Çu, ®Æt díi sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña Tæng thèng, chÞu tr¸ch

nhiÖm tríc Tæng thèng vµ NghÞ viÖn. Céng hoµ Ph¸p vµ mét sè

níc Ch©u ¢u lµ nh÷ng níc tæ chøc theo chÝnh thÓ céng hoµ “l-

ìng tÝnh”.ChÝnh thÓ céng hoµ còng tån t¹i ë çc níc x· héi chñ nghÜa

(ViÖt Nam, Cu Ba, Trung Quèc , Lµo.v.v.) víi nh÷ng tªn gäi kh¸c

nhau vÒ quèc hiÖu (céng hoµ, céng hoµ d©n chñ, céng hoµ x·

héi chñ nghÜa v.v.) tuú thuéc ®Æc ®iÓm lÞch sö cña mçi níc.

49



H×nh thøc cÊu tróc cña nhµ níc cã hai lo¹i: nhµ níc cã h×nh

thøc cÊu tróc ®¬n nhÊt vµ nhµ níc cã cÊu tróc liªn bang. Trong

®ã, h×nh thøc cÊu tróc ®¬n nhÊt lµ h×nh thøc phæ biÕn ®îc

¸p dông t¹i çc níc nh: Ph¸p, ý, Thôy §iÓn, PhÇn Lan, NhËt…

Trong h×nh thøc cÊu tróc ®¬n nhÊt, nhµ níc cã chñ quyÒn

chung, cã mét hÖ thèng ph¸p luËt thèng nhÊt, cã mét quèc héi

vµ mét hÖ thèng c¬ quan nhµ níc thèng nhÊt tõ trung ¬ng ®Õn

®Þa ph¬ng. Çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh - l·nh thæ thêng bao gåm

tØnh (thµnh phè), huyÖn (quËn), x· (phêng) ho¹t ®éng trªn c¬

së çc quy ®Þnh cña chÝnh quyÒn trung ¬ng. H×nh thøc cÊu

tróc liªn bang ®îc ¸p dông t¹i mét sè quèc gia nh: Hoa Kú, Céng

hßa liªn bang §øc, Canada, óc… Trong h×nh cÊu tróc liªn bang,

nhµ níc ®îc h×nh thµnh tõ hai hay nhiÒu nhµ níc thµnh viªn

(hoÆc nhiÒu bang) hîp l¹i. Trong nhµ níc liªn bang, ngoµi çc c¬

quan quyÒn lùc nhµ níc vµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc chung cho

toµn liªn bang, hÖ thèng ph¸p luËt chung cña liªn bang, th× mçinhµ níc thµnh viªn cßn cã hÖ thèng c¬ quan nhµ níc vµ hÖ

thèng ph¸p luËt riªng cña mçi nhµ níc thµnh viªn. Nãi mét çch

kh¸c, trong nhµ níc liªn bang, kh«ng chØ liªn bang cã dÊu hiÖu

nhµ níc mµ mçi nhµ níc thµnh viªn ë nh÷ng møc ®é nhÊt ®Þnh,

còng cã dÊu hiÖu nhµ níc, tuy dÊu hiÖu ®ã kh«ng ®Çy ®ñ theo

kh¸i niÖm nhµ níc nh nguyªn nghÜa cña nã.

c) Ph¬ng thøc thùc hiÖn quyÒn lùc Nhµ níc

QuyÒn lùc nhµ níc kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn bëi çc c¬

quan nhµ níc mµ nã cßn ®îc nhiÒu thiÕt chÕ trong hÖ thèng

50



chÝnh trÞ cïng tham gia thùc hiÖn. Tuy nhiªn, møc ®é sö dông

quyÒn lùc nhµ níc cña çc thiÕt chÕ ®ã lµ kh¸c nhau. V× vËy,

khi nghiªn cøu viÖc sö dông quyÒn lùc nhµ níc còng cÇn ph¶i

nghiªn cøu hÖ thèng chÝnh trÞ vµ sù tham gia thùc hiÖn quyÒn

lùc nhµ níc cña çc bé phËn cÊu thµnh nªn hÖ thèng chÝnh trÞ.

II. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é chÝnh trÞ qua çc b¶n

HiÕn ph¸p

1. ChÕ ®é chÝnh trÞ theo HiÕn ph¸p 1946

HiÕn ph¸p n¨m 1946 x¸c ®Þnh nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ

céng hoµ lµ nhµ níc do nh©n d©n lËp ra. V× vËy, tÊt c¶ quyÒn

bÝnh trong níc lµ cña toµn thÓ nh©n d©n.

H×nh thøc chÝnh thÓ céng hoµ ®îc thÓ hiÖn ë viÖc xo¸ bá

chÕ ®é qu©n chñ phong kiÕn, thiÕt lËp nghÞ viÖn nh©n d©n

lµ c¬ quan tèi cao cña nhµ níc, do nh©n d©n bÇu theo nhiÖm

kú.

H×nh thøc cÊu tróc lµ nhµ níc ®¬n nhÊt. Trung ¬ng cã çc

c¬ quan nhµ níc: NghÞ viÖn nh©n d©n, ChÝnh phñ, Tßa ¸n tèi

cao. L·nh thæ chia thµnh 3 bé: B¾c bé, Nam bé, Trung bé.

Trong ®ã, mçi bé l¹i ®îc chia thµnh çc tØnh; tØnh ®îc chia

thµnh çc huyÖn; huyÖn chia thµnh çc x·. ë cÊp bé vµ cÊp

huyÖn chØ cã Uû ban hµnh chÝnh. CÊp tØnh vµ cÊp x· cã Héi

®ång nh©n d©n vµ Uû ban hµnh chÝnh. Uû ban hµnh chÝnh bédo Héi ®ång nh©n d©n çc tØnh bÇu ra, Uû ban hµnh chÝnh

huyÖn do Héi ®ång nh©n d©n çc x· bÇu ra.


51



HiÕn ph¸p n¨m 1959 kh¼ng ®Þnh râ Nhµ níc ViÖt Nam

d©n chñ céng hoµ do nh©n d©n lËp ra, kh«ng ph¶i chØ ghi

nhËn trong lêi nãi ®Çu nh HiÕn ph¸p 1946 mµ ghi nhËn thµnh

mét ®iÒu trong HiÕn ph¸p. V× vËy, quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ

nh©n d©n. Nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc th«ng qua Quèc héi

vµ Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp.

HiÕn ph¸p 1959 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh h×nh thøc chÝnh

thÓ céng hoµ d©n chñ, h×nh thøc cÊu tróc ®¬n nhÊt. Trung -

¬ng cã çc c¬ quan nhµ níc: Quèc héi, Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ,

Tãa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao.

L·nh thæ chia thµnh çc tØnh, khu tù trÞ, thµnh phè trùc thuéc

trung ¬ng; tØnh l¹i chia thµnh huyÖn, thµnh phè, thÞ x·; huyÖn

chia thµnh x·, thÞ trÊn. Çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Òu lËp Héi

®ång nh©n d©n vµ Uû ban hµnh chÝnh. Tßa ¸n nh©n d©n vµ

viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®îc thµnh lËp theo ®¬n vÞ hµnh

chÝnh l·nh thæ, tæ chøc ®Õn cÊp huyÖn.


HiÕn ph¸p n¨m 1980 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh níc Céng hoµ

XHCN ViÖt Nam do nh©n d©n lËp ra. Kh¼ng ®Þnh nhµ níc ta lµ

nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n. QuyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ nh©n

d©n, nh©n d©n sö dông quyÒn lùc th«ng qua Quèc héi vµ Héi

®ång nh©n d©n çc cÊp.HiÕn ph¸p n¨m 1980 kh¼ng ®Þnh h×nh thøc chÝnh thÓ lµ

céng hoµ XHCN, ®©y lµ sù ph¸t triÓn, hoµn thiÖn cña h×nh

thøc chÝnh thÓ céng hoµ d©n chñ. H×nh thøc cÊu tróc lµ nhµ n-

íc ®¬n nhÊt. Trung ¬ng gåm çc c¬ quan: Quèc héi, Chñ tÞch

52



níc, Héi ®ång bé trëng, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm

s¸t nh©n d©n tèi cao. L·nh thæ chia thµnh çc tØnh, thµnh phè

trùc thuéc trung ¬ng; tØnh chia thµnh huyÖn, thµnh phè, thÞ x·

thuéc tØnh; thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng chia thµnh quËn,

huyÖn, thÞ x·; huyÖn chia thµnh x·, thÞ trÊn; thµnh phè thuéc

tØnh, thÞ x· chia thµnh phêng vµ x·; quËn chia thµnh çc phêng.

Çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Òu lËp Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû

ban nh©n d©n. Tßa ¸n nh©n d©n vµ viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

®îc thµnh lËp theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ, tæ chøc ®Õn

cÊp huyÖn.

HiÕn ph¸p n¨m 1980 quy ®Þnh râ vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ,

kh¼ng ®Þnh vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, çc tæ chøc

chÝnh trÞ - x· héi gãp phÇn thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc. HiÕn

ph¸p còng quy ®Þnh nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ ®oµn kÕt

d©n téc; nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN; quan hÖ ®èi ngo¹i víi çc

níc XHCN trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp chñ quyÒn vµ toµn vÑn

l·nh thæ, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau;

4. ChÕ ®é chÝnh trÞ theo HiÕn ph¸p 1992 vµ

NghÞ quyÕt sè 51/2001/QH10 vÒ söa ®æi,

bæ sung mét sè ®iÒu cña HiÕn ph¸p 1992

HiÕn ph¸p 1992 kh¼ng ®Þnh râ b¶n chÊt, tÝnh giai cÊp

cña nhµ níc, nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam lµ nhµ níc cña d©n, donh©n d©n, v× nh©n d©n. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ níc thuéc vÒ

nh©n d©n. Nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp vµ gi¸n

tiÕp th«ng qua Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp.

53



H×nh thøc chÝnh thÓ céng hoµ XHCN, h×nh thøc cÊu tróc

lµ nhµ níc ®¬n nhÊt. Trung ¬ng gåm çc c¬ quan: Quèc héi,

Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm

s¸t nh©n d©n tèi cao. L·nh thæ chia thµnh çc tØnh, thµnh phè

trùc thuéc trung ¬ng; tØnh chia thµnh huyÖn, thµnh phè, thÞ x·

thuéc tØnh; thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng chia thµnh quËn,

huyÖn, thÞ x·; huyÖn chia thµnh x·, thÞ trÊn; thµnh phè thuéc

tØnh, thÞ x· chia thµnh phêng vµ x·; quËn chia thµnh çc phêng.

Çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Òu lËp Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû

ban nh©n d©n. Tßa ¸n nh©n d©n vµ viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

®îc thµnh lËp theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ, tæ chøc ®Õn

cÊp huyÖn.

HiÕn ph¸p 1992 quy dÞnh râ vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ vµ sù

tham gia cña çc thiÕt chÕ cÊu thµnh trong viÖc thùc hiÖn

quyÒn lùc nhµ níc. Quy ®Þnh nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN,

nguyªn t¾c ®oµn kÕt, b×nh ®¼ng d©n téc, quan hÖ ®èi ngo¹i

réng më trªn nguyªn t¾c t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµnvÑn l·nh thæ, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau.

III. Mét sè néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é chÝnh trÞ

theo HiÕn ph¸p 1992 ®· ®îc söa ®æi, bæ sung

theo NghÞ quyÕt sè 51/2001/QH10

1. Nguån gèc quyÒn lùc nhµ nícNhµ níc ta hiÖn nay ra ®êi sau çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m

1945, lµ kÕt qu¶ cña cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, cuéc

çch m¹ng cña gia cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng díi

54



sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· xo¸ bá ¸ch thèng

trÞ thùc d©n vµ phong kiÕn.

Ngay tõ khi thµnh lËp, Nhµ níc ta ®· thÓ hiÖn b¶n chÊt giai

cÊp s©u s¾c, ®ã lµ Nhµ níc cña d©n, do nh©n d©n vµ v×

nh©n d©n. Nguyªn t¾c nµy ®îc kÕ thõa qua çc b¶n HiÕn ph¸p

vµ ®îc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh trong HiÕn ph¸p 1992. Nhµ níc

CHXHCN ViÖt Nam lµ nhµ níc do nh©n d©n lao ®éng lËp ra, tån

t¹i vµ ho¹t ®éng v× lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng. TÊt c¶

quyÒn lùc nhµ níc ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n. Ngoµi b¶n chÊt

giai cÊp, nhµ níc ta cßn thÓ hiÖn b¶n chÊt x· héi, b¶n chÊt d©n

téc. B¶n chÊt x· héi cña Nhµ níc ta, còng gièng nh çc nhµ níc

kh¸c nãi chung, ®Òu thÓ hiÖn ë chç nã thùc hiÖn c«ng viÖc

qu¶n lý x· héi, thiÕt lËp trËt tù, æn ®Þnh cho x· héi, ®iÒu hoµ

çc m©u thuÉn trong x· héi, b¶o vÖ çc lîi Ých chung cña toµn

x· héi.

Nguån gèc cña quyÒn lùc nhµ níc ta b¾t nguån tõ quyÒn

lùc nh©n d©n, do nh©n d©n t¹o ra vµ nã lµ mét phÇn cñaquyÒn lùc nh©n d©n, mét ph¬ng thøc c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn

quyÒn lùc nh©n d©n. Nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc cña

m×nh b»ng çch kÕt hîp gi÷a ph¬ng thøc thùc hiÖn quyÒn lùc

trùc tiÕp (h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp) vµ ph¬ng thøc thùc

hiÖn quyÒn lùc gi¸n tiÕp (h×nh thøc d©n chñ ®¹i diÖn).

Ph¬ng thøc thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp cña nh©n d©n

®îc hiÓu lµ ph¬ng thøc mµ nh©n d©n tù m×nh trùc tiÕp thùc

hiÖn quyÒn lùc, kh«ng th«ng qua c¬ quan ®¹i diÖn hay ngêi

®¹i diÖn nµo. Ph¬ng thøc thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp c¬ b¶n

gåm cã: (1) Nh©n d©n th«ng qua bÇu cö quyÕt ®Þnh nh©n sù

cña çc c¬ quan ®¹i biÓu - ®©y lµ çc c¬ quan quyÒn lùc cña

55



c¶ níc vµ cña çc ®Þa ph¬ng, trªn c¬ së çc c¬ quan ®¹i biÓu

nµy, çc c¬ quan ph¸i sinh kh¸c, kh«ng ph¶i do d©n trùc tiÕp

bÇu ra, còng ®îc thiÕt lËp. Hay nãi çch kh¸c, bé m¸y nhµ níc lµ

do d©n lËp ra; (2) Nh©n d©n ®îc quyÒn thÓ hiÖn chÝnh kiÕn

cña m×nh khi nhµ níc tæ chøc trng cÇu d©n ý. Nhµ níc sÏ thùc

hiÖn quyÕt ®Þnh theo quyÕt ®Þnh ®a sè cña nh©n d©n; (3)

Nh©n d©n tù m×nh quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc ë ®Þa bµn

c¬ së, khi kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña çc c¬ quan nhµ níc;

(4) Nh©n d©n cã quyÒn kiÓm tra, gi¸m s¸t ®èi víi ho¹t ®éng

cña çc c¬ quan nhµ níc, çn bé c«ng chøc nhµ níc; (5) Nh©n

d©n cã quyÒn khiÕu n¹i, tè ço khi thÊy cã hµnh vi vi ph¹m cña

çc c¬ quan nhµ níc, çn bé c«ng chøc nhµ níc [3].

Trong ®ã, ph¬ng thøc thùc hiÖn quyÒn lùc gi¸n tiÕp ®îc

hiÓu lµ nh©n d©n kh«ng tù m×nh thùc hiÖn mµ giao viÖc cho

çc ç nh©n, tæ chøc kh¸c ®Ó thùc hiÖn. Ph¬ng thøc gi¸n tiÕp

nµy ®îc thùc hiÖn b»ng çch nh©n d©n bÇu ra Quèc héi, Héi

®ång nh©n d©n çc cÊp vµ trao cho nh÷ng c¬ quan ®¹i diÖncña m×nh mét sè quyÒn lùc nhÊt ®Þnh. Çc c¬ quan nµy lËp ra

çc c¬ quan ph¸i sinh kh¸c ®Ó gióp m×nh thùc hiÖn nh÷ng

viÖc nh©n d©n giao phã. Nh vËy, çc c¬ quan nhµ níc do d©n

trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp lËp ra, ®îc nh©n d©n nu«i b»ng nguån

ng©n s¸ch nhµ níc cã ®îc tõ thuÕ cña d©n ®ãng gãp vµ cã

tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng viÖc nh©n d©n giao phã. Bªn

c¹nh ph¬ng thøc trªn, nh©n d©n cßn lËp ra çc tæ chøc x· héi

kh¸c nhau, çc tæ chøc nµy cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ vµ thùc hiÖn

3[[ ] Trong HiÕn ph¸p n¨m 1946, nh©n d©n cßn thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕpth«ng qua viÖc cã quyÒn b·i miÔn çc ®¹i biÓu do nh©n d©n bÇu ra. §©y lµph¬ng thøc thÓ hiÖn rÊt râ nh©n d©n lµ chñ thÓ quyÒn lùc nhµ níc. Tuynhiªn çc b¶n HiÕn ph¸p 1959, 1980, 1992 kh«ng cã quy ®Þnh nµy.

56



nh÷ng c«ng viÖc mµ çc thµnh viªn cña tæ chøc ®ã ®Ò ra. Çc

tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc chÝnh trÞ

- x· héi- nghÒ nghiÖp còng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi viÖc

thùc hiÖn quyÒn lùc nh©n d©n.

2. HÖ thèng chÝnh trÞ vµ viÖc sö dông quyÒn

lùc nhµ níc

HÖ thèng chÝnh trÞ theo nghÜa réng lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó

chØ toµn bé lÜnh vùc chÝnh trÞ cña ®êi sèng x· héi víi t çch lµ

mét hÖ thèng bao gåm çc tæ chøc, çc chñ thÓ chÝnh trÞ, çc

quan ®iÓm, quan hÖ chÝnh trÞ, hÖ t tëng vµ çc chuÈn mùc

chÝnh trÞ, ph¸p luËt…

Theo nghÜa hÑp, hÖ thèng chÝnh trÞ lµ kh i niÖm dïng ®Ó

chØ hÖ thèng tæ chøc, çc c¬ quan thùc hiÖn chøc n¨ng chÝnh

trÞ trong x· héi, nh çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, çc c¬ quan nhµ n-

íc, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp hay

gi¸n tiÕp víi quyÒn lùc chÝnh trÞ.

Theo HiÕn ph¸p 1992 ®· ®îc söa ®æi bæ sung, hÖ thèng

chÝnh trÞ cña nhµ níc ta gåm cã c¬ cÊu: §¶ng céng s¶n ViÖt

Nam, Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam, c«ng ®oµn, mÆt trËn tæ

quèc, héi n«ng d©n, héi liªn hiÖp phô n÷, ®oµn thanh niªn vµ

çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi kh¸c ho¹t ®éng trªn c¬ së lÊy liªn

minh giai cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ thøc lµmnÒn t¶ng, díi sù l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®Ó thùc

hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n.

HÖ thèng chÝnh trÞ cña níc ta cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n

sau ®©y:

57



Thø nhÊt , lµ mét hÖ thèng tæ chøc chÆt chÏ, khoa häc trªn

c¬ së ph©n ®Þnh râ rµng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng tæ

chøc. TÝnh tæ chøc cao cña hÖ thèng chÝnh trÞ níc ta ®îc b¶o

®¶m bëi çc nguyªn t¾c chØ ®¹o thèng nhÊt, nh nguyªn t¾c

tÊt c¶ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, sù l·nh ®¹o cña §¶ng

Céng s¶n, tËp trung d©n chñ, ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa.

Thø hai, cã sù thèng nhÊt cao vÒ lîi Ých l©u dµi còng nh

môc tiªu ho¹t ®éng. Sù thèng nhÊt ®ã ®îc quy ®Þnh bëi sù

thèng nhÊt vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, t tëng trong x· héi ta díi sù

l·nh ®¹o cña mét chÝnh ®¶ng duy nhÊt. Çc thiÕt chÕ cña hÖ

thèng chÝnh trÞ cña níc ta tuy cã môc tiªu ho¹t ®éng cô thÓ

riªng, cã vÞ trÝ, chøc n¨ng kh¸c nhau nhng ®Òu nh»m phôc vô

cho lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng.

a)VÞ trÝ, vai trß cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam trong

hÖ thèng chÝnh trÞ

HÖ thèng chÝnh trÞ cña mçi níc ®Òu cã çc ®¶ng chÝnh trÞ

vµ çc tæ chøc x· héi ho¹t ®éng nhng thêng cã mét chÝnh

®¶ng cÇm quyÒn, gi÷ vai trß l·nh ®¹o. HÖ thèng chÝnh trÞ níc

ta chØ tån t¹i mét chÝnh ®¶ng, ®ã lµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam -

lùc lîng l·nh ®¹o duy nhÊt ®èi víi Nhµ níc vµ x· héi.

Điều 4 của Hiến pháp Việt Nam (1992, sửa đổi) quy định: “ Đảng Cộng

sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đại biểu trung

thành quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc,

theo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, là lực lượng lãnh đạo Nhà

nước và xã hội”.

58



§©y lµ ®iÒu kh¸c biÖt víi hÖ thèng chÝnh trÞ cña nhiÒu níc

trªn thÕ giíi, n¬i tån t¹i chÕ ®é ®a ®¶ng. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng

Céng s¶n ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t

triÓn cña hÖ thèng chÝnh trÞ, lµ h¹t nh©n b¶o ®¶m sù thèng

nhÊt cña hÖ thèng ®ã. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt

nam lµ mét tÊt yÕu lÞch sö do:

- §¶ng cã vai trß rÊt lín ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ

ph¸t triÓn cña nhµ níc ta. Thùc tiÔn ®· cho thÊy, nhê sù l·nh

®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, nh©n d©n ta míi giµnh ®îc

®éc lËp, x©y dùng ®îc Nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa.

Tr¶i qua nhiÒu khã kh¨n cña buæi ®Çu thµnh lËp, nhiÒu khã

kh¨n cña çc cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chèng Mü, nhiÒu

khã kh¨n cña t×nh h×nh ®Êt níc vµ thÕ giíi biÕn ®éng trong

nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, nh÷ng nhê cã sù l·nh ®¹o cña

§¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta ®· vît qua ®îc nh÷ng khã kh¨n,

gian khã vµ bíc ®Çu thÊy ®îc nh÷ng thµnh tùu tèt ®Ñp cña

nh÷ng n¨m ®æi míi.

- §¶ng lµ tæ chøc cã nhiÒu u viÖt ®Ó thùc hiÖn sù l·nh ®¹o

®èi víi nhµ níc vµ x· héi : ( 1) Qua nhiÒu n¨m tån t¹i, tæ chøc

§¶ng ®· trë thµnh mét hÖ thèng v÷ng ch¾c, ®îc tæ chøc s©u

réng trong quÇn chóng, tõ trung ¬ng tíi çc ®Þa bµn c¬ së, tõ

çc c¬ quan, ®¬n vÞ nhµ níc ®Õn çc tæ chøc x· héi, çc doanh

nghiÖp... ®Òu cã thµnh lËp tæ chøc ®¶ng víi sè lîng ®¶ng viªnrÊt lín; (2) §¶ng lµ tËp hîp cña çc ®¶ng viªn lµ nh÷ng ngêi u tó

xuÊt s¾c, ®îc lùa chän ra tõ quÇn chóng c¬ së. Kh«ng nh÷ng

thÕ, çc ®¶ng viªn cßn ®îc tæ chøc §¶ng ®µo t¹o, ®îc trang bÞ

nh÷ng kiÕn thøc lý luËn, ®îc båi dìng, thö th¸ch trong thùc tiÔn

59



cµng lµm cho çc ®¶ng viªn trë thµnh nh÷ng ngêi võa hång,

võa chuyªn ; (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ lùc lîng chÝnh trÞ

tiªn tiÕn nhÊt ®îc vò trang b»ng lý luËn khoa häc cña Chñ

nghÜa M¸c - Lª nin vµ t tëng Hå ChÝ Minh. Víi nh÷ng tri thøc

khoa häc ®ã, §¶ng ®Ò ra nh÷ng ®êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn x· héi phï hîp víi quy luËt vµ cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tæ

chøc thùc hiÖn thµnh c«ng ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®ã ; (4) B»ng

thùc tiÔn ®Êu tranh kiªn cêng trong h¬n ba phÇn t thÕ kû qua,

víi nh÷ng hy sinh vµ nh÷ng cèng hiÕn lín lao cho d©n téc, §¶ng

ta ®· cñng cè ®îc lßng tin cña tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n d©n. Do

®ã, vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi hÖ thèng chÝnh trÞ cã c¬

së v÷ng ch¾c vÒ t×nh c¶m vµ tinh thÇn mµ çc tæ chøc kh¸c

kh«ng thÓ nµo cã ®îc ; (5) Lµ mét chÝnh ®¶ng kiªn tr× ®Êu

tranh v× sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, chèng chñ nghÜa ®Õ

quèc, chñ nghÜa thùc d©n cò vµ míi, §¶ng Céng s¶n ViÖt nam

®· cã uy tÝn quèc tÕ lín vµ ®îc sù ®oµn kÕt, gióp ®ì cña çc

quèc gia vµ d©n téc trªn thÕ giíi. ®iÒu ®ã cã t¸c dông quanträng trong viÖc kh¼ng ®Þnh vai trß cña §¶ng ®èi víi hÖ thèng

chÝnh trÞ níc ta.

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ ngêi l·nh ®¹o toµn diÖn vµ

tuyÖt ®èi hÖ thèng chÝnh trÞ. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng thÓ hiÖn ë

çc h×nh thøc chñ yÕu sau ®©y:

+ §Þnh ra chiÕn lîc, môc tiªu c¬ b¶n, ®êng lèi chÝnh s¸chph¸t triÓn x· héi, lµm c¬ së ®Þnh híng cho çc ho¹t ®éng cña

çc tæ chøc trong hÖ thèng chÝnh trÞ;

60



+ §¶ng l·nh ®¹o çc c¬ quan, ®¬n vÞ th«ng qua viÖc l·nh

®¹o çc tæ chøc §¶ng, çc ®¶ng viªn ë t¹i çc c¬ quan, ®¬n vÞ

nµy.

+ Båi dìng çn bé cã phÈm chÊt, ®¹o ®øc vµ n¨ng lùc ®Ó

giíi thiÖu vµo çc c¬ng vÞ quan träng cña c¬ quan nhµ níc, tæ

chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi.

+ §¶ng tiÕn hµnh kiÓm tra ho¹t ®éng cña çc c¬ quan nhµ

níc trong viÖc thùc hiÖn ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng. Th«ng

qua c«ng t¸c kiÓm tra mµ ph¸t hiÖn nh÷ng thiÕu sãt, khuyÕt

®iÓm trong qu¶n lý nhµ níc ®Ó ®Ò ra çc biÖn ph¸p kh¾c

phôc.

+ Çn bé, ®¶ng viªn vµ çc tæ chøc §¶ng g¬ng mÉu trong

viÖc thùc hiÖn ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña

Nhµ níc. §©y lµ h×nh thøc h÷u hiÖu ®Ó b¶o ®¶m cho çn bé,

c«ng chøc nhµ níc thùc hiÖn tèt chøc tr¸ch cña m×nh trong

qu¶n lý nhµ níc.

§¶ng thùc hiÖn sù l·nh ®¹o ®èi víi Nhµ níc b»ng ph¬ng

ph¸p gi¸o dôc, thuyÕt phôc. Th«ng qua ph¬ng ph¸p ®ã, §¶ng

t¹o cho çn bé, c«ng chøc nhËn thøc ®óng ®¾n vµ thùc hiÖn

®Çy ®ñ ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña Nhµ n-

íc.

§äc thªm:

- Đại hội đại biểu toàn quốc là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng

sản Việt Nam, do Ban Chấp hành Trung ương triệu tập thường lệ 5 năm một

61



lần. Đại biểu dự đại hội gồm các Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương triệu tập

đại hội và đại biểu do đại hội cấp dưới bầu.

- Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (viết tắt là

BCHTƯ hoặc BCHTW) là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam giữa hai nhiệm kì đại hội đại biểu toàn quốc. Uỷ viên Ban Chấp hành

Trung ương do đại hội đại biểu toàn quốc bầu và số lượng ủy viên do đại hội

quyết định. Họp thường lệ sáu tháng một lần; họp bất thường khi cần.

- Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam,

thường gọi tắt là Bộ Chính trị, theo điều lệ là cơ quan lãnh đạo của Đảng Cộng

sản Việt Nam trong thời gian giữa hội nghị Ban Chấp hành Trung ương, nhưngthực tế chính là cơ quan lãnh đạo tối cao của Đảng. Các thành viên trong Bộ

Chính trị do Ban Chấp hành Trung ương bầu ra. Bộ Chính trị gồm các ủy viên

chính thức và có thể có các ủy viên dự khuyết.

Theo cơ cấu trong Đảng, các ủy viên Bộ Chính trị giữ tất cả những

cương vị chủ chốt trong bộ máy chính quyền: Chủ tịch nước, Thủ tướng, Chủ

tịch Quốc hội, Phó thủ tướng thường trực, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ

trưởng Bộ Công an. Từ khóa VII (1991-1996) trở đi, Bí thư Thành ủy Hà Nội

và Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh luôn luôn có mặt trong Bộ Chính

trị. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao cũng thường có mặt trong Bộ Chính trị, nhưng

không phải trong mọi trường hợp: như các ông Hoàng Minh Giám, Ung Văn

Khiêm, Xuân Thủy, Nguyễn Dy Niên không ở trong Bộ Chính trị. Các ủy viên

khác giữ những cương vị chủ chốt của bộ máy đảng: Trưởng Ban Tổ chức

trung ương Đảng (đảm nhiệm công tác cán bộ), Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tratrung ương Đảng (kiểm tra tư cách đảng viên, chống tham nhũng). Tuy nhiên

những người đứng đầu cơ quan tư pháp (Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân

Tối cao, Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao) lại không có mặt trong Bộ Chính

trị.

62



Khóa X (2006-2011): 15 ủy viên chính thức: Nông Đức Mạnh (Tổng

Bí thư), Lê Hồng Anh, Nguyễn Tấn Dũng, Nguyễn Minh Triết, Trương Tấn

Sang, Nguyễn Phú Trọng, Phạm Gia Khiêm, Phùng Quang Thanh, Trương

Vĩnh Trọng, Lê Thanh Hải, Nguyễn Sinh Hùng, Nguyễn Văn Chi, Hồ Đức

Việt, Phạm Quang Nghị, Tô Huy Rứa.

Thường trực Ban Bí thư: Trương Tấn Sang

- Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, chức danh đầy đủ là "Tổng Bí

thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam", thường được gọi

tắt Tổng Bí Thư, là người lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam.

- Các ban của Đảng : Đảng Cộng sản Việt Nam hiện nay có các ban sau

đây mà chức năng chủ yếu là tham mưu về chủ trương, chính sách lớn thuộc

lĩnh vực được giao cho Ban Chấp hành Trung ương: (1) Ban Tổ chức Trung

ương là cơ quan tham mưu của Ban Chấp hành Trung ương mà trực tiếp và

thường xuyên là Bộ Chính trị, Ban Bí thư về chủ trương và các chính sách lớn

thuộc lĩnh vực tổ chức cán bộ của hệ thống chính trị; đồng thời là cơ quan

chuyên môn nghiệp vụ về công tác tổ chức, cán bộ, đảng viên của Trung ương.

Ban này quan trọng nhất nên đứng đầu là một ủy viên Bộ Chính trị. (2) BanĐối ngoại Trung ương là cơ quan tham mưu về chủ trương, chính sách lớn

thuộc lĩnh vực đối ngoại, đồng thời là cơ quan tổ chức thực hiện quan hệ đối

ngoại của Đảng. (3) Ban Bảo vệ Chính trị nội bộ là cơ quan tham mưu về lĩnh

vực bảo vệ chính trị nội bộ, đồng thời là cơ quan nghiệp vụ về bảo vệ chính trị

nội bộ. (4) Ban Tư tưởng-Văn hoá Trung ương là cơ quan tham mưu về chủ

trương và các chính sách lớn thuộc lĩnh vực tư tưởng, văn hoá. Ban này hình

thành trên cơ sở hợp nhất Ban Tuyên huấn Trung ương và Ban Văn hóa

Văn nghệ Trung ương tồn tại trước đó. Tuy nhiên hiện nay ở cấp thấp hơn

(cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) thì lại có tên là Ban Tuyên giáo.

(5) Ban Nội chính Trung ương là cơ quan tham mưu về chủ trương và các

chính sách lớn thuộc lĩnh vực nội chính. (6) Ban Kinh tế Trung ương là cơ

63



quan tham mưu về chủ trương và các chính sách lớn thuộc lĩnh vực kinh tế-xã

hội. (7) Ban Khoa giáo Trung ương là cơ quan tham mưu về chủ trương và

các chính sách lớn thuộc lĩnh vực khoa giáo (bao gồm khoa học, công nghệ,

giáo dục, đào tạo, sức khoẻ, giới trí thức). (8) Ban Dân vận Trung ương là cơ

quan tham mưu về chủ trương, chính sách và giải pháp lớn về công tác dân

vận. (9) Ban Tài chính Quản trị Trung ương là cơ quan quản lý tài chính của

Đảng cũng các đơn vị kinh tế trực thuộc. (10) Ban Cán sự Đảng ngoài nước

phụ trách công tác Đảng đối với các tổ chức Đảng và đảng viên ở ngoài nước.

- Ủy ban Kiểm tra Trung ương chuyên xem xét tư cách đạo đức các đảng viên

là cán bộ cao cấp, các vụ việc tiêu cực liên quan đến các đảng viên cao cấp.

b) VÞ trÝ, vai trß cña Nhµ níc trong hÖ thèng chÝnh

trÞ

Trong hÖ thèng chÝnh trÞ, nhµ níc ®ãng vai trß trung

t©m, bëi nã lµ thiÕt chÕ c¬ b¶n nhÊt ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc

nh©n d©n. ChÝnh çc ®Æc trng cña nhµ níc ®· t¹o cho nã cã

mét vÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt nh vËy. Nhµ níc cã çc ®Æc trng

c¬ b¶n mµ çc tæ chøc kh¸c trong hÖ thèng chÝnh trÞ kh«ng

thÓ cã ®îc:

(1) Nhµ níc thiÕt lËp mét thø quyÒn lùc c«ng céng ®Æc

biÖt trªn ph¹m vi toµn bé l·nh thæ. QuyÒn lùc c«ng céng nµy

kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc x· héi mµ nã ®îc thùc hiÖn mét çchchuyªn nghiÖp bëi mét hÖ thèng çc c¬ quan nhµ níc ®îc tæ

chøc chÆt chÏ trªn ph¹m vi toµn bé l·nh thæ. Mçi c¬ quan nhµ n-

íc nh©n danh nhµ níc thùc hiÖn mét phÇn quyÒn lùc nhµ níc

theo sù ph©n c«ng trong hÖ thèng Bé m¸y nhµ níc. QuyÒn lùc

64



c«ng céng nµy ®îc thÓ hiÖn râ nhÊt th«ng qua ho¹t ®éng cña

hÖ thèng çc c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc, hÖ thèng

çc c¬ quan qu©n ®éi, c¶nh s¸t, hÖ thèng tßa ¸n tõ trung ¬ng

®Õn ®Þa ph¬ng.

(2) Nhµ níc chia d©n c theo l·nh thæ thµnh çc ®¬n vÞ

hµnh chÝnh. L·nh thæ quèc gia ®îc ph©n chia thµnh çc ®¬n

vÞ hµnh chÝnh víi ranh giíi x¸c ®Þnh vÒ ®Þa lý vµ víi sè d©n

x¸c ®Þnh sèng g¾n liÒn trªn vïng ®Êt ®ã. ViÖc ph©n chia l·nh

thæ thµnh çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh lµ c¬ së ®Ó thiÕt lËp çc c¬

quan nhµ níc ë tõng cÊp hµnh chÝnh vµ còng ®ång thêi ®Ó

chia nhá d©n c thuËn tiÖn cho viÖc qu¶n lý cña Nhµ níc. Thêi

kú cha cã Nhµ níc, d©n sèng theo kiÓu bÇy ®µn trong çc thÞ

téc. Tæ chøc thÞ téc cã mèi quan hÖ huyÕt thèng chÆt chÏ cña

çc thµnh viªn trong thÞ téc vµ mçi thÞ téc còng sinh sèng g¾n

liÒn víi nh÷ng vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh. ThÞ téc mang tÝnh tù

qu¶n, sù qu¶n lý cña bµo téc, bé l¹c ®èi víi thÞ téc lµ kh«ng

®¸ng kÓ. Khi cã Nhµ níc, mäi ngêi sèng trong çc ®¬n vÞ hµnhchÝnh nhÊt ®Þnh, kh«ng phô thuéc vµo mèi quan hÖ huyÕt

thèng, t«n gi¸o hay chÝnh kiÕn vµ hä chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ

cña çc c¬ quan nhµ níc t¹i ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®ã. §Õn lît çc

c¬ quan nhµ níc ë cÊp hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng l¹i chÞu sù qu¶n

lý chÆt chÏ tõ çc c¬ quan nhµ níc cÊp trªn.

(3) Nhµ níc cã chñ quyÒn quèc gia. Mét quèc gia ®îc cÊu

thµnh bëi mét l·nh thæ x¸c ®Þnh víi nh÷ng ngêi d©n sèng g¾n

liÒn trªn l·nh thæ ®ã. Trong ®êi sèng sinh ho¹t cña mçi quèc

gia, h×nh thµnh nªn çc tæ chøc kh¸c nhau trong x· héi. Tuy

nhiªn, kh«ng ph¶i tæ chøc nµo còng cã thÓ nh©n danh cho mäi

tæ chøc, mäi ngêi d©n cña quèc gia ®ã trong çc quan hÖ ®èi

65



®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng ®èi néi, ®èi ngo¹i cña Nhµ níc.

Trong çc kho¶n thu ng©n s¸ch th× thuÕ lµ kho¶n thu c¬ b¶n

®Ó t¹o nªn c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng cña Nhµ níc hµng

n¨m. ViÖc nép thuÕ kh«ng mang tÝnh tù nguyÖn mµ lµ nghÜa

vô mang tÝnh b¾t buéc. Mäi hµnh vi trèn thuÕ bÞ coi lµ vi ph¹m

ph¸p luËt ®Òu ®îc xö lý nghiªm kh¾c.

c) VÞ trÝ, vai trß cña çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi,

chÝnh trÞ - x· héi - nghÒ nghiÖp trong hÖ thèng

chÝnh trÞHiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh c«ng d©n cã quyÒn lËp héi, v×

vËy trong x· héi tån t¹i rÊt nhiÒu tæ chøc, héi kh¸c nhau. Tuy

vËy, kh«ng ph¶i bÊt kú tæ chøc nµo, héi nµo còng ®îc coi lµ tæ

chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi- nghÒ nghiÖp.

Theo HiÕn ph¸p 1992, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi gåm

cã: MÆt trËn tæ quèc, Héi n«ng d©n ViÖt Nam, Tæng liªn ®oµnlao ®éng ViÖt Nam, Héi liªn hiÖp phô n÷, ®oµn thµnh niªn céng

s¶n Hå ChÝ Minh, Héi cùu chiÕn binh ViÖt Nam. Tæ chøc chÝnh

trÞ - x· héi - nghÒ nghiÖp: Héi luËt gia ViÖt nam, Héi nhµ b¸o

ViÖt Nam. Mçi tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, chÝnh trÞ - x· héi -

nghÒ nghiÖp nµy ®Òu cã mét vÞ trÝ, vai trß nhÊt ®Þnh vµ

tham gia vµo thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc ë møc ®é nhÊt

®Þnh.

c.1 Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận trong hệ thống chính trị

của nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Điều 9 của Hiến pháp nước

67



Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (1992) quy định: " Mặt trận Tổ quốc Việt

Nam và các tổ chức thành viên là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Mặt

trận phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị

và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân

dân, cùng Nhà nước chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, động

viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành Hiến pháp và

pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại biểu dân cử và cán bộ,

viên chức Nhà nước. "Nhà nước tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức

thành viên hoạt động có hiệu quả."

Thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp bao gồm tổ chức chính

trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp, tổ chức

xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp,

các tầng lớp xã hội, các dân tộc, các tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài.

Việc gia nhập Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được thực hiện trên cơ sở tự

nguyện, tán thành Điều lệ Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, được Uỷ ban Mặt trận Tổ

quốc Việt Nam cùng cấp xem xét công nhận.

Mặt trận Dân tộc thống nhất được tổ chức trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện,

bình đẳng về địa vị và độc lập về tổ chức. Quan hệ giữa các thành viên trong Mặt

trận được thực hiện theo các nguyên tắc: Hiệp thương dân chủ; Hợp tác bình

đẳng, Đoàn kết chân thành, tôn trọng lẫn nhau, Phối hợp và thống nhất hành

động.

Trong sinh hoạt Mặt trận, các thành viên tự do bày tỏ ý kiến của mình, cùng

nhau bàn bạc, hiệp thương dân chủ đề đạt tới sự nhất trí, không mệnh lệnh,

không áp đặt. Nếu có những ý kiến khác trên những vấn đề cụ thể thì cùng

nhautrao đổi, thuyết phục, giúp đỡ nhau giải quyết. Trong hoạt động, các thành

viên thoả thuận với nhau về chương trình hành động chung và có nghĩa vụ giúp

đỡ nhau, phối hợp thống nhất hành động để thực hiện chương trình đã thoả

68



thuận. Bốn nguyên tắc đó có quan hệ mật thiết với nhau, nhưng nguyên tắc một

và bốn là rất quan trọng.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được tổ chức theo cấp hành chính:

- Trung ương;

- Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là cấp tỉnh);

- Huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là cấp huyện);

- Xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã);

ở mỗi cấp có Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Dưới cấp xã có Ban công tác Mặt trận ở cộng đồng dân cư.

c.2 Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội rộng

lớn của giai cấp công nhân, đội ngũ trí thức và những người lao động tự nguyện

lập ra nhằm mục đích tập hợp, đoàn kết lực lượng, xây dựng giai cấp công nhân

Việt Nam lớn mạnh về mọi mặt; đại diện và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp,

chính đáng của người lao động, phấn đấu xây dựng nước Việt Nam độc lập,

thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội. Tổng Liên đoàn lao động việt nam có tính chất quần chúng và tính chất

giai cấp của giai cấp công nhân, có chức năng: Đại diện và bảo vệ các quyền, lợi

ích hợp pháp, chính đáng của CNVCLĐ; tham gia quản lý Nhà nước, quản lý

kinh tế-xã hội, tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, tổ

chức kinh tế; giáo dục, động viên CNVCLĐ phát huy quyền làm chủ đất nước,

thực hiện nghĩa vụ công dân, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tổng liên đoàn lao động Việt Nam là thành viên của Mặt trận Tổ quốc

Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, có quan hệ hợp tác với Nhà

nước và phối hợp với các tổ chức chính trị- xã hội và các tổ chức xã hội khác;

69



hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật của Nước Cộng hoà Xã hội

Chủ nghĩa Việt Nam.

Tổng liên đoàn lao động việt nam phát huy truyền thống đoàn kết quốc tế,

tăng cường và mở rộng hợp tác với công đoàn các nước, các tổ chức quốc tế trênnguyên tắc hữu nghị, đoàn kết, bình đẳng, hợp tác cùng có lợi, phấn đấu cho mục

tiêu: Vì lợi ích người lao động, vì hoà bình, dân chủ, độc lập dân tộc, phát triển

và tiến bộ xã hội.

Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam là tổ chức thống nhất có các cấp cơ

bản sau đây:- Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.

- Liên đoàn Lao động tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và công đoàn

ngành Trung ương.

- Công đoàn cấp trên cơ sở.

- Công đoàn cơ sở, nghiệp đoàn.

c.3 Hội Nông dân Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp nông

dân do Đảng Cộng sản Việt nam lãnh đạo và là thành viên của Mặt trận Tổ quốc

Việt Nam, cơ sở chính trị của Nhà nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Chức năng của Hội Nông dân Việt Nam: Vận động giáo dục hội viên,

nông dân phát huy quyền làm chủ, tích cực học tập nâng cao trình độ, năng lực

về mọi mặt; đại diện giai cấp nông dân tham gia xây dựng Đảng và Nhà nước;

chăm lo bảo vệ các quyền và lợi ích của nông dân Việt Nam.

Hệ thống tổ chức của hội gồm 4 cấp:

-Trung ương.

-Tỉnh (thành phố).

-Huyện (quận, thị xã, thành phố).

70



-Xã (phường, thị trấn và đơn vị tương đương).

c.4 Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh

Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức chính trị - xã hội của

thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minhsáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn bao gồm những thanh niên tiên tiến, phấn

đấu vì mục tiêu, lý tưởng của Đảng là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã

hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

§îc x©y dùng, rÌn luyÖn vµ trëng thµnh qua çc thêi kú

®Êu tranh çch m¹ng, §oµn ®· tËp hîp ®«ng ®¶o thanh niªn

ph¸t huy chñ nghÜa anh hïng çch m¹ng, cèng hiÕn xuÊt s¾ccho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, thèng nhÊt ®Êt níc, x©y

dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Bíc vµo thêi kú míi, §oµn tiÕp tôc

ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng quý b¸u cña d©n téc vµ b¶n chÊt

tèt ®Ñp cña m×nh, kÕ tôc trung thµnh, xuÊt s¾c sù nghiÖp

çch m¹ng vÎ vang cña §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh; thêng

xuyªn bæ sung lùc lîng trÎ cho §¶ng; tæ chøc ®éng viªn ®oµn

viªn, thanh niªn c¶ níc ®i ®Çu trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp

ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi

chñ nghÜa.

§oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh lµ ®éi dù bÞ

tin cËy cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, lµ lùc lîng xung kÝch çch

m¹ng, lµ trêng häc x· héi chñ nghÜa cña thanh niªn, ®¹i diÖn

ch¨m lo vµ b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p, chÝnh ®¸ng cña tuæi trÎ;

phô tr¸ch §éi ThiÕu niªn TiÒn phong Hå ChÝ Minh; lµ lùc lîng

nßng cèt chÝnh trÞ trong phong trµo thanh niªn vµ trong çc tæ

chøc thanh niªn ViÖt Nam.

71



§oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh lµ thµnh viªn

cña hÖ thèng chÝnh trÞ, ho¹t ®éng trong khu«n khæ HiÕn ph¸p

vµ Ph¸p luËt cña níc Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. §oµn

phèi hîp víi çc c¬ quan nhµ níc, çc ®oµn thÓ vµ tæ chøc x·

héi, çc tËp thÓ lao ®éng vµ gia ®×nh ch¨m lo gi¸o dôc, ®µo

t¹o vµ b¶o vÖ thanh thiÕu nhi; tæ chøc cho ®oµn viªn, thanh

niªn tÝch cùc tham gia vµo viÖc qu¶n lý nhµ níc vµ x· héi.

§oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh ®oµn kÕt,

ph¸t triÓn quan hÖ h÷u nghÞ, hîp t¸c b×nh ®¼ng víi çc tæ

chøc thanh niªn tiÕn bé, thanh niªn vµ nh©n d©n çc níc trong

céng ®ång quèc tÕ phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc,

d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi, v× t¬ng lai vµ h¹nh phóc cña tuæi

trÎ.

c.5 Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam Đại diện cho quyền bình đẳng, dân chủ, lợi

ích hợp pháp và chính đáng của phụ nữ, tham gia quản lý Nhà nước, tham gia xây

dựng Đảng.

Đoàn kết, vận động, tổ chức, hướng dẫn phụ nữ thực hiện chủ trương, chính

sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Phụ nữ Việt Nam từ 18 tuổi trở lên, không phân biệt dân tộc, tôn giáo, nghề

nghiệp, tán thành Điều lệ Hội thì được xét kết nạp vào Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt

nam .

Hệ thống tổ chức gồm 4 cấp:

- Trung ương.

- Tỉnh, thành phố trực thuộc TW

72



- Huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh và tương đương.

- Xã, phường, thị trấn và tương đương(gọi là cấp cơ sở).

c.6 Hội Cựu Chiến binh Việt nam là một đoàn thể chính trị- xã hội, thành

viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, là một cơ sở chính trị của chính quyền

nhân dân, một tổ chức trong hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh

đạo, hoạt động theo đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Hiến pháp,

pháp luật của Nhà nước và Điều lệ của Hội.

Mục đích của Hội là tập hợp, đoàn kết, tổ chức, động viên các thế hệ Cựu

chiến binh giữ gìn và phát huy bản chất, truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ”, tích cực

tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ thành quả cách mạng, xây dựng và

bảo vệ Đảng, chính quyền, chế độ , bảo vệ quyền lợi chính đáng và hợp pháp của

Cựu Chiến binh, chăm lo giúp đỡ nhau về tinh thần và vật chất trong cuộc sống,

gắn bó tình bạn chiến đấu.

c.7 Hội Luật gia Việt Nam đoàn kết, tập hợp rộng rãi các luật gia Việt

Nam đã hoặc đang hoạt động trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, quốc phòng và

an ninh tự nguyện hoạt động vì sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ quyền dân chủ của nhân dân, góp phần xây dựng nền khoa học pháp lý,

xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản

Việt Nam.

Hội Luật gia Việt Nam mở rộng quan hệ hữu nghị và hợp tác với các tổ

chức luật gia các nước trong khu vực và trên thế giới, góp phần xây dựng một

trật tự thế giới mới công bằng, tiến bộ vì sự nghiệp hoà bình, hợp tác và phát

triển.

Công dân Việt Nam có phẩm chất đạo đức, đã hoặc đang làm công tác

pháp luật trong các cơ quan Nhà nước, các đoàn thể nhân dân, các tổ chức kinh

73



tế, xã hội, trong lực lượng vũ trang nhân dân, tán thành Điều lệ Hội, tự nguyện

và tích cực tham gia hoạt động cho Hội đều có thể xin vào Hội.

Hội Luật gia Việt Nam có những nhiệm vụ và quyền hạn:

- Tập hợp những người đã hoặc đang làm công tác pháp luật vào Hội, xâydựng Hội vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và nghề nghiệp.

- Phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành

pháp luật trong hội viên, viên chức Nhà nước, và nhân dân.

- Tham gia xây dựng pháp luật; tham gia giám sát việc thực hiện pháp luật

và kiến nghị với các cơ quan Nhà nước, các tổ chức kinh tế, xã hội về những vấnđề xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật.

- Tham gia những hoạt động chính trị, pháp lý phục vụ các trọng tâm công

tác của Nhà nước để thực hiện nhiệm vụ chính trị, kinh tế, xã hội, giữ vững an

ninh chính trị, trật tự , an toàn xã hội.

- Phản ánh kịp thời tâm tư nguyện vọng của giới luật gia với Nhà nước,

cùng các cơ quan chính quyền, mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức kinh tế,

xã hội; bồi dưỡng nâng cao trình độ chính trị, kiến thức pháp lý cho hội viên, bảo

vệ lợi ích hợp pháp của hội viên.

- Thành lập các tổ chức tư vấn và dịch vụ pháp lý do Hội bảo trợ theo quy

chế của Nhà nước và tham gia ý kiến với cơ quan Nhà nước trong việc giám sát

hoạt động tổ chức luật sư; tư vấn và dịch vụ pháp lý.

- Xuất bản và phát hành sách, báo pháp luật đáp ứng yêu cầu hoạt độngđối nội và đối ngoại của Hội.

- Tham gia các hoạt động quốc tế phù hợp với tôn chủ, mục đích của Hội.

- Vận động luật gia là người Việt Nam định cư ở nước ngoài góp phần xâydựng đất nước

74



Đại hội đại biểu toàn quốc là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Hội. Đại hội

đại biểu toàn quốc họp 5 năm một lần theo triệu tập của Ban chấp hành Trung

ương Hội. Đại hội đại biểu toàn quốc có thể họp bất thường, việc triệu tập đại

hội phải được ít nhất 2/3 số uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương nhất trí. Ban

Chấp hành Trung ương Hội là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Hội giữa hai nhiệm

kỳ đại hội. Ban Thương vụ Trung ương Hội do Ban Chấp hành Trung ương Hội

bầu để điều hành công việc của Hội giữa hai kỳ họp của Ban Chấp hành Trung

ương. Ban Thường vụ cử ra Ban Thường trực để điều hành công tác thường

xuyên của Hội. Các Ban, tổ chức chuyên môn trực thuộc Trung ương Hội gồm

có: -Văn phòng -Ban Tổ chức - Ban kiểm tra - Ban quan hệ quốc tế -Ban nghiêncứu pháp luật -Ban Thông tin tuyên truyền (bao gồm xuất bản sách báo pháp

luật, câu lạc bộ pháp lý…)

C. 8 Hội Nhà báo Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp của

những người làm báo Việt Nam, là một bộ phận trong hệ thống chính trị của

nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Hội Nhà báo Việt Nam đại diện quyền làm chủ, nguyện vọng, lợi ích hợp

pháp của giới báo chí Việt Nam.

Tập hợp, đoàn kết, động viên các nhà báo phát huy tài năng, sáng tạo, sát

cánh cùng các tổ chức chính trị, xã hội, kinh tế, văn hoá… và nhân dân cả nước

phấn đấu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, thực hiện dân

giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Hợp tác và tham gia các tổ chức báo chí dân chủ, tiến bộ của các nước,

khu vực và quốc tế; tích cực góp phần vào việc thực hiện đường lối, chính sách

đối ngoại của Đảng, Nhà nước vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ

xã hội.

75



IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®é chÝnh

trÞ cña níc CHXHCN ViÖt Nam

1. §¸nh gi¸ vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ cña Nhµ níc ta

hiÖn naya) Thành tựu

Độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh chính trị được giữ vững, trật

tự an toàn xã hội được bảo đảm. Hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước và

nhân dân phát triển mạnh, góp phần giữ vững môi trường hoà bình, phát triển

kinh tế - xã hội, nâng cao uy tín của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Đã giải quyết được một số vấn đề về biên giới, lãnh thổ, vùng chồng lấn trên biển với một số quốc gia; chủ động và tích cực tham gia các diễn đàn thế giới;

tổ chức thành công nhiều hội nghị quốc tế và khu vực tại Việt Nam.

Công tác giáo dục chính trị tư tưởng, công tác tổ chức và cán bộ, xây dựng

tổ chức cơ sở đảng gắn với xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở, phát triển đảng,

công tác kiểm tra có những chuyển biến mới. Đa số cán bộ, đảng viên phát huy

vai trò tiên phong, năng động, sáng tạo, giữ gìn phẩm chất đạo đức.

Đạt được những thành tựu trên là nhờ đường lối đúng đắn của Đảng; sự

quản lý thống nhất theo pháp luật của Nhà nước, điều hành năng động của

Chính phủ và nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của các ngành, các

cấp, các cơ sở sản xuất kinh doanh. Đó còn là do tác động tích cực của những

cơ chế, chính sách đã ban hành; do kết quả đầu tư trong nhiều năm qua đã làm

cho năng lực sản xuất của nhiều ngành và toàn bộ nền kinh tế tăng khá.

Quốc hội có những đổi mới quan trọng trong công tác lập pháp, tiếp tục

sửa đổi, bổ sung Hiến pháp và hệ thống pháp luật; cải tiến quy trình xây dựng

luật, đã thông qua 58 luật và 43 pháp lệnh mới, tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động

quản lý nhà nước, vận hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,

đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế.

76



Đã tăng cường một bước tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước; phân

định cụ thể hơn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ,

của các bộ, ngành và chính quyền địa phương các cấp, đồng thời thực hiện sự

phân cấp nhiều hơn. Các hoạt động tư pháp và công tác cải cách tư pháp có

những chuyển biến tích cực.

Hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân ngày càng thiết

thực. Việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở được mở rộng và có hiệu quả

hơn, nhất là ở xã, phường. Công tác dân tộc, tôn giáo, vận động người Việt

Nam ở nước ngoài có tiến bộ.

b) Hạn chế

Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, bệnh cơ hội,

chủ nghĩa cá nhân và tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí trong một bộ phận cán

bộ, công chức diễn ra nghiêm trọng. Nhiều tổ chức cơ sở đảng thiếu sức chiến

đấu và không đủ năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp nảy sinh. Công tác

tư tưởng còn thiếu tính thuyết phục. Công tác lý luận chưa làm sáng tỏ được

một số vấn đề quan trọng trong công cuộc đổi mới. Công tác tổ chức và cán bộcòn nhiều mặt yếu kém. Chất lượng và hiệu quả kiểm tra, giám sát chưa cao.

Quốc hội còn lúng túng trong việc thực hiện chức năng giám sát. Bộ máy

quản lý nhà nước các cấp, nhất là ở cơ sở còn yếu kém. Tình trạng nhũng nhiễu,

cửa quyền, thiếu trách nhiệm ở một bộ phận công chức, nhất là ở các cơ quan

trực tiếp giải quyết công việc của dân và doanh nghiệp, chậm được khắc phục.

Mô hình tổ chức chính quyền địa phương, nhất là tổ chức hội đồng nhân dân,còn những điểm bất hợp lý. Cải cách hành chính chưa đạt yêu cầu. Hoạt động

của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân ở nhiều nơi còn mang tính hành

chính, hình thức. Dân chủ trong xã hội còn bị vi phạm. Kỷ cương, kỷ luật ở

nhiều nơi không nghiêm.

77



2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn

Trong những năm tới, phải dành nhiều công sức tạo được chuyển biến rõ

rệt về xây dựng Đảng, phát huy truyền thống cách mạng, bản chất giai cấp côngnhân và tính tiên phong của Đảng; xây dựng Đảng thực sự trong sạch, vững

mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đoàn kết nhất trí cao, gắn bó mật thiết

với nhân dân, có phương thức lãnh đạo khoa học, có đội ngũ cán bộ, đảng viên

đủ phẩm chất và năng lực. Đây là nhiệm vụ then chốt, có ý nghĩa sống còn đối

với Đảng và sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta. CÇn tùc hiÖn mét sè

néi dung cô thÓ sau:

a) Nâng cao bản lĩnh chính trị và trình độ trí tuệ của Đảng

Kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu độc lập

dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác -

Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoạt động của Đảng. Thường xuyên tổng

kết thực tiễn, bổ sung, phát triển lý luận, giải quyết đúng đắn những vấn đề do

cuộc sống đặt ra.

Nâng cao trình độ trí tuệ, chất lượng nghiên cứu lý luận của Đảng; tiếp tục

làm sáng tỏ những vấn đề về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã

hội của nước ta; làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn đường lối, chính sách của

Đảng trong thời kỳ mới.

Đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị, tư tưởng trong Đảng, trước

hết cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý chủ chốt các cấp; đổi mới nội dung, phương pháp học tập và giảng dạy trong hệ thống trường chính trị, nâng cao

tính thiết thực và hiệu quả của chương trình.

Củng cố, nâng cao chất lượng các cơ quan chuyên ngành về công tác tư

tưởng, lý luận. Tăng cường số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ tư tưởng, lý

78



luận, nhất là cán bộ chủ chốt. Tiến hành đồng bộ công tác tư tưởng, công tác lý

luận, gắn với công tác tổ chức - cán bộ và phát triển kinh tế; chống sự suy thoái

về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống. Kiên quyết đấu tranh bảo vệ đường lối,

quan điểm của Đảng; phê phán, bác bỏ các quan điểm sai trái, thù địch.

b) Kiện toàn và đổi mới hoạt động của tổ chức cơ sở đảng, nâng cao chất

lượng đội ngũ đảng viên

Mỗi tổ chức cơ sở đảng có trách nhiệm tổ chức và quy tụ sức mạnh của

toàn đơn vị hoàn thành nhiệm vụ chính trị được giao; làm tốt công tác giáo dục

chính trị, tư tưởng, quản lý và giám sát đảng viên; đấu tranh chống những biểu

hiện tiêu cực, suy thoái trong Đảng. Nâng cao chất lượng sinh hoạt chi bộ đảng.

Kiện toàn hệ thống tổ chức cơ sở đảng. Xác định vị thế pháp lý, thể chế

hoá về mặt nhà nước vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các loại hình cơ sở. Chú

ý xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong các doanh nghiệp cổ phần, doanh nghiệp

tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, ở vùng sâu, vùng xa. Tập

trung củng cố các cơ sở yếu kém.

Xây dựng đội ngũ đảng viên thật sự tiên phong, gương mẫu, có phẩm chất,

đạo đức cách mạng, có ý thức tổ chức kỷ luật và năng lực hoàn thành nhiệm vụ;

kiên định lập trường giai cấp công nhân, phấn đấu cho mục tiêu lý tưởng của

Đảng; năng động, sáng tạo, vững vàng trước mọi khó khăn, thử thách.

Đảng viên làm kinh tế tư nhân phải gương mẫu chấp hành pháp luật, chính

sách của Nhà nước, nghiêm chỉnh chấp hành Điều lệ Đảng và quy định của Ban

Chấp hành Trung ương.

Sớm có quy định và chỉ đạo thực hiện, bảo đảm vừa phát huy khả năng

làm kinh tế của đảng viên, vừa giữ được tư cách đảng viên và bản chất của

Đảng.

79



Phân công đảng viên đúng người, đúng việc, tạo điều kiện để đảng viên

hoàn thành nhiệm vụ. Thường xuyên tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt

đảng. Động viên quần chúng giám sát, nhận xét, góp ý kiến với đảng viên. Kịp

thời đưa ra khỏi Đảng những người không đủ tư cách.

Nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên gắn với việc nâng cao chất lượng

tổ chức cơ sở đảng. Đẩy mạnh và bảo đảm chất lượng công tác phát triển Đảng.

Chú trọng trẻ hoá và nâng cao trình độ của đảng viên; lấy đạo đức làm gốc,

đồng thời bồi dưỡng về kiến thức, trí tuệ, năng lực để làm tròn nhiệm vụ người

lãnh đạo, người đi tiên phong trong các lĩnh vực công tác được giao.

c) Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng; tăng

cường quan hệ gắn bó giữa Đảng với nhân dân; nâng cao chất lượng và hiệu

quả công tác kiểm tra, giám sát

Phát huy dân chủ đi đôi với giữ gìn kỷ luật trong Đảng. Mọi cán bộ, đảng

viên có quyền tham gia quyết định công việc của Đảng; quyền được thông tin,

thảo luận, tranh luận, nêu ý kiến riêng, bảo lưu ý kiến trong tổ chức; khi Đảng

đã có nghị quyết thì phải nói và làm theo nghị quyết.

Lãnh đạo các cấp phải lắng nghe ý kiến của cấp dưới, của đảng viên và

nhân dân. Xây dựng quy chế ra quyết định của Đảng, bảo đảm phát huy trí tuệ

tập thể; có cơ chế để nhân dân bày tỏ ý kiến đối với những quyết định lớn, tham

gia các công việc của Đảng; khắc phục lối làm việc quan liêu, xa dân.

Hoàn thiện quy chế bảo đảm quyền kiểm tra, giám sát của tập thể đối với

cá nhân, của tổ chức đối với tổ chức, của cá nhân đối với cá nhân và tổ chức, kể

cả đối với người lãnh đạo chủ chốt và tổ chức cấp trên. Kết hợp giám sát trong

Đảng với giám sát của Nhà nước và giám sát của nhân dân.

Xây dựng quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các

tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ

80



trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện, kể cả

đối với công tác tổ chức và cán bộ.

Đổi mới phương pháp kiểm tra và bổ sung chức năng giám sát cho uỷ ban

kiểm tra đảng các cấp. Tăng cường công tác kiểm tra, phòng ngừa. Xây dựng

quy chế phối hợp công tác giữa Uỷ ban Kiểm tra của Đảng với Thanh tra của

Chính phủ.

d) Đổi mới tổ chức, bộ máy và công tác cán bộ

Sắp xếp, đổi mới tổ chức, bộ máy của Đảng, đặc biệt là các ban đảng, ban

cán sự đảng, đảng uỷ khối ở Trung ương và các địa phương gắn với kiện toàn tổ

chức, bộ máy của cơ quan nhà nước, Mặt trận và các đoàn thể nhân dân, bảo

đảm tinh gọn, hoạt động thiết thực, hiệu quả. Khắc phục tình trạng chồng chéo,

trùng lặp; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của cơ quan và người

đứng đầu không rõ. Tổ chức các cơ quan tham mưu của Đảng có chất lượng

cao, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng

viên hoạt động trong các cơ quan nhà nước, Mặt trận và các đoàn thể nhân dân.

Cải tiến lề lối làm việc, nâng cao chất lượng nghiên cứu, đề xuất, tham

mưu, hướng dẫn, kiểm tra của các cơ quan tham mưu của Đảng. Tăng cường sự

phối hợp giữa các ban cán sự đảng, đảng đoàn với cấp uỷ địa phương.

Cán bộ phải là người có phẩm chất chính trị tốt, tuyệt đối trung thành với

Tổ quốc, với Đảng, hết lòng phấn đấu vì lợi ích của nhân dân, của dân tộc; có

bản lĩnh chính trị vững vàng, không dao động trước những khó khăn, thử thách;

có năng lực hoàn thành nhiệm vụ được giao; có nhân cách và lối sống mẫu

mực, trong sáng; có ý thức tổ chức kỷ luật cao, tôn trọng tập thể, gắn bó với

nhân dân.

Xây dựng đội ngũ cán bộ đồng bộ, có cơ cấu hợp lý, chất lượng tốt, xây

dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo kế tiếp vững vàng. Chú ý đào tạo cán bộ nữ, cán

bộ các dân tộc thiểu số, cán bộ xuất thân từ công nhân, chuyên gia trên các lĩnh

81



vực; bồi dưỡng nhân tài theo định hướng quy hoạch. Đặc biệt quan tâm xây

dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp cao.

Đổi mới mạnh mẽ công tác cán bộ, bảo đảm thật sự dân chủ, khoa học, công

minh. Xây dựng và hoàn thiện chế độ bầu cử, cơ chế bổ nhiệm và miễn nhiệm

cán bộ; mở rộng quyền đề cử và tự ứng cử, giới thiệu nhiều phương án nhân sự

để lựa chọn.

Có cơ chế, chính sách phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, trọng

dụng và đãi ngộ xứng đáng người có đức, có tài; thay thế kịp thời những người

kém năng lực và kém phẩm chất, có khuyết điểm nghiêm trọng.

Khắc phục những biểu hiện cá nhân, cục bộ, không công tâm, nể nang, tuỳ tiện

trong công tác cán bộ.

Cụ thể hoá và thể chế hoá nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác

cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, đi đôi với phát huy trách nhiệm của tổ chức

và người đứng đầu của tổ chức trong hệ thống chính trị về công tác cán bộ.

e) Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng

Việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng phải đồng bộ với đổi mới tổchức và hoạt động của hệ thống chính trị, đổi mới kinh tế; thực hiện đúng

nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng.

Tập trung đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước.

Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng đường lối, quan điểm, các nghị quyết; lãnh đạo

thể chế hoá, cụ thể hoá thành Hiến pháp, pháp luật, kế hoạch, các chương trình

công tác lớn của Nhà nước; bố trí đúng cán bộ và thường xuyên kiểm tra việc tổchức thực hiện.

Đảng lãnh đạo nhưng không bao biện, làm thay Nhà nước; trái lại, phát

huy mạnh mẽ vai trò chủ động, sáng tạo của Nhà nước trong quản lý đất nước

và xã hội.

82



Khẩn trương xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản quy định cụ thể về

nguyên tắc, nội dung và cơ chế Đảng lãnh đạo đối với Nhà nước trong từng lĩnh

vực: lập pháp, hành pháp, tư pháp và từng cấp, từng loại hình tổ chức nhà nước.

Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các

đoàn thể nhân dân, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể xác định đúng

mục tiêu, phương hướng hoạt động; đồng thời, phát huy tinh thần tự chủ, sáng

tạo trong xây dựng, đổi mới tổ chức và hoạt động của mình.

Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ trong

hệ thống chính trị, thực hiện luân chuyển cán bộ, khắc phục tình trạng khép kín,

cục bộ về cán bộ. Tăng cường trách nhiệm của cán bộ, đảng viên là thủ trưởng

cơ quan nhà nước. Cơ quan nào vi phạm chính sách, pháp luật, để xảy ra tình

trạng tiêu cực, mất đoàn kết nội bộ thì người đứng đầu phải chịu trách nhiệm.

Đổi mới phương thức lãnh đạo gắn với đổi mới phong cách và lề lối làm

việc thật sự dân chủ, thiết thực, nói đi đôi với làm.

g) Phát huy dân chủDân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc

đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa Đảng,

Nhà nước và nhân dân. Nhà nước đại diện quyền làm chủ của nhân dân, đồng

thời là người tổ chức thực hiện đường lối chính trị của Đảng. Mọi đường lối,

chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều vì lợi ích của nhân dân, có

sự tham gia ý kiến của nhân dân.

Xây dựng một xã hội dân chủ, trong đó cán bộ, đảng viên và công chức

phải thực sự là công bộc của nhân dân. Xác định các hình thức tổ chức và có cơ

chế để nhân dân thực hiện quyền dân chủ trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị,

văn hoá, xã hội. Đề cao trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nước đối với

83



nhân dân. Bộ máy nhà nước, các thiết chế khác trong hệ thống chính trị có

nhiệm vụ đề xuất ý kiến với Đảng trong quá trình xây dựng, hoạch định và tổ

chức thực hiện đường lối, chính sách của Đảng.

h) Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ

nghĩa

Xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa,

bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân; quyền

lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong

việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoàn thiện hệ thống pháp

luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản pháp luật. Xây

dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các

hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền.

Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Hoàn thiện cơ chế

bầu cử nhằm nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội; tăng hợp lý số lượng đại

biểu chuyên trách, phát huy tốt hơn vai trò của đại biểu và đoàn đại biểu Quốc

hội. Tổ chức lại một số Uỷ ban của Quốc hội; nâng cao chất lượng hoạt động

của Hội đồng Dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội. Đổi mới hơn nữa quy trình

xây dựng luật, giảm mạnh việc ban hành pháp lệnh. Thực hiện tốt hơn nhiệm vụ

quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao.

Đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính

phủ theo hướng xây dựng hệ thống cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt,

hiện đại. Luật hoá cơ cấu, tổ chức của Chính phủ; tổ chức bộ quản lý đa ngành,

đa lĩnh vực, bảo đảm tinh gọn và hợp lý. Phân cấp mạnh, giao quyền chủ động

hơn nữa cho chính quyền địa phương, nhất là trong việc quyết định về ngân

sách, tài chính, đầu tư, nguồn nhân lực, thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với

Trung ương.

84



Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ,

nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người. Đẩy mạnh việc thực hiện Chiến

lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Cải cách tư pháp khẩn trương, đồng bộ;

lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm; thực hiện cơ chế công tố gắn với

hoạt động điều tra. Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp

trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Nâng cao chất lượng hoạt động của hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân

dân, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương

trong phạm vi được phân cấp. Phát huy vai trò giám sát của hội đồng nhân dân.

Tổ chức hợp lý chính quyền địa phương, phân định lại thẩm quyền đối với

chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo.

Thực hiện các giải pháp nhằm chấn chỉnh bộ máy và quy chế hoạt động

của cơ quan, cán bộ, công chức. Cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức và đào

tạo, bồi dưỡng theo yêu cầu nâng cao chất lượng cả về năng lực và phẩm chất

đạo đức. Thực hiện chế độ trách nhiệm trong đề cử, bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo

theo hướng cấp trưởng giới thiệu cấp phó, cấp sử dụng trực tiếp giới thiệu để

cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Có cơ chế kịp thời đưa ra khỏi bộ máynhà nước những công chức không xứng đáng, kém phẩm chất và năng lực.

Đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai cấp công nhân với

giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng, là đường lối

chiến lược của cách mạng Việt Nam; là nguồn sức mạnh, động lực chủ yếu và

là nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp xây

dựng và bảo vệ Tổ quốc. Lấy mục tiêu giữ vững độc lập, thống nhất của Tổquốc, vì dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh làm điểm

tương đồng để gắn bó đồng bào các dân tộc, các tôn giáo, các tầng lớp nhân dân

ở trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài; xoá bỏ mọi mặc cảm,

định kiến, phân biệt đối xử về quá khứ, thành phần giai cấp. Tôn trọng những ý

85



kiến khác nhau không trái với lợi ích của dân tộc. Đề cao truyền thống nhân

nghĩa, khoan dung, xây dựng tinh thần cởi mở, tin cậy lẫn nhau vì sự ổn định

chính trị và đồng thuận xã hội.

Đại đoàn kết là sự nghiệp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị mà

hạt nhân lãnh đạo là các tổ chức đảng, được thực hiện bằng nhiều biện pháp,

hình thức, trong đó các chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà

nước có ý nghĩa quan trọng hàng đầu.

Đảng thực hiện vai trò lãnh đạo của mình thông qua đường lối và chính

sách, liên hệ mật thiết với nhân dân. Nhà nước không ngừng hoàn thiện hệ

thống pháp luật và quản lý, tạo điều kiện để nhân dân được làm những việc mà

pháp luật không cấm. Nhà nước và nhân dân cùng nỗ lực phấn đấu cho sự phát

triển của đất nước, kết hợp hài hoà lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể và lợi ích toàn

xã hội.

Thực hiện đồng bộ các chính sách và luật pháp của Nhà nước nhằm phát

huy dân chủ (dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp và chế độ tự quản của cộng

đồng dân cư) và giữ vững kỷ cương trong xã hội. Tổ chức và động viên nhân

dân tham gia các phong trào thi đua yêu nước, làm kinh tế giỏi, phát triển kinh

tế đi liền với phát triển văn hoá - xã hội; mỗi người, mỗi hộ đều phấn đấu làm

giàu cho mình, cho cộng đồng và đất nước, thu nhập chính đáng, nâng cao đời

sống. Chăm lo và bảo vệ lợi ích của các tầng lớp nhân dân, bảo đảm công bằng

xã hội. Tôn trọng và phát huy vai trò gương mẫu, dẫn dắt của những người tiêu

biểu, có uy tín trong cộng đồng dân cư, các dân tộc, các tôn giáo...

Đối với giai cấp công nhân, phát triển về số lượng, chất lượng và tổ chức;

nâng cao giác ngộ và bản lĩnh chính trị, trình độ học vấn và nghề nghiệp, xứng

đáng là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất

nước. Giải quyết việc làm, giảm tối đa số công nhân thiếu việc làm và thất

nghiệp. Thực hiện tốt chính sách và pháp luật về lao động, tiền lương, bảo hiểm

86



xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hộ lao động, chăm sóc, phục

hồi sức khoẻ đối với công nhân; chính sách ưu đãi nhà ở đối với công nhân bậc

cao. Xây dựng tổ chức, phát triển đoàn viên công đoàn, nghiệp đoàn đều khắp ở

các cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế. Thường xuyên

chăm lo đời sống vật chất và tinh thần, bảo vệ quyền lợi chính đáng, hợp pháp

của công nhân và những người lao động, chú trọng công nhân làm việc ở các

khu công nghiệp và đô thị lớn. Chăm lo đào tạo cán bộ và kết nạp đảng viên từ

những công nhân ưu tú.

Đối với giai cấp nông dân, phát huy vai trò quan trọng trong sự nghiệp đổi

mới và công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn. Thúc đẩy

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, đưa công nghệ tiên tiến vào nông nghiệp,

nông thôn. Thực hiện tốt chính sách về ruộng đất. Tạo điều kiện thuận lợi để

giúp nông dân chuyển sang làm công nghiệp và dịch vụ. Khuyến khích nông

dân hợp tác với các doanh nghiệp, hợp tác xã, chủ trang trại để phát triển sản

xuất, ổn định và cải thiện đời sống. Tăng hiệu quả sử dụng đất, tiêu thụ nông

sản hàng hoá. Hỗ trợ và khuyến khích nông dân học nghề, tiếp nhận và áp dụng

thành tựu khoa học, công nghệ.Đối với trí thức, phát huy trí tuệ và năng lực, mở rộng thông tin, phát huy

dân chủ, trọng dụng nhân tài. Khuyến khích các trí thức, các nhà khoa học phát

minh, sáng tạo. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đãi ngộ xứng đáng những cống

hiến của trí thức cho công cuộc phát triển đất nước. Coi trọng vai trò tư vấn,

phản biện của các hội khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội và văn học, nghệ

thuật đối với các dự án phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội.Đối với doanh nhân, tạo điều kiện phát huy tiềm năng và vai trò tích cực

trong phát triển sản xuất kinh doanh; mở rộng đầu tư trong nước và ở nước

ngoài; giải quyết việc làm cho người lao động; nâng cao chất lượng sản phẩm;

tạo dựng và giữ gìn thương hiệu hàng hoá Việt Nam.

87



Đối với thế hệ trẻ, thường xuyên giáo dục chính trị, truyền thống, lý

tưởng, đạo đức và lối sống; tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển

thể lực, trí tuệ, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Khuyến khích thanh niên

tự học, tự nâng cao tay nghề, tự tạo việc làm. Chú trọng bồi dưỡng nguồn cán

bộ, đào tạo thanh niên trong lực lượng vũ trang có nghề khi hết thời hạn nghĩa

vụ quân sự. Tạo cơ hội cho thanh niên có tài năng đi học ở nước ngoài về phục

vụ đất nước. Thu hút rộng rãi thanh niên, thiếu niên và nhi đồng vào các tổ chức

do Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh làm nòng cốt và phụ trách.

Đối với phụ nữ, nâng cao trình độ mọi mặt và đời sống vật chất, tinh thần,

thực hiện bình đẳng giới. Tạo điều kiện để phụ nữ thực hiện tốt vai trò người

công dân, người lao động, người mẹ, người thầy đầu tiên của con người. Bồi

dưỡng, đào tạo để phụ nữ tham gia ngày càng nhiều vào các hoạt động xã hội,

các cơ quan lãnh đạo và quản lý ở các cấp. Chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ bà mẹ,

trẻ em. Bổ sung và hoàn chỉnh các chính sách về bảo hộ lao động, bảo hiểm xã

hội, thai sản, chế độ đối với lao động nữ. Kiên quyết đấu tranh chống các tệ nạn

xã hội, các hành vi bạo lực, xâm hại và xúc phạm nhân phẩm phụ nữ.

Đối với cựu chiến binh, phát huy truyền thống "bộ đội Cụ Hồ", tích cựctham gia xây dựng và bảo vệ Đảng, chính quyền và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Động viên cựu chiến binh giúp nhau cải thiện đời sống, xoá đói giảm nghèo,

góp phần giáo dục lòng yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng cho thế hệ

trẻ; thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở; đấu tranh chống quan liêu, tham

nhũng, lãng phí và các tệ nạn xã hội; tham gia xây dựng và củng cố cơ sở chính

trị, xây dựng Đảng, chính quyền ở cơ sở trong sạch, vững mạnh.Đối với người cao tuổi, chăm sóc sức khoẻ, tạo điều kiện để hưởng thụ

văn hoá, được thông tin, sống vui, sống khoẻ, sống hạnh phúc. Phát huy trí tuệ,

kinh nghiệm sống, lao động, chiến đấu của người cao tuổi trong xã hội và gia

đình. Xây dựng gia đình "ông bà, cha mẹ mẫu mực, cháu con hiếu thảo". Giúp

88



đỡ người cao tuổi cô đơn không nơi nương tựa vượt qua khó khăn trong cuộc

sống.

Vấn đề dân tộc và đoàn kết các dân tộc có vị trí chiến lược lâu dài trong sự

nghiệp cách mạng nước ta. Các dân tộc trong đại gia đình Việt Nam bình đẳng,

đoàn kết, tôn trọng và giúp đỡ nhau cùng tiến bộ; cùng nhau thực hiện thắng lợi

sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Phát triển kinh tế, chăm lo đời sống vật chất và tinh

thần, xoá đói giảm nghèo, nâng cao trình độ dân trí, giữ gìn và phát huy bản sắc

văn hoá, tiếng nói, chữ viết và truyền thống tốt đẹp của các dân tộc. Thực hiện

tốt chiến lược phát triển kinh tế - xã hội ở miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng

biên giới, vùng căn cứ cách mạng; làm tốt công tác định canh, định cư và xây

dựng vùng kinh tế mới. Quy hoạch, phân bổ, sắp xếp lại dân cư, gắn phát triển

kinh tế với bảo đảm an ninh, quốc phòng. Củng cố và nâng cao chất lượng hệ

thống chính trị ở cơ sở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; động viên, phát huy vai

trò của những người tiêu biểu trong các dân tộc. Thực hiện chính sách ưu tiên

trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trí thức là người dân tộc thiểu số. Cán bộ công

tác ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi phải gần gũi, hiểu phong tục tập quán,tiếng nói của đồng bào dân tộc, làm tốt công tác dân vận. Chống các biểu hiện

kỳ thị, hẹp hòi, chia rẽ dân tộc.

Đồng bào các tôn giáo là bộ phận quan trọng của khối đại đoàn kết dân

tộc. Thực hiện nhất quán chính sách tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín

ngưỡng, theo hoặc không theo tôn giáo của công dân, quyền sinh hoạt tôn giáo

bình thường theo pháp luật. Đoàn kết đồng bào theo các tôn giáo khác nhau,đồng bào theo tôn giáo và đồng bào không theo tôn giáo. Phát huy những giá trị

văn hoá, đạo đức tốt đẹp của các tôn giáo. Động viên, giúp đỡ đồng bào theo

đạo và các chức sắc tôn giáo sống "tốt đời, đẹp đạo". Các tổ chức tôn giáo hợp

pháp hoạt động theo pháp luật và được pháp luật bảo hộ. Thực hiện tốt các

chương trình phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất, văn hoá của

89



đồng bào các tôn giáo. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm

công tác tôn giáo. Đấu tranh ngăn chặn các hoạt động mê tín dị đoan, các hành

vi lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo làm phương hại đến lợi ích chung của đất nước,

vi phạm quyền tự do tôn giáo của công dân.

Đồng bào định cư ở nước ngoài là bộ phận không tách rời và là một nguồn

lực của cộng đồng dân tộc Việt Nam, là nhân tố quan trọng góp phần tăng

cường quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa nhân dân ta với nhân dân các nước. Nhà

nước tạo điều kiện thuận lợi và hỗ trợ đồng bào ổn định cuộc sống, chấp hành

tốt pháp luật các nước sở tại; bảo vệ quyền lợi chính đáng của đồng bào. Làm

tốt công tác thông tin trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài về tình

hình trong nước và các chủ trương, chính sách của Nhà nước. Có chính sách

khuyến khích người Việt Nam, trí thức Việt Nam ở nước ngoài hướng về quê

hương, góp phần xây dựng đất nước; khen thưởng những người có nhiều thành

tích đóng góp cho Tổ quốc.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân có vai trò rất quan

trọng trong việc tập hợp, vận động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân; đại

diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân; đưa các chủ trương, chínhsách của Đảng, Nhà nước, các chương trình kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc

phòng, an ninh vào cuộc sống, góp phần xây dựng sự đồng thuận trong xã hội.

Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện

tốt vai trò giám sát và phản biện xã hội. Các cấp uỷ đảng và cấp chính quyền có

chế độ tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với nhân dân; thường xuyên lắng nghe ý kiến

của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân phản ánh với Đảng, Nhà nước nhữngvấn đề mà nhân dân quan tâm, tham gia xây dựng chủ trương, chính sách, pháp

luật. Thực hiện tốt Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Quy chế dân chủ ở mọi

cấp để Mặt trận, các đoàn thể và các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng

Đảng, chính quyền và hệ thống chính trị.

90



Đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của Mặt trận, các đoàn thể nhân

dân và các hội quần chúng, khắc phục tình trạng hành chính hoá, phô trương,

hình thức; làm tốt công tác dân vận theo phong cách trọng dân, gần dân và có

trách nhiệm với dân.

91



Ch¬ng 5

ChÕ ®é kinh tÕ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é kinh tÕ

1. Kinh tÕ vµ chÕ ®é kinh tÕ

Cã nhiÒu çch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ kinh tÕ, tuy

nhiªn, theo quan niÖm chung, kinh tÕ ®îc hiÓu lµ nh÷ng ho¹t

®éng cña con ngêi nh»m biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn thµnh

nh÷ng nh÷ng cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n cho nhu cÇu cña con

ngêi.

ChÕ ®é kinh tÕ, víi t çch lµ mét chÕ ®Þnh cña ngµnh luËt

HiÕn ph¸p, lµ tæng thÓ çc quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh çc

quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt.

2. Nh÷ng néi dung cña chÕ ®é kinh tÕKhi nghiªn cøu chÕ ®é kinh tÕ, cÇn x¸c ®Þnh ®îc néi dung

cña çc quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt mµ HiÕn

ph¸p ®iÒu chØnh, ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ mang çc néi

dung: x¸c ®Þnh môc ®Ých, ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ; x¸c

®Þnh h×nh thøc së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt, çc thµnh phÇn

kinh tÕ; x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong qu¶n ký nhµníc vÒ kinh tÕ.

II. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é kinh tÕ qua

çc b¶n HiÕn ph¸p

92



1. ChÕ ®é kinh tÕ theo HiÕn ph¸p n¨m 1946

Do hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn lÞch sö khi x©y dùng b¶n HiÕn

ph¸p n¨m 1946 nªn quy ®Þnh vÒ chÕ dé kinh tÕ cha ®îc quan

t©m trong HiÕn ph¸p 1946. Nh÷ng néi dung vÒ môc ®Ých, ph-

¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u, çc thµnh phÇn

kinh tÕ, còng nh nguyªn t¾c c¬ b¶n trong qu¶n lý nhµ níc vÒ

kinh tÕ cha ®îc ®Þnh h×nh. HiÕn ph¸p 1946 chØ cã ®Ò cËp

®Õn mét quyÒn t h÷u tµi s¶n (§.12). Tuy nhiªn, qua nghiªn cøu

vÒ hoµn c¶nh ra ®êi cña HiÕn ph¸p 1946, cã thÓ thÊy môc

®Ých cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nh»m ®em l¹i Êm no, h¹nh

phóc cho ngêi d©n nh ®· ®îc nh¾c ®Õn trong tuyªn ng«n ®éc

lËp. Ph¬ng thøc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn

cha ®îc ®×nh h×nh vµ quy ®Þnh râ. Çc h×nh thøc së h÷u

kh¸c nhau ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt tån t¹i, nhiÒu thµnh phÇn kinh

tÕ tham gia vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lóc bÊy giê. Trong

®ã, çc nhµ t s¶n vµ ngêi lao ®éng riªng lÎ ®îc phÐp ho¹t ®éng

m·i cho ®Õn giai ®o¹n vÒ sau khi cã HiÕn ph¸p 1959 vµ HiÕnph¸p 1980. Trong chÕ ®é kinh tÕ cña HiÕn ph¸p 1959 vµ HiÕp

ph¸p 1980 cã x¸c ®Þnh nhiÖm vô ph¶i c¶i t¹o nh÷ng thµnh

phÇn kinh tÕ nµy.


Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, chÕ ®é kinh tÕ ®· ®ùoc x¸c®Þnh râ trong ch¬ng 2 chÕ ®é kinh tÕ vµ x· héi. Trong ®ã x¸c

®Þnh:

Môc ®Ých cña ph¸t trØen kinh tÕ lµ kh«ng ngõng ph¸t

triÓn søc s¶n xuÊt nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n

93



Nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ, HiÕn ph¸p 1959

x¸c ®Þnh nhµ níc l·nh ®¹o ho¹t ®éng kinh tÕ theo mét kÕ ho¹ch

thèng nhÊt.


ChÕ ®é kinh tÕ trong HiÕn ph¸p 1980 ®îc quy ®Þnh

thµnh mét ch¬ng riªng (ch¬ng 2). Trong ®ã, cã mét sè néi

dung c¬ b¶n sau:

VÒ môc ®Ých vµ ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ, HiÕn ph¸p

1980 x¸c ®Þnh môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ lµ tho¶ m·n ngµy

cµng tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt vµ v¨n ho¸ ngµy cµng t¨ng cña

c¶ x· héi. Nh vËy môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ cña HiÕn ph¸p

1980 còng t¬ng tù nh trong HiÕn ph¸p 1959.

§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nªu trªn, HiÕn ph¸p 1980 x¸c ®Þnh

ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ tõ mét nÒn kinh tÕ phæ biÕn

lµ s¶n xuÊt nhá tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua giai

do¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa, x©y dùng mét x· héi cã kinhtÕ c«ng- n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, v¨n ho¸ vµ khoa häc, kü thuËt

tiªn tiÕn, quèc phßng v÷ng m¹nh, cã ®êi sèng v¨n minh vµ h¹nh

phóc.

VÒ çc h×nh thøc së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt vµ thµnh

phÇn kinh tÕ, HiÕn ph¸p 1980 x¸c ®Þnh chÕ ®é lµm chñ tËp

thÓ ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt, nhµ níc tiÕn hµnh çch m¹ng vÒquan hÖ s¶n xuÊt, híng dÉn, sö dông vµ c¶i t¹o çc thµnh phÇn

kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa, thiÕt lËp vµ cñng cè chÕ ®é së

h÷u XHCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ

quèc d©n chñ yÕu cã hai thµnh phÇn: thµnh phÇn kinh tÕ quèc

95



doanh thuéc së h÷u toµn d©n vµ thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c x·

thuéc së h÷u tËp thÓ cña nh©n d©n lao ®éng. Trong ®ã,

thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn

kinh tÕ quèc d©n vµ ®îc ph¸t triÓn u tiªn. Nhµ níc khuyÕn

khÝch, híng dÉn vµ gióp ®ì n«ng d©n c¸ thÓ, ngêi lµm nghÒ thñ

c«ng vµ nh÷ng ngêi lao déng riªng lÎ kh¸c tiÕn lªn con ®êng

lµm ¨n tËp thÓ, tæ chøc hîp t¸c x· s¶n xuÊt vµ c¸c h×nh thøc hîp

t¸c, t¬ng trî kh¸c theo nguyªn t¾c tù nguyÖn. Nh÷ng ngêi bu«n

b¸n nhá ®îc híng dÉn vµ gióp ®ì chuyÓn dÇn sang s¶n xuÊt

hoÆc nh÷ng nghÒ thÝch hîp kh¸c. Nh÷ng c¬ së kinh tÕ cña

®Þa chñ phong kiÕn vµ t s¶n m¹i b¶n ®Òu bÞ quèc h÷u ho¸

kh«ng båi thêng.

Nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ, HiÕn ph¸p 1980

x¸c ®Þnh nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n theo kÕ ho¹ch

thèng nhÊt, nhµ níc gi÷ ®éc quyÒn vÒ ngo¹i th¬ng vµ mäi

quan hÖ kinh tÕ kh¸c ®èi víi níc ngoµi.

4. ChÕ ®é kinh tÕ theo HiÕn ph¸p 1992 (®· ®-

îc söa ®æi, bæ sung)

ChÕ ®é kinh tÕ ®îc HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh trong ch-

¬ng 2. Trong ®ã, x¸c ®Þnh môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ lµ lµm

cho d©n giµu, níc m¹nh, ®¸p øng ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu

vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. Ph¬ng híng ph¸t triÓnkinh tÕ lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn

theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, ®Þnh híng x·

héi chñ nghÜa.

96



III. Mét sè ®iÓm míi cña HiÕn ph¸p 1992 (®· ®îc

söa ®æi, bæ sung) vÒ chÕ ®é kinh tÕ

1. Nh÷ng ®iÓm míi vÒ môc ®Ých, ph¬ng híng

ph¸t triÓn kinh tÕC¬ së ®Ó t¹o ra nh÷ng ®iÓm míi trong HiÕn ph¸p 1992

vÒ môc ®Ých, ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ b¾t nguån tõ

hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn x©y dùng HiÕn ph¸p n¨m 1992. §ã lµ

kÕt qu¶ cña viÖc nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan, ®óng

®¾n qu¸ khø ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm; ®¸nh gi¸

kh¸ch quan thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ cña çc níc trªn thÕ giíi,®Æc biÖt lµ sù ®æi míi trong ph¸t triÓn kinh tÕ ë Trung Quèc.

§iÒu ®ã ®· lµm cho §¶ng vµ Nhµ níc ta ®æi míi t duy, çch

nghÜ vÒ môc ®Ých vµ ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ. T duy

®æi míi nµy ®îc thÓ hiÖn trong v¨n kiÖn ®¹i héi toµn quèc lÇn

thø VI cña §¶ng, còng nh trong HiÕn ph¸p 1992.

Môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ ®· ®îc x¸c ®Þnh râ trong

HiÕn ph¸p 1959. T tëng x©y dùng HiÕn ph¸p 1959, HiÕn ph¸p

1980 chÞu ¶nh hëng cña ®êng lèi XHCN, mµ cô thÓ lµ X« viÕt.

Theo ®ã, môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ nhÊn m¹nh ®Õn çi

chung, çi toµn thÓ. Lîi Ých chung lµ quan träng. V× vËy, môc

®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, HiÕn ph¸p

n¨m 1980 ®Òu ®Ò cËp ®Õn viÖc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt,

v¨n ho¸ cña c¶ x· héi, cña nh©n d©n nãi chung. §iÒu nµy cho

thÊy, nh÷ng quy ®Þnh vÒ môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ trong

HiÕn ph¸p 1959, HiÕn ph¸p 1980 cã nh÷ng h¹n chÕ sau: Môc

®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc ph¸t triÓn x· héi

nãi chung, cha nhÊn m¹nh môc ®Ých ph¸t triÓn lîi Ých cña çc

98



ç nh©n, tæ chøc vµ nhµ níc. V× vËy, cha t¹o ®éng lùc, cha

ph¸t huy ®îc tÝnh s¸ng t¹o chñ ®éng cña tõng ç nh©n ®èi víi

ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi t¹o ra sù tr× trÖ, t©m

lý û l¹i trong ho¹t ®éng kinh tÕ.

HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· nh×n nhËn ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm

®ã vµ chó träng ®Õn lîi Ých cña ç nh©n, tæ chøc vµ nhµ níc,

bªn c¹nh lîi Ých chung cña c¶ x· héi. Theo ®ã, môc ®Ých ph¸t

triÓn kinh tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay, ®îc x¸c ®Þnh theo HiÕn

ph¸p n¨m 1992, lµ lµm cho d©n giµu, níc m¹nh, ®¸p øng ngµy

cµng tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. Quy

®Þnh nµy, cã mét sè ®iÓm míi nh: ®· nhÊn m¹nh ®îc môc

®Ých cña ph¸t triÓn kinh tÕ lµ lîi Ých cña ç nh©n, tæ chøc, nhµ

níc; ®ång thêi cã t duy míi trong viÖc s¾p xÕp thø tù u tiªn lîi

Ých cña ngêi d©n tríc lîi Ých cña x· héi vµ nhµ níc. §iÒu nµy t¹o

®îc ®éng lùc cho viÖc tham gia cña ngêi d©n vµo ph¸t triÓn

kinh tÕ, v× nã g¾n liÒn víi chÝnh lîi Ých cña hä. T duy còng ®îc

®æi míi còng phï hîp víi quy luËt, v× muèn çi chung tèt, çitoµn thÓ tèt th× cÇn ph¶i chó träng ph¸t triÓn tõ tõng çi riªng,

çi ®¬n vÞ. NÕu tõng ®¬n vÞ tèt th× dÉn ®Õn çi tæng thÓ

tèt, ®©y còng lµ nguyªn lý ph¸t triÓn m¹nh tõ c¬ së. Tríc ®©y

chóng ta thùc hiÖn theo th duy ngîc l¹i, ph¸t triÓn çi tæng thÓ

tèt ®Ó tõng çi bé phËn tèt. Tuy nhÊn m¹nh ®Õn lîi Ých riªng lÎ,

lîi Ých ç nh©n nhng HiÕn ph¸p n¨m 1992 còng g¾n chóng

trong mèi liªn hÖ víi lîi Ých chung cña nhµ níc vµ c¶ x· héi. Khi

çc chñ thÓ h¹ot ®éng v× lîi Ých cña m×nh nhng kh«ng ®îc

x©m ph¹m ®Õn lîi Ých cña nhµ níc, lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých cña

ngêi kh¸c.

99



VÒ ph¬ng híng ph¸t triÓn kinh tÕ, HiÕn ph¸p n¨m 1959

còng nh HiÕn ph¸p n¨m 1980, 1992 ®Òu x©y dùng nÒn kinh tÕ

ph¸t triÓn theo híng XHCN. Tuy vËy, trong tõng giai ®o¹n kh¸c

nhau sù thÓ hiÖn ph¬ng híng trªn thÓ hiÖn ë nh÷ng møc ®é

kh¸c nhau: HiÕn ph¸p n¨m 1959 kh¼ng ®Þnh “tiÕn dÇn lªn

CNXH”; HiÕn ph¸p 1980 l¹i kh¼ng ®Þnh “tiÕn th¼ng lªn

CNXH”; HiÕn ph¸p n¨m 1992 kh¼ng ®Þnh “theo ®Þnh híng

XHCN”, NghÞ quyÕt söa ®æi, bæ sung HiÕn ph¸p n¨m 1992

kh¼ng ®Þnh “®Þnh híng XHCN”. Nh vËy, HiÕn ph¸p n¨m 1959

vµ HiÕn ph¸p n¨m 1980 ®· cho thÊy sù chñ quan, nãng véi

trong thêi kú ®ã. §¶ng vµ nhµ níc cho r»ng viÖc ph¸t triÓn lªn

CNXH lµ d¬n gi¶n, cã thÓ thùc hiÖn nhanh chãng, dÔ dµng.

Thùc tÕ ®· cho thÊy t duy vµ quan niÖm nµy kh«ng phï hîp.

HiÕn ph¸p n¨m 1992 x¸c ®Þnh ph¬ng híng linh ho¹t h¬n ë

chç lµ ph¸t triÓn ®Þnh híng XHCN, tøc lµ thêi kú qu¸ ®é lªn

XHCN cã thÓ lµ l©u dµi, trong giai ®o¹n qu¸ ®é t¹m thêi ph¸i

chÊp nhËn nh÷ng yÕu tè, c¬ chÕ kh«ng thuÇn tuý lµ cña XHCNnh÷ng ®Ých híng tíi vÉn lµ XHCN, nh÷ng yÕu tè vµ c¬ chÕ phi

XHCN chØ lµ bíc ®Öm vµ sÏ ®îc lo¹i trõ dÇn khi tiÕn lªn CNXH.

ViÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ph¶i cã

sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc vµ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.

Bêi v×, nÕu kh«ng cã sù qu¶n lý, ®iÒu chØnh vÒ mÆt vÜ m«

cña nhµ níc, ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa th× sù ph¸t triÓn nÒn

kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn sÏ vËn ®éng mét çch tù

nhiªn vµ dÉn ®Õn mét nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa.

HiÕn ph¸p n¨m 1959, HiÕn ph¸p n¨m 1980 x¸c ®Þnh çc

yÕu tè, çc thµnh phÇn phi XHCN ®Òu ph¶i c¶i t¹o. Trong khi Êy

HiÕn ph¸p n¨m 1992 x¸c ®Þnh cho phÐp duy tr×, tån t¹i nhiÒu

100



thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é. §iÒu nµy t¹o ra ®îc c¬

së ®Ó ph¸t triÓn c¬ së vËt chÊt cho viÖc x©y dùng CNXH. Nã

phï hîp víi quy luËt lîng - chÊt, bëi v× kh«ng thÓ ®èt ch¸y giai

®o¹n ®Ò tiÕn tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu thÊp kÐm, c¬ së vËt

chÊt kÐm lªn ngay mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, tiÕn tiÕn, hiÖn

®¹i cña XHCN.

2. Nh÷ng ®iÓm míi vÒ së h÷u vµ c¸c thµnh

phÇn kinh tÕ

C¬ së ®Ó t¹o ra nh÷ng ®iÓm míi còng nh nh÷ng bíc ®ét

ph¸ trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 vÒ së h÷u vµ thµnh phÇn kinh

tÕ còng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn nh©n lµm thay ®æi môc

®Ých vµ ph¬ng híng kinh tÕ trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 (nh

phÇn trªn ®· ®Ò cËp).

Së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè quan träng trong

ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1946, do hoµn c¶nh,

®iÒu kiÖn lóc bÊy giê, mÆc dï HiÕn ph¸p kh«ng nãi râ, nhng cã

thÓ thÊy ®îc r»ng Nhµ níc ph¶i chÊp nhËn nhiÒu h×nh thøc së

h÷u kh¸c nhau. Trong ®ã, HiÕn ph¸p 1946 nhÊn m¹nh ®Õn

h×nh thøc t h÷u tµi s¶n. §èi víi c¸c níc t b¶n chñ nghÜa, duy tr×

vµ b¶o vÖ h×nh thøc t h÷u tµi s¶n lu«n lµ vÊn ®Ò quan träng

nhÊt. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, tuy chÞu ¶nh hëng cña t tëng

XHCN nhng trong HiÕn ph¸p 1959 cßn ghi nhËn nhiÒu h×nhthøc së h÷u kh¸c nhau, nh: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ

cña nh©n d©n lao ®éng, së h÷u cña ngêi lao ®éng riªng lÎ, së

h÷u cña nhµ t s¶n d©n téc. HiÕn ph¸p n¨m 1980, khi ®ã t tëng

XHCN ®îc ¸p dông triÖt ®Ó, m¸y mãc vµo ViÖt Nam, nhµ níc

101



chØ duy tr× hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ

®èi víi t liÖu s¶n xuÊt. HiÕn ph¸p n¨m 1992, thùc hiÖn t duy

®æi míi, Nhµ níc l¹i thõa nhËn nhiÒu h×nh thøc së h÷u ®a

d¹ng, kh¸c nhau: së h÷u nhµ níc; së h÷u tËp thÓ; së h÷u t

nh©n; së h÷u chung; së h÷u cña çc tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh

trÞ - x· héi; chÝnh trÞ - x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc x· héi, tæ

chøc x· héi - nghÒ nghiÖp.

Thµnh phÇn kinh tÕ ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së çc h×nh

thøc së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1946,

tuy kh«ng kh¼ng ®Þnh râ nh÷ng cã thÓ thÊy nÒn kinh tÕ lóc

bÊy giê bao gåm nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau ph¸t triÓn tù do.

Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh

phÇn. Trong ®ã, thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ thµnh phÇn

kinh tÕ hîp t¸c x· lµ thµnh phÇn chñ yÕu, thµnh phÇn kinh tÕ

quèc doanh ®ãng vai trß l·nh ®¹o nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®îc

nhµ níc ph¸t triÓn u tiªn. Ngoµi hai thµnh phÇn chñ yÕu nªu

trªn, cßn cã çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, nh thµnh phÇn kinh tÕç thÓ, thµnh phÇn kinh tÕ t s¶n d©n téc. Çc thµnh phÇn nµy

®Òu ®îc tiÕn hµnh c¶i t¹o theo híng: kinh tÕ ç thÓ ®îc ph¸t

triÓn thµnh kinh tÕ hîp t¸c x·; kinh tÕ t s¶n d©n téc ph¸t triÓn

thµnh h×nh thøc c«ng t hîp doanh. HiÕn ph¸p n¨m 1980 x¸c

®Þnh hai thµnh phÇn kinh tÕ lµ thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh

vµ thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c x·. Trong ®ã, thµnh phÇn kinh tÕ

quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ ®îc ph¸t triÓn u tiªn. HiÕn

ph¸p n¨m 1992 x¸c ®Þnh cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ: kinh tÕ

quèc doanh; kinh tÕ tËp thÓ; kinh tÕ ç thÓ; kinh tÕ t b¶n t

nh©n; kinh tÕ t b¶n nhµ níc; kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi.

102



Nh vËy, trªn c¬ së t duy ®æi míi, HiÕn ph¸p n¨m 1992 (®·

söa ®æi, bæ sung) ®· ghi nhËn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c

nhau vµ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. HiÕn ph¸p 1992

kh«ng nh÷ng ghi nhËn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau ®èi

víi t liÖu s¶n xuÊt mµ cßn cho phÐp mäi c«ng d©n së h÷u t liÖu

s¶n xuÊt ®Òu ®îc phÐp ®a vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ.

Nhµ níc b¶o ®¶m sÏ kh«ng quèc h÷u hãa tµi s¶n cña hä, thu

nhËp hîp ph¸p cña hä còng ®îc nhµ níc b¶o hé. §iÒu nµy ®· huy

®éng ®îc nhiÒu nguån lùc trong níc, vµ ngoµi níc vµo ph¸t triÓn

kinh tÕ - nh÷ng nguån mµ tríc ®©y chóng ta kh«ng cho phÐp

®a vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ - t¹o ra søc m¹nh ®Ó nÒn

kinh tÕ ph¸t triÓn.

3. Nh÷ng ®iÓm míi vÒ nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ

níc vÒ kinh tÕ

Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, 1980 ®Òu x¸c ®Þnh nguyªn

t¾c qu¶n lý níc ®èi víi nÒn kinh tÕ b»ng kÕ ho¹ch tËp trung.

ViÖc qu¶n lý nhµ níc b»ng kÕ ho¹ch tËp trung cao ®é ®· gÆp

ph¶i nh÷ng bÊt cËp nh: c¸c tæ chøc kinh tÕ kh«ng cã ®îc

quyÒn tù do, tù chñ trong ho¹t déng, thiÕu n¨ng ®éng s¸ng t¹o,

ho¹t ®éng tr× trÖ, kÐm hiÖu qu¶ vµ hµnh thµnh ý thøc û l¹i vµo

nhµ níc; t¹o ra mét t duy xÊu trong qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ho¹t

®éng kinh tÕ lµ muèn can thiÖp s©u vµo ho¹t ®éng vi m« cñac¸c ®¬n vÞ, doanh nghiÖp, muèn duy tr× c¬ chÕ xin - cho;

kh«ng cã sù t¸ch biÖt râ rµng gi÷a chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vµ

chøc n¨ng kinh doanh.

103



HiÕn ph¸p n¨m 1992, thùc hiÖn tinh thÇn ®æi míi, x¸c

®Þnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc,

®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ thÞ trêng gåm nhiÒu

thµnh phÇn kinh tÕ ®îc tù do, tù chñ trong ho¹t ®éng, c¹nh

tranh lµnh m¹nh víi nhau. Nhµ níc chØ thùc hiÖn sù qu¶n lý vÜ

m« nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®óng ®Þnh

híng, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ

thÞ trêng, nh: thÊt nghiÖp, bãc lét lao ®éng, ®Çu c¬, ph©n ho¸

giµu, nghÌo, mÊt æn ®Þnh, kh«ng c«ng b»ng. §Ó thùc hiÖn chøc

n¨ng qu¶n lý nhµ níc, çc c«ng cô ®îc sö dông lµ ph¸p luËt, kÕ

ho¹ch, chÝnh s¸ch. Néi dung qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ lµ: Ban

hµnh kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vÜ m«; x©y dùng vµ ban hµnh çc

v¨n b¶n ph¸p luËt; t¹o lËp thÞ trêng, cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ

trêng, ®µo t¹o vµ båi dìng çn bé….

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®é kinh tÕ

cña níc CHXHCN ViÖt Nam

1. §¸nh gi¸ vÒ chÕ ®é kinh tÕ cña Nhµ níc ta

hiÖn nay

a) Thành tựu

Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa bước đầu được

xây dựng. Thị trường hàng hoá phát triển tương đối nhanh; một số loại thị

trường mới đã hình thành.

b) Hạn chế

104



Hiến pháp 1992 nhấn mạnh về mục đích phát triển kinh tế là dân giàu,

nước mạnh. Cách đặt thứ tự ưu tiên này, có ưu điểm là tạo động lực, khuyến

khích tính năng động, sáng tạo, hăng say lao động, sản xuất kinh doanh. Tuy

nhiên, chính vì đặt thứ tự ưu tiên như vậy, nên nhiều cá nhân, tổ chức chỉ chú

trọng đến lợi ích của mình mà không chú trọng đến lợi ích của nhà nước, lợi ích

của xã hội. Các doanh nghiệp thì tìm mọi cách tối đa hóa lợi nhuận mà không

quan tâm đến chất lượng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, không quan tâm đến lợi

ích của khách hàng và người tiêu dùng, không quan tâm đến bảo vệ môi trường,

khai thác tài nguyên thiên nhiên lãng phí, bóc lột tối đa sức lao động của những

người lao động, tìm mọi cách trốn thuế, gian lận thuế. Các cá nhân cũng ưu tiên

cho việc làm giàu cá nhân, lợi ích cá nhân mà không quan tâm đến lợi ích củađơn vị, cơ quan, doanh nghiệp nơi mình làm việc, không quan tâm đến lợi ích

của người khác, lợi ích của nhà nước, của xã hội. Nhiều cán bộ, công chức nhà

nước cũng lo cho lợi ích cá nhân trước khi hết nhiệm kỳ hoặc nghỉ hưu mà

không nghĩ đến lợi ích của Nhà nước, của xã hội. Một phong trào lưu vì lợi ích

cá nhân, đặt lợi ích cá nhân trước lợi ích của tập thể, của nhà nước, của xã hội

diễn ra gây nên những hậu quả không nhỏ cho xã hội.Về phương hướng phát triển nền kinh tế, Hiến pháp 1992 xác định: “phát

triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần có sự quản lý vĩ mô của nhà nước,

định hướng xã hội chủ nghĩa”. Với quy định như vậy, đã thu hút được nhiều

nguồn lực trong nước và ngoài nước đầu tư vào hoạt động của nền kinh tế, tạo

ra sức cạnh tranh và môi trường sôi động cho hoạt động kinh tế. Qua cạnh

tranh, các doanh nghiệp càng ngày có thêm kinh nghiệm, sản phẩm hàng hóa,

dịch vụ được nâng cao chất lượng. Tuy nhiên, những vấn đề khó khăn nảy sinh

không ít: (1) Các thành phần kinh tế được xác định trên cơ sở các hình thức sở

hữu đối với tư liệu sản xuất. Tuy nhiên, hiện nay lại xuất hiện các doanh nghiệp

có nhiều hình thức sở hữu đan xen: vừa có sở hữu nhà nước, vừa có sở hữu tư

nhân, vừa có sở hữu của cá nhân, tổ chức nước ngoài. Việc phân định thành

105



phần theo hình thức sở hữu theo quy định hiện hành là khó. Đồng thời, với quy

định về chuyển nhượng vốn hiện nay, một doanh nghiệp không có yếu tố nước

ngoài, thông qua sự chuyển nhượng vốn có thể có yếu tố sở hữu nước ngoài

hoặc có yếu tố sở hữu nhà nước. Như vậy, tính thành phần vừa khó xác định,

vừa dễ biến đổi từ thành phần này sang thành phần khác; (2) Trong bối cảnh

hiện nay, chúng ta tham gia Tổ chức thương mại thế giới, một nguyên tắc cơ

bản phải tuân thủ là chống phân biệt đối xử. Vì vậy việc nhấn mạnh đến tính

thành phần sẽ rất dễ gây nên sự phân biệt đối xử trong các chính sách, pháp

luật. Luật doanh nghiệp 2005, đã thể hiện tinh thần chống phân biệt đối xử giữa

doanh nghiệp nhà nước với doanh nghiệp dân doanh, giữa doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước ngoài với doanh nghiệp không có vốn đầu tư nước ngoài. Chính vìvậy, việc nhấn mạnh yếu tố thành phần là đi ngược với xu hướng mới hiện nay;

(3) Việc cho phép nhiều thành phần kinh tế khác nhau tham gia vào hoạt động

kinh doanh sau một thời gian dài chỉ cho phép các đơn vị quốc doanh và hợp

tác xã được phép hoạt động đã tạo ra sự bùng nổ lớn về số lượng các doanh

nghiệp dân doanh được thành lập trong thời gian vừa qua. Trong số các doanh

nghiệp này, số lượng các doanh nghiệp làm thật, tiến hành kinh doanh thật cũngnhiều, nhưng các doanh nghiệp được thành lập một cách hình thức để trục lợi

cũng không ít, gây nên những bất ổn cho nền kinh tế; (4) Công nhận sự tồn tại

của nhiều thành phần kinh tế cũng dẫn đến cạnh tranh khốc liệt giữa doanh

nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp dân doanh. Các doanh nghiệp nhà nước

trải qua thời gian dài của cơ chế kế hoạch hóa tập trung - được nhà nước bao

cấp, lo mọi vấn đề đầu ra, đầu vào và chỉ quan tâm hoàn thành những gì mà

Nhà nước giao- đã có thói quen ỷ lại, trì trệ, lười suy nghĩ, sáng tạo từ cán bộ

lãnh đạo doanh nghiệp đến phần lớn người lao động, giờ đây trước bối cảnh

cạnh tranh khốc liệt với các doanh nghiệp dân doanh năng động, sáng tạo, chăm

chỉ lao động đã bị đuối sức. Nhiều doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, kém hiệu quả

mà Nhà nước phải tiến hành các giải pháp cải tổ từ việc thuê người điều hành

106



giỏi kinh doanh, sa thải người lao động, đến các biện pháp mạnh như: giải thể,

giao, bán, khoán, cho thuê hoặc cổ phần hóa. Hệ quả xã hội từ việc phải cải tổ

lại doanh nghiệp, sa thải người lao động... là không nhỏ.

Về nguyên tắc quản lý nhà nước đối với nền kinh tế, trước đây phát triển

kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, mà lúc đó mô hình xã hội

chủ nghĩa ở Liên Xô là điển hình đã có sẵn, nên việc áp dụng theo là dễ dàng.

Nhưng nay, mô hình phát triển ở Liên Xô đã sụp đổ, không có mô hình mẫu về

nền kinh tế thị trường của xã hội chủ nghĩa, mà mô hình đó thế nào do chúng ta

vừa làm vừa rút kinh nghiệm để xây dựng mô hình. Đây là vấn đề thách thức

không nhỏ về mặt lý luận cũng như thực hành đối với nhà nước ta. Nếu không

có mô hình hợp lý, có sự can thiệp và quản lý của nhà nước với nền kinh tế thì

rất dễ một nền kinh tế thị trường hàng hóa thị trường sẽ vận động một cách tự

nhiên, chệch hướng và dẫn đến nền kinh tế chúng ta trở thành nền kinh tế tư bản

chủ nghĩa.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®é kinh tÕ

a) Nắm vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường ở

nước ta là:

Thực hiện mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn

minh"; giải phóng mạnh mẽ và không ngừng phát triển sức sản xuất, nâng cao

đời sống nhân dân; đẩy mạnh xoá đói giảm nghèo, khuyến khích mọi người

vươn lên làm giàu chính đáng, giúp đỡ người khác thoát nghèo và từng bước

khá giả hơn.

Phát triển nền kinh tế nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế,

trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế

tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.

107



Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính

sách phát triển; tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá, y tế, giáo

dục..., giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực

hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng

thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã

hội.

Phát huy quyền làm chủ xã hội của nhân dân, bảo đảm vai trò quản lý,

điều tiết nền kinh tế của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh

đạo của Đảng.

b) Nâng cao vai trò và hiệu lực quản lý của Nhà nước

Nhà nước tập trung làm tốt các chức năng:

- Định hướng sự phát triển bằng các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và

cơ chế, chính sách trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của thị trường. Đổi mới

căn bản công tác quy hoạch, kế hoạch phù hợp yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế, phát huy tối đa

mọi lợi thế so sánh của quốc gia, vùng và địa phương, thu hút mọi nguồn lực

tham gia phát triển kinh tế - xã hội.

- Tạo môi trường pháp lý và cơ chế, chính sách thuận lợi để phát huy các

nguồn lực của xã hội cho phát triển, các chủ thể hoạt động kinh doanh bình

đẳng, cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch, có trật tự, kỷ cương.

- Hỗ trợ phát triển, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội quan

trọng, hệ thống an sinh xã hội.

- Bảo đảm tính bền vững và tích cực của các cân đối kinh tế vĩ mô, hạn

chế các rủi ro và tác động tiêu cực của cơ chế thị trường.

- Tác động đến thị trường chủ yếu thông qua cơ chế, chính sách và các

công cụ kinh tế; đồng thời sử dụng kịp thời có hiệu quả một số biện pháp cần

108



thiết khi thị trường trong nước hoạt động không có hiệu quả hoặc thị trường khu

vực và thế giới có biến động lớn.

- Thực hiện quản lý nhà nước bằng hệ thống pháp luật, giảm tối đa sự can

thiệp hành chính vào hoạt động của thị trường và doanh nghiệp. Tách chức

năng quản lý hành chính của Nhà nước khỏi chức năng quản lý kinh doanh của

doanh nghiệp, xoá bỏ "chế độ chủ quản"; tách hệ thống cơ quan hành chính

công khỏi hệ thống cơ quan sự nghiệp; phát triển mạnh các dịch vụ công cộng

(giáo dục, khoa học và công nghệ, y tế, văn hoá, thể dục thể thao).

- Tiếp tục đổi mới chính sách tài chính và tiền tệ, bảo đảm tính ổn định và

sự phát triển bền vững của nền tài chính quốc gia.

- Phân định rõ chức năng, mối quan hệ giữa Quốc hội, Chính phủ và các

bộ, ngành, uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong quản

lý nhà nước về kinh tế và xã hội.

c) Phát triển đồng bộ và quản lý có hiệu quả sự vận hành các loại thị

trường cơ bản theo cơ chế cạnh tranh lành mạnhPhát triển thị trường hàng hoá và dịch vụ. Thu hẹp những lĩnh vực Nhà

nước độc quyền kinh doanh, xoá bỏ độc quyền doanh nghiệp; tiếp tục đổi mới

cơ chế quản lý giá. Phát triển mạnh thương mại trong nước; tăng nhanh xuất

khẩu, nhập khẩu. Đẩy mạnh tự do hoá thương mại phù hợp các cam kết hội

nhập kinh tế quốc tế. Tạo bước phát triển mới, nhanh và toàn diện thị trường

dịch vụ, nhất là những dịch vụ cao cấp, có hàm lượng trí tuệ cao, giá trị gia tăng

lớn.

Phát triển vững chắc thị trường tài chính bao gồm thị trường vốn và thị

trường tiền tệ theo hướng đồng bộ, có cơ cấu hoàn chỉnh. Mở rộng và nâng cao

chất lượng hoạt động của thị trường vốn, thị trường chứng khoán. Huy động

109



mọi nguồn vốn trong xã hội cho đầu tư phát triển. Hiện đại hoá và đa dạng hoá

các hoạt động của thị trường tiền tệ. Xây dựng các ngân hàng thương mại nhà

nước vững mạnh về mọi mặt. Mở cửa thị trường dịch vụ ngân hàng theo lộ trình

hội nhập kinh tế quốc tế.

Phát triển thị trường bất động sản, bao gồm thị trường quyền sử dụng đất

và bất động sản gắn liền với đất: bảo đảm quyền sử dụng đất chuyển thành hàng

hoá một cách thuận lợi, làm cho đất đai thực sự trở thành nguồn vốn cho phát

triển, thị trường bất động sản trong nước có sức cạnh tranh so với thị trường

khu vực, có sức hấp dẫn các nhà đầu tư. Thực hiện công khai, minh bạch và

tăng cường tính pháp lý, kỷ luật, kỷ cương trong quản lý đất đai. Nhà nước điều

tiết giá đất bằng quan hệ cung - cầu về đất đai và thông qua các chính sách về

thuế có liên quan đến đất đai. Nhà nước vừa quản lý tốt thị trường bất động sản

vừa là nhà đầu tư bất động sản lớn nhất. Hoàn thiện hệ thống luật pháp về kinh

doanh bất động sản.

Phát triển thị trường sức lao động trong mọi khu vực kinh tế, tạo sự gắn

kết cung - cầu lao động, phát huy tính tích cực của người lao động trong học

nghề, tự tạo và tìm việc làm. Có chính sách ưu đãi các doanh nghiệp thu hútnhiều lao động, nhất là ở khu vực nông thôn. Đẩy mạnh xuất khẩu lao động, đặc

biệt là xuất khẩu lao động đã qua đào tạo nghề, lao động nông nghiệp. Hoàn

thiện cơ chế, chính sách tuyển chọn và sử dụng lao động trong khu vực kinh tế

nhà nước và bộ máy công quyền. Đa dạng hoá các hình thức giao dịch việc làm;

phát triển hệ thống thông tin về thị trường sức lao động trong nước và thế giới.

Có chính sách nhập khẩu lao động có chất lượng cao trong lĩnh vực công nghệvà quản lý ở những ngành, nghề cần ưu tiên phát triển.

Xây dựng hệ thống luật pháp về lao động và thị trường sức lao động nhằm

bảo đảm quyền lựa chọn chỗ làm việc và nơi cư trú của người lao động; thực

110



hiện rộng rãi chế độ hợp đồng lao động; bảo đảm quyền lợi của cả người lao

động và người sử dụng lao động.

Phát triển thị trường khoa học và công nghệ trên cơ sở đổi mới cơ chế,

chính sách để phần lớn sản phẩm khoa học và công nghệ (trừ nghiên cứu cơ

bản, nghiên cứu phục vụ xây dựng đường lối, chiến lược, chính sách phát triển)

trở thành hàng hoá. Thông tin rộng rãi và tạo môi trường cạnh tranh để các sản

phẩm khoa học và công nghệ được mua bán thuận lợi trên thị trường. Chuyển

các tổ chức nghiên cứu và phát triển thuộc nhiều loại hình sở hữu sang hoạt

động theo cơ chế doanh nghiệp.

d) Phát triển mạnh các thành phần kinh tế, các loại hình tổ chức sản

xuất kinh doanh

Trên cơ sở ba chế độ sở hữu (toàn dân, tập thể, tư nhân), hình thành nhiều

hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể,

kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước, kinh

tế có vốn đầu tư nước ngoài. Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật

đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã

hội chủ nghĩa, bình đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và

cạnh tranh lành mạnh. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật

chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi

trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển. Kinh tế nhà

nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền

kinh tế quốc dân. Kinh tế tư nhân có vai trò quan trọng, là một trong những

động lực của nền kinh tế.

Doanh nghiệp cổ phần ngày càng phát triển, trở thành hình thức tổ chức

kinh tế phổ biến, thúc đẩy xã hội hoá sản xuất kinh doanh và sở hữu.

111



Xoá bỏ mọi sự phân biệt đối xử theo hình thức sở hữu; Nhà nước chỉ thực

hiện sự ưu đãi hoặc hỗ trợ phát triển đối với một số ngành, lĩnh vực, sản phẩm;

một số mục tiêu như xuất khẩu, tạo việc làm, xoá đói giảm nghèo, khắc phục rủi

ro; một số địa bàn, các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thực hiện Chiến lược quốc gia về phát triển doanh nghiệp. Xây dựng một

hệ thống doanh nghiệp Việt Nam nhiều về số lượng, có sức cạnh tranh cao, có

thương hiệu uy tín, trong đó chủ lực là một số tập đoàn kinh tế lớn dựa trên

hình thức cổ phần. Nhà nước định hướng, tạo môi trường để phát triển có hiệu

quả các doanh nghiệp theo cơ chế thị trường; bồi dưỡng, đào tạo và tôn vinh các

doanh nhân có tài, có đức và thành đạt.

Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà

nước

Hoàn thiện cơ chế, chính sách để các doanh nghiệp nhà nước thực sự hoạt

động trong môi trường cạnh tranh, công khai, minh bạch, nâng cao hiệu quả.

Xoá bỏ độc quyền và đặc quyền sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà

nước. Doanh nghiệp nhà nước có quyền tài sản, thực sự tự chủ, tự chịu trách

nhiệm trên thị trường và trước pháp luật. Gắn trách nhiệm, quyền hạn và lợi ích

của người quản lý doanh nghiệp với kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Chăm

lo đào tạo đội ngũ quản trị giỏi đáp ứng tốt yêu cầu quản lý công ty theo chế độ

hiện đại.

Đẩy mạnh việc sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà

nước, trọng tâm là cổ phần hoá. Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, tập trung

chủ yếu vào một số lĩnh vực kết cấu hạ tầng, sản xuất tư liệu sản xuất và dịch

vụ quan trọng của nền kinh tế, vào một số lĩnh vực công ích. Đẩy mạnh và mở

rộng diện cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước, kể cả các tổng công ty nhà nước.

Việc xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hoá, kể cả giá trị

112



quyền sử dụng đất, phải theo cơ chế thị trường. Đề phòng và khắc phục những

lệch lạc, tiêu cực trong quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước.

Thúc đẩy việc hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh, tầm cỡ khu vực,

có sự tham gia cổ phần của Nhà nước, của tư nhân trong và ngoài nước, các

công ty bảo hiểm, các quỹ đầu tư..., trong đó Nhà nước giữ cổ phần chi phối.

Tiếp tục đổi mới và phát triển các loại hình kinh tế tập thể

Tổng kết thực tiễn, sớm có chính sách, cơ chế cụ thể khuyến khích phát

triển mạnh hơn các loại hình kinh tế tập thể đa dạng về hình thức sở hữu và

hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh, bao gồm các tổ hợp tác, hợp tác xã kiểu

mới. Chú trọng phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã,

liên hiệp hợp tác xã cổ phần.

Khuyến khích việc tăng vốn góp và các nguồn vốn huy động từ thành viên

để tăng nguồn vốn hoạt động của hợp tác xã, tăng vốn đầu tư phát triển, tăng tài

sản và quỹ không chia trong hợp tác xã.

Hợp tác xã và các loại hình kinh tế hợp tác hoạt động theo các nguyên tắc:

hợp tác tự nguyện; dân chủ, bình đẳng và công khai; tự chủ, tự chịu trách nhiệmvà cùng có lợi; hợp tác và phát triển cộng đồng.

Phát triển mạnh các hộ kinh doanh cá thể và các loại hình doanh nghiệp của tư

nhân

Mọi công dân có quyền tham gia các hoạt động đầu tư, kinh doanh với

quyền sở hữu tài sản và quyền tự do kinh doanh được pháp luật bảo hộ; có

quyền bình đẳng trong đầu tư, kinh doanh, tiếp cận các cơ hội, nguồn lực kinhdoanh, thông tin và nhận thông tin.

Xoá bỏ mọi rào cản, tạo tâm lý xã hội và môi trường kinh doanh thuận lợi

cho các loại hình doanh nghiệp của tư nhân phát triển không hạn chế quy mô

113



trong mọi ngành nghề, lĩnh vực, kể cả các lĩnh vực sản xuất kinh doanh quan

trọng của nền kinh tế mà pháp luật không cấm.

Thu hút mạnh nguồn lực của các nhà đầu tư nước ngoài

Cải thiện môi trường pháp lý và kinh tế, đa dạng hoá các hình thức và cơ chế để thu hút mạnh nguồn lực của các nhà đầu tư nước ngoài vào những ngành

nghề, lĩnh vực kinh doanh quan trọng.

114



Ch¬ng 6

ChÕ ®é v¨n ho¸, gi¸o dôc,

khoa häc vµ c«ng nghÖ

I. Kh¸i niÖm chÕ ®é v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc vµ

c«ng nghÖ

1. V¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc, c«ng nghÖ

Cã nhiÒu çch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸, tuy vËytheo quan niÖm chung, v¨n ho¸ ®îc hiÓu lµ tæng thÓ nãi chung

nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ngêi s¸ng t¹o ra

trong qu¸ tr×nh lÞch sö; v¨n ho¸ còng ®îc hiÓu lµ mét tr×nh ®é

cao trong sinh ho¹t x· héi, biÓu hiÖn v¨n minh; v¨n ho¸ còng ®îc

hiÓu lµ tri thøc, kiÕn thøc khoa häc [4].

Gi¸o dôc ë d¹ng ®éng tõ ®îc hiÓu lµ ho¹t ®éng nh»m t¸c®éng mét çch cã hÖ thèng ®Õn sù ph¸t triÓn tinh thÇn, thÓ

chÊt cña mét ®èi tîng nµo ®ã, lµm cho ®èi tîng Êy dÇn dÇn cã

®îc nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng lùc nh yªu cÇu ®Ò ra; ë d¹ng

danh tõ, gi¸o dôc lµ hÖ thèng çc biÖn ph¸p vµ çc c¬ quan

gi¶ng d¹y cña mét quèc gia.

Khoa häc ®îc hiÓu lµ hÖ thèng tri thøc tÝch luü trong qu¸

tr×nh lÞch sö vµ ®îc thùc tiÔn chøng minh, ph¶n ¸nh nh÷ng

quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi bªn ngoµi còng nh ho¹t ®éng

4[[ ] Xem Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, ViÖn ng«n ng÷ häc, Nxb §µ N½ng, 2003, tr.1100.

115



b¸ch vµ kh«ng häc phÝ. ë c¸c trêng s¬ häc ®Þa ph¬ng, quèc

d©n thiÓu sè cã quyÒn häc b»ng tiÕng cña m×nh. Häc trß

nghÌo ®îc ChÝnh phñ gióp. Trêng t ®îc më tù do vµ ph¶i d¹y

theo ch¬ng tr×nh nhµ níc. Nh vËy, HiÕn ph¸p n¨m 1946 ®· cho

thÊy, nhµ níc thùc hiÖn viÖc phæ cËp gi¸o dôc ë cÊp c¬ së, sù

thèng nhÊt qu¶n lý cña nhµ níc vÒ gi¸o dôc, cho phÐp ph¸t triÓn

c¸c trêng t thôc, cã chÝnh s¸ch hç trî ®èi víi gi¸o dôc vµ ngêi

häc.

117



2. ChÕ ®é v¨n ho¸ gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng

nghÖ theo HiÕn ph¸p 1959

Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959 còng cha quy ®Þnh vÒ v¨n

ho¸, gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ thµnh mét ch¬ng riªngmµ quy ®Þnh trong phÇn quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng

d©n. HiÕn ph¸p n¨m 1959 x¸c ®Þnh c«ng d©n cã quyÒn häc

tËp, nhµ níc thùc hiÖn tõng bíc chÕ ®é gi¸o dôc cìng b¸ch, ph¸t

triÓn dÇn çc trêng häc vµ çc c¬ quan v¨n ho¸, ph¸t triÓn çc

h×nh thøc gi¸o dôc bæ tóc v¨n ho¸, kü thuËt, nghiÖp vô, t¹i çc

c¬ quan xÝ nghiÖp vµ çc tæ chøc kh¸c ë thµnh thÞ vµ n«ng

th«n, ®Ó b¶o ®¶m cho c«ng d©n ®îc hëng quyÒn ®ã. Nhµ níc

chó träng ®Æc biÖt viÖc gi¸o dôc thanh niªn vÒ ®øc dôc, trÝ

dôc, thÓ dôc.

Nhµ níc ghi nhËn quyÒn tù do nghiªn cøu khoa häc, s¸ng

t¸c v¨n häc, nghÖ thuËt vµ tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng v¨n ho¸

kh¸c. Nhµ níc khuyÕn khÝch vµ gióp ®ì tÝnh s¸ng t¹o cña nh÷ng

c«ng d©n theo ®uæi sù nghiÖp khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt

vµ çc sù nghiÖp v¨n ho¸ kh¸c.

Nh vËy, HiÕn ph¸p n¨m 1959 ngoµi viÖc ph¸t triÓn gi¸o

dôc cìng b¸ch nh HiÕn ph¸p n¨m 1946, cßn chó träng ®Õn ph¸t

triÓn çc c¬ quan v¨n ho¸, ph¸t triÓn khoa häc. Nhµ níc cã

chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, hç trî ®èi víi ho¹t ®éng khoa häc,

v¨n ho¸.



118



HiÕn ph¸p n¨m 1980 ®· cã quy ®Þnh vÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc,

khoa häc, kü thuËt thµnh mét ch¬ng riªng. Trong ®ã ®· x¸c

®Þnh râ môc ®Ých, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn còng nh nh÷ng

nguyªn t¾c qu¶n lý nhµ níc vÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc, kü

thuËt.

Môc ®Ých ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®îc x¸c ®Þnh lµ ®Èy m¹nh

c¸ch m¹ng t tëng vµ v¨n ho¸, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ míi cã néi

dung x· héi chñ nghÜa vµ tÝnh chÊt d©n téc, cã tÝnh ®¶ng vµ

tÝnh nh©n d©n; x©y dùng con ngêi cã ý thøc lµm chñ tËp thÓ,

yªu lao ®éng, quý träng cña c«ng, cã v¨n ho¸, cã kiÕn thøc

khoa häc, kü thuËt, cã søc khoÎ, yªu níc vµ cã tinh thÇn quèc tÕ

v« s¶n.

Môc ®Ých ph¸t triÓn gi¸o dôc ®îc x¸c ®Þnh lµ nh»m ®µo

t¹o cã chÊt lîng nh÷ng ngêi lao ®éng x· héi chñ nghÜa vµ båi d-

ìng thÕ hÖ c¸ch m¹ng cho ®êi sau. §Ó thùc hiÖn ®îc môc ®Ých

®ã, nÒn gi¸o dôc ph¶i kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ c¶i tiÕn theo

nguyªn lý häc ®i ®«i víi hµnh, gi¸o dôc kÕt hîp víi lao déng s¶nxuÊt, nhµ trêng g¾n liÒn víi x· héi. Sù nghiÖp gi¸o dôc do nhµ n-

íc thèng nhÊt qu¶n lý. Nhµ níc ch¨m lo ph¸t triÓn c©n ®èi hÖ

thèng gi¸o dôc, hoµn thµnh thanh to¸n n¹n mï ch÷, t¨ng cêng

c«ng t¸c bæ tóc v¨n ho¸, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é v¨n

ho¸ vµ nghÒ nghiÖp cña toµn d©n.

Môc ®Ých ph¸t triÓn khoa häc, kü thuËt nh»m ph¸t triÓn

lùc lîng s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, thóc ®Èy sù nghiÖp

c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa, n©ng cao ®êi sèng nh©n

d©n vµ cñng cè quèc phßng, x©y dùng nÒn khoa häc, kü thuËt

tiÕn tiÕn. §Ó thùc hiÖn môc ®Ých nªu trªn, nhµ níc ch¨m lo viÖc

phæ biÕn vµ gi¸o dôc khoa häc kü thuËt; g¾n liÒn viÖc gi¶ng

119



d¹y, nghiªn cøu víi s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ quèc phßng; ph¸t triÓn

vµ sö dông hîp lý ®éi ngò çn bé qu¶n lý, çn bé khoa häc, çn

bé vµ c«ng nh©n kü thuËt; khuyÕn khÝch nghiªn cøu, s¸ng chÕ,

ph¸t minh; chó träng nghiªn cøu øng dông; ph¸t huy tinh thÇn tù

lùc tù cêng, chñ ®éng, s¸ng t¹o, ®ång thêi vËn dông nh÷ng

thµnh tùu khoa häc vµ kü thuËt tiªn tiÕn cña thÕ giíi; t¨ng cêng

hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ.



HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh vÒ chÕ ®é v¨n ho¸, gi¸o

dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ trong mét ch¬ng riªng. Trong ®ã,

x¸c ®Þnh râ môc ®Ých, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ nh÷ng nguyªn

t¾c c¬ b¶n cña qu¶n lý nhµ níc ®èi víi v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa

häc vµ c«ng nghÖ.

Môc ®Ých cña ph¸t triÓn v¨n ho¸, theo HiÕn ph¸p 1992 lµ

b¶o tån vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ ViÖt Nam: d©n téc, hiÖn ®¹i,

nh©n v¨n; kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ cña nÒn v¨n hiÕn

çc d©n téc ViÖt Nam, t tëng, ®¹o ®øc, phong çch Hå ChÝ

Minh; tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i; ph¸t huy mäi tµi n¨ng

s¸ng t¹o trong nh©n d©n. Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý sù nghiÖp

v¨n ho¸.

Gi¸o dôc ®îc x¸c ®Þnh lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. Môc ®Ýchph¸t triÓn gi¸o dôc ®îc HiÕn ph¸p n¨m 1992 x¸c ®Þnh lµ nh»m

n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi. Nhµ n-

íc thèng nhÊt qu¶n lý hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n vÒ môc tiªu,

ch¬ng tr×nh, néi dung, kÕ ho¹ch gi¸o dôc, tiªu chuÈn gi¸o viªn,

120



quy chÕ thi cö vµ hÖ thèng v¨n b»ng. Nhµ níc x¸c ®Þnh viÖc u

tiªn ®Çu t cho gi¸o dôc, u tiªn ph¸t triÓn gi¸o dôc ë miÒn nói,

c¸c vïng d©n téc thiÓu sè vµ c¸c vïng ®Æc biÖt khã kh¨n.

Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc x¸c ®Þnh ®ãng vai trß then

chèt trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. Môc

®Ých ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ nh»m ph¸t triÓn lùc lîng

s¶n xuÊt, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, b¶o ®¶m chÊt lîng vµ

tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ; gãp phÇn b¶o ®¶m quèc

phßng, an ninh quèc gia. Nhµ níc cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Çu t vµ

khuyÕn khÝch tµi ®Ó ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ.

III. Mét sè néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é v¨n ho¸,

gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ theo HiÕn ph¸p

1992 (®· ®îc söa ®æi, bæ sung)

1. ChÕ ®é v¨n ho¸

Môc ®Ých ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®îc x¸c ®Þnh trong HiÕn

ph¸p n¨m 1992 ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ so víi môc

®Ých ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®îc x¸c ®Þnh trong HiÕn ph¸p n¨m

1980. Trong HiÕn ph¸p n¨m 1980, môc ®Ých ph¸t triÓn v¨n ho¸

nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh ®¶ng, tÝnh lµm chñ tËp thÓ, tinh thÇn

quèc tÕ v« s¶n. Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi x· héi chñ nghÜa

®Òu kh«ng ®îc chÊp nhËn. HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· cho thÊy

môc ®Ých ph¸t triÓn v¨n ho¸ kh«ng cßn nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh

®¶ng, tÝnh lµm chñ tËp thÓ vµ tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n mµ x¸c

®Þnh bªn c¹nh viÖc kÕ thõa ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸

d©n téc, cßn ph¶i tiÕp thu v¨n ho¸ nh©n lo¹i.

121



§iÒu 30 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh môc ®Ých ph¸t

triÓn v¨n ho¸ lµ: “b¶o tån vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ ViÖt Nam: d©n

téc, hiÖn ®¹i, nh©n v¨n; kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ cña

nÒn v¨n hiÕn çc d©n téc ViÖt Nam, t tëng, ®¹o ®øc, phong

çch Hå ChÝ Minh; tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i; ph¸t huy

mäi tµi n¨ng s¸ng t¹o trong nh©n d©n”.

§Ó thùc hiÖn ®îc môc ®Ých nªu trªn, HiÕn ph¸p n¨m 1992

x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc lµ:

- Thèng nhÊt qu¶n lý sù nghiÖp v¨n ho¸. Nghiªm cÊm

truyÒn b¸ t tëng vµ v¨n ho¸ ph¶n ®éng, ®åi trôy; bµi trõ mª

tÝn, hñ tôc.

- Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c«ng d©n ph¸t triÓn toµn

diÖn, gi¸o dôc ý thøc c«ng d©n, sèng vµ lµm viÖc tho HiÕn

ph¸p vµ ph¸p luËt, gi÷ g×n thuÇn phong mü tôc, x©y dùng gia

®×nh cã v¨n ho¸, h¹nh phóc, cã tinh thÇn yªu níc, yªu chÕ ®é

x· héi chñ nghÜa, cã tinh thÇn quèc tÕ ch©n chÝnh, h÷u nghÞ

vµ hîp t¸c víi d©n téc thÕ giíi.- Nhµ níc ph¸t triÓn v¨n ho¸, v¨n häc, nghÖ thuËt, t¹o ®iÒu

kiÖn ®Ó nh©n d©n ®îc thëng thøc nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc,

nghÖ thuËt cã gi¸ trÞ; b¶o trî ®Ó ph¸t triÓn çc tµi n¨ng s¸ng t¹o

v¨n ho¸, nghÖ thuËt.

- Nhµ níc ph¸t triÓn c«ng t¸c th«ng tin, b¸o chÝ, ph¸t thanh,

truyÒn h×nh, ®iÖn ¶nh, xuÊt b¶n, th viÖn vµ çc ph¬ng tiÖn

th«ng tin ®¹i chóng kh¸c. Nghiªm cÊm nh÷ng ho¹t ®éng v¨n

ho¸, th«ng tin lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých quèc gia, ph¸ ho¹i nh©n

çch, ®¹o ®øc vµ lèi sèng tèt ®Ñp cña ngêi ViÖt Nam.

- Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm b¶o tån, ph¸t triÓn çc di s¶n v¨n

ho¸ d©n téc; ch¨m lo c«ng t¸c b¶o tån, b¶o tµng, tu bæ, t«n t¹o,

122



b¶o vÖ vµ ph¸t huy t¸c dông cña çc di tÝch lÞch sö, çch m¹ng,

ç di s¶n v¨n ho¸, çc c«ng tr×nh nghÖ thuËt, çc danh lam

th¾ng c¶nh. Nghiªm cÊm çc hµnh ®éng x©m ph¹m ®Õn çc

di tÝch lÞch sö, çch m¹ng, çc c«ng tr×nh nghÖ thuËt vµ danh

lam th¾ng c¶nh.

2. ChÕ ®é gi¸o dôc

ViÖc quan t©m, ph¸t triÓn vÒ gi¸o dôc ®· ®îc ®Æt ra

trong HiÕn ph¸p n¨m 1946, 1959, 1980. HiÕn ph¸p n¨m 1992

tiÕp tôc kÕ thõa viÖc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®· ®îc ®Ò ra trong

çc b¶n HiÕn ph¸p tríc ®©y, kh¼ng ®Þnh gi¸o dôc lµ quèc s¸ch

hµng ®Çu. Môc ®Ých ph¸t triÓn gi¸o dôc ®îc HiÕn ph¸p n¨m

1992 x¸c ®Þnh lµ nh»m n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc,

båi dìng nh©n tµi. H×nh thµnh vµ båi dìng nh©n çch, phÈm

chÊt vµ n¨ng lùc cña c«ng d©n; ®µo t¹o nh÷ng ngêi lao ®éng

cã nghÒ, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o, cã niÒm tù hµo d©n téc, cã

®¹o ®øc, cã ý chÝ v¬n lªn gãp phÇn lµm cho d©n giµu nícm¹nh, ®¸p øng yªu cÇu cña sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ

quèc.

§Ó thùc hiÖn ®îc môc ®Ých nªu trªn, HiÕn ph¸p n¨m 1992

x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña nhµ níc lµ:

- Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n

vÒ môc tiªu, ch¬ng tr×nh, néi dung, kÕ ho¹ch gi¸o dôc, tiªuchuÈn gi¸o viªn, quy chÕ thi cö vµ hÖ thèng v¨n b»ng.

- Nhµ níc ph¸t triÓn c©n ®èi hÖ thèng gi¸o dôc.

- Nhµ níc x¸c ®Þnh viÖc u tiªn ®Çu t cho gi¸o dôc, khuyÕn

khÝch çc nguån ®Çu t kh¸c vµo gi¸o dôc.

123



- Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch u tiªn b¶o ®¶m ph¸t triÓn

gi¸o dôc ë miÒn nói, çc vïng d©n téc thiÓu sè vµ çc vïng ®Æc

biÖt khã kh¨n.

3. ChÕ ®é khoa häc, c«ng nghÖ

Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc HiÕn ph¸p n¨m 1992 x¸c

®Þnh ®ãng vai trß then chèt trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ

- x· héi cña ®Êt níc. Môc ®Ých ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ

nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý,

b¶o ®¶m chÊt lîng vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ; gãp

phÇn b¶o ®¶m quèc phßng, an ninh quèc gia.

§Ó thùc hiÖn ®îc môc ®Ých nªu trªn, Nhµ níc cã tr¸ch

nhiÖm:

- X©y dùng vµ thùc hiÖn chÝch s¸ch khoa häc, c«ng nghÖ

quèc gia; x©y dùng nÒn khoa häc, c«ng nghÖ tiªn tiÕn; ph¸t

triÓn ®ång bé çc ngµnh khoa häc nh»m x©y dùng luËn cø

khoa häc cho viÖc ®Þnh ra ®êng lèi, chÝch s¸ch vµ ph¸p luËt,®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao

tr×nh ®é qu¶n lý, b¶o d¶m chÊt lîng vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña

nÒn kinh tÕ; gãp phÇn b¶o ®¶m quèc phßng, an ninh quèc gia.

- §Çu t vµ khuyÕn khÝch tµi trî cho khoa häc b»ng nhiÒu

nguån vèn kh¸c nhau, u tiªn cho nh÷ng híng khoa häc, c«ng

nghÖ mòi nhän; ch¨m lo ®oµ t¹o vµ sö dông hîp lý ®éi ngò çnbé khoa häc kü thuËt; t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çc nhµ khoa häc s¸ng

t¹o vµ cèng hiÕn; ph¸t triÓn nhiÒu h×nh thøc tæ hcøc, ho¹t

®éng nghiªn cøu khoa häc, g¾n nghiªn cøu khoa häc víi nhu

124



cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a nghiªn cøu

khoa häc, ®µo t¹o víi s¶n xuÊt, kinh doanh.

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®é v¨n hãa,

gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ cña níc CHXHCN

ViÖt Nam

1. §¸nh gi¸ vÒ chÕ ®é v¨n hãa, gi¸o dôc, khoa

häc vµ c«ng nghÖ cña Nhµ níc ta hiÖn nay

a) Thành tựu

Văn hoá và xã hội có tiến bộ trên nhiều mặt; việc gắn phát triển kinh tế vớigiải quyết các vấn đề xã hội có chuyển biến tốt; đời sống các tầng lớp nhân dân

được cải thiện

Giáo dục và đào tạo tiếp tục phát triển và được đầu tư nhiều hơn. Cơ sở

vật chất được tăng cường. Quy mô đào tạo mở rộng, nhất là ở bậc trung học

chuyên nghiệp và dạy nghề. Trình độ dân trí được nâng lên.

Khoa học và công nghệ góp phần tích cực vào việc hoạch định đường lối,chính sách, điều tra đánh giá tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học,

nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và quốc

phòng, an ninh.

Công tác xoá đói giảm nghèo được đẩy mạnh bằng nhiều hình thức, biện

pháp; đến cuối năm 2005, tỉ lệ hộ nghèo (theo chuẩn Việt Nam cho giai đoạn

2001 - 2005) còn 7% (năm 2001 là 17,5%, kế hoạch là 10%). Đã kết hợp tốt cácnguồn lực của Nhà nước và nhân dân, xây dựng nhiều công trình kết cấu hạ

tầng kinh tế, văn hoá, xã hội cho các vùng nông thôn, miền núi, vùng dân tộc.

Trong 5 năm, tạo việc làm cho 7,5 triệu lao động. Thu nhập bình quân đầu

người tăng từ 5,7 triệu đồng năm 2000 lên trên 10 triệu đồng năm 2005.

125



2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn

a) Phát triển văn hóa – nền tảng tinh thần của xã hội

Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hoá Việt Nam

tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triểnkinh tế - xã hội, làm cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã

hội.

Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và

phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá,

hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hoá trong thanh niên, học

sinh, sinh viên, đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá con người Việt Nam.

Phát huy tinh thần tự nguyện, tính tự quản và năng lực làm chủ của nhân

dân trong đời sống văn hoá. Đa dạng hoá các hình thức hoạt động của phong

trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá". Phát huy tiềm năng,

khuyến khích sáng tạo văn học, nghệ thuật, tạo ra những tác phẩm có giá trị cao

về tư tưởng và nghệ thuật. Xây dựng và nâng cấp đồng bộ hệ thống thiết chếvăn hoá, chú trọng công trình văn hoá lớn, tiêu biểu. Nâng cao hiệu quả hoạt

động của hệ thống nhà văn hoá, bảo tàng, nhà truyền thống, thư viện, phòng

đọc, điểm bưu điện - văn hoá xã, khu vui chơi, giải trí... Bảo vệ và phát huy giá

trị của tài liệu lưu trữ.

Tiếp tục đầu tư cho việc bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử cách mạng,

kháng chiến, các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể của dân tộc, các giá trị

văn hoá, nghệ thuật, ngôn ngữ, thuần phong mỹ tục của cộng đồng các dân tộc.

Bảo tồn và phát huy văn hoá, văn nghệ dân gian. Kết hợp hài hoà việc bảo vệ,

phát huy các di sản văn hoá với các hoạt động phát triển kinh tế, du lịch.

Tạo điều kiện cho các lĩnh vực xuất bản, thông tin đại chúng phát triển,

nâng cao chất lượng tư tưởng và văn hoá, vươn lên hiện đại về mô hình, cơ cấu

127



tổ chức và cơ sở vật chất - kỹ thuật; đồng thời xây dựng cơ chế quản lý phù

hợp, chủ động, khoa học.

Bảo đảm tự do, dân chủ cho mọi hoạt động sáng tạo văn hoá, văn học,

nghệ thuật đi đôi với phát huy trách nhiệm công dân của văn nghệ sĩ. Có chính

sách trọng dụng các tài năng văn hoá, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần

của văn nghệ sĩ. Đẩy mạnh hoạt động lý luận - phê bình văn học, nghệ thuật.

Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động và cơ cấu tổ chức của các hội văn

học, nghệ thuật từ trung ương đến địa phương.

Tăng cường quản lý của Nhà nước về văn hoá. Xây dựng cơ chế, chính

sách, chế tài ổn định, phù hợp yêu cầu phát triển văn hoá trong thời kỳ mới.

Tích cực mở rộng giao lưu và hợp tác quốc tế về văn hoá, chống sự xâm nhập

của các loại văn hoá phẩm độc hại, lai căng...

Phát huy tính năng động, chủ động của các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt

trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, các hội văn học, nghệ thuật, khoa học, báo

chí, các hộ gia đình, cá nhân, các trí thức tham gia hoạt động trên các lĩnh vực

văn hoá. Xây dựng và triển khai chương trình giáo dục văn hoá - thẩm mỹ, nếp

sống văn minh, hiện đại trong nhân dân.

b) Nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục đào tạo, kho học công nghệ,

phát huy nguồn nhân lực

Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng

đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng

cao

Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế

quản lý, nội dung, phương pháp dạy và học; thực hiện "chuẩn hoá, hiện đại hoá,

xã hội hoá", chấn hưng nền giáo dục Việt Nam.

128



Chuyển dần mô hình giáo dục hiện nay sang mô hình giáo dục mở - mô

hình xã hội học tập với hệ thống học tập suốt đời, đào tạo liên tục, liên thông

giữa các bậc học, ngành học; xây dựng và phát triển hệ thống học tập cho mọi

người và những hình thức học tập, thực hành linh hoạt, đáp ứng nhu cầu học tập

thường xuyên; tạo nhiều khả năng, cơ hội khác nhau cho người học, bảo đảm sự

công bằng xã hội trong giáo dục.

Đổi mới mạnh mẽ giáo dục mầm non và giáo dục phổ thông. Khẩn trương

điều chỉnh, khắc phục tình trạng quá tải và thực hiện nghiêm túc chương trình

giáo dục và sách giáo khoa phổ thông bảo đảm tính khoa học, cơ bản, phù hợp

tâm lý lứa tuổi và điều kiện cụ thể của Việt Nam. Kết hợp việc tổ chức phân

ban với tự chọn ở trung học phổ thông trên cơ sở làm tốt công tác hướng nghiệp

và phân luồng từ trung học cơ sở. Bảo đảm đúng tiến độ và chất lượng phổ cập

giáo dục.

Phát triển mạnh hệ thống giáo dục nghề nghiệp, tăng nhanh quy mô đào

tạo cao đẳng nghề, trung cấp nghề cho các khu công nghiệp, các vùng kinh tế

động lực và cho việc xuất khẩu lao động. Mở rộng mạng lưới cơ sở dạy nghề,

phát triển trung tâm dạy nghề quận, huyện. Tạo chuyển biến căn bản về chấtlượng dạy nghề, tiếp cận với trình độ tiên tiến của khu vực và thế giới. Đẩy

mạnh xã hội hoá, khuyến khích phát triển các hình thức dạy nghề đa dạng, linh

hoạt: dạy nghề ngoài công lập, tại doanh nghiệp, tại làng nghề...; tạo điều kiện

thuận lợi cho người lao động học nghề, lập nghiệp. Tổ chức dạy nghề, chuyển

giao kỹ thuật, công nghệ sản xuất phù hợp cho nông dân, đồng bào dân tộc

thiểu số.Đổi mới hệ thống giáo dục đại học và sau đại học, gắn đào tạo với sử

dụng, trực tiếp phục vụ chuyển đổi cơ cấu lao động, phát triển nhanh nguồn

nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành. Chú trọng phát hiện, bồi

dưỡng, trọng dụng nhân tài; nhanh chóng xây dựng cơ cấu nguồn nhân lực hợp

129



lý về ngành nghề, trình độ đào tạo, dân tộc, vùng miền...; có cơ chế và chính

sách gắn kết có hiệu quả trường đại học với cơ sở nghiên cứu khoa học và

doanh nghiệp để chuyển giao kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ vào

sản xuất kinh doanh. Xây dựng một số trường đại học trọng điểm đạt trình độ

khu vực và quốc tế.

Bảo đảm đủ số lượng, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên ở tất cả các

cấp học, bậc học. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, phát huy

tính tích cực, sáng tạo của người học, khắc phục lối truyền thụ một chiều. Hoàn

thiện hệ thống đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục. Cải tiến nội dung và

phương pháp thi cử nhằm đánh giá đúng trình độ tiếp thu tri thức, khả năng học

tập. Khắc phục những mặt yếu kém và tiêu cực trong giáo dục.

Thực hiện xã hội hoá giáo dục. Huy động nguồn lực vật chất và trí tuệ của

xã hội tham gia chăm lo sự nghiệp giáo dục. Phối hợp chặt chẽ giữa ngành giáo

dục với các ban, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp... để

mở mang giáo dục, tạo điều kiện học tập cho mọi thành viên trong xã hội. Tăng

cường thanh tra, kiểm tra, giám sát các hoạt động giáo dục.

Đổi mới cơ chế quản lý giáo dục. Phân cấp, tạo động lực và sự chủ động

của các cơ sở, các chủ thể tiến hành giáo dục. Nhà nước tăng đầu tư tập trung

cho các mục tiêu ưu tiên, các chương trình quốc gia phát triển giáo dục, hỗ trợ

các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo; thực

hiện việc miễn giảm đóng góp và cấp học bổng cho học sinh nghèo, các đối

tượng chính sách, học sinh giỏi.

Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục và đào tạo. Tiếp cận chuẩn mực

giáo dục tiên tiến của thế giới phù hợp với yêu cầu phát triển của Việt Nam;

tham gia đào tạo nhân lực khu vực và thế giới. Có cơ chế quản lý phù hợp đối

với các trường do nước ngoài đầu tư hoặc liên kết đào tạo.

130



Nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động của khoa học và công nghệ.

Phấn đấu đến năm 2010, năng lực khoa học và công nghệ nước ta đạt trình độ

của các nước tiên tiến trong khu vực trên một số lĩnh vực quan trọng. Phát triển

khoa học xã hội, tiếp tục góp phần làm sáng tỏ những nhận thức về chủ nghĩa

xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, giải đáp những vấn đề

mới của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; bước đi công nghiệp

hoá, hiện đại hoá; những nguyên tắc, nội dung cơ bản của phát huy dân chủ xã

hội chủ nghĩa, đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã

hội chủ nghĩa; phát triển con người; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến

đấu của Đảng trong giai đoạn mới,... Thường xuyên tổng kết thực tiễn để phát

triển lý luận; dự báo tình hình và xu thế phát triển của thế giới, khu vực và trongnước; cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương,

chính sách của Đảng và Nhà nước.

Phát triển khoa học tự nhiên và khoa học công nghệ, tập trung nghiên cứu

cơ bản định hướng ứng dụng, đặc biệt các lĩnh vực Việt Nam có nhu cầu và thế

mạnh. Đẩy mạnh có chọn lọc việc nhập công nghệ, mua sáng chế kết hợp công

nghệ nội sinh để nhanh chóng đổi mới và nâng cao trình độ công nghệ của cácngành có lợi thế cạnh tranh, có tỉ trọng lớn trong GDP, các ngành công nghiệp

bổ trợ và tạo nhiều việc làm cho xã hội; phát triển công nghệ cao, nhất là công

nghệ thông tin, công nghệ sinh học và công nghệ vật liệu mới. Phát triển hệ

thống thông tin quốc gia về nhân lực và công nghệ.

Đổi mới cơ chế quản lý khoa học và công nghệ theo hướng Nhà nước đầu

tư vào các chương trình nghiên cứu quốc gia đạt trình độ khu vực và thế giới,xây dựng tiềm lực khoa học và công nghệ của một số lĩnh vực trọng điểm. Đa

dạng hoá các nguồn lực đầu tư cho khoa học và công nghệ, huy động các thành

phần kinh tế tham gia các hoạt động khoa học, công nghệ. Đẩy mạnh hội nhập

quốc tế trong lĩnh vực khoa học và công nghệ. Nâng cao chất lượng và khả

131



năng thương mại của các sản phẩm khoa học và công nghệ; đẩy mạnh việc đổi

mới công nghệ trong các doanh nghiệp.

Nhà nước khuyến khích các hoạt động sáng tạo, hoàn thiện và ứng dụng

công nghệ mới, thông qua các chính sách hỗ trợ phát triển, công nhận và bảo hộ

quyền sở hữu trí tuệ. Có chính sách hấp dẫn để các công ty xuyên quốc gia đầu

tư và chuyển giao công nghệ mới cho các doanh nghiệp Việt Nam. Chú trọng

nhập khẩu công nghệ hiện đại; từng bước phát triển mạnh công nghệ trong

nước.

Trọng dụng nhân tài, các nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư, kỹ

sư trưởng, kỹ thuật viên lành nghề và công nhân kỹ thuật có tay nghề cao. Có

chính sách thu hút các nhà khoa học, công nghệ giỏi ở trong nước và ngoài

nước, trong cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

132



Ch¬ng 7

ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i,

quèc phßng vµ an ninh

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc

phßng vµ an ninh

1. Kh¸i niÖm

ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i lµ th¸i ®é, lËp trêng mang tÝnhnguyªn t¾c vµ nh÷ng ph¬ng híng cña nhµ níc trong quan hÖ

quèc tÕ. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nh»m ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng

®èi ngo¹i cña quèc gia, nã cã vai trß hç trî cho sù ph¸t triÓn cña

chøc n¨ng ®èi néi. §ång thêi, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i còng bÞ

quyÕt ®Þnh bëi tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña chøc n¨ng ®èi néi

trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.ChÝnh s¸ch quèc phßng vµ an ninh quèc gia lµ chÝnh s¸ch

®Ó b¶o vÖ tæ quèc. ChÝnh s¸ch quèc phßng, an ninh quèc gia

còng nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng ®èi ngo¹i cña quèc gia, cã vai

trß hç trî cho sù ph¸t triÓn cña chøc n¨ng ®èi néi. §ång thêi,

chÝnh s¸ch quèc phßng vµ an ninh còng bÞ quyÕt ®Þnh bëi

tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña chøc n¨ng ®èi néi trong tõng giai

®o¹n lÞch sö.

2. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an

ninh víi t c¸ch lµ mét chÕ ®Þnh cña LuËt HiÕn ph¸p

133



Víi t çch lµ mét chÕ ®Þnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p,

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an ninh lµ tæng hîp çc

quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh çc quan hÖ x· héi c¬ b¶n

nhÊt, quan träng nhÊt vÒ ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an ninh

quèc gia. §ã lµ nh÷ng quan hÖ x· héi mang néi dung x¸c ®Þnh

môc ®Ých, nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an

ninh cña quèc gia.

II. S¬ lîc sù ph¸t triÓn cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i,

quèc phßng vµ an ninh qua çc b¶n HiÕn ph¸p

1. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng vµ an ninh

theo HiÕn ph¸p n¨m 1946

Trong lêi nãi ®Çu cña HiÕn ph¸p n¨m 1946 cã x¸c ®Þnh

nhiÖm vô cña giai ®o¹n nµy lµ b¶o toµn l·nh thæ, giµnh ®éc lËp

toµn d©n. §Ó thùc hiÖn ®îc nhiÖm vô nµy, HiÕn ph¸p n¨m 1946

cã quy ®Þnh c«ng d©n ph¶i cã nghÜa vô ®i lÝnh.

2. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng, an ninh theo

HiÕn ph¸p 1959

Lêi nãi ®Çu cña HiÕn ph¸p n¨m 1959 cã kh¼ng ®Þnh

nh©n d©n ta quyÕt t¨ng cêng h¬n n÷a sù ®oµn kÕt, nhÊt trÝ

víi çc níc anh em trong phe x· héi chñ nghÜa, ®øng ®Çu lµ

Liªn X« vÜ ®¹i, t¨ng cêng ®oµn kÕt víi nh©n d©n çc níc ¸ phi

vµ nh©n d©n yªu chuéng hoµ b×nh trªn thÕ giíi.

HiÕn ph¸p n¨m 1959 x¸c ®Þnh b¶o vÖ tæ quèc lµ nghÜa

vô thiªng liªng vµ cao c¶ nhÊt, c«ng d©n ph¶i ®i nghÜa vô

qu©n sù ®Ó b¶o vÖ tæ quèc.

134



3. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc phßng, an ninh theo


VÒ quan hÖ ®èi ngo¹i, HiÕn ph¸p 1980 kh¼ng ®Þnh quanhÖ hîp t¸c gióp ®ì lÉn nhau gi÷a ba níc ViÖt Nam, Lµo,

Campuchia. T¨ng cêng quan hÖ víi Liªn X« vµ çc níc x· héi chñ

nghÜa anh em kh¸c, çc lùc lîng ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ

hoµ b×nh trªn thÕ giíi.

HiÕn ph¸p n¨m 1980 quy ®Þnh b¶o vÖ tæ quèc thµnh mét

ch¬ng riªng. §Ó b¶o vÖ tæ quèc cÇn x©y dùng nÒn quèc phßng

toµn d©n, toµn diÖn vµ hiÖn ®¹i, kÕt hîp søc m¹nh cña lùc lîng

vò trang nh©n d©n víi søc m¹nh cña toµn d©n, kÕt hîp søc

m¹nh cña truyÒn thèng ®oµn kÕt d©n téc víi søc m¹nh cña chÕ

®é x· héi chñ nghÜa. Téi ph¶n béi tæ quèc lµ nÆng nhÊt, c«ng

d©n cã nghÜa vô ®i lÝnh ®Ó b¶o vÖ tæ quèc, cã nghÜa vô

tham gia x©y dùng quèc phßng toµn d©n.

4. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, an ninh, quèc phßng theo

HiÕn ph¸p 1992

VÒ ®èi ngo¹i, HiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh thùc hiÖn ®êng

lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, hoµ b×nh, h÷u nghÞ, hîp t¸c víi

tÊt c¶ çc níc. Kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ vµ x· héi

kh¸c nhau, trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn

vÑn l·nh thæ cña nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé

cña nhau, b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi [5].

5[[ ] Xem §iÒu 14 HiÕn ph¸p 1992.

135



VÒ quèc phßng, an ninh, HiÕn ph¸p 1992 dµnh mét ch¬ng

quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ tæ quèc. Trong ®ã, HiÕn ph¸p 1992 x¸c

®Þnh viÖc b¶o vÖ tæ quèc, gi÷ v÷ng an ninh quèc gia lµ sù

nghiÖp cña toµn d©n. Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm cñng cè vµ t¨ng

cêng nÒn quèc phßng toµn d©n vµ an ninh nh©n d©n, nßng

cèt lµ çc lùc lîng vò trang nh©n d©n, ph¸t huy søc m¹nh tæng

hîp cña ®Êt níc ®Ó b¶o vÖ v÷ng ch¾c tæ quèc. Çc c¬ quan,

tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi vµ c«ng d©n ph¶i lµm ®Çy ®ñ

nhiÖm vô quèc phßng an ninh do ph¸p luËt quy ®Þnh [6]. Téi

ph¶n béi tæ quèc lµ nÆng nhÊt, c«ng d©n cã nghÜa vô ®i lÝnh

®Ó b¶o vÖ tæ quèc, cã nghÜa vô tham gia x©y dùng quèc

phßng toµn d©n, tham gia b¶o vÖ an ninh quèc gia, trËt tù vµ

an toµn x· héi.

III. Mét sè ®iÓm míi vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quèc

phßng, an ninh trong HiÕn ph¸p 1992

1. VÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹iVÒ ®èi ngo¹i, HiÕn ph¸p 1992 ®· thÓ hiÖn t duy ®æi míi,

ViÖt Nam s½n sµng lµ b¹n víi tÊt c¶ çc níc, kh«ng ph©n biÖt

vÒ chÝnh trÞ, x· héi, miÔn lµ tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c c¬

b¶n, nh: t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ cña

nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, b×nh

®¼ng vµ cïng cã lîi. Tríc ®©y, trong HiÕn ph¸p 1959 vµ HiÕn ph¸p 1980,

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam lµ ph¸t triÓn vµ thiÕt lËp

quan hÖ chñ yÕu víi çc níc thuéc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa.

6[[ ] Xem §iÒu 44 HiÕn ph¸p 1992.

136



HiÕn ph¸p 1992 kh¼ng ®Þnh ®êng lèi ®èi ngo¹i cña ViÖt

Nam lµ ®éc lËp tù chñ, kh«ng phô thuéc vµo sù chi phèi cña çc

quèc gia kh¸c. Tríc ®©y, tuy kh«ng quy ®Þnh râ, nhng chÝnh

s¸ch ®èi ngo¹i lu«n thÓ hiÖn sù ¶nh hëng cña Liªn x« - níc

®øng ®Çu trong hÖ thèng çc níc x· héi chñ nghÜa.

Hiện nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 168 quốc gia

thuộc tất cả các châu lục, bao gồm tất cả các nước và trung tâm chính trị lớn của

thế giới. Việt Nam cũng là thành viên của 63 tổ chức quốc tế và có quan hệ với

hơn 500 tổ chức phi chính phủ. Đồng thời, Việt Nam đã có quan hệ thương mại

với 165 nước và vùng lãnh thổ. Vai trò đối ngoại của Việt Nam trong đời sống

chính trị quốc tế đã được thể hiện thông qua việc tổ chức thành công Hội nghị

Thượng đỉnh Cộng đồng Pháp ngữ ( La Francophonie) năm 1997, Hội nghị cấp

cao ASEAN năm 1998, Hội thảo quốc tế về hợp tác và phát triển Việt Nam và

châu Phi năm 2003; Năm 2004, Việt Nam tổ chức Hội nghị cấp cao ASEM vào

tháng 10; Năm 2006, Việt Nam đăng cai tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh APEC

vào tháng 11; Từ ngày 11 tháng 1 năm 2007, Việt Nam chính thức trở thành

thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Đây là một bướcngoặt lớn trong tiến trình hội nhập với nền kinh tế quốc tế. Ngày 16 tháng 10

năm 2007, tại cuộc bỏ phiếu diễn ra ở phiên họp Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc ở

New York, Việt Nam chính thức được bầu làm thành viên không thường trực

Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc nhiệm kỳ 2008-2009.

2. VÒ chÝnh s¸ch quèc phßng, an ninhVÒ quèc phßng, an ninh, HiÕn ph¸p 1992 tiÕp tôc kÕ thõa

çc b¶n HiÕn ph¸p tríc ®©y, quy ®Þnh viÖc x©y dùng nÒn

quèc phßng toµn d©n. Tuy nhiªn, HiÕn ph¸p 1992 x¸c ®Þnh cô

thÓ h¬n tr¸ch nhiÖm cña lùc lîng vò trang nh©n d©n ViÖt Nam,

137



c¸c c¬ quan nhµ níc, c¸c tæ chøc, c«ng d©n trong viÖc x©y

dùng nÒn quèc phßng toµn d©n.

Các lực lượng vũ trang nhân dân phải tuyệt đối trung thành với Tổ quốc và

nhân dân, có nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất,

toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ

chế độ xã hội chủ nghĩa và những thµnh quả của cách mạng, cùng toàn dân xây

dựng đất nước.

Nhà nước xây dựng quân đội nhân dân cách mạng chính quy, tinh nhuệ,

từng bước hiện đại, xây dựng lực lượng dự bị động viên, dân quân tự vệ hùng

hậu trên cơ sở kết hợp xây dựng với bảo vệ Tổ quốc, kết hợp sức mạnh của lực

lượng vũ trang nhân dân với sức mạnh của toàn dân, kết hợp sức mạnh truyềnthống đoàn kết dân tộc chống ngoại xâm với sức mạnh của chế độ xã hội chủ

nghĩa.Nhà nước xây dựng công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ,

từng bước hiện đại, dựa vào nhân dân và làm nòng cốt cho phong trào nhân dân

để bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, bảo đảm sự ổn định chính trị

và các quyền tự do, dân chủ của công dân, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân

dân, tài sản xã hội chủ nghĩa, đấu tranh phòng ngừa và chống các loại tội phạm[7].

IV. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i, quèc phßng, an ninh cña níc CHXHCN ViÖt

Nam

1. §¸nh gi¸ vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, quècphßng, an ninh cña Nhµ níc ta hiÖn nay

a) Thành tựu

7[[ ] Xem §iÒu 45, 46, 47 HiÕn ph¸p 1992.

138



Hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước và nhân dân phát triển mạnh,

góp phần giữ vững môi trường hoà bình, phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao uy

tín của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới. Đã giải quyết được một số vấn

đề về biên giới, lãnh thổ, vùng chồng lấn trên biển với một số quốc gia; chủ

động và tích cực tham gia các diễn đàn thế giới; tổ chức thành công nhiều hội

nghị quốc tế và khu vực tại Việt Nam.

Độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh chính trị được giữ vững, trật

tự an toàn xã hội được bảo đảm. Quân đội nhân dân và Công an nhân dân có

nhiều thành tích trong xây dựng lực lượng, nâng cao tinh thần chiến đấu và sẵn

sàng chiến đấu. Việc kết hợp phát triển kinh tế với quốc phòng ở một số địa bàn

có hiệu quả. Thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân

được củng cố.

b) Hạn chế

Sức mạnh tổng hợp và khả năng sẵn sàng chiến đấu của các lực lượng vũ

trang chưa được phát huy đầy đủ. Ở một số địa bàn, còn những yếu tố gây mất

ổn định chính trị - xã hội.

Công tác nghiên cứu, dự báo chiến lược về quốc phòng, an ninh, đối ngoại

chưa theo kịp diễn biến của tình hình. Sự phối hợp giữa an ninh, quốc phòng và

đối ngoại trong việc giải quyết một số vấn đề cụ thể thiếu chặt chẽ.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i

quèc phßng, an ninh

a) Tăng cường quốc phòng và an ninh, bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt

Nam Xã hội chủ nghĩa

139



Xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững mạnh toàn

diện; bảo vệ vững chắc Tổ quốc, độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh

thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; bảo vệ an

ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng văn hoá và an ninh xã hội; duy

trì trật tự, kỷ cương, an toàn xã hội; giữ vững ổn định chính trị của đất nước,

ngăn ngừa, đẩy lùi và làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá, thù địch,

không để bị động, bất ngờ.

Tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng công tác giáo dục, bồi dưỡng

kiến thức quốc phòng, an ninh cho cán bộ, công chức và cho toàn dân, có nội

dung phù hợp với từng đối tượng và đưa vào chương trình chính khoá trong các

nhà trường theo cấp học, bậc học. Chú trọng giáo dục thống nhất nhận thức về

đối tượng và đối tác; nắm vững đường lối, quan điểm, yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ

Tổ quốc trong tình hình mới; nâng cao ý thức trách nhiệm và tinh thần cảnh

giác trong thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, an ninh. Giữ vững an ninh nội địa;

giải quyết kịp thời các mâu thuẫn, tranh chấp trong nhân dân; xây dựng "thế

trận lòng dân" làm nền tảng phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, trong

đó Quân đội nhân dân và Công an nhân dân là nòng cốt. Kiên quyết làm thất bạimọi âm mưu và thủ đoạn "diễn biến hoà bình", bạo loạn lật đổ. Coi trọng nhiệm

vụ bảo đảm an ninh chính trị nội bộ, nâng cao khả năng tự bảo vệ của mỗi

người, của từng tổ chức, cơ quan, đơn vị.

Kết hợp phát triển kinh tế - xã hội với tăng cường sức mạnh quốc phòng

và an ninh trên cơ sở phát huy mọi tiềm năng của đất nước. Xây dựng thế trận

quốc phòng toàn dân kết hợp chặt chẽ với thế trận an ninh nhân dân. Đẩy mạnhxây dựng các khu vực phòng thủ tỉnh, thành phố. Tiếp tục phát triển các khu

kinh tế - quốc phòng, xây dựng các khu quốc phòng - kinh tế với mục tiêu tăng

cường quốc phòng - an ninh là chủ yếu, tập trung vào các địa bàn trọng điểm

chiến lược và những khu vực nhạy cảm trên biên giới đất liền, biển đảo. Xây

dựng công nghiệp quốc phòng trong hệ thống công nghiệp quốc gia dưới sự chỉ

140



đạo, quản lý điều hành trực tiếp của Chính phủ, đầu tư có chọn lọc theo hướng

hiện đại, vừa phục vụ quốc phòng vừa phục vụ dân sinh.

Xây dựng Quân đội nhân dân và Công an nhân dân cách mạng, chính quy,

tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Nâng cao chất lượng tổng hợp, sức chiến đấu để

lực lượng vũ trang thật sự là lực lượng chính trị trong sạch, vững mạnh, tuyệt

đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, Nhà nước và nhân dân, được nhân dân

tin cậy, yêu mến. Đổi mới tổ chức, nội dung, phương pháp huấn luyện, đào tạo

đi đôi với cải tiến, đổi mới vũ khí, trang bị, phương tiện phù hợp với yêu cầu

tác chiến mới; phát triển khoa học quân sự, khoa học công an, nghệ thuật chiến

tranh nhân dân; cải tiến phương thức hoạt động của lực lượng chuyên trách, bán

chuyên trách phối hợp với các tổ chức của nhân dân trong bảo vệ an ninh quốc

gia, bảo đảm trật tự an toàn xã hội.

Xây dựng, bổ sung cơ chế lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước đối

với hoạt động quốc phòng, an ninh. Thực hiện chế độ một người chỉ huy gắn

với thực hiện chế độ chính uỷ, chính trị viên, tăng cường công tác Đảng, công

tác chính trị trong quân đội. Bổ sung quy chế phối hợp hoạt động giữa quốc

phòng, an ninh, đối ngoại và các bộ, ngành có liên quan trong phân tích, dự báotình hình và làm tham mưu đề xuất các giải pháp thực hiện. Bổ sung, xây dựng

các văn bản quy phạm pháp luật, các chính sách xã hội có quan hệ đến nhiệm

vụ quốc phòng, an ninh. Khẩn trương chỉ đạo xây dựng và ban hành các chiến

lược quốc gia: Chiến lược Quốc phòng, Chiến lược An ninh và các chiến lược

chuyên ngành khác.

b) Mở rộng quan hệ đối ngoại, chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế

Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hoà bình, hợp tác

và phát triển; chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hoá, đa dạng hoá các

quan hệ quốc tế. Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, đồng thời mở

141



rộng hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực khác. Việt Nam là bạn, đối tác tin cậy của

các nước trong cộng đồng quốc tế, tham gia tích cực vào tiến trình hợp tác quốc

tế và khu vực.

Nhiệm vụ của công tác đối ngoại là giữ vững môi trường hòa bình, tạo các

điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc đổi mới, đẩy mạnh phát triển kinh tế -

xã hội, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc,

đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì

hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.

Đưa các quan hệ quốc tế đã được thiết lập vào chiều sâu, ổn định, bền

vững. Phát triển quan hệ với tất cả các nước, các vùng lãnh thổ trên thế giới và

các tổ chức quốc tế theo các nguyên tắc: tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn

vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau; không dùng vũ

lực hoặc đe dọa dùng vũ lực; giải quyết các bất đồng và tranh chấp thông qua

thương lượng hòa bình; tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và cùng có lợi.

Củng cố và tăng cường quan hệ với các đảng cộng sản, công nhân, đảng

cánh tả, các phong trào độc lập dân tộc, cách mạng và tiến bộ trên thế giới. Tiếp

tục mở rộng quan hệ với các đảng cầm quyền.

Phát triển công tác đối ngoại nhân dân theo phương châm "chủ động, linh

hoạt, sáng tạo và hiệu quả". Tích cực tham gia các diễn đàn và hoạt động của

nhân dân thế giới. Tăng cường vận động viện trợ và nâng cao hiệu quả hợp tác

với các tổ chức phi chính phủ nước ngoài để phát triển kinh tế - xã hội.

Chủ động tham gia cuộc đấu tranh chung vì quyền con người. Sẵn sàng

đối thoại với các nước, các tổ chức quốc tế và khu vực có liên quan về vấn đề

nhân quyền. Kiên quyết làm thất bại các âm mưu, hành động xuyên tạc và lợi

dụng các vấn đề "dân chủ", "nhân quyền", "dân tộc", "tôn giáo" hòng can thiệp

vào công việc nội bộ, xâm phạm độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, an ninh

và ổn định chính trị của Việt Nam.

142



Đẩy mạnh hoạt động kinh tế đối ngoại, hội nhập sâu hơn và đầy đủ hơn

với các thể chế kinh tế toàn cầu, khu vực và song phương, lấy phục vụ lợi ích

đất nước làm mục tiêu cao nhất.

Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế theo lộ trình, phù hợp với

chiến lược phát triển đất nước từ nay đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020.

Chuẩn bị tốt các điều kiện để ký kết các hiệp định thương mại tự do song

phương và đa phương. Thúc đẩy quan hệ hợp tác toàn diện và có hiệu quả với

các nước ASEAN, các nước châu Á - Thái Bình Dương... Củng cố và phát triển

quan hệ hợp tác song phương tin cậy với các đối tác chiến lược; khai thác có

hiệu quả các cơ hội và giảm tối đa những thách thức, rủi ro khi nước ta là thành

viên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).

Tiếp tục đổi mới thể chế kinh tế, rà soát lại các văn bản pháp quy, sửa đổi,

bổ sung, hoàn chỉnh hệ thống pháp luật bảo đảm tính đồng bộ, nhất quán, ổn

định và minh bạch. Cải thiện môi trường đầu tư; thu hút các nguồn vốn FDI,

ODA, đầu tư gián tiếp, tín dụng thương mại và các nguồn vốn khác. Xác định

đúng mục tiêu sử dụng và đẩy nhanh việc giải ngân nguồn vốn ODA, cải tiến

phương thức quản lý, nâng cao hiệu quả sử dụng và có kế hoạch trả nợ đúnghạn; duy trì tỉ lệ vay nợ nước ngoài hợp lý, an toàn.

Phát huy vai trò chủ thể và tính năng động của doanh nghiệp thuộc mọi

thành phần kinh tế trong hội nhập kinh tế quốc tế. Xúc tiến mạnh thương mại và

đầu tư, phát triển thị trường mới, sản phẩm mới và thương hiệu mới. Khuyến

khích các doanh nghiệp Việt Nam hợp tác liên doanh với doanh nghiệp nước

ngoài và mạnh dạn đầu tư ra nước ngoài.

Đẩy mạnh công tác văn hoá - thông tin đối ngoại, góp phần tăng cường sự

hợp tác, tình hữu nghị giữa nhân dân ta với nhân dân các nước.

143



Chăm lo đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ cán bộ làm công tác đối

ngoại vững vàng về chính trị, có trình độ ngoại ngữ và năng lực nghiệp vụ cao,

có đạo đức và phẩm chất tốt.

Tăng cường công tác nghiên cứu, dự báo, tham mưu về đối ngoại với sự

tham gia và phát huy trí tuệ của các cơ quan nghiên cứu và các nhà khoa học.

Bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, sự quản lý tập trung của Nhà

nước đối với các hoạt động đối ngoại. Phối hợp chặt chẽ hoạt động đối ngoại

của Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân; chính trị đối ngoại và

kinh tế đối ngoại; đối ngoại, quốc phòng và an ninh; thông tin đối ngoại và

thông tin trong nước.

144



Ch¬ng 8

QUèc tÞch viÖt nam

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ quèc tÞch

1. Kh¸i niÖm quèc tÞch

Theo tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th cña X«viÕt, Quèc tÞch lµ

sù phô thuéc vÒ mÆt ph¸p lý vµ chÝnh trÞ cña mét ç nh©n vµo

mét Nhµ níc, thÓ hiÖn mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a Nhµ níc vµ ç

nh©n. Nhµ níc quy ®Þnh çc quyÒn cho ç nh©n lµ c«ng d©n

cña m×nh, b¶o vÖ vµ b¶o hé c«ng d©n ®ã ë níc ngoµi. VÒ

phÇn m×nh, c«ngn d©n ph¶i tu©n theo ph¸p luËt cña Nhµ níc

vµ hoµn thµnh çc nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc. Theo tõ ®iÓn luËt

cña Mü, quèc tÞch lµ mét ®Æc tÝnh ph¸t sinh tõ sù phô thuéc

cña mét ngêi vµo mét quèc gia hay Nhµ níc. Theo tõ ®iÓn cña

Anh, quèc tÞch lµ sù phô thuéc cña mét ngêi vµo mét quèc gia

nµo ®ã.

Theo §iÒu 1 LuËt quèc tÞch 13/11/2008 cña ViÖt Nam,

quèc tÞch ViÖt Nam thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã cña ç nh©n

víi Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam, lµm ph¸t sinh quyÒn, nghÜa vô

cña c«ng d©n ViÖt Nam ®èi víi Nhµ níc vµ quyÒn, tr¸ch nhiÖm

cña Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam ®èi víi c«ng d©n ViÖt Nam.

Qua nh÷ng quan niÖm trªn vÒ quèc tÞch, cã thÓ hiÓu kh¸iqu¸t, quèc tÞch lµ mèi quan hÖ ph¸p lý ph¸t sinh gi÷a mét ç

nh©n víi mét Nhµ níc nhÊt ®Þnh. Mèi quan hÖ ph¸p lý nµy cã

mét sè ®Æc ®iÓm nh sau:

145



- Tríc hÕt, quan hÖ quèc tÞch lµ mét lo¹i quan hÖ ph¸p lý

gi÷a Nhµ níc vµ ç nh©n. Trong mèi quan hÖ ph¸p lý Êy, mèi

bªn ®Òu cã nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Tuú

tõng kiÓu, h×nh thøc Nhµ níc kh¸c nhau vµ tõng giai ®o¹n lÞch

sö kh¸c nhau mµ néi dung çc quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý cña

çc bªn trong quan hÖ quèc tÞch ®îc ghi nhËn kh¸c nhau. VÒ xu

híng, trong quan hÖ quèc tÞch, çc quyÒn cña ç nh©n ngµy

cµng ®îc më réng, tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc ®èi víi c«ng d©n

ngµy cµng më réng.

- Quan hÖ quèc tÞch gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n xuÊt hiÖn

khi mét chÝnh quyÒn, Nhµ níc nhÊt ®Þnh ®îc h×nh thµnh. Khi

mét Nhµ níc xuÊt hiÖn sÏ h×nh thµnh quan hÖ ph¸p lý gi÷a Nhµ

níc víi çc ç nh©n sinh sèng trªn l·nh thæ cña quèc gia Êy.

Trong sè çc quan hÖ nµy, phÇn lín lµ quan hÖ quèc tÞch. Cã

mét sè ç nh©n - ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc tÞch- tuy sinh

sèng trªn l·nh thæ cña mét quèc gia, nhng kh«ng cã quan hÖ

quèc tÞch víi quèc gia ®ã.- Quan hÖ quèc tÞch gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n lµ mèi

quan hÖ bÒn chÆt, æn ®Þnh. Nhµ níc chØ tån t¹i khi cã c«ng

d©n cña níc m×nh, ngîc l¹i c«ng d©n còng cÇn cã Nhµ níc ®Ó

b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh.

- Quan hÖ quèc tÞch gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n tån t¹i

ngay c¶ khi c«ng d©n kh«ng ë trªn l·nh thæ cña quèc gia

m×nh.

2. C«ng d©n

146



C«ng d©n cña mét níc lµ ngêi mang quèc tÞch níc ®ã. Hay

nãi çch kh¸c, mét ç nh©n cã mèi quan hÖ quèc tÞch víi Nhµ n-

íc nµo th× ®îc c«ng nhËn lµ c«ng d©n cña níc ®ã.

Trªn l·nh thæ cña mét quèc gia, phÇn lín lµ c«ng d©n cña

níc ®ã. Tuy vËy, còng cã thÓ xuÊt hiÖn mét sè ngêi lµ c«ng

d©n cña níc kh¸c hoÆc ngêi kh«ng cã quèc tÞch. Quan hÖ gi÷a

Nhµ níc víi çc ç nh©n ë trªn ph¹m vi l·nh thæ m×nh ®îc chia

thµnh 2 lo¹i: quan hÖ gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n cña m×nh vµ

quan hÖ gi÷a Nhµ níc vµ ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc tÞch.

Mèi quan hÖ gi÷a Nhµ níc vµ ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc

tÞch kh«ng ®îc bÒn chÆt vµ ®Çy ®ñ çc néi dung nh mèi quan

hÖ gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n. Xu híng chung cña toµn cÇu ho¸,

khu vùc ho¸, còng nh giao lu quèc tÕ, cµng ngµy ph¸p luËt cµng

gi¶m sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a ngêi níc ngoµi, ngêi kh«ng quèc

tÞch vµ c«ng d©n níc m×nh. Tuy vËy, ngêi níc ngoµi, ngêi

kh«ng quèc tÞch kh«ng bao giê cã ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô

gièng nh c«ng d©n, ®Æc biÖt çc quyÒn trong lÜnh vùc chÝnhtrÞ.

a. X¸c ®Þnh quèc tÞch cña ç nh©n

Trong mèi quan hÖ víi Nhµ níc cã nh÷ng ngêi ®¬ng nhiªn

®îc coi lµ mang quèc tÞch. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng ngêi cã ®îc

quèc tÞch do nh÷ng sù kiÖn ph¸p lý ®Æc biÖt, nh: ®îc thëng

quèc tÞch, ®îc nhËp quèc tÞch, trë l¹i quèc tÞch, do tho¶ thuËn

quèc tÕ, thay ®æi quèc tÞch theo sù thay ®æi quèc tÞch cña

cha, mÑ...

Mét ngêi ®¬ng nhiªn cã quèc tÞch ®îc x¸c ®Þnh theo tiªu

chÝ huyÕt thèng hoÆt theo tiªu chÝ n¬i sinh. Ch¼ng h¹n, theo

147



nguyªn t¾c huyÕt thèng ngêi ta quy ®Þnh bè mÑ ®Òu lµ c«ng

d©n th× con sinh ra sÏ ®¬ng nhiªn lµ c«ng d©n vµ cã quèc

tÞch níc ®ã; theo nguyªn t¾c n¬i sinh, trÎ ®îc sinh ra trªn l·nh

thæ th× ®îc ph¸p luËt thõa nhËn cã quèc lÞch cña níc ®ã.

NhiÒu níc x¸c ®Þnh quèc tÞch ®¬ng nhiªn kÕt hîp c¶ hai tiªu

chÝ nãi trªn.

b. MÊt quèc tÞch

Mét ngêi khi cã quèc tÞch khi gÆp nh÷ng sù kiÖn ph¸p lý

®Æc biÖt cã thÓ bÞ mÊt quèc tÞch, nh: bÞ tíc quèc tÞch, hoÆc

xin th«i quèc tÞch. Khi mÊt quèc tÞch th× quan hÖ ph¸p lý rµng

buéc gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n còng chÊm døt. ChÝnh v× vËy,

ph¸p luËt nhiÒu quèc gia quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp kh«ng ®îc

th«i quèc tÞch, nh: ®ang cßn nî nghÜa vô tµi chÝnh, ®ang bÞ

truy tè...

II. Quèc tÞch ViÖt Nam1. Kh¸i niÖm quèc tÞch ViÖt Nam vµ c«ng d©n

ViÖt Nam

Quan niÖm vÒ quèc tÞch cña ViÖt Nam còng gièng nh

quan niÖm chung vÒ quèc tÞch cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.

Theo §iÒu 1 LuËt quèc tÞch 13/11/2008 cña ViÖt Nam, quèc

tÞch ViÖt Nam thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã cña c¸ nh©n víiNhµ níc CHXHCN ViÖt Nam, lµm ph¸t sinh quyÒn, nghÜa vô cña

c«ng d©n ViÖt Nam ®èi víi Nhµ níc vµ quyÒn, tr¸ch nhiÖm cña

Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam ®èi víi c«ng d©n ViÖt Nam.

- C«ng d©n ViÖt Nam lµ ngêi cã quèc tÞch ViÖt Nam.

148



- Quèc tÞch ViÖt Nam thÓ hiÖn mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a

Nhµ níc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi c«ng d©n ViÖt

Nam. Trong mèi quan hÖ ph¸p lý nµy, mçi bªn ®Òu cã çc

quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý nhÊt ®Þnh.

- Quèc tÞch ViÖt Nam h×nh thµnh khi nhµ níc ViÖt Nam

d©n chñ céng hßa ®îc thµnh lËp sau çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m

1945.

- Quèc tÞch ViÖt Nam lµ mèi quan hÖ bÒn chÆt, æn ®Þnh

gi÷a Nhµ níc víi c«ng d©n ViÖt Nam. §a sè ngêi sèng trªn l·nh

thæ ViÖt Nam, lµ ngêi b¶n xø, lµ c«ng d©n ViÖt Nam, cã mèi

quan hÖ bÒn chÆt víi Nhµ níc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt

Nam. Mèi quan hÖ nµy vÉn tån t¹i ngay c¶ khi c«ng d©n ®i ra

khái l·nh thæ ViÖt Nam.

2. Sù ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ quèc tÞch

ViÖt Nam

Ngay sau khi Nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi,

çc quan hÖ vÒ quèc tÞch gi÷a Nhµ níc vµ c«ng d©n ®· h×nh

thµnh. Nhµ níc ®· kÞp thêi ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ®Ó ®iÒu

chØnh ®èi víi vÊn ®Ò quèc tÞch. Mét sè v¨n b¶n ®· ®îc ban

hµnh nh:

S¾c lÖnh sè 53-SL ngµy 20/10/1945

S¾c lÖnh sè 73-SL ngµy 7/12/1945S¾c lÖnh sè 25-SL ngµy 25/2/1946



NghÞ quyÕt sè 1013 NQ/TVQH ngµy 8/12/1971

149



Çc v¨n b¶n nªu trªn ®· ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu ®iÒu

chØnh quan hÖ quèc tÞch còng nh x¸c ®Þnh t çch c«ng d©n

ViÖt Nam trong giai ®o¹n ban ®Çu m¬i sthµnh lËp Nhµ níc. T¹o

c¬ së ph¸p lý ®Ó Nhµ níc, c«ng d©n thùc hiÖn tèt çc quyÒn,

nghÜa vô ph¸p lý cña m×nh. Tuy vËy, çc quy ®Þnh vÒ quèc

tÞch cßn t¶n m¹n, thiÕu tÝnh hÖ thèng.

Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, Quèc héi ®· th«ng qua LuËt

quèc tÞch ngµy 28.6.1988. §©y lµ ®¹o luËt ®Çu tiªn cña Nhµ n-

íc ta vÒ quèc tÞch. Sau 10 n¨m thùc hiÖn, Quèc héi ®· th«ng

qua LuËt quèc tÞch ngµy 20.5.1998 thay thÕ cho LuËt quèc tÞch

n¨m 1988 nh»m phï hîp víi HiÕn ph¸p 1992, còng nh hoµn thiÖn

mét sè ®iÓm trong LuËt quèc tÞch 1988.

Sau 10 n¨m ¸p dông, LuËt quèc tÞch 1998 ®· kh«ng phï hîp

víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh míi, Quèc héi ®· th«ng qua LuËt quèc

tÞch 13/11/2008. LuËt quèc tÞch 2008 nµy cã hiÖu lùc tõ

1/7/2009 thay thÕ cho LuËt quèc tÞch n¨m 1998.

3. Mét sè néi dung cña LuËt quèc tÞch

13/11/2008

a. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n

- QuyÒn ®èi víi quèc tÞch: ë níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa

ViÖt Nam, mçi ç nh©n ®Òu cã quyÒn cã quèc tÞch. C«ng d©n

ViÖt Nam kh«ng ai bÞ tíc quèc tÞch ViÖt Nam, trõ trêng hîp doluËt quy ®Þnh. Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ

Nhµ níc thèng nhÊt cña çc d©n téc cïng sinh sèng trªn l·nh thæ

ViÖt Nam; mäi thµnh viªn cña çc d©n téc ®Òu b×nh ®¼ng vÒ

150



quyÒn cã quèc tÞch ViÖt Nam [8]. Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ

em sinh ra trªn l·nh thæ ViÖt Nam vµ nh÷ng ngêi kh«ng cã quèc

tÞch thêng tró ë ViÖt Nam ®îc nhËp quèc tÞch ViÖt Nam [9].

Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nh÷ng ngêi mÊt quèc tÞch

®îc trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam [10].

- Nguyªn t¾c mét quèc tÞch: LuËt quèc tÞch n¨m 2008 quy

®Þnh c«ng d©n ViÖt Nam cã mét quèc tÞch lµ ViÖt Nam [11].

Trõ trêng hîp ®Æc biÖt, khi ngêi níc ngoµi xin nhËp quèc tÞch

mµ Chñ tÞch níc cho phÐp gi÷ l¹i.

- Gi÷ quèc tÞch khi kÕt h«n, ly h«n, huû viÖc kÕt h«n tr¸i

ph¸p luËt vµ khi quèc tÞch cña vî, chång thay ®æi. ViÖc kÕt

h«n, ly h«n vµ huû viÖc kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt gi÷a c«ng d©n

ViÖt Nam víi ngêi níc ngoµi kh«ng lµm thay ®æi quèc tÞch ViÖt

Nam cña ®¬ng sù, còng nh cña con cha thµnh niªn cña hä. ViÖc

vî hoÆc chång nhËp hoÆc mÊt quèc tÞch ViÖt Nam kh«ng lµm

thay ®æi quèc tÞch cña ngêi kia [12].

b. Cã quèc tÞch ViÖt Nam

Ngêi ®ang cã quèc tÞch ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm tr-

íc 1.7.2009, nh÷ng ngêi nµy kh«ng cÇn biÕt lý do hä cã quèc

tÞch ViÖt Nam nh thÕ nµo, vÉn ®îc tiÕp tôc c«ng nhËn lµ cã

quèc tÞch ViÖt Nam. Tõ thêi ®iÓm 1.7.2009, c¸c trêng hîp cã

quèc tÞch ViÖt Nam ®îc x¸c ®Þnh nh sau [13]:

8[[ ] Xem §iÒu 2 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008. 9[[ ] Xem §iÒu 8 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.10[[ ] Xem §iÒu 7 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.11[[ ] Xem §iÒu 4 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.12[[ ] Xem §iÒu 9, §iÒu 10 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008. 13[[ ] Xem §iÒu 14 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.

151



- Cã quèc tÞch ViÖt Nam do sù kiÖn sinh ra hoÆc ®îc t×m

thÊy trªn l·nh thæ ViÖt Nam [14]: (1) TrÎ em sinh ra cã cha, mÑ

®Òu lµ c«ng d©n ViÖt Nam th× cã quèc tÞch ViÖt Nam. Kh«ng

kÓ sinh ra ë trªn l·nh thæ ViÖt Nam hay ngoµi l·nh thæ ViÖt

Nam; (2) TrÎ em sinh ra cã cha hoÆc mÑ lµ c«ng d©n ViÖt Nam,

ngêi kia lµ ngêi kh«ng cã quèc tÞch; hoÆc mÑ lµ c«ng d©n ViÖt

Nam, cha kh«ng râ lµ ai th× cã quèc tÞch ViÖt Nam, kh«ng kÓ

sinh ra ë ®©u; (3) TrÎ em sinh ra cã cha, mÑ lµ c«ng d©n ViÖt

Nam, ngêi kia lµ c«ng d©n níc kh¸c th× cã quèc tÞch ViÖt Nam

nÕu cã sù tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n cña cha mÑ vµo thêi ®iÓm

®¨ng ký khai sinh cho con hoÆc trêng hîp nµy bè vµ mÑ kh«ng

tháa thuËn ®îc th× con cã quèc tÞch ViÖt Nam; (4) TrÎ em sinh

ra trªn l·nh thæ ViÖt Nam, mµ khi sinh ra cã cha, mÑ lµ ngêi

kh«ng cã quèc tÞch, nhng cã n¬i thêng tró t¹i ViÖt Nam th× cã

quèc tÞch ViÖt Nam; (5) TrÎ em sinh ra trªn l·nh thæ ViÖt Nam,

mµ khi sinh ra cã mÑ lµ ngêi kh«ng quèc tÞch, nhng cã n¬i th-

êng tró t¹i ViÖt Nam, cßn cha kh«ng biÕt lµ ai th× cã quèc tÞchViÖt Nam.

- Cã quèc tÞch do sù kiÖn ®îc nhËp quèc tÞch ViÖt Nam

[15]. C«ng d©n níc ngoµi vµ ngêi kh«ng quèc tÞch ®ang thêng

tró t¹i ViÖt Nam cã ®¬n xin nhËp quèc tÞch ViÖt Nam th× cã

thÓ ®îc nhËp quèc tÞch ViÖt Nam. §iÒu kiÖn ®Ó ®îc cho phÐp

nhËp quèc tÞch ViÖt Nam gåm: (1) cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù

®Çy ®ñ; (2) tu©n thñ HiÕn ph¸p, ph¸p luËt ViÖt Nam; t«n träng

truyÒn thèng, phong tôc, tËp qu¸n cña d©n téc ViÖt Nam; (3)

biÕt tiÕng ViÖt ®ñ ®Ó hoµ nhËp céng ®ång ViÖt Nam; (4) ®·

14[[ ] Xem §iÒu 15, 16, 17 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008. 15[[ ] Xem kho¶n 2 §iÒu 14 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.

152



thêng tró ë ViÖt Nam tõ 5 n¨m trë lªn; (5) cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m

cuéc sèng t¹i ViÖt Nam. Mét sè ®èi tîng lµ vî, chång, cha ®Î, mÑ

®Î, con ®Î cña c«ng d©n ViÖt Nam hoÆc ngêi cã c«ng lao

®ãng gãp cho sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt

Nam, cã lîi cho Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam th× kh«ng cÇn c¸c

®iÒu kiÖn 3, 4,5. Nh÷ng ngêi muèn nhËp quèc tÞch ViÖt Nam

ph¶i th«i quèc tÞch níc ngoµi, trõ trêng hîp ®Æc biÖt ®îc Chñ

tÞch níc cho phÐp gi÷ l¹i [16].

- Cã quèc tÞch ViÖt Nam do ®îc trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam

[17]. Ngêi ®· mÊt quèc tÞch ViÖt Nam cã ®¬n xin trë l¹i quèc

tÞch ViÖt Nam, th× cã thÓ ®îc trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam, nÕu

thuéc mét trong nh÷ng trêng hîp sau ®©y: a) Xin håi h¬ng vÒ

ViÖt Nam; b) Cã vî, chång, con ®Î, cha ®Î hoÆc mÑ ®Î lµ c«ng

d©n ViÖt Nam; c) Cã c«ng lao ®ãng gãp cho sù nghiÖp x©y dùng

vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam; d) Cã lîi cho Nhµ níc CHXHCN ViÖt

Nam; e) Thùc hiÖn ®Çu t t¹i ViÖt Nam; g) §· th«i quèc tÞch ViÖt

Nam ®Ó nhËp quèc tÞch níc ngoµi nhng kh«ng ®îc nhËp quèctÞch níc ngoµi [18].

- Cã quèc tÞch ViÖt Nam trong trêng hîp trÎ s¬ sinh bÞ bá

r¬i, trÎ em do ®îc t×m thÊy trªn l·nh thæ ViÖt Nam [19]; cã quèc

tÞch ViÖt Nam trong trêng hîp ngêi cha thµnh niªn cã cha, mÑ

nhËp quèc tÞch ViÖt Nam hoÆc ®îc trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam

[20]; hoÆc con nu«i cha thµnh niªn cã cha mÑ lµ c«ng d©n ViÖt

Nam hoÆc mét trong hai ngêi cha, mÑ lµ c«ng d©n ViÖt Nam,

16[[ ] Xem §iÒu 19 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.17[[ ] Xem §iÒu 23 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.18[[ ] PhÇn in nghiªng nµy lµ míi bæ sung vµo LuËt quèc tÞch n¨m 2008.19[[ ] Xem §iÒu 18 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.20[[ ] Xem §iÒu 35 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.

153



ngêi kia lµ ngêi níc ngoµi [21]. TrÎ em s¬ sinh bÞ bá r¬i vµ trÎ em

®îc t×m thÊy trªn l·nh thæ ViÖt Nam, mµ kh«ng râ cha, mÑ lµ

ai th× cã quèc tÞch ViÖt Nam. Trong trêng hîp nµy, cha ®ñ 15

tuæi mµ t×m thÊy cha, mÑ ®Òu cã quèc tÞch níc ngoµi; cha

hoÆc mÑ chØ cã quèc tÞch níc ngoµi th× kh«ng cßn quèc tÞch

ViÖt Nam. Khi cha, mÑ ®îc nhËp quèc tÞch hoÆc trë l¹i quèc

tÞch ViÖt Nam th× con cha thµnh niªn sinh sèng cïng cha, mÑ

còng cã quèc tÞch ViÖt Nam. Khi chØ cã cha hoÆc mÑ ®îc

nhËp, trë l¹i quèc tÞch ViÖt Nam th× con cha thµnh niªn sinh

sèng cïng ngêi ®ã cã quèc tÞch ViÖt Nam theo tháa thuËn b»ng

v¨n b¶n cña cha, mÑ. NÕu kh«ng cã v¨n b¶n gi÷ quèc tÞch níc

ngoµi, th× ®øa trÎ cã quèc tÞch ViÖt Nam.

- Cã quèc tÞch ViÖt Nam theo ®iÒu íc quèc tÕ mµ ViÖt

Nam lµ thµnh viªn.

c. MÊt quèc tÞch ViÖt Nam

C¸c trêng hîp mÊt quèc tÞch ViÖt Nam ®îc quy ®Þnh t¹i§iÒu 26 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008, gåm cã:

- MÊt quèc tÞch ViÖt Nam do ®îc th«i quèc tÞch ViÖt Nam

[22]. §©y lµ trêng hîp mÊt quèc tÞch tù nguyÖn. Mét sè trêng hîp

nhÊt ®Þnh cha ®îc th«i quèc tÞch, nh: (1) ®ang nî thuÕ ®èi víi

nhµ níc hoÆc mét nghÜa vô tµi s¶n ®èi víi c¬ quan, tæ chøc,

c«ng d©n ViÖt Nam; (2) ®ang bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh

sù; (3) ®ang chÊp hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n

d©n ViÖt Nam; (4) ®ang bÞ t¹m giam ®Ó chê thi hµnh ¸n; (5)

®ang chÊp hµnh quyÕt ®Þnh xö lý hµnh chÝnh ®a vµo c¬ së

21[[ ] Xem §iÒu 37 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.22[[ ] Xem §iÒu 27 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.

154



gi¸o dôc, c¬ së ch÷a bÖnh, trêng gi¸o dìng. Mét sè trêng hîp

kh«ng ®îc th«i quèc tÞch ViÖt Nam: (1 ) nÕu viÖc th«i quèc tÞch

lµm ph¬ng h¹i lîi Ých quèc gia cña ViÖt Nam; (2) c¸n bé, c«ng

chøc, ngêi phôc vô trong lùc lîng vò trang nh©n d©n ViÖt Nam

kh«ng ®îc th«i quèc tÞch ViÖt Nam.

- MÊt quèc tÞch do bÞ tíc quèc tÞch [23]. C«ng d©n ViÖt

Nam c tró ë níc ngoµi cã thÓ bÞ tíc quèc tÞch ViÖt Nam nÕu cã

hµnh ®éng g©y ph¬ng h¹i nghiªm träng ®Õn nÒn ®éc lËp

d©n téc, ®Õn sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc, ®Õn uy

tÝn níc CHXHCN ViÖt Nam. §èi víi nh÷ng ngêi ®îc nhËp quèc

tÞch ViÖt Nam nÕu vi ph¹m vµo c¸c ®iÒu trªn sÏ bÞ tíc quèc

tÞch, kh«ng kÓ ®ang ë trªn l·nh thæ ViÖt Nam hay kh«ng.

- MÊt quèc tÞch do kh«ng ®¨ng ký gi÷ quèc tÞch ViÖt

Nam. Ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi, cã quèc tÞch ViÖt

Nam, qu¸ 5 n¨m kÓ tõ ngµy 1/7/2009 mµ kh«ng ®Õn cã quan

®¹i diÖn ViÖt Nam ë níc ngoµi ®Ó ®¨ng ký gi÷ quèc tÞch ViÖt

Nam sÏ bÞ mÊt quèc tÞch ViÖt Nam [24

].- MÊt quèc tÞch trong trêng hîp trÎ s¬ sinh bÞ bá r¬i, trÎ em

t×m thÊy trªn l·nh thæ ViÖt Nam tríc khi ®ñ 15 tuæi ®· t×m

thÊy cha, mÑ cña m×nh mµ c¶ hai ngêi chØ cã quèc tÞch níc

ngoµi hoÆc t×m thÊy mét trong hai ngêi vµ ngêi ®ã chØ cã

quèc tÞch níc ngoµi. MÊt quèc tÞch trong trêng hîp con cha

thµnh niªn sèng cïng víi cha, mÑ mµ c¶ cha mÑ ®Òu th«i quèc

tÞch ViÖt Nam hoÆc chØ mét trong hai ngêi cha, mÑ th«i quèc

tÞch ViÖt Nam vµ con thµnh niªn sèng cïng víi ngêi ®ã, cha mÑ

23[[ ] Xem §iÒu 31 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.24[[ ] §©y lµ quy ®Þnh míi cña LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008, Xem kho¶n 2§iÒu 13 vµ KHo¶n 3 §iÒu 26 LuËt quèc tÞch 2008.

155



Bé T ph¸p gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô,

quyÒn h¹n nªu trªn. Çc Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc

ChÝnh phñ trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh cã

tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Bé T ph¸p thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô,

quyÒn h¹n vÒ quèc tÞch theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ[28].

Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng

cã nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n sau ®©y vÒ quèc tÞch: NhËn

vµ xem xÐt hå s¬ xin nhËp, xin trë l¹i vµ xin th«i quèc tÞch ViÖt

Nam; ®Ò nghÞ vÒ viÖc gi¶i quyÕt çc hå s¬ ®ã; KiÕn nghÞ

viÖc tíc quèc tÞch ViÖt Nam vµ viÖc huû bá QuyÕt ®Þnh cho

nhËp quèc tÞch ViÖt Nam.

C¬ quan ®¹i diÖn ViÖt Nam ë níc ngoµi cã nh÷ng nhiÖm

vô, quyÒn h¹n sau ®©y vÒ quèc tÞch: NhËn vµ xem xÐt hå s¬

xin trë l¹i vµ xin th«i quèc tÞch ViÖt Nam; trong trêng hîp ç

biÖt nhËn hå s¬ xin nhËp quèc tÞch ViÖt Nam; ®Ò nghÞ vÒ

viÖc gi¶i quyÕt çc hå s¬ ®ã; KiÕn nghÞ viÖc tíc quèc tÞch ViÖt

Nam .

Trình tự, thủ tục giải quyết hồ sơ xin nhập quốc tịch Việt Nam (§iÒu 21).

Người xin nhập quốc tịch Việt Nam nộp hồ sơ cho Sở Tư pháp nơi cư trú. Trong

thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, Sở Tư pháp gửi văn

bản đề nghị cơ quan Công an cấp tỉnh xác minh về nhân thân của người xin nhập

quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được đề nghị của

Sở Tư pháp, cơ quan Công an cấp tỉnh có trách nhiệm xác minh và gửi kết quả

đến Sở Tư pháp. Trong thời gian này, Sở Tư pháp phải tiến hành thẩm tra giấy tờ

28[[ ] Xem §iÒu 40 LuËt quèc tÞch ViÖt Nam 2008.

157



trong hồ sơ xin nhập quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn 10 ngày làm việc, kể từ

ngày nhận được kết quả xác minh, Sở Tư pháp có trách nhiệm hoàn tất hồ sơ

trình Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Trong thời hạn 10 ngày làm việc, kể từ

ngày nhận được đề nghị của Sở Tư pháp, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh có

trách nhiệm xem xét, kết luận và đề xuất ý kiến gửi Bộ Tư pháp. Trong thời hạn

20 ngày, kể từ ngày nhận được đề xuất của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh,

Bộ Tư pháp có trách nhiệm kiểm tra lại hồ sơ, nếu xét thấy có đủ điều kiện nhập

quốc tịch Việt Nam thì gửi thông báo bằng văn bản cho người xin nhâp quốc tịch

Viêt Nam để làm thủ tục xin thôi quốc tịch nước ngoài, trừ trường hợp người xin

nhâp quốc tịch Viêt Nam xin giữ quốc tịch nước ngoài hoặc là người không quốc

tịch. Trong thời hạn 10 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được giấy cho thôi quốc

tịch nước ngoài của người xin nhâp quốc tịch Viêt Nam, Bộ trưởng Bộ Tư pháp

báo cáo Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Trườnghợp người xin nhập quốc tịch Viêt Nam xin giữ quốc tịch nước ngoài, người xin

nhập quốc tịch Viêt Nam là người không quốc tịch thì trong thời hạn 20 ngày, kể

từ ngày nhận được đề xuất của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Bộ Tư pháp

có trách nhiệm kiểm tra lại hồ sơ, nếu xét thấy người xin nhập quốc tịch Viêt

Nam có đủ điều kiện được nhập quốc tịch Việt Nam thì báo cáo Thủ tướng Chính

phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày

nhận được đề nghị của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch nước xem xét, quyết định.

158



Trình tự, thủ tục giải quyết hồ sơ xin trở lại quốc tịch Việt Nam (Điều 25).

Người xin trở lại quốc tịch Việt Nam nếu cư trú ở trong nước thì nộp hồ sơ cho

Sở Tư pháp nơi cư trú, nếu cư trú ở nước ngoài thì nộp hồ sơ cho cơ quan đại

diện Việt Nam ở nước sở tại. Trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đủ

hồ sơ hợp lệ, Sở Tư pháp gửi văn bản đề nghị cơ quan Công an cấp tỉnh xác minh

về nhân thân của người xin trở lại quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn 20 ngày,

kể từ ngày nhận được đề nghị của Sở Tư pháp, cơ quan Công an cấp tỉnh có trách

nhiệm xác minh và gửi kết quả đến Sở Tư pháp. Trong thời gian này, Sở Tư pháp

phải tiến hành thẩm tra giấy tờ trong hồ sơ xin trở lại quốc tịch Việt Nam. Trong

thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được kết quả xác minh, Sở Tư pháp có

trách nhiệm hoàn tất hồ sơ trình Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Trong thờihạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được đề nghị của Sở Tư pháp, Chủ tịch Uỷ

ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm xem xét, kết luận và đề xuất ý kiến gửi Bộ

Tư pháp. Trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, cơ quan đại

diện Việt Nam ở nước ngoài có trách nhiệm thẩm tra và chuyển hồ sơ kèm theo ý

kiến đề xuất về việc xin trở lại quốc tịch Việt Nam về Bộ Ngoại giao để chuyển

đến Bộ Tư pháp. Trong trường hợp cần thiết, Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Công anxác minh về nhân thân của người xin trở lại quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn

20 ngày, kể từ ngày nhận được văn bản đề xuất của Chủ tịch Ủy ban nhân dân

cấp tỉnh hoặc của cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Tư pháp có trách

nhiệm kiểm tra lại hồ sơ, nếu xét thấy người xin trở lại quốc tịch Viêt Nam có đủ

điều kiện được trở lại quốc tịch Việt Nam thì gửi thông báo bằng văn bản cho

người đó để làm thủ tục xin thôi quốc tịch nước ngoài, trừ trường hợp người xin

trở lại quốc tịch Viêt Nam xin giữ quốc tịch nước ngoài hoặc là người không

quốc tịch. Trong thời hạn 10 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được giấy xác nhận

thôi quốc tịch nước ngoài của người xin trở lại quốc tịch Viêt Nam, Bộ trưởng

Bộ Tư pháp báo cáo Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết

định. Trường hợp người xin trở lại quốc tịch Viêt Nam xin giữ quốc tịch nước

159



ngoài, người xin trở lại quốc tịch Viêt Nam là người không quốc tịch thì trong

thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được văn bản đề xuất của Chủ tịch Ủy ban

nhân dân cấp tỉnh hoặc của cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Tư pháp

có trách nhiệm kiểm tra lại hồ sơ, nếu xét thấy người xin trở lại quốc tịch Viêt

Nam có đủ điều kiện được trở lại quốc tịch Việt Nam thì báo cáo Thủ tướng

Chính phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Trong thời hạn 20 ngày, kể

từ ngày nhận được đề nghị của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch nước xem xét,

quyết định.

Trình tự, thủ tục giải quyết hồ sơ xin thôi quốc tịch Việt Nam (Điều 29).

Người xin thôi quốc tịch Việt Nam nếu cư trú ở trong nước thì nộp hồ sơ cho Sở

Tư pháp nơi cư trú, nếu cư trú ở nước ngoài thì nộp hồ sơ cho cơ quan đại diện

Việt Nam ở nước sở tại. Trường hợp người xin thôi quốc tịch Việt Nam cư trú ở

trong nước thì trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ,

Sở Tư pháp có trách nhiệm đăng thông báo về việc xin thôi quốc tịch Việt Nam

trên một tờ báo viết hoặc báo điện tử ở địa phương trong ba số liên tiếp và gửi

đăng trên Trang thông tin điện tử của Bộ Tư pháp; trường hợp người xin thôi

quốc tịch Viêt Nam cư trú ở nước ngoài thì trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài có trách

nhiệm đăng thông báo về việc xin thôi quốc tịch Việt Nam trên Trang thông tin

điện tử của mình. Thông báo trên Trang thông tin điện tử phải được lưu giữ trên

đó trong thời gian ít nhất là 30 ngày, kể từ ngày đăng thông báo. Trong thời hạn

5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, Sở Tư pháp gửi văn bản đề

nghị cơ quan Công an cấp tỉnh xác minh về nhân thân của người xin thôi quốc

tịch Việt Nam. Trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận được đề nghị của Sở Tư

pháp, cơ quan Công an cấp tỉnh có trách nhiệm xác minh và gửi kết quả đến Sở

Tư pháp. Trong thời gian này, Sở Tư pháp phải tiến hành thẩm tra giấy tờ trong

hồ sơ xin thôi quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày

nhận được kết quả xác minh, Sở Tư pháp có trách nhiệm hoàn tất hồ sơ trình Chủ

160



tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận

được đề nghị của Sở Tư pháp, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm

xem xét, kết luận và đề xuất ý kiến gửi Bộ Tư pháp. Trong thời hạn 20 ngày, kể

từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài có trách

nhiệm thẩm tra và chuyển hồ sơ kèm theo ý kiến đề xuất về việc xin thôi quốc

tịch Việt Nam về Bộ Ngoại giao để chuyển đến Bộ Tư pháp. Trong trường hợp

cần thiết, Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Công an xác minh về nhân thân của người xin

thôi quốc tịch Việt Nam. Trong thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận được văn bản

đề xuất của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hoặc của cơ quan đại diện Việt

Nam ở nước ngoài, Bộ Tư pháp có trách nhiệm kiểm tra lại hồ sơ, nếu xét thấy

người xin thôi quốc tịch Việt Nam có đủ điều kiện được thôi quốc tịch Việt Namthì báo cáo Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Trong

thời hạn 20 ngày, kể từ ngày nhận được đề nghị của Thủ tướng Chính phủ, Chủ

tịch nước xem xét, quyết định.

Trình tự, thủ tục tước quốc tịch Việt Nam ( §iÒu 32). Trong thời hạn 15

ngày, kể từ ngày phát hiện hoặc nhận được đơn, thư tố cáo về hành vi cã dÊu

hiÖu ®Ó tíc quèc tÞch, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài có trách nhiệm xác minh, nếu có đầy đủ căn cứ thì lập hồ sơ

kiến nghị Chủ tịch nước tước quốc tịch Việt Nam của người có hành vi đó. Tòa

án đã xét xử đối với bị cáo có hành vi cã dÊu hiÖu ®Ó tíc quèc tÞch lập

hồ sơ kiến nghị Chủ tịch nước tước quốc tịch Việt Nam của người có hành vi đó.

Hồ sơ kiến nghị tước quốc tịch Việt Nam được gửi đến Bộ Tư pháp. Trong thời

hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được hồ sơ kiến nghị của Ủy ban nhân dân cấp

tỉnh, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài hoặc của Tòa án, Bộ Tư pháp có

trách nhiệm chủ trì phối hợp với Bộ Công an, Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành

khác có liên quan thẩm tra hồ sơ kiến nghị tước quốc tịch Việt Nam và báo cáo

Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định. Trong thời hạn

161



20 ngày, kể từ ngày nhận được đề nghị của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch nước

xem xét, quyết định.

162



Ch¬ng 9

QUyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n

cña c«ng d©n viÖt nam

I. Kh¸i niÖm quyÒn, nghÜa vô vµ chÕ ®Þnh quyÒn

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam

1. Kh¸i niÖm quyÒn vµ nghÜa vô

QuyÒn ®îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng mµ ph¸p luËt cho phÐp chñ

thÓ ®îc tiÕn hµnh. Nh vËy, quyÒn cña c«ng d©n bao gåm çc

kh¶ n¨ng sau: (1) Kh¶ n¨ng xö sù theo nh÷ng çch thøc nhÊt

®Þnh mµ ph¸p luËt quy ®Þnh; (2) kh¶ n¨ng yªu cÇu çc chñ thÓ

kh¸c cïng tham gia vµo quan hÖ ph¸p luËt Êy chÊm døt hµnh vi

c¶n trë viÖc thùc hiÖn çc quyÒn cña m×nh, yªu cÇu hä thùc

hiÖn nghÜa vô; (3) kh¶ n¨ng yªu cÇu çc c¬ quan nhµ níc b¶o

vÖ çc quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh khi bÞ çc chñ thÓ kh¸c x©mph¹m.

NghÜa vô ®îc hiÓu lµ çch xö sù mµ ph¸p luËt b¾t buéc

ph¶i tiÕn hµnh nh»m ®¸p øng viÖc thùc hiÖn quyÒn cña çc

chñ thÓ kh¸c. Çch xö sù nµy gåm: (1) TiÕn hµnh mét sè ho¹t

®éng nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; (2) kiÒm chÕ

kh«ng ®îc thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh; (3) ph¶ig¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý khi xö sù kh«ng ®óng quy ®Þnh

cña ph¸p luËt.

163



2. ChÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña

c«ng d©n

ChÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt

Nam víi t çch lµ mét chÕ ®Þnh cña ngµnh luËt HiÕn ph¸p, ®îchiÓu lµ tËp hîp cña çc quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh nh÷ng

quan hÖ x· héi c¬ b¶n, quan träng nhÊt gi÷a nhµ níc CHXHCN

ViÖt Nam víi c«ng d©n ViÖt Nam. Trong ®ã, quy ®Þnh nh÷ng

quyÒn c¬ b¶n mµ Nhµ níc cã nghÜa vô b¶o ®¶m thùc hiÖn vµ

nh÷ng nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam ®èi víi Nhµ n-

íc.

II. sù ph¸t triÓn cña chÕ ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô

c¬ b¶n cña c«ng d©n qua çc thêi kú

1. QuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®-

îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p n¨m 1946

a) Çc quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n

- QuyÒn b×nh ®¼ng: tÊt c¶ c«ng d©n ®iÒu ngang quyÒnvÒ mäi ph¬ng diÖn chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa; mäi c«ng d©n

®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt; nam n÷ b×nh ®¼ng. Ngoµi

quyÒn b×nh ®¼ng, HiÕn ph¸p n¨m 1946 còng ®a ra nh÷ng tr-

êng hîp ®îc u ®·i, nh: d©n téc thiÓu sè ®îc gióp ®ì vÒ mäi ph-

¬ng diÖn; c«ng d©n giµ hoÆc tµn tËt kh«ng lµm ®îc viÖc th×

®îc gióp ®ì.

- QuyÒn bÇu cö øng cö: Mäi c«ng d©n ViÖt Nam, ®ñ 18

tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö, trõ nh÷ng ngêi mÊt trÝ vµ

ngêi mÊt quyÒn c«ng d©n. Ngêi øng cö lµ ngêi ph¶i ®ñ 21 tuæi

trë lªn, biÕt ®äc vµ biÕt viÕt ch÷ quèc ng÷. C«ng d©n t¹i ngò

còng cã quyÒn ®îc bÇu cö, øng cö.

164



- QuyÒn b·i miÔn çc ®¹i biÓu do nh©n d©n bÇu ra. Theo

®ã, khi Ýt nhÊt 1/4 tæng sè cö tri cña tØnh hay thµnh phè ®·

bÇu ra nghÞ viªn (nay gäi lµ ®¹i biÓu Quèc héi) yªu cÇu th×

NghÞ viÖn (nay gäi lµ Quèc héi) ph¶i xem xÐt viÖc b·i miÔn ®èi

víi nghÞ viªn ®îc yªu cÇu ®ã.

- QuyÒn tham gia chÝnh quyÒn vµ c«ng cuéc kiÕn quèc.

- QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do xuÊt b¶n, tù do tæ chøc vµ

héi häp; tù do tÝn ngìng; tù do c tró, ®i l¹i trong níc vµ ra níc

ngoµi.

- QuyÒn ®îc b¶o vÖ vÒ th©n thÓ, nhµ ë, th tÝn, tµi s¶n.

Khi T ph¸p cha quyÕt ®Þnh th× kh«ng ®îc b¾t bí vµ giam cÇm

c«ng d©n ViÖt Nam. Nhµ ë vµ th tÝn cña c«ng d©n ViÖt Nam,

kh«ng ai ®îc x©m ph¹m mét çch tr¸i ph¸p luËt. QuyÒn t h÷u

vÒ tµi s¶n cña c«ng d©n ViÖt Nam ®îc b¶o ®¶m.

- QuyÒn häc tËp: nÒn s¬ häc lµ cìng b¸ch vµ kh«ng häc

phÝ. ë çc trêng s¬ häc ®Þa ph¬ng, quèc d©n thiÓu sè cã

quyÒn häc b»ng tiÕng cña m×nh. Häc trß nghÌo ®îc ChÝnh phñgióp. Trêng t thôc ®îc më tù do vµ ph¶i d¹y theo ch¬ng tr×nh

Nhµ níc.

b) Çc nghÜa vô c¬ b¶n

- NghÜa vô b¶o vÖ Tæ quèc vµ ®i lÝnh.

- T«n träng HiÕn ph¸p vµ tu©n theo ph¸p luËt.



a) Çc quyÒn c¬ b¶n

165



Trong HiÕn ph¸p n¨m 1959, mét sè quyÒn c¬ b¶n cña

c«ng d©n ®îc kÕ thõa tõ b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1946 vµ lµm râ

h¬n gåm:

- QuyÒn b×nh ®¼ng: TÊt c¶ c«ng d©n ®Òu b×nh ®¼ng

tríc ph¸p luËt. Nam n÷ b×nh ®¼ng.

- QuyÒn bÇu cö, øng cö: Mäi c«ng d©n ViÖt Nam, ®ñ 18

tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö, ®ñ 21 tuæi trë lªn cã quyÒn

øng cö trõ nh÷ng ngêi bÞ mÊt trÝ, nh÷ng ngêi bÞ tßa ¸n hoÆc

ph¸p luËt tíc quyÒn bÇu cö, øng cö.

- QuyÒn tù do ng«n luËn, b¸o chÝ, héi häp, lËp héi, tù do

tÝn ngìng; tù do c tró vµ ®i l¹i.

- QuyÒn ®îc b¶o vÖ vÒ th©n thÓ, nhµ ë, th tÝn.

- QuyÒn häc tËp.

Mét sè quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc HiÕn ph¸p n¨m

1946 ghi nhËn nhng kh«ng ®îc HiÕn ph¸p n¨m 1959 kÕ thõa,

nh:- QuyÒn b·i miÔn c¸c ®¹i biÓu do nh©n d©n bÇu ra.

- QuyÒn tham gia vµo chÝnh quyÒn vµ c«ng cuéc kiÕn

quèc.

- QuyÒn t h÷u vÒ tµi s¶n.

Mét sè quyÒn ®îc HiÕn ph¸p 1959 ghi nhËn thªm nh:

- QuyÒn lµm viÖc, quyÒn nghØ ng¬i, quyÒn ®îc hëng b¶o

hiÓm x· héi, cøu tÕ vµ y tÕ khi giµ yÕu, bÖnh tËt hoÆc mÊt søc

lao ®éng. Ngêi lao ®éng n÷ ®îc hëng nguyªn l¬ng trong thêi

gian nghØ ®Î.

166



- QuyÒn tù do nghiªn cøu khoa häc, s¸ng t¸c v¨n häc, nghÖ

thuËt vµ tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng v¨n ho¸ kh¸c; tù do biÓu

t×nh.

- QuyÒn khiÕu n¹i, tè ço; quyÒn ®îc båi thêng khi nh©n

viªn nhµ níc cã hµnh vi vi ph¹m g©y thiÖt h¹i.

b) NghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc ghi nhËn

trong HiÕn ph¸p 1959

- NghÜa vô b¶o vÖ tæ quèc, lµm nghÜa vô qu©n sù

- Tu©n thñ HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, kû luËt lao ®éng, trËt tù

c«ng céng, vµ nh÷ng quy t¾c sinh ho¹t x· héi

- §ãng thuÕ theo ph¸p luËt

- T«n träng vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng céng



a) Nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc ghi nhËn


Çc quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc tiÕp tôc kÕ thõa theo nh

HiÕn ph¸p 1959, gåm cã:

- QuyÒn b×nh ®¼ng. Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn b×nh

®¼ng tríc ph¸p luËt. Nam n÷ ®Òu b×nh ®¼ng.

- QuyÒn bÇu cö, øng cö: Mäi c«ng d©n ®ñ 18 tuæi trë lªncã quyÒn bÇu cö, ®ö 21 tuæi trë lªn cã quyÒn øng cö trõ

nh÷ng ngêi mÊt trÝ, nh÷ng ngêi bÞ ph¸p luËt hay toµ ¸n tíc

quyÒn bÇu cö, øng cö.

167



- QuyÒn hëng c¸c chÝnh s¸ch u ®·i cña th¬ng binh, liÖt sü,

ngêi vµ gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng, ngêi giµ vµ ngêi tµn

tËt kh«ng n¬i n¬ng tùa, trÎ må c«i.



- Trung thµnh víi Tæ quèc, b¶o vÖ Tæ quèc, ®i lµm nghÜa

vô qu©n sù, tham gia x©y dùng quèc phßng toµn d©n;

- Tu©n theo HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, kû luËt lao ®éng, b¶o

vÖ an ninh chÝnh trÞ vµ trËt tù an toµn x· héi, gi÷ g×n bÝ mËt

Nhµ níc, t«n träng nh÷ng quy t¾c cña cuéc sèng x· héi chñ

nghÜa.

- §ãng thuÕ vµ tham gia lao ®éng c«ng Ých;

- T«n träng, b¶o vÖ tµi s¶n x· héi chñ nghÜa.



a) Nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc ghi nhËn


Nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc kÕ thõa theo HiÕn

ph¸p 1980, gåm cã:

- QuyÒn b×nh ®¼ng. Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn b×nh

®¼ng tríc ph¸p luËt. Nam n÷ ®Òu b×nh ®¼ng.

- QuyÒn bÇu cö, øng cö: Mäi c«ng d©n ®ñ 18 tuæi trë lªncã quyÒn bÇu cö, ®ö 21 tuæi trë lªn cã quyÒn øng cö trõ

nh÷ng ngêi mÊt trÝ, nh÷ng ngêi bÞ ph¸p luËt hay toµ ¸n tíc

quyÒn bÇu cö, øng cö.

169



- QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, tù do héi häi, tù do

lËp héi, tù do biÓu t×nh, tù do tÝn ngìng, tù do ®i l¹i, c tró.

- QuyÒn ®îc b¶o vÖ vÒ th©n thÓ, chç ë, th tÝn, ®iÖn

tho¹i, ®iÖn tÝn.

- QuyÒn ®îc häc tËp.

- QuyÒn lao ®éng vµ hëng chÕ ®é lao ®éng theo ph¸p

luËt.

- QuyÒn tù do nghiªn cøu khoa häc, kü thuËt, s¸ng t¸c v¨n

häc, nghÖ thuËt vµ tham gia çc ho¹t ®éng v¨n ho¸ kh¸c.

- QuyÒn khiÕu n¹i, tè ço. QuyÒn ®îc båi thêng vµ ®îc kh«i

phôc danh dù khi bÞ çc c¬ quan nhµ níc, viªn chøc nhµ níc

x©m h¹i.

- C«ng d©n ViÖt Nam cã quèc tÞch ViÖt Nam.

- QuyÒn tham gia qu¶n lý c«ng viÖc cña Nhµ níc vµ cña x·

héi.

- QuyÒn ®îc b¶o vÖ vÒ th©n thÓ, tÝnh m¹ng, søc khoÎ,

tÝnh m¹ng, tµi s¶n, danh dù, nh©n phÈm.- QuyÒn hëng çc chÝnh s¸ch u ®·i cña th¬ng binh, liÖt sü,

ngêi vµ gia ®×nh cã c«ng víi çch m¹ng, ngêi giµ vµ ngêi tµn

tËt kh«ng n¬i n¬ng tùa, trÎ må c«i.

Çc quyÒn míi ®îc ghi nhËn thªm so víi HiÕn ph¸p 1980, gåm

cã:

- QuyÒn tù do kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt;

- QuyÒn së h÷u ®èi víi thu nhËp hîp ph¸p, cña c¶i ®Ó

dµnh, nh nhµ ë, t liÖu sinh ho¹t, t liÖu s¶n xuÊt, vèn vµ tµi s¶n

kh¸c trong doanh nghiÖp hoÆc trong çc tæ chøc kinh tÕ;

- QuyÒn x©y dùng nhµ ë;

170



- QuyÒn kh«ng bÞ coi lµ cã téi khi cha cã b¶n ¸n kÕt téi

cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt.



- Trung thµnh víi Tæ quèc, b¶o vÖ Tæ quèc, ®i lµm nghÜa

vô qu©n sù, tham gia x©y dùng quèc phßng toµn d©n;

- Tu©n theo HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, tham gia b¶o vÖ an ninh

quèc gia, trËt tù, an toµn x· héi, gi÷ g×n bÝ mËt quèc gia, t«n

träng nh÷ng quy t¾c sinh ho¹t c«ng céng.

- §ãng thuÕ vµ tham gia lao ®éng c«ng Ých;

- T«n träng, b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ níc vµ lîi Ých c«ng

céng.

171



Ch¬ng 10

Bé m¸y nhµ níc Céng hßa x· héi

chñ nghÜa ViÖt Nam

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ Bé m¸y nhµ níc CHXHCN ViÖt

nam

1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña Bé m¸y nhµ níc1.1 Kh¸i niÖm

Bé m¸y nhµ níc lµ hÖ thèng çc c¬ quan nhµ níc tõ trung -

¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, ®îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo nh÷ng

nguyªn t¾c chung thèng nhÊt, t¹o thµnh mét c¬ chÕ ®ång bé

®Ó thùc hiÖn çc chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña Nhµ níc.

1.2 §Æc ®iÓmBé m¸y nhµ níc cã mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:

- Bé m¸y nhµ níc lµ hÖ thèng çc c¬ quan nhµ níc tõ trung

¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç, bé m¸y nhµ níc

gåm nhiÒu c¬ quan nhµ níc kh¸c nhau, ®îc tæ chøc tõ trung -

¬ng ®Õn çc ®Þa ph¬ng. Trong ®ã, mçi c¬ quan nhµ níc lµ

mét tæ chøc ®Æc biÖt, ®îc lËp ra trªn c¬ së HiÕn ph¸p, ph¸p

luËt. Mçi c¬ quan cã mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh vµ ®îc trao nh÷ng

chøc n¨ng, thÈm quyÒn nhÊt ®Þnh. ThÈm quyÒn nµy lµ mét

phÇn quyÒn lùc nhµ níc mµ c¬ quan ®ã ®îc ph©n c«ng thùc

hiÖn. §Ó thùc hiÖn thÈm quyÒn cña m×nh, çc c¬ quan nhµ níc

®îc ban hµnh çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nhÊt ®Þnh cã

172



hiÖu lùc thi hµnh b¾t buéc ®èi víi çc ®èi tîng mµ nã ®iÒu

chØnh. Trong qu¸ tr×nh thùc thi quyÒn h¹n, çc c¬ quan nhµ n-

íc lu«n nhËn ®îc sù phèi hîp, hç trî cña çc c¬ quan nhµ níc

kh¸c, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng çc c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ

hÖ thèng c¬ quan c«ng an, qu©n ®éi. Tuy bao gåm nhiÒu c¬

quan nhµ níc kh¸c nhau, mçi c¬ quan nhµ níc cã vÞ trÝ, chøc

n¨ng kh¸c nhau, nhng chóng l¹i ®îc s¾p xÕp theo nh÷ng trËt tù

nhÊt ®Þnh, cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¹o thµnh mét

chØnh thÓ thèng nhÊt, mét c¬ chÕ ®ång bé.

- Bé m¸y nhµ níc bao gåm hÖ thèng çc c¬ quan nhµ níc.

Trong ®ã, çc c¬ quan nhµ níc ®Òu ®îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng

theo nh÷ng nguyªn t¾c chung thèng nhÊt. Nh÷ng nguyªn t¾c

c¬ b¶n nhÊt ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p. ViÖc tu©n thñ

triÖt ®Ó çc nguyªn t¾c nµy sÏ t¹o ra sù ph©n c«ng râ rµng

gi÷a çc c¬ quan nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc, ®ång

thêi t¹o sù liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a çc c¬ quan ®Ó t¹o thµnh mét

chØnh thÓ thèng nhÊt, mét hÖ thèng ®ång bé. Nh÷ng nguyªnt¾c c¬ b¶n ®îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p gåm cã: Nguyªn t¾c

§¶ng l·nh ®¹o ®èi víi Nhµ níc; nguyªn t¾c quyÒn lùc nhµ níc lµ

thèng nhÊt nhng cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a çc c¬ quan

nhµ níc trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ

t ph¸p; nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù tham gia cña nh©n d©n vµo

viÖc qu¶n lý nhµ níc; nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ; nguyªn

t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa.

- Bé m¸y nhµ níc lu«n lu«n vËn ®éng vµ biÕn ®æi ®Ó phï

hîp víi ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña tõng giai

®o¹n, tõng thêi kú. Mçi mét giai ®o¹n, thêi kú kh¸c nhau, do

nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ®· quy ®Þnh

173



nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cô thÓ cña Nhµ níc trong giai

®o¹n ®ã. §Ó thùc hiÖn ®îc çc chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña Nhµ

níc ®ßi hái viÖc tæ chøc bé m¸y nhµ níc cã thÓ ph¶i cã nh÷ng

biÕn ®æi phï hîp nhÊt ®Þnh. Mét sè biÓu hiÖn cña sù biÕn ®æi

nh: sù thay ®æi vÒ tªn gäi cña çc c¬ quan nhµ níc; thay ®æi

vÒ chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña çc c¬ quan nhµ níc; viÖc s¸p

nhËp, chia, t¸ch, hîp nhÊt çc c¬ quan nhµ níc… Trong thùc tÕ

viÖc tæ chøc Bé m¸y nhµ níc ta ®· tr¶i qua bèn lÇn cã sù thay

®æi lín, nh÷ng thay ®æi nµy ®Òu ®îc ghi nhËn râ trong çc

b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1946, 1959, 1980, 1992.

2. Ph©n lo¹i çc c¬ quan trong Bé m¸y nhµ n-

íc

2.1 Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt quyÒn lùc

Bé m¸y nhµ níc ®îc ph©n chia thµnh çc c¬ quan quyÒn

lùc, c¬ quan qu¶n lý, c¬ quan xÐt xö vµ c¬ quan kiÓm s¸t.

Trong ®ã, çc c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc, hay cßn gäi lµ çc c¬

quan ®¹i diÖn, do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra, nh©n danh

nh©n d©n ®Ó thÓ hiÖn vµ thùc thi quyÒn lùc, ph¶i chÞu tr¸ch

nhiÖm vµ b¸o ço tríc cö tri vÒ mäi ho¹t ®éng cña m×nh. TÊt c¶

çc c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Òu do c¬ quan quyÒn lùc trùc tiÕp

hoÆc gi¸n tiÕp thµnh lËp ra vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña çc c¬

quan quyÒn lùc nhµ níc. HiÖn nay, c¬ quan quyÒn lùc nhµ nícgåm cã Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp.

Çc c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, cßn gäi lµ çc c¬ quan hµnh

chÝnh nhµ níc lµ nh÷ng c¬ quan qu¶n lý mäi mÆt ho¹t ®éng

cña ®Êt níc, lµ c¬ quan chÊp hµnh cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ

174



níc. C¬ quan qu¶n lý nhµ níc gåm cã ChÝnh phñ vµ Uû ban

nh©n d©n çc cÊp.

Çc c¬ quan xÐt xö lµ nh÷ng c¬ quan cã chøc n¨ng ®Æc

thï. TÝnh ®Æc thï cña chóng thÓ hiÖn ë chç chóng ph¶i b¸o ço

ho¹t ®éng tríc c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc, nhng trong ho¹t

®éng l¹i ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. Çc c¬ quan nµy

cã chøc n¨ng chÝnh lµ nh©n danh níc CHXHCN ViÖt Nam xÐt xö

çc lo¹i vô ¸n, ngoµi chøc n¨ng xÐt xö, chóng cßn thùc hiÖn gi¶i

quyÕt mét sè lo¹i vô viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. HÖ

thèng çc c¬ quan xÐt xö trong bé m¸y nhµ níc ta gåm cã Toµ

¸n nh©n d©n tèi cao, toµ ¸n nh©n d©n tØnh, tßa ¸n nh©n d©n

huyÖn, çc toµ ¸n qu©n sù vµ cã thÓ cã tßa ¸n ®Æc biÖt do

Quèc héi thµnh lËp.

Çc c¬ quan kiÓm s¸t lµ çc c¬ quan cã chøc n¨ng thùc

hiÖn quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®èi víi ho¹t ®éng t ph¸p. HÖ

thèng c¬ quan kiÓm s¸t cña nhµ níc ta gåm cã ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n tèi cao, viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh, viÖnkiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn vµ çc viÖn kiÓm s¸t qu©n sù.

2.2 Ph©n lo¹i theo cÊu tróc hµnh chÝnh, l·nh thæ

Khi ph©n lo¹i theo cÊu tróc hµnh chÝnh l·nh thæ, bé m¸y

nhµ níc ®îc chi thµnh çc c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng vµ çc

c¬ quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng. Çc c¬ quan nhµ níc ë trung -

¬ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn thÈm quyÒn cña m×nh trªn ph¹m vi

toµn bé l·nh thæ, çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt do çc c¬

quan nµy thêng ®îc ¸p dông trªn ph¹m vi toµn bé l·nh thæ.

Trong khi ®ã, çc c¬ quan ë ®Þa ph¬ng chØ cã thÈm quyÒn

trong ph¹m vi hµnh chÝnh l·nh thæ cña ®Þa ph¬ng m×nh. C¬

175



quan nhµ níc ë trung ¬ng hiÖn nay gåm cã: Quèc héi, Chñ tÞch

níc, ChÝnh phñ, Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh

phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao. C¬ quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng gåm cã Héi ®ång nh©n

d©n çc cÊp, Uû ban nh©n d©n çc cÊp, toµ ¸n nh©n d©n ®Þa

ph¬ng, viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

2.3 Ph©n lo¹i theo tÝnh chÊt thÈm quyÒn

Theo tÝnh chÊt thÈm quyÒn, çc c¬ quan trong bé m¸y

nhµ níc ®îc chia thµnh çc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn

chung vµ çc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn riªng. §èi víi çc

c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn chung, çc c¬ quan nhµ níc

nµy cã quyÒn xem xÐt, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc bÊt

cø lÜnh vùc nµo. Trong khi ®ã, çc c¬ quan cã thÈm quyÒn

riªng, hay cßn gäi lµ thÈm quyÒn chuyªn m«n, chØ ®îc quyÕt

®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi ngµnh, lÜnh vùc chuyªn

m«n cña m×nh. C¬ quan cã thÈm quyÒn chung, nh: Quèc héi,Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ, Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n

d©n çc cÊp. Çc c¬ quan cã thÈm quyÒn riªng nh: Bé së

phßng, ban...

2.4 Ph©n lo¹i theo chÕ ®é ho¹t ®éng

Theo chÕ ®é ho¹t ®éng, çc c¬ quan trong bé m¸y nhµ n-

íc ®îc chia thµnh hai lo¹i, çc c¬ quan ho¹t ®éng theo chÕ ®é

thñ trëng l·nh ®¹o vµ çc c¬ quan ho¹t ®éng theo chÕ ®é tËp

thÓ l·nh ®¹o. Trong chÕ ®é tËp thÓ l·nh ®¹o, khi quyÕt ®Þnh

nh÷ng vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn ph¶i cã sù bµn b¹c, trao ®æi

cña tËp thÓ vµ quyÕt ®Þnh b»ng biÓu quyÕt theo ®a sè. Trong

chÕ ®é thñ trëng l·nh ®¹o, khi quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò

176



thuéc thÈm quyÒn, kh«ng ph¶i th«ng qua biÓu quyÕt mµ ngêi

thñ trëng cña c¬ quan Êy tù quyÕt ®Þnh vµ chÞu tr¸ch nhiÖm

vÒ quyÕt ®Þnh ®ã. Çc c¬ quan nhµ níc ho¹t ®éng theo chÕ

®é tËp thÓ nh: Quèc héi, ChÝnh phñ, Héi ®ång nh©n d©n, Uû

ban nh©n d©n. Çc c¬ quan lµm viÖc theo chÕ ®é thñ trëng

l·nh ®¹o nh Bé, c¬ quan ngnag Bé, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.

3. Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña Bé m¸y nhµ níc

Nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé m¸y nhµ níc ®îc

hiÓu lµ nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng t tëng chØ ®¹o xuÊt ph¸t tõ

b¶n chÊt cña Nhµ níc, t¹o thµnh c¬ së cho tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña çc c¬ quan trong Bé m¸y nhµ níc vµ toµn thÓ Bé

m¸y nhµ níc .

a) Nguyªn t¾c §¶ng l·nh ®¹o ®èi víi Nhµ níc

§iÒu 4 - HiÕn ph¸p 1992 ®· kh¼ng ®Þnh "§¶ng céng s¶n

ViÖt Nam lµ lùc lîng l·nh ®¹o Nhµ níc, vµ l·nh ®¹o x· héi". C¬ së

cña nguyªn t¾c nµy b¾t nguån tõ nguån gèc h×nh thµnh cña

Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.

- Thø nhÊt , §¶ng cã vai trß to lín, quan träng ®èi víi sù ra

®êi vµ ph¸t triÓn cña Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam. Theo nguyªnlý chung, Nhµ níc do giai cÊp thèng trÞ lËp ra, thuéc vÒ giai cÊp

thèng trÞ. Trong khi ®ã, §¶ng l¹i lµ lùc lîng l·nh ®¹o x· héi, l·nh

®¹o giai cÊp c«ng - n«ng - trÝ thøc cho nªn b¶n chÊt l·nh ®¹o

cña §¶ng ®èi víi Nhµ níc lµ tÊt yÕu. Thùc tÕ lÞch sö ®· cho

177



s¸ch ®ã ; (4) B»ng thùc tiÔn ®Êu tranh kiªn cêng trong h¬n ba

phÇn t thÕ kû qua, víi nh÷ng hy sinh vµ nh÷ng cèng hiÕn lín lao

cho d©n téc, §¶ng ta ®· cñng cè ®îc lßng tin cña tuyÖt ®¹i ®a

sè nh©n d©n. Do ®ã, vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng ®èi víi hÖ

thèng chÝnh trÞ cã c¬ së v÷ng ch¾c vÒ t×nh c¶m vµ tinh thÇn

mµ çc tæ chøc kh¸c kh«ng thÓ nµo cã ®îc ; (5) Lµ mét chÝnh

®¶ng kiªn tr× ®Êu tranh v× sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc,

chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa thùc d©n cò vµ míi,

§¶ng Céng s¶n ViÖt nam ®· cã uy tÝn quèc tÕ lín vµ ®îc sù

®oµn kÕt, gióp ®ì cña çc quèc gia vµ d©n téc trªn thÕ giíi.

®iÒu ®ã cã t¸c dông quan träng trong viÖc kh¼ng ®Þnh vai

trß cña §¶ng ®èi víi hÖ thèng chÝnh trÞ níc ta.

Néi dung cña nguyªn t¾c §¶ng l·nh ®¹o ®èi víi Nhµ níc ®îc

thÓ hiÖn:

- §¶ng v¹ch ra ®êng lèi, chñ tr¬ng, ph¬ng híng lín cho Nhµ

níc, sau ®ã Nhµ níc sÏ thùc hiÖn çc ®êng lèi, ph¬ng híng ®ã

díi sù kiÓm tra, híng dÉn, chØ ®¹o cña §¶ng.

- §¶ng l·nh ®¹o b»ng çc tæ chøc ®¶ng vµ çc ®¶ng viªn lµ

h¹t nh©n tiªn phong trong çc c¬ quan, ®¬n vÞ Nhµ níc.

- Giíi thiÖu §¶ng viªn n¾m gi÷ çc chøc vô chñ chèt trong

çc c¬ quan ®¬n vÞ.- §¶ng ®µo t¹o, båi dìng çc çn bé, c«ng chøc t¨ng cêng

cho Nhµ níc. Tuy nhiªn chóng ta còng cÇn ph¶i chó ý r»ng ®ã

chØ lµ sù l·nh ®¹o vÜ m« cßn §¶ng kh«ng lµm thay Nhµ níc.

179



b) Nguyªn t¾c quyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt nhng cã

sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a çc c¬ quan nhµ níc

trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ

t ph¸p

Tøc lµ toµn bé quyÒn lùc nhµ níc ph¶i ®îc tËp trung, quy vÒ

mét mèi t¹o nªn mét chÝnh thÓ thèng nhÊt vÒ quyÒn lùc, nhng

khèi quyÒn lùc thèng nhÊt ®ã l¹i ®îc chia nhá ra ®Ó mçi mét

lo¹i c¬ quan thùc hiÖn mét phÇn quyÒn lùc nhÊt ®Þnh; çc bé

phËn quyÒn lùc do çc c¬ quan thùc hiÖn ®îc thèng nhÊt víi

nhau th«ng qua sù phèi hîp chÆt chÏ trong ho¹t ®éng cña çc

c¬ quan Nhµ níc ®ã.

C¬ së cña sù thèng nhÊt quyÒn lùc chÝnh lµ ®Ó ®¶m b¶o

cho tÊt c¶ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. XÐt vÒ b¶n chÊt,

Nhµ níc thuéc vÒ giai cÊp thèng trÞ nªn quyÒn lùc Nhµ níc còng

ph¶i thuéc vÒ giai cÊp thèng trÞ - ë níc ta, ®ã lµ giai cÊp c«ng

nh©n vµ n«ng d©n, lùc lîng nµy chiÕm ®a sè trong x· héi nªn

còng cã thÓ nãi lµ toµn thÓ nh©n d©n. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn

trong §iÒu 2- HiÕn ph¸p 1992: "TÊt c¶ quyÒn lùc Nhµ níc thuéc

vÒ nh©n d©n". Nh©n d©n lµ chñ thÓ vµ còng lµ céi nguån cña

quyÒn lùc. NÕu kh«ng cã sù thèng nhÊt quyÒn lùc sÏ lµm xa rêi,

mÊt ®i b¶n chÊt giai cÊp vèn cã cña Nhµ níc.

C¬ së cña sù ph©n c«ng quyÒn lùc thÓ hiÖn ë chç: QuyÒn

lùc Nhµ níc ®îc thùc hiÖn th«ng qua çc c¬ quan trong Bé m¸y

nhµ níc, tuy nhiªn kh«ng thÓ cã mét c¬ quan nµo cã thÓ ®¶m

®¬ng ®îc viÖc thùc hiÖn tÊt c¶ quyÒn lùc cña Nhµ níc mµ nÕu

cã tån t¹i c¬ quan nh vËy th× Bé m¸y Nhµ níc còng chØ cã duy

nhÊt mét c¬ quan chø kh«ng cÇn ®Õn 1 hÖ thèng çc c¬ quan.

180



Mét c¬ së n÷a cña sù ph©n c«ng ®Ó quyÒn lùc Nhµ níc ®îc

chuyªn m«n ho¸ vµ thùc hiÖn triÖt ®Ó. Khi cã sù ph©n c«ng

mçi bé phËn, mçi c¬ quan Nhµ níc thùc hiÖn mét thø quyÒn lùc,

lo¹i quyÒn lùc nhÊt ®Þnh th× hä sÏ cã thÓ chuyªn m«n ho¸, thùc

hiÖn tèt quyÒn lùc ®ã.

C¬ së cña sù phèi hîp lµ ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt

quyÒn lùc, ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lùc Nhµ níc sau khi ®îc ph©n

c«ng th× kh«ng bÞ t¸ch ra mét çch rêi r¹c mµ ®îc g¾n kÕt víi

nhau t¹o thµnh mét khèi quyÒn lùc, tËp trung ®îc quyÒn lùc tÊt

c¶ thuéc vÒ nh©n d©n. Sù phèi hîp nµy còng lµ cÇn thiÕt bëi

çc c¬ quan cã cïng chung môc ®Ých lµ thùc hiÖn çc chøc

n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ níc.

Néi dung cña nguyªn t¾c “quyÒn lùc nhµ níc lµ thèng nhÊt

nhng cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp gi÷a çc c¬ quan nhµ níc

trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p”

®îc thÓ hiÖn triÖt ®Ó trong tæ chøc ho¹t ®éng cña tõng c¬

quan cña Bé m¸y Nhµ níc vµ trong c¶ hÖ thèng Bé m¸y Nhµ níc. Trong Bé m¸y nhµ níc, nguyªn t¾c trªn thÓ hiÖn nh sau:

- Sù ph©n c«ng theo chiÒu ngang (cïng cÊp): ë trung ¬ng,

Quèc héi ®¶m nhiÖm lËp ph¸p, ChÝnh phñ ®¶m nhËn hµnh

ph¸p, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao thùc hµnh quyÒn t ph¸p. T¹i ®Þa ph¬ng, Héi ®ång nh©n

d©n ban hµnh çc NghÞ quyÕt, ñy ban nh©n d©n lµ c¬ quantæ chøc thùc hiÖn çc NghÞ quyÕt ®ã, Tßa ¸n nh©n d©n, ViÖn

kiÓm s¸t thùc hµnh quyÒn t ph¸p (b¶o vÖ ph¸p luËt) trªn ph¹m

vi ®Þa bµn.

181



- Sù ph©n c«ng theo chiÒu däc: Cã sù ph©n ®Þnh vÒ

thÈm quyÒn theo cÊp cña çc c¬ quan nhµ níc: CÊp trung ¬ng,

cÊp tØnh, cÊp huyÖn vµ cÊp x·.

- TËp quyÒn (thèng nhÊt quyÒn lùc) ®îc thÓ hiÖn theo

chiÒu ngang (cïng cÊp): ë trung ¬ng, Quèc héi lµ c¬ quan ®îc

d©n trùc tiÕp bÇu vµ giao nhiÖm vô. Quèc héi lËp ra çc c¬

quan kh¸c vµ giao nhiÖm vô cho çc c¬ quan nµy. Trong qu¸

tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô ChÝnh phñ, Tßa ¸n nh©n d©n tèi

cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ph¶i chÞu sù kiÓm tra,

gi¸m s¸t cña Quèc héi, ph¶i b¸o ço c«ng t¸c tríc Quèc héi, chÞu

sù chÊt vÊn cña Quèc héi, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ thùc

hiÖn nhiÖm vô tríc Quèc héi. NÕu kÕt qu¶ thùc hiÖn kh«ng

hoµn thµnh cã thÓ bÞ bá phiÕu tÝn nhiÖm.

ë ®Þa ph¬ng, çc c¬ quan kh¸c ph¶i chÞu sù kiÓm tra,

gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n, ph¶i b¸o ço c«ng t¸c tríc Héi

®ång nh©n d©n, chÞu chÊt vÊn cña Héi ®ßng nh©n d©n. ñy

ban nh©n d©n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Héi ®ång nh©n d©nvÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô.

- TËp quyÒn theo chiÒu däc ®îc thÓ hiÖn: trong mèi quan

hÖ gi÷a çc c¬ quan nhµ níc ë trung vµ ®Þa ph¬ng, quyÒn lùc

tËp trung thèng nhÊt vÒ trung ¬ng.

c) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù tham gia cña nh©n d©n

vµo viÖc qu¶n lý nhµ níc

C¬ së cña nguyªn t¾c nµy lµ ®Ó ®¶m b¶o nh©n d©n lµ

chñ thÓ cña quyÒn lùc cña Nhµ níc - tøc ®Ó quyÒn lùc nhµ níc

thuéc vÒ nh©n d©n. QuyÒn lùc nh©n d©n ®îc thùc hiÖn th«ng

qua hai h×nh thøc: Nh©n d©n trùc tiÕp thùc hiÖn quyÒn lùc

(h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp) vµ nh©n d©n gi¸n tiÕp thùc

182



hiÖn quyÒn lùc th«ng qua çc c¬ quan ®¹i diÖn (h×nh thøc

d©n chñ gi¸n tiÕp, d©n chñ ®¹i diÖn).

- ViÖc nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp th«ng qua

çc h×nh thøc: (1) nh©n d©n cã thÓ trùc tiÕp tham gia vµo lµm

viÖc trong çc c¬ quan Nhµ níc ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc

víi t çch lµ: çn bé, c«ng chøc Nhµ níc do ®îc bÇu cö, bæ

nhiÖm hoÆc tuyÓn dông; (2) th¶o luËn, ®ãng gãp ý kiÕn vµo

nh÷ng vÊn ®Ò cña Nhµ níc trng cÇu d©n ý; (3) tham gia vµo

ho¹t ®éng trong çc tæ chøc ®oµn thÓ nh: MÆt trËn tæ quèc...;

(4) trùc tiÕp ®øng ra gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc ë ®Þa bµn c¬

së khi kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña çc c¬ quan nhµ níc; (5)

kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña çc c¬ quan Nhµ níc, çn bé,

c«ng chøc Nhµ níc, çc ç nh©n, tæ chøc kh¸c ®îc trao thùc

hiÖn quyÒn lùc nhµ níc; cã quyÒn khiÕu n¹i tè ço khi thÊy cã

hµnh vi vi ph¹m.

- Nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc gi¸n tiÕp th«ng qua çc

h×nh thøc: Nh©n d©n bÇu ra çc c¬ quan Nhµ níc ®Ó ®¹i diÖncho nh©n d©n, thay mÆt cho nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc

nhµ níc. Cô thÓ nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra Quèc héi vµ H§ND

çc cÊp sau ®ã Quèc héi vµ H§ND çc cÊp lËp ra çc c¬ quan

kh¸c trong bé m¸y Nhµ níc. KÕt qu¶ sÏ t¹o ra bé m¸y nhµ níc

thùc hiÖn quyÒn lùc do nh©n d©n giao phã.

H×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp vµ d©n chñ ®¹i diÖn cã mèi

quan hÖ biÖn chøng h÷u c¬ víi nhau: NÕu chØ thùc hiÖn

quyÒn lùc mét çch trùc tiÕp, kh«ng cã çch thùc hiÖn gi¸n tiÕp

th× quyÒn lùc thùc hiÖn mét çch t¶n m¹n, phñ nhËn b¶n chÊt

cña Nhµ níc, phñ nhËn vai trß cña Nhµ níc. NÕu chØ cã h×nh

thøc d©n chñ gi¸n tiÕp th× còng n¶y sinh nhiÒu nhîc ®iÓm: (1)

183



nhµ níc sau khi ®îc nh©n d©n uû quyÒn ®Ó thùc hiÖn quyÒn

lùc th× cã trêng hîp, cã khi kh«ng thùc thi ®óng theo nh sù uû

quyÒn: lµm cho nh©n d©n bÞ t¸ch ra khái t çch lµ chñ thÓ cña

quyÒn lùc, kh«ng lµm ®óng quyÒn h¹n hoÆc thÓ hiÖn sù vît

quyÒn; (2) QuyÒn kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nh©n d©n ®èi víi

chÝnh çc c¬ quan do m×nh lËp ra kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®îc

thùc hiÖn tèt, triÖt ®Ó; (3) Cã nh÷ng vÊn ®Ò cña Nhµ níc

kh«ng ®îc nh©n d©n uû quyÒn th× ai thùc hiÖn? Quèc héi chØ

cã 14 quyÒn, ChÝnh phñ cã 12 quyÒn... Lµm tèt viÖc thùc hiÖn

quyÒn lùc trùc tiÕp sÏ kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn,

ngîc l¹i lµm tèt viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc gi¸n tiÕp sÏ t¹o ®iÒu

kiÖn thùc hiÖn tèt viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc trùc tiÕp cña nh©n

d©n.

d) Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ

Nguyªn t¾c nµy lµ sù phèi hîp hµi hoµ cña tÝnh tËp trung

vµ d©n chñ. TËp trung lµ sù thÓ hiÖn, sù ®ßi hái thèng nhÊtquyÒn lùc vÒ mét mèi; trong khi ®ã d©n chñ lµ sù thÓ hiÖn

viÖc, møc ®é tham gia cña nh©n d©n vµo viÖc thùc hiÖn

quyÒn lùc Nhµ níc.

C¬ së cña nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm sau:

(1) §Ó kÕt hîp hµi hoµ vµ ph¸t huy ®îc sù s¸ng t¹o, søc m¹nh cña

tËp thÓ vµ cña tõng ç nh©n, cña c¶ níc vµ ®Þa ph¬ng c¬ së,

cña tõng tæ chøc vµ c¶ hÖ thèng Bé m¸y nhµ níc. NhiÒu khi ®Ó

gi¶i quyÕt c«ng viÖc th× tõng ç nh©n ®¬n lÎ kh«ng thÓ lµm

®îc mµ ph¶i ph¸t huy sù s¸ng t¹o, søc m¹nh cña tËp thÓ, nhiÒu

khi l¹i kh«ng nªn dïng çc søc m¹nh tËp thÓ mµ chØ dïng ®Õn

sù quyÕt ®Þnh ç nh©n...; (2) KÕt hîp ®îc sù chØ ®¹o, ®iÒu

184



hµnh tËp trung thèng nhÊt cña Trung ¬ng vµ çc c¬ quan Nhµ

níc cÊp trªn ®èi víi ho¹t ®éng tù chñ, s¸ng t¹o n¨ng ®éng cña

®Þa ph¬ng vµ c¬ quan Nhµ níc cÊp díi; (3) Kh¾c phôc ®îc tÖ

n¹n quan liªu, ph©n t¸n côc bé.

Nguyªn t¾c nµy tËp trung d©n chñ ®îc thÓ hiÖn trong

ho¹t ®éng vµ tæ chøc cña Bé m¸y Nhµ níc ta nh sau: (1) ThiÓu

sè ph¶i phôc ®a sè, ç nh©n phôc tïng tËp thÓ, mäi ngêi ph¶i

phôc tïng ngêi chØ huy trong çc c¬ quan Nhµ níc; (2) Çc c¬

quan cÊp díi ph¶i phôc tïng c¬ quan Nhµ níc cÊp trªn, çc cÊp

chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ph¶i phôc tïng c¬ quan Nhµ níc ë

Trung ¬ng; (3) Çc c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ níc, toµ ¸n, kiÓm

s¸t ®Òu ph¶i do c¬ quan quyÒn lùc Nhµ níc bÇu ra, ph¶i chÞu

tr¸ch nhiÖm tríc c¬ quan ®ã; (4) T¨ng cêng qu¶n lý tËp trung

thèng nhÊt cña Trung ¬ng, kÕt hîp víi sù ph©n cÊp hîp lý ®Ó

t¨ng cêng vµ ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña chÝnh

quyÒn ®Þa ph¬ng c¬ së; (5) CÊp trªn ph¶i thêng xuyªn kiÓm

tra cÊp díi trong viÖc thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh, mÖnh lÖnhcña çc c¬ quan Nhµ níc cÊp trªn; (6) Thùc hiÖn chÕ ®é th«ng

tin, b¸o ço thêng xuyªn gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi; (7) Ph¶i d©n

chñ ho¸ mäi ho¹t ®éng cña Nhµ níc, tæ chøc cho nh©n d©n

bÇu ra çc c¬ quan quyÒn lùc tõ Trung ¬ng ®Õn c¬ së thùc

hiÖn chÕ ®é thêng xuyªn b¸o ço tríc cö tri; (8) §¶m b¶o kû luËt

nghiªm minh trong çc tæ chøc ®Ó chèng quan liªu, ph©n t¸n,

côc bé...

e) Nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa

Ph¸p chÕ XHCN ®îc hiÓu lµ viÖc thùc hiÖn nghiªm chØnh

vµ triÖt ®Ó ®èi víi ph¸p luËt cña Nhµ níc ®· ban hµnh cña çc

c¬ quan Nhµ níc çc tæ chøc vµ mäi c«ng d©n.

185



C¬ së cña nguyªn t¾c nµy lµ ®Ó ®¶m b¶o cho sù ho¹t

®éng b×nh thêng, æn ®Þnh cña Bé m¸y Nhµ níc, t¹o ra sù

thèng nhÊt ®ång bé, ph¸t huy ®îc hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ níc,

®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.

II. lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Bé m¸y

nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam qua çc thêi kú

1. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1946

Th¸ng 8 n¨m 1945, t¹i T©n Trµo (Tuyªn Quang), 60 ®¹i

biÓu ®¹i diÖn cho nh©n d©n c¶ ba miÒn B¾c, Trung, Nam, ®¹i

diÖn cho tÊt c¶ çc giíi, ®oµn thÓ çch m¹ng, çc d©n téc, giíi

tÝnh, kiÒu bµo ta ë níc ngoµi vÒ dù Quèc d©n ®¹i héi. §¹i héi ®·

bÇu ra Uû ban d©n téc gi¶i phãng. §©y chÝnh lµ tiÒn th©n cña

Quèc héi vµ ChÝnh Phñ vÒ sau nµy. Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m,

Uû ban d©n téc gi¶i phãng trë thµnh ChÝnh phñ l©m thêi cña

nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ.

Sau khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn, ChÝnh phñ l©m thêi ®·

ban hµnh S¾c lÖnh quy ®Þnh vÒ thÓ lÖ tæng tuyÓn cö ®Ó

bÇu ra Quèc héi. Ngµy 6/1/1946, nh©n d©n trong c¶ níc ®· ®i

bá phiÕu bÇu ra Quèc héi ®Çu tiªn cña níc ta. Th¸ng 3/1946,

Quèc héi häp kú thø nhÊt, bÇu ra Ban thêng vô Quèc héi, Chñ

tÞch níc, Phã chñ tÞch níc, Thñ tíng ChÝnh phñ vµ çc thµnh viªn

ChÝnh phñ. T¹i kú häp thø hai, Quèc héi ®· th«ng qua b¶n HiÕnph¸p ®Çu tiªn cña níc ta.

HiÕn ph¸p 1946 thiÕt lËp mét c¬ chÕ ®¹i diÖn quyÒn lùc

nhµ níc thÓ hiÖn t tëng chÕ ®é d©n uû ®· ®îc nªu ra. Tuy

nhiªn, trong qu¸ tr×nh x©y dùng HiÕn ph¸p nµy kh«ng ph¶i lµ

186



kh«ng cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau. VÒ c¬ b¶n cã hai quan

®iÓm thÓ hiÖn trong hai dù th¶o. Thø nhÊt, quan ®iÓm cña Uû

ban dù th¶o HiÕn ph¸p do Hå ChÝ Minh lµ Chñ tÞch. Dù th¶o do

Uû ban ®a ra thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ míi: quyÒn lùc nhµ n-

íc thuéc vÒ nh©n d©n; Quèc héi mét viÖn; ChÝnh phñ do Quèc

héi bÇu ra vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi; Chñ tÞch níc do

Quèc héi bÇu vµ lµ ngêi ®¹i diÖn Nhµ níc ViÖt Nam trªn thÕ giíi;

ChÝnh quyÒn nh©n d©n ®Þa ph¬ng cã Héi ®ång nh©n d©n

vµ Uû ban hµnh chÝnh. Quan ®iÓm thø hai thÓ hiÖn trong dù

th¶o cña Uû ban kiÕn quèc do ChÝnh phñ thµnh lËp, tËp trung

c¸c nh©n sÜ, trÝ thøc cã tiÕng ë Hµ néi vµ trong c¶ níc nh Phan

Anh, Vò V¨n HiÒn, TrÇn V¨n Ch¬ng, Hoµng Xu©n H·n, NguyÔn

XiÓn … Dù th¶o nµy chñ tr¬ng thiÕt lËp mét chÕ ®é ®¹i nghÞ

víi hai viÖn d©n biÓu pháng theo m« b¶n chÕ ®é ®¹i nghÞ ph-

¬ng t©y, cã nh÷ng ®iÒu chØnh thÝch nghi víi t×nh h×nh thùc

tÕ cña ®Êt níc (tÊt nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ thµnh viªn Uû ban

®Çu ®ång ý). Trªn tinh thÇnh ®oµn kÕt réng r·i, Quèc héi ®·th«ng qua HiÕn ph¸p theo dù th¶o cña Uû ban dù th¶o HiÕn

ph¸p, cã sù nhîng bé nh chÊp nhËn mét sè c¬ cÊu, tæ chøc cha

ph¶i hoµn toµn theo kiÓn d©n uû (vÝ dô, kh«ng gäi Quèc héi

mµ gäi b»ng NghÞ viÖn nh©n d©n, thµnh lËp ChÝnh phñ ®øng

®Çu lµ Chñ tÞch níc v.v).

Theo HiÕn ph¸p ®îc th«ng qua ngµy 9/11/1946, bé m¸y

nhµ níc ta ®îc tæ chøc thµnh:

- HÖ thèng c¸c c¬ quan ®¹i diÖn, gåm cã: NghÞ viÖn nh©n

d©n vµ héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh vµ cÊp x·. Trong ®ã,

NghÞ viÖn nh©n d©n (nay ®îc gäi lµ Quèc héi) do nh©n d©n

c¶ níc bÇu ra, lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt; Héi ®ång

187



nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, do

nh©n d©n ®Þa ph¬ng bÇu ra. NghÞ viÖn nh©n d©n cã nhiÖm

kú 3 n¨m, ®îc bÇu trªn c¬ së 5 v¹n d©n th× bÇu mét nghÞ viªn.

- HÖ thèng çc c¬ quan chÊp hµnh gåm cã ChÝnh phñ vµ

Uû ban hµnh chÝnh ë çc cÊp. Trong ®ã, ChÝnh phñ do NghÞ

viÖn nh©n d©n bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nghÞ viÖn nh©n

d©n, lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña níc ta. ChÝnh

phñ gåm cã Chñ tÞch níc ®øng ®Çu ChÝnh phñ, phã chñ tÞch n-

íc vµ néi çc. Uû ban hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng do Héi ®ång

nh©n d©n cïng cÊp bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc héi ®ång

nh©n d©n cïng cÊp vµ uû ban hµnh chÝnh cÊp trªn. Ngoµi ra,

cßn cã Uû ban hµnh chÝnh bé, do Héi ®ång nh©n d©n çc tØnh

trong bé bÇu ra, Uû ban hµnh chÝnh huyÖn do Héi ®ång nh©n

d©n çc x· trong huyÖn bÇu ra.

- HÖ thèng çc c¬ quan t ph¸p lµ çc c¬ quan xÐt xö cña

níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ, gåm cã Toµ ¸n tèi cao, çc toµ

¸n phóc thÈm, çc toµ ®Ö nhÞ cÊp vµ toµ s¬ cÊp.

188

Toà án tối cao

Toà phúc thẩm

Toà đệ nhị cấp

Toà sơ cấp

Chính phủNghị viện nhân dân

Hội đồng nhân dântỉnh

Hội đồng nhân dânxã

Ủy ban hànhchính bộ

Ủy ban hànhchính tỉnh

Uỷ ban hànhchính huyện

Uỷ ban hànhchính xã

Nhândân

S¬ ®å: Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1946



NghÞ viÖn nh©n d©n cã vÞ trÝ: “Lµ c¬ quan cã quyÒn cao

nhÊt cña níc VN d©n chñ céng hoµ” (§.22- HP 1946). Chøc n¨ng,

thÈm quyÒn cña NghÞ viÖn ®îc quy ®Þnh t¹i §23 - HP 1946,

gåm cã:

- §Æt ra luËt

- BiÓu quyÕt ng©n s¸ch

- ChuÈn y çc hiÖp íc mµ ChÝnh phñ ký víi níc ngoµi;

- Gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò chung cho toµn quèc

NghÞ viÖn nh©n d©n gåm çc nghÞ viªn do nh©n d©n bÇu ra

víi nhiÖm kú 3 n¨m. NghÞ viÖn häp thêng lÖ mçi n¨m 2 lÇn.

NghÞ viÖn chØ ®îc tiÕn hµnh biÓu quyªt khi cã Ýt nhÊt 1/2 sè

nghÞ viªn tham dù. BiÓu quyÕt chØ ®îc th«ng qua khi qu¸ b¸n.

Riªng mét sè trêng hîp ®Æc biÖt ph¶i cã Ýt nhÊt 2/3 tæng sè

nghÞ viªn cã mÆt th«ng qua. Nh: Tuyªn chiÕn; viÖc quyÕt

®Þnh trng cÇu d©n ý; gi¶i t¸n nghÞ viÖn, b·i miÔn nghÞ viªn.

NghÞ viÖn bÇu ra Ban thêng vô ®Ó gi¶i quyÕt çc c«ng viÖc khi

NghÞ viÖn kh«ng häp: biÓu quyÕt nh÷ng dù ¸n s¾c luËt cña

CP; triÖu tËp NghÞ viÖn nh©n d©n; kiÓm so¸t vµ phª b×nh CP.

ChÝnh phñ cã vÞ trÝ: “Lµ c¬ quan hµnh chÝnh cao nhÊt cña

toµn quèc” (§.43- HP 1946). Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña ChÝnhphñ Đ.52 – HP 1946:

- Thi hµnh çc ®¹o luËt vµ nghÞ quyÕt cña NghÞ viÖn;

- §Ò nghÞ nh÷ng dù ¸n luËt ra tríc nghÞ viÖn;

189



- §Ò nghÞ nh÷ng dù ¸n s¾c luËt ra tríc Ban thêng vô khi NghÞ

viÖn kh«ng häp mµ gÆp trêng hîp ®Æc biÖt;

- B·i bá nh÷ng mÖnh lÖnh vµ nghÞ quyÕt cña c¬ quan cÊp díi;

- Bæ nhiÖm hoÆc çch chøc çc nh©n viªn trong çc c¬ quan

hµnh chÝnh hoÆc chuyªn m«n;

- Thi hµnh luËt ®éng viªn vµ mäi ph¬ng s¸ch cÇn thiÕt ®Ó gi÷

g×n ®Êt níc

- LËp dù ¸n ng©n s¸ch hµng n¨m.

ChÝnh phñ gåm cã Chñ tÞch níc, Phã chñ tÞch níc vµ Néi çc.

Néi çc cã Thñ tíng, çc Bé trëng, Thø trëng, cã thÓ cã Phã thñ t-

íng.

Trong ®ã, Chñ tÞch níc ®îc bÇu trong sè çc nghÞ viªn, nhiÖm

kú 5 n¨m. Phã chñ tÞch níc ®îc chän trong nh©n d©n. Thñ tíng

do Chñ tÞch níc chän trong sè çc nghÞ viªn vµ ®a ra ®Ó NghÞ

viÖn biÓu quyÕt. Thñ tíng chän Bé trëng trong nghÞ viÖn vµ ®a

ra ®Ó NghÞ viÖn biÓu quyÕt ®èi víi toµn thÓ danh s¸ch. Thø tr-

ëng cã thÓ chän ngoµi NghÞ viÖn do Thñ tíng ®Ò cö vµ Héi

®ång chÝnh phñ duyÖt y.

Héi ®ång nh©n d©n ®îc thiÕt lËp ë tØnh, thành phố, thị xã vµ x·.

Do nh©n d©n trong ®Þa bµn bÇu ra. Héi ®ång nh©n d©n

quyÕt nghÞ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa ph¬ng m×nh. Nh÷ng

nghÞ quyÕt nµy kh«ng ®îc tr¸i víi chØ thÞ cña çc cÊp trªn.

Uû ban hµnh chÝnh do Héi ®ång nh©n d©n cö ra. Uû ban

hµnh chÝnh ®îc thiÕt lËp ë cÊp Bé, cÊp tØnh, cÊp huyÖn vµ x·.

Uû ban hµnh chÝnh Bé do H§ND çc tØnh bÇu ra, uû ban hµnh

190



chÝnh huyÖn do H§ND çc x· bÇu ra. Uû ban hµnh chÝnh cã

tr¸ch nhiÖm thi hµnh çc mÖnh lÖnh cña cÊp trªn; thi hµnh çc

nghÞ quyÕt cña H§ND ®Þa ph¬ng sau khi ®· ®îc cÊp trªn

chuÈn y; chØ huy c«ng viÖc hµnh chÝnh trong ®Þa ph¬ng. Uû

ban hµnh chÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm tríc cÊp trªn vµ H§ND ®Þa

ph¬ng m×nh.

HÖ thèng Tßa ¸n gåm cã: Tßa ¸n tèi cao, çc toµ ¸n phóc

thÈm, çc toµ ®Ö nhÞ cÊp vµ s¬ cÊp. Çc thÈm ph¸n, ®Òu do

ChÝnh phñ bæ nhiÖm. Khi xö viÖc h×nh ph¶i cã phô thÈm

nh©n d©n tham gia ý kiÕn hoÆc cïng quyÕt ®Þnh. Khi xÐt xö

çc thÈm ph¸n chØ tu©n theo ph¸p luËt.

2. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1959

Sau khi giµnh l¹i ®îc chÝnh quyÒn ë miÒn B¾c, nhµ níc ta

®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh cñng cè l¹i tæ chøc bé m¸y nhµ níc. CÊp

bé bÞ b·i bá, chØ cßn bèn cÊp hµnh chÝnh lµ: trung ¬ng, cÊptØnh, cÊp huyÖn vµ cÊp x·. Bé m¸y nhµ níc bao gåm çc nhãm

c¬ quan sau:

Nhãm çc c¬ quan ®¹i diÖn gåm cã Quèc héi vµ Héi ®ång

nh©n d©n çc c©p. Quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao

nhÊt, lµ c¬ quan ®¹i diÖn cao nhÊt. Quèc héi bÇu ra Uû ban th-

êng vô Quèc héi, lµ c¬ quan thêng trùc cña Quèc héi. Quèc héicã nhiÖm kú lµ 4 n¨m. T¹i ®Þa ph¬ng, Héi ®ång nh©n d©n ®îc

lËp theo tõng cÊp. Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh cã nhiÖm kú

lµ 3 n¨m; cÊp huyÖn, cÊp x· cã nhiÖm kú lµ hai n¨m.

191



Nhãm çc c¬ quan chÊp hµnh bao gåm cã Héi ®ång ChÝnh

phñ vµ Uû ban hµnh chÝnh çc cÊp. Trong ®ã, Héi ®ång chÝnh

phñ do Quèc héi bÇu ra, lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi vµ

lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt. Trong Héi ®ång

ChÝnh phñ bao gåm çc thµnh viªn lµ Thñ tíng, çc Phã Thñ tíng,

çc Bé trëng, çc chñ nhiÖm çc Uû ban Nhµ níc, Tæng gi¸m

®èc ng©n hµng nhµ níc. Uû ban hµnh chÝnh lµ c¬ quan chÊp

hµnh t¹i ®Þa ph¬ng ®îc thµnh lËp ë ba cÊp tØnh, huyÖn, x·. Uû

ban hµnh chÝnh do Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp bÇu ra, cã

nhiÖm kú theo nhiÖm kú cña Héi ®ång nh©n d©n ®· bÇu ra

m×nh.

Nhãm çc c¬ quan xÐt xö. Toµ ¸n ®îc ®æi thµnh Toµ ¸n

nh©n d©n vµ ®îc thµnh lËp theo ba cÊp: toµ ¸n nh©n d©n tèi

cao, toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh vµ toµ ¸n nh©n d©n cÊp

huyÖn.

Nhãm c¬ quan kiÓm s¸t lµ mét hÖ thèng míi ®îc thµnh lËp

trong bé m¸y nhµ níc, ®îc tæ chøc thµnh ba cÊp: viÖn kiÓm s¸tnh©n dan tèi cao, viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh, viÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thùc

hiÖn quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt, kiÓm

s¸t ®iÒu tra, kiÓm s¸t xÐt xö...

Chñ tÞch níc vÉn ®ãng vai trß lµ nguyªn thñ quèc gia, thay

mÆt nhµ níc vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i. Chñ tÞch níc kh«ng ®øng

®Çu vµ l·nh ®¹o ChÝnh phñ nh thêi kú tríc ®©y.

192

Quốchội

Chủ tịchnước

Hội đồngChính phủ

TAND tốicao

VKSND

tối cao

HĐND tỉnh

UBHC tỉnhTANDtỉnh

VKSNDtỉnh

HĐND huyện

UBHC huyệnTANDhuyện

VKSNDhuyện

HĐNDxã

UBCH xã

Nhândân

S¬ ®å: Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸pn¨m 1959



Quèc héi cã vÞ trÝ: “lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt

cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ” (§.43- HP 1959). Chøc

n¨ng, quyÒn h¹n cña Quèc héi gåm cã:

- Lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn, lËp ph¸p;

- Gi¸m s¸t viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p;

- QuyÕt ®Þnh çc vÞ trÝ nh©n sù quan träng: BÇu Chñ tÞch n-íc, phã chñ tÞch níc; cö Thñ tíng theo ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch

níc, cö Phã thñ tíng vµ çc thµnh viªn kh¸c cña Héi ®ång Bé

trëng theo ®Ò nghÞ cña Thñ tíng; cö Phã chñ tÞch vµ çc

thµnh viªn kh¸c cña Héi ®ång quèc phßng theo ®Ò nghÞ cñ

CTN; bÇu ch¸nh ¸n TAND tèi cao; ViÖn trëng VKSND tèi cao;

b·i miÔn çc chøc vô do Quèc héi bÇu.- QuyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña ®Êt níc: kÕ

ho¹ch kinh tÕ Nhµ níc; XÐt duyÖt vµ phª chuÈn sù to¸n vµ

quyÕt to¸n ng©n s¸ch cña Nhµ níc; Ên ®Þnh çc thø thuÕ;

phª chuÈn viÖc thµnh lËp hoÆc b·i bá çc Bé, c¬ quan ngang

193



Bé; phª chuÈn viÖc ph©n v¹ch ®Þa giíi çc tØnh, khu tù trÞ

vµ thµnh phè thuéc trung ¬ng; QuyÕt ®Þnh ®¹i x¸,; QuyÕt

®Þnh vÊn ®Ò chiÕn tranh, hoµ b×nh.

Quèc héi gåm çc ®¹i biÓu ®îc bÇu ra trong nhiÖm kú 4 n¨m.

Quèc héi cã thÓ quyÕt ®Þnh kÐo dµi nhiÖm kú nÕu do chiÕn

tranh hoÆc çc trêng hîp bÊt thêng kh¸c; Quèc héi mçi n¨m häp

thêng lÖ 2 lÇn. Khi häp th× bÇu chñ tÞch ®oµn ®Ó ®iÒu khiÓn

cuéc häp. Çc quyÕt ®Þnh cña Quèc héi ®îc th«ng qua theo

nguyªn t¾c ®a sè thêng. Riªng khi th«ng qua HiÕn ph¸p ph¶i cã

Ýt nhÊt 2/3. Quèc héi bÇu ra UBTVQH lµ c¬ quan thêng trùc cña

QH, cã thÈm quyÒn theo §53 - HP 1959. NghÞ quyÕt cña

UBTVQH ®îc th«ng qua theo nguyªn t¾c qu¸ b¸n; Quèc héi lËp

ra mét sè uû ban: Uû ban thÈm tra t çch ®¹i biÓu Quèc héi; Uû

ban dù ¸n ph¸p luËt.

Chñ tÞch níc cã vÞ trÝ: “lµ ngêi thay mÆt níc ViÖt Nam d©n

chñ céng hoµ vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i” (§.61- Hp 1959). Chøcn¨ng, quyÒn h¹n:

- C«ng bè ph¸p luËt, ph¸p lÖnh;

- Bæ nhiÖm, b·i miÔn Thñ tíng, Phã thñ tíng vµ çc thµnh viªn

Héi ®ång ChÝnh phñ; bæ nhiÖm, b·i miÔn Phã chñ tÞch vµ

çc thµnh viªn kh¸c cña Héi ®ång quèc phßng;

- C«ng bè lÖnh ®¹i x·, ®Æc x¸;- TÆng thëng hu©n ch¬ng vµ danh hiÖu vinh dù cña Nhµ níc

- Tuyªn bè t×nh tr¹ng chiÕn tranh;

- C«ng bè lÖnh tæng ®éng viªn hoÆc ®éng viªn côc bé, c«ng

bè lÖnh giíi nghiªm;

194



- TiÕp nhËn ®¹i diÖn toµn quyÒn ngo¹i giao cña níc ngoµi cö

®Õn; cö vµ triÖu håi ®¹i diÖn toµn quyÒn ngo¹i giao cña VN

ë níc ngoµi c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña Quèc héi hoÆc

UBTVQH phª chuÈn hiÖn íc ký víi níc ngoµi.

- Thèng lÜnh lùc lîng vò trang nh©n d©n;

- Cã quyÒn tham dù vµ chñ to¹ çc phiªn häp cña Héi ®ång

ChÝnh phñ.

Héi ®ång chÝnh phñ cã vÞ trÝ: “lµ c¬ quan chÊp hµnh cña c¬

quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt, vµ lµ c¬ quan hµnh chÝnh

nhµ níc cao nhÊt cña níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ” (§.71).

Chøc n¨ng, quyÒn h¹n cña Héi ®ång ChÝnh phñ:

- Tr×nh dù ¸n luËt, dù ¸n ph¸p lÖnh tríc Quèc héi vµ UBTVQH;

- Thèng nhÊt l·nh ®¹o c«ng t¸c cña çc Bé, c¬ quan thuéc Héi

®ång CP;

- Thèng nhÊt l·nh ®¹o c«ng t¸c cña Uû ban hµnh chÝnh çc

cÊp;

- Söa ®æi hoÆc b·i bá nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng thÝch ®¸ng

cña çc Bé, c¬ quan thuéc H§ ChÝnh phñ; vµ cña Uû ban

hµnh chÝnh çc cÊp;

- §×nh chØ thi hµnh nh÷ng nghÞ quyÕt kh«ng thÝch ®¸ng cña

H§ND cÊp tØnh vµ ®Ò nghÞ UBTVQH söa ®æi hoÆc b·i bá;

- ChÊp hµnh kÕ ho¹ch kinh tÕ vµ ng©n s¸ch nhµ níc;

- Qu¶n lý çc mÆt cña ®êi sèng x· héi.

Héi ®ång chÝnh phñ gåm cã: Thñ tíng, çc phã thñ tíng, çc Bé

trëng, çc chñ nhiÖm çc Uû ban nhµ níc, Tæng gi¸m ®èc Ng©n

hµng nhµ níc. Thñ tíng chñ täa vµ l·nh ®¹o c«ng t¸c Héi ®ång

195



cÊu gåm cã Chñ tÞch, çc phã chñ tÞch, uû viªn th ký vµ çc uû

viªn. Uû ban hµnh chÝnh cã nhiÖm vô, quyÒn h¹n:

- Uû ban hµnh chÝnh qu¶n lý c«ng t¸c hµnh chÝnh cña ®Þa ph-

¬ng, chÊp hµnh nghÞ quyÕt cña H§ND cÊp m×nh vµ nghÞ

quyÕt, mÖnh lÖnh cña c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cÊp trªn.

- Uû ban hµnh chÝnh®îc ban hµnh çc quyÕt ®Þnh, chØ thÞ;

- L·nh ®¹o c«ng t¸c cña çc ngµnh thuéc quyÒn cña m×nh vµ

çc Uû ban hµnh chÝnh cÊp díi;

- Söa ®æi, b·i bá nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng thÝch ®¸ng cña

çc ngµnh c«ng t¸c thuéc quyÒn m×nh vµ cña Uû ban hµnh

chÝnh cÊp díi;

- §×nh chØ viÖc thi hµnh nh÷ng nghÞ quyÕt kh«ng thÝch

®¸ng cña H§ND cÊp díi trùc tiÕp vµ ®Ò nghÞ H§ND cÊp

m×nh söa ®æi hoÆc b·i bá.

- Uû ban hµnh chÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o ço c«ng t¸c tríc

H§ND cÊp m×nh vµ tríc c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cÊp trªn

trùc tiÕp.

Toµ ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö cña níc VN d©n chñ

céng hoµ. TAND ®îc tæ chøc thµnh TAND tèi cao, TAND ®Þa

ph¬ng, Toµ ¸n qu©n sù. ThÈm ph¸n thùc hiÖn theo chÕ ®é bÇu

- do c¬ quan quyÒn lùc cïng çp bÇu. Ch¸nh ¸n TAND tèi cao cã

nhiÖm kú lµ 5 n¨m. ViÖc xÐt sö cã tham gia cña Héi thÈm nh©n

d©n, khi xÐt xö héi thÈm ngang quyÒn víi thÈm ph¸n. Toµ ¸nnh©n d©n, khi xÐt xö chØ tu©n theo ph¸p luËt.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao kiÓm s¸t viÖc tu©n theo

ph¸p luËt cña çc c¬ quan thuéc Héi dång chÝnh phñ, c¬ quan

nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, çc nh©n viªn c¬ quan nhµ níc vµ c«ng

197



Çc c¬ quan ®¹i diÖn gåm cã Quèc héi, Héi ®ång nhµ níc

vµ Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp. Trong ®ã, cã mét sè thay ®æi

c¬ b¶n lµ Quèc héi bÇu ra Héi ®ång nhµ níc, võa ®ãng vai trß

lµ c¬ quan thêng trùc cña Quèc héi võa ®ãng vai trß lµ chñ

tÞch tËp thÓ cña nhµ níc. Quèc héi cã nhiÖm kú lµ 5 n¨m. Héi

®ång nh©n d©n lµ c¬ quan ®¹i biÓu ë ®Þa ph¬ng, c¬ quan

quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, ®îc tæ chøc theo çc ®¬n vÞ

hµnh chÝnh cÊp tØnh, huyÖn, x·. NhiÖm kú cña Héi ®ång nh©n

d©n cÊp tØnh lµ 4 n¨m, cÊp huyÖn, x· lµ 2 n¨m.

Çc c¬ quan chÊp hµnh gåm cã Héi ®ång bé trëng vµ Uû

ban nh©n d©n çc cÊp. Héi ®ång bé trëng lµ ChÝnh phñ cña n-

íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, lµ c¬ quan chÊp hµnh

cña Quèc héi vµ lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña

c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt. Héi ®ång Bé trëng do

Quèc héi bÇu ra, gåm cã Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng, çc PhãChñ tÞch Héi ®ång bé trëng, çc Bé trëng vµ chñ nhiÖm uû ban

Nhµ níc. Uû ban nh©n d©n çc cÊp lµ c¬ quan chÊp hµnh cña

Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë

®Þa ph¬ng. NhiÖm kú cña Uû ban nh©n d©n theo nhiÖm kú

cña Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp.

Çc c¬ quan xÐt xö gåm cã hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n

çc cÊp, c¬ quan kiÓm s¸t gåm cã viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n çc

cÊp. VÒ c¬ b¶n gièng nh quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p n¨m 1959.

199



Quèc héi cã vÞ trÝ: “lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n

d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt cña níc CHXHCN ViÖt

Nam” (§82- HP 1980). Quèc héi cã chøc n¨ng, quyÒn h¹n:

- LËp hiÕn, lËp ph¸p;

- Thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t tèi cao viÖc tu©n theo HiÕn ph¸p,

ph¸p luËt

- QuyÕt ®Þnh nh÷ng vÞ trÝ nh©n sù quan träng: Chñ tÞch,

phã chñ tÞch Håi ®ång nhµ níc vµ çc thµnh viªn cña Héi

®ång nhµ níc, chñ tÞch vµ çc thµnh viªn cña Héi ®ång bé tr-

ëng, Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn trëng viÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao.

- QuyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña ®Êt níc: kÕ

ho¹ch nhµ níc; ng©n s¸ch nhµ níc, quy ®Þnh tæ chøc cña çc

c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc; quyÕt ®Þnh thµnh lËp, b·i bá

çcBé, çc uû ban nhµ níc; quy ®Þnh, b·i bá çc thó thuÕ,

ph©n ®Þnh ®Þa giíi çc tØnh, quyÕt ®Þnh ®¹i x·, vÊn ®Ò

chiÕn tranh, hoµ b×nh, phª chuÈn çc hiÖp íc quèc tÕ theo

®Ò nghÞ cña Héi ®ång nhµ níc

Quèc héi cã nhiÖm kú lµ 5 n¨m. Trong trêng hîp ®Æc biÖt QH

cã thÓ kÐo dµi nhiÖm kú cña m×nh. Quèc héi häp thêng lÖ mçi

n¨m 2 kú. QuyÕt ®Þnh cña Quèc héi ph¶i ®îc qu¸ nöa tæng sè

®¹i biÓu t¸n thµnh. Riªng söa ®æi HiÕn ph¸p cµn Ýt nhÊt 2/3.

Quèc héi bÇu ra Uû ban thÈm tra t çch ®¹i biÓu Quèc héi, chñtÞch vµ çc phã chñ tÞch Quèc héi, Héi ®ång quèc phßng, Héi

®ång d©n téc, çc Uû ban thêng trùc cña Quèc héi.

200



Héi ®ång nhµ níc cã vÞ trÝ: “l µ c¬ quan cao nhÊt ho¹t ®éng

thêng xuyªn cña Quèc héi, lµ chñ tÞch tËp thÓ cña níc CH XHCN

ViÖt Nam”. Héi ®ång nhµ níc thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng vµ

quyÒn h¹n ®îc HiÕn ph¸p, çc luËt vµ nghÞ quyÕt cña Qh giao

cho, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vÒ x©y dùng chñ

nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ tæ quèc, gi¸m s¸t viÖc thi hµnh HiÕn

ph¸p, çc luËt, ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt cña QH vµ cña Héi ®ång

nhµ níc, gi¸m s¸t ho¹t déng cña bé m¸y nhµ níc. Th«ng qua chñ

tÞch Héi ®ång nhµ níc thay mÆt níc CHXHCN VN vÒ ®èi néi vµ

dèi ngo¹i. ChÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o ço c«ng t¸c tríc QH.

H§NN ®îc bÇu ra trong sè çc ®¹i biÓu Quèc héi, nhiÖm kú theo

nhiÖm kú cña QH, çc ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt cña H§NN ph¶i dîc

th«ng qua theo nguyªn t¾c ®a sè.

Héi ®ång bé trëng cã vÞ trÝ: “ lµ c¬ quan chÊp hµnh vµ

hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc

cao nhÊt”. Chøc n¨ng, quyÒn h¹n cña Héi ®ång bé trëng ®îcquy ®Þnh t¹i §.107 - HP 1980

- B¶o d¶m viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt

- Tr×nh dù ¸n luËt, dù ¸n ph¸p lÖnh vµ çc dù ¸n kh¸c tríc QH

vµ H§NN;

- LËp kÕ ho¹ch nhµ níc, dù to¸n ng©n s¸ch, tæ chøc thùc hiÖn

kÕ ho¹ch- Thèng nhÊt qu¶n lý çc m¹t cña ®êi sèng;

- L·nh ®¹o çc Bé, c¬ quan thuéc Héi ®ång Bé trëng;

- Nh÷ng thÈm quyÒn kh¸c.

201



Héi ®ång bé trëng gåm cã Chñ tÞch héi ®ồng bé trëng, çc phã

chñ tÞch çc Bé trëng vµ chñ nhiÖm Uû ban nhµ níc. NhiÖm kú

cña H§BT theo nhiÖm kú cña QH. Chñ tÞch H§BT l·nh ®¹o c«ng

t¸c cñaH§BT, ®«n ®èc kiÓm tra viÖc thi hµnh nh÷ng quyÕt

®Þnh cña QH, Héi ®ång nhµ níc, H§BT vµ thay mÆt H§BT chØ

®¹o c«ng t¸c ®ãi víi çc Bé, c¬ quan kh¸c thuéc H§BT vµ UBND

çc cÊp. Bé trëng va thñ trëng çc c¬ quan kh¸c thuéc H§BT

chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc vµ chØ ®¹o ngµnh m×nh trong ph¹m

vi c¶ níc

Héi ®ång nh©n d©n cã vÞ trÝ: “lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc

ë ®Þa ph¬ng, do nh©n d©n ®Þa ph¬ng bÇu ra, chÞu tr¸ch

nhiÖm tríc nh©n d©n ®Þa ph¬ng vµ chÝnh quyÒn cÊp trªn.

NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Héi ®ång nh©n d©n:

- B¶o ®¶m cho HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ®ùoc t«n träng vµ thi

hµnh nghiªm chØnh ë ®Þa ph¬ng.

- QuyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch vµ dù to¸n ng©n s¸ch cña ®Þa ph¬ng,phª chuÈn viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch

cña ®Þa ph¬ng.

- QuyÕt ®Þnh vÊn ®Ò quan träng cña ®Þa ph¬ng

- BÇu vµ b·i miÔn çc thµnh viªn cña Uû ban nh©n d©n vµ

thµnh viªn Toµ ¸n nh©n d©n cïng cÊp

- Söa ®æi hoÆc b·i bá nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng thÝch ®¸ngcña UBND cïng cÊp hoÆc H§ND cÊp díi trùc tiÕp

- Gi¶i t¸n H§ND cÊp díi trùc tiÕp

- Gi¸m s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña çc c¬ quan xÝ

nghiÖp vµ çc tæ chøc trªn ph¹m vi ®Þa bµn.

202



NhiÖm kú cña H§ND cÊp tØnh lµ 4 n¨m; H§ND cÊp huyÖn, x· lµ 2

n¨m. NghÞ quyÕt cña H§ND ph¶i ®îc th«ng qua theo nguyªn

t¾c ®a sè.

Uû ban nh©n d©n cã vÞ trÝ: “Lµ c¬ quan chÊp hµnh cña

H§ND, lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng” . NhiÖm vô,

quyÒn h¹n cña Uû ban nh©n d©n:

- ChÞu tr¸ch nhiÖm b¸o ço c«ng t¸c tríc H§ND cïng cÊp vµ

UBND cÊp trªn trùc tiÕp. UBND tØnh b¸o ço c«ng t¸c tríc

H§ND cïng cÊp vµ H§BT.

- ChÊp hµnh nghÞ quýªt cña H§ND, quyÕt ®Þnh, chØ thÞ cña

çc c¬ quan hµnh chÝnh cÊp trªn

- Qu¶n lý mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi trong ph¹m vi ®Þa ph-

¬ng.

- Ban hµnh quyÕt ®Þnh, chØ thÞ.

- §×nh chØ viÖc thi hµnh, söa ®æi hoÆc b·i bá nh÷ng quyÕt

®Þnh kh«ng thÝch ®¸ng cña çc ngµnh thuéc quyÒn m×nh

vµ UBND cÊp díi. §×nh chØ viÖc thi hµnh nghÞ quyÕt kh«ng

thÝch ®¸ng cña H§ND cÊp díi trùc tiÕp vµ ®Ò nghÞ H§ND cÊp

m×nh söa ®æi hoÆc b·i bá.

Toµ ¸n nh©n d©n cã vÞ trÝ: “Lµ c¬ quan xÐt xö cña níc

CHXHCNVN”. HÖ thèng TAND gåm: TAND tèi cao, TAND ®Þa ph-¬ng, Toµ ¸n qu©n sù. Trong trêng hîp ®Æc biÖt Quèc héi cã

thÓ thµnh lËp toµ ¸n ®Æc biÖt. ChÕ ®é bÇu cö thÈm ph¸n

®ù¬c thùc hiÖn ë TAND çc cÊp. ViÖc xÐt xö cã héi thÈm nh©n

d©n tham gia. Khi xÐt xö héi thÈm nh©n d©n ngang quyÒn víi

203



thÈm ph¸n, vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt. NhiÖm kú cña Héi

thÈm nh©n d©n, thÈm ph¸n TAND tèi cao lµ 2,5 n¨m, cßn l¹i lµ

2 n¨m.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã vÞ trÝ: “Lµ c¬ quan nhµ níc thùc

hiÖn kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt vµ thùc hµnh quyÒn

c«ng tè”. VKSND tèi cao kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña

çc Bé, c¬ quan thuéc Héi ®ång Bé trëng, çc C¬ quan chÝnh

quyÒn ®Þa phu¬ng, tæ chøc x· héi vµ ®¬n vÞ vò trang nh©n

d©n, çc nh©n viªn nhµ níc vµ c«ng d©n. VKSND ®Þa ph¬ng

kiÓm s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm

cña m×nh. NhiÖm kú cña ViÖn trëng VKSND tèi cao theo nhiÖm

kú cña Quèc héi. ViÖn trëng, phã viÖn trëng vµ kiÓm s¸t viªn

VKSND ®Þa ph¬ng do ViÖn trëng VKSND tèi cao bæ nhiÖm, b·i

nhiÖm.

4. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1992vµ NghÞ quyÕt sè 51/2001/NQ-QH10 ngµy

25/12/2001 söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña


Trong thêi kú ®æi míi, bé m¸y nhµ níc ®îc x©y dùng trong

thêi kú tËp trung bao cÊp cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi ®Ó phï

hîp víi hoµn c¶nh míi. Quèc héi ®· th«ng qua HiÕn ph¸p ngµy

15/4/1992, trong ®ã cã nhiÒu thay ®æi vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ

níc. Bé m¸y nhµ níc theo HiÕn ph¸p n¨m 1992, gåm cã çc nhãm

c¬ quan sau:

204



toµ ¸n qu©n sù vµ cã thÓ cã çc toµ ¸n ®Æc biÖt do Quèc héi

quyÕt ®Þnh thµnh lËp trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt.

Çc c¬ quan kiÓm s¸t gåm hÖ thèng ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n çc cÊp. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan thùc hiÖn

quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®èi víi ho¹t ®éng t ph¸p [29]. ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n ®îc tæ chøc thµnh ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n tèi cao, viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh vµ viÖn kiÓm

s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn. Ngoµi ra cßn cã hÖ thèng viÖn kiÓm

s¸t qu©n sù.

29[[ ] Theo nghÞ quyÕt sè 51/1001/QH10 ngµy 25/11/2001 cña Quèc héi vÒviÖc söa ®æi, bæ sung HiÕn ph¸p n¨m 1992.

206



Ch¬ng 11

Ph¸p luËt vÒ BÇu cö

I. Kh¸i qu¸t chung vÒ bÇu cö

1.Kh¸i niÖm vµ çc nguyªn t¾c c¬ b¶n trong

bÇu cö

1.1 Kh¸i niÖm bÇu cö

BÇu cö lµ viÖc lùa chän ra çc ®¹i biÓu theo nh÷ng nguyªn

t¾c nhÊt ®Þnh vµ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh.

BÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n

d©n lµ viÖc chän lùa ra çc ®¹i biÓu Quèc héi vµ Héi ®ång

nh©n d©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh vµ theo mét

tr×nh tù nhÊt ®Þnh.

1.2 Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n trong bÇu cö

BÇu cö ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c phæ th«ng, b×nh

®¼ng, trùc tiÕp vµ bá phiÕu kÝn.

Phæ th«ng lµ viÖc cÇn ph¶i cã sù tham gia réng r·i cña

tuyÖt ®¹i ®a sè c«ng d©n. HÇu hÕt c«ng d©n cã quyÒn bÇu

cö, chØ trõ mét sè Ýt ®èi tîng bÞ cÊm. Theo quy ®Þnh hiÖnhµnh: Mäi c«ng d©n kh«ng ph©n biÖt d©n téc, nam n÷, thµnh

phÇn x· héi, tÝn ngìng, t«n gi¸o, tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ

nghiÖp, thêi h¹n c tró, ®ñ 18 tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö.

207



§Ó ®¹t ®îc sù tham gia réng r·i cña c«ng d©n, ph¸p luËt quy

®Þnh:

- Mäi c«ng d©n thêng tró hoÆc t¹m tró ®Òu ®îc ghi tªn vµo

danh s¸ch cö tri, trõ mét sè trêng hîp bÞ h¹n chÕ: Ngêi bÞ tíc

quyÒn bÇu cö theo b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ®· cã

hiÖu lùc ph¸p luËt; ngêi ®ang chÊp hµnh h×nh ph¹t tõ, ngêi

®ang bÞ t¹m giam; vµ ngêi mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù.

- Danh s¸ch cö tri ®îc niªm yÕt c«ng khai ®Ó c¸c trêng hîp

kh«ng cã tªn cã thÓ thùc hiÖn thñ tôc ghi bæ sung;

- Ngµy bÇu cö ph¶i lµ chñ nhËt;

- Thêi gian bá phiÕu ®îc thèng nhÊt lµ tõ 7 h s¸ng ®Õn 7h tèi,

trõ nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt kh¸c.

- Cã hßm phiÕu phô mang ®Õn cho nh÷ng ngêi kh«ng thÓ

®Õn n¬i hßm phiÕu chÝnh ®Ó bÇu cö. Nh÷ng ngêi cã khã

kh¨n vÒ viÕt, hay viÖc bá phiÕu bÇu sÏ ®îc gióp ®ì ®Ó thùc

hiÖn ®îc viÖc bÇu cö.

- Ph¶i cã qu¸ nöa sè cö tri ghi tªn trong danh s¸ch cña ®¬n vÞbµu cö ®i bá phiÕu th× cuéc bÇu cö míi cã gi¸ trÞ.

- Mäi hµnh vi c¶n trë viÖc bÇu cö cña c«ng d©n ®Òu bÞ xö lý.

B×nh ®¼ng lµ viÖc ®Ó mäi c«ng d©n ®Òu cã c¬ héi

ngang nhau tham gia bÇu cö, nghiªm cÊm mäi sù ph©n biÖt díi

bÊt cø h×nh thøc nµo. Ph¸p luËt hiÖn hµnh quy ®Þnh:- Mçi cö tri chØ ®îc ghi tªn vµo danh s¸ch cö tri ë mét n¬i;

- Mçi cö tri chØ cã mét phiÐu bÇu;

- Mçi phiÕu bÇu cã gi¸ trÞ ngang nhau;

208



Trùc tiÕp lµ viÖc c«ng d©n trùc tiÕp thÓ hiÖn ý chÝ cña

m×nh qua l¸ phiÕu, c«ng d©n trùc tiÕp bÇu ra ®¹i biÓu cña

m×nh chø kh«ng qua mét cÊp ®¹i diÖn cö tri nµo. Ph¸p luËt

hiÖn hµnh quy ®Þnh:

- Cö tri ph¶i tù ®i bÇu, kh«ng ®îc nhê ngêi kh¸c bÇu hé hoÆc

bÇu thay hoÆc bÇu b»ng çch göi th;

- Cö tri tù ph¶i viÕt phiÕu vµ bá vµo hßm phiÕu. NÕu kh«ng

thÓ viÕt ®îc th× nhê ngêi kh¸c viÕt hé nhng ph¶i tù m×nh

bá vµo hßm phiÕu. NÕu kh«ng thÓ bá ®îc vµo hßm th× cã

thÓ nhê ngêi kh¸c bá phiÕu vµo hßm. Cö tri èm ®au, giµ yÕu

kh«ng thÓ ®Õn ®îc phßng bá phiÕu th× tæ bÇu cö ph¶i

mang hßm phiÕu phô ®Õn tËn n¬i.

Bá phiÕu kÝn lµ viÖc cö tri bÇu ai, kh«ng bÇu ai ®îc ®¶m

b¶o bÝ mËt. Khi cö tri viÕt phiÕu kh«ng ai ®îc dÕn gÇn, kÓ c¶

çn bé, nh©n viªn çc tæ chøc phô tr¸ch bÇu cö; kh«ng ai ®îc

biÕt vµ can thiÖp vµo viÖc viÕt phiÕu cña cö tri, viÖc viÕtphiÕu trong buång kÝn. PhiÕu bÇu in s½n ®Ó cö tri g¹ch.

2.LuËt ®iÒu chØnh vÒ bÇu cö

a) BÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi:

- LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi (15/4/1997);

- LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt bÇu cö ®¹i biÓu

Quèc héi (25/12/2001)

b) BÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n:

209



- LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n sè 12/2003/QH11

th«ng qua ngµy 10/12/2003.

- NghÞ ®Þnh sè 19/2004/N§-CP cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi

tiÕt thi hµnh mét sè ®iÒu cña LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång

nh©n d©n n¨m 2003.

3.Kh¸i qu¸t vÒ tiÕn tr×nh bÇu cö

(1). Ên ®Þnh ngµy bÇu cö. Ngµy bÇu cö lµ mèc ®Ó tÝnh thêi

h¹n tiÕn hµnh tÊt c¶ çc c«ng ®o¹n trong bÇu cö. ViÖc Ên ®Þnh

ngµy bÇu cö do Uû ban Thêng vô Quèc héi quyÕt ®Þnh.(2). Thµnh lËp Héi ®ång bÇu cö. Héi ®ång bÇu cö lµ c¬ quan

l·nh ®¹o chung cuéc bÇu cö, bao gåm ®¹i diÖn cña çc c¬ quan

nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x· héi. Héi ®ång bÇu cö

®¹i biÓu QH do UBTVQH quyÕt ®Þnh thµnh lËp; H§BC ®¹i biÓu

H§ND çc cÊp do UBND quyÕt ®Þnh sau khi thèng nhÊt víi th-

êng trùc H§ND vµ Ban thêng trùc Uû ban MTTQ cïng cÊp.

(3). Ph©n chia çc ®¬n vÞ bÇu cö, khu vùc bá phiÕu . ViÖc

ph©n chia ®¬n vÞ bÇu cö dùa trªn c¬ së ®¬n vÞ hµnh chÝnh -

l·nh thæ vµ sè d©n. Mçi ®¬n vÞ bÇu cö sÏ tiÕn hµnh bÇu víi

mét danh s¸ch øng cö. §¬n vÞ bÇu cö ®îc chia thµnh nhiÒu khu

vùc bá phiÕu, dùa trªn sè cö tri. UBTVQH Ên ®Þnh danh s¸ch

®¬n vÞ bÇu cö vµ sè ®¹i biÓu ®îc bÇu t¹i mçi ®¬n vÞ ®èi víi

bÇu cö ®¹i biÓu QH. ViÖc chia khu vùc bá phiÕu do UBND x· lËp

vµ ®îc UBND cÊp trªn trùc tiÕp phª chuÈn; UBND cïng cÊp Ên

®Þnh danh s¸ch ®¬n vÞ b©u cö vµ sè lîng ®¹i biÓu ®îc bÇu t¹i

mçi ®¬n vÞ bÇu cö ®¹i biÓu H§ND cïng cÊp vµ ph¶i ®îc c¬

quan hµnh chÝnh cÊp trªn trùc tiÕp phª chuÈn. ViÖc chia khu

210



vùc bá phiÕu do UBND x· lËp vµ ®îc UBND cÊp trªn trùc tiÕp

phª chuÈn.

(4). Thµnh lËp Uû ban bÇu cö, Ban bÇu cö, tæ bÇu cö. Uû ban

bÇu cö cÊp tØnh l·nh ®¹o chØ ®¹o viÖc tæ chøc bÇu cö trong

ph¹m vi cÊp tØnh. Bao gåm ®¹i diÖn cña çc c¬ quan nhµ níc,

MTTQ vµ çc tæ chøc kh¸c. UBBC chØ ®îc lËp ®èi víi viÖc bÇu

®¹i biÓu QH. Ban bÇu cö ®îc lËp ë mçi ®¬n vÞ bÇu cö ®Ó

kiÓm tra, ®«n ®èc, tæ chøc viÖc thi hµnh çc quy ®Þnh ph¸p

luËt cña çc Tæ bÇu cö. Tæ bÇu cö ®îc lËp ë mçi khu vùc bá

phiÕu ®Ó tæ chøc viÖc bÇu cö t¹i khu vùc bá phiÕu. UBBC, BBC

®¹i biÓu Quèc héi do Thêng trùc H§ND cÊp tØnh quyÕt ®Þnh

sau khi thèng nhÊt víi UBND vµ Ban thêng trùc MTTQ cïng cÊp.

Chñ tÞch H§ND cÊp x· quyÕt ®Þnh thµnh lËp Tæ bÇu cö ®¹i

biÓu QH sau khi thèng nhÊt víi UBND vµ Ban thêng trùc

UBMTTQ cïng cÊp; BBC ®¹i biÓu H§ND do UBND quyÕt ®Þnh

thµnh lËp sau khi thèng nhÊt víi Thêng trùc H§ND vµ Ban thêng

trùc UBMTTQ cïng cÊp. UBND cÊp x· quyÕt ®Þnh thµnh lËp TæbÇu cö sau khi thèng nhÊt víi Thêng trùc H§ND vµ Ban thêng

trùc MTTQ cïng cÊp.

(5.1) Nép hå s¬ øng cö. Ngêi øng cö gåm hai lo¹i: tù øng cö

hoÆc ®îc giíi thiÖu øng cö. Ngêi ®îc çc c¬ quan nhµ níc, tæ

chøc ë T¦ giíi thiÖu øng cö ®¹i biÓu QH th× nép hå s¬ t¹i H§BC ë

trung ¬ng. Çc trêng hîp kh¸c nép t¹i Uû ban bÇu cö. Ngêi øng

cö ®¹i biÓu H§ND nép hå s¬ t¹i H§BC n¬i øng cö.

(6.1) HiÖp th¬ng. Héi nghÞ hiÖp th¬ng lµ héi nghÞ gi÷a MTTQ

víi çc tæ chøc thµnh viªn ®îc tiÕn hµnh ®Ó tho¶ thuËn vÒ c¬

cÊu, thµnh phÇn vµ sè lîng ngêi cña çc c¬ quan, tæ chøc, ®¬n

211



vÞ ®îc bÇu lµm ®¹i biÓu, còng nh viÖc lËp danh s¸ch s¬ bé vµ

danh s¸ch chÝnh thøc nh÷ng ngêi øng cö. Héi nghÞ hiÖp th¬ng

®îc tiÕn hµnh qua ba vßng. ViÖc tæ chøc Héi nghÞ hiÖp th¬ng

do MTTQ triÖu tËp vµ chñ tr×.

(7.1) VËn ®éng bÇu cö. VËn ®éng bÇu cö lµ ho¹t ®éng gÆp gì

víi cö tri vµ çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. ViÖc vËn ®éng

bÇu cö do MÆt trËn tæ quèc tæ chøc.

(5.2) LËp danh s¸ch cö tri, niªm yÕt c«ng khai vµ gi¶i quyÕt

khiÕu n¹i tè ço ®èi víi danh s¸ch cö tri. ChØ nh÷ng ngêi trong

danh s¸ch cö tri míi ®îc ph¸t thÎ cö tri ®i bÇu cö.

Sau khi cã danh s¸ch cö tri ph¶i niªm yÕt c«ng khai. Do UBND

cÊp x· lËp. UBND cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, nÕu ngêi

khiÕu n¹i kh«ng ®ång ý th× khiÕu n¹i lªn Toµ ¸n nh©n d©n cÊp

huyÖn.

(8). TiÕn hµnh bá phiÕu. Vµo ngµy bá phiÕu, çc cö tri ®Õn khu

vùc bá phiÕu cña m×nh xuÊt tr×nh thÎ cö tri ®Ó nhËn phiÕu

bÇu. Sau khi bÇu xong sÏ ®îc Tæ bÇu cö ®ãng dÊu chøng nhËn®· bÇu xö lªn thÎ cö tri. ViÖc bá phiÕu do Tæ bÇu cö tæ chøc.

(9). KiÓm phiÕu. ViÖc kiÓm phiÕu ph¶i ®îc tiÕn hµnh t¹i phßng

bá phiÕu ngay sau khi cuéc bá phiÕu kÕt thóc. Tæ bÇu cö vµ 2

cö tri kh«ng ph¶i lµ øng cö viªn, çc øng cö viªn vµ phãng viªn

b¸o chÝ ®îc xem kiÓm phiÕu.

(10). BÇu cö thªm, bÇu cö l¹i (nÕu cã). BÇu cö thªm lµ cuéc bÇu

cö cho ®¬n vÞ bÇu cö nµo ®ã mµ ë cuéc bÇu cö ®Çu tiªn sè

ngêi tróng cö cha ®ñ sè ®¹i biÓu cÇn bÇu.

BÇu cö l¹i lµ cuéc bÇu cö cho mét ®¬n vÞ bÇu cö nµo ®ã mµ ë

cuéc bÇu cö ®Çu tiªn sè cö tri ®i bá phiÕu cha ®îc qu¸ nöa sè

212



cö tri trong danh s¸ch cö tri hoÆc do ë ®¬n vÞ bÇu cö ®ã cã vi

ph¹m vµ bÞ huû bá kÕt qu¶ bÇu cö.

ViÖc bÇu cö thªm, bÇu cö l¹i do Héi ®ång bÇu cö quyÕt ®Þnh.

(11). Tæng kÕt vµ c«ng bè kÕt qu¶. ViÖc tæng kÕt vµ c«ng bè

kÕt qu¶ do Héi ®ång bÇu cö thùc hiÖn.

(12). BÇu cö bæ sung. BÇu cö bæ sung lµ viÖc ®¬n vÞ bÇu cö

nµo ®ã khuyÕt ®¹i biÓu, kh«ng ®ñ sè lîng Ên ®Þnh ban ®Çu.

ViÖc bÇu cö bæ sung do Uû ban Thêng vô Quèc héi quyÕt

®Þnh.

II. bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi

1. Tæng qu¸t vÒ c¸c cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi

1.1 Khoá I (1946 - 1960)

Bầu cử ngày 6-1-1946. Tổng số đại biểu: 403. Gồm 333 đại biểu được dân

bầu, 70 đại biểu không qua bầu cử, trong đó có 20 đại biểu thuộc Việt Nam Cách

mạng đồng minh hội và 50 đại biểu thuộc Việt Nam quốc dân đảng. Thành phầnxã hội trong Quốc hội khoá I như sau:

+ Trí thức: 61%

+ Công kỹ nghệ gia: 0,6%

+ Buôn bán: 0,5%

+ Thợ thuyền: 0,6%

+ Nông dân: 22%

Về tuổi tác:

+ Đại biểu từ 18 đến 25 tuổi: 0,7%

+ Đại biểu từ 26 đến 40 tuổi: 70%

+ Đại biểu từ 41 đến 50 tuổi: 18%

+ Đại biểu từ 51 đến 70 tuổi: 0,5%

213



Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội khóa I đã thể hiện ý chí, quyết

tâm và sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng

chính quyền của nhân nhân, đồng thời phản ánh sự tin tưởng sâu sắc của Đảng

đối với quần chúng cách mạng.

1.2. Khóa II (1960 - 1964)

Bầu cử ngày 8-5-1960. Tổng số đại biểu: 453, trong đó có 91 đại biểu

miền Nam lưu nhiệm. Cơ cấu thành phần của Quốc hội như sau:

+ Công nhân : 13,8%

+ Nông dân : 12,9%

+ Trí thức : 28,4%+ Đảng viên : 82,3%

+ Cán bộ chính trị : 35,2%

+ Dân tộc thiểu số : 15,4%

+ Quân đội : 4,5%

+ Phụ nữ : 13,5%

+ Thanh niên : 8,8%+ Tôn giáo : 3,5%

Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa II thắng lợi đã có ý nghĩa và tác dụng

lớn đối với việc kiện toàn bộ máy Nhà nước dân chủ nhân dân, đối với việc đoàn

kết toàn dân và nâng cao ý thức làm chủ đất nước của nhân dân ta. Đó là những

điều kiện quyết định cho sự phát triển của chế độ, cho thắng lợi của sự nghiệp

cách mạng Việt Nam.

1.3 Kỳ bầu cử Quốc hội khóa III (1964 - 1971)

Bầu cử ngày 26-4-1964. Tổng số đại biểu: 453, trong đó có 87 đại biểu lưu

nhiệm. Cơ cấu thành phần của Quốc hội như sau:

214




+ Nông dân : 24,5%

+ Trí thức : 26,8%

+ Đảng viên : 80,6%




+ Phụ nữ : 16,7%

+ Thanh niên : 15,6%

+ Tôn giáo : 3,2%

Kết quả cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa III đã tỏ rõ sự nhất trí vềchính trị và tinh thần, sự tín nhiệm của nhân dân đối với Mặt trận Tổ quốc Việt

Nam đối với sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ

Chí Minh vĩ đại.

1.4 Khóa IV (1971 - 1975)

Bầu cử ngày: 11-4-1971. Tổng số đại biểu: 420. Cơ cấu thành phần Quốc

hội như sau:


+ Nông dân : 21,4%

+ Trí thức : 17,1%





+ Phụ nữ : 29,7%


215



Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa IV đã thành công rực rỡ, một lần nữa

khẳng định sự nhất trí về chính trị và tinh thần xã hội của nước Việt Nam dân

chủ cộng hòa, sự tín nhiệm của nhân dân đối với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam,

lòng tin đối với sự lãnh đạo của Đảng Lao động Việt Nam và ý thức chính trị, ý

thức làm chủ đất nước, làm chủ xã hội của nhân dân Việt Nam.

1.5 Khóa V (1975 - 1976)

Bầu cử ngày 6-4-1975. Tổng số đại biểu: 424. Cơ cấu thành phần của

Quốc hội như sau:

+ Công nhân : 22%

+ Nông dân : 21%+ Trí thức : 22%

+ Đảng viên : 73%

+ Cán bộ chính trị : 23%



+ Phụ nữ : 32%+ Thanh niên : 33%

Kết quả tốt đẹp của cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa V một lần nữa

khẳng định sự nhất trí cao về chính trị trong xã hội, lòng tin của nhân dân đối với

sự lãnh đạo của Đảng và sự tín nhiệm của toàn dân đối với Mặt trận Tổ quốc

Việt Nam.

1.6 Khóa VI (1976 - 1981)




+ Nông dân : 20,3%

216



+ Trí thức : 19,9%




+ Quân đội : 10,9%

+ Phụ nữ : 26%


Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội khóa VI là thắng lợi của

đường lối đấu tranh cách mạng của Đảng Lao động Việt Nam, đồng thời là một

kết quả tốt đẹp của quá trình đấu tranh 45 năm qua của nhân dân Việt Nam vì

độc lập và thống nhất dân tộc, vì dân chủ nhân dân và chủ nghĩa xã hội.

Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử chứng tỏ sức mạnh vô địch của nhân

dân cả nước ta đoàn kết chặt chẽ trong Mặt trận Dân tộc thống nhất dưới sự lãnh

đạo của giai cấp công nhân, dựa trên cơ sở liên minh công - nông. Với sức mạnh

đó, ta đã giành được chiến thắng vĩ đại trong Cách mạng Tháng Tám, trong hai

cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Phát huy những thắng lợi đã giành được, nhân dân ta vững bước tiến lên

xây dựng nước nhà thành một nước xã hội chủ nghĩa hùng cường, góp phần với

nhân dân thế giới trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và

chủ nghĩa xã hội.

1.7 Khóa VII (1981 - 1987)




217



+ Nông dân : 18,64%

+ Trí thức : 22,17%




+ Quân đội : 9,87%

+ Phụ nữ : 21,776%


Thắng lợi của cuộc bầu cử Quốc hội khóa VII đã chứng minh rằng: đồng

bào, chiến sĩ và cán bộ cả nước ta mặc dù đang gặp nhiều khó khăn về đời sống

nhưng đã thực hiện quyền làm chủ tập thể qua lá phiếu của mình, theo đường lốicủa Đảng Cộng sản Việt Nam và Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

Việt Nam.

1.8 Khóa VIII (1987 - 1992)



+ Công nhân : 20%

+ Nông dân : 21%

+ Trí thức : 24,9%

+ Đảng viên : 93%


+ Dân tộc thiểu số : 14%


+ Phụ nữ : 18%


Thắng lợi của cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa VIII, đã khẳng định

rằng, mặc dù có nhiều khó khăn về kinh tế và đời sống, nhưng với truyền thống

218



yêu nước và chủ nghĩa xã hội, với sự giác ngộ về nghĩa vụ và quyền làm chủ của

công dân, nhân dân ta đã biểu thị lòng tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, tích

cực tham gia vào việc lựa chọn đại biểu xứng đáng của mình để bầu vào cơ quan

quyền lực Nhà nước cao nhất, góp phần tăng cường và củng cố Nhà nước chuyên

chính vô sản.

Thành phần của 496 đại biểu được bầu vào Quốc hội khóa VIII đã thể hiện

được khối đại đoàn kết toàn dân trong Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, dựa trên cơ

sở liên minh công - nông vững chắc.

1.9 Khóa IX (1992 - 1997)

Bầu cử ngày 19-7-1992. Tổng số đại biểu: 395. Cơ cấu thành phần củaQuốc hội

+ Nông nghiệp : 14,68%

+ Công nghiệp : 4,8%

+ Luật : 3,8%

+ Giáo dục : 6,1%

+ Văn học nghệ thuật : 5,08%

+ Cán bộ chính trị công tác Đảng : 10,94%



+ Quản lý Nhà nước : 31,3%

+ Quân đội : 6,78%

+ Phụ nữ : 18,84%

Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa IX đã được tiến hành dân chủ, đúng

pháp luật. Nhân dân thể hiện lòng tin vào sự lãnh đạo của Đảng, có ý thức về

quyền và nghĩa vụ của mình trong cuộc bầu cử, tích cực lựa chọn những đại biểu

xứng đáng vào cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất.

219



Thành phần của 395 đại biểu được bầu vào Quốc hội khóa IX đã thể hiện

khối đại đoàn kết toàn dân, tiêu biểu cho trí tuệ của nhân dân cả nước.

1.10 Khóa X (1997 - 2002)Bầu cử ngày 20-7-1997. Tổng số đại biểu: 450. Cơ cấu thành phần của


+ Phụ nữ : 26,2%


+ Đại biểu khoá IX

tái cử : 27,34%

+ Ngoài Đảng : 15%

+ Đại biểu trẻ (dưới 40 tuổi) : 18,6%

+ Các lực lượng

vũ trang nhân dân : 12,2%

+ Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể: 14%

+ Tôn giáo : 0,17%

+ Giáo dục : 4,88%

+ Y tế : 4%

+ Công nghiệp : 4,66%

+ Nông nghiệp, lâm

nghiệp và thuỷ sản : 3,77%

Tuổi bình quân của đại biểu Quốc hội khóa X là 49, trong đó đại biểu cao

tuổi nhất là 86 tuổi và đại biểu trẻ tuổi nhất là 21 tuổi.

Thành công của cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa X thể hiện tinh thần

yêu nước và cách mạng, sự gắn bó và niềm tin của các tầng lớp nhân dân với

Đảng, Nhà nước và chế độ, thể hiện quyền và nghĩa vụ của công dân trong việc

220



tham gia xây dựng Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch và

vững mạnh, để Nhà nước thực sự là của dân, do dân và vì dân; đáp ứng yêu cầu

của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện mục tiêu dân giàu,

nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, tạo tiền đề vững chắc để đất nước bước

vào thế kỷ XXI.

1.11 Khóa XI (2002 - 2007)



+ Trong lĩnh vực doanh nghiệp 25

+ Nông dân 6

+ Trong các lực lượng vũ trang 55

+ Công nhân 2

+ Đại biểu tự ứng cử 2

+ Đại biểu chuyên trách 118

+ Đảng viên 447

+ Ngoài Đảng 68

+ Dân tộc thiểu số 86

+ Phụ nữ 136

+ Tôn giáo 7

Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XI đã đạt được thắng lợi to lớn và

thành công tốt đẹp; bảo đảm dân chủ, đúng pháp luật, an toàn và tiết kiệm.Thành công của cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XI đã thể hiện ý thức

chính trị, trách nhiệm công dân, trình độ dân trí, sinh hoạt dân chủ trong xã hội

có bước tiến bộ rõ rệt, khẳng định tinh thần yêu nước và cách mạng, niềm tin của

nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của sự nghiệp đổi mới, công

221



nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội

chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

1.12. Khãa XII (2007- 2011: 4 n¨m)

Ngµy bÇu cö 20.5.2007. Tû lÖ cö tri ®i bÇu ®¹t 99,64%.

Tæng sè ®¹i biÓu Quèc héi 493. Trong ®ã:

+ Phô n÷: 127 ®¹i biÓu (25,8%)

+ Ngoµi §¶ng: 43 (8,7%)

+ Sè ®¹i biÓu díi 40 tuæi: 68 (13,8%)

+ Tr×nh ®é díi ®¹i häc: 20 (4,1%)

+ Tr×nh ®é ®¹i häc(62,7%)+ Tr×nh ®é trªn ®¹i häc: 164 (33,3%)

+ Sè ®¹i biÓu do Trung ¬ng ®Ò cö: 153 (31%)

+ Sè ®¹i biÓu do ®Þa ph¬ng ®Ò cö: 339 (68,8%)

+ Sè ®¹i biÓu tù øng cö: 1 (0,2%)

2. Mét sè néi dung cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ bÇu

cö ®¹i biÓu Quèc héi

2.1 Vai trß cña c¸c c¬ quan nhµ níc vµ MTTQ ®èi víi cuéc

bÇu cö

2.1.1 Vai trß cña Uû ban thêng vô Quèc héi:- Ên ®Þnh vµ c«ng bè ngµy bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi;

- Thµnh lËp Héi ®ång bÇu cö ®Ó l·nh ®¹o, chØ ®¹o tæ chøc

cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi trong ph¹m vi c¶ níc;

222



- Dù kiÕn sè lîng ®¹i biÓu Quèc héi ®îc bÇu ë mçi tØnh, thµnh

phè trùc thuéc trung ¬ng;

- Dù kiÕn c¬ cÊu, thµnh phÇn ®¹i biÓu Quèc héi; sè lîng ®¹i

biÓu Quèc héi ®îc bÇu cña çc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc

chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi. Lùc lîng vò trang nh©n

d©n, c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng; sè ®¹i

biÓu Quèc héi ®îc bÇu lµ ngêi d©n téc thiÓu sè, phô n÷;

- Ên ®Þnh sè ®¬n vÞ bÇu cö, danh s¸ch çc ®¬n vÞ bÇu cö vµ

sè ®¹i biÓu ®îc bÇu cña mçi ®¬n vÞ bÇu cö;

- QuyÕt ®Þnh viÖc bÇu cö bæ sung vµ c«ng bè ngµy bÇu cö

bæ sung ®¹i biÓu Quèc héi;

- Gi¸m s¸t viÖc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi, ®¶m b¶o cho viÖc

bÇu cö ®îc tiÕn hµnh d©n chñ, ®óng ph¸p luËt.

2.1.2 Vai trß cña ChÝnh phñ

- ChØ ®¹o çc c¬ quan cña ChÝnh phñ, Uû ban nh©n d©n çc

cÊp thùc hiÖn c«ng t¸c bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi theo nhiÖmvô quyÒn h¹n cña mèi ngµnh, mçi cÊp;

- Cö ®¹i diÖn tham gia Héi ®ång bÇu cö ®Ó l·nh ®¹o viÖc tæ

chøc bÇu cö trong ph¹m vi c¶ níc;

- Tham dù héi nghÞ hiÖp th¬ng ®Ó tho¶ thuËn vÒ c¬ cÊu,

thµnh phÇn vµ sè lîng ngêi cña çc c¬ quan, tæ chøc, ®¬n

vÞ ®îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi; lùa chän, giíi thiÖu ngêi ra

øng cö ®¹i biÓu Quèc héi;

- KiÓm tra, ®«n ®èc viÖc thi hµnh çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt

vÒ bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi vµ thùc hiÖn çc quy ®Þnh kh¸c

thuéc nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ.

223



2.1.3 Vai trß cña MÆt trËn tæ quèc

- Tæ chøc héi nghÞ hiÖp th¬ng ®Ó tho¶ thuËn vÒ c¬ cÊu,

thµnh phÇn vµ sè lîng ngêi øng cö ®¹i biÓu Quèc héi; lùa

chän, giíi thiÖu ngêi øng cö ®¹i biÓu Quèc héi; lËp danh s¸ch

s¬ bé vµ danh s¸ch chÝnh thøc nh÷ng ngêi øng cö ®¹i biÓu

Quèc héi; lÊy ý kiÕn nhËn xÐt vµ tÝn nhiÖm cña cö tri n¬i c

tró vµ n¬i c«ng t¸c (nÕu cã) vÒ nh÷ng ngêi øng cö ®¹i biÓu

Quèc héi;

- Tham gia gi¸m s¸t viÖc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi;

- Tham gia ý kiÕn víi UBTVQH trong viÖc dù kiÕn c¬ cÊu,

thµnh phÇn, sè lîng ®¹i biÓu Quèc héi ®îc bÇu cña çc tæ

chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc x· héi, lùc

lîng vò trang nh©n d©n, c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng vµ

®Þa ph¬ng;

- Tham gia vµo çc tæ chøc phô tr¸ch bÇu cö ë çc cÊp;

- Tæ chøc ®Ó nh÷ng ngêi øng cö gÆp gì, tiÕp xóc cö tri vµ

vËn ®éng cö tri.

2.1.4 Vai trß cña Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp

- Thêng trùc H§ND tØnh thµnh lËp Uû ban bÇu cö, Ban bÇu cö

trªn c¬ së cã sù thèng nhÊt víi UBND vµ Ban thêng trôc MTTQ

cïng cÊp;

- Chñ tÞch H§ND cÊp x· quyÕt ®Þnh thµnh lËp Tæ bÇu cö trªn

c¬ së cã sù thèng nhÊt víi UBND vµ Ban thêng trùc MTTQ cïng

cÊp vµ cö ®¹i diÖn cña m×nh tham gia vµo tæ bÇu cö;

- Thêng trùc H§ND ®îc mêi dù çc héi nghÞ hiÖp th¬ng do Uû

ban mÆt trËn tæ quèc cÊp tØnh tæ chøc;

224



- Chñ tÞch H§ND x· ®îc Tæ bÇu cö göi biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm

phiÕu; Thêng trùc H§ND tØnh ®îc Ban bÇu cö göi biªn b¶n

x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö ë ®¬n vÞ bÇu cö;

2.1.5 Vai trß cña Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp

- UBND tØnh tham gia ý kiÕn trong viÖc thµnh lËp Uû ban bÇu

cö vµ Ban bÇu cö, UBND cÊp x· tham gia ý kiÕn trong viÖc

thµnh lËp Tæ bÇu cö. UBND tØnh cö ngêi tham gia vµo Uû

ban bÇu cö; UBND cÊp huyÖn cö ngêi tham ®¹i diÖn tham gia

vµo Ban bÇu cö, UBND cÊp x· cö ngêi ®¹i diÖn tham gia vµo

Tæ bÇu cö;

- UBND cÊp tØnh ®îc mêi dù c¸c héi nghÞ hiÖp th¬ng do Uû

ban MTTQ cïng cÊp tæ chøc;

- UBND cÊp x· chia khu vùc bá phiÕu vµ lËp danh s¸ch cö tri.

- UBND cÊp x· cïng víi Ban thêng trùc Uû ban MTTQ cïng cÊp

triÖu tËp vµ chñ tr× Héi nghÞ cö tri ë cÊp x· níi c tró thêng

xuyªn cña ngêi øng cö ®Ó lÊy ý kiÕn vµ tÝn nhiÖm cña cö tri®èi víi ngêi øng cö.

- UBND cÊp x· ®îc Tæ bÇu cö göi biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm

phiÕu; UBND cÊp tØnh ®îc Ban bÇu cö göi biªn b¶n x¸c ®Þnh

kÕt qu¶ bÇu cö ë ®¬n vÞ bÇu cö.

2.2 QuyÒn bÇu cö, øng cö2.2.1 QuyÒn bÇu cö

QuyÒn bÇu cö lµ mét quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc ghi

nhËn trong HiÕn ph¸p. Theo ®ã, c«ng d©n níc CHXHCN ViÖt

Nam kh«ng ph©n biÖt d©n téc, nam n÷, thµnh phÇn x· héi, tÝn

225



ngìng, t«n gi¸o, tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, thêi h¹n c tró,

®ñ 18 tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn bÇu cö.

Mét sè trêng hîp kh«ng ®îc ghi tªn vµo danh s¸ch cö tri

thùc hiÖn quyÒn bÇu cö, gåm: Ngêi ®ang bÞ tíc quyÒn bÇu cö

theo b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt,

ngêi ®ang ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t tï, ngêi ®ang bÞ t¹m giam

vµ ngêi mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù. Tuy nhiªn, nh÷ng ®èi tîng

nãi trªn nÕu tríc thêi ®iÓm bÇu cö 24 giê mµ ®îc kh«i phôc

quyÒn bÇu cö, ®îc tr¶ tù do, ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn x¸c

nhËn kh«ng cßn trong t×nh tr¹ng mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù

th× cã quyÒn ®îc bæ sung vµo danh s¸ch cö tri vµ ®îc ph¸t thÎ

cö tri.

Ngîc l¹i, ngêi cã tªn trong danh s¸ch cö tri mµ ®Õn thêi

®iÓm b¾t ®Çu bá phiÕu bÞ toµ ¸n tíc quyÒn bÇu cö, ph¶i chÊp

hµnh h×nh ph¹t tï, bÞ b¾t t¹m giam hoÆc mÊt n¨ng lùc hµnh vi

d©n sù, th× UBND x· xo¸ tªn ngêi ®ã trong danh s¸ch cö tri vµ

thu håi thÎ cö tri.

2.2.2 QuyÒn øng cö

QuyÒn øng cö lµ mét quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®îc ghi

nhËn trong HiÕn ph¸p. Theo ®ã, c«ng d©n níc CHXHCN ViÖt

Nam kh«ng ph©n biÖt d©n téc, nam n÷, thµnh phÇn x· héi, tÝn

ngìng, t«n gi¸o, tr×nh ®é v¨n ho¸, nghÒ nghiÖp, thêi h¹n c tró,

®ñ 21 tuæi trë lªn ®Òu cã quyÒn øng cö. Nh÷ng ngêi kh«ng ®-

îc quyÒn øng cö gåm: Ngêi ®ang bÞ tíc quyÒn bÇu cö theo b¶n

¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt, ngêi ®ang

ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t tï, ngêi ®ang bÞ t¹m giam vµ ngêi

mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n sù; Ngêi ®ang bÞ khëi tè vÒ h×nh

226



sù; Ngêi ®ang ph¶i chÊp hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh h×nh sù

cña Toµ ¸n; Ngêi ®· chÊp hµnh xong b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh h×nh

sù cña toµ ¸n nhng cha ®îc xo¸ ¸n tÝch; Ngêi ®ang chÊp hµnh

quyÕt ®Þnh xö lý hµnh chÝnh vÒ gi¸o dôc t¹i x·, phêng, thÞ

trÊn, t¹i c¬ së gi¸o dôc, c¬ së ch÷a bÖnh hoÆc bÞ qu¶n chÕ

hµnh chÝnh; ngêi cã tªn trong danh s¸ch øng cö ®¹i biÓu Quèc

héi mµ ®Õn thêi ®iÓm b¾t ®Çu bÇu cö bÞ khëi tè vÒ h×nh sù,

bÞ b¾t gi÷ v× ph¹m téi qu¶ tang, bÞ mÊt n¨ng lùc hµnh vi d©n

sù th× Héi ®ång bÇu cö xo¸ tªn trong danh s¸ch nh÷ng ngêi

øng cö ®¹i biÓu Quèc héi.

2.3 NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña çc tæ chøc bÇu cö

2.3.1 NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Héi ®ång bÇu cö

ChËm nhÊt lµ 105 ngµy tríc ngµy bÇu cö, UBTVQH thµnh

lËp Héi ®ång bÇu cö tõ 15-21 ngêi, gåm Chñ tÞch, çc Phã chñ

tÞch, Tæng th ký vµ çc Uû viªn lµ ®¹i diÖn UBTVQH, ChÝnh

phñ, Uû ban trung ¬ng MTTQVN, mét sè cã quan, tæ chøc h÷uquan.

NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Héi ®ång bÇu cö ®îc quy ®Þnh nh

sau:

- L·nh ®¹o viÖc tæ chøuc bÇu cö trong c¶ níc; kiÓm tra, ®«n

®ãc viÖc thi hµnh çc quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ bÇu cö ®¹i biÓu

Quèc héi;

- ChØ ®¹o c«ng t¸c th«ng tin, tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng bÇu

cö;

- ChØ ®¹o c«ng t¸c b¶o vÖ an ninh, trËt tù, an toµn x· héi trong

cuéc bÇu cö;

227



- NhËn vµ xem xÐt hå s¬ cña ngêi ®îc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ

chøc chÝnh trÞ – x· héi, tæ chøc x· héi, lùc lîng vò trang nh©n

d©n, c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng giíi thiÖu øng cö ®¹i biÓu

Quèc héi; göi tiÓu sö tãm t¾t cña nh÷ng ngêi øng cö ®Õn Ban

thêng trùc uû ban trung ¬ng MTTQVN;

- NhËn hå s¬ vµ danh s¸ch ngêi øng cö ®¹i biÓu Quèc héi do Uû

ban bÇu cö göi ®Õn;

- Quy ®Þnh mÉu thÎ cö tri vµ phiÕu bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi;

- LËp vµ c«ng bè danh s¸ch nh÷ng ngêi øng cö ®¹i biÓu Quèc

héi theo tõng ®¬n vÞ bÇu cö trong c¶ níc;

- XÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço vÒ c«ng t¸c cña Uû ban bÇu

cö, Ban bÇu cö vµ Tæ bÇu cö; xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè

ço vÒ bÇu cö do Uû ban bÇu cö hoÆc Ban bÇu cö chuyÓn

®Õn; xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço vÒ ngêi øng cö; xÐt vµ

gi¶i quyÕt khiÕu n¹i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö;

- NhËn vµ kiÓm tra biªn b¶n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö do Uû

ban bÇu cö, Ban bÇu cö göi ®Õn; lµm biªn b¶n tæng kÕt cuécbÇu cö trong c¶ níc;

- XÐt vµ quyÕt ®Þnh viÖc bÇu cö l¹i, bÇu cö thªm hoÆc huû bá

kÕt qu¶ bÇu cö ë ®¬n vÞ bÇu cö;

- C«ng bè kÕt qu¶ bÇu cö trong c¶ níc;

- CÊp giÊy chøng nhËn cho ®¹i biÓu tróng cö;

- Tr×nh UBTVQH vµ Quèc héi kho¸ míi biªn b¶n tæng kÕt cuéc

bÇu cö trong c¶ níc vµ nh÷ng hå s¬, tµi liÖu vÒ bÇu cö.

2.3.2 NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Uû ban bÇu cö

ChËm nhÊt 95 ngµy tríc ngµy bÇu cö, Thêng trùc H§ND cÊp

tØnh quyÕt ®Þnh thµnh lËp Uû ban bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi

228



sau khi ®· thèng nhÊt víi UBND, Ban thêng trùc Uû ban MTTQ

cïng cÊp. Sè lîng thµnh viªn tõ7-11 ngêi, gåm Chñ tÞch, çc Phã

chñ tÞch, Th ký vµ çc uû viªn lµ ®¹i diÖn cña Thêng trùc H§ND,

UBND, Uû ban MTTQ cïng cÊp vµ mét sè c¬ quan, tæ chøc h÷u

quan. Uû ban bÇu cö cã çc nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n sau:

- ChØ ®¹o viÖc chuÈn bÞ vµ tæ chøc bÇu cö ë çc ®¬n vÞ bÇu

c; kiÓm tra, ®«n ®ãc viÖc thi hµnh nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p

luËt vÒ bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi cña Ban bÇu cö, Tæ bÇu cö;

- ChØ ®¹o thùc hiÖn c«ng t¸c th«ng tin, tuyªn truyÒn vµ vËn

®éng bÇu cö ë ®Þa ph¬ng;

- ChØ ®¹o thùc hiÖn cogn t¸c b¶o vÖ ¸n ninh, trËt tù, an toµn x·

héi trong cuéc bÇu cö ë ®Þa ph¬ng;

- NhËn vµ xem xÐt hå s¬ cña ngêi ®îc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ

chøc chÝnh trÞ – x· héi, tæ chøc x· héi, lùc lîng vò trang nh©n

d©n, c¬ quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng giíi thiÖu øng cö ®¹i biÓu

Quèc héi; göi danh s¸ch trÝch ngang vµ tiÓu sö tãm t¾t cña

nh÷ng ngêi ®îc giíi thiÖu øng cö vµ nh÷ng ngêi tù øng cö ®ÕnBan thêng trùc Uû ban MTTQ cÊp tØnh;

- In tµi liÖu bÇu cö; in thÎ cö tri vµ phiÕu bÇu theo mÉu cña Héi

®ång bÇu cö;

- LËp danh s¸ch nh÷ng ngêi øng cö theo ®¬n vÞ bÇu cö vf b¸o

ço víi Hé ®ång bÇu cö;

- KiÓm tra viÖc thµnh lËp vµ niªm yÕt danh s¸ch cö tri;

- XÐt vµ gi¶i quyÕt khiÐu n¹i, tè ço vÒ c«ng t¸c cña Ban bÇu

cö, Tæ bÇu cö; xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÐu n¹i, tè ço vÒ bÇu cö do

Ban bÇu cö, Tæ bÇu cö chuyÓn ®Õn; xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu

n¹i, tè ço vÒ ngêi øng cö;

229



- NhËn vµ kiÓm tra biªn b¶n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö cña çc

Ban bÇu cö; lËp biªn b¶n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö ë ®Þa ph-

¬ng;

- Th«ng b¸o kÕt qu¶ bÇu cö ë ®Þa ph¬ng;

- B¸o ço t×nh h×nh tæ chøc vµ tiÕn hµnh bÇu cö theo quy

®Þnh cña Héi ®ång bÇu cö;

- ChuyÓn hå s¬, biªn b¶n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö ®Õn Héi

®ång bÇu cö;

- Tæ chøc viÖc bÇu cö l¹i, bÇu cö thªm theo quyÕt ®Þnh cña Héi

®ång bÇu cö.

2.3.3 NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Ban bÇu cö

ChËm nhÊt lµ 60 ngµy tríc ngµy bÇu cö, Thêng trùc H§ND

cÊp tØnh quyÕt ®Þnh thµnh lËp ë mçi ®¬n vÞ bÇu cö mét Ban

bÇu cö sau khi thèng nhÊt víi UBND, Ban thêng trùc Uû ban

MTTQ cïng cÊp. Sè lîng thµnh viªn 9-15 ngêi. NhiÖm vô, quyÒn

h¹n cña Ban bÇu cö gåm cã:- KiÓm tra, ®«n ®ãc viÖc thi hµnh çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt

vÒ bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi cña çc Tæ bÇu cö;

- KiÓm tra, ®«n ®ãc viÖc bè trÝ çc phßng bá phiÕu;

- KiÓm tra viÖc lËp vµ niªm yÕt danh s¸ch cö tri;

- Ph©n phèi thÎ cö tri, phiÕu bÇu cö cho çc Tæ bÇu cö;

- Niªm yÕt danh s¸ch nh÷ng ngêi øng cö trong d¬n vÞ bÇu cö;

- KiÓm tra c«ng viÖc bÇu cö t¹i çc phßng bá phiÕu;

- NhËn vµ kiÓm tra biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm phiÕu do çc Tæ bÇu

cö göi ®Õn, lµm biªn b¶n x¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö ë ®¬n vÞ

bÇu cö dÓ göi ®Õn Héi ®ång bÇu cö, Uû ban bÇu cö vµ th«ng

b¸o kÕt qu¶ ®ã;

230



- NhËn vµ chuyÓn ®Õn Uû ban bÇu cö khiÕu n¹i, tè ço vÒ ngêi

øng cö; xÐt vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço vÒ c«ng t¸c cña çc

Tæ bÇu cö;

- B¸o ço t×nh h×nh tæ chøc vµ tiÕnhµnh bÇu cö theo quy

®Þnh cña Héi ®ång bÇu cö vµ Uû ban bÇu cö;

- Giao hå s¬, tµi liÖu vÒ bÇu cö cho Uû ban nh©n d©n cÊp

tØnh;

- Tæ chøc viÖc bÇu cö l¹i, bÇu cö thªm

2.3.4 NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Tæ bÇu cö

ChËm nhÊt lµ 30 ngµy tríc ngµy bÇu cö, Chñ tÞch H§ND

cÊp x· quyÕt ®Þnh thµnh lËp ë mçi khu vùc bá phiÕu mét Tæ

bÇu cö, sau khi ®· thèng nhÊt víi UBND vµ Ban thêng trùc Uû

ban MTTQ cïng cÊp. Tæ bÇu cö cã sè thµnh viªn tõ 5- 11 ngêi.

NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Tæ bÇu cö gåm:

- Tæ chøc viÖc bÇu cö trong khu vùc bá phiÕu;

- Bè trÝ phßng bá phiÕu vµ chuÈn bÞ hßm phiÕu;- Ph¸t thÎ cö tri cho cö tri chËm nhÊt lµ 2 ngµy tríc ngµy bÇu cö;

ph¸t phiÕu bÇu cö cho cö tri;

- B¶o ®¶m trËt tù trong phßng b¶o phiÕu;

- KiÓm phiÕu vµ lµm biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm phiÕu göi ®Õn Ban

bÇu cö;

- Giao biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm phiÕu vµ toµn bé phiÕu bÇu cho

UBND cÊp x·;

- B¸o ço t×nh h×nh tæ chøc vµ tiÕn hµnh bÇu cö theo quy

®Þnh cña çc tæ chøc phô tr¸ch bÇu cö cÊp trªn;

- Tæ chøc thùc hiÖn viÖc bÇu cö l¹i, bÇu cö thªm.

231



2.4 X¸c ®Þnh kÕt qu¶ bÇu cö

2.4.1. Thñ tôc kiÓm phiÕu

Ngay sau khi cuéc bá phiÕu kÕt thóc, Tæ bÇu cö ph¶i tiÕn

hµnh viÖc kiÓm phiÕu t¹i phßng bá phiÕu. ViÖc kiÓm phiÕu ®îc

tiÕn hµnh theo thñ tôc: Tríc khi më hßm phiÕu, Tæ trëng Tæ

bÇu cö ph¶i mêi hai cö tri biÕt ®äc, biÕt viÕt, kh«ng ph¶i lµ ng-

êi øng cö cã mÆt t¹i phßng bá phiÕu ®Ó chøng kiÕn viÖc kiÓm

phiÕu. Ngêi øng cö, ®¹i diÖn c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ giíi

thiÖu ngêi øng cö hoÆc ngêi ®îc uû nhiÖm cã quyÒn chøng

kiÕn viÖc kiÓm phiÕu. Çc phãng viªn b¸o chÝ ®îc chøng kiÕn

viÖc kiÓm phiÕu. Sau ®ã, Tæ bÇu cö tiÕn hµnh viÖc kiÓm

phiÕu theo çc néi dung sau:

- Thèng kª, lËp biªn b¶n, niªm phong tÊt c¶ sè phiÕu bÇu

kh«ng sö dông ®Õn;

- X¸c ®Þnh tæng sè phiÕu bÇu ®· ph¸t ra;

- X¸c ®Þnh tæng sè cö tri ®· tham gia bá phiÕu;

- KiÓm tra hßm phiÕu vµ tiÕn hµnh më hßm phiÕu;- X¸c ®Þnh tæng sè phiÕu ®îc lÊy ra tõ hßm phiÕu;

- So s¸nh tæng sè phiÕu ®îc lÊy ra tõ hßm phiÕu víi sè phiÕu

®· ph¸t ra vµ víi tæng sè cö tri tham gia bá phiÕu;

- X¸c ®Þnh sè phiÕu hîp lÖ;

- X¸c ®Þnh sè phiÕu kh«ng hîp lÖ;

- §Õm sè phiÕu bÇu cho mçi ngêi øng cö;- Gi¶i quyÕt nh÷ng khiÕu n¹i, tè ço vÒ bÇu cö hoÆc chuyÓn

lªn Ban bÇu cö gi¶i quyÕt;

- Lµm biªn b¶n kÕt qu¶ kiÓm phiÕu;

- Lµm b¸o ço vÒ kÕt qu¶ kiÓm phiÕu;

232



- ChuyÓn biªn b¶n vµ b¸o ço kÕt qu¶ kiÓm phiÕu cho Ban

bÇu cö.

2.4.2 PhiÕu hîp lÖ vµ phiÕu kh«ng hîp lÖ

Nh÷ng phiÕu sau ®©y lµ phiÕu hîp lÖ:

- PhiÕu bÇu theo mÉu quy ®Þnh do Tæ bÇu cö ph¸t, cã con

dÊu cña Tæ bÇu cö;

- PhiÕu bÇu dñ hoÆc Ýt h¬n sè ®¹i biÓu QH mµ ®¬n vÞ ®îc

bÇu;

- PhiÕu bÇu g¹ch tªn çc øng cö viªn kh«ng ®îc tÝn nhiÖm

b»ng çch g¹ch chÐo, g¹ch xiªn, g¹ch däc hoÆc g¹ch ngang,

nhng ph¶i g¹ch hÕt hä vµ tªn;

Nh÷ng phiÕu sau ®©y kh«ng hîp lÖ:

- PhiÕu kh«ng ®óng theo mÉu quy ®Þnh do Tæ bÇu cö ph¸t;

- PhiÕu kh«ng cã d¸u cña Tæ bÇu cö;

- PhiÕu bÇu qu¸ sè ®¹i biÓu mµ ®¬n vÞ ®îc bÇu;- PhiÕu g¹ch, xo¸ hÕt tªn nh÷ng ngêi øng cö;

- PhiÕu ghi tªn ngêi ngoµi danh s¸ch øng cö;

- PhiÕu cã viÕt thªm;

- PhiÕu g¹ch vµo kho¶ng çch gi÷a hä vµ tªn hai øng cö viªn;

- PhiÕu khoanh trßn hä vµ tªn øng cö viªn.

2.5 Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço trong bÇu cö

2.5.1 Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço hoÆc kiÕn nghÞ vÒ danh

s¸ch cö tri

Khi kiÓm tra danh s¸ch cö tri, nÕu thÊy cã sai sãt th× trong

thêi h¹n 20 ngµy, kÓ tõ ngµy niªm yÕt, mäi ngêi cã quyÒn khiÕu

233



n¹i, tè ço hoÆc kiÕn nghÞ b»ng miÖng hoÆc b»ng v¨n b¶n tãi

c¬ quan lËp danh s¸ch cö tri.

C¬ quan lËp danh s¸ch cö tri ph¶i tiÕp nhËn vµ ghi vµo sæ

nh÷ng khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ ®ã. §ång thêi cã tr¸ch

nhiÖm gi¶i quyÕt trong thêi h¹n 3 ngµy vµ th«ng b¸o cho ngêi

khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ biÕt kÕt qu¶ gi¶i quyÕt.

NÕu kh«ng ®ång t×nh víi çch gi¶i quyÕt cña c¬ quan lËp

danh s¸ch cö tri, ngêi ®· tisn hµnh khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ

®ã cã quyÒn khiÕu n¹i lªn Toµ ¸n nh©n d©n cÊp HuyÖn. Toµ ¸n

nh©n d©n cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt trong thêi h¹n 5 ngµy.

QuyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n d©n lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng.

2.5.2 Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço vÒ ngêi øng cö vµ khiÕu

n¹i, kiÕn nghÞ vÒ nh÷ng sai sãt trong viÖc lËp danh s¸ch nh÷ng

ngêi øng cö

KÓ tõ ngµy c«ng bè danh s¸ch nh÷ng ngêi øng cö, c«ng

d©n cã quyÒn khiÕu n¹i, tè ço vÒ nh÷ng ngêi øng cö vµ khiÕun¹i, kiÕn nghÞ vÒ nh÷ng sai sãt trong viÖc lËp danh s¸ch nh÷ng

ngêi øng cö víi Ban bÇu cö, Uû ban bÇu cö, Héi ®ång bÇu cö.

NÕu ngêi khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ kh«ng ®ång t×nh víi

kÕt qu¶ gi¶i quyÕt cña Ban bÇu cö, Uû ban bÇu cö th× cã

quyÒn khiÕu n¹i víi Héi ®ång bÇu cö. QuyÕt ®Þnh cña Héi

®ång bÇu cö lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng.

§Õn thêi ®iÓm 10 ngµy tríc ngµy bÇu cö, Héi ®ång bÇu

cö, Uû ban bÇu cö, Ban bÇu cö ngng viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt

khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ vÒ ngêi øng cö vµ viÖc lËp danh

s¸ch nh÷ng ngêi øng cö. Héi ®ång bÇu cö chuyÓn toµn bé

nh÷ng hå s¬ vÒ khiÕu n¹i, tè ço, kiÕn nghÞ cha ®îc gi¶i quyÕt

234



®Õn Uû ban thêng vô Quèc héi kho¸ míi ®Ó gi¶i quyÕt theo

thÈm quyÒn.

2.5.3 Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i t¹i chç vÒ viÖc kiÓm phiÕu

KhiÕu n¹i t¹i chç ph¶i ®îc kÞp thêi chuyÓn dÕn cho Tæ bÇu

cö. Tæ trëng Tæ bÇu cö ph¶i ph©n c«ng mét thµnh viªn cña Tæ

bÇu cö tiÕp nhËn, ghi vµo sæ trùc cña tæ, sau ®ã chuyÓn ®Õn

cho Tæ trëng gi¶i quyÕt. Néi dung cña khiÕu n¹i vµ c¸ch gi¶i

quyÕt ph¶i ®îc ghi vµo trong biªn b¶n kiÓm phiÕu.

Trong trêng hîp nh÷ng khiÕu n¹i Tæ bÇu cö kh«ng gi¶i

quyÕt ®îc hoÆc viÖc vuît qu¸ thÈm quyÒn th× ph¶i ghi râ ý

kiÕn cña Tæ bÇu cö vµo biªn b¶n vµ Tæ bÇu cö ph¶i kÞp thêi

chuyÓn lªn cho Ban bÇu cö gi¶i quyÕt.

2.5.4 Gi¶i quyÕt khiÕu n¹i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö

Mäi khiÕu n¹i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö ph¶i ®îc göi ®Õn Héi

®ång bÇu cö chËm nhÊt lµ 10 ngµy kÓ tõ ngµy Héi ®ång bÇucö c«ng bè kÕt qu¶ bÇu cö. Héi ®ång bÇu cö cã tr¸ch nhiÖm

xem xÐt, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö trong thêi h¹n

30 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®îc khiÕu n¹i. QuyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt

cña Héi ®ång bÇu cö lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng.

III. Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh bÇu cö ®¹i biÓu QUèc héi

1. Thùc tr¹ng ph¸p luËt vÒ bÇu cö ®¹i biÓu Quèc

héi vµ viÖc ¸p dông ph¸p luËt vÒ bÇu cö ®¹i biÓu

Quèc héi

a) Thµnh tùu

235



- Qua çc ®ît bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi ë ViÖt Nam, sè lîng

cö tri ®i bÇu rÊt cao, trªn 99% tæng sè cö tri. Tû lÖ nµy hiÕm

cã níc nµo ®¹t ®îc.

- Cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi lµ mét ®ît sinh ho¹t chÝnh

trÞ réng kh¾p trong toµn thÓ nh©n d©n. §iÒu nµy thÓ hiÖn: (1)

Cuéc bÇu cö cã sù tham gia réng kh¾p cña çc c¬ quan nhµ n-

íc, ®¬n vÞ vò trang, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ x·

héi, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi- nghÒ nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ, tæ

chøc x· héi vµ cña nh©n d©n c¶ níc; (2) Ngµy bÇu cö nh mét

ngµy héi cña c¶ níc, nh©n d©n treo cê, ®êng phè treo cê, mäi

ngêi nghØ viÖc ¨n mÆc gän gµng ®i bá phiÕu...

- TrËt tù æn ®Þnh trong çc cuéc bá phiÕu ®îc b¶o ®¶m.

§iÒu nµy thÓ hiÖn: çc ®¬n vÞ bÇu cö ®îc chia nhá thµnh çc

khu vùc bá phiÕu (300-2.000 cö tri); T¹i mçi khu vùc bá phiÕu

®Òu thµnh lËp çc tæ bÇu cö ®Ó phô tr¸ch viÖc bÇu cö; Hç trî

cho tæ bÇu cö t¹i mçi khu vùc bá phiÕu lµ lùc lîng c«ng an, d©n

phßng. Qu©n ®éi còng trong t thÕ s½n sµng trùc chiÕn.- Ngµy bÇu cö diÔn ra nhanh chãng, thêi gian tiÕn hµnh tõ

7h s¸ng ®Õn 7h tèi, nhiÒu khu vùc bá phiÕu hµnh thµnh nhiÖm

vô tríc thêi gian.

- Qua çc cuéc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi võa qua, viÖc bÇu

cö thªm, bÇu cö l¹i, bầu cử bỏ sung, khiÕu n¹i, kiÕn nghÞ vÒ bÇu cö

Ýt.

- KÕt qu¶ bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi, nh÷ng ngêi ®îc dù

kiÕn ®Òu tróng cö víi tû lÖ tróng cö rÊt cao.

b) H¹n chÕ

236



ñy ban Thêng vô Quèc héi can thiÖp qu¸ s©u vµo bÇu cö.

ñy ban thêng vô Quèc héi dù kiÕn vÒ c¬ cÊu thµnh phÇn vµ sè

lîng ®¹i biÓu Quèc héi ®îc bÇu. Sau khi hiÖp th¬ng lÇn thø

nhÊt, ñy ban thêng vô Quèc héi ®iÒu chØnh lÇn thø nhÊt. KÕt

qu¶ ®iÒu chØnh nµy ®îc tiÕn hµnh hiÖp th¬ng lÇn thø hai. KÕt

qu¶ hiÖp th¬ng lÇn hai (tháa thuËn vÒ danh s¸ch s¬ bé nh÷ng

ngêi øng cö) ®îc ñy ban thêng vô Quèc héi ®iÒu chØnh lÇn thø

hai. Sau khi ®iÒu chØnh lÇn hai, hiÖp th¬ng lÇn thø ba ®îc tæ

chøc ®Ó tháa thuËn vµ thèng nhÊt danh s¸ch chÝnh thøc

nh÷ng ngêi øng cö.

HiÖn tîng qu©n xanh, qu©n ®á trong bÇu cö diÔn ra phæ

biÕn. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng qu©n xanh, qu©n ®á lµ do

cã viÖc dù kiÕn nh÷ng ngêi tróng cö vµ dù kiÕn nh÷ng ngêi lãt

®êng. Trong mét danh s¸ch øng cö ®îc s¾p xÕp ®Ó cho

nh÷ng ngêi cã ®iÒu kiÖn tróng cö h¬n h¼n cïng víi nh÷ng ngêi

râ rµng lµ kh«ng cã ®ñ tr×nh ®é, n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng tróng

cö gÇn nh kh«ng cã. Thñ tôc hµnh chÝnh vµ t¸c ®éng cña chÝnh quyÒn, ®oµn

thÓ c¬ së còng lµm ¶nh hëng ®Õn ngêi tù øng cö. NhiÒu ngêi

kh«ng d¸m tù øng cö v× nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh r¾c rèi còng

nh sî c¬ quan, ®oµn thÓ cho r»ng lµ ngêi øng cö tù kiªu, tù ®¹i

v× cha h¼n ngêi øng cö ®· lµ ®¹i diÖn xuÊt s¾c nhÊt t¹i c¬ së.

HiÖn tîng bá phiÕu thay diÔn ra phæ biÕn. Tuy ai còng

biÕt ®iÒu ®ã lµ cã thùc nhng kh«ng cã b»ng chøng ®Ó xö lý,

mµ muèn xö lý còng kh«ng cã chÕ tµi. Ngêi nhê bá phiÕu, ngêi

bá phiÕu thay vµ tæ bÇu cö còng ®ång t×nh víi hµnh vi vi

ph¹m. BÊt cø mét ngêi nµo trong sè nh÷ng ngêi nãi trªn còng

237



®ãng vai trß ®Ó vi ph¹m x¶y ra, nªn kh«ng ai nãi vµ tÊt nhiªn

còng kh«ng cã b»ng chøng vÒ vi ph¹m.

Danh s¸ch bÇu cö t¹i mét ®¬n vÞ bÇu cö lµ qu¸ Ýt cho sù

lùa chän cña cö tri. NÕu kh«ng ®ång ý víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi

trong danh s¸ch, phiÕu bÇu cña hä sÏ bÞ tÝnh lµ kh«ng hîp lÖ, ý

chÝ cña ngêi bÇu kh«ng ®îc tÝnh. Nh vËy, ph¸p luËt ®· Ðp buéc

ph¶i ®ång ý víi Ýt nhÊt mét ngêi trong danh s¸ch øng cö trë lªn.

ViÖc bÇu cö ®· bÞ nhiÒu ngêi d©n ®¸nh gi¸ lµ h×nh thøc,

®i bá cho xong chuyÖn. VËy mµ, viÖc bÇu cö l¹i kÕt hîp cïng

mét lóc bÇu nhiÒu cÊp, cµng lµm cho ngêi ta c¶m thÊy viÖc bÇu

mang tÝnh h×nh thøc, kh«ng cÈn träng.

2. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ

bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi

§Ó cuéc bÇu cö ®óng lµ sù thÓ hiÖn quyÒn lùc cña nh©n

d©n, cÇn thùc hiÖn viÖc gi¶m can thiÖp vµ chi phèi tõ çc c¬

quan nhµ níc. ViÖc bÇu cña ph¶i do chÝnh tæ chøc ®îc lËp tõ

d©n thùc hiÖn, kh«ng cã sù can thiÖp, quyÕt ®Þnh cña çc c¬

quan nhµ níc. Çc c¬ quan nhµ níc, chØ ®ãng vai trß thõa hµnh

nh÷ng viÖc cã liªn quan do çc c¬ quan bÇu cö yªu cÇu thùc

hiÖn. Nh vËy, cÇn ph¶i gi¶m sù can thiÖp, chi phèi rÊt lín cña ñy

ban Thêng vô Quèc héi nh hiÖn nay. ñy ban Thêng vô Quèc héi

chØ thùc hiÖn vai trß quyÕt ®Þnh ngµy bÇu cö, ra quyÕt ®Þnhc«ng nhËn sù tån t¹i hîp ph¸p cña çc c¬ quan bÇu cö - chÝnh

b¶n th©n çc c¬ quan bÇu cö nµy còng ph¶i ®îc h×nh thµnh

b»ng hiÖp th¬ng gi÷a çc tæ chøc trong hÖ thèng chÝnh trÞ.

Mäi viÖc dù kiÕn c¬ cÊu, thµnh phÇn, ®iÒu chØnh cña ñy ban

238



Ch¬ng 12

Quèc Héi

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña Quèc héi

1. VÞ trÝ ph¸p lý cña Quèc héi

VÞ trÝ ph¸p lý cña Quèc héi ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 83 -

HiÕn ph¸p 1992: “Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cñanh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt cña níc

CHXHCN ViÖt Nam”.

TÝnh ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n ®îc thÓ hiÖn: (1)

Quèc héi lµ c¬ quan nhµ níc duy nhÊt do nh©n d©n c¶ níc bÇu

ra; (2) §¹i biÓu Quèc héi lµ ngêi võa ®¹i diÖn cho nh©n d©n ë

khu vùc bÇu cö võa lµ ngêi ®¹i diÖn cho nh©n d©n c¶ níc lµm

viÖc trong c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt; (3) Quèc héi cã c¸c ®¹i

biÓu ®¹i diÖn cho mäi tÇng líp, thµnh phÇn, d©n téc, giíi tÝnh,

t«n gi¸o trong x· héi; (4) Quèc héi ®îc giao thùc hiÖn nh÷ng

chøc n¨ng, nhiÖm vô lín phôc vô cho lîi Ých chung cña toµn d©n

téc, toµn thÓ nh©n d©n c¶ níc; (5) Quèc héi lµ n¬i thÓ hiÖn

t©m t nguyÖn väng cña nh©n d©n c¶ níc, nãi lªn tiÕng nãi cña

nh©n d©n c¶ níc.

TÝnh quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt ®îc thÓ hiÖn: (1) Quèc

héi lµ n¬i tËp trung thèng nhÊt quyÒn lùc nhµ níc, nh÷ng

quyÒn lùc ®îc nh©n d©n c¶ níc giao phã. QuyÒn lùc nµy bao

gåm c¶ quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p; (2) C¸c c¬ quan

240



kh¸c ë trung ¬ng ®îc Quèc héi ph©n c«ng thùc hiÖn mét phÇn

quyÒn lùc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÒn lùc ph¶i thêng

xuyªn cã chÕ ®é b¸o ço c«ng t¸c tríc Quèc héi, chÞu sù kiÓm

tra, gi¸m s¸t cña Quèc héi, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi vÒ

kÕt qu¶ thùc hiÖn c«ng viÖc ®îc ph©n c«ng; (3) Ban hµnh

nh÷ng v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao nhÊt cña quèc gia, ®ã lµ

HiÕn ph¸p vµ çc ®¹o luËt; (4) QuyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò

quan träng, träng ®¹i nhÊt cña ®Êt níc mµ çc c¬ quan kh¸c

kh«ng cã quyÒn thùc hiÖn, nh: QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch c¬ b¶n

vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi, quèc phßng

an ninh cña ®Êt níc, nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ

ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÞ trÝ nh©n

sù chñ chèt trong bé m¸y nhµ níc, quyÕt ®Þnh nh÷ng quyÒn vµ

nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n; (5) Gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi ho¹t

®éng cña çc c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc.

2. Chøc n¨ng cña Quèc héiXuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ ph¸p lý cña Quèc héi - ®ã lµ c¬ quan

®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc

cao nhÊt cña Nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam, Quèc héi cã çc chøc

n¨ng sau: (1) Ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao

nhÊt cña quèc gia, ®ã lµ HiÕn ph¸p vµ çc ®¹o luËt; (2) QuyÕt

®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng, träng ®¹i nhÊt cña ®Êt nícmµ çc c¬ quan kh¸c kh«ng cã quyÒn thùc hiÖn; (3) Gi¸m s¸t tèi

cao ®èi víi ho¹t ®éng cña çc c¬ quan trong bé m¸y nhµ níc.

Çc chøc n¨ng cña Quèc héi ®îc cô thÓ ho¸ thµnh thÈm

quyÒn, tøc lµ çc nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ cña Quèc héi.

241



II. ThÈm quyÒn cña Quèc héi

ThÈm quyÒn cña Quèc héi ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 84 - HiÕnph¸p 1992, ®· ®îc söa ®æi bæ sung theo NghÞ quyÕt sè

51/2001/QH10 ngµy 25.12.2001. Theo ®ã, Quèc héi cã c¸c

nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ sau:

1- Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật; quyết định

chương trình xây dựng luật, pháp lệnh;2- Thực hiện quyền giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật và nghị quyết

của Quốc hội; xét báo cáo hoạt động của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc

hội, Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao;

3- Quyết định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước;

4- Quyết định chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia; quyết định dự toán ngân

sách Nhà nước và phân bổ ngân sách Nhà nước, phê chuẩn quyết toán ngân sách

Nhà nước; quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế;

"4- Quyết định chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia; quyết định dự toán ngân

sách nhà nước và phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách

nhà nước; quy định, sửa đổi hoặc bãi bỏ các thứ thuế;"

5- Quyết định chính sách dân tộc của Nhà nước;

"5- Quyết định chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo của Nhà nước;"

6- Quy định tổ chức và hoạt động của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Toà

án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân và chính quyền địa phương;

7- Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch

Quốc hội, các Phó Chủ tịch Quốc hội và các ủy viên Uỷ ban thường vụ Quốc

hội, Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện

242



kiểm sát nhân dân tối cao; phê chuẩn đề nghị của Chủ tịch nước về việc thành

lập Hội đồng quốc phòng và an ninh; phê chuẩn đề nghị của Thủ tướng Chính

phủ về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các

thành viên khác của Chính phủ;

"7- Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch nước, Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch

Quốc hội, các Phó Chủ tịch Quốc hội và các ủy viên Uỷ ban thường vụ Quốc hội,

Thủ tướng Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm

sát nhân dân tối cao; phê chuẩn đề nghị của Thủ tướng Chính phủ về việc bổ

nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác

của Chính phủ; phê chuẩn đề nghị của Chủ tịch nước về danh sách thành viên

Hội đồng quốc phòng và an ninh; bỏ phiếu tín nhiệm đối với những người giữ cácchức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn;"

8- Quyết định thành lập, bãi bỏ các Bộ và các cơ quan ngang Bộ của Chính phủ;

thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới tỉnh, thành phố trực thuộc trung

ương; thành lập hoặc giải thể đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt;

9- Bãi bỏ các văn bản của Chủ tịch nước, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chính

phủ, Thủ tướng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dântối cao trái với Hiến pháp, luật và nghị quyết của Quốc hội;

10- Quyết định đại xá;

11- Quy định hàm, cấp trong các lực lượng vũ trang nhân dân, hàm, cấp ngoại

giao và những hàm, cấp Nhà nước khác; quy định huân chương, huy chương và

danh hiệu vinh dự Nhà nước;

12- Quyết định vấn đề chiến tranh và hoà bình; quy định về tình trạng khẩn cấp,

các biện pháp đặc biệt khác bảo đảm quốc phòng và an ninh quốc gia;

13- Quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại; phê chuẩn hoặc bãi bỏ các điều

ước quốc tế đã ký kết hoặc tham gia theo đề nghị của Chủ tịch nước;

243



"13- Quyết định chính sách cơ bản về đối ngoại; phê chuẩn hoặc bãi bỏ điều ước

quốc tế do Chủ tịch nước trực tiếp ký; phê chuẩn hoặc bãi bỏ các điều ước quốc

tế khác đã được ký kết hoặc gia nhập theo đề nghị của Chủ tịch nước;"

14- Quyết định việc trưng cầu ý dân.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc héi

1. Cơ cấu của Quốc hội

Quốc hội có các đơn vị trực thuộc là Uỷ ban thường vụ Quốc hội Việt Nam

và Hội đồng Dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội Việt Nam.

Uû ban thêng vô Quèc héi lµ c¬ quan thêng trùc cña Quèchéi. Uû ban thêng vô Quèc héi gåm cã Chñ tÞch Quèc héi, çc

Phã Chñ tÞch Quèc héi vµ çc Uû viªn, Uû ban thêng vô Quèc héi

do Chñ tÞch Quèc héi lµm Chñ tÞch, çc Phã Chñ tÞch Quèc héi

lµm çc Phã Chñ tÞch. Sè Phã Chñ tÞch Quèc héi vµ sè Uû viªn

Uû ban thêng vô Quèc héi do Quèc héi quyÕt ®Þnh. Thµnh viªn

Uû ban thêng vô Quèc héi kh«ng thÓ ®ång thêi lµ thµnh viªnChÝnh phñ, lµm viÖc theo chÕ ®é chuyªn tr¸ch. Uû ban thêng

vô Quèc héi mçi kho¸ thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh

cho ®Õn khi Quèc héi kho¸ míi bÇu ra Uû ban thêng vô Quèc héi

míi. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Uû ban thêng vô Quèc héi ®îc

quy ®Þnh t¹i §. 91 - HP 1992.

Héi ®ång d©n téc vµ çc Uû ban cña Quèc héi lµ nh÷ng

c¬ quan cña Quèc héi, lµm viÖc theo chÕ ®é tËp thÓ vµ quyÕt

®Þnh theo ®a sè. NhiÖm kú cña Héi ®ång d©n téc vµ çc Uû

ban cña Quèc héi theo nhiÖm kú cña Quèc héi. Héi ®ång d©n

téc vµ çc Uû ban cña Quèc héi cã nhiÖm vô thÈm tra dù ¸n

244



luËt, kiÕn nghÞ vÒ luËt, dù ¸n ph¸p lÖnh vµ çc dù ¸n kh¸c;

thÈm tra nh÷ng b¸o ço ®îc Quèc héi hoÆc Uû ban thêng vô

Quèc héi giao; tr×nh Quèc héi, Uû ban thêng vô Quèc héi ý kiÕn

vÒ ch¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh; thùc hiÖn quyÒn

gi¸m s¸t; kiÕn nghÞ víi Uû ban thêng vô Quèc héi vÒ viÖc gi¶i

thÝch HiÕn ph¸p, luËt, ph¸p lÖnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò trong ph¹m

vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh. Héi ®ång d©n téc, Uû ban

cña Quèc héi cã quyÒn kiÕn nghÞ Uû ban thêng vô Quèc héi

xem xÐt tr×nh Quèc héi viÖc bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi nh÷ng

ngêi gi÷ çc chøc vô do Quèc héi bÇu hoÆc phª chuÈn. Héi

®ång d©n téc, çc Uû ban cña Quèc héi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ

b¸o ço c«ng t¸c tríc Quèc héi; trong thêi gian Quèc héi kh«ng

häp th× b¸o ço c«ng t¸c tríc Uû ban thêng vô Quèc héi.

Çc Uû ban cña Quèc héi gåm:

1. Uû ban ph¸p luËt;

2. Uû ban t ph¸p;

3. Uû ban kinh tÕ;4. Uû ban tµi chÝnh, ng©n s¸ch;

5. Uû ban quèc phßng vµ an ninh;

6. Uû ban v¨n hãa, gi¸o dôc, thanh nien, thiÕu niªn vµ nhi

®ång;

7. Uû ban çc vÊn ®Ò x· héi;

8. Uû ban khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i trêng;

9. Uû ban ®èi ngo¹i.

2. Hoạt động của Quốc hội

245



Quèc héi tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tËp trung

d©n chñ; lµm viÖc theo chÕ ®é héi nghÞ vµ quyÕt ®Þnh theo

®a sè. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Quèc héi ®îc b¶o ®¶m b»ng

hiÖu qu¶ cña çc kú häp cña Quèc héi, ho¹t ®éng cña Uû ban

thêng vô Quèc héi, Chñ tÞch Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, Uû

ban cña Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ çc ®¹i biÓu Quèc

héi.

- Kỳ họp Quốc hội

Quốc hội Việt Nam họp thường lệ mỗi năm 2 kỳ do Uỷ ban thường vụ Quốc hội

triệu tập. Uỷ ban thường vụ Quốc hội có thể triệu tập phiên họp bất thường theoquyết định của mình, hoặc khi Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ hoặc khi có

ít nhất 1/3 tổng số Đại biểu Quốc hội yêu cầu. Các cuộc họp của Quốc hội đều

công khai, một số được truyền hình trực tiếp, phát sóng toàn quốc và ra nước

ngoài. Quốc hội Việt Nam cũng có thể họp kín theo đề nghị của Uỷ ban thường

vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ hoặc của ít nhất 1/3 tổng số

đại biểu Quốc hội. Thành viên của Chính phủ không phải là đại biểu Quốc hội

được mời tham dự các phiên họp toàn thể của Quốc hội. Đại diện cơ quan Nhà

nước, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang, cơ quan báo chí, công dân

và khách quốc tế có thể được mời dự các phiên họp công khai của Quốc hội.

- Hoạt động của UBTVQH : §©y lµ d¹ng ho¹t ®éng thêng trùc cña

Quèc héi. NhiÖm kú cña UBTVQH theo nhiÖm kú cña Quèc héi.

UBTVQH häp Ýt nhÊt mçi th¸ng 1 lÇn. Chñ tÞch QH dù kiÕn ch-

¬ng tr×nh lµm viÖc, chØ ®¹o viÖc chuÈn bÞ, triÖu tËp vµ chñ

to¹ çc phiªn häp cña UBTVQH. UBTVQH lµm viÖc theo chÕ ®é

héi nghÞ vµ quyÕt ®Þnh theo ®a sè. ñy ban thêng vô Quèc héi

thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc do Quèc héi giao, nh: C«ng bè vµ

246



chñ tr× viÖc bÇu cö ®¹i biÓu Quèc héi; Tæ chøc viÖc chuÈn bÞ,

triÖu tËp vµ chñ tr× çc kú häp Quèc héi; Gi¶i thÝch HiÕn ph¸p,

LuËt, Ph¸p lÖnh; Gi¸m s¸t viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p, LuËt, NghÞ

quyÕt cña Quèc héi, Ph¸p lÖnh, NghÞ quyÕt cña UBTVQH; Gi¸m

s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ TAND tèi cao, VKSND tèi cao;

Gi¸m s¸t, híng dÉn H§ND thùc hiÖn çc v¨n b¶n cÊp trªn.

- Hoạt động của Chủ tịch Quốc hội .

Chức vụ đứng đầu Quốc hội Việt Nam là Chủ tịch Quốc hội, hiện do

Nguyễn Phó Trọng đảm nhiệm. Chñ tÞch Quèc hé thùc hiÖn

nh÷ng c«ng viÖc sau: Chñ to¹ çc phiªn häp cña Quèc héi, b¶o

®¶m thi hµnh Quy chÕ ®¹i biÓu Quèc héi, Néi quy kú häp Quèchéi; ký chøng thùc luËt, nghÞ quyÕt cña Quèc héi; L·nh ®¹o

c«ng t¸c cña Uû ban thêng vô Quèc héi; dù kiÕn ch¬ng tr×nh

lµm viÖc, chØ ®¹o viÖc chuÈn bÞ, triÖu tËp vµ chñ to¹ çc phiªn

häp cña Uû ban thêng vô Quèc héi; ký ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt

cña Uû ban thêng vô Quèc héi; 3. TriÖu tËp vµ chñ to¹ héi nghÞ

Chñ tÞch Héi ®ång d©n téc, Chñ nhiÖm Uû ban cña Quèc héibµn ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña Quèc héi, cña Héi ®ång d©n

téc vµ çc Uû ban cña Quèc héi; tham dù phiªn häp cña Héi

®ång d©n téc vµ çc Uû ban cña Quèc héi khi xÐt thÊy cÇn

thiÕt; Gi÷ mèi quan hÖ víi çc ®¹i biÓu Quèc héi; ChØ ®¹o viÖc

thùc hiÖn kinh phÝ ho¹t ®éng cña Quèc héi; ChØ ®¹o vµ tæ

chøc viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c ®èi ngo¹i cña Quèc héi; thay mÆt

Quèc héi trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña Quèc héi; l·nh ®¹o ho¹t

®éng cña §oµn Quèc héi ViÖt Nam trong çc tæ chøc liªn nghÞ

viÖn thÕ giíi vµ khu vùc.

Çc Phã Chñ tÞch Quèc héi gióp Chñ tÞch lµm nhiÖm vô theo sù

ph©n c«ng cña Chñ tÞch. Khi Chñ tÞch Quèc héi v¾ng mÆt th×

247



mét Phã Chñ tÞch ®îc Chñ tÞch uû nhiÖm thay mÆt thùc hiÖn

nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Chñ tÞch Quèc héi.

- Hoạt động của Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban của Quốc hội

Héi ®ång d©n téc vµ çc Uû ban cña Quèc héi cã nhiÖm vô

thÈm tra dù ¸n luËt, kiÕn nghÞ vÒ luËt, dù ¸n ph¸p lÖnh vµ çc

dù ¸n kh¸c; thÈm tra nh÷ng b¸o ço ®îc Quèc héi hoÆc Uû ban

thêng vô Quèc héi giao; tr×nh Quèc héi, Uû ban thêng vô Quèc

héi ý kiÕn vÒ ch¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh; thùc hiÖn

quyÒn gi¸m s¸t; kiÕn nghÞ víi Uû ban thêng vô Quèc héi vÒ

viÖc gi¶i thÝch HiÕn ph¸p, luËt, ph¸p lÖnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò

trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh. Héi ®ång d©n

téc, Uû ban cña Quèc héi cã quyÒn kiÕn nghÞ Uû ban thêng vô

Quèc héi xem xÐt tr×nh Quèc héi viÖc bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi

víi nh÷ng ngêi gi÷ çc chøc vô do Quèc héi bÇu hoÆc phª

chuÈn.

- Hoạt động của các đại biểu Quốc hội

§¹i biÓu Quèc héi lµ ngêi ®¹i diÖn cho ý chÝ vµ nguyÖn vängcña nh©n d©n, kh«ng chØ ®¹i diÖn cho nh©n d©n ë ®¬n vÞ

bÇu cö ra m×nh mµ cßn ®¹i diÖn cho nh©n d©n c¶ níc; lµ ngêi

thay mÆt nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc trong Quèc

héi.

- Hoạt động của các đoàn đại biểu Quốc hội

Çc ®¹i biÓu Quèc héi ®îc bÇu ra trong cïng mét tØnh, thµnhphè trùc thuéc trung ¬ng hîp l¹i thµnh ®oµn ®Þa biÓu Quèc

héi. §oµn ®¹i biÓu Quèc héi thùc hiÖn çc nhiÖm vô: a) Tæ chøc

viÖc tiÕp c«ng d©n cña ®¹i biÓu Quèc héi; phèi hîp víi Thêng

trùc Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Uû ban MÆt trËn

248



Tæ quèc ë ®Þa ph¬ng tæ chøc ®Ó ®¹i biÓu Quèc héi tiÕp xóc

cö tri; b) Tæ chøc ®Ó çc ®¹i biÓu Quèc héi th¶o luËn vÒ dù ¸n

luËt, dù ¸n ph¸p lÖnh vµ çc dù ¸n kh¸c, dù kiÕn ch¬ng tr×nh

kú häp Quèc héi theo yªu cÇu cña Uû ban thêng vô Quèc héi ; c)

Theo dâi, ®«n ®èc viÖc gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço vµ kiÕn

nghÞ cña c«ng d©n mµ ®¹i biÓu Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc

héi ®· chuyÓn ®Õn c¬ quan, tæ chøc; d) Tæ chøc ®Ó ®¹i biÓu

Quèc héi gi¸m s¸t viÖc thi hµnh ph¸p luËt ë ®Þa ph¬ng; ®) B¸o

ço víi Uû ban thêng vô Quèc héi vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña

§oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i biÓu Quèc héi.

§oµn ®¹i biÓu Quèc héi cã trô së, V¨n phßng gióp viÖc vµ cã

kinh phÝ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña Uû ban thêng vô Quèc

héi.

Quốc hội Việt Nam hiện nay là thành viên của Liên minh Nghị viện thế giới

(IPU), Liên minh Nghị viện Hiệp hội các nước ASEAN (AIPO), Liên minh Nghị

viện Cộng đồng Pháp ngữ (APF), là thành viên sáng lập Diễn đàn Nghị sĩ các

nước châu Á - Thái Bình Dương (APPF), Tổ chức Liên nghị viện các nước châu

Á vì Hoà bình (AAPP).

IV. Mèi quan hÖ gi÷a quèc héi víi çc c¬ quan nhµ

níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi Chñ tÞch níc:

Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm chøc danh Chñ tÞch

níc, quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Chñ tÞch níc, quy

®Þnh nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Chñ tÞch níc. Quèc héi gi¸m s¸t

ho¹t ®éng cña Chñ tÞch níc th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t

®éng cña Chñ tÞch níc. B·i bá v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc tr¸i víi

249



HiÕn ph¸p, LuËt vµ nghÞ quyÕt cña Quèc héi. B·i bá ®iÒu íc

quèc tÕ do Chñ tÞch níc trùc tiÕp ký. Quèc héi cã thÓ tiÕn hµnh

bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi chñ tÞch níc, nÕu kh«ng ®îc qu¸

b¸n tÝn nhiÖm sÏ bÞ b·i nhiÖm.

Chñ tÞch níc cã quyÒn tr×nh çc dù ¸n luËt tríc Quèc héi,

yªu cÇu UBTVQH triÖu tËp Quèc héi häp bÊt thêng, ®Ò nghÞ

xem xÐt l¹i çc Ph¸p lÖnh cña UBTVQH, nÕu UBTVQH vÊn biÓu

quyÕt th«ng qua th× cã quyÒn tr×nh lªn kú häp Quèc héi gÇn

nhÊt ®Ó Quèc héi quyÕt ®Þnh, tham dù çc phiªn häp cña

Quèc héi vµ UBTVQH. Çc v¨n b¶n cña Quèc héi vµ UBTVQH chØ

cã hiÖu lùc sau khi Chñ tÞch níc ban hµnh LÖnh c«ng bè. §Ò

nghÞ ®Ó Quèc héi bÇu mét sè chøc danh quan träng: Phã chñ

tÞch níc, Thñ tíng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n TAND tèi cao, ViÖn trëng

VKSND tèi cao.

2. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi ChÝnh phñ:

Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp ChÝnh phñ vµ quy ®Þnhquy ®Þnh nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cho çc c¬ quan nµy, nh÷ng

nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quyÕt

®Þnh çc chøc danh quan träng trong çc c¬ quan nµy: BÇu

Thñ tíng trong sè çc ®¹i biÓu Quèc héi, phª chuÈn ®Ò nghÞ

cña Thñ tíng vÒ danh s¸ch çc thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ.

Gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ b»ng viÖc xÐt b¸o ço ho¹t

®éng cña ChÝnh phñ, thùc hiÖn viÖc chÊt vÊn. Quèc héi cßn

giao cho UBTVQH phô tr¸ch viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh

phñ. UBTVQH cã quyÒn b·i bá çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ

tíng nÕu tr¸i víi v¨n b¶n cña UBTVQH, ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ

Quèc héi b·i bá ®èi víi çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ tíng tr¸i

250



víi v¨n b¶n cña Quèc héi. ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc

Quèc héi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc ®îc giao. Quèc héi xem

xÐt bá phiÕu tÝn nhiÖm víi çc thµnh viªn ChÝnh phñ.

ChÝnh phñ cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh tríc Quèc

héi vµ UBTVQH. Thñ tíng cã quyÒn ®Ò nghÞ UBTVQH triÖu tËp

Quèc héi häp bÊt thêng. ChÝnh phñ tæ chøc thùc hiÖn çc v¨n

b¶n cña Quèc héi vµ UBTVQH. V× thÕ, hiÖu qu¶ tæ chøc thùc

hiÖn çc v¨n b¶n cña Quèc héi ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu

qu¶ cña viÖc ban hµnh ph¸p luËt cña Quèc héi. ChÝnh phñ cã sù

®éc lËp vÒ nh©n viªn, ngoµi Thñ tíng çc thµnh viªn kh¸c kh«ng

nhÊt thiÕt lµ ®¹i biÓu Quèc héi, thµnh viªn cña UBTVQH kh«ng

®ång thêi lµ thµnh viªn ChÝnh phñ.

3. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi Toµ ¸n nh©n d©n

tèi cao:

Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao,

quy ®Þnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quy®Þnh nhiÖm vô quyÒn h¹n cho c¬ quan nµy, BÇu miÔn nhiÖm,

b·i nhiÖm ®èi víi chøc danh Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao.

Gi¸m s¸t ho¹t ®éng th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t ®éng vµ

thùc hiÖn chÊt vÊn ®èi víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. Giao cho

UBTVQH thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña TAND tèi cao.

Khi ph¸t hiÖn thÊy v¨n b¶n cña TAND tèi cao tr¸i v¨n b¶n cña

UBTVQH th× cã quyÒn b·i bá, nÕu thÊy tr¸i v¨n b¶n cña Quèc

héi th× ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ Quèc héi b·i bá. TAND tèi cao

ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng

viÖc ®îc giao. Quèc héi cã thÓ tiÕn hµnh bá phiÕu tÝn nhiÖm

251



®èi víi Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao nÕu kh«ng hoµn

thµnh nhiÖm vô.

Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p

lÖnh tríc Quèc héi, UBTVQH. XÐt xö çc ®¹i biÓu Quèc héi.

4. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n tèi cao:

Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp VKSND tèi cao, quy ®Þnh

vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quy ®Þnh nhiÖm vô

quyÒn h¹n cho c¬ quan nµy, BÇu miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm ®èi víi

chøc danh ViÖn trëng VKSND tèi cao. Gi¸m s¸t ho¹t ®éng th«ng

qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t ®éng vµ thùc hiÖn chÊt vÊn ®èi víi

VKSND tèi cao. Giao cho UBTVQH thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t ho¹t

®éng cña VKSND tèi cao. Khi ph¸t hiÖn thÊy v¨n b¶n cña

VKSND tèi cao tr¸i v¨n b¶n cña UBTVQH th× cã quyÒn b·i bá,

nÕu thÊy tr¸i v¨n b¶n cña Quèc héi th× ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ

Quèc héi b·i bá. VKSND tèi cao ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèchéi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc ®îc giao. NÕu kh«ng hoµn

thµnh nhiÖm vô, Quèc héi cã thÓ tiÕn hµnh bá phiÕu tÝn nhiÖm

víi ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao.

VKSND tèi cao cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh tríc

Quèc héi, UBTVQH. B¾t gi÷ vµ truy tè çc ®¹i biÓu Quèc héi.

5. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi Héi ®ång nh©n

d©n ®Þa ph¬ng

Quèc héi quyÕt ®Þnh vÒ thµnh lËp Héi ®ång nh©n d©n

çc cÊp, th«ng qua çc ®¹o luËt quy ®Þnh nhiÖm vô, quyÒn

252



h¹n, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña H§ND çc

cÊp.

Quèc héi quyÕt ®Þnh ph©n bæ ng©n s¸ch, kinh phÝ ho¹t

®éng cho c¬ quan ®Þa ph¬ng, thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi

víi ho¹t ®éng cña c¬ quan ®Þa ph¬ng. Uû ban thêng vô Quèc

héi gi¸m s¸t vµ híng dÉn ho¹t ®éng cña Héi ®ång nh©n d©n

çc cÊp; b·i bá çc NghÞ quyÕt sai tr¸i cña H§ND cÊp tØnh, gi¶i

t¸n H§ND cÊp tØnh.

Trong mèi quan hÖ víi c¬ quan ®Þa ph¬ng, Quèc héi cã

quyÒn thµnh lËp míi, nhËp, chia t¸ch, ®iÒu chØnh ®Þa giíi

tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng. Theo sù thay ®æi vÒ

®Þa giíi hµnh chÝnh cÊp tØnh, çc c¬ quan ®Þa ph¬ng ®îc tæ

chøc theo ®Þa giíi hµnh chÝnh cÊp tØnh còng cã thÓ thay ®æi.

Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa

ph¬ng, cã tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña çc c¬ quan nhµ

níc ë ®Þa ph¬ng, b¶o ®¶m cho çc v¨n b¶n ph¸p luËt cña trung

¬ng ®îc t«n träng vµ thùc hiÖn nghiªm chØnh trªn ph¹m vi ®Þabµn. ChÝnh v× vËy, nÕu nhËn ®îc sù ®ång thuËn, ñng hé cña

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp th× çc v¨n b¶n cña Quèc héi sÏ

®îc thùc thi nghiªm chØnh vµ cã hiÖu qu¶ trªn ph¹m vi ®Þa

bµn.

6. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi Uû ban nh©n d©n

®Þa ph¬ng

Quèc héi th«ng qua çc ®¹o luËt quy ®Þnh nhiÖm vô,

quyÒn h¹n, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña

UBND çc cÊp.

253





víi ho¹t ®éng cña c¬ quan ®Þa ph¬ng.






ñy ban nh©n d©n lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ë ®Þa ph-

¬ng, cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña trung -

¬ng trªn ph¹m vi ®Þa bµn. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña çc c¬

quan nµy ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ çc v¨n b¶n cña Quèc héi. ñy

ban nh©n d©n cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh bÇu cö

®¹i biÓu Quèc héi.

7. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi Toµ ¸n nh©n d©n

®Þa ph¬ngQuèc héi th«ng qua çc ®¹o luËt quyÕt ®Þnh viÖc thµnh

lËp hÖ thèng Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng, quy ®Þnh nhiÖm

vô, quyÒn h¹n, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña

TAND çc cÊp.







254





VÒ nguyªn t¾c Tßa ¸n nh©n d©n cã quyÒn xÐt xö çc vô

¸n liªn quan ®Õn ®¹i biÓu Quèc héi.

8. Mèi quan hÖ gi÷a Quèc héi víi ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n ®Þa ph¬ng

Quèc héi th«ng qua çc ®¹o luËt quyÕt ®Þnh viÖc thµnh

lËp hÖ thèng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng, quy ®Þnh

nhiÖm vô, quyÒn h¹n, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t

®éng cña VKSND çc cÊp.






tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng. Theo sù thay ®æi vÒ®Þa giíi hµnh chÝnh cÊp tØnh, çc c¬ quan ®Þa ph¬ng ®îc tæ


VÒ nguyªn t¾c, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã quyÒn truy tè

çc §¹i biÓu Quèc héi nÕu hä cã hµnh vi ph¹m téi.

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh Quèc

héi

1. §¸nh gi¸ vÒ vÊn ®Ò tæ chøc vµ ho¹t ®éng

cña Quèc héi hiÖn nay

a) Thµnh tùu

255



Trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc héi trong nh÷ng

n¨m qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu sau:

- Quèc héi ®· thùc hiÖn ®îc viÖc x©y dùng ch¬ng tr×nh,

kÕ ho¹ch x©y dùng ban hµnh LuËt, Ph¸p lÖnh hµng n¨m.

- ViÖc tæ chøc häp thêng kú theo quy ®Þnh mçi n¨m 2 kú

®îc thùc hiÖn dÇy ®ñ. T¹i çc kú häp ®· thùc hiÖn viÖc chÊt

vÊn çc thµnh viªn ChÝnh phñ víi tÝnh thùc chÊt dÇn ®îc n©ng

cao, çc ®¹i biÓu ®· thÓ hiÖn tinh thÇn tÝch cùc trong viÖc

th¶o luËn, ®ãng gãp ý kiÕn t¹i tæ vµ t¹i héi trêng, còng nh viÖc

cÈn träng khi bÊm nót th«ng qua çc v¨n b¶n cña Quèc héi.

- Quèc héi ®· ban hµnh ®îc kho¶ng 100 ®¹o luËt, ®iÒu

chØnh ®îc nh÷ng lÜnh vùc quan träng cña ®êi sèng, tõng bíc

cã sù phï hîp gi÷a luËt ph¸p cña ViÖt Nam víi luËt ph¸p quèc tÕ,

th«ng lÖ quèc tÕ, ®ång thêi còng ®ang tõng bíc cã nh÷ng thay

®æi tÝch cùc phôc vô cho yªu cÇu cña héi nhËp quèc tÕ trªn

çc lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi.

- Quèc héi ®· bíc ®Çu quan t©m tíi viÖc gi¸m s¸t cña Quèchéi. HiÖn nay viÖc gi¸m s¸t ®îc thùc hiÖn qua nhiÒu h×nh thøc

nhng chñ yÕu lµ gi¸m s¸t qua viÖc xÐt b¸o ço vµ chÊt vÊn ®èi

víi çc c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng.

- Quèc héi ®· thùc hiÖn thÈm quyÒn cña m×nh trong viÖc

quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng gãp phÇn vµo sù ph¸t

triÓn cña ®êi sèng x· héi, nh: quyÕt ®Þnh ®Çu t x©y dùng l¹i

®êng mßn Hå ChÝ Minh, ®Çu t x©y dùng thñy ®iÖn S¬n La,

®Çu t x©y dùng ®êng d©y t¶i ®iÖn 500 KV B¾c - Nam…

b) H¹n chÕ

256



Bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®· ®¹t ®îc, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña

Quèc héi cßn cã mét sè ®iÓm h¹n chÕ sau:

- Cha thùc hiÖn ®îc çc kÕ ho¹ch x©y dùng, ban hµnh LuËt,

Ph¸p lÖnh. Hµng n¨m Quèc héi cã th«ng qua kÕ ho¹ch x©y

dùng vµ ban hµnh v¨n b¶n, tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch

®ã míi chØ ®¹t kho¶ng 60 -70%. NhiÒu v¨n b¶n ®· ®îc lªn kÕ

ho¹ch nhng kh«ng x©y dùng ®îc hoÆc kh«ng th«ng qua ®îc.

H¹n chÕ nµy b¾t nguån tõ mét sè nguyªn nh©n nh: (1) Quèc

héi chØ thùc hiÖn viÖc häp thêng kú, cha thùc hiÖn viÖc häp

thêng xuyªn nªn thêi gian häp ®Ó th¶o luËn vµ th«ng qua çc

®¹o luËt cña Quèc héi kh«ng nhiÒu. Çc ®¹i biÓu chuyªn tr¸ch

chiÕm tû lÖ thÊp trong sè çc ñy ban cña Quèc héi nªn chÊt lîng

cña viÖc thÈm tra cha tèt, còng nh ®Ò xuÊt ch¬ng tr×nh x©y

dùng LuËt, Ph¸p lÖnh vît qu¸ kh¶ n¨ng thùc tÕ; (2) C¬ chÕ th¶o

luËn t¹i héi trêng cha hiÖu qu¶, nhiÒu khi kh«ng tËp trung vµo

nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m, l¹i tranh luËn vÒ c©u ch÷ lµm mÊt

nhiÒu thêi gian cña Quèc héi lµm cho sè lîng çc van b¶n ®îcth«ng qua kh«ng nhiÒu; (3) Çc dù ¸n luËt, Ph¸p lÖnh hiÖn nay

chñ yÕu do ChÝnh phñ thùc hiÖn. Trong khi Êy, ChÝnh phñ lµ

c¬ quan hµnh ph¸p còng ®ang qu¸ t¶i v× c«ng viÖc, thêi gian

dµnh cho so¹n th¶o kh«ng nhiÒu. §iÒu nµy lµm cho sè lîng dù ¸n

®Ò xuÊt kh«ng nhiÒu hoÆc kÐo dµi tiÕn ®é.

- ChÊt lîng çc v¨n b¶n cña Quèc héi ban hµnh cha cao vµ bÞthay ®æi thêng xuyªn. Çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt míi chØ

dõng l¹i ë møc nguyªn t¾c, thiÕu cô thÓ, khã thùc hiÖn. Trong

khi ®ã, thÈm quyÒn gi¶i thÝch HiÕn ph¸p, luËt, ph¸p lÖnh cña

ñy ban thêng vô Quèc héi Ýt ®îc thùc hiÖn, çc v¨n b¶n híng

257



dÉn cña ChÝnh phñ vµ çc Bé cßn chËm, cã khi m©u thuÉn,

chång chÐo.

- ViÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña Quèc héi

cßn bÞ h¹n chÕ, quyÕt trªn c¬ së ®a sè lµ kh«ng biÕt, kh«ng

hiÓu râ vÊn ®Ò, sè hiÓu vµ n¾m râ vÊn ®Ò Ýt. Bëi lÏ çc ®¹i

biÓu Quèc héi thuéc çc thµnh phÇn, c¬ cÊu, lÜnh vùc ®a d¹ng

kh¸c nhau. Kh«ng nh÷ng thÕ, t×nh h×nh thiÕu th«ng tin, thèng

kª, kiÓm to¸n, ph¬ng tiÖn lµm viÖc vµ th«ng tin liªn l¹c kh«ng

®Çy ®ñ dÉn ®Õn viÖc quyÕt ®Þnh cña Quèc héi khã chÝnh

x¸c, chØ dùa chñ yÕu vµo thuyÕt tr×nh cña ChÝnh phñ, vµo

thÈm tra cña çc ñy ban cña Quèc héi.

- ViÖc gi¸m s¸t cña Quèc héi míi chØ dõng l¹i ë viÖc xÐt b¸o

ço c«ng t¸c vµ chÊt vÊn t¹i héi trêng. Tuy nhiªn, chØ cã kho¶ng

20%- 25% sè §¹i biÓu Quèc héi sö dông quyÒn nµy, cã nhiÒu §¹i

biÓu suèt c¶ nhiÖm kú kh«ng chÊt vÊn lÇn nµo. Gi¸m s¸t b»ng

çc §oµn gi¸m s¸t vµ çc §¹i biÓu Quèc héi cha ®îc thùc hiÖn

tèt. Sè lÇn gÆp cö tri cña ®¹i biÓu Ýt, mµ chñ yÕu ®îc gÆp

nh÷ng cö tri ®îc lùa chän s½n.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh Quèc héi

Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Hoàn thiện quy

chế bầu cử nhằm nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội; tăng hợp lí số lượngđại biểu Quốc hội chuyên trách, phát huy tốt vai trò của đại biểu Quốc hội và

đoàn đại biểu Quốc hội, cải tiến hoạt động chất vấn của đại biểu Quốc hội theo

hướng nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác giám sát. Tổ chức lại một

số uỷ ban của Quốc hội; nâng cao vai trò và chất lượng hoạt động của Hội

đồng Dân tộc và các uỷ ban của Quốc hội. Đổi mới hơn nữa quy trình xây

258



dựng luật, giảm mạnh việc ban hành pháp lệnh. Thực hiện tốt hơn nhiệm vụ

quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao

của Quốc hội.

Đẩy nhanh tiến độ xây dựng và nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật, đáp ứng yêu cầu quản lí nhà nước; khắc phục nhanh tình trạng ban

hành luật khung, hạn chế tối đa luật phải chờ văn bản hướng dẫn thi hành.

Khắc phục tình trạng ban hành luật với những vấn đề chưa đủ rõ và khó hướng

dẫn thực hiện. Tính thống nhất của hệ thống pháp luật phải được đề cao, phải

được bảo đảm chấp hành nghiêm chỉnh trong thực tiễn của đời sống xã hội và

thông qua hoạt động lập pháp và giám sát của Quốc hội.

Các văn bản pháp luật ban hành phải quán triệt tinh thần đẩy mạnh cải

cách hành chính; quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, thẩm quyền

của các cơ quan trong bộ máy nhà nước; hạn chế tối đa việc quy định về tổ

chức bộ máy ngay trong các luật chuyên ngành và quy định thủ tục hành chính

phức tạp, gây phiền hà ngay trong các thể chế pháp luật.

Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, Hộiđồng Dân tộc, các uỷ ban của Quốc hội với Chính phủ theo hướng thiết thực,

hiệu quả; xác định rõ cơ chế giám sát của Quốc hội đối với Chính phủ, các bộ,

cơ quan ngang bộ.

259



Ch¬ng 13

Chñ tÞch níc

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña chñ tÞch níc

1. VÞ trÝ ph¸p lý cña Chñ tÞch níc

ThiÕt chÕ Chñ tÞch níc ë níc ta cã nh÷ng thay ®æi nhÊt

®Þnh qua c¸c thêi kú theo c¸c HiÕn ph¸p. HiÕn ph¸p n¨m 1946

quy ®Þnh Chñ tÞch níc cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trong bé m¸y

nhµ níc: Chñ tÞch níc võa lµ ngêi ®øng ®Çu Nhµ níc (nguyªn

thñ quèc gia) võa lµ ngêi ®øng ®Çu ChÝnh phñ (c¬ quan hµnh

ph¸p). §Õn HiÕn ph¸p n¨m 1959 th× Chñ tÞch níc lµ ngêi thay

mÆt Nhµ níc vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i mµ kh«ng ®øng ®Çu

ChÝnh phñ n÷a. HiÕn ph¸p n¨m 1980 quy ®Þnh Chñ tÞch níc lµ

Chñ tÞch tËp thÓ - Héi ®ång nhµ níc - võa lµ nguyªn thñ tËp thÓ

cña Nhµ níc võa lµ c¬ quan thêng trùc cña Quèc héi.

§iÒu 101 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: “Chñ tÞch níc lµ

ngêi ®øng ®Çu Nhµ níc, thay mÆt níc Céng hoµ x· héi chñ

nghÜa ViÖt Nam vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i”.

2. Chøc n¨ng cña Chñ tÞch níc

Chñ tÞch níc cã chøc n¨ng thay mÆt níc CHXHCN ViÖt Nam

vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i.

260



VÒ ®èi néi, chñ tÞch níc cã quyÒn c«ng bè HiÕn ph¸p,

LuËt, Ph¸p lÖnh; thèng lÜnh çc lùc lîng vò trang nh©n d©n vµ

gi÷ chøc vô Chñ tÞch Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh; bæ

nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch chøc çc chøc vô cao cÊp cña Nhµ n-

íc; c«ng bè quyÕt ®Þnh tuyªn bè t×nh tr¹ng chiÕn tranh, t×nh

tr¹ng khÈn cÊp.v.v...

VÒ ®èi ngo¹i, Chñ tÞch níc cã quyÒn cö, triÖu håi ®¹i sø

®Æc mÖnh toµn quyÒn cña ViÖt Nam; tiÕp nhËn ®¹i sø ®Æc

mÖnh toµn quyÒn cña níc ngoµi, nh©n danh Nhµ níc ký kÕt

®iÒu íc quèc tÕ; quyÕt ®Þnh cho nhËp quèc tÞch ViÖt Nam,

cho th«i quèc tÞch ViÖt Nam hoÆc tíc quèc tÞch ViÖt Nam.

II. ThÈm quyÒn cña chñ tÞch níc

ThÈm quyÒn cña chñ tÞch níc ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 103

HiÕn ph¸p 1992, ®îc söa ®æi bæ sung n¨m 2001, gåm:

1- Công bố Hiến pháp, luật, pháp lệnh;

2- Thống lĩnh các lực lượng vũ trang nhân dân và giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng

quốc phòng và an ninh;

3- Đề nghị Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Phó Chủ tịch nước, Thủ tướng

Chính phủ, Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân

dân tối cao;

4- Căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội hoặc của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, bổ

nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác

của Chính phủ;

"4- Căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó

Thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ;"

261



5- Căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội hoặc của Uỷ ban thường vụ Quốc hội,

công bố quyết định tuyên bố tình trạng chiến tranh, công bố quyết định đại xá;

6- Căn cứ vào nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, ra lệnh tổng động

viên hoặc động viên cục bộ; ban bố tình trạng khẩn cấp trong cả nước hoặc ở từng địa phương;

"6- Căn cứ vào nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội, ra lệnh tổng động

viên hoặc động viên cục bộ, công bố tình trạng khẩn cấp; trong trường hợp Uỷ

ban thường vụ Quốc hội không thể họp được, ban bố tình trạng khẩn cấp trong cả

nước hoặc ở từng địa phương;"

7- Đề nghị Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét lại pháp lệnh, nghị quyết của Uỷ

ban thường vụ Quốc hội về các vấn đề quy định tại điểm 8 và điểm 9, Điều 91

trong thời hạn mười ngày kể từ ngày pháp lệnh hoặc nghị quyết được thông qua;

nếu pháp lệnh, nghị quyết đó vẫn được Uỷ ban thường vụ Quốc hội biểu quyết

tán thành mà Chủ tịch nước vẫn không nhất trí, thì Chủ tịch nước trình Quốc hội

quyết định tại kỳ họp gần nhất;

"7- Đề nghị Uỷ ban thường vụ Quốc hội xem xét lại pháp lệnh trong thời hạn

mười ngày kể từ ngày pháp lệnh được thông qua; nếu pháp lệnh đó vẫn được Uỷ

ban thường vụ Quốc hội biểu quyết tán thành mà Chủ tịch nước vẫn không nhất

trí, thì Chủ tịch nước trình Quốc hội quyết định tại kỳ họp gần nhất;"

8- Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Chánh án, Thẩm phán Toà án nhân dân

tối cao, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao;

9- Quyết định phong hàm, cấp sĩ quan cấp cao trong các lực lượng vũ trang nhân

dân, hàm, cấp ngoại giao và những hàm cấp Nhà nước khác; quyết định tặng

thưởng huân chương, huy chương và danh hiệu vinh dự Nhà nước;

262



phßng vµ an ninh gåm Chñ tÞch, Phã Chñ tÞch vµ çc Uû viªn.

Thµnh viªn Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh kh«ng thiÕt lµ ®¹i

biÓu Quèc héi. Chñ tÞch níc thèng lÜnh çc lùc lîng vò trang

nh©n d©n vµ gi÷ chøc Chñ tÞch Héi ®ång quèc phßng vµ an

ninh. Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh cã nhiÖm vô ®éng viªn

mäi lùc lîng vµ kh¶ n¨ng cña níc nhµ ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc. Trong

trêng hîp cã chiÕn tranh, Quèc héi cã thÓ giao cho Héi ®ång

quèc phßng vµ an ninh nh÷ng thÈm quyÒn ®Æc biÖt.

IV. Mèi quan hÖ gi÷a chñ tÞch níc víi çc c¬ quan

nhµ níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi Quèc héi

Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm chøc danh Chñ tÞch

níc, quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Chñ tÞch níc, quy

®Þnh nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Chñ tÞch níc. Quèc héi gi¸m s¸t

ho¹t ®éng cña Chñ tÞch níc th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t

®éng cña Chñ tÞch níc. B·i bá v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc tr¸i víi

HiÕn ph¸p, LuËt vµ nghÞ quyÕt cña Quèc héi. B·i bá ®iÒu íc

quèc tÕ do Chñ tÞch níc trùc tiÕp ký. Quèc héi cã thÓ tiÕn hµnh

bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi chñ tÞch níc, nÕu kh«ng ®îc qu¸

b¸n tÝn nhiÖm sÏ bÞ b·i nhiÖm.

Chñ tÞch níc cã quyÒn tr×nh çc dù ¸n luËt tríc Quèc héi,

yªu cÇu UBTVQH triÖu tËp Quèc héi häp bÊt thêng, ®Ò nghÞ

xem xÐt l¹i çc Ph¸p lÖnh cña UBTVQH, nÕu UBTVQH vÊn biÓu

quyÕt th«ng qua th× cã quyÒn tr×nh lªn kú häp Quèc héi gÇn

nhÊt ®Ó Quèc héi quyÕt ®Þnh, tham dù çc phiªn häp cña

Quèc héi vµ UBTVQH. Çc v¨n b¶n cña Quèc héi vµ UBTVQH chØ

264



cã hiÖu lùc sau khi Chñ tÞch níc ban hµnh LÖnh c«ng bè. §Ò

nghÞ ®Ó Quèc héi bÇu mét sè chøc danh quan träng: Phã chñ

tÞch níc, Thñ tíng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n TAND tèi cao, ViÖn trëng

VKSND tèi cao.

2. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi ChÝnh phñ

Chñ tÞch níc ®Ò nghÞ Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm, b·i

nhiÖm Thñ tíng ChÝnh phñ. C¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc

héi, Chñ tÞch níc ra quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch

chøc Phã Thñ tíng ChÝnh phñ, Bé trëng, Thñ trëng cã quan

ngang Bé. Chñ tÞch níc cã quyÒn tham dù çc phiªn häp cñaChÝnh phñ nÕu xÐt thÊy cÇn thiÕt. Chñ tÞch níc ®îc nhËn çc

b¶n b¸o ço cña ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ. Chñ tÞch níc

cã thÓ tham gia cuéc häp cña ñy ban Thêng vô Quèc héi, Quèc

héi ®Ó chÊt vÊn ChÝnh phñ.

ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt, cã

nhiÖm vô tæ chøc thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. V×vËy, viÖc thùc hiÖn cña ChÝnh phñ ¶nh hëng tèi hiÖu qu¶ thùc

thi çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. Çc nh©n viªn lµm viÖc trong

c¬ quan Chñ tÞch níc còng ®Òu lµ çn bé, c«ng chøc nhµ níc,

chÞu sù qu¶n lý cña Bé néi vô thuéc ChÝnh phñ. ChÊt lîng cña

nh÷ng ngêi nµy phô thuéc vµo chÊt lîng ®µo t¹o, båi dìng cña

bªn c¬ quan hµnh ph¸p. ChÝnh phñ cßn lËp dù to¸n ng©n s¸ch

nhµ níc, trong ®ã cã dù kiÕn ph©n bæ ng©n s¸ch cho c¬ quan

Chñ tÞch níc. ViÖc ®îc tÝnh to¸n ph©n bæ nhiÒu hay Ýt ng©n

s¸ch ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Chñ tÞch

níc.

265



3. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi Tßa ¸n nh©n

d©n tèi cao


nhiÖm Ch¸nh ¸n TAND tèi cao. Chñ tÞch níc bæ nhiÖm, miÔnnhiÖm, çch chøc Phã ch¸nh ¸n TAND tèi cao, thÈm ph¸n TAND

tèi cao. Chñ tÞch níc ra quyÕt ®Þnh ®Æc x¸ ®èi víi çc bÞ ço

sau khi ®· ®îc xÐt xö vµ b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt. NhiÒu tr-

êng hîp, mÊt rÊt nhiÒu c«ng søc ®Ó xÐt xö vµ tuyªn h×nh ph¹t

®èi víi bÞ ço, nhng vÒ nguyªn t¾c Chñ tÞch níc cã thÓ ký lÖnh

®Æc x¸. Chñ tÞch níc ®îc nhËn b¸o ço c«ng t¸c cña TAND tèi

cao khi Quèc héi kh«ng häp.

Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ nguyªn t¾c cã thÓ tiÕn hµnh

xÐt xö ®èi víi Chñ tÞch níc nÕu ph¹m téi.

4. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n tèi cao


nhiÖm ViÖn trëng VKSND tèi cao. Chñ tÞch níc bæ nhiÖm, miÔn

nhiÖm, çch chøc Phã ViÖn trëng VKSND tèi cao, kiÓm s¸t viªn

VKSND tèi cao. Chñ tÞch níc cã quyÒn ®Æc x¸ ®èi víi ph¹m

nh©n.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, vÒ nguyªn t¾c lµ c¬

quan gi÷ quyÒn c«ng tè, cã quyÒn khëi tè ®èi víi hµnh vi ph¹m

téi cña Chñ tÞch níc nÕu cã.

5. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi Héi ®ång nh©n

d©n çc cÊp

266



Khi Quèc héi kh«ng häp, Chñ tÞch níc ®îc quyÒn ban hµnh

t×nh tr¹ng khÈn cÊp ë çc ®Þa ph¬ng. Héi ®ång nh©n d©n, lµ

c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm

triÓn khai çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc trªn ph¹m vi ®Þa bµn

cña m×nh. Çc v¨n b¶n cña H§ND kh«ng ®îc tr¸i víi v¨n b¶n cña

Chñ tÞch níc.

6. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi ñy ban nh©n

d©n çc cÊp

Khi Quèc héi kh«ng häp, Chñ tÞch níc cã quyÒn ban bè

t×nh tr¹ng khÈn cÊp ë çc ®Þa ph¬ng. ñy ban nh©n d©n lµ c¬

quan hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc

hiÖn çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. HiÖu qu¶ thùc hiÖn cña ñy

ban nh©n d©n ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ thùc thi v¨n

b¶n cña Chñ tÞch níc ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn.

7. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi Tßa ¸n nh©n

d©n ®Þa ph¬ng

Chñ tÞch níc cã quyÒn ®Æc x¸ ®èi víi çc ph¹m nh©n. Tßa

¸n nh©n d©n,vÒ nguyªn t¾c cã quyÒn xÐt xö ®èi víi hµnh vi

ph¹m téi cña Chñ tÞch níc.

8. Mèi quan hÖ cña Chñ tÞch níc víi ViÖn kiÓm s¸t


Chñ tÞch níc cã quyÒn ®Æc x¸ ®èi víi çc ph¹m nh©n.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n, vÒ nguyªn t¾c, cã quyÒn khëi tè

hµnh vi ph¹m téi cña Chñ tÞch níc nÕu cã.

267



V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh chñ

tÞch níc


cña Chñ tÞch níc hiÖn nayVíi vÞ trÝ, chøc n¨ng nh hiÖn nay, Chñ tÞch níc ho¹t ®éng

chñ yÕu mang tÝnh chÊt tîng trng vµ ®¹i diÖn. Víi vÞ trÝ, chøc

n¨ng nµy, Chñ tÞch níc ®· hoµn thµnh tèt çc nhiÖm vô cña

m×nh. Bªn c¹nh ®ã, Chñ tÞch níc cßn lµ çn bé cao cÊp trong

tæ chøc §¶ng, nhiÒu khi trong ho¹t ®éng, vÞ trÝ nµy cßn mang

nhiÒu quyÒn lùc h¬n so víi vÞ trÝ trong bé m¸y nhµ níc. V×vËy, Chñ tÞch níc còng cã nhiÒu chØ ®¹o trong çc chuyÕn ®i

th¨m ®Þa bµn, c¬ së.

Trong vai trß ®¹i diÖn nhµ níc vÒ ®èi ngo¹i, thÈm quyÒn cña

Chñ tÞch níc - lµ nguyªn thñ quèc gia kh«ng nhiÒu, nªn nhiÒu

khi quyÒn quyÕt ®Þnh trong quan hÖ ®èi ngo¹i bÞ h¹n chÕ so

víi nguyªn thñ quèc gia çc níc kh¸c.VÒ vÞ trÝ cña Chñ tÞch níc ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p

1992, “Chñ tÞch níc lµ ngêi ®øng ®Çu nhµ níc….”. Nh vËy, cÇn

thÊy ®îc Chñ tÞch níc lµ mét chøc danh trong bé m¸y nhµ níc,

kh«ng ph¶i lµ mét c¬ quan nhµ níc. VÞ trÝ nµy cã vai trß quan

träng trong viÖc g¾n kÕt gi÷a lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p ë

trong bé m¸y nhµ níc ta. NÕu trong HiÕn ph¸p 1946, 1959 ChñtÞch níc cã vai trß nghiªng vÒ phÝa c¬ quan hµnh ph¸p ChÝnh

phñ, th× HiÕn ph¸p 1980, 1992 Chñ tÞch níc l¹i cã vai trß

nghiªng nhiÒu vÒ phÝa c¬ quan quyÒn lùc Quèc héi.

268



2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh Chñ tÞch

níc

Tõ vÞ trÝ cña Chñ tÞch níc lµ ngêi ®øng ®Çu nhµ níc, ngêi

®¹i diÖn cho nhµ níc vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cho thÊy viÖc thùchiÖn chøc n¨ng ®¹i diÖn cña Chñ tÞch níc lµ thêng xuyªn liªn

tôc trong c¶ n¨m vµ c¶ nhiÖm kú. V× vËy, cÇn t¨ng cêng cho

Chñ tÞch níc nh÷ng quyÒn h¹n mang tÝnh thêng xuyªn, liªn tôc

g¾n liÒn víi nh÷ng viÖc ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. §Æc biÖt, cÇn

t¨ng cêng mèi quan hÖ gi÷a Chñ tÞch níc víi ChÝnh phñ. Chñ

tÞch níc lµ ngêi ®¹i diÖn vÒ ®èi néi chø kh«ng ph¶i Thñ tíng

ChÝnh phñ, v× thÕ, nh÷ng khen thëng, ®éng viªn khÝch lÖ cña

Chñ tÞch níc ®èi víi nh÷ng vô viÖc cô thÓ mét c¸ch nhanh

chãng, kÞp thêi sÏ mang tÝnh long träng vµ cã ý nghÜa h¬n.

HiÖn nay, nh÷ng viÖc nh thÕ nµy, chØ cã Thñ tíng, Bé trëng

thùc hiÖn.

Chñ tÞch níc víi vÞ trÝ nh hiÖn nay, mang nhiÒu tÝnh d¹i

diÖn, Ýt thùc quyÒn. §Ó thùc hiÖn tèt vai trß ngêi ®øng ®Çu

nhµ níc, ®¹i diÖn vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i th× cÇn ph¶i trao thªm

quyÒn lùc Chñ tÞch níc hoÆc ®Ó Chñ tÞch níc kiªm chøc vô

Tæng bÝ th, cã nh thÕ vÞ thÕ cña chñ tÞch níc míi ®îc n©ng

cao, ®óng lµ ngêi ®øng ®Çu nhµ níc.

269



Ch¬ng 14

ChÝnh phñ

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña chÝnh phñ

Theo HiÕn ph¸p n¨m 1992, “ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp

hµnh cña Quèc héi, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña

níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam” (§iÒu 109).

Lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, ChÝnh phñ do Quèc

héi thµnh lËp, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi vµ b¸o c¸o c«ng

t¸c víi Quèc héi, Uû ban thêng vô Quèc héi, Chñ tÞch níc; Tæ

chøc thùc hiÖn HiÕn ph¸p, LuËt, nghÞ quyÕt cña Quèc héi, Ph¸p

lÖnh, NghÞ quyÕt cña Uû ban thêng vô Quèc héi.

Lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt, ChÝnh phñ thèng

nhÊt qu¶n lý viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ,

v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng, an ninh vµ ®èi ngo¹i cña Nhµ níc;

b¶o ®¶m hiÖu lùc bé m¸y nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn c¬ së; b¶o

®¶m viÖc t«n träng vµ chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; ph¸t

huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng

vµ b¶o vÖ Tæ quèc, b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng

vËt chÊt vµ v¨n hãa cña nh©n d©n.

II. ThÈm quyÒn cña chÝnh phñ

270



ThÈm quyÒn cña ChÝnh phñ ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 112

HiÕn ph¸p 1992, ®îc söa ®æi bæ sung n¨m 2001, gåm:

1- Lãnh đạo công tác của các Bộ, các cơ quan ngang Bộ và các cơ quan thuộc

Chính phủ, Uỷ ban nhân dân các cấp, xây dựng và kiện toàn hệ thống thống nhất

bộ máy hành chính Nhà nước từ trung ương đến cơ sở; hướng dẫn, kiểm tra Hội

đồng nhân dân thực hiện các văn bản của cơ quan Nhà nước cấp trên; tạo điều

kiện để Hội đồng nhân dân thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn theo luật định; đào

tạo, bồi dưỡng, sắp xếp và sử dụng đội ngũ viên chức Nhà nước;

2- Bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật trong các cơ quan Nhà nước, tổ

chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang và công dân; tổ chức và lãnh đạocông tác tuyên truyền, giáo dục Hiến pháp và pháp luật trong nhân dân;

3- Trình dự án luật, pháp lệnh và các dự án khác trước Quốc hội và Uỷ ban

thường vụ Quốc hội;

4- Thống nhất quản lý việc xây dựng, phát triển nền kinh tế quốc dân; thực hiện

chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia; quản lý và bảo đảm sử dụng có hiệu quả tài

sản thuộc sở hữu toàn dân; phát triển văn hoá, giáo dục, y tế, khoa học và công

nghệ, thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách Nhà nước;

5- Thi hành những biện pháp bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân,

tạo điều kiện cho công dân sử dụng quyền và làm tròn nghĩa vụ của mình, bảo vệ

tài sản, lợi ích của Nhà nước và của xã hội; bảo vệ môi trường;

6- Củng cố và tăng cường nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân; bảo đảman ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội; xây dựng các lực lượng vũ trang nhân

dân; thi hành lệnh động viên, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và mọi biện pháp

cần thiết khác để bảo vệ đất nước;

271



7- Tổ chức và lãnh đạo công tác kiểm kê, thống kê của Nhà nước; công tác thanh

tra và kiểm tra Nhà nước, chống quan liêu, tham nhũng trong bộ máy Nhà nước;

công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân;

8- Thống nhất quản lý công tác đối ngoại của Nhà nước; ký kết, tham gia, phêduyệt điều ước quốc tế nhân danh Chính phủ; chỉ đạo việc thực hiện các điều

ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia; bảo

vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích chính đáng của tổ chức và công dân Việt Nam ở

nước ngoài;

"8- Thống nhất quản lý công tác đối ngoại; đàm phán, ký kết điều ước quốc tế

nhân danh Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trừ trường hợp quyđịnh tại điểm 10 Điều 103; đàm phán, ký, phê duyệt, gia nhập điều ước quốc tế

nhân danh Chính phủ; chỉ đạo việc thực hiện các điều ước quốc tế mà Cộng hoà

xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc gia nhập; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi

ích chính đáng của tổ chức và công dân Việt Nam ở nước ngoài;"

9- Thực hiện chính sách xã hội, chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo;

10- Quyết định việc điều chỉnh địa giới các đơn vị hành chính dưới cấp tỉnh,

thành phố trực thuộc trung ương;

11- Phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể nhân dân trong khi

thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình; tạo điều kiện để các tổ chức đó hoạt

động có hiệu quả.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña chÝnh phñ

ChÝnh phñ do Quèc héi lËp ra víi nhiÖm kú theo nhiÖm kú

cña Quèc héi. ChÝnh phñ gåm cã: Thñ tíng ChÝnh phñ, c¸c Phã

Thñ tíng, c¸c Bé trëng vµ Thñ trëng c¬ quan ngang Bé.

272



Thñ tíng lµ ngêi ®øng ®Çu ChÝnh phñ, do Quèc héi bÇu

trong sè ®¹i biÓu Quèc héi, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi, Uû

ban thêng vô Quèc héi vµ Chñ tÞch níc. Phã Thñ tíng gióp Thñ t-

íng lµm nhiÖm vô theo sù ph©n c«ng cña Thñ tíng. ThÈm quyÒn

cña Thñ tíng ChÝnh phñ ®îc quy ®Þnh T¹i ®iÒu 114 HiÕn ph¸p

n¨m 1992 (®· ®îc söa ®æi bæ sung):

1- Lãnh đạo công tác của Chính phủ, các thành viên Chính phủ, Uỷ ban nhân dân

các cấp; chủ toạ các phiên họp của Chính phủ;

2- Đề nghị Quốc hội thành lập hoặc bãi bỏ các Bộ và các cơ quan ngang Bộ;

trình Quốc hội và trong thời gian Quốc hội không họp, trình Uỷ ban thường vụQuốc hội phê chuẩn đề nghị về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó Thủ

tướng, Bộ trưởng, các thành viên khác của Chính phủ;

"2- Đề nghị Quốc hội thành lập hoặc bãi bỏ các bộ và các cơ quan ngang bộ;

trình Quốc hội phê chuẩn đề nghị về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó

Thủ tướng, Bộ trưởng, các thành viên khác của Chính phủ;"

3- Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các Thứ trưởng và chức vụ tương đương;

phê chuẩn việc bầu cử; miễn nhiệm, điều động, cách chức Chủ tịch, các Phó Chủ

tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;

4- Đình chỉ việc thi hành hoặc bãi bỏ những quyết định, chỉ thị, thông tư của Bộ

trưởng, các thành viên khác của Chính phủ, quyết định, chỉ thị của Uỷ ban nhân

dân và Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trái với

Hiến pháp, luật và các văn bản của các cơ quan Nhà nước cấp trên;

5- Đình chỉ việc thi hành những nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành

phố trực thuộc trung ương trái với Hiến pháp, luật và các văn bản của các cơ

quan Nhà nước cấp trên, đồng thời đề nghị Uỷ ban thường vụ Quốc hội bãi bỏ;

273



6- Thực hiện chế độ báo cáo trước nhân dân qua các phương tiện thông tin đại

chúng về những vấn đề quan trọng mà Chính phủ phải giải quyết.

Bé trëng vµ Thñ trëng c¬ quan ngang Bé, lµ thµnh viªn cñaChÝnh phñ, ®ång thêi lµ ngêi ®øng ®Çu vµ l·nh ®¹o mét Bé,

c¬ quan ngang Bé, hoÆc phô tr¸ch mét sè c«ng t¸c cña ChÝnh

phñ; chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Thñ tíng, tríc Quèc héi vÒ qu¶n lý

nhµ níc ngµnh, lÜnh vùc trong ph¹m vi c¶ níc hoÆc vÒ c«ng t¸c

®îc giao phô tr¸ch. ThÈm quyÒn cña Bé trëng, Thñ trëng c¬

quan ngang Bé ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 LuËt Tæ chøc ChÝnh

phñ:

1. Trình Chính phủ chiến lược, quy hoạch phát triển, kế hoạch dài hạn, năm

năm và hàng năm, các công trình quan trọng của ngành, lĩnh vực; tổ chức và chỉ

đạo thực hiện khi được phê duyệt;

2. Chuẩn bị các dự án luật, pháp lệnh và các dự án khác theo sự phân công

của Chính phủ;3. Tổ chức và chỉ đạo thực hiện kế hoạch nghiên cứu khoa học, ứng dụng

tiến bộ khoa học, công nghệ.

Quyết định các tiêu chuẩn, quy trình, quy phạm và các định mức kinh tế -

kỹ thuật của ngành thuộc thẩm quyền;

4. Trình Chính phủ việc ký kết, gia nhập, phê duyệt các điều ước quốc tế

thuộc ngành, lĩnh vực; tổ chức và chỉ đạo thực hiện kế hoạch hợp tác quốc tế,

điều ước quốc tế theo quy định của Chính phủ;

274



5. Tổ chức bộ máy quản lý ngành, lĩnh vực theo quy định của Chính phủ;

trình Chính phủ quyết định phân cấp nhiệm vụ quản lý nhà nước cho Uỷ ban

nhân dân địa phương về nội dung quản lý ngành, lĩnh vực.

Đề nghị Thủ tướng bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thứ trưởng và chứcvụ tương đương.

Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Vụ trưởng, Phó Vụ trưởng và các chức

vụ tương đương; tổ chức thực hiện công tác đào tạo, tuyển dụng, sử dụng, chế độ

tiền lương, khen thưởng, kỷ luật, nghỉ hưu và các chế độ khác đối với cán bộ,

công chức, viên chức thuộc phạm vi quản lý của mình;

6. Quản lý nhà nước các tổ chức sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước thuộc

ngành, lĩnh vực, bảo đảm quyền tự chủ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của

các cơ sở theo quy định của pháp luật; bảo đảm sử dụng có hiệu quả tài sản

thuộc sở hữu toàn dân do ngành, lĩnh vực mình phụ trách; thực hiện nhiệm vụ,

quyền hạn cụ thể thuộc quyền đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước tại

doanh nghiệp có vốn nhà nước theo quy định của pháp luật;

7. Quản lý nhà nước các tổ chức kinh tế, sự nghiệp và hoạt động của các

hội, tổ chức phi Chính phủ thuộc ngành, lĩnh vực;

8. Quản lý và tổ chức thực hiện ngân sách được phân bổ;

9. Trình bày trước Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội báo cáo của bộ,

cơ quan ngang bộ theo yêu cầu của Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội; trả

lời chất vấn của đại biểu Quốc hội và kiến nghị của cử tri; gửi các văn bản quy

phạm pháp luật do mình ban hành đến Hội đồng dân tộc và các Uỷ ban của Quốc

hội theo lĩnh vực mà Hội đồng dân tộc, Uỷ ban phụ trách;

10. Tổ chức và chỉ đạo việc chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện

quan liêu, hách dịch, cửa quyền trong ngành, lĩnh vực mình phụ trách;

275



11. Thực hiện những nhiệm vụ khác do Thủ tướng uỷ nhiệm.

Nhiệm vụ và quyền hạn của Bộ trưởng phụ trách một số công tác do Chính

phủ quy định.

Thñ tíng ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi phª chuÈn ®Ò nghÞ vÒ

viÖc bæ nhiÖm Phã Thñ tíng, Bé trëng, Thñ trëng c¬ quan

ngang Bé.

C¬ cÊu tæ chøc cña ChÝnh phñ gåm cã Bé vµ çc c¬ quan

ngang Bé. Bé, c¬ quan ngang Bé do Quèc héi quyÕt ®Þnh

thµnh lËp hoÆc b·i bá theo ®Ò nghÞ cña Thñ tíng ChÝnh phñ.

Bé, c¬ quan ngang Bé lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ, thùc hiÖn

chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ngµnh, hoÆc lÜnh vùc c«ng

t¸c trong ph¹m vi c¶ níc; qu¶n lý nhµ níc çc dÞch vô c«ng thuéc

ngµnh, lÜnh vùc; thùc hiÖn ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña

Nhµ níc t¹i doanh nghiÖp cã vèn Nhµ níc theo quy ®Þnh cña

ph¸p luËt. Cã thÓ ph©n biÖt hai lo¹i Bé: Bé qu¶n lý ngµnh vµ Béqu¶n lý theo lÜnh vùc.

Bé qu¶n lý theo lÜnh vùc lµ çc Bé thùc hiÖn viÖc qu¶n lý

nhµ níc theo tõng lÜnh vùc réng cña x· héi nh tµi chÝnh, lao

®éng, ngo¹i giao, néi vô v.v. liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña çc

Bé, çc cÊp qu¶n lý nhµ níc.

Bé qu¶n lý ngµnh lµ çc Bé thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ níc

®èi víi çc ngµnh kinh tÕ - kü thuËt, v¨n ho¸, x· héi nh n«ng

nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, gi¸o dôc, v¨n ho¸ v.v.

Ngoµi Bé vµ c¬ quan ngang Bé lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ,

cßn cã çc c¬ quan thuéc ChÝnh phñ lµ c¬ quan do ChÝnh phñ

276



thµnh lËp, cã chøc n¨ng thùc hiÖn mét sè thÈm quyÒn qu¶n lý

nhµ níc vÒ ngµnh, lÜnh vùc; qu¶n lý nhµ níc c¸c dÞch vô c«ng

thuéc ngµnh, lÜnh vùc vµ thùc hiÖn mét sè thÈm quyÒn cô thÓ

vÒ ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña nhµ níc t¹i doanh nghiÖp

cã vèn nhµ níc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Mét sè c¬ quan

thuéc ChÝnh phñ ho¹t ®éng sù nghiÖp ®Ó phôc vô nhiÖm vô

qu¶n lý nhµ níc cña ChÝnh phñ hoÆc thùc hiÖn mét sè thÈm

quyÒn kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¬ quan thuéc ChÝnh

phñ kh«ng thuéc c¬ cÊu tæ chøc cña ChÝnh phñ.

Các Bộ : (1) Bộ Quốc phòng; (2) Bộ Công an; (3) Bộ Ngoại giao; (4) Bộ

Tư pháp; (5) Bộ Tài chính; (6) Bộ Công thương; (7) Bộ Lao động, Thương binh

và Xã hội; (8) Bộ Giao thông vận tải; (9) Bộ Xây dựng; (10) Bộ Thông tin và

Truyền thông; (11) Bộ Giáo dục và Đào tạo; (12)Bộ Nông nghiệp và Phát triển

nông thôn; (13) Bộ Kế hoạch và Đầu tư; (14) Bộ Nội vụ; (15) Bộ Y tế; (16) Bộ

Khoa học và Công nghệ; (17) Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; (18) Bộ Tài

nguyên và Môi trường;

Cơ quan ngang Bộ: (1) Thanh tra Chính phủ; (2) Ngân hàng Nhà nước

Việt Nam; (3) Uỷ ban Dân tộc; (4) Văn phòng Chính phủ

Các cơ quan thuộc Chính phủ: (1) Ban Quản lý Lăng Chủ tịch Hồ Chí

Minh ; (2) Bảo hiểm Xã hội Việt Nam; (3) Thông tấn xã Việt Nam; (4) Đài

Tiếng nói Việt Nam; (5) Đài Truyền hình Việt Nam; (6) Học viện Chính trị -

Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh; (7) Viện Khoa học và Công nghệ Việt

Nam; (8) Viện Khoa học Xã hội Việt Nam

IV. Mèi quan hÖ gi÷a ChÝnh phñ víi c¸c c¬ quan

nhµ níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi Quèc héi

277



Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp ChÝnh phñ vµ quy ®Þnh

nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quy

®Þnh nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cho çc c¬ quan nµy, quyÕt

®Þnh çc chøc danh quan träng trong çc c¬ quan nµy: BÇu

Thñ tíng trong sè çc ®¹i biÓu Quèc héi, phª chuÈn ®Ò nghÞ

cña Thñ tíng vÒ danh s¸ch çc thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ.

Gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ b»ng viÖc xÐt b¸o ço ho¹t

®éng cña ChÝnh phñ, thùc hiÖn viÖc chÊt vÊn. Quèc héi cßn

giao cho UBTVQH phô tr¸ch viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh

phñ. UBTV cã quyÒn b·i bá çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ tíng

nÕu tr¸i víi v¨n b¶n cña UBTVQH, ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ Quèc

héi b·i bá ®èi víi çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, Thñ tíng tr¸i víi v¨n

b¶n cña Quèc héi. ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc

héi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc ®îc giao.

ChÝnh phñ cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh tríc Quèc

héi vµ UBTVQH. Thñ tíng cã quyÒn ®Ò nghÞ UBTVQH triÖu tËp

Quèc héi häp bÊt thêng. ChÝnh phñ tæ chøc thùc hiÖn çc v¨nb¶n cña Quèc héi vµ UBTVQH. ChÝnh phñ cã sù ®éc lËp vÒ

nh©n viªn, ngoµi Thñ tíng çc thµnh viªn kh¸c kh«ng nhÊt thiÕt

lµ ®¹i biÓu Quèc héi, thµnh viªn cña UBTVQH kh«ng ®ång thêi

lµ thµnh viªn ChÝnh phñ.

2. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi Chñ tÞch níc


nhiÖm Thñ tíng ChÝnh phñ. C¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc

héi, Chñ tÞch níc ra quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch

chøc Phã Thñ tíng ChÝnh phñ, Bé trëng, Thñ trëng cã quan

ngang Bé. Chñ tÞch níc cã quyÒn tham dù çc phiªn häp cña

278



ChÝnh phñ nÕu xÐt thÊy cÇn thiÕt. Chñ tÞch níc ®îc nhËn çc

b¶n b¸o ço cña ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ. Chñ tÞch níc

cã thÓ tham gia cuéc häp cña ñy ban Thêng vô Quèc héi, Quèc

héi ®Ó chÊt vÊn ChÝnh phñ.

ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt, cã

nhiÖm vô tæ chøc thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. V×

vËy, viÖc thùc hiÖn cña ChÝnh phñ ¶nh hëng tèi hiÖu qu¶ thùc

thi çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. Çc nh©n viªn lµm viÖc trong

c¬ quan Chñ tÞch níc còng ®Òu lµ çn bé, c«ng chøc nhµ níc,

chÞu sù qu¶n lý cña Bé néi vô thuéc ChÝnh phñ. ChÊt lîng cña

nh÷ng ngêi nµy phô thuéc vµo chÊt lîng ®µo t¹o, båi dìng cña

bªn c¬ quan hµnh ph¸p. ChÝnh phñ cßn lËp dù to¸n ng©n s¸ch

nhµ níc, trong ®ã cã dù kiÕn ph©n bæ ng©n s¸ch cho c¬ quan

Chñ tÞch níc. ViÖc ®îc tÝnh to¸n ph©n bæ nhiÒu hay Ýt ng©n

s¸ch ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Chñ tÞch

níc.

3. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi Tßa ¸n nh©n

d©n

Kinh phÝ ho¹t ®éng cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vµ çc

tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng do Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao lËp

dù to¸n vµ ®Ò nghÞ ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh.

C«ng t¸c thi hµnh ¸n, ®µo t¹o, båi dìng, hç trî xÐt xö cña c¬quan hµnh ph¸p cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t

®éng xÐt xö cña Tßa ¸n nh©n d©n. ChÝnh phñ ban hµnh nhiÒu

NghÞ ®Þnh, lµ çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt quan träng ®Ó

lµm c¬ së cho Tßa ¸n tiÕn hµnh xÐt xö.

279



Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vµ çc tßa ¸n ®Þa ph¬ng, vÒ

nguyªn t¾c cã quyÒn xÐt xö hµnh vi vi ph¹m cña çc thµnh viªn

ChÝnh phñ.

4. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n

Kinh phÝ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng do ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n tèi cao lËp dù to¸n vµ ®Ò nghÞ ChÝnh phñ tr×nh

Quèc héi quyÕt ®Þnh. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n chØ thùc hiÖn

tèt quyÒn c«ng tè khi cã sù hç trî tèt cña çc c¬ quan ®iÒu tra

thuéc hÖ thèng hµnh ph¸p.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan gi÷ quyÒn c«ng tè,

vÒ nguyªn t¾c cã quyÒn truy tè çc thµnh viªn cña ChÝnh phñ.

5. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi Héi ®ång nh©n

d©n çc cÊp

ChÝnh phñ híng dÉn, kiÓm tra Héi ®ång nh©n d©n tØnh

thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ níc cÊp trªn. T¹o ®iÒu

kiÖn ®Ó Héi ®ång nh©n d©n tØnh thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn

h¹n theo luËt ®Þnh: (1) Göi cho Héi ®ång nh©n d©n tØnh çc

v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, gi¶i ®¸p th¾c m¾c; (2) Båi dìng ®¹i

biÓu Héi ®ång nh©n d©n vÒ kiÕn thøc qu¶n lý nhµ níc; (3) b¶o

®¶m c¬ së vËt chÊt, tµi chÝnh ®Ó Héi ®ång nh©n d©n ho¹t

®éng.

ChÝnh phñ cã quyÒn quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh ®Þa giíi çc

®¬n vÞ hµnh chÝnh díi cÊp tØnh. ViÖc ®iÒu chØnh ®Þa giíi

280



nµy ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ph¶i thµnh lËp Héi ®ång

nh©n d©n míi trªn çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh míi.

Thñ tíng ChÝnh phñ cã quyÒn ®×nh chØ thi hµnh NghÞ

quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n tØnh vµ ®Ò nghÞ ñy ban thêng

vô Quèc héi b·i bá.

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp, lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n-

íc ë ®Þa ph¬ng, cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng ®êng lèi ph¸t

triÓn, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña ®Þa ph¬ng.

HiÖu qu¶ çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ muèn thùc hiÖn tèt trªn

ph¹m vi ®Þa bµn, cÇn ph¶i ®îc sù ®ång t×nh, ñng hä cña çc

c¬ quan nµy.

6. Mèi quan hÖ cña ChÝnh phñ víi ñy ban nh©n

d©n çc cÊp

ChÝnh phñ vµ çc ñy ban nh©n d©n ®Òu thuéc hÖ thèng

çc c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc. V× vËy, chóng cã mèi liªn hÖ

chÆt chÏ víi nhau.

ChÝnh phñ cã quyÒn ®iÒu chØnh ®Þa giíi ®¬n vÞ hµnh

chÝnh díi cÊp tØnh. ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ tæ chøc çc c¬

quan chuyªn m«n thuéc ñy ban nh©n d©n ®Ó Héi ®ång nh©n

d©n quyÕt ®Þnh thµnh lËp çc c¬ quan chuyªn m«n nµy t¹i

®Þa ph¬ng m×nh. Thñ tíng l·nh ®¹o vµ quy ®Þnh chÕ ®é lµm

viÖc víi Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n tØnh. Thñ tíng phª chuÈn

viÖc bÇu cö çc thµnh viªn ñy ban nh©n d©n tØnh; miÔnnhiÖm, ®iÒu ®éng, çch chøc Chñ tÞch, Phã chñ tÞch ñy ban

nh©n d©n tØnh; phª chuÈn viÖc miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm çc

thµnh viªn kh¸c cña ñy ban nh©n d©n tØnh. Thñ tíng cã quyÒn

®×nh chØ, b·i bá QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña ñy ban nh©n d©n

281



tØnh nÕu tr¸i HiÕn ph¸p, luËt vµ v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ níc

cÊp trªn.

ñy ban nh©n d©n çc cÊp lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc

ë ®Þa ph¬ng, cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc triÓn khai çc v¨n b¶n

cña ChÝnh phñ trªn ph¹m vi ®Þa bµn. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña

çc c¬ quan ®Þa ph¬ng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t

®éng cña ChÝnh phñ.

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh chÝnh

phñ


cña ChÝnh phñ hiÖn nay

a) ¦u ®iÓm

ChÝnh phñ ®· thµnh c«ng trong viÖc híng vµo néi lùc, kh¬i

dËy kh¶ n¨ng cña çc thµnh phÇn kinh tÕ. Gi÷ v÷ng æn ®Þnh

nÒn kinh tÕ vÜ m«, duy tr× møc t¨ng trëng nÒn kinh tÕ cao,

më réng ®èi ngo¹i, chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ.

b) Nhîc ®iÓm

VÞ trÝ ph¸p lý cña ChÝnh phñ cßn ®îc quy ®Þnh cha râ. Quy

®Þnh ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi lµ kh«ng

hîp lý, v× ChÝnh phñ cßn ph¶i chÊp hµnh c¶ Chñ tÞch níc. NÕu

quan niÖm chÊp hµnh nh vËy, th× Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao,

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao còng lµ c¬ quan chÊp hµnh

cña Quèc héi. HiÖn nay, cha cã quy ®Þnh râ, ChÝnh phñ thùc

hiÖn chøc n¨ng chÊp hµnh khi nµo vµ chøc n¨ng ®iÒu hµnh khi

nµo.

282



Tr¸ch nhiÖm ç nh©n vµ tr¸ch nhiÖm tËp thÓ trong ChÝnh

phñ cha râ. ChÝnh phñ vµ Thñ tíng ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm

tríc Quèc héi. Kh«ng râ, Thñ tíng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ vÊn ®Ò

g×, ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ vÊn ®Ò g×. HiÕn ph¸p

hiÖn nay còng quy ®Þnh c¶ ChÝnh phñ vµ Thñ tíng ®Òu cã

quyÒn l·nh ®¹o çc bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc

chÝnh phñ. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc kh«ng râ vÒ thÈm quyÒn,

kh«ng râ trong viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm khi cã sù l·nh ®¹o,

chØ ®¹o çc c¬ quan bªn díi kh«ng tèt. Bé trëng chÞu tr¸ch

nhiÖm tríc Quèc héi, Thñ tíng, lµ tæng chØ huy mét lÜnh vùc

nhng tÝnh chÞu tr¸ch nhiÖm l¹i kÐm. Kh«ng d¸m quyÕt ®o¸n,

hay ph¶i xin ý kiÕn chØ ®¹o. VÒ nguyªn t¾c, Bé trëng kh«ng

ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Phã thñ tíng. Nhng víi viÖc ph©n

c«ng m¶ng phô tr¸ch, çc Phã thñ tíng trë thµnh çc “siªu Bé tr-

ëng” cã quyÒn quyÕt ®Þnh ®èi víi çc lÜnh vùc trªn c¶ Bé tr-

ëng. Çc Bé trëng ®¸ng lÏ ra ph¶i lµ ngêi d¸m quyÕt ®o¸n, ph¶i

cã çc chÝnh s¸ch, chiÕn lîc cho ngµnh m×nh, kh«ng thÓ tr«ngchê, û n¹i vµo ngêi kh¸c. H×nh thøc chÞu tr¸ch nhiÖm cña

ChÝnh phñ, Thñ tíng, çc thµnh viªn ChÝnh phñ cßn cha quy

®Þnh râ, thiÕu nh÷ng thñ tôc cô thÓ.

Trong mèi quan hÖ gi÷a ChÝnh phñ víi Héi ®ång nh©n d©n

cÊp tØnh, dêng nh ChÝnh phñ lµ c¬ quan cÊp trªn cña Héi

®ång nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng.§iÒu nµy lµ kh«ng hîp lý mÆc dï chóng ta duy tr× nguyªn t¾c

tËp quyÒn. Bëi v× ChÝnh phñ kh«ng ph¶i lµ c¬ quan quyÒn lùc,

chØ lµ c¬ quan ph¸i sinh, do Quèc héi lËp ra.

283



C¬ cÊu cña ChÝnh phñ cång kÒnh. Sè c¬ quan cña ChÝnh

phñ, sè Phã thñ tíng, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ nhiÒu. Tríc

®©y, thêi kú phong kiÕn chóng ta chØ cã Lôc bé mµ vÉn qu¶n

lý ®êi sèng x· héi tèt.

Thñ tíng ChÝnh phñ cã vÞ trÝ cha ®îc kh¼ng ®Þnh râ lµ

tæng chØ huy tèi cao trong hµnh ph¸p (HiÕn ph¸p kh«ng

kh¼ng ®Þnh, chØ ®îc kh¼ng ®Þnh trong LuËt tæ chøc ChÝnh

phñ). Thñ tíng ®i vµo gi¶i quyÕt qu¸ nhiÒu viÖc sù vô nhá,

®¸ng lÏ ph¶i dµnh thêi gian vµo quyÕt ®Þnh nh÷ng viÖc lín, ®-

êng lèi chÝnh s¸ch lín.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh ChÝnh

phñ

Tiếp tục hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ theo hướng xây

dựng hệ thống cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện đại và đúng với

vai trò là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất. Tập trung xây dựng các quyđịnh hướng dẫn thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ đầy đủ và cụ

thể. Thực hiện nhất quán nguyên tắc: một việc chỉ giao cho một cơ quan, một

người chịu trách nhiệm chính.

Chính phủ tập trung thực hiện tốt hơn nữa chức năng quản lí nhà nước

trên tất cả các lĩnh vực mà pháp luật đã quy định. Xác định rõ phạm vi và nội

dung quản lí nhà nước về kinh tế, xã hội cho phù hợp với yêu cầu phát triển.Tập trung làm tốt hơn việc hoạch định thể chế, cơ chế, chính sách, xây dựng

giải pháp, bảo đảm các cân đối lớn và ổn định kinh tế vĩ mô, cải cách thủ tục

hành chính, tạo môi trường pháp lí thuận lợi cho các hoạt động kinh tế, xã hội.

284



Thực hiện phân cấp mạnh và phù hợp hơn về nhiệm vụ từ Chính phủ và

các bộ cho chính quyền địa phương, phát huy tinh thần trách nhiệm, tính năng

động, sáng tạo của chính quyền địa phương trên cơ sở phân định rõ nhiệm vụ,

quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp trong bộ máy chính quyền, đồng thời xây

dựng hành lang pháp lí bảo đảm sự thống nhất quản lí của nhà nước Trung

ương.

Cơ cấu bên trong của các bộ phải được sắp xếp hợp lí, bỏ cấp trung

gian, giảm tầng nấc, thủ tục, xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, tránh chồng

chéo, nâng cao trách nhiệm của từng bộ phận và đề cao trách nhiệm cá nhân

trong thực hiện công việc.

Đối với một số nhiệm vụ thuộc Bộ Quốc phòng, Bộ Công an có đủ điều

kiện dân sự hóa thì chuyển cho các bộ không thuộc lĩnh vực quốc phòng, an

ninh quản lí nhằm tập trung hơn nhiệm vụ xây dựng quân đội, công an cách

mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Việc thực hiện chủ trương

này phải bảo đảm thận trọng, chặt chẽ và hiệu quả.

286



Ch¬ng 15

Héi ®ång nh©n d©n

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña Héi ®ång nh©n d©n

§iÒu 119 HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh:”Héi ®ång nh©n d©n

lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, ®¹i diÖn cho ý chÝ,

nguyÖn väng, quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, do nh©n d©n

®Þa ph¬ng bÇu ra, chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh©n d©n ®Þa ph-

¬ng vµ c¬ quan nhµ níc cÊp trªn”

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp cã çc thÈm quyÒn chung sau

®©y:

- Lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, quyÕt ®Þnh

nh÷ng chñ tr¬ng, biÖn ph¸p quan träng ®Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng

cña ®Þa ph¬ng, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Þa ph¬ng vÒ kinh tÕ

- x· héi, cñng cè quèc phßng, an ninh, kh«ng ngõng c¶i thiÖn

®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng, lµm

trßn nghÜa vô cña ®Þa ph¬ng ®èi víi c¶ níc.

- Thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi víi ho¹t ®éng cña Thêng

trùc Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, Toµ ¸n nh©n

d©n, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cïng cÊp; gi¸m s¸t viÖc thùc

hiÖn çc nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n, gi¸m s¸t viÖc

tu©n theo ph¸p luËt cña c¬ quan nhµ níc, tæ chøc kinh tÕ, tæ

chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n vµ cña c«ng d©n ë

®Þa ph¬ng.

287



II. ThÈm quyÒn cña Héi ®ång nh©n d©n

ThÈm quyÒn cña Héi ®ång nh©n d©n ®îc quy ®Þnh t¹i

LuËt tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n

26.11.2003. ThÈm quyÒn cña Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp ®îc

quy ®Þnh kh¸c nhau vµ ®îc quy ®Þnh cô thÓ ®èi víi tõng lÜnh

vùc.

1. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Héi ®ång nh©n d©n

cÊp tØnh

a) Trong lĩnh vực kinh tế 1. Quyết định quy hoạch, kế hoạch dài hạn và hàng năm về phát triển kinh

tế - xã hội, sử dụng đất đai, phát triển ngành và quy hoạch xây dựng, phát triển

đô thị, nông thôn trong phạm vi quản lý; lĩnh vực đầu tư và quy mô vốn đầu tư

theo phân cấp của Chính phủ;

2. Quyết định quy hoạch, kế hoạch phát triển mạng lưới khuyến nông,

khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công ở địa phương và thông qua cơ chếkhuyến khích phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu kinh tế và phát triển các

thành phần kinh tế ở địa phương; bảo đảm quyền tự chủ sản xuất, kinh doanh của

các cơ sở kinh tế theo quy định của pháp luật;

3. Quyết định dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn; dự toán thu, chi

ngân sách địa phương và phân bổ dự toán ngân sách cấp mình; phê chuẩn quyết

toán ngân sách địa phương; quyết định các chủ trương, biện pháp triển khai thựchiện ngân sách địa phương; điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương trong

trường hợp cần thiết; giám sát việc thực hiện ngân sách đã được Hội đồng nhân

dân quyết định;

288



4. Quyết định việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi cho từng cấp ngân

sách ở địa phương theo quy định của Luật ngân sách nhà nước;

5. Quyết định thu phí, lệ phí và các khoản đóng góp của nhân dân và mức

huy động vốn theo quy định của pháp luật;

6. Quyết định phương án quản lý, phát triển và sử dụng nguồn nhân lực ở

địa phương;

7. Quyết định biện pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, chống tham

nhũng, chống buôn lậu và gian lận thương mại.

b) Trong lĩnh vực giáo dục, y tế, xã hội, văn hoá, thông tin, thể dục thể

thao

1. Quyết định chủ trương, biện pháp phát triển sự nghiệp giáo dục, đào tạo;

quyết định quy hoạch, kế hoạch phát triển mạng lưới giáo dục mầm non, giáo

dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp; bảo đảm cơ sở vật chất và điều kiện cho

các hoạt động giáo dục, đào tạo ở địa phương;

2. Quyết định chủ trương, biện pháp phát triển sự nghiệp văn hoá, thông tin,

thể dục thể thao; biện pháp bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hoá ở địa phương;

biện pháp bảo đảm cơ sở vật chất và điều kiện cho các hoạt động văn hoá, thông

tin, thể dục thể thao ở địa phương theo quy định của pháp luật;

3. Quyết định chủ trương, biện pháp phát triển nguồn nhân lực, sử dụng lao

động, giải quyết việc làm và cải thiện điều kiện làm việc, sinh hoạt của người lao

động, bảo hộ lao động; thực hiện phân bổ dân cư và cải thiện đời sống nhân dân

ở địa phương;

4. Quyết định biện pháp giáo dục, bảo vệ, chăm sóc thanh niên, thiếu niên

và nhi đồng; xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá; giáo dục truyền

thống đạo đức tốt đẹp, giữ gìn thuần phong mỹ tục của dân tộc; biện pháp ngăn

289



d) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội

1. Quyết định biện pháp thực hiện nhiệm vụ kết hợp quốc phòng, an ninh với

kinh tế, kinh tế với quốc phòng, an ninh và thực hiện nhiệm vụ xây dựng lực lượng

dự bị động viên ở địa phương;

2. Quyết định biện pháp bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội, phòng

ngừa, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác ở địa phương.

e) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo

1. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách dân tộc, cải thiện đời sống vật

chất và tinh thần, nâng cao dân trí của đồng bào các dân tộc thiểu số, bảo đảm

thực hiện quyền bình đẳng giữa các dân tộc, tăng cường đoàn kết toàn dân và

tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc ở địa phương;

2. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách tôn giáo, quyền bình đẳng

giữa các tôn giáo trước pháp luật; bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo,

theo hoặc không theo một tôn giáo nào của công dân ở địa phương theo quy định

của pháp luật.

g) Trong lĩnh vực thi hành pháp luật

1. Quyết định biện pháp bảo đảm việc thi hành Hiến pháp, luật, các văn bản

của cơ quan nhà nước cấp trên và nghị quyết của mình ở địa phương;

2. Quyết định biện pháp bảo hộ tính mạng, tự do, danh dự, nhân phẩm, cácquyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân;

3. Quyết định biện pháp bảo vệ tài sản, lợi ích của Nhà nước; bảo hộ tài sản

của cơ quan, tổ chức và cá nhân ở địa phương;

291



4. Quyết định biện pháp bảo đảm việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công

dân theo quy định của pháp luật.

h) Trong lĩnh vực xây dựng chính quyền địa phương và quản lý địa giới hành chính

1. Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch, Phó Chủ tịch, Uỷ viên thường trực

Hội đồng nhân dân, Chủ tịch, Phó Chủ tịch và các thành viên khác của Uỷ ban

nhân dân, Trưởng Ban và các thành viên khác của các Ban của Hội đồng nhân

dân, Hội thẩm nhân dân của Toà án nhân dân cùng cấp; bãi nhiệm đại biểu Hội

đồng nhân dân và chấp nhận việc đại biểu Hội đồng nhân dân xin thôi làm nhiệmvụ đại biểu theo quy định của pháp luật;

2. Bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Hội đồng nhân dân bầu;

3. Phê chuẩn cơ cấu cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh,

cấp huyện; quyết định thành lập, sáp nhập, giải thể một số cơ quan chuyên môn

thuộc Uỷ ban nhân dân cùng cấp theo hướng dẫn của Chính phủ;

4. Quyết định tổng biên chế sự nghiệp ở địa phương phù hợp với yêu cầu

phát triển và khả năng ngân sách của địa phương; thông qua tổng biên chế hành

chính của địa phương trước khi trình cấp có thẩm quyền quyết định;

5. Quyết định chính sách thu hút và một số chế độ khuyến khích đối với cán

bộ, công chức trên địa bàn phù hợp với khả năng của ngân sách địa phương;

quyết định số lượng và mức phụ cấp đối với cán bộ không chuyên trách ở xã,

phường, thị trấn trên cơ sở hướng dẫn của Chính phủ;

6. Thông qua đề án thành lập mới, nhập, chia và điều chỉnh địa giới hành

chính để đề nghị cấp trên xem xét, quyết định; quyết định việc đặt tên, đổi tên

đường, phố, quảng trường, công trình công cộng ở địa phương theo quy định của

pháp luật;

292



7. Bãi bỏ một phần hoặc toàn bộ quyết định, chỉ thị trái pháp luật của Uỷ ban

nhân dân cùng cấp, nghị quyết trái pháp luật của Hội đồng nhân dân cấp huyện;

8. Giải tán Hội đồng nhân dân cấp huyện trong trường hợp Hội đồng nhân

dân đó làm thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích của nhân dân, trình Uỷ ban thường

vụ Quốc hội phê chuẩn trước khi thi hành;

9. Phê chuẩn nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp huyện về việc giải tán

Hội đồng nhân dân cấp xã.

i) Nhiệm vụ, quyền hạn khác

1. Quyết định biện pháp phát huy vai trò trung tâm kinh tế - xã hội của đô

thị lớn trong mối liên hệ với các địa phương trong vùng, khu vực và cả nước theo

phân cấp của Chính phủ;

2. Thông qua kế hoạch xây dựng kết cấu hạ tầng đô thị, quy hoạch tổng thể

về xây dựng và phát triển đô thị để trình Chính phủ phê duyệt;

3. Quyết định biện pháp bảo đảm trật tự công cộng, an toàn giao thông,

phòng, chống cháy, nổ, bảo vệ môi trường và cảnh quan đô thị;

4. Quyết định biện pháp quản lý dân cư ở thành phố và tổ chức đời sống dân cư

đô thị.

2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân cấp

huyện

a) Trong lĩnh vực kinh tế

1. Quyết định kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm; chủ trương,

biện pháp về xây dựng và phát triển kinh tế hợp tác xã và kinh tế hộ gia đình ở

địa phương;

293



2. Quyết định biện pháp bảo đảm thực hiện chương trình khuyến nông,

khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công và biện pháp phát huy mọi tiềm năng của

các thành phần kinh tế ở địa phương, bảo đảm quyền tự chủ sản xuất, kinh doanh

của các cơ sở kinh tế theo quy định của pháp luật;



toán ngân sách địa phương; quyết định các chủ trương, biện pháp triển khai thực

hiện ngân sách; điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương trong trường hợp cần

thiết; giám sát việc thực hiện ngân sách đã được Hội đồng nhân dân quyết định;

4. Quyết định quy hoạch, kế hoạch phát triển mạng lưới giao thông, thuỷ lợi

và biện pháp bảo vệ đê điều, công trình thuỷ lợi, bảo vệ rừng theo quy định của

pháp luật;



b) Trong lĩnh vực giáo dục, y tế, văn hoá, thông tin, thể dục thể thao, xã hội và đời sống

1. Quyết định các biện pháp và điều kiện cần thiết để xây dựng và phát triển

mạng lưới giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông trên địa bàn theo quy hoạch

chung;

2. Quyết định biện pháp bảo đảm cơ sở vật chất, điều kiện để phát triển sự

nghiệp văn hoá, thông tin, thể dục thể thao tại địa phương;

3. Quyết định biện pháp giữ gìn, bảo quản, trùng tu và phát huy giá trị các

công trình văn hoá, nghệ thuật, di tích lịch sử - văn hoá và danh lam thắng cảnh

theo phân cấp;

4. Quyết định biện pháp phòng, chống tệ nạn xã hội ở địa phương;

294



5. Quyết định biện pháp bảo vệ, chăm sóc sức khoẻ nhân dân, phòng, chống

dịch bệnh; chăm sóc người già, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương tựa;

bảo vệ, chăm sóc bà mẹ, trẻ em; thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hoá gia

đình;

6. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách ưu đãi đối với thương binh,

bệnh binh, gia đình liệt sĩ, những người và gia đình có công với nước; biện pháp

thực hiện chính sách bảo hộ lao động, bảo hiểm xã hội, cứu trợ xã hội, xoá đói,

giảm nghèo.

c) Trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, tài nguyên và môi trường 1. Quyết định biện pháp ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, phát huy sáng

kiến cải tiến kỹ thuật để phát triển sản xuất, kinh doanh và đời sống của nhân dân ở

địa phương;

2. Quyết định biện pháp quản lý và sử dụng đất đai, rừng núi, sông hồ,

nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng biển tại địa phương

theo quy định của pháp luật;

3. Quyết định biện pháp bảo vệ và cải thiện môi trường; phòng, chống và

khắc phục hậu quả thiên tai, bão lụt ở địa phương;

4. Quyết định biện pháp thực hiện các quy định của pháp luật về tiêu chuẩn

đo lường và chất lượng sản phẩm, ngăn chặn việc sản xuất và lưu hành hàng giả,

hàng kém chất lượng tại địa phương, bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng.

d) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội

1. Quyết định biện pháp thực hiện nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang nhân

dân và quốc phòng toàn dân; bảo đảm thực hiện chế độ nghĩa vụ quân sự, xây dựng

295



lực lượng dự bị động viên, thực hiện nhiệm vụ hậu cần tại chỗ, chính sách hậu

phương quân đội và chính sách đối với các lực lượng vũ trang nhân dân ở địa

phương; biện pháp kết hợp quốc phòng, an ninh với kinh tế, kinh tế với quốc phòng,

an ninh;

2. Quyết định biện pháp thực hiện nhiệm vụ giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn

xã hội; biện pháp đấu tranh phòng ngừa, chống tội phạm và các hành vi vi phạm

pháp luật khác ở địa phương.

e) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo

1. Quyết định các nhiệm vụ thực hiện chương trình, dự án phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa và

vùng còn nhiều khó khăn;

2. Quyết định biện pháp bảo đảm việc thực hiện chính sách dân tộc, chính

sách tôn giáo theo quy định của pháp luật.

g) Trong lĩnh vực thi hành pháp luật



2. Quyết định biện pháp bảo hộ tính mạng, tự do, danh dự, nhân phẩm, các

quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân;

3. Quyết định biện pháp bảo vệ tài sản, lợi ích của Nhà nước; bảo hộ tài sảncủa cơ quan, tổ chức, cá nhân ở địa phương;



296



Hội đồng nhân dân thị xã, thành phố thuộc tỉnh:

1. Thông qua quy hoạch tổng thể về xây dựng và phát triển của thị xã, thành

phố thuộc tỉnh trên cơ sở quy hoạch chung của tỉnh để trình Uỷ ban nhân dân cấptrên trực tiếp phê duyệt;

2. Quyết định kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị của thị xã,

thành phố thuộc tỉnh;

3. Quyết định biện pháp bảo đảm trật tự công cộng, giao thông, phòng,

chống cháy, nổ và bảo vệ môi trường, cảnh quan đô thị của thị xã, thành phố

thuộc tỉnh;

4. Quyết định biện pháp quản lý dân cư đô thị và tổ chức đời sống nhân dân

trên địa bàn.

Hội đồng nhân dân huyện thuộc địa bàn hải đảo

1. Quyết định các biện pháp để xây dựng, quản lý, bảo vệ đảo, vùng biểntheo quy định của pháp luật;

2. Quyết định các biện pháp để quản lý dân cư trên đảo và tổ chức đời sống

nhân dân trên địa bàn;

3. Thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân cấp xã


1. Quyết định biện pháp thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng

năm; kế hoạch sử dụng lao động công ích hàng năm; biện pháp thực hiện chương

298



trình khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công và chuyển đổi cơ cấu

kinh tế, cây trồng, vật nuôi theo quy hoạch chung;



toán ngân sách địa phương; các chủ trương, biện pháp để triển khai thực hiện

ngân sách địa phương và điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương theo quy định

của pháp luật; giám sát việc thực hiện ngân sách đã được Hội đồng nhân dân

quyết định;

3. Quyết định biện pháp quản lý và sử dụng hợp lý, có hiệu quả quỹ đất

được để lại nhằm phục vụ các nhu cầu công ích của địa phương;

4. Quyết định biện pháp xây dựng và phát triển hợp tác xã, tổ hợp tác, kinh

tế hộ gia đình ở địa phương;

5. Quyết định biện pháp quản lý, sử dụng và bảo vệ nguồn nước, các công

trình thuỷ lợi theo phân cấp của cấp trên; biện pháp phòng, chống, khắc phục hậu

quả thiên tai, bão lụt, bảo vệ rừng, tu bổ và bảo vệ đê điều ở địa phương;

6. Quyết định biện pháp thực hiện xây dựng, tu sửa đường giao thông, cầu,cống trong xã và các cơ sở hạ tầng khác ở địa phương;



b) Trong lĩnh vực giáo dục, y tế, xã hội và đời sống, văn hoá, thông tin, thể

dục thể thao, bảo vệ tài nguyên, môi trường

1. Quyết định biện pháp bảo đảm các điều kiện cần thiết để trẻ em vào học

tiểu học đúng độ tuổi, hoàn thành chương trình phổ cập giáo dục tiểu học; tổ

chức các trường mầm non; thực hiện bổ túc văn hoá và xoá mù chữ cho những

người trong độ tuổi;

299



2. Quyết định biện pháp giáo dục, chăm sóc thanh niên, thiếu niên, nhi

đồng; xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá, giáo dục truyền thống đạo

đức tốt đẹp; giữ gìn thuần phong mỹ tục của dân tộc; ngăn chặn việc truyền bá

văn hoá phẩm phản động, đồi trụy, bài trừ mê tín, hủ tục, phòng, chống các tệ

nạn xã hội ở địa phương;

3. Quyết định biện pháp phát triển hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể dục thể

thao; hướng dẫn tổ chức các lễ hội cổ truyền, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích

lịch sử - văn hoá và danh lam thắng cảnh ở địa phương theo quy định của pháp luật;

4. Quyết định việc xây dựng, tu sửa trường lớp, công trình văn hoá thuộc

địa phương quản lý;

5. Quyết định biện pháp bảo đảm giữ gìn vệ sinh, xử lý rác thải, phòng,

chống dịch bệnh, biện pháp bảo vệ môi trường trong phạm vi quản lý; biện pháp

thực hiện chương trình y tế cơ sở, chính sách dân số và kế hoạch hoá gia đình;

6. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách, chế độ đối với thương binh,

bệnh binh, gia đình liệt sĩ, những người và gia đình có công với nước, thực hiện

công tác cứu trợ xã hội và vận động nhân dân giúp đỡ gia đình khó khăn, ngườigià, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương tựa; biện pháp thực hiện xoá đói,

giảm nghèo.

c) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội

1. Quyết định biện pháp bảo đảm thực hiện chế độ nghĩa vụ quân sự; xây

dựng lực lượng dân quân, tự vệ và quốc phòng toàn dân; thực hiện nhiệm vụ hậucần tại chỗ; thực hiện chính sách hậu phương quân đội và chính sách đối với các

lực lượng vũ trang nhân dân ở địa phương;

300



2. Quyết định biện pháp bảo đảm giữ gìn an ninh, trật tự công cộng, an toàn

xã hội; phòng, chống cháy, nổ; đấu tranh phòng ngừa, chống tội phạm và các

hành vi vi phạm pháp luật khác trên địa bàn.

d) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo

1. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách dân tộc, cải thiện đời sống vật

chất và tinh thần, nâng cao dân trí của đồng bào các dân tộc thiểu số; bảo đảm

thực hiện quyền bình đẳng giữa các dân tộc, tăng cường đoàn kết toàn dân và

tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc ở địa phương;

2. Quyết định biện pháp thực hiện chính sách tôn giáo, bảo đảm quyền tựdo tín ngưỡng, tôn giáo của nhân dân địa phương theo quy định của pháp luật.

e) Trong lĩnh vực thi hành pháp luật



2. Quyết định biện pháp bảo hộ tính mạng, tự do, danh dự, nhân phẩm, các

quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân;

3. Quyết định biện pháp bảo vệ tài sản, lợi ích của Nhà nước; bảo hộ tài sản

của cơ quan, tổ chức, cá nhân ở địa phương;



g) Trong việc xây dựng chính quyền địa phương

1. Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân,

Chủ tịch, Phó Chủ tịch và thành viên khác của Uỷ ban nhân dân cùng cấp; bãi

301



nhiệm đại biểu Hội đồng nhân dân và chấp nhận việc đại biểu Hội đồng nhân

dân xin thôi làm nhiệm vụ đại biểu theo quy định của pháp luật;

2. Bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do Hội đồng nhân dân bầu;

3. Bãi bỏ một phần hoặc toàn bộ quyết định, chỉ thị trái pháp luật của Uỷ ban nhân dân cùng cấp;

4. Thông qua đề án thành lập mới, nhập, chia và điều chỉnh địa giới hành

chính ở địa phương để đề nghị cấp trên xem xét, quyết định.

h) Nhiệm vụ quyền hạn khác của Hội đồng nhân dân phường

1. Quyết định biện pháp thực hiện thống nhất kế hoạch phát triển kinh tế- xã

hội và quy hoạch đô thị; thực hiện nhiệm vụ giải phóng mặt bằng; bảo đảm trật

tự giao thông đô thị, trật tự xây dựng trên địa bàn phường;

2. Quyết định biện pháp xây dựng nếp sống văn minh đô thị; biện pháp phòng,

chống cháy, nổ, giữ gìn vệ sinh; bảo vệ môi trường, trật tự công cộng và cảnh quan

đô thị trong phạm vi quản lý;

3. Quyết định biện pháp quản lý dân cư và tổ chức đời sống nhân dân trên

địa bàn phường.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Héi ®ång

nh©n d©n

VÒ c¬ cÊu tæ chøc, Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp cã Thêng

trùc Héi ®ång nh©n d©n. Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh, cÊp

huyÖn cã c¸c ban cña Héi ®ång nh©n d©n. Thêng trùc Héi

®ång nh©n d©n do Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp bÇu ra. Th-

302



êng trùc Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh, cÊp huyÖn gåm Chñ

tÞch, Phã Chñ tÞch vµ Uû viªn thêng trùc. Thêng trùc Héi ®ång

nh©n d©n cÊp x· gåm Chñ tÞch, Phã Chñ tÞch. Thµnh viªn cña

Thêng trùc Héi ®ång nh©n d©n kh«ng thÓ ®ång thêi lµ thµnh

viªn cña Uû ban nh©n d©n cïng cÊp.

Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh cã ba ban: Ban kinh tÕ vµ

ng©n s¸ch, Ban v¨n ho¸ - x· héi, Ban ph¸p chÕ; n¬i nµo cã

nhiÒu d©n téc th× cã thÓ thµnh lËp Ban d©n téc. Héi ®ång

nh©n d©n cÊp huyÖn thµnh lËp hai ban: Ban kinh tÕ - x· héi,

Ban ph¸p chÕ.

Héi ®ång nh©n d©n chÞu sù gi¸m s¸t vµ híng dÉn ho¹t

®éng cña Uû ban Thêng vô Quèc héi, chÞu sù híng dÉn vµ kiÓm

tra cña ChÝnh phñ trong viÖc thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña c¬

quan nhµ níc cÊp trªn theo quy ®Þnh cña Uû ban Thêng vô

Quèc héi.

HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Héi ®ång nh©n d©n ®îc b¶o

®¶m b»ng hiÖu qu¶ cña çc kú häp Héi ®ång nh©n d©n, hiÖu

qu¶ ho¹t ®éng cña Thêng trùc Héi ®ång nh©n d©n, Chñ tÞch

Héi ®ång nh©n d©n, çc Ban cña Héi ®ång nh©n d©n vµ cña

çc ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n.

NhiÖm kú cña mçi kho¸ Héi ®ång nh©n d©n lµ 5 n¨m.

IV. Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi çc

c¬ quan nhµ níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi çc c¬

quan nhµ níc ë trung ¬ng

303



a) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n víi Quèc héi






Uû ban thêng vô Quèc héi gi¸m s¸t vµ híng dÉn ho¹t ®éng cña

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp; b·i bá çc NghÞ quyÕt sai tr¸i cña

H§ND cÊp tØnh, gi¶i t¸n H§ND cÊp tØnh.

Quèc héi th«ng qua çc ®¹o luËt quy ®Þnh viÖc thµnh lËp

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp, quy ®Þnh nhiÖm vô, quyÒn h¹n,

nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña H§ND çc cÊp.





ph¬ng, cã tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m viÖc thi hµnh çc v¨n b¶nph¸p luËt cÊp trªn ë trong ph¹m vi ®Þa bµn, gi¸m s¸t ho¹t ®éng

cña çc c¬ quan nhµ níc kh¸c trong ph¹m vi ®Þa bµn. ChÝnh v×

vËy, çc v¨n b¶n cña trung ¬ng chØ ®îc triÓn khai tèt vµ ph¸t

huy hiÖu qu¶ khi nhËn ®îc sù ®ång t×nh, ñng hé cña Héi ®ång

nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

b) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi Chñ tÞch n-

íc

Khi Quèc héi kh«ng häp, Chñ tÞch níc ®îc quyÒn ban hµnh

t×nh tr¹ng khÈn cÊp ë çc ®Þa ph¬ng. Héi ®ång nh©n d©n, lµ

c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë ®Þa ph¬ng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm

triÓn khai çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc trªn ph¹m vi ®Þa bµn

304



cña m×nh. Çc v¨n b¶n cña H§ND kh«ng ®îc tr¸i víi v¨n b¶n cña

Chñ tÞch níc.

c) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi ChÝnh phñ

ChÝnh phñ híng dÉn, kiÓm tra Héi ®ång nh©n d©n tØnh

thùc hiÖn çc v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ níc cÊp trªn. T¹o ®iÒu

kiÖn ®Ó Héi ®ång nh©n d©n tØnh thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn

h¹n theo luËt ®Þnh: (1) Göi cho Héi ®ång nh©n d©n tØnh çc

v¨n b¶n cña ChÝnh phñ, gi¶i ®¸p th¾c m¾c; (2) Båi dìng ®¹i

biÓu Héi ®ång nh©n d©n vÒ kiÕn thøc qu¶n lý nhµ níc; (3) b¶o

®¶m c¬ së vËt chÊt, tµi chÝnh ®Ó Héi ®ång nh©n d©n ho¹t

®éng.

ChÝnh phñ cã quyÒn quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh ®Þa giíi çc

®¬n vÞ hµnh chÝnh díi cÊp tØnh. ViÖc ®iÒu chØnh ®Þa giíi

nµy ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ph¶i thµnh lËp Héi ®ång

nh©n d©n míi trªn çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh míi.

Thñ tíng ChÝnh phñ cã quyÒn ®×nh chØ thi hµnh NghÞquyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n tØnh vµ ®Ò nghÞ ñy ban thêng

vô Quèc héi b·i bá.

Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp, lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n-

íc ë ®Þa ph¬ng, cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng ®êng lèi ph¸t

triÓn, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña ®Þa ph¬ng.

HiÖu qu¶ çc v¨n b¶n cña ChÝnh phñ muèn thùc hiÖn tèt trªn

ph¹m vi ®Þa bµn, cÇn ph¶i ®îc sù ®ång t×nh, ñng hé cña çc

c¬ quan nµy.

d) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi Tßa ¸n

nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

305



Héi ®ång nh©n d©n víi TAND tèi cao vµ VKSND tèi cao cã

Ýt quan hÖ, bëi chóng thuéc çc hÖ thèng c¬ quan kh¸c nhau.

H§ND lµ c¬ quan quyÒn lùc ë ®Þa ph¬ng, TAND tèi cao vµ

VKSND tèi cao lµ c¬ quan t ph¸p ë trung ¬ng. VÒ nguyªn t¾c,

H§ND quyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m viÖc thi hµnh HiÕn

ph¸p, luËt, çc v¨n b¶n cÊp trªn ë ®Þa ph¬ng m×nh, trong ®ã

cã v¨n b¶n cña Héi ®ång thÈm ph¸n TAND tèi cao, Th«ng t cña

Ch¸nh ¸n TAND tèi cao, ViÖn trëng VKSND tèi cao.

H§ND phèi hîp víi TAND tèi cao khi thùc hiÖn mét sè vÊn

®Ò nh: bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch chøc, ®iÒu ®éng ch¸nh

¸n, phã ch¸nh ¸n çc Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng; §iÒu ®éng

thÈm ph¸n çc Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng; Quy ®Þnh sè lîng

héi thÈm cña Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng; Quy ho¹ch çn bé

®èi víi Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng; §Ò nghÞ Chñ tÞch níc,

Thñ tíng khen thëng ®èi víi çc çn bé thuéc Tßa ¸n nh©n d©n

®Þa ph¬ng; QuyÕt ®Þnh x©y dùng trô së lµm viÖc hoÆc më

réng trô së lµm viÖc cña Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng. H×nhthøc phèi hîp nµy ®îc thÓ hiÖn díi d¹ng çc th«ng b¸o hoÆc trao

®æi ý kiÕn b»ng v¨n b¶n hoÆc trùc tiÕp.

2. Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi çc c¬

quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng

a) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi ñy bannh©n d©n

NÕu ë trung ¬ng, ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña

Quèc héi - c¬ quan quyÒn lùc cña c¶ níc, th× ë ®Þa ph¬ng,

UBND lµ c¬ quan chÊp hµnh cña H§ND - c¬ quan quyÒn lùc nhµ

níc ë ®Þa ph¬ng. Héi ®ång nh©n d©n bÇu UBND cïng cÊp,

306



giao tr¸ch nhiÖm cho UBND cïng cÊp tæ chøc thùc hiÖn çc

NghÞ quyÕt cña m×nh trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng. Trong qu¸

tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô, UBND chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña

H§ND. UBND ph¶i b¸o ço c«ng t¸c tríc H§ND, chÞu sù chÊt vÊn

cña H§ND, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn çc NghÞ

quyÕt cña H§ND. NÕu kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô, çc thµnh

viªn cña UBND cã thÓ bÞ H§ND bá phiÕu tÝn nhiÖm, miÔn

nhiÖm, b·i nhiÖm. Trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña

UBND, khi thÊy v¨n b¶n cña UBND cïng cÊp sai tr¸i, H§ND cã

quyÒn b·i bá. H§ND quyÕt ®Þnh viÖc ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa

ph¬ng, trong ®ã cã ng©n s¸ch dµnh cho UBND ®Ó thùc hiÖn

chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh trong n¨m tµi chÝnh. ViÖc ®îc

ph©n bæ nhiÒu hay Ýt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ thùc

hiÖn nhiÖm vô cña UBND.

UBND cã quyÒn ®×nh chØ viÖc thi hµnh NghÞ quyÕt tr¸i

ph¸p luËt cña H§ND cÊp díi trùc tiÕp vµ ®Ò nghÞ H§ND cÊp

m×nh b·i bá. UBND lµ c¬ quan chÊp hµnh cña H§ND cïng cÊp,nhng çc thµnh viªn chñ chèt cña UBND l¹i còng ®ång thêi n¾m

gi÷ chøc vô chñ chèt trong H§ND cïng cÊp. ChÝnh v× vËy, viÖc

gi¸m s¸t cña H§ND ®èi víi UBND nhiÒu khi kh«ng hiÖu qu¶, bÞ

h×nh thøc vµ v× vËy ë ®Þa ph¬ng UBND l¹i cã xu híng mang

quyÒn lùc lín. Çc nghÞ quyÕt cña H§ND chØ triÓn khai vµo

cuéc sèng th«ng qua ho¹t ®éng cña UBND cïng cÊp. HiÖu qu¶

ho¹t ®éng cña H§ND bÞ ¶nh hëng nhiÒu tõ phÝa UBND. Tõ viÖc

chung trô së, çc c¬ së vËt chÊt, çc nh©n viªn cña H§ND ®Òu

chÞu ¶nh hëng cña c¬ quan qu¶n lý ë ®Þa ph¬ng lµ UBND.

307



b) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi Tßa ¸n


Tßa ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö, cã tÝnh ®éc lËp t-

¬ng ®èi víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Ó ®¶m b¶o sù ®éc lËp

trong qu¸ tr×nh xÐt xö. Tuy nhiªn, víi viÖc thiÕt lËp Tßa ¸n

nh©n d©n theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh hiÖn nay, Tßa ¸n nh©n

d©n cã mèi quan hÖ víi Héi ®ång nh©n d©n trªn mét sè mÆt

sau:

Héi ®ång nh©n d©n lµ c¬ quan quyÒn lùc ë ®Þa ph¬ng

v× vËy, cã quyÒn gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña tÊt c¶ çc c¬ quan

kh¸c trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã Tßa ¸n nh©n d©n.

§Ó thùc hiÖn quyÒn nµy, Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn

gi¸m s¸t th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço c«ng t¸c cña Tßa ¸n nh©n

d©n cïng cÊp, thùc hiÖn viÖc chÊt vÊn vµ xem xÐt viÖc tr¶ lêi

chÊt vÊn cña Ch¸nh ¸n TAND cïng cÊp. Héi ®ång nh©n d©n cßn

thùc hiÖn viÖc bÇu Héi thÈm nh©n d©n ®Ó tham gia viÖc xÐt

xö vµ vÒ nguyªn t¾c, khi xÐt xö héi thÈm nh©n d©n ngangquyÒn víi thÈm ph¸n. Chñ tÞch hoÆc Phã Chñ tÞch Héi ®ång

nh©n d©n cÊp tØnh lµm chñ tÞch Héi ®ång tuyÓn chän thÈm

ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Tßa ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö ë ®Þa ph¬ng, cã

nh©n viªn ®éc lËp so víi H§ND cïng cÊp, khi xÐt xö chØ tu©n

theo ph¸p luËt. Kinh phÝ ho¹t ®éng cña Tßa ¸n nh©n d©n ®îc

ph©n bæ theo ngµnh däc kh«ng lÖ thuéc vµo ®Þa ph¬ng. Tßa

¸n nh©n d©n cã quyÒn xÐt xö çc thµnh viªn H§ND nÕu cã

hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.

308



c) Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n víi ViÖn kiÓm

s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng

ViÖn kiÓm s¸t lµ c¬ quan kiÓm s¸t, cã tÝnh ®éc lËp t¬ng

®èi víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Ó ®¶m b¶o sù ®éc lËp trong

qu¸ tr×nh b¶o vÖ ph¸p luËt. Tuy nhiªn, víi viÖc thiÕt lËp ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh hiÖn nay, ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n cã mèi quan hÖ víi Héi ®ång nh©n d©n

trªn mét sè mÆt sau:



kh¸c trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n. §Ó thùc hiÖn quyÒn nµy, Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn

quyÒn gi¸m s¸t th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço c«ng t¸c cña ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n cïng cÊp, chÊt vÊn vµ xem xÐt viÖc tr¶ lêi

chÊt vÊn cña ViÖn trëng VKSND cïng cÊp. Chñ tÞch hoÆc Phã

chñ tÞch H§ND cÊp tØnh tham gia lµm Chñ tÞch Héi ®ång

tuyÓn chän KiÓm s¸t viªn VKSND cÊp tØnh, KiÓm s¸t viªnVKSND cÊp huyÖn.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan kiÓm s¸t ë ®Þa ph-

¬ng, cã nh©n viªn ®éc lËp so víi H§ND cïng cÊp. Kinh phÝ ho¹t

®éng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®îc ph©n bæ theo ngµnh

däc kh«ng lÖ thuéc vµo ®Þa ph¬ng. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

cã quyÒn truy tè çc thµnh viªn H§ND nÕu cã hµnh vi vi ph¹m

ph¸p luËt.

3. Mèi quan hÖ gi÷a Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp

309



Trong mèi quan hÖ gi÷a H§ND cÊp tØnh vµ cÊp huyÖn:

H§ND cÊp tØnh cã quyÒn b·i bá v¨n b¶n cu¶ H§ND cÊp huyÖn;

miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm chñ tÞch, phã chñ tÞch, ñy viªn thêng

trùc, trëng çc ban cña H§ND cÊp huyÖn; gi¶i t¸n H§ND cÊp

huyÖn trong trêng hîp H§ND cÊp huyÖn lµm thiÖt h¹i nghiªm

träng ®Õn lîi Ých cña nh©n d©n. H§ND cÊp huyÖn quyÕt ®Þnh

çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m thùc hiÖn NghÞ quyÕt cña H§ND cÊp

tØnh trªn ph¹m vi ®Þa bµn.

Trong mèi quan hÖ gi÷a H§ND cÊp huyÖn vµ H§ND cÊp x·:

H§ND cÊp huyÖn cã quyÒn b·i bá v¨n b¶n cu¶ H§ND cÊp x·;

miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm chñ tÞch, phã chñ tÞch, ñy viªn thêng

trùc, trëng çc ban cña H§ND x·; gi¶i t¸n H§ND cÊp x· trong tr-

êng hîp H§ND cÊp x· lµm thiÖt h¹i nghiªm träng ®Õn lîi Ých cña

nh©n d©n. H§ND cÊp x· quyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m

thùc hiÖn NghÞ quyÕt cña H§ND cÊp huyÖn trªn ph¹m vi ®Þa

bµn.

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh héi

®ång nh©n d©n


cña Héi ®ång nh©n d©n hiÖn nay

Trong HiÕn ph¸p 1959, 1980, 1992 míi chØ tËp trung quy

®Þnh vÒ tæ chøc ho¹t ®éng cña çc c¬ quan nhµ níc ë trung -

¬ng, bëi v× trong bèi c¶nh lÞch sö bÊy giê, vÊn ®Ò cña trung -

¬ng lµ quan träng. Tuy nhiªn, khi vÊn ®Ò tæ chøc ho¹t ®éng

cña çc c¬ quan nhµ níc ë trung ¬ng ®· ®îc ®Þnh h×nh, trong

bèi c¶nh toµn cÇu hãa hiÖn nay, nhiÒu vÊn ®Ò vÒ m« h×nh tæ

310



chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cña çc quèc gia ®· ¸p dông

hiÖu qu¶ ®· t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn quan ®iÓm x©y dùng

chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò tæ

chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng lµ vÊn ®Ò khã vµ phøc t¹p, v×

vËy khi söa ®æi HiÕn ph¸p 1992, chóng ta ®· kh«ng gi¶i quyÕt

®îc c¬ b¶n vÊn ®Ò nµy, lµm cho çc luËt vÒ tæ chøc Héi ®ång

nh©n d©n ñy ban nh©n d©n kh«ng cã nh÷ng bíc thay ®æi

®¸ng kÓ.

M« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam tõ

HiÕn ph¸p 1959, 1980 ®Õn HiÕn ph¸p 1992 chÞu ¶nh hëng cña

m« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn trong nhµ níc X« viÕt tríc ®©y.

Çc c¬ quan ®îc tæ chøc mét çch rËp khu«n, m¸y mãc tõ trªn

xuèng díi. Theo ®ã, ë cÊp ®¬n vÞ hµnh chÝnh nµo chóng ta

còng cã Héi ®ång nh©n d©n. Çc nhµ lµm luËt cha ph©n biÖt

®îc lo¹i ®¬n vÞ hµnh chÝnh nµo th× cÇn thµnh lËp Héi ®ång

nh©n d©n lµ c¬ quan ®¹i biÓu cña nh©n d©n. Thùc tÕ, chØ

cã çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh tù nhiªn, ®îc h×nh thµnh tù ph¸t dosù kÕt hîp cña hai yÕu tè: l·nh thæ vµ céng ®ång d©n c æn

®Þnh, míi cÇn ®Õn sù cã mÆt cña Héi ®ång nh©n d©n. Çc

®¬n vÞ hµnh chÝnh nh©n t¹o, ®îc h×nh thµnh do ý chÝ chñ

quan cña Nhµ níc, kh«ng cÇn ®Õn c¬ quan ®¹i biÓu cña nh©n

d©n. ViÖc tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n ë çc ®¬n vÞ hµnh

chÝnh ®« thÞ còng nh n«ng th«n, miÒn nói ®Òu tæ chøc rËpkhu«n nh nhau mµ kh«ng tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm vÒ tÝnh tô c.


ph¬ng, c¬ quan ®¹i biÓu cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng, do nh©n

d©n ®Þa ph¬ng bÇu ra, cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò

311



quan träng nhÊt cña ®Þa ph¬ng, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c

c¬ quan nhµ níc kh¸c trªn ®Þa bµn. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ ho¹t

®éng cña Héi ®ång nh©n d©n trong thêi gian qua kh«ng ®¹t

hiÖu qu¶ nh mong muèn. C¸c thµnh phÇn chñ chèt trong ñy

ban nh©n d©n l¹i n¾m gi÷ c¬ng vÞ chñ chèt cña Héi ®ång

nh©n d©n, lµm cho viÖc gi¸m s¸t ñy ban nh©n d©n nh kiÓu

võa ®¸ bãng, võa thæi cßi. Mäi quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång

nh©n d©n bÞ phô thuéc vµo ý chÝ cña ñy ban nh©n d©n. V×

thùc tÕ ®ã, quyÒn lùc ë ®Þa ph¬ng l¹i tËp trung vµo ñy ban

nh©n d©n. Ngêi ta muèn ®îc lµ chñ tÞch ñy ban nh©n d©n

h¬n lµ ®îc lµm chñ tÞch Héi ®ång nh©n d©n.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh Héi ®ång

nh©n d©n

Khẩn trương xây dựng và đưa vào thực hiện quy hoạch tổng thể đơn vị

hành chính các cấp, trên cơ sở đó ổn định cơ bản các đơn vị hành chính ở cả 3cấp tỉnh, huyện, xã. Kiện toàn thống nhất hệ thống cơ quan chuyên môn của

các cấp chính quyền.

Tính thống nhất và thông suốt của hệ thống hành chính nhà nước được

bảo đảm trên cơ sở xác định rõ vị trí, trách nhiệm của chính quyền địa phương

trong hệ thống cơ quan nhà nước. Chính quyền địa phương được xây dựng, tổ

chức và hoạt động theo nguyên tắc nhà nước đơn nhất, quyền lực của Nhànước là thống nhất. Theo đó, cần điều chỉnh, bổ sung các quy định để thực

hiện nhất quán chủ trương này, đồng thời có cơ chế bảo đảm nguyên tắc xây

dựng chính quyền của dân, do dân và vì dân, tăng cường công tác giám sát của

312



cấp uỷ, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể đối với hoạt động của chính quyền

địa phương.

Tổ chức hợp lí chính quyền địa phương, phân biệt rõ những khác biệt

giữa chính quyền nông thôn và chính quyền đô thị :+ Đối với chính quyền nông thôn : Không tổ chức hội đồng nhân dân ở

huyện; ở huyện có Ủy ban nhân dân với tính chất là đại diện của cơ quan

hành chính cấp tỉnh để giải quyết các nhiệm vụ về hành chính và các công việc

liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của người dân theo quy định của pháp

luật. Ủy ban nhân dân huyện tập trung chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra cấp dưới

thực hiện chủ trương, chính sách, nghị quyết, kế hoạch của cấp trên. Cơ chếgiám sát đối với tổ chức, hoạt động của uỷ ban nhân dân huyện được thực hiện

thông qua hoạt động giám sát của đại biểu và đoàn đại biểu Quốc hội, hội

đồng nhân dân, uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể và

giám sát trực tiếp của nhân dân. Kiện toàn cấp uỷ huyện để đáp ứng tốt yêu

cầu lãnh đạo toàn diện và lãnh đạo hoạt động của uỷ ban nhân dân huyện.

Chính quyền xã có hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân chịu tráchnhiệm xây dựng và chỉ đạo thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quản

lí ngân sách xã, quản lí nhà nước về các lĩnh vực giáo dục, y tế, đất đai, xây

dựng, hộ tịch… trên địa bàn theo quy định của pháp luật. Trên cơ sở chức

năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã, xác định cụ thể các chức danh công

chức xã theo hướng ổn định và chuyên sâu về nghiệp vụ.

+ Đối với chính quyền đô thị :

Tổ chức chính quyền đô thị phải bảo đảm tính thống nhất và liên thông

trên địa bàn về quy hoạch đô thị, kết cấu hạ tầng (như điện, đường, cấp thoát

nước, xử lí rác thải, bảo vệ môi trường) và đời sống dân cư...

313



Xác định cấp đô thị có hội đồng nhân dân là : hội đồng nhân dân thành

phố trực thuộc Trung ương, hội đồng nhân dân thành phố thuộc tỉnh, hội đồng

nhân dân thị xã; không tổ chức hội đồng nhân dân ở quận và ở phường. Tại

quận, phường có uỷ ban nhân dân là đại diện của cơ quan hành chính cấp trên

đặt tại địa bàn để thực hiện các nhiệm vụ theo quy định của pháp luật và phân

cấp của chính quyền cấp trên.

Ở huyện, quận, phường không tổ chức hội đồng nhân dân, nhưng có cơ

quan hành chính là uỷ ban nhân dân để quản lí và thực hiện các nhiệm vụ theo

quy định của pháp luật và phân cấp của chính quyền cấp trên. Uỷ ban nhân

dân huyện, quận, phường bao gồm chủ tịch, các phó chủ tịch và các uỷ viên do

uỷ ban nhân dân cấp trên bổ nhiệm, miễn nhiệm trên cơ sở xem xét nhân sự do

cấp uỷ huyện, quận, phường giới thiệu và được cấp có thẩm quyền quản lí cán

bộ đồng ý.

Khi thực hiện không tổ chức hội đồng nhân dân ở huyện, quận, phường,

cần tăng cường hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về

số lượng, chất lượng đại biểu, về cơ sở vật chất, điều kiện làm việc.

Thực hiện thí điểm việc không tổ chức hội đồng nhân dân huyện, quận,

phường. Qua thí điểm sẽ tổng kết, đánh giá và xem xét để có chủ trương sửa

đổi, bổ sung Hiến pháp về tổ chức chính quyền địa phương cho phù hợp.

314



Ch¬ng 16

Uû ban nh©n d©n

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña Uû ban nh©n d©n

§iÒu 123 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: “Uû ban nh©n

d©n do Héi ®ång nh©n d©n bÇu ra lµ c¬ quan chÊp hµnh cña

Héi ®ång nh©n d©n, c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph-

¬ng, chÞu tr¸ch nhiÖm chÊp hµnh HiÕn ph¸p, LuËt, çc v¨n b¶n

cña çc c¬ quan nhµ níc cÊp trªn vµ nghÞ quyÕt cña Héi ®ång

nh©n d©n”.

Lµ c¬ quan chÊp hµnh cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ë

®Þa ph¬ng, Uû ban nh©n d©n chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Héi ®ång

nh©n d©n cïng cÊp vµ c¬ quan nhµ níc cÊp trªn, ®èi víi mäi

ho¹t ®éng cña m×nh nh»m b¶o ®¶m thùc hiÖn chñ tr¬ng, biÖn

ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, cñng cè quèc phßng, an ninh vµ

thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch kh¸c trªn ®Þa bµn.

Lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, Uû ban

nh©n d©n cÊp díi chÞu sù chØ ®¹o cña Uû ban nh©n d©n cÊp

trªn; Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh chÞu sù chØ ®¹o cña ChÝnh

phñ.

II. ThÈm quyÒn cña ñy ban nh©n d©n

315



ThÈm quyÒn cña ChÝnh phñ ®îc quy ®Þnh t¹i LuËt tæ

chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n 26.11.2003.

ThÈm quyÒn ®èi víi Uû ban nh©n d©n c¸c cÊp ®îc quy ®Þnh

riªng, cô thÓ trªn tõng lÜnh vùc.

1. ThÈm quyÒn cña Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh


1. Xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành,

phát triển đô thị và nông thôn trong phạm vi quản lý; xây dựng kế hoạch dài hạn

và hàng năm về phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trình Hội đồng nhân dân

thông qua để trình Chính phủ phê duyệt;

2. Tham gia với các bộ, ngành trung ương trong việc phân vùng kinh tế; xây

dựng các chương trình, dự án của bộ, ngành trung ương trên địa bàn tỉnh; tổ chức

và kiểm tra việc thực hiện các nhiệm vụ thuộc chương trình, dự án được giao;

3. Lập dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn; lập dự toán thu, chi

ngân sách địa phương; lập phương án phân bổ dự toán ngân sách của cấp mình

trình Hội đồng nhân dân cùng cấp quyết định; lập dự toán điều chỉnh ngân sáchđịa phương trong trường hợp cần thiết; quyết toán ngân sách địa phương trình

Hội đồng nhân dân cùng cấp xem xét theo quy định của pháp luật;

4. Chỉ đạo, kiểm tra cơ quan thuế và cơ quan được Nhà nước giao nhiệm vụ

thu ngân sách tại địa phương theo quy định của pháp luật;

5. Xây dựng đề án thu phí, lệ phí, các khoản đóng góp của nhân dân và mức

huy động vốn trình Hội đồng nhân dân quyết định;

6. Xây dựng đề án phân cấp chi đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ

tầng kinh tế - xã hội của địa phương theo quy định của pháp luật để trình Hội

đồng nhân dân quyết định; tổ chức, chỉ đạo thực hiện đề án sau khi được Hội

đồng nhân dân thông qua;

316



7. Lập quỹ dự trữ tài chính theo quy định của pháp luật trình Hội đồng nhân

dân cùng cấp và báo cáo cơ quan tài chính cấp trên;

8. Thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu phần vốn góp của Nhà nước tại

doanh nghiệp và quyền đại diện chủ sở hữu về đất đai tại địa phương theo quy

định của pháp luật.

b) Trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thuỷ lợi và đất

đai

1. Chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát triển nông

nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thuỷ lợi; các chương trình khuyến nông, khuyếnlâm, khuyến ngư; phát triển sản xuất và bảo vệ cây trồng, vật nuôi trên địa bàn tỉnh;

2. Chỉ đạo thực hiện và kiểm tra việc sản xuất, sử dụng giống cây trồng, vật

nuôi, thức ăn gia súc, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, thuốc thú y và các chế

phẩm sinh học phục vụ nông nghiệp;

3. Lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất để trình Hội đồng nhân dân cùng

cấp thông qua trước khi trình Chính phủ xét duyệt; xét duyệt quy hoạch, kế

hoạch sử dụng đất đai của Uỷ ban nhân dân cấp dưới trực tiếp; quyết định việc

giao đất, thu hồi đất, cho thuê đất, giải quyết các tranh chấp đất đai; thanh tra

việc quản lý, sử dụng đất và các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật;

4. Chỉ đạo thực hiện và kiểm tra việc trồng rừng, bảo vệ rừng đầu nguồn,

rừng đặc dụng, rừng phòng hộ theo quy hoạch; tổ chức khai thác rừng theo quy

định của Chính phủ; chỉ đạo thực hiện và kiểm tra việc nuôi trồng, đánh bắt, chế biến và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản;

5. Chỉ đạo và kiểm tra việc khai thác, bảo vệ nguồn tài nguyên nước; xây

dựng, khai thác, bảo vệ các công trình thuỷ lợi vừa và nhỏ; quản lý, bảo vệ hệ

317



thống đê điều, các công trình phòng, chống lũ lụt; chỉ đạo và huy động lực lượng

chống và khắc phục hậu quả thiên tai, bão lụt trên địa bàn tỉnh.

c) Trong lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp1. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển công nghiệp, tiểu thủ công

nghiệp của tỉnh; tổ chức quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp công

nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn tỉnh theo thẩm quyền;

2. Tổ chức thực hiện các chương trình, dự án phát triển công nghiệp, xây

dựng và phát triển các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế theo quy

hoạch đã được phê duyệt; chỉ đạo, kiểm tra việc xây dựng và phát triển các cụmcông nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch và các ngành, nghề, làng nghề truyền

thống trên địa bàn tỉnh; phát triển cơ sở chế biến nông, lâm, thuỷ sản và các cơ

sở công nghiệp khác;

3. Tổ chức thực hiện việc bảo vệ tài nguyên khoáng sản chưa khai thác ở

địa phương; tổ chức và kiểm tra việc khai thác tận thu ở địa phương.

d) Trong lĩnh vực giao thông vận tải

1. Chỉ đạo, kiểm tra việc xây dựng và thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát

triển mạng lưới giao thông của tỉnh phù hợp với tổng sơ đồ phát triển và quy

hoạch chương trình giao thông vận tải của trung ương;

2. Tổ chức quản lý công trình giao thông đô thị, đường bộ và đường thuỷ

nội địa ở địa phương theo quy định của pháp luật;

3. Tổ chức thực hiện việc kiểm tra, giám định kỹ thuật an toàn các loại

phương tiện cơ giới đường bộ, đường thuỷ nội địa; kiểm tra, cấp giấy phép lưu

318



hành xe, các phương tiện giao thông đường thuỷ nội địa và giấy phép lái xe theo

quy định của pháp luật;

4. Tổ chức, chỉ đạo công tác thanh tra, bảo vệ công trình giao thông và bảo

đảm an toàn giao thông trên địa bàn tỉnh.

e) Trong lĩnh vực xây dựng, quản lý và phát triển đô thị

1. Tổ chức việc lập, trình duyệt hoặc xét duyệt theo thẩm quyền các quy

hoạch xây dựng vùng, xây dựng đô thị trên địa bàn tỉnh; quản lý kiến trúc, xây

dựng, đất xây dựng theo quy hoạch đã được duyệt; phê duyệt kế hoạch, dự án

đầu tư các công trình xây dựng thuộc thẩm quyền; quản lý công tác xây dựngvà cấp phép xây dựng trên địa bàn tỉnh;

2. Quản lý đầu tư, khai thác, sử dụng các công trình kỹ thuật hạ tầng đô thị,

khu đô thị, điểm dân cư nông thôn; quản lý việc thực hiện các chính sách về nhà

ở, đất ở; quản lý quỹ nhà thuộc sở hữu nhà nước do Chính phủ giao;

3. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển vật liệu xây dựng; quản lý việc khai

thác và sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng trên địa bàn tỉnh theo thẩm quyền.

g) Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ và du lịch

1. Lập quy hoạch, kế hoạch phát triển mạng lưới thương mại, dịch vụ, du lịch;

hướng dẫn, sắp xếp mạng lưới thương mại, dịch vụ, du lịch trên địa bàn; tham gia

hợp tác quốc tế về thương mại, dịch vụ, du lịch theo quy định của pháp luật;

2. Cấp, thu hồi giấy phép kinh doanh du lịch, khu du lịch, điểm du lịch,

khách sạn, lữ hành nội địa của tỉnh theo quy định của pháp luật;

3. Tổ chức quản lý xuất khẩu, nhập khẩu theo quy định của pháp luật; chỉ

đạo công tác quản lý thị trường;

319



4. Quy định các quy tắc về an toàn và vệ sinh trong hoạt động thương mại,

dịch vụ, du lịch;

5. Tổ chức thanh tra, kiểm tra việc chấp hành quy định của pháp luật về

hoạt động thương mại, dịch vụ và du lịch.

h) Trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo

1. Quản lý nhà nước đối với các loại hình trường, lớp được giao trên địa bàn

tỉnh; trực tiếp quản lý các trường cao đẳng sư phạm, trường trung học chuyên

nghiệp, trường trung học phổ thông, trường bổ túc văn hoá; đào tạo, bồi dưỡng

đội ngũ giáo viên trong tỉnh từ trình độ cao đẳng sư phạm trở xuống; cho phépthành lập các trường ngoài công lập theo quy định của pháp luật;

2. Quản lý và kiểm tra việc thực hiện về tiêu chuẩn giáo viên, quy chế thi cử

và việc cấp văn bằng theo quy định của pháp luật;

3. Thực hiện thanh tra, kiểm tra công tác giáo dục, đào tạo trên địa bàn tỉnh

theo quy định của pháp luật.

i) Trong lĩnh vực văn hoá, thông tin, thể dục thể thao

1. Quản lý nhà nước đối với các hoạt động văn hoá, thông tin, quảng cáo,

báo chí, xuất bản, thể dục thể thao theo quy định của pháp luật; tổ chức và quản

lý các đơn vị sự nghiệp về văn hoá, thông tin, thể dục thể thao, phát thanh,

truyền hình của tỉnh;

2. Tổ chức hoặc được uỷ quyền tổ chức các cuộc triển lãm, hội chợ, sinh

hoạt văn hoá, thể dục thể thao quốc gia, quốc tế trên địa bàn tỉnh;

320



3. Chỉ đạo và tổ chức thực hiện công tác bảo vệ, trùng tu, bảo tồn các di tích

lịch sử - văn hoá và danh lam thắng cảnh, công trình văn hoá, nghệ thuật theo

thẩm quyền; hướng dẫn xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hoá;

4. Kiểm tra, ngăn chặn việc kinh doanh, lưu hành sách báo, văn hoá phẩm

phản động, đồi trụy.

k) Trong lĩnh vực y tế và xã hội

1. Quản lý hoạt động của các đơn vị y tế thuộc tỉnh và cấp giấy phép hành

nghề y, dược tư nhân;

2. Chỉ đạo và kiểm tra việc tổ chức thực hiện biện pháp bảo vệ sức khoẻ nhân

dân; bảo vệ, chăm sóc người già, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương tựa; bảo

vệ, chăm sóc bà mẹ, trẻ em; thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hoá gia đình;

3. Chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện chính sách ưu đãi, chăm sóc và giúp đỡ

thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sĩ, những người và gia đình có công với

nước;

4. Thực hiện kế hoạch, biện pháp về sử dụng lao động và giải quyết các

quan hệ lao động; giải quyết việc làm, điều động dân cư trong phạm vi tỉnh;

5. Thực hiện chính sách bảo hộ lao động, bảo hiểm xã hội, cứu trợ xã hội,

xoá đói, giảm nghèo, cải thiện đời sống nhân dân; hướng dẫn thực hiện công tác từ

thiện, nhân đạo; phòng, chống các tệ nạn xã hội và dịch bệnh ở địa phương.

l) Trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, tài nguyên và môi trường

1. Chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện các nhiệm vụ, kế hoạch cụ thể phát

triển khoa học, công nghệ và bảo vệ môi trường; thực hiện các biện pháp khuyến

321



khích việc nghiên cứu, phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật, ứng dụng các tiến bộ

khoa học và công nghệ phục vụ sản xuất và đời sống;

2. Chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện các biện pháp quản lý và sử dụng đất

đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng

biển tại địa phương theo quy định của pháp luật;

3. Quản lý các chương trình, đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh hoặc được

cấp trên giao; quản lý hoạt động chuyển giao công nghệ, tham gia giám định nhà

nước về công nghệ đối với các dự án đầu tư quan trọng ở địa phương;

4. Chỉ đạo, tổ chức thực hiện và kiểm tra việc bảo vệ, cải thiện môi trường;

phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, bão lụt, suy thoái môi trường, ônhiễm môi trường và xác định trách nhiệm phải xử lý về môi trường đối với tổ

chức, cá nhân theo quy định của pháp luật;

5. Chỉ đạo, thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về

tiêu chuẩn đo lường và chất lượng sản phẩm; an toàn và kiểm soát bức xạ; sở

hữu công nghiệp; việc chấp hành chính sách, pháp luật về khoa học, công nghệ

và bảo vệ môi trường ở địa phương; ngăn chặn việc sản xuất, lưu hành hàng giảvà bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng.

m) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh và trật tự, an toàn xã hội

1. Bảo đảm an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội, xây dựng lực lượng

Công an nhân dân; chỉ đạo công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm,

chống tham nhũng, chống buôn lậu và gian lận thương mại; bảo vệ bí mật nhànước, xây dựng phong trào quần chúng bảo vệ an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

quản lý và kiểm tra việc vận chuyển, sử dụng vũ khí, chất nổ, chất dễ cháy, chất

độc, chất phóng xạ; quản lý các nghề kinh doanh đặc biệt theo quy định của pháp

luật;

322



2. Chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về quản lý hộ

khẩu; quản lý việc cư trú, đi lại của người nước ngoài ở địa phương;

3. Thực hiện các biện pháp xây dựng lực lượng vũ trang và quốc phòng

toàn dân; chỉ đạo công tác giáo dục quốc phòng toàn dân trong nhân dân và

trường học ở địa phương; tổ chức, chỉ đạo thực hiện kế hoạch xây dựng tỉnh

thành khu vực phòng thủ vững chắc; chỉ đạo việc xây dựng và hoạt động tác

chiến của bộ đội địa phương, dân quân tự vệ; chỉ đạo và kiểm tra việc tổ chức

thực hiện Luật nghĩa vụ quân sự; xây dựng lực lượng dự bị động viên và huy

động lực lượng khi cần thiết, đáp ứng yêu cầu của địa phương và cả nước trong

mọi tình huống;

4. Chỉ đạo, tổ chức thực hiện nhiệm vụ hậu cần tại chỗ, chính sách hậu phương

quân đội và chính sách đối với lực lượng vũ trang nhân dân ở địa phương; thực hiện

việc kết hợp quốc phòng, an ninh với kinh tế, kinh tế với quốc phòng, an ninh; tổ

chức quản lý, bảo vệ công trình quốc phòng và khu quân sự trên địa bàn tỉnh.

n) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo1. Tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện pháp luật và chính sách dân tộc;

tổ chức, chỉ đạo thực hiện biện pháp bảo đảm các điều kiện cải thiện đời sống vật

chất và tinh thần, nâng cao dân trí của đồng bào các dân tộc thiểu số, vùng sâu,

vùng xa và vùng có khó khăn đặc biệt;

2. Bảo đảm thực hiện quyền bình đẳng giữa các dân tộc, giữ gìn, tăng

cường đoàn kết và tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc ở địa phương;3. Xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình, dự án của tỉnh đối với các

vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa và vùng có khó khăn đặc biệt;

4. Xem xét và giải quyết việc đề nghị sửa chữa các công trình thờ tự, tín

ngưỡng, tôn giáo của nhân dân ở địa phương theo quy định của pháp luật; xử lý

323



hành vi xâm phạm tự do tín ngưỡng, tôn giáo hoặc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo

để làm trái pháp luật và chính sách của Nhà nước theo quy định của pháp luật.

o) Trong lĩnh vực thi hành pháp luật 1. Tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra việc thi hành Hiến pháp, luật, các văn bản

quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên và nghị quyết của Hội đồng

nhân dân cùng cấp; tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật ở

địa phương;

2. Chỉ đạo thực hiện các biện pháp bảo vệ tài sản của cơ quan, tổ chức, bảo

vệ tính mạng, tự do, danh dự, nhân phẩm, tài sản, các quyền và lợi ích hợp phápkhác của công dân;

3. Tổ chức, chỉ đạo công tác thanh tra nhà nước, tổ chức tiếp dân, giải quyết

khiếu nại, tố cáo và kiến nghị của công dân theo quy định của pháp luật;

4. Tổ chức, chỉ đạo công tác thi hành án ở địa phương theo quy định của

pháp luật;

5. Tổ chức, chỉ đạo việc quản lý hộ tịch; thực hiện công tác công chứng,

giám định tư pháp, quản lý tổ chức Luật sư và tư vấn pháp luật theo quy định của

pháp luật;

6. Tổ chức đăng ký, quản lý hộ tịch có yếu tố nước ngoài.

p) Trong việc xây dựng chính quyền và quản lý địa giới hành chính1. Tổ chức, chỉ đạo thực hiện công tác bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu

Hội đồng nhân dân theo quy định của pháp luật;

2. Xây dựng đề án thành lập các cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân

dân theo hướng dẫn của Chính phủ trình Hội đồng nhân dân quyết định;

324



3. Quy định tổ chức bộ máy và nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của cơ quan

chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân cấp mình;

4. Quyết định thành lập các đơn vị sự nghiệp, dịch vụ công trên cơ sở quy

hoạch và hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; thực hiện quản lý nhà

nước đối với cơ quan, tổ chức, đơn vị của trung ương đóng trên địa bàn tỉnh;

5. Cho phép thành lập, giải thể, cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước; cấp,

thu hồi giấy phép thành lập doanh nghiệp, công ty; cho phép các tổ chức kinh tế

trong nước đặt văn phòng đại diện, chi nhánh hoạt động trên địa bàn tỉnh theo quy

định của pháp luật;

6. Cho phép lập hội; quản lý, hướng dẫn và kiểm tra việc thành lập và hoạtđộng của các hội theo quy định của pháp luật;

7. Quyết định phân bổ chỉ tiêu biên chế hành chính, sự nghiệp đối với các

đơn vị trực thuộc và Uỷ ban nhân dân cấp huyện; chỉ đạo, kiểm tra việc thực

hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về nhiệm vụ, tài chính và tổ chức đối với

các đơn vị sự nghiệp theo phân cấp của Chính phủ;

8. Tổ chức đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước vàcán bộ, công chức cấp xã, bồi dưỡng kiến thức quản lý nhà nước cho đại biểu

Hội đồng nhân dân cấp huyện và cấp xã theo hướng dẫn của Chính phủ;

9. Xây dựng đề án thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính

trình Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua để trình cấp có thẩm quyền xem

xét, quyết định;

10. Chỉ đạo và kiểm tra việc quản lý hồ sơ, mốc, chỉ giới và bản đồ địa giớihành chính của tỉnh và các đơn vị hành chính trong tỉnh;

11. Xây dựng phương án đặt tên, đổi tên đường, phố, quảng trường, công trình

công cộng trong tỉnh trình Hội đồng nhân dân xem xét, quyết định.

325



q) Thẩm quyền khác của Uỷ ban nhân dân thành phố trực thuộc trung

ương

1. Tổ chức thực hiện biện pháp phát huy vai trò trung tâm kinh tế - xã hội

của đô thị lớn trong mối liên hệ với các địa phương trong vùng, khu vực và cả

nước theo phân cấp của Chính phủ;

2. Chỉ đạo, tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng các công trình kết cấu hạ

tầng đô thị; lập quy hoạch tổng thể về xây dựng và phát triển đô thị trình Hội

đồng nhân dân thông qua để trình Chính phủ phê duyệt;

3. Thực hiện chủ trương, biện pháp tạo nguồn tài chính, huy động vốn để

phát triển đô thị; xây dựng và quản lý thống nhất cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thịtheo quy định của pháp luật;

4. Trực tiếp quản lý quỹ đất đô thị; việc sử dụng quỹ đất đô thị phục vụ cho

việc xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật đô thị theo quy định của pháp luật;

5. Quản lý nhà đô thị; quản lý việc kinh doanh nhà ở; sử dụng quỹ nhà ở

thuộc sở hữu nhà nước của thành phố để phát triển nhà ở tại đô thị; chỉ đạo kiểm

tra việc chấp hành pháp luật trong việc xây dựng nhà ở tại đô thị;

6. Hướng dẫn, sắp xếp mạng lưới thương mại, dịch vụ, du lịch đô thị;

7. Xây dựng kế hoạch và biện pháp giải quyết việc làm; phòng, chống các

tệ nạn xã hội ở đô thị theo quy định của pháp luật;

8. Tổ chức, chỉ đạo thực hiện các biện pháp quản lý dân cư và tổ chức đời

sống dân cư đô thị;

9. Tổ chức, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ bảo đảm trật tự công cộng, an toàn

giao thông, chống ùn tắc giao thông; tổ chức phòng, chống cháy, nổ, bảo vệ môi

trường và cảnh quan đô thị.

326



2.ThÈm quyÒn cña Uû ban nh©n d©n cÊp

huyÖn


1. Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm trình Hội đồngnhân dân cùng cấp thông qua để trình Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt; tổ

chức và kiểm tra việc thực hiện kế hoạch đó;

2. Lập dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn; dự toán thu, chi ngân

sách địa phương, phương án phân bổ dự toán ngân sách cấp mình; quyết toán

ngân sách địa phương; lập dự toán điều chỉnh ngân sách địa phương trong trường

hợp cần thiết trình Hội đồng nhân dân cùng cấp quyết định và báo cáo Uỷ bannhân dân, cơ quan tài chính cấp trên trực tiếp;

3. Tổ chức thực hiện ngân sách địa phương; hướng dẫn, kiểm tra Uỷ ban

nhân dân xã, thị trấn xây dựng và thực hiện ngân sách và kiểm tra nghị quyết của

Hội đồng nhân dân xã, thị trấn về thực hiện ngân sách địa phương theo quy định

của pháp luật;

4. Phê chuẩn kế hoạch kinh tế - xã hội của xã, thị trấn.

b) Trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thuỷ lợi và đất

đai

1. Xây dựng, trình Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua các chương trình

khuyến khích phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp ở địa phương và tổ

chức thực hiện các chương trình đó;

2. Chỉ đạo Uỷ ban nhân dân xã, thị trấn thực hiện các biện pháp chuyển

dịch cơ cấu kinh tế, phát triển nông nghiệp, bảo vệ rừng, trồng rừng và khai thác

lâm sản, phát triển ngành, nghề đánh bắt, nuôi trồng và chế biến thuỷ sản;

327



3. Thực hiện giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất đối với cá nhân và hộ gia đình,

giải quyết các tranh chấp đất đai, thanh tra đất đai theo quy định của pháp luật;

4. Xét duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai của Uỷ ban nhân dân xã,

thị trấn;

5. Xây dựng quy hoạch thuỷ lợi; tổ chức bảo vệ đê điều, các công trình thuỷ

lợi vừa và nhỏ; quản lý mạng lưới thuỷ nông trên địa bàn theo quy định của pháp

luật.

c) Trong lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp

1. Tham gia với Uỷ ban nhân dân tỉnh trong việc xây dựng quy hoạch, kế

hoạch phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn huyện;

2. Xây dựng và phát triển các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch

vụ ở các xã, thị trấn;

3. Tổ chức thực hiện xây dựng và phát triển các làng nghề truyền thống, sản

xuất sản phẩm có giá trị tiêu dùng và xuất khẩu; phát triển cơ sở chế biến nông, lâm,

thuỷ sản và các cơ sở công nghiệp khác theo sự chỉ đạo của Uỷ ban nhân dân tỉnh.

d) Trong lĩnh vực xây dựng, giao thông vận tải

1. Tổ chức lập, trình duyệt hoặc xét duyệt theo thẩm quyền quy hoạch xây

dựng thị trấn, điểm dân cư nông thôn trên địa bàn huyện; quản lý việc thực hiện

quy hoạch xây dựng đã được duyệt;2. Quản lý, khai thác, sử dụng các công trình giao thông và kết cấu hạ tầng cơ

sở theo sự phân cấp;

328



3. Quản lý việc xây dựng, cấp giấy phép xây dựng và kiểm tra việc thực

hiện pháp luật về xây dựng; tổ chức thực hiện các chính sách về nhà ở; quản lý

đất ở và quỹ nhà thuộc sở hữu nhà nước trên địa bàn;

4. Quản lý việc khai thác, sản xuất, kinh doanh vật liệu xây dựng theo phân

cấp của Uỷ ban nhân dân tỉnh.

e) Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ và du lịch

1. Xây dựng, phát triển mạng lưới thương mại, dịch vụ, du lịch và kiểm tra

việc chấp hành quy định của Nhà nước về hoạt động thương mại, dịch vụ và du

lịch trên địa bàn huyện;

2. Kiểm tra việc thực hiện các quy tắc về an toàn và vệ sinh trong hoạt động

thương mại, dịch vụ, du lịch trên địa bàn;

3. Kiểm tra việc chấp hành quy định của Nhà nước về hoạt động thương

mại, dịch vụ, du lịch trên địa bàn.

g) Trong lĩnh vực giáo dục, y tế, xã hội, văn hoá, thông tin và thể dục thể

thao

1. Xây dựng các chương trình, đề án phát triển văn hoá, giáo dục, thông tin,

thể dục thể thao, y tế, phát thanh trên địa bàn huyện và tổ chức thực hiện sau khi

được cấp có thẩm quyền phê duyệt;

2. Tổ chức và kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về phổ cậpgiáo dục, quản lý các trường tiểu học, trung học cơ sở, trường dạy nghề; tổ chức

các trường mầm non; thực hiện chủ trương xã hội hoá giáo dục trên địa bàn; chỉ

đạo việc xoá mù chữ và thực hiện các quy định về tiêu chuẩn giáo viên, quy chế

thi cử;

329



3. Quản lý các công trình công cộng được phân cấp; hướng dẫn các phong

trào về văn hoá, hoạt động của các trung tâm văn hoá - thông tin, thể dục thể

thao; bảo vệ và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hoá và danh lam thắng

cảnh do địa phương quản lý;

4. Thực hiện kế hoạch phát triển sự nghiệp y tế; quản lý các trung tâm y tế,

trạm y tế; chỉ đạo và kiểm tra việc bảo vệ sức khoẻ nhân dân; phòng, chống dịch

bệnh; bảo vệ và chăm sóc người già, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương

tựa; bảo vệ, chăm sóc bà mẹ, trẻ em; thực hiện chính sách dân số và kế hoạch

hoá gia đình;

5. Kiểm tra việc chấp hành pháp luật trong hoạt động của các cơ sở hành

nghề y, dược tư nhân, cơ sở in, phát hành xuất bản phẩm;

6. Tổ chức, chỉ đạo việc dạy nghề, giải quyết việc làm cho người lao động;

tổ chức thực hiện phong trào xoá đói, giảm nghèo; hướng dẫn hoạt động từ thiện,

nhân đạo.

h) Trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, tài nguyên và môi trường

1. Thực hiện các biện pháp ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ phục vụ

sản xuất và đời sống nhân dân ở địa phương;

2. Tổ chức thực hiện bảo vệ môi trường; phòng, chống, khắc phục hậu quả

thiên tai, bão lụt;

3. Tổ chức thực hiện các quy định của pháp luật về tiêu chuẩn đo lường và

chất lượng sản phẩm; kiểm tra chất lượng sản phẩm và hàng hoá trên địa bàn

huyện; ngăn chặn việc sản xuất và lưu hành hàng giả, hàng kém chất lượng tại địa

phương.

330



i) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh và trật tự, an toàn xã hội

1. Tổ chức phong trào quần chúng tham gia xây dựng lực lượng vũ trang và

quốc phòng toàn dân; thực hiện kế hoạch xây dựng khu vực phòng thủ huyện;

quản lý lực lượng dự bị động viên; chỉ đạo việc xây dựng lực lượng dân quân tự

vệ, công tác huấn luyện dân quân tự vệ;

2. Tổ chức đăng ký, khám tuyển nghĩa vụ quân sự; quyết định việc nhập

ngũ, giao quân, việc hoãn, miễn thi hành nghĩa vụ quân sự và xử lý các trường

hợp vi phạm theo quy định của pháp luật;

3. Tổ chức thực hiện nhiệm vụ giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội, xây

dựng lực lượng công an nhân dân huyện vững mạnh, bảo vệ bí mật nhà nước;thực hiện các biện pháp phòng ngừa, chống tội phạm, các tệ nạn xã hội và các

hành vi vi phạm pháp luật khác ở địa phương;

4. Chỉ đạo và kiểm tra việc thực hiện các quy định của pháp luật về quản lý

hộ khẩu, quản lý việc cư trú, đi lại của người nước ngoài ở địa phương;

5. Tuyên truyền, giáo dục, vận động nhân dân tham gia phong trào bảo vệ

an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

k) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo

1. Tuyên truyền, giáo dục, phổ biến chính sách, pháp luật về dân tộc và

tôn giáo;

2. Tổ chức thực hiện các nhiệm vụ được giao về các chương trình, kế

hoạch, dự án phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh đối với vùng đồng bào dân tộc

thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng có khó khăn đặc biệt;

331



2. Quy định tổ chức bộ máy và nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của cơ quan

chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân cấp mình theo hướng dẫn của Uỷ ban nhân

dân cấp trên;

3. Quản lý công tác tổ chức, biên chế, lao động, tiền lương theo phân cấp

của Uỷ ban nhân dân cấp trên;

4. Quản lý hồ sơ, mốc, chỉ giới, bản đồ địa giới hành chính của huyện;

5. Xây dựng đề án thành lập mới, nhập, chia, điều chỉnh địa giới hành chính

ở địa phương trình Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua để trình cấp trên xem

xét, quyết định.

n) Thẩm quyền khác

Uỷ ban nhân dân thị xã, thành phố thuộc tỉnh:

1. Xây dựng quy hoạch phát triển đô thị của thị xã, thành phố thuộc tỉnh

trình Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua để trình cấp trên phê duyệt;

2. Thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân về quy hoạch tổng thểxây dựng và phát triển đô thị của thị xã, thành phố thuộc tỉnh trên cơ sở quy

hoạch chung, kế hoạch xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật đô thị, biện pháp bảo

đảm trật tự công cộng, giao thông, phòng, chống cháy, nổ, bảo vệ môi trường và

cảnh quan đô thị; biện pháp quản lý dân cư đô thị và tổ chức đời sống dân cư

trên địa bàn;

3. Thực hiện quản lý và kiểm tra việc sử dụng quỹ nhà thuộc sở hữu nhà nước

trên địa bàn theo sự phân cấp của Chính phủ; tổ chức thực hiện các quyết định xử lý

vi phạm trong xây dựng, lấn chiếm đất đai theo quy định của pháp luật;

4. Quản lý, kiểm tra đối với việc sử dụng các công trình công cộng được giao

trên địa bàn; việc xây dựng trường phổ thông quốc lập các cấp; việc xây dựng và sử

333



dụng các công trình công cộng, điện chiếu sáng, cấp thoát nước, giao thông nội thị,

nội thành, an toàn giao thông, vệ sinh đô thị ở địa phương;

5. Quản lý các cơ sở văn hoá - thông tin, thể dục thể thao của thị xã, thành

phố thuộc tỉnh; bảo vệ và phát huy giá trị của các di tích lịch sử - văn hoá và

danh lam thắng cảnh do thị xã, thành phố thuộc tỉnh quản lý.

Uỷ ban nhân dân quận:

1. Tổ chức thực hiện các biện pháp bảo đảm thực hiện thống nhất kế hoạch

phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch đô thị của thành phố;

2. Quản lý và kiểm tra việc sử dụng quỹ nhà thuộc sở hữu nhà nước trên địa

bàn theo sự phân cấp của Chính phủ;

3. Cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở đô thị;

tổ chức thực hiện các quyết định về xử lý vi phạm trong xây dựng, lấn chiếm đất

đai theo quy định của pháp luật;

4. Quản lý, kiểm tra việc sử dụng các công trình công cộng do thành phố

giao trên địa bàn quận.

Uỷ ban nhân dân huyện thuộc địa bàn hải đảo:

1. Thực hiện các biện pháp để xây dựng, quản lý, bảo vệ đảo, vùng biển


2. Thực hiện các biện pháp để quản lý dân cư trên địa bàn;

3. Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

3.ThÈm quyÒn cña uû ban nh©n d©n cÊp x·

334




1. Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm trình Hội đồng

nhân dân cùng cấp thông qua để trình Uỷ ban nhân dân huyện phê duyệt; tổ chức

thực hiện kế hoạch đó;

2. Lập dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn; dự toán thu, chi ngân

sách địa phương và phương án phân bổ dự toán ngân sách cấp mình; dự toán

điều chỉnh ngân sách địa phương trong trường hợp cần thiết và lập quyết toán

ngân sách địa phương trình Hội đồng nhân dân cùng cấp quyết định và báo cáo

Uỷ ban nhân dân, cơ quan tài chính cấp trên trực tiếp;

3. Tổ chức thực hiện ngân sách địa phương, phối hợp với các cơ quan nhànước cấp trên trong việc quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn xã, thị trấn và

báo cáo về ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật;

4. Quản lý và sử dụng hợp lý, có hiệu quả quỹ đất được để lại phục vụ các

nhu cầu công ích ở địa phương; xây dựng và quản lý các công trình công cộng,

đường giao thông, trụ sở, trường học, trạm y tế, công trình điện, nước theo quy

định của pháp luật;5. Huy động sự đóng góp của các tổ chức, cá nhân để đầu tư xây dựng các

công trình kết cấu hạ tầng của xã, thị trấn trên nguyên tắc dân chủ, tự nguyện.

Việc quản lý các khoản đóng góp này phải công khai, có kiểm tra, kiểm soát và

bảo đảm sử dụng đúng mục đích, đúng chế độ theo quy định của pháp luật.

b) Trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thuỷ lợi và tiểuthủ công nghiệp

1. Tổ chức và hướng dẫn việc thực hiện các chương trình, kế hoạch, đề án

khuyến khích phát triển và ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ để phát triển

sản xuất và hướng dẫn nông dân chuyển đổi cơ cấu kinh tế, cây trồng, vật nuôi

335



1. Thực hiện kế hoạch phát triển sự nghiệp giáo dục ở địa phương; phối hợp

với trường học huy động trẻ em vào lớp một đúng độ tuổi; tổ chức thực hiện các

lớp bổ túc văn hoá, thực hiện xoá mù chữ cho những người trong độ tuổi;

2. Tổ chức xây dựng và quản lý, kiểm tra hoạt động của nhà trẻ, lớp mẫu

giáo, trường mầm non ở địa phương; phối hợp với Uỷ ban nhân dân cấp trên

quản lý trường tiểu học, trường trung học cơ sở trên địa bàn;

3. Tổ chức thực hiện các chương trình y tế cơ sở, dân số, kế hoạch hoá gia

đình được giao; vận động nhân dân giữ gìn vệ sinh; phòng, chống các dịch bệnh;

4. Xây dựng phong trào và tổ chức các hoạt động văn hoá, thể dục thể thao;

tổ chức các lễ hội cổ truyền, bảo vệ và phát huy giá trị của các di tích lịch sử -văn hoá và danh lam thắng cảnh ở địa phương theo quy định của pháp luật;

5. Thực hiện chính sách, chế độ đối với thương binh, bệnh binh, gia đình

liệt sỹ, những người và gia đình có công với nước theo quy định của pháp luật;

6. Tổ chức các hoạt động từ thiện, nhân đạo; vận động nhân dân giúp đỡ các

gia đình khó khăn, người già cô đơn, người tàn tật, trẻ mồ côi không nơi nương

tựa; tổ chức các hình thức nuôi dưỡng, chăm sóc các đối tượng chính sách ở địa phương theo quy định của pháp luật;

7. Quản lý, bảo vệ, tu bổ nghĩa trang liệt sĩ; quy hoạch, quản lý nghĩa địa ở

địa phương.

e) Trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội và thi hành

pháp luật ở địa phương

1. Tổ chức tuyên truyền, giáo dục xây dựng quốc phòng toàn dân, xây dựng

làng xã chiến đấu trong khu vực phòng thủ địa phương;

337



2. Thực hiện công tác nghĩa vụ quân sự và tuyển quân theo kế hoạch; đăng

ký, quản lý quân nhân dự bị động viên; tổ chức thực hiện việc xây dựng, huấn

luyện, sử dụng lực lượng dân quân tự vệ ở địa phương;

3. Thực hiện các biện pháp bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội; xây

dựng phong trào quần chúng bảo vệ an ninh Tổ quốc vững mạnh; thực hiện biện

pháp phòng ngừa và chống tội phạm, các tệ nạn xã hội và các hành vi vi phạm

pháp luật khác ở địa phương;

4. Quản lý hộ khẩu; tổ chức việc đăng ký tạm trú, quản lý việc đi lại của

người nước ngoài ở địa phương.

g) Trong việc thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo

Uỷ ban nhân dân xã, thị trấn có nhiệm vụ tổ chức, hướng dẫn và bảo đảm

thực hiện chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo; quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo

của nhân dân ở địa phương theo quy định của pháp luật.

h) Trong việc thi hành pháp luật

1. Tổ chức tuyên truyền, giáo dục pháp luật; giải quyết các vi phạm pháp

luật và tranh chấp nhỏ trong nhân dân theo quy định của pháp luật;

2. Tổ chức tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiến nghị của công dân

theo thẩm quyền;

3. Tổ chức thực hiện hoặc phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc thihành án theo quy định của pháp luật; tổ chức thực hiện các quyết định về xử lý vi

phạm hành chính theo quy định của pháp luật.

i) Thẩm quyền khác của Uỷ ban nhân dân phường

338



1. Tổ chức thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân phường về việc

bảo đảm thực hiện thống nhất kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch

đô thị, xây dựng nếp sống văn minh đô thị, phòng, chống các tệ nạn xã hội, giữ

gìn trật tự vệ sinh, sạch đẹp khu phố, lòng đường, lề đường, trật tự công cộng và

cảnh quan đô thị; quản lý dân cư đô thị trên địa bàn;

2. Thanh tra việc sử dụng đất đai của tổ chức, cá nhân trên địa bàn phường


3. Quản lý và bảo vệ cơ sở hạ tầng kỹ thuật trên địa bàn phường theo phân

cấp; ngăn chặn, xử lý các hành vi vi phạm đối với các cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo

quy định của pháp luật;

4. Kiểm tra giấy phép xây dựng của tổ chức, cá nhân trên địa bàn phường; lập

biên bản, đình chỉ những công trình xây dựng, sửa chữa, cải tạo không có giấy

phép, trái với quy định của giấy phép và báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền

xem xét, quyết định.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Uû ban nh©nd©n

VÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ quy chÕ ho¹t ®éng, Uû ban nh©n

d©n do Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp bÇu gåm cã Chñ tÞch,

Phã Chñ tÞch vµ uû viªn. Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n lµ ®¹i

biÓu Héi ®ång nh©n d©n; c¸c thµnh viªn kh¸c cña Uû ban

nh©n d©n kh«ng nhÊt thiÕt lµ ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n.

KÕt qu¶ bÇu c¸c thµnh viªn Uû ban nh©n d©n ph¶i ®îc Chñ

tÞch Uû ban nh©n d©n cÊp trªn trùc tiÕp phª chuÈn; kÕt qu¶

bÇu thµnh viªn cña Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh ph¶i ®îc Thñ t-

íng ChÝnh phñ phª chuÈn.

339



1. Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi çc c¬

quan nhµ níc ë trung ¬ng

a) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n víi Quèc héi

Trong mèi quan hÖ víi c¬ quan ®Þa ph¬ng, Quèc héi cãquyÒn thµnh lËp míi, nhËp, chia t¸ch, ®iÒu chØnh ®Þa giíi




Quèc héi th«ng qua çc ®¹o luËt quy ®Þnh nhiÖm vô,

quyÒn h¹n, nh÷ng nguyªn t¾c vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña

UBND çc cÊp.




b) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi Chñ tÞch níc

Khi Quèc héi kh«ng häp, Chñ tÞch níc cã quyÒn ban bè

t×nh tr¹ng khÈn cÊp ë çc ®Þa ph¬ng. ñy ban nh©n d©n lµ c¬

quan hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc

hiÖn çc v¨n b¶n cña Chñ tÞch níc. HiÖu qu¶ thùc hiÖn cña ñy

ban nh©n d©n ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ thùc thi v¨n

b¶n cña Chñ tÞch níc ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn.

c) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi ChÝnh phñ

ChÝnh phñ vµ çc ñy ban nh©n d©n ®Òu thuéc hÖ thèng

çc c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc. V× vËy, chóng cã mèi liªn hÖ

chÆt chÏ víi nhau.

341



ChÝnh phñ cã quyÒn ®iÒu chØnh ®Þa giíi ®¬n vÞ hµnh

chÝnh díi cÊp tØnh. ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ tæ chøc çc c¬

quan chuyªn m«n thuéc ñy ban nh©n d©n ®Ó Héi ®ång nh©n

d©n quyÕt ®Þnh thµnh lËp çc c¬ quan chuyªn m«n nµy t¹i

®Þa ph¬ng m×nh. Thñ tíng l·nh ®¹o vµ quy ®Þnh chÕ ®é lµm

viÖc víi Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n tØnh. Thñ tíng phª chuÈn

viÖc bÇu cö çc thµnh viªn ñy ban nh©n d©n tØnh; miÔn

nhiÖm, ®iÒu ®éng, çch chøc Chñ tÞch, Phã chñ tÞch ñy ban

nh©n d©n tØnh; phª chuÈn viÖc miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm çc

thµnh viªn kh¸c cña ñy ban nh©n d©n tØnh. Thñ tíng cã quyÒn

®×nh chØ, b·i bá QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña ñy ban nh©n d©n

tØnh nÕu tr¸i HiÕn ph¸p, luËt vµ v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ níc

cÊp trªn.

ñy ban nh©n d©n çc cÊp lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc

ë ®Þa ph¬ng, cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc triÓn khai çc v¨n b¶n

cña ChÝnh phñ trªn ph¹m vi ®Þa bµn. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña

çc c¬ quan ®Þa ph¬ng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t®éng cña ChÝnh phñ.

d) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi Tßa ¸n nh©n

d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

UBND víi TAND tèi cao, VKSND tèi cao cã tÝnh ®éc lËp t-

¬ng ®èi v× UBND lµ c¬ quan hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng, TAND

tèi cao, VKSND tèi cao lµ c¬ quan t ph¸p ë trung ¬ng. VÒ

nguyªn t¾c, UBND cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc triÓn khai çc v¨n

b¶n cña c¬ quan cÊp trªn trong ph¹m vi ®Þa bµn, trong ®ã cã

çc v¨n b¶n cña TAND tèi cao, VKSND tèi cao.

342



2. Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi çc c¬

quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng

a) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi Héi ®ång

nh©n d©nNÕu ë trung ¬ng, ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña

Quèc héi - c¬ quan quyÒn lùc cña c¶ níc, th× ë ®Þa ph¬ng,

UBND lµ c¬ quan chÊp hµnh cña H§ND - c¬ quan quyÒn lùc nhµ

níc ë ®Þa ph¬ng. Héi ®ång nh©n d©n bÇu UBND cïng cÊp,

giao tr¸ch nhiÖm cho UBND cïng cÊp tæ chøc thùc hiÖn çc

NghÞ quyÕt cña m×nh trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng. Trong qu¸

tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô, UBND chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña

H§ND. UBND ph¶i b¸o ço c«ng t¸c tríc H§ND, chÞu sù chÊt vÊn

cña H§ND, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn çc NghÞ

quyÕt cña H§ND. NÕu kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô, çc thµnh

viªn cña UBND cã thÓ bÞ H§ND bá phiÕu tÝn nhiÖm, miÔn

nhiÖm, b·i nhiÖm. Trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña

UBND, khi thÊy v¨n b¶n cña UBND cïng cÊp sai tr¸i, H§ND cã

quyÒn b·i bá. H§ND quyÕt ®Þnh viÖc ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa

ph¬ng, trong ®ã cã ng©n s¸ch dµnh cho UBND ®Ó thùc hiÖn

chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh trong n¨m tµi chÝnh. ViÖc ®îc

ph©n bæ nhiÒu hay Ýt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ thùc

hiÖn nhiÖm vô cña UBND.

UBND cã quyÒn ®×nh chØ viÖc thi hµnh NghÞ quyÕt tr¸iph¸p luËt cña H§ND cÊp díi trùc tiÕp vµ ®Ò nghÞ H§ND cÊp

m×nh b·i bá. UBND lµ c¬ quan chÊp hµnh cña H§ND cïng cÊp,

nhng çc thµnh viªn chñ chèt cña UBND l¹i còng ®ång thêi n¾m

gi÷ chøc vô chñ chèt trong H§ND cïng cÊp. ChÝnh v× vËy, viÖc

343



gi¸m s¸t cña H§ND ®èi víi UBND nhiÒu khi kh«ng hiÖu qu¶, bÞ

h×nh thøc vµ v× vËy ë ®Þa ph¬ng UBND l¹i cã xu híng mang

quyÒn lùc lín. Çc nghÞ quyÕt cña H§ND chØ triÓn khai vµo

cuéc sèng th«ng qua ho¹t ®éng cña UBND cïng cÊp. HiÖu qu¶

ho¹t ®éng cña H§ND bÞ ¶nh hëng nhiÒu tõ phÝa UBND. Tõ viÖc

chung trô së, çc c¬ së vËt chÊt, çc nh©n viªn cña H§ND ®Òu

chÞu ¶nh hëng cña c¬ quan qu¶n lý ë ®Þa ph¬ng lµ UBND.

b) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi Tßa ¸n nh©n

d©n ®Þa ph¬ng

UBND lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, Tßa

¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö t¹i ®Þa ph¬ng, gi÷a hai c¬

quan nµy cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vÒ chøc n¨ng, tuy nhiªn

trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi÷a chóng còng cã nh÷ng

mèi quan hÖ sau:

UBND chØ ®¹o c«ng t¸c phßng ngõa, ®Êu tranh phßng

chèng téi ph¹m, thùc hiÖn c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸pluËt ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn; Thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸m ®Þnh t

ph¸p, qu¶n lý tæ chøc luËt s vµ t vÊn ph¸p luËt. Tßa ¸n nh©n

d©n muèn thùc hiÖn viÖc xÐt xö ph¶i phô thuéc nhiÒu vµo kÕt

qu¶ ®iÒu tra cña çc c¬ quan hµnh chÝnh, sù hç trî vÒ vËt

chÊt, ®iÒu kiÖn míi tiÕn hµnh ®îc viÖc xÐt xö çc vô ¸n; Tæ

chøc, chØ ®¹o c«ng t¸c thi hµnh ¸n ë ®Þa ph¬ng.

Tßa ¸n nh©n d©n cã quyÒn xÐt xö çc thµnh viªn cña

UBND nÕu hä cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.

c) Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n víi ViÖn kiÓm s¸t


344



UBND lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan kiÓm s¸t t¹i ®Þa ph¬ng, gi÷a

hai c¬ quan nµy cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vÒ chøc n¨ng, tuy

nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi÷a chóng còng cã

nh÷ng mèi quan hÖ sau:


chèng téi ph¹m, thùc hiÖn c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p

luËt ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn; thùc hiÖn viÖc ®iÒu tra vµ kÕt

qu¶ ®iÒu tra chuyÓn cho ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Ó ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n thùc hµnh quyÒn c«ng tè.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã quyÒn khëi tè çc thµnh viªn

UBND nÕu hä cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù.

3. Mèi quan hÖ gi÷a ñy ban nh©n d©n çc cÊp

Chñ tÞch UBND cÊp tØnh phª chuÈn kÕt qu¶ bÇu UBND

cÊp huyÖn; ®iÒu ®éng, ®×nh chØ c«ng t¸c, miÔn nhiÖm, çch

chøc Chñ tÞch, Phã chñ tÞch UBND cÊp huyÖn; ®×nh chØ thihµnh hoÆc b·i bá nh÷ng v¨n b¶n tr¸i ph¸p luËt cña UBND cÊp

huyÖn, Chñ tÞch UBND cÊp huyÖn. UBND cÊp tØnh nhËn çc

b¸o ço c«ng t¸c cña UBND huyÖn, chØ ®¹o vµ kiÓm tra UBND

cÊp huyÖn thùc hiÖn çc v¨n b¶n cÊp trªn, NghÞ quyÕt cña Héi

®ång nh©n d©n tØnh, QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña UBND tØnh.

Chñ tÞch UBND cÊp huyÖn phª chuÈn kÕt qu¶ bÇu UBNDcÊp x·; ®iÒu ®éng, ®×nh chØ c«ng t¸c, miÔn nhiÖm, çch

chøc Chñ tÞch, Phã chñ tÞch UBND cÊp x·; ®×nh chØ thi hµnh

hoÆc b·i bá nh÷ng v¨n b¶n tr¸i ph¸p luËt cña UBND cÊp x·, Chñ

tÞch UBND cÊp x·. UBND cÊp huyÖn nhËn çc b¸o ço c«ng t¸c

345



cña UBND x·, chØ ®¹o vµ kiÓm tra UBND cÊp x· thùc hiÖn çc

v¨n b¶n cÊp trªn, NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n huyÖn,

QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña UBND cÊp huyÖn.

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh ñy ban

nh©n d©n


cña ñy ban nh©n d©n hiÖn nay

M« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam tõ

HiÕn ph¸p 1959, 1980 ®Õn HiÕn ph¸p 1992 chÞu ¶nh hëng cña

m« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn trong nhµ níc X« viÕt tríc ®©y.

Çc c¬ quan ®îc tæ chøc mét çch rËp khu«n, m¸y mãc tõ trªn

xuèng díi. Khi söa ®æi HiÕn ph¸p 1992, chóng ta ®· kh«ng gi¶i

quyÕt ®îc c¬ b¶n vÊn ®Ò nµy, lµm cho çc luËt vÒ tæ chøc Héi

®ång nh©n d©n ñy ban nh©n d©n kh«ng cã nh÷ng bíc thay

®æi ®¸ng kÓ.

ñy ban nh©n d©n cÊp tØnh ®îc tæ chøc mét çch rËp

khu«n, gièng nh ChÝnh phñ ë ®Þa ph¬ng, ®Õn lît ñy ban nh©n

d©n cÊp huyÖn l¹i tæ chøc gièng nh ñy ban nh©n d©n cÊp

tØnh, ñy ban nh©n d©n cÊp x· l¹i cè gièng nh ñy ban nh©n

d©n cÊp huyÖn. MÆc dï khi lµm çc luËt tæ chøc Héi ®ång

nh©n d©n, ñy ban nh©n d©n nhµ lµm luËt ®· thÊy ®¬c nhîc

®iÓm nµy, nhng v× HiÕn ph¸p cha söa nªn luËt vÒ tæ chøc

chØ cè g¾ng lµm râ sù kh¸c nhau vÒ thÈm quyÒn cña ñy ban

nh©n d©n çc cÊp. ViÖc tæ chøc ñy ban nh©n d©n ë níi ®«

thÞ, n«ng th«n, ®ång b»ng hay miÒn nói kh«ng cã sù kh¸c biÖt

®¸ng kÓ.

346



ViÖc tæ chøc rËp khu«n t¹o nªn sù trïng lÆp vÒ thÈm quyÒn,

cïng mét ®èi tîng, cã thÓ chÞu sù qu¶n lý cña ñy ban nh©n

d©n cÊp x·, cÊp huyÖn, cÊp tØnh vµ c¶ ChÝnh phñ ë trung ¬ng.

NhiÒu trêng hîp l¹i bá sãt ®èi tîng qu¶n lý, v× cÊp nµy l¹i nghÜ

lµ thuéc diÖn qu¶n lý cña cÊp trªn, kh«ng gi¸m ®éng ®Õn.

Quan hÖ gi÷a çc cÊp hµnh chÝnh mang nÆng tÝnh bao

cÊp, xin cho, nÆng vÒ xin ý kiÕn chØ ®¹o, kh«ng gi¸m chÞu

tr¸ch nhiÖm. Lîi Ých th× nhËn lµ thµnh tùu ç nh©n, tr¸ch

nhiÖm th× ®ïn ®Èy vÒ tËp thÓ. NhiÒu khi gi¶i quyÕt c«ng

viÖc, kh«ng c¨n cø vµo luËt mµ l¹i c¨n cø vµo chØ ®¹o cña cÊp

trªn. KÓ c¶ chØ ®¹o b»ng lêi nãi.

Tr×nh ®é qu¶n lý cßn thÊp, trong khi ®ã cã lóc muèn tiÕn

nhanh lªn chñ nghÜa x· héi, muèn s¸nh vai víi çc níc trªn thÕ

giíi, kh«ng thua kÐm çc níc trªn thÕ giíi, chóng ta ®· thùc hiÖn

mét sè chñ tr¬ng chñ quan duy ý chÝ, s¸p nhËp nhiÒu ®¬n vÞ

hµnh chÝnh l¹i. Tr×nh ®é qu¶n lý kh«ng ®¸p øng næi dÉn ®Õn

viÖc l¹i t¸ch ®¬n vÞ hµnh chÝnh. HËu qu¶ cña nh÷ng lÇn nhËp

t¸ch nµy kh«ng thÓ tÝnh ®îc b»ng tiÒn vµ kh«ng thÓ kh¾c

phôc mét sím, mét chiÒu.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh ñy ban

nh©n d©n

Chủ tịch uỷ ban nhân dân là người đứng đầu cơ quan hành chính, chịu

trách nhiệm trước hội đồng nhân dân cùng cấp và cơ quan hành chính cấp trên.

Quy định rõ trong luật về thẩm quyền, trách nhiệm của chủ tịch uỷ ban nhân

dân và tập thể uỷ ban nhân dân theo hướng phân định rõ những loại việc bắt

347



buộc phải thảo luận và biểu quyết của uỷ ban nhân dân, những loại việc thuộc

thẩm quyền quyết định của chủ tịch uỷ ban nhân dân.

Người đứng đầu cơ quan hành chính có trách nhiệm đề xuất, giới thiệu

nhân sự cấp phó và các thành viên của cơ quan hành chính để cấp uỷ có thẩmquyền xem xét, quyết định, sau đó giới thiệu cho cơ quan dân cử để bầu hoặc

bổ nhiệm và chịu trách nhiệm về việc đề xuất, giới thiệu của mình.

Chủ tịch uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, chủ

tịch uỷ ban nhân dân thị xã, thành phố thuộc tỉnh do hội đồng nhân dân cùng

cấp bầu, cấp trên phê chuẩn. Trường hợp cần thay đổi chủ tịch uỷ ban nhân

dân mà nhân sự là người phải điều động từ nơi khác đến thì sau khi trao đổivới cấp uỷ cùng cấp và được cấp có thẩm quyền quản lí cán bộ đồng ý, Thủ

tướng Chính phủ bổ nhiệm chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp tỉnh, chủ tịch uỷ ban

nhân dân cấp trên bổ nhiệm chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp dưới trực tiếp.

Thí điểm việc nhân dân bầu trực tiếp chủ tịch uỷ ban nhân dân xã, chủ

tịch uỷ ban nhân dân cấp trên trực tiếp quyết định phê chuẩn; trên cơ sở tổng

kết thí điểm sẽ xem xét thực hiện chính thức chủ trương này cùng với việcxem xét sửa đổi, bổ sung Hiến pháp về việc nhân dân trực tiếp bầu chủ tịch uỷ

ban nhân dân xã.

348



Ch¬ng 17

Toµ ¸n nh©n d©n

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña Toµ ¸n nh©n d©n

Tßa ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö cña níc CHXHCN ViÖt

Nam.

Chøc n¨ng chÝnh cña Tßa ¸n nh©n d©n lµ xÐt xö c¸c vô ¸n vÒ

h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, kinh tÕ, lao ®éng,

hµnh chÝnh. Ngoµi chøc n¨ng xÐt xö, Tßa ¸n nh©n d©n cßn

thùc hiÖn chøc n¨ng gi¶i quyÕt mét sè vô viÖc kh¸c, nh: Gi¶i

quyÕt viÖc yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp; gi¶i quyÕt

viÖc yªu cÇu tuyªn bè hñy ph¸n quyÕt träng tµi th¬ng m¹i; gi¶i

quyÕt viÖc yªu cÇu tuyªn bè mét ngêi mÊt n¨ng lôc hµnh vid©n sù, tuyªn bè mét ngêi lµ mÊt tÝch, chÕt; gi¶i quyÕt viÖc

yªu cÇu c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt cña c¬ quan tµi

ph¸n níc ngoµi…

II. ThÈm quyÒn cña toµ ¸n nh©n d©n

1. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân tối cao

- Hướng dẫn các Tòa án áp dụng thống nhất pháp luật, tổng kết kinh

nghiệm xét xử của các Tòa án;

349



- Giám đốc việc xét xử của các Tòa án các cấp; giám đốc việc xét xử của

Tòa án đặc biệt và các Tòa án khác, trừ trường hợp có quy định khác khi thành

lập các Tòa án đó;

- Trình Quốc hội dự án luật và trình Ủy ban thường vụ Quốc hội dự án pháp lệnh theo quy định của pháp luật.

Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền xét xử:

- Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu

lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng;

- Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Tòa án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định

của pháp luật tố tụng.

2. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc

trung ương

- Sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng;

- Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực

pháp luật của Tòa án cấp dưới bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp

luật tố tụng;

- Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu

lực pháp luật của Tòa án cấp dưới bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố

tụng;

- Giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật.

3. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện

350



Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có thẩm quyền

sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n nh©nd©n

1. Nguyªn t¾c c¬ b¶n trong tæ chøc, ho¹t ®éng

cña Tßa ¸n nh©n d©n

Việc tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án nhân dân được thực hiện

theo các nguyên tắc cơ bản sau:

- Chế độ bổ nhiệm Thẩm phán được thực hiện đối với các Tòa án các cấp.

Chế độ bầu Hội thẩm nhân dân được thực hiện đối với các Tòa án nhân dân địa

phương. Chế độ cử Hội thẩm quân nhân được thực hiện đối với các Tòa án quân

sự quân khu và tương đương, các Tòa án quân sự khu vực [30].

- Việc xét xử của Tòa án nhân dân có Hội thẩm nhân dân tham gia, việc xét

xử của Tòa án quân sự có Hội thẩm quân nhân tham gia theo quy định của pháp

luật tố tụng. Khi xét xử, Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán [31].

- Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật[32].

- Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số. Thành phần Hội đồng xét

xử ở mỗi cấp xét xử do pháp luật tố tụng quy định [33].

- Tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp cần xét xử kín để giữ gìn bí mậtnhà nước, thuần phong mỹ tục của dân tộc hoặc để giữ bí mật của các đương sự

theo yêu cầu chính đáng của họ [34].30[[ ] Xem Điều 128 Hiến pháp 1992; Điều 3 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.31[[ ] Xem Điều 129 Hiến pháp 1992; Điều 4 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.32[[ ] Xem Điều 130 Hiến pháp 1992; Điều 5 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.33[[ ] Xem Điều 131 Hiến pháp 1992; Điều 6 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.34[[ ] Xem Điều 131 Hiến pháp 1992; Điều 7 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.

351



- Tòa án xét xử theo nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp

luật, không phân biệt nam, nữ, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần xã hội,

địa vị xã hội; cá nhân, cơ quan, tổ chức, đơn vị vũ trang nhân dân và các cơ sở

sản xuất, kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế đều bình đẳng trước pháp luật

[35].

- Tòa án bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, quyền bảo vệ quyền và lợi ích

hợp pháp của đương sự [36].

- Tòa án bảo đảm cho những người tham gia tố tụng quyền dùng tiếng nói,

chữ viết của dân tộc mình trước Tòa án [37].

- Tòa án thực hiện chế độ hai cấp xét xử. Bản án, quyết định sơ thẩm của

Tòa án có thể bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng. Bản

án, quyết định sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị trong thời hạn do pháp

luật quy định thì có hiệu lực pháp luật. Đối với bản án, quyết định sơ thẩm bị

kháng cáo, kháng nghị thì vụ án phải được xét xử phúc thẩm. Bản án, quyết định

phúc thẩm có hiệu lực pháp luật. Đối với bản án, quyết định của Tòa án đã có

hiệu lực pháp luật mà phát hiện có vi phạm pháp luật hoặc có tình tiết mới thìđược xem xét lại theo trình tự giám đốc thẩm hoặc tái thẩm do pháp luật tố tụng

quy định [38].

2. HÖ thèng Tßa ¸n nh©n d©n

HÖ thèng c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ë níc ta bao gåm:

- Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao;

- C¸c Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung -

¬ng (gäi chung lµ Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh);

35[[ ] Xem Điều 8 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.36[[ ] Xem Điều 132 Hiến pháp 1992; Điều 9 Luật tổ chức Tóa án nhân dân 2.4.2002.37[[ ] Xem Điều 133 Hiến pháp 1992; Điều 10 Luật tổ chức Tóa án nhân dân 2.4.2002.38[[ ] Xem Điều 11 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2.4.2002.

352



- Çc Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè

thuéc tØnh (gäi chung lµ Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn);

- Çc Toµ ¸n qu©n sù;

- Çc Toµ ¸n kh¸c do luËt ®Þnh. Trong t×nh h×nh ®Æc biÖt, Quèc héi cã thÓ quyÕt ®Þnh

thµnh lËp Toµ ¸n ®Æc biÖt.

a) Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao

Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã

hội chủ nghĩa Việt Nam. Tòa án nhân dân tối cao có Chánh án, các Phó Chánh

án, Thẩm phán, Thư ký Tòa án. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao doQuèc héi bÇu trong sè ®¹i biÓu Quèc héi, chÞu tr¸ch nhiÖm vµ

b¸o ço c«ng t¸c tríc Uû ban thêng vô Quèc héi vµ Chñ tÞch níc.

NhiÖm kú cña Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao theo nhiÖm

kú cña Quèc héi. Phã ch¸nh ¸n vµ ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n

tèi do Chñ tÞch níc bæ nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña çc Héi ®ång

tuyÓn chän ThÈm ph¸n.Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao gồm có:

- Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao: là cơ quan xét xử cao nhất

theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm và là cơ quan hướng dẫn các Tòa án áp

dụng thống nhất pháp luật. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao gồm

có: Chánh án, các Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; Một số Thẩm phán

Tòa án nhân dân tối cao do Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định theo đề nghịcủa Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Tổng số thành viên Hội đồng Thẩm phán

Tòa án nhân dân tối cao không quá mười bảy người. Hội đồng Thẩm phán Tòa

án nhân dân tối cao có những nhiệm vụ và quyền hạn được quy định tại Điều 22

Luật tổ chức Tóa án nhân dân 2002.

353



- Tòa án quân sự trung ương, Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa kinh tế, Tòa lao

động, Tòa hành chính và các Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao; trong

trường hợp cần thiết, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập các Tòa

chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao;

- Bộ máy giúp việc.

b) Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh

Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có Chánh án, các

Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án. Ch¸nh ¸n vµ

Phã Ch¸nh c¸c Toµ ¸n nh©n d©n cấp tỉnh do Ch¸nh ¸n Toµ ¸n

nh©n d©n tèi cao bæ nhiÖm sau khi thèng nhÊt víi Thêng trùc

Héi ®ång nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương

gồm có:

- Uỷ ban Thẩm phán, gồm có: Chánh án, các Phó Chánh án Tòa án nhândân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Một số Thẩm phán Tòa án nhân dân

tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao

quyết định theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực

thuộc trung ương. Tổng số thành viên Uỷ ban Thẩm phán Tòa án nhân dân tỉnh,

thành phố trực thuộc trung ương không quá chín người. Uỷ ban Thẩm phán Tòa

án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có những nhiệm vụ và quyền

hạn được quy định tại Điều 29 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002.

- Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa kinh tế, Tòa lao động, Tòa hành chính;

trong trường hợp cần thiết Uỷ ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập các

Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao;

354



- Bộ máy giúp việc.

c) Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn

Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có Chánh án,

một hoặc hai Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án.Ch¸nh ¸n vµ Phã Ch¸nh çc Toµ ¸n nh©n d©n cấp huyện do Ch¸nh

¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao bæ nhiÖm sau khi thèng nhÊt víi

Thêng trùc Héi ®ång nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có bộ máy giúp

việc.

d) Toµ ¸n qu©n sù

C¬ cÊu tæ chøc cña çc toµ ¸n qu©n sù gåm cã: Toµ ¸n

qu©n sù trung ¬ng; Toµ ¸n qu©n sù qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng;

çc Toµ ¸n qu©n sù khu vùc.

Ch¸nh ¸n, Phã ch¸nh ¸n, ThÈm ph¸n Toµ ¸n qu©n sù trung -

¬ng do Chñ tÞch níc bæ nhiÖm theo ®Ò nghÞ cña çc Héi ®ång

tuyÓn chän ThÈm ph¸n

Ch¸nh ¸n vµ Phã ch¸nh ¸n çc Toµ ¸n qu©n sù qu©n khu vµ

khu vùc do Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao bæ nhiÖm sau

khi thèng nhÊt víi Bé trëng Bé Quèc phßng.

IV. Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n víi çc c¬

quan nhµ níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao víi

çc c¬ quan nhµ níc kh¸c

355



a) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®èi víi

Quèc héi

Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao,

quy ®Þnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quy

®Þnh nhiÖm vô quyÒn h¹n cho c¬ quan nµy, BÇu miÔn nhiÖm,

b·i nhiÖm ®èi víi chøc danh Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao.

Gi¸m s¸t ho¹t ®éng th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t ®éng vµ

thùc hiÖn chÊt vÊn ®èi víi Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. Giao cho

UBTVQH thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña TAND tèi cao.

Khi ph¸t hiÖn thÊy v¨n b¶n cña TAND tèi cao tr¸i v¨n b¶n cña

UBTVQH th× cã quyÒn b·i bá, nÕu thÊy tr¸i v¨n b¶n cña Quèc

héi th× ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ Quèc héi b·i bá. TAND tèi cao

ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc héi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng

viÖc ®îc giao.

Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p

lÖnh tríc Quèc héi, UBTVQH. XÐt xö çc ®¹i biÓu Quèc héi.

b) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®èi víi

Chñ tÞch níc


nhiÖm Ch¸nh ¸n TAND tèi cao. Chñ tÞch níc bæ nhiÖm, miÔn

nhiÖm, çch chøc Phã ch¸nh ¸n TAND tèi cao, thÈm ph¸n TAND

tèi cao. Chñ tÞch níc ra quyÕt ®Þnh ®Æc x¸ ®èi víi çc bÞ ço

sau khi ®· ®îc xÐt xö vµ b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt. NhiÒu tr-

êng hîp, mÊt rÊt nhiÒu c«ng søc ®Ó xÐt xö vµ tuyªn h×nh ph¹t

®èi víi bÞ ço, nhng vÒ nguyªn t¾c Chñ tÞch níc cã thÓ ký lÖnh

®Æc x¸. Chñ tÞch níc ®îc nhËn b¸o ço c«ng t¸c cña TAND tèi

cao khi Quèc héi kh«ng häp.

356



Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ nguyªn t¾c cã thÓ tiÕn hµnh

xÐt xö ®èi víi Chñ tÞch níc nÕu ph¹m téi.

c) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®èi víi

ChÝnh phñ

Kinh phÝ ho¹t ®éng cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao do Tßa

¸n nh©n d©n tèi cao lËp dù to¸n vµ ®Ò nghÞ ChÝnh phñ tr×nh

Quèc héi quyÕt ®Þnh. C«ng t¸c thi hµnh ¸n, ®µo t¹o, båi dìng,

hç trî xÐt xö cña c¬ quan hµnh ph¸p cã t¸c ®éng kh«ng nhá

®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n nh©n d©n. ChÝnh

phñ ban hµnh nhiÒu NghÞ ®Þnh, lµ çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p

luËt quan träng ®Ó lµm c¬ së cho Tßa ¸n tiÕn hµnh xÐt xö.

Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ nguyªn t¾c cã quyÒn xÐt xö

hµnh vi vi ph¹m cña çc thµnh viªn ChÝnh phñ.

d) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao víi çc c¬

quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng TAND tèi cao víi H§ND, UBND ®Þa ph¬ng cã tÝnh ®éc lËp

t¬ng ®èi. VÒ nguyªn t¾c, H§ND vµ UBND ph¶i triÓn khai çc

v¨n b¶n cña TAND tèi cao trªn ph¹m vi ®Þa bµn cña m×nh phô

tr¸ch.

2. Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ngvíi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c

a) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng víi Héi

®ång nh©n d©n

357



Tßa ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö, cã tÝnh ®éc lËp t-

¬ng ®èi víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Ó ®¶m b¶o sù ®éc lËp

trong qu¸ tr×nh xÐt xö. Tuy nhiªn, víi viÖc thiÕt lËp Tßa ¸n

nh©n d©n theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh hiÖn nay, Tßa ¸n nh©n

d©n cã mèi quan hÖ víi Héi ®ång nh©n d©n trªn mét sè mÆt

sau:



kh¸c trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã Tßa ¸n nh©n d©n.

§Ó thùc hiÖn quyÒn nµy, Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn

gi¸m s¸t th«ng qua viÖc xÐt b¸o ço c«ng t¸c cña Tßa ¸n nh©n

d©n cïng cÊp, thùc hiÖn viÖc chÊt vÊn vµ xem xÐt viÖc tr¶ lêi

chÊt vÊn cña Ch¸nh ¸n tßa ¸n nh©n d©n cïng cÊp. Héi ®ång

nh©n d©n cßn thùc hiÖn viÖc bÇu Héi thÈm nh©n d©n ®Ó

tham gia viÖc xÐt xö vµ vÒ nguyªn t¾c, khi xÐt xö héi thÈm

nh©n d©n ngang quyÒn víi thÈm ph¸n. Chñ tÞch hoÆc Phã chñ

tÞch Héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh lµm chñ tÞch Héi ®ångtuyÓn chän thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh vµ thÈm

ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn.

Tßa ¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö ë ®Þa ph¬ng, cã

nh©n viªn ®éc lËp so víi H§ND cïng cÊp, khi xÐt xö chØ tu©n

theo ph¸p luËt. Kinh phÝ ho¹t ®éng cña Tßa ¸n nh©n d©n ®îc

ph©n bæ theo ngµnh däc kh«ng lÖ thuéc vµo ®Þa ph¬ng. Tßa

¸n nh©n d©n cã quyÒn xÐt xö çc thµnh viªn H§ND nÕu cã

hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.

b) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng víi ñy

ban nh©n d©n

358



UBND lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, Tßa

¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö t¹i ®Þa ph¬ng, gi÷a hai c¬



mèi quan hÖ sau:



luËt ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn; Thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸m ®Þnh t








3) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n víiTßa ¸n nh©n d©n

Tßa ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã mèi liªn

hÖ ®Æc biÖt, bëi ®©y lµ çc c¬ quan t ph¸p, ®Òu cã nhiÖm vô

chung lµ b¶o vÖ ph¸p luËt, b¶o vÖ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ

quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n; b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ níc, cña

tËp thÓ; b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù, nh©n phÈmcña c«ng d©n. Tßa ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t cïng víi çc

c¬ quan kh¸c nghiªn cøu vµ thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng, biÖn

ph¸p phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m, çc hµnh vi vi ph¹m ph¸p

luËt kh¸c. Tßa ¸n nh©n d©n xÐt xö çc vô ¸n do ViÖn kiÓm s¸t

359



tiÕn hµnh c«ng tè. ViÖn kiÓm s¸t thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi

víi viÖc ®iÒu tra, t¹m giam, t¹m gi÷, xÐt xö, thi hµnh ¸n. ViÖn

trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã tr¸ch nhiÖm tham dù

çc phiªn häp cña Héi ®ång thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi

cao khi th¶o luËn viÖc híng dÉn ¸p dông ph¸p luËt. ViÖn trëng

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp trªn hoÆc cïng cÊp cã quyÒn

kh¸ng nghÞ theo thñ tôc phóc thÈm ®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt

®Þnh cha cã hiÖu lùc cña Tßa ¸n nh©n d©n; kh¸ng nghÞ theo

thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm ®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh

®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n.

4) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n çc cÊp víi

nhau

Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao híng dÉn çc Tßa ¸n nh©n d©n

cÊp díi ¸p dông thèng nhÊt ph¸p luËt. Gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm

nh÷ng vô ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc cña Tßa ¸n nh©n d©n

cÊp tØnh. Phóc thÈm çc b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm cña Tßa

¸n nh©n d©n cÊp tØnh bÞ kh¸ng ço kh¸ng nghÞ. Gi¶i quyÕt

khiÕu n¹i ®èi víi quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh

vÒ viÖc tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i

®èi víi çc quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh vÒ viÖc

gi¶i quyÕt çc cuéc ®×nh c«ng. Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi

cao cã quyÒn kh¸ng nghÞ theo thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n

nh©n d©n cÊp tØnh vµ cÊp huyÖn. Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n

tèi cao bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch chøc thÈm ph¸n Tßa ¸n

nh©n d©n ®Þa ph¬ng theo ®Ò nghÞ cña Héi dång tuyÓn chän

360



thÈm ph¸n. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, çch chøc Ch¸nh ¸n, Phã

ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng. Tæ chøc båi dìng

nghiÖp vô cho thÈm ph¸n, Héi thÈm vµ çc çn bé cña Tßa ¸n.

Quy ®Þnh bé m¸y gióp viÖc cña Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao lËp dù to¸n kinh phÝ ho¹t ®éng cña

Tßa ¸n nh©n d©n çc cÊp. Tæ chøc kiÓm tra viÖc qu¶n lý vµ sö

dông kinh phÝ cña Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh chuyÓn hå s¬ vô ¸n ®· gi¶i

quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm mµ cã kh¸ng ço kh¸ng nghÞ phóc

thÈm ®Ó Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao xÐt xö phóc thÈm. Phóc

thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm cha cã

hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn bÞ kh¸ng

ço, kh¸ng nghÞ. Gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm çc vô ¸n, b¶n ¸n ®·

cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn bÞ

kh¸ng nghÞ. Thùc hiÖn çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m viÖc ¸p dông

ph¸p luËt thèng nhÊt cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. Thùc

hiÖn viÖc nhËn, tæng kÕt b¸o ço cña çc Tßa ¸n nh©n d©ncÊp huyÖn vµ b¸o ço lªn Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao. Ch¸nh ¸n

Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã quyÒn kh¸ng nghÞ theo thñ tôc

gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm ®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã

hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. Tæ chøc

båi dìng nghiÖp vô cho thÈm ph¸n, héi thÈm nh©n d©n vµ çc

çn bé Tßa ¸n cÊp huyÖn.

Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn chuyÓn toµn bé hå s¬ vô ¸n

®· gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm lªn Tßa ¸n nh©n d©n cÊp

tØnh, nÕu b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm cha cã hiÖu lùc ph¸p

luËt bÞ kh¸ng ço, kh¸ng nghÞ. Thùc hiÖn viÖc b¸o ço c«ng t¸c

lªn Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh.

361



V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh tßa ¸n

nh©n d©n


cña Tßa ¸n nh©n d©n hiÖn nay

HiÖn nay, hÖ thèng tßa ¸n nh©n d©n gåm cã 742 Tßa ¸n,

gåm: Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, 63 Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh,

678 Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. Sè lîng thÈm ph¸n, tÝnh

®Õn 3/2008, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao cã kho¶ng 120 thÈm

ph¸n, Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh cã kho¶ng 1000 thÈm ph¸n,

Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn cã kho¶ng 3500 thÈm ph¸n. 100%

thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, 95% thÈm ph¸n Tßa ¸n

nh©n d©n ®Þa ph¬ng cã tr×nh ®é cö nh©n luËt. 100% thÈm

ph¸n ®Òu lµ ®¶ng viªn. Tr×nh ®é, n¨ng lùc cña thÈm ph¸n

nhiÒu n¬i cha ®¸p øng yªu cÇu, ®Æc biÖt lµ tr×nh ®é ngo¹i

ng÷. C¬ së vËt chÊt cña Tßa ¸n nh©n d©n cha ®îc quan t©m

®óng møc, trô së lµm viÖc vµ héi trêng xÐt xö cña nhiÒu Tßa

¸n cßn thiÕu thèn, trËt chéi. Sè lîng çc vô ¸n ®îc gi¶i quyÕt t¹i

çc Tßa ¸n nh©n d©n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng m¹nh,

mâi n¨m t¨ng kho¶ng 17%. Theo sè liÖu thèng kª, n¨m 2007,

tæng sè vô ¸n mµ Tßa ¸n nh©n d©n çc cÊp thô lý xÐt xö lµ

256.647 vô, trong ®ã: Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn thô lý xÐt

xö 204.563 vô ¸n; Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh thô lý xÐt xö s¬thÈm 18.683 vô ¸n, phóc thÈm 26.739 vô ¸n; Tßa ¸n nh©n d©n

tèi cao thô lý xÐt xö phóc thÈm 5.747 vô ¸n, gi¸m ®èc thÈm, t¸i

thÈm 516 vô.

362



LuËt tæ chøc Tßa ¸n nh©n d©n 2/4/2002 ®· cã nh÷ng thay

®æi tÝch cùc vÒ c¶i çch c¬ cÊu tæ chøc trong Tßa ¸n nh©n

d©n tèi cao, Tßa ¸n nh©n d©n cÊp tØnh, t¨ng thÈm quyÒn xÐt

xö cho Tßa ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. ViÖc xÐt xö ®· b¾t ®Çu

c¨n cø vµo tranh luËn t¹i phiªn tßa chø kh«ng chØ c¨n cø vµo hå

s¬, chøng cø nh tríc ®©y. Tuy nhiªn, thùc tÕ tæ chøc ho¹t

®éng cña hÖ thèng Tßa ¸n nh©n d©n hiÖn nay cßn nhiÒu

®iÓm tån t¹i.

Tßa ¸n nh©n d©n hiÖn nay ®îc tæ chøc theo ®¬n vÞ hµnh

chÝnh, vÒ c¬ cÊu tæ chøc, nh©n sù, thÈm quyÒn cña çc Tßa

¸n nh©n d©n cïng cÊp hµnh chÝnh lµ t¬ng tù nh nhau, kh«ng

cã sù ph©n biÖt gi÷a ®ång b»ng, miÒn nói, gi÷a thµnh thÞ vµ

n«ng th«n. DÉn ®Õn t×nh tr¹ng, cã thÈm ph¸n n¬i thµnh thÞ

lµm viÖc vÊt v¶ suèt n¨m, cã thÈm ph¸n ë miÒn nói th× ch¬i

dµi, n¨m cã tham gia xö vµi vô ¸n. Trong khi ®ã, mäi chÕ ®é

cña hä l¹i nh nhau. Sè vô viÖc gi¶i quyÕt t¹i çc Tßa chuyªn

tr¸ch còng kh«ng ®ång ®Òu, hiÖn nay çc vô ¸n vÒ h×nh sùvÉn chiÕm sè lín, çc vô ¸n kh¸c th× Ýt. DÉn ®Õn cïng mét Tßa

¸n nh©n d©n, cã thÈm ph¸n lµm viÖc nhiÒu, cã thÈm ph¸n lµm

viÖc Ýt, hoÆc ph¶i lÊy thÈm ph¸n cña Tßa nµy sang xÐt xö cho

Tßa kh¸c.

Tßa ¸n nh©n d©n ®îc tæ chøc theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh,

ph¶i b¸o ço c«ng t¸c víi Héi ®ång nh©n d©n, chÞu sù chÊt vÊncña Héi ®ång nh©n d©n, cÇn ®Õn sù hç trî cña çc c¬ quan

hµnh chÝnh t¹i ®Þa ph¬ng míi thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng xÐt xö.

V× vËy, khi xÐt xö khã chØ tu©n theo ph¸p luËt ®îc.

363



Tßa ¸n nh©n d©n còng cã tæ chøc §¶ng, thùc hiÖn viÖc sinh

ho¹t ®¶ng víi çc tæ chøc §¶ng cña ®Þa ph¬ng. §¶ng viªn ph¶i

phôc tïng mÖnh lÖnh cña tæ chøc, v× thÕ viÖc xÐt xö khã

tr¸nh khái bÞ ®Þnh híng, khã chØ tu©n theo ph¸p luËt ®îc.

ViÖc xÐt xö theo kiÓu ¸n bá tói, duyÖt ¸n tríc khi xÐt xö ®·

lµm cho phiªn tßa xÐt xö trong nhiÒu n¨m tríc ®©y trë nªn

h×nh thøc, viÖc bµo ch÷a cña luËt s lµ h×nh thøc. HiÖn nay,

®ang thùc hiÖn c¶i çch theo híng gi¶m viÖc xÐt xö theo kiÓu

¸n bá tói, t¨ng cêng tranh luËn t¹i phiªn tßa, nhng míi chØ thùc

tÕ ®îc ¸p dông tèt ë mét sè tßa ¸n.

ViÖc xÐt xö cña Tßa ¸n nh©n d©n hiÖn nay vÉn bÞ h¹n chÕ

víi mét sè ®èi tîng nhÊt ®Þnh, tøc lµ cã giíi h¹n tÇm cao tèi ®a

mµ Tßa ¸n nh©n d©n cã thÓ tiÕn hµnh xÐt xö. Nh vËy, h×nh

ph¹t míi chØ ¸p dông ®èi víi “thø d©n” vµ “quan nhá”.

NhiÒu vô ¸n bÞ xÐt xö nhiÒu cÊp, nhiÒu lÇn mµ kh«ng xong,

chi phÝ thêi gian, tiÒn b¹c ®Ó theo kiÖn lµ rÊt lín, nhiÒu vô ¸n

xÐt xö xong mµ thi hµnh ¸n kÐm, nhiÒu vô ¸n bÞ xÐt xö oan

sai… lµm cho lßng tin cña d©n vµo sù c«ng b»ng cña Tßa ¸n

trong nhiÒu n¨m qua bÞ gi¶m sót. Ngêi ta vÉn quan niÖm dùa

vµo sù tù b¶o vÖ m×nh lµ chÝnh, kiÖn ra tßa “chê ®îc v¹ th×

m¸ ®· sng”, hay “con kiÕn kiÖn cñ khoai”.

Theo nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh, mét ngêi cha bÞ coi lµ cã téi

khi cha cã b¶n ¸n cã hiÖu lùc cña Tßa ¸n nh©n d©n cã thÈm

quyÒn vÉn cha ®îc thùc hiÖn. ChØ míi bÞ t¹m giam, t¹m gi÷, bÞ

khëi tè, quyÒn lîi cña ngêi ®ã ®· bÞ x©m h¹i nghiªm träng: ®·

bÞ b¸o chÝ, mäi ngêi gäi lµ th»ng nä, con kia; bÞ khai trõ khái

®¶ng, çch chøc vô, ®uæi viÖc; bÞ b¾t ph¶i mÆc ¸o tï. Trong

364



khi, nhiÒu trêng hîp, kÕt qu¶ xÐt xö lµ v« téi. C¸c quyÒn lîi bÞ

x©m ph¹m cña hä còng kh«ng ®îc phôc håi nh cò.

Nguyªn t¾c hiÕn ®Þnh, khi xÐt xö héi thÈm nh©n d©n

ngang quyÒn víi thÈm ph¸n dêng nh míi chØ dõng l¹i ë møc ®é

nh khÈu hiÖu. Thùc tÕ cã sù ph©n biÖt ®èi xö kh¸ lín c¶ vÒ vËt

chÊt vµ phi vËt chÊt.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh Tßa ¸n

nh©n d©n

Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh. Đẩy mạnh

việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 theo tinh thần và nội

dung Nghị quyết số 49-NQ/TW, ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị. Theo đó,

hê thống Tòa án nhân dân được tổ chức theo thẩm quyền xét xử, không phụ

thuôc vào đơn vị hành chính, gồm: Tòa án sơ thẩm khu vực được tổ chức ở

môt hoăc môt số đơn vị hành chính cấp huyên; Tòa án phúc thẩm có nhiêm vụ

chủ yếu là xét xử phúc thẩm và xét xử sơ thẩm môt số vụ án; Tòa thượngthẩm được tổ chức theo khu vực có nhiêm vụ xét xử phúc thẩm; Tòa án nhân

dân tối cao có nhiêm vụ tổng kết kinh nghiêm xét xử, hướng dẫn áp dụng

thống nhất pháp luât, phát triển án lê và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm. Viêc

thành lâp Tòa chuyên trách phải căn cứ vào thực tế xét xử của từng Tòa án,

từng khu vực. Đổi mới tổ chức Tòa án nhân dân theo hướng tinh gọn với đội

ngũ thẩm phán là những chuyên gia đầu ngành về pháp luât, có kinh nghiêm.

Tiến hành cải cách tư pháp khẩn trương, đồng bộ; lấy cải cách hoạt

động xét xử làm trọng tâm; ban hành quy định cụ thể để thực hiện cơ chế công

tố gắn với hoạt động điều tra. Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm

Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp.

365



Nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Toà án nhân dân tối cao và

Viện Kiểm sát nhân dân tối cao. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong

các cơ quan tư pháp; mở rộng thẩm quyền xét xử của toà án đối với các khiếu

kiện hành chính; bảo đảm thực hiện nguyên tắc toà án, thẩm phán xét xử độc

lập và chỉ tuân theo pháp luật, tăng cường áp dụng công nghệ thông tin vào

hoạt động của các cơ quan tư pháp. Đổi mới quy trình, thủ tục giải quyết công

việc của các toà án; hoàn thiện quy chế tăng cường quan hệ phối hợp giữa các

cơ quan toà án với các cơ quan hành chính, cơ quan điều tra, viện kiểm sát, cơ

quan thi hành án. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lí ngân sách và tổ chức cán

bộ của toà án các cấp.

Nâng cao phẩm chất, năng lực, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cơ quan

tư pháp các cấp để đủ sức phát hiện, xử lí nghiêm minh, đúng pháp luật các

loại tội phạm và giải quyết các tranh chấp phát sinh trong xã hội, nhất là ở cấp

sơ thẩm, đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Tạo điều kiện để phát triển nhanh các tổ chức bổ trợ tư pháp, phục vụ

trực tiếp cho hoạt động của các cơ quan tư pháp, đồng thời làm chỗ dựa cho

nhân dân và doanh nghiệp tiếp cận hệ thống tư pháp, bảo vệ quyền và lợi ích

hợp pháp theo quy định của pháp luật.

366



Ch¬ng 18

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

I. vÞ trÝ, chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động

tư pháp theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Viện kiểm sát nhân dân tối cao thực hành quyền công tố và kiểm sát các

hoạt động tư pháp, góp phần bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm

chỉnh và thống nhất. Các Viện kiểm sát nhân dân địa phương thực hành quyền

công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp ở địa phương mình. Các Viện kiểm

sát quân sự thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo quy

định của pháp luật.

II. ThÈm quyÒn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

Theo Điều 3 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2.4.2002, Viện kiểm sát

nhân dân có những nhiệm vụ quyền hạn sau:

1. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều

tra các vụ án hình sự của các cơ quan điều tra và các cơ quan khác được giaonhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;

2. Điều tra một số loại tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm tội là

cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp;

367



3. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc xét

xử các vụ án hình sự;

4. Kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, hành chính,

kinh tế, lao động và những việc khác theo quy định của pháp luật;

5. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thi hành bản án, quyết định của

Toà án nhân dân;

6. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc tạm giữ, tạm giam, quản lý và

giáo dục người chấp hành án phạt tù.

Ngoài những nhiệm vụ, quyền hạn nêu trên, Viện kiểm sát nhân dân còncó trách nhiệm tiếp nhận và giải quyết kịp thời các khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm

quyền; kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về các hoạt động tư pháp của

các cơ quan tư pháp theo quy định của pháp luật; tiếp nhận các tin báo, tố giác về

tội phạm do các cơ quan, tổ chức, đơn vị vũ trang nhân dân và cá nhân chuyển

đến.

Viện kiểm sát nhân dân chịu trách nhiệm thực hiện việc thống kê tội phạm. Trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình, các cơ quan tiến hành tố

tụng khác có trách nhiệm phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân trong việc thực

hiện nhiệm vụ này.

Khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình , Viện kiểm sát nhân dân có

quyền ra quyết định, kháng nghị, kiến nghị, yêu cầu và chịu trách nhiệm trước

pháp luật về các văn bản đó.

Trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình, Viện kiểm sát nhân dân có

trách nhiệm phối hợp với các cơ quan Toà án, Công an, Thanh tra, Tư pháp, các

cơ quan khác của Nhà nước, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên

của Mặt trận, các đơn vị vũ trang nhân dân để phòng ngừa và chống tội phạm có

368



hiệu quả, xử lý kịp thời, nghiêm minh các loại tội phạm và vi phạm pháp luật

trong hoạt động tư pháp; tuyên truyền, giáo dục pháp luật; xây dựng pháp luật;

đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; nghiên cứu tội phạm và vi phạm pháp luật.

III. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n

HÖ thèng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n gåm cã:

- ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao;

- Çc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc

trung ¬ng (gäi chung lµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh);

- Çc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh

phè thuéc tØnh (gäi chung lµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp

huyÖn);

- Çc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù.

C¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®îc quy

®Þnh nh sau:

1. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

Viện kiểm sát nhân dân tối cao gồm có Viện trưởng, các Phó Viện trưởng,

các Kiểm sát viên và các Điều tra viên. ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n tèi cao do Quèc héi bÇu trong sè ®¹i biÓu Quèc héi, chÞusù gi¸m s¸t cña Quèc héi, chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o ço c«ng t¸c

tríc Quèc héi; trong thêi gian Quèc héi kh«ng häp th× chÞu tr¸ch

nhiÖm vµ b¸o ço c«ng t¸c tríc Uû ban Thêng vô Quèc héi vµ

Chñ tÞch níc. Phã ViÖn trëng vµ KiÓm s¸t viªn, điều tra viên ViÖn

369



kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao do Chñ tÞch níc bæ nhiÖm theo ®Ò

nghÞ cña ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao.

Cơ cấu tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân tối cao gồm có:

- Ủy ban kiểm sát, gồm : Viện trưởng; Các Phó Viện trưởng; Một số Kiểm

sát viên do ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định theo đề nghị của Viện trưởng

Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tối cao

họp do Viện trưởng chủ trì để thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng

được quy định tại Điều 32 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân. Nghị quyết của

ủy ban kiểm sát phải được quá nửa tổng số thành viên biểu quyết tán thành;

trong trường hợp biểu quyết ngang nhau thì thực hiện theo phía có ý kiến của

Viện trưởng. Nếu Viện trưởng không nhất trí với ý kiến của đa số thành viên ủy

ban kiểm sát thì thực hiện theo quyết định của đa số, nhưng có quyền báo cáo Uỷ

ban thường vụ Quốc hội hoặc Chủ tịch nước.

- Các Cục, Vụ, Viện, Văn phòng và Trường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ

kiểm sát;

- Viện kiểm sát quân sự Trung ương.

2. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh

Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gồm có Viện

trưởng, các Phó Viện trưởng và các Kiểm sát viên. ViÖn trëng, Phã viÖn tr-

ëng, KiÓm s¸t viªn của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh ®Òu do ViÖn tr-

ëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao bæ nhiÖm. ViÖn trëng

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cấp tỉnh chÞu sù gi¸m s¸t cña Héi ®ång

nh©n d©n cïng cÊp; chÞu tr¸ch nhiÖm vµ b¸o c¸o c«ng t¸c tríc

Héi ®ång nh©n d©n. ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp

370



tỉnh chÞu sù l·nh ®¹o cña ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

tèi cao.

Cơ cấu tổ chức của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc

Trung ương gồm có :

- Ủy ban kiểm sát, gồm có: Viện trưởng; Các Phó Viện trưởng; Một số

Kiểm sát viên do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao quyết định theo đề

nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung

ương. Ủy ban kiểm sát Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung

ương họp do Viện trưởng chủ trì để thảo luận và quyết định những vấn đề quan

trọng được quy định tại Điều 35 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân. Nghịquyết của ủy ban kiểm sát phải được quá nửa tổng số thành viên ủy ban kiểm sát

biểu quyết tán thành; trong trường hợp biểu quyết ngang nhau thì thực hiện theo

phía có ý kiến của Viện trưởng. Nếu Viện trưởng không nhất trí với ý kiến của

đa số thành viên ủy ban kiểm sát thì thực hiện theo quyết định của đa số, nhưng

có quyền báo cáo Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

- Các phòng và Văn phòng.

3. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn

Viện kiểm sát nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh gồm có

các bộ phận công tác và bộ máy giúp việc do Viện trưởng, các Phó Viện trưởng

phụ trách. Viện kiểm sát nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh gồm

có Viện trưởng, các Phó Viện trưởng và các Kiểm sát viên. C¸c chøc danh

kh¸c cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyện (ViÖn trëng, Phã

viÖn trëng, KiÓm s¸t viªn) ®Òu do ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n tèi cao bæ nhiÖm.

ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn chÞu sù

gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp; chÞu tr¸ch nhiÖm

371



vµ b¸o ço c«ng t¸c tríc Héi ®ång nh©n d©n. ViÖn trëng ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn chÞu sù l·nh ®¹o cña ViÖn trëng

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh; chÞu sù l·nh ®¹o thèng

nhÊt cña ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao.

4. ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù

Các Viện kiểm sát quân sự gồm có Viện kiểm sát quân sự Trung ương,

Viện kiểm sát quân sự quân khu và tương đương, Viện kiểm sát quân sự khu

vực.

Căn cứ vào nhiệm vụ của quân đội trong từng thời kỳ, Viện trưởng Viện

kiểm sát nhân dân tối cao thống nhất với Bộ trưởng Bộ quốc phòng và trình ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định việc thành lập Viện kiểm sát quân sự quân

khu và tương đương, Viện kiểm sát quân sự khu vực.

Viện kiểm sát quân sự trung ương thuộc cơ cấu Viện kiểm sát nhân dân tối

cao. Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự Trung ương là Phó Viện trưởng Viện

kiểm sát nhân dân tối cao, có nhiệm vụ chỉ đạo hoạt động của Viện kiểm sát

quân sự các cấp, chịu trách nhiệm và báo cáo công tác kiểm sát trong Quân độitrước Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

IV. Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n víi

çc c¬ quan nhµ níc kh¸c trong Bé m¸y nhµ níc

1. Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c

a) Mèi quan hÖ gi÷a Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®èi víi

Quèc héi

372



Quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp VKSND tèi cao, quy ®Þnh

vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy, quy ®Þnh nhiÖm vô

quyÒn h¹n cho c¬ quan nµy, BÇu miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm ®èi víi

chøc danh ViÖn trëng VKSND tèi cao. Gi¸m s¸t ho¹t ®éng th«ng

qua viÖc xÐt b¸o ço ho¹t ®éng vµ thùc hiÖn chÊt vÊn ®ãi víi

VKSND tèi cao. Giao cho UBTVQH thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t ho¹t

®éng cña VKSND tèi cao. Khi ph¸t hiÖn thÊy v¨n b¶n cña

VKSND tèi cao tr¸i v¨n b¶n cña UBTVQH th× cã quyÒn b·i bá,

nÕu thÊy tr¸i v¨n b¶n cña Quèc héi th× ®×nh chØ vµ ®Ò nghÞ

Quèc héi b·i bá. VKSND tèi cao ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Quèc

héi vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc ®îc giao.

VKSND tèi cao cã quyÒn tr×nh dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh tríc

Quèc héi, UBTVQH. B¾t gi÷ vµ truy tè çc ®¹i biÓu Quèc héi.

b) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

®èi víi Chñ tÞch níc

Chñ tÞch níc ®Ò nghÞ Quèc héi bÇu, miÔn nhiÖm, b·inhiÖm ViÖn trëng VKSND tèi cao. Chñ tÞch níc bæ nhiÖm, miÔn

nhiÖm, çch chøc Phã ViÖn trëng VKSND tèi cao, kiÓm s¸t viªn

VKSND tèi cao. Chñ tÞch níc cã quyÒn ®Æc x¸ ®èi víi ph¹m

nh©n.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, vÒ nguyªn t¾c lµ c¬

quan gi÷ quyÒn c«ng tè, cã quyÒn khëi tè ®èi víi hµnh vi ph¹m

téi cña Chñ tÞch níc nÕu cã.

c) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ®èi

víi ChÝnh phñ

373



Kinh phÝ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao

do ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao lËp dù to¸n vµ ®Ò nghÞ

ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh. ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n chØ thùc hiÖn tèt quyÒn c«ng tè khi cã sù hç trî tèt cña çc

c¬ quan ®iÒu tra thuéc hÖ thèng hµnh ph¸p.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan gi÷ quyÒn c«ng tè,

vÒ nguyªn t¾c cã quyÒn truy tè çc thµnh viªn cña ChÝnh phñ.

d) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao víi

çc c¬ quan nhµ níc ë ®Þa ph¬ng

VKSND tèi cao víi H§ND, UBND ®Þa ph¬ng cã tÝnh ®éc lËp

t¬ng ®èi. VÒ nguyªn t¾c, H§ND vµ UBND ph¶i triÓn khai çc

v¨n b¶n cña VKSND tèi cao trªn ph¹m vi ®Þa bµn cña m×nh phô

tr¸ch.

2. Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa

ph¬ng víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸ca) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph-

¬ng víi Héi ®ång nh©n d©n

ViÖn kiÓm s¸t lµ c¬ quan kiÓm s¸t, cã tÝnh ®éc lËp t¬ng

®èi víi çc c¬ quan nhµ níc kh¸c ®Ó ®¶m b¶o sù ®éc lËp trong

qu¸ tr×nh b¶o vÖ ph¸p luËt. Tuy nhiªn, víi viÖc thiÕt lËp ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh hiÖn nay, ViÖnkiÓm s¸t nh©n d©n cã mèi quan hÖ víi Héi ®ång nh©n d©n

trªn mét sè mÆt sau:



374



kh¸c trªn ph¹m vi ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n. §Ó thùc hiÖn quyÒn nµy, Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn

quyÒn gi¸m s¸t th«ng qua viÖc xÐt b¸o c¸o c«ng t¸c cña ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n cïng cÊp, xem xÐt viÖc tr¶ lêi chÊt vÊn cña

ViÖn trëng VKSND cïng cÊp. Chñ tÞch hoÆc Phã chñ tÞch H§ND

cÊp tØnh tham gia lµm Chñ tÞch Héi ®ång tuyÓn chän KiÓm s¸t

viªn VKSND cÊp tØnh, KiÓm s¸t viªn VKSND cÊp huyÖn.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan kiÓm s¸t ë ®Þa ph-

¬ng, cã nh©n viªn ®éc lËp so víi H§ND cïng cÊp. Kinh phÝ ho¹t

®éng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®îc ph©n bæ theo ngµnh

däc kh«ng lÖ thuéc vµo ®Þa ph¬ng. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

cã quyÒn truy tè c¸c thµnh viªn H§ND nÕu cã hµnh vi vi ph¹m

ph¸p luËt.

b) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph-

¬ng víi ñy ban nh©n d©n

UBND lµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ë ®Þa ph¬ng, Tßa¸n nh©n d©n lµ c¬ quan xÐt xö t¹i ®Þa ph¬ng, gi÷a hai c¬



mèi quan hÖ sau:



luËt ë trªn ph¹m vi ®Þa bµn; Thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸m ®Þnh t




375







3) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n víi

Tßa ¸n nh©n d©n

Tßa ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cã mèi liªn

hÖ ®Æc biÖt, bëi ®©y lµ çc c¬ quan t ph¸p, ®Òu cã nhiÖm vô

chung lµ b¶o vÖ ph¸p luËt, b¶o vÖ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ

quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n; b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ níc, cña

tËp thÓ; b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù, nh©n phÈm

cña c«ng d©n. Tßa ¸n nh©n d©n vµ ViÖn kiÓm s¸t cïng víi çc

c¬ quan kh¸c nghiªn cøu vµ thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng, biÖn

ph¸p phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m, çc hµnh vi vi ph¹m ph¸p

luËt kh¸c. Tßa ¸n nh©n d©n xÐt xö çc vô ¸n do ViÖn kiÓm s¸t

tiÕn hµnh c«ng tè. ViÖn kiÓm s¸t thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi

víi viÖc ®iÒu tra, t¹m giam, t¹m gi÷, xÐt xö, thi hµnh ¸n. ViÖn

trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã tr¸ch nhiÖm tham dù

çc phiªn häp cña Héi ®ång thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi

cao khi th¶o luËn viÖc híng dÉn ¸p dông ph¸p luËt. ViÖn trëng

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp trªn hoÆc cïng cÊp cã quyÒn

kh¸ng nghÞ theo thñ tôc phóc thÈm ®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt®Þnh cha cã hiÖu lùc cña Tßa ¸n nh©n d©n; kh¸ng nghÞ theo

thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm ®èi víi çc b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh

®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n.

376



4) Mèi quan hÖ gi÷a ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n çc

cÊp víi nhau

ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao thèng nhÊt

l·nh ®¹o hÖ thèng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n çc cÊp, trùc tiÕpl·nh ®¹o ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh. ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao kiÓm tra, ph¸t hiÖn, kh¾c phôc kÞp

thêi vµ xö lý nghiªm minh vi ph¹m ph¸p luËt cña ViÖn kiÓm s¸t

nh©n d©n cÊp tØnh, cÊp huyÖn. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao cã quyÒn rót, ®×nh chØ hoÆc hñy bá çc quyÕt ®Þnh

kh«ng cã c¨n cø vµ tr¸i ph¸p luËt cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

cÊp tØnh, cÊp huyÖn. ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao bæ nhiÖm miÔn nhiÖm, çch chøc ®èi víi ViÖn trëng, Phã

viÖn trëng, kiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ®µo t¹o, båi dìng nghiÖp vô

kiÓm s¸t, qu¶n lý ®éi ngò çn bé, kiÓm s¸t viªn, ®iÒu tra viªn

cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh, huyÖn. Quy ®Þnh bé

m¸y lµm viÖc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ®Þa ph¬ng. ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao lËp dù to¸n kinh phÝ cho hÖ thèng

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh trùc tiÕp l·nh ®¹o ViÖn

trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp huyÖn. ViÖn kiÓm s¸t nh©n

d©n cÊp tØnh kiÓm tra, ph¸t hiÖn, kh¾c phôc kÞp thêi vµ xö lý

nghiªm minh vi ph¹m ph¸p luËt cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©ncÊp huyÖn. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp tØnh cã quyÒn rót,

®×nh chØ hoÆc hñy bá çc quyÕt ®Þnh kh«ng cã c¨n cø vµ tr¸i

ph¸p luËt cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n cÊp cÊp huyÖn. Thùc

hiÖn viÖc nhËn, tæng kÕt b¸o ço cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n

377



cÊp huyÖn vµ b¸o c¸o c«ng t¸c lªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi

cao.

V. Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n


cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n hiÖn nay

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan t ph¸p, thùc hµnh

quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®èi víi ho¹t ®éng t ph¸p. Tríc khi

söa ®æi HiÕn ph¸p 1992, quyÒn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©nrÊt réng, nhÊt lµ quyÒn kiÓm s¸t chung, kh«ng chØ trªn lÜnh

vùc t ph¸p mµ cã chøc n¨ng kiÓm s¸t mäi lÜnh vùc. Víi nh©n

lùc cã h¹n, viÖc thùc hiÖn quyÒn kiÓm s¸t chung ®ã qua nhiÒu

n¨m cho thÊy kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ nh mong muèn. Kh«ng

nh÷ng thÕ, l¹i n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò tiªu cùc khi ViÖn kiÓm

s¸t thùc hiÖn kiÓm s¸t lÜnh vùc kinh tÕ. ViÖc c¾t bít quyÒn h¹n

cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n, chØ ®Ó tËp trung vµo kiÓm s¸t

®èi víi ho¹t ®éng t ph¸p lµ mét bíc tiÕn lín khi söa ®æi HiÕn

ph¸p 1992. Tuy nhiªn cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hµng lo¹t vô ¸n h×nh sù lín

®Òu kh«ng ph¶i do sù ph¸t hiÖn cña c¬ quan kiÓm s¸t, c¬

quan ®iÒu tra mµ chñ yÕu do sù ph¸t hiÖn cña b¸o chÝ, c«ng

luËn.

C¬ quan kiÓm s¸t lµ c¬ quan thùc hµnh quyÒn c«ng tè, tøc

lµ nh©n danh Nhµ níc buéc téi ngêi vi ph¹m, nhng l¹i kh«ng trùc

tiÕp ®i ®iÒu tra téi ph¹m, chØ nhËn c¸c tµi liÖu, chøng cø do

bªn c¬ quan ®iÒu tra téi ph¹m thuéc Bé c«ng an thùc hiÖn. V×

378



thÕ, khi buéc téi kh«ng n¾m v÷ng vÒ téi ph¹m, khã kh¨n khi

lËp luËn ®Ó buéc téi.

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n lµ c¬ quan thùc hµnh quyÒn c«ng

tè, lµ mét chñ thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh tè tông, nhng l¹i cã

quyÒn kiÓm s¸t ®èi víi ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n. Nh vËy,

nÕu Tßa ¸n kh«ng xö theo ý cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n th×

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n sÏ cho r»ng Tßa ¸n xö kh«ng c«ng

b»ng vµ thùc hiÖn quyÒn kh¸ng nghÞ cña m×nh ®Ó vô ¸n ®îc

xÐt xö l¹i ë cÊp trªn hoÆc ®îc xem xÐt theo thñ tôc gi¸m ®èc

thÈm, t¸i thÈm.

2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÕ ®Þnh ViÖn

kiÓm s¸t nh©n d©n

Kh«ng nªn ®Ó ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n kiÓm s¸t ®èi víi

viÖc xÐt xö mµ nªn ®Ó çc cÊp Tßa ¸n cÊp trªn cã c¬ chÕ gi¸m

s¸t ®èi víi viÖc xÐt xö cña Tßa ¸n cÊp díi.C¬ quan ®iÒu tra cÇn tæ chøc trùc thuéc ViÖn kiÓm s¸t,

hoÆc tæ chøc l¹i ViÖn kiÓm s¸t trùc thuéc Tßa ¸n nh m« h×nh

çc níc hiÖn nay. Khi tæ chøc l¹i Tßa ¸n nh©n d©n theo cÊp xÐt

xö, kh«ng tæ chøc theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Ó tr¸nh sù phô

thuéc cña Tßa ¸n vµo çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng th×

ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n còng cÇn ®îc tæ chøc l¹i.

379



Tµi liÖu tham kh¶o

I. V¨n b¶n

- HiÕn ph¸p 1946, 1959, 1980, 1992

- NghÞ quyÕt sè 51/2001/QH 10 ngµy 25/12/2001 cña Quèc héi

vÒ söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña HiÕn ph¸p 1992.

- LuËt Tæ chøc Quèc héi (25/12/2001)

- LuËt tæ chøc ChÝnh phñ (25/12/2001)

- LuËt tæ chøc Héi ®ång nh©n d©n vµ ñy ban nh©n d©n

(26/11/2003)- LuËt tæ chøc Tßa ¸n nh©n d©n (2/4/2002)

- LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n (2/4/2002)

- LuËt quèc tÞch (20/5/1998)

- LuËt bÇu cö ®¹i biÓu quèc héi (15/4/1997 ; söa ®æi

25/12/2001)

- LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Héi ®ång nh©n d©n (26/11/2003)

II. C¸c lo¹i tµi liÖu kh¸c

- Lª Minh Th«ng (chñ biªn), Mét sè vÊn ®Ò vÒ hoµn thiÖn tæ

chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc CHXHCN ViÖt Nam. Nxb

Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2001.

- NguyÔn §¨ng Dung, Tæ chøc bé m¸y nhµ níc ViÖt Nam theo

c¸c b¶n HiÕn ph¸p 1946, 1959, 1980, 1992 vµ 1992 söa ®æi,

bæ sung n¨m 2001 Nxb ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 2006

Giao Trinh Luat Hien Phap

Documents

Transcript of Giao Trinh Luat Hien Phap