Access to Controlled Medications Programme

Department of Essential Medicines and Pharmaceutical Policies

World Health Organization20 avenue AppiaCH-1211 Geneva 27

კონტროლირებად ნივთიერებებთან დაკავშირებული

პოლიტიკის დაბალანსება

კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ მითითებები

GEORGIAN

კონტროლირებად წამლებზე ხელმისაწვდომობის

პროგრამა

კონტროლირებად ნივთიერებებთან

დაკავშირებული პოლიტიკის დაბალანსება

კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ მითითებები

2

მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ მითითებები

„ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული წამლები: ეროვნულ ოპიოიდებზე კონტროლის პოლიტიკა: მითითებები შეფასებისათვის” დოკუმენტის შესწორებული გამოცემა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, 2000წ. (WHO/EDM/QSM/2000.4)

1. წამლებისა და ნარკოტიკების კონტროლი. 2. აუცილებელი მოხმარების წამლები – მიწოდება და განაწილება. 3. ჯანდაცვის პოლიტიკა. 4. ადამიანის უფლებები. 5. სამედიცინო სფეროსთან დაკავშირებული კანონმდებლობა. 6. ფარმაცევტულ სფეროსთან დაკავშირებული კანონმდებლობა. 7. ოპიოიდების მოხმარებასთან დაკავშირებული დარღვევები – პრევენცია და კონტროლი. 8. სახელმძღვანელო. I. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია.

(NLM classification: QV 33.1)

© World Health Organization 2011

საავტორო უფლებები დაცულია. ჯანდაცვის მსოფლიო საზოგადოების გამოცემების მიღება შესაძლებელია ჯანდაცვის მსოფლიო საზოგადოების პრესიდან, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მისამართზე: World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (ტელეფონი: +41 22 791 3264; ფაქსი: +41 22 791 4857; ელექტრონული ფოსტა: bookorders@who.int). ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის გამოცემის თარგმნისა და ასლის გადაღების უფლება, გაყიდვისა თუ არაკომერციული გავრცელების მიზნით, მიღებული უნდა იქნას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცის პრესისგან, ზემოთ მოცემულ მისამართზე (ფაქსი: +41 22 791 4806; ელ.ფოსტა: permissions@who.int).

ამ მასალის გამოყენების მიზანი და პრეზენტაცია არ გულისხმობს რაიმე შეხედულების გამოხატვას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მხრიდან, რაც ეხება ნებისმიერი ქვეყნის იურიდიულ სტატუსს, ტერიტორიას, ქალაქისა თუ მისი რეგიონის უწყებებს, ან მისი საზღვრების გამიჯვნას. რუკაზე წერტილებით აღნიშნული ხაზები წარმოადგენს დაახლოებით სასაზღვრო ხაზებს, რომელზეც შეიძლება ჯერ არ იყოს მთლიანი შეთანხმება მიღწეული.

კონკრეტული კომპანიების ან გარკვეული მწარმოებლების პროდუქტების ხსენება არ გულისხმობს, რომ ისინი მოწონებული ან რეკომენდებულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ მსგავსი ხასიათის სხვა პროდუქტებთან უპირატესობით, რომლებიც არ არის ნახსენები. შეცდომები და გამოტოვებები გამორიცხულია, დაპატენტებული პროდუქციის სახელები იწყება ასომთავრულით.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ მიიღო ყოველგვარი მართებული ზომა ამ გამოცემაში მოცემული ინფორმაციის გადასამოწმებლად. ამასთან, ყველა გამოქვეყნებული მასალა ვრცელდება რაიმე გარანტიის გარეშე, გამოხატული იქნება ეს თუ ნაგულისხმევი. მოცემული მასალის ინტერპრეტაციასა და გამოყენებაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება მკითხველს. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია არცერთ შემთხვევაშია პასუხისმგებელი მისი გამოყენებისაგან გამოწვეულ რაიმე ზარალზე.

4

შედეგები მიღებული იქნა კვლევების შედეგად, რომელიც დაფინანსდა ევროპის საზოგადოების მეშვიდე ჩარჩო-პროგრამის მიერ [FP7/2007-2013], საგრანტო ხელშეკრულებით n° 222994, ევროპაში ოპიოიდური პრეპარატების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების საერთო მიზნით.

ნაწილობრივი მხარდაჭერა უზრუნველყო ღია საზოგადების ინსტიტუტმა (Zug), ნიდერლანდების ჯანდაცვის, კეთილდღეობისა და სპორტის სამინისტრომ, ორგანიზაციამ Mission interministerérielle de la lutte contre la drogue et la toxicomanie, საფრანგეთის მთავრობამ (ფრანგული თარგმანით) და ტკივილის შემსწავლელმა საერთაშორისო ასოციაციამ. ევროპაში ოპიოიდური პრეპარატების ხელმისაწვდომობა

წინამდებარე დოკუმენტი მომზადდა, როგორც ევროპაში ოპიოიდური პრეპარატების ხელმისაწვდომობის პროექტის (ATOME) ნაწილი. ძირითადი სამეცნიერო ჯგუფი/სამუშაო პაკეტის წამყვანი

შემსრულებლები: ლუკას რადრუჩი, ბონის უნივერსიტეტი/მალტესერ კრანკენჰაუსი, ბონი/რეინ-სიეგი, გერმანია (Lukas Radbruch, University of Bonn / Malteser Krankenhaus Bonn/Rhein-Sieg, Germany); ვილემ შოლტენი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (Willem Scholten, World Health Organization); შეილა პეინი, ლანკასტერის უნივერსიტეტი, გაერთიანებული სამეფო (Sheila Payne, Lancaster University, United Kingdom); ასტა მინკევიენსი, ზარალის შემცირების ევრაზიის ასოციაცია, ლიტვა (Asta Minkeviciene, Eurasian Harm Reduction Association, Lithuania); დანიელა მოსიუ, ჰოსპისის კასა სპერანტეი, რუმინეთი (Daniela Mosoiu, Hospice Casa Sperantei, Romania); პაულა ფრუსინოუ, ნარკომანიასთან მებრძოლი ეროვნული სააგენტო, რუმინეთი (Paula Frusinoiu, National Anti-Drug Agency, Romania); დევიდ პრალი, მძიმე სნეულებათა კლინიკა, გაერთიანებული სამეფო (David Praill, Help the Hospices, United Kingdom); რიკ ლაინსი, ზარალის შემცირების საერთაშორისო ასოციაცია, გაერთიანებული სამეფო (Rick Lines, International Harm Reduction Association, United Kingdom); მარი-ჰელენ შუტენსი, უტეჩტის უნივერსიტი, ნიდერლანდები (Marie-Hélène Schutjens, Utrecht University, the Netherlands); ლუკას რადბუხი, პალიატიური მოვლის ასოციაცია, იტალია (Lukas Radbruch, European Association for Palliative Care, Italy); აკადემიურ მრჩეველთა საბჭო: სნეზანა ბოსნიაკი, ონკოლოგიისა და რადიოლოგიის ინსტიტუტი, სერბეთი (Snezana Bosnjak, Institute for Oncology & Radiology, Serbia); დევიდ კლარკი, გლაზგოს უნივერსიტეტი, გაერთიანებული სამეფო (David Clark, University of Glasgow, UK); ამბროს უჩტენაგენი, შვეიცარია, ციურიხი (Ambros Uchtenhagen, Institut für Sucht- und Gesundheitsforschung Zürich, Switzerland); ჯონ ლისმენი, ლისმენის იურიდიული მეცნიერებები, ნიდერლანდები (John Lisman, Lisman Legal Life Sciences, the Netherlands); შტეინ კაასა, ნორვეგიის მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის უნივერსიტეტი, ნორვეგია (Stein Kaasa, The Norwegian University of Science and Technology (NTNU), Norway); პერ სჯოგენი, რიგშოსპიტაკეტი, კოპენჰაგენი, დანია (Per Sjøgren, Rigshospitalet, Copenhagen, Denmark); პროექტის მენეჯმენტი: ლუკას დაბურჩი (Lukas Radbruch – პროექტის კოორდინატორი); სასკაი ჯუნგერი (Saskia Jünger – პროექტის აღმასრულებელი ოფიცერი); ვილემ სჩოლტენი (Willem Scho – სამეცნიერო კოორდინატორი); შეილა პეინი (Sheila Payne). ვებსაიტი: www.atome-project.eu.

5

სარჩევი

სარჩევი ..................................................................................................................................... 5

შესავალი .................................................................................................................................. 8

წინასიტყვაობა ...................................................................................................................... 11

მოკლე შინაარსი ................................................................................................................... 12

ტერმინები ............................................................................................................................ 15

სახელმძღვანელოს შესავალი ........................................................................................... 21

მიზანი, ამოცანა და გამოყენების სფერო .................................................................... 21 საფუძველი ....................................................................................................................... 22 ორმაგი ვალდებულება, ოთხმაგი მოთხოვნა ........................................................... 23 კონტროლირებადი მედიკამენტების შეუცვლელობა თანამედროვე სამედიცინო პრაქტიკაში ............................................................................................... 27 კონტროლირებადი მედიკამენტების უსაფრთხოება ............................................... 29 ხელმისაწვდომობა თანამედროვე ეტაპზე ................................................................. 30 დაბრკოლებები უზრუნველყოფის, ხელმისაწვდომობისა და შეძენის უნარის თვალსაზრისით ............................................................................................... 31 რატომ და როგორ უნდა ვიმუშაოთ ამ დოკუმენტზე .............................................. 32

მითითებები კონტროლირებადი ნივთიერებების ეროვნული პოლიტიკის დაბალანსებისათვის ........................................................................................................... 35

წამლის კონტროლის კანონმდებლობა და პოლიტიკა ............................................ 35 ორგანოები და მათი როლი სისტემაში ....................................................................... 39 უზრუნველყოფის და ხელმისაწვდომობის პოლიტიკის დაგეგმვა ...................... 42 ჯანდაცვის მუშაკები ...................................................................................................... 51 მიახლოებითი მონაცემები და სტატისტიკა .............................................................. 55 შესყიდვები ...................................................................................................................... 58 სხვა .................................................................................................................................... 62

ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი ........................................................ 64

შემდგენლები და სხვა მონაწილენი ................................................................................. 94

მითითებების შემუშავების ჯგუფის წევრთა ინტერსების დეკლარაციები .............. 99

დანართი 1 ........................................................................................................................... 102

კონტროლირებადი მედიკამენტები, ჩამოთვლილი აგრეთვე, როგორც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტები და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტები ბავშვებისათვის (95, 96) .................. 102

დანართი 2 ........................................................................................................................... 105

6

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რჩეული მითითებები ............................... 105

დანართი 3 ........................................................................................................................... 108

CD-ROM კონტროლირებადი მედიკამენტების შესახებ ეროვნული პოლიტიკის დაბალანსება ....................................................................................................................... 108

შინაარსი .............................................................................................................................. 108

8

შესავალი მედიკამენტებზე კონტროლის საერთაშორისო შეთახმებები ძალაში შევიდა იმ ნივთიერებების არამიზნობრივი გამოყენების აღკვეთის (პრევენციის) მიზნით, რომლებიც განაპირობებენ მათდამი დამოკიდებულების განვითარებას. ხელშეკრულებების უნივერსალური მიღება და მათი დანერგვა კვლავ ეფექტურად მუშაობს კანონიერი ბაზრიდან უკანო ბაზრისაკენ ნარკოტიკების გადინების თავიდან ასაცილებლად. ამასთან, თანაბარი ყურადღება არ ჰქონდა დათმობილი შეთანხმებების სხვა ფუნდამენტალური მიზნების უზრუნველყოფას, რათა კონტროლირებადი წამლები ხელმისაწვდომი ყოფილიყო სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნისათვის. შედეგად, კონტროლირებადი მედიკამენტების გამოყენება ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით შეუძლებელი გახდა ადამიანთა უმრავლესობისათვის მთელ მსოფლიოში. წამლის კონტროლის საერთაშორისო შეთანხმებების თანახმად, კონტროლირებადი წამლების უმრავლესობას, განსაკურებით ნარკოტიკულ საშუალებებსა და ფსიქოტროპულ ნივთიერებებს აქვს სხვადასხვა სამედიცინო გამოყენება. ისეთ ოპიოიდურ ანალგეტიკურ საშუალებას, როგორიცაა კოდეინი და მორფინი, ასევე ისეთ კრუნჩხვის საწინააღმდეგო პრეპარატებს, როგორიცაა ლორეზედამი და ფენობარბიტალი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია მიიჩნევს როგორც აუცილებელ მედიკამენტებს. არსებობს ფართო კონსენსუსი, რომ ოპიოიდური ანალგეტიკი აუცილებელი საშუალებაა ზომიერიდან ძლიერი ტკივილის სამკურნალოდ და ზოგიერთი მათგანი, მეტადონის და ბუპერპონფინის მსგავსად, სულ უფრო მეტად გამოიყენება ნარკოტიკებისადმი დამოკიდებულების სამკურნალოდ. კონტროლირებადი წამლების თერაპიული ფასეულობის ფართოდ გავრცელებულმა აღიარებამ ბოლო წლებში გამოიწვია მათი მოხმარების გაზრდა. თუმც, გაზრდა ძირითადად მოხდა განვითარებულ ქვეყნებში. ამის საწინააღმდეგოდ, კონტროლირებადი წამლების ხელმისაწვდომობის დონე განვითარებადი ქვეყნების უმრავლესობაში კვლავ ძალიან დაბალია და ადექვატურად ვერ აკმაყოფილებს მოსახლეობის სამედიცინო მოთხოვნებს. სანამ არ იქნება მიღებული საჭირო ზომები, კონტროლირებად წამლებზე ხელმისაწვდომობის ხარვეზი, კერძოდ, ოპიოიდური ანალგეტიკების გამოყენებასთან დაკავშირებული პრობლემა, კიდევ უფრო გაიზრდება, რადგან იზრდება კიბოთი და შიდსით დაავადებული პაციენტების რაოდენობა განვითარებად ქვეყნებში. არსებობს ბევრი მიზეზი კონტროლირებადი წამლების სამედიცინო დანიშნულებისგან განსხვავებული გამოყენების აღმოსაფხვრელად. ზოგიერთი მათგანი ეხება ქვეყნის სოციალურ და ეკონომიურ განვითარებას და გავლენას ახდენს საერთო ფარმაცევტულ მომარაგებაზე. სხვები განსაკუთრებულია კონტროლირებადი წამლებისათვის და მოქმედებს განსაკუთრებული რეგულატორული სისტემის ფარგლებში, რომელიც არსებობს ზოგიერთ ქვეყნებში ასეთი წამლების წარმოების, გამოწერისა და განაწილებისათვის. ზოგიერთ ქვეყნებში კონტროლირებადი წამლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ მოქმედი კანონები და დებულებები ზედმეტად მკაცრია და აფერხებს პაციენტთა მკურნალობას ასეთი სამკურნალო საშუალებებით. ასეთი სიტუაცია შეიძლება წარმოიშვას როცა არასაკმარისი ყურადღება ეთმობა კონტროლირებადი წამლების

9

სამედიცინო დანიშნულებით მიწოდების შესახებ დებულებების განხორციელების შედეგებს. ჯერ-ჯერობით, კონტროლირებადი წამლების ბოროტად გამოყენების პრევენციისა და კანონიერი მომხმარებლებისათვის მომარაგების უზრუნველყოფის საკითხი დამატების სახითაა წარმოდგენილი წამლის კონტროლის საერთაშორისო შეთანხმებებში და არა ორმხრივად ექსკლუზიური ფორმით. ნარკოტიკების ეფექტური კონტროლის რეჟიმმა, რომელშიც გათვალისწინებული იქნება ნარკოტიკების უნებართვო გამოყენების საშიშროებები, ზუსტად უნდა განიხილოს და დააბალანსოს ამ ორი მიზნის შესრულების შესაძლებლობები. კანონების უმიზნო შეზღუდვა ხშირად წარმოადგენს ოფიციალური პირების მიერ საკითხის არასწორად გაგების შედეგს, კონტროლირებად მედიკამენტებთან და მათი სამკურნალო ფასეულობებთან დაკავშირებით. უფრო მეტიც, ბევრ ქვეყანაში არაადექვატური ცოდნა და წამალზე შესაძლო დამოკიდებულების შიში წარმოადგენს არსებით ხელშემშლელ ფაქტორს ექიმებისთვის, გამოწერონ კონტროლირებადი მედიკამენტები. ამ საკითხის გადასაჭრელად პოლიტიკოსებს სჭირდებათ ნაბიჯის გადადგმა და არა მარეგულირებელი სისტემის სიმკაცრის შესუსტება წამლის მომარაგებისათვის. მათ უნდა მოიფიქრონ და დანერგონ შესაძლებლობების მიმცემი პოლიტიკა, რომელიც წინა პლანზე წამოწევს კონტროლირებადი წამლების მნიშვნელობას და მათ რაციონალურ გამოყენებას. ჯანდაცვის წარმომადგენლებმა უნდა აიმაღლონ კვალიფიკაცია კონტროლირებადი წამლებით მკურნალობის დანიშვნისა და გამოწერის საკითხში. პაციენტებს უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია კონტროლირებადი მედიკამენტების სარგებლობებისა და რისკების შესახებ. ნარკოტიკების მაკონტროლებელმა და სამართალდამცავმა პირებმა უნდა გააცნობიერონ სამედიცინო და სამეცნიერო აუცილებლობა. არსებითია აგრეთვე დიალოგის ხელშეწყობა ყველა ამ სექტორს შორის ურთიერთგაგების გამტკიცებისა და კონტროლირებადი ნივთიერებების სამედიცინო გამოყენების შესახებ მცდარი შეხედულების გასაქარწყლებლად. უფრო მეტიც, ყველა სექტორის საერთო ინტერესებს წარმოადგენს კონტროლირებადი წამლების გამოყენების ოპტიმალური დაბალანსების მიღწევა ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფასა და ბოროტად გამოყენებას შორის. იმის უზრუნველყოფა, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტები გამოიყენება იმ პაციენტებისთვის, რომელთაც ეს უფრო მეტად სჭირდებათ, დაკავშირებულია მრავალ საკითხთან. ეს საკითხი ისე უნდა მოგვარდეს, რომ მრავალმხრივი გამოყენება იქნას მიღწეული და იგი მოითხოვს მონაწილეობასა და თანამშრომლობას მრავალ სახელწიფო და საზოგადო სექტორს შორის. მიღწეულ გადაწყვეტილებას საფუძვლად უნდა ედოს კონტროლირებადი წამლების გამოყენების აუცილებლობა სამედიცინო და სამეცნიერო დანიშნულებით. ეს ნიშნავს, რომ კონტროლირებად წამლებზე ხელმისაწვდომობას უნდა მიენიჭოს სათანადო მნიშვნელობა ქვეყნების საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საკითხში. აგრეთვე, ამის გათვალისწინებით უნდა მოგვარდეს კონტროლირებადი მედიკამენტების მიწოდების შეფერხებასთან დაკავშირებული რთული პრობლემა და მათი რაციონალური გამოყენება უნდა იქნას წამოწეული წინა პლანზე. ადექვატური მომარაგების უზრუნველყოფა სამედიცინო და სამეცნიერო დანიშნულებებისათვის წარმოადგენს კონტროლირებადი წამლების საერთაშორისო ხელშეკრულების ერთ-ერთ მიზანს, რომელიც ჯერ კიდევ მისაღწევია საერთაშორისო დონეზე. როგორც კონსულტანტი წამლის კონტროლის

10

საერთაშორისო შეთანხმებების საკითხში, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო (INCB) ხშირად მოუწოდებს მთავრობებს, რომ ყურადღება დაუთმონ ამგვარი ხელშეკრულების მიზანს, რადგან ეს მნიშვნელოვანია ნარკოტიკებზე კონტროლის პოლიტიკის შემუშავებაში. მთავრობებმა უნდა გასწიონ დახმარება ამ ამოცანის შესრულებაში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ, INCB-ის მხარდაჭერით, შეიმუშავა არსებული დირექტივის პირველი ვერსია 10 წლის წინ. დღეს კონტროლირებადი წამლების გამოყენება კვლავ მნიშვნელოვანია ტკივილისა და ტანჯვის შესამსუბუქებლად და ისინი ითვლება აუცილებელ სამკურნალო საშუალებად ზოგიერთი ყველაზე მეტად მტანჯველი დაავადებებისა თუ ფიზიკური მდგომარეობის შემთხვევაში, რომლებიც ჩვენი საზოგადოებების საზრუნავს წარმოადგენს. ამიტომ, როგორც არასდროს, ამჟამად გადაუდებელ საკითხს წარმოადგენს ისეთი პოლიტიკის შემუშავება, რომ მიღწეული იქნას კონტროლირებადი წამლების გამოყენების დაბალანსება, რათა საზოგადოება დაცული იყოს კონტროლირებადი წამლების ბოროტად გამოყენებისაგან და, ამავე დროს, ხელი არ შეეშალოს უდიდესი მნიშვნელობის მქონე სამედიცინო და სამეცნიერო გამოყენებას. ჰამიდ გოდზე (Hamid Ghodse) პრეზიდენტი ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო (International Narcotics Control Board )

11

წინასიტყვაობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის პოლიტიკის ახალი სახელმძღვანელო მითითებები „კონტროლირებად ნივთიერებებთან დაკავშირებული პოლიტიკის დაბალანსება: კონტროლირებადი წამლების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ მითითებები” აგებულია მითითებების 2000 წელს გამოცემულ ძველ ვარიანტზე „დაბალანსების მიღწევა ოპიოიდებზე კონტროლის ეროვნულ პოლიტიკაში: შეფასების სახელმძღვანელო”. 2000 წლის ეს დოკუმენტი უმთავრესად მიმართულია კიბოთი დაავადებული პაციენტების ტკივილის პრობლემის გადასაწყვეტად. ამასთან, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის გამოთვლებით, ყოველ წელს კიბოს ბოლო სტადიის მქონე 5,5 მილიონი პაციენტი ჯერ ისევ იტანჯება საშუალოდან ძლიერი ტკივილით, რომლის მართვა საერთოდ არ ხდება. ამიტომაც არის კვლავ საჭირო ამ საკითხის მოგვარება. უნდა აღინიშნოს, რომ კიბო არ არის ტკივილის გამომწვევი ერთადერთი მიზეზი. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის გამოთვლით, ათობით მილიონი ადამიანი იტანჯება გაუყუჩებელი ტკივილით, კიბოსგან განსხვავებული დაავადებებისა თუ ფიზიკური მდგომარეობის გამო და მათთვის საჭიროა ტკივილგამაყუჩებელი მედიკამენტების გამოყენება (რომელთა უმრავლესობა კონტროლირებადია). კონტროლირებადი მედიკამენტები არ გამოიყენება მხოლოდ ტკივილის გასაყუჩებლად. სხვადასხვა მედიკამენტებზე კონტროლის დაწესებით შესაძლებელი გახდა შიდსის ვირუსით 130 000 ახალი ადამიანის ინფიცირების პრევენცია იმ ნარკომანებს შორის, რომლებიც ნარკოტიკებს ინტრავენური გზით იღებენ. აგრეთვე, დაახლოებით 75 000 მშობიარეს შეუნარჩუნდა სიცოცხლე. ახალი მითითებები მოიცავს სამედიცინო და სასიგნალო ასპექტების ფართო სპექტრს, რომლებსაც ადრე არ ექცეოდა ყურადღება, მაგრამ მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებაზე მუშაობის დროს, ესენია: ადამიანის უფლებები, გენდერული და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პერსპექტივა. ახლა საჭიროა მათი დანერგვა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ეხმარება ქვეყნებს ამ მითითებების გამოყენებაში, კანონმდებლობისა და პოლიტიკის შეფასებაში და სტრატეგიების განვითარებაში, ხელმისაწვდომობის მხრივ არსებული ბარიერების გადალახვაში. დოქტორი კარისა ფ. ეტიენი (Dr Carissa F. Etienne) გენერალური დირექტორის თანაშემწე ჯანდაცვის სისტემები და სერვისები ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია

12

მოკლე შინაარსი „ეროვნულ პოლიტიკაში კონტროლირებად წამლებზე ბალანსის უზრუნველყოფა“ იძლევა მითითებებს წამლის კონტროლის პოლიტიკის, კანონმდებლობის, მომარაგებისა და მისაწვდომობის შესახებ, რომელიც ნარკოტიკებზე კონტროლის საერთაშორისო შეთანხმების თანახმად რეგულირებული ნივთიერებისაგან არის დამზადებული და წინამდებარე დოკუმენტში მოხსენიებულია როგორც „კონტროლირებადი მედიკამენტები“. ამაში შედის „ყველა კონტროლირებადი მედიკამენტი”, მაგრამ ყურადღება გამახვილებულია აუცილებელ მედიკამენტებზე. კონტროლირებული მედიკამენტებს აქვს მნიშვნელოვანი როლი მედიცინის ზოგიერთ სფეროში, როგორიცაა ტკივილის თერაპია, ოპიოიდზე დამოკიდებულების საწინააღმდეგო მკურნალობა, აგრეთვე გინეკოლოგიური, ფსიქიატრიული და ნევროლოგიური გადაუდებელი პრობლემების მოგვარება. კონტროლირებადი მედიკამენტებით მომარაგება და მათზე ხელმისაწვდომობა მნიშვნელოვანი საკითხია ყველა ქვეყნისათვის, მაგრამ გარკვეულ პრობლემებთანაა დაკავშირებული მათ უმრავლესობაში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ხელს უწყობს მთავრობებს, სამოქალაქო ორგანიზაციებსა და სხვა დაინტერესებულ პირებს, რომლებიც ცდილობენ შეიმუშაონ ისეთი პოლიტიკა, რომ შესაძლებელი გახდეს საზოგადოების ჯანდაცვის საკითხში მაქსიმალურად სასარგებლო შედეგების მიღწევა და მედიკამენტების ჯეროვნად გაკონტროლება. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია მიიჩნევს, რომ საზოგადოების ჯანდაცვის სისტემა საუკეთესოდ მუშაობს (ან „დაბალანსებულია”), როცა ოპტიმალურადაა გათვლილი რაციონალური მაქსიმალური ხელმისაწვდომობა სამედიცინო მოხმარებისთვის და ნარკოტიკის ბოროტად გამოყენების მინიმუმამდე დაყვანა. პოლიტიკოსებმა, აკადემიამ, საზოგადოებამ და სხვა პირებმა, რომელთა მუშაობის სფერო ან ინტერესი არის ნარკოტიკების კონტროლი ან საზოგადოების ჯანდაცვა, შეუძლიათ პოტენციურად იმუშაონ ამ საკითხზე, კონტროლირებადი მედიკამენტების უკეთესი გამოყენების უზრუნველყოფისთვის, რათა უფრო მეტმა პაციენტმა ისარგებლოს მათ მიერ შემოთავაზებული რაციონალური გამოყენებით. ყველა ქვეყანას აქვს ორმაგი ვალდებულება ამ მედიკამენტებთან დაკავშირებით, რაც ემყარება იურიდიულ, პოლიტიკურ, საზოგადო, საზოგადოების ჯანდაცვასა და მორალურ საკითხებს. ეს ორმაგი ვალდებულება უზრუნველყოფს წამლების ხელმისაწვდომობას სამედიცინო დანიშნულებით და მიმართულია მოსახლების დასაცავად ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენებისა და მათზე დამოკიდებულების წინააღმდეგ. ამ ქვეყენების მიზანს უნდა წარმოადგენდეს პოლიტიკა, რომელიც საბოლოოდ მიაღწევს ორივე მიზანს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს უნდა იყოს „დაბალანსებულ პოლიტიკა”. ამ მოვალეობის შესრულების ძირითადი იურიდიული საფუძველი შეიძლება დაეყრდნოს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო შეთანხმებას. იურიდიული პრინციპები, რომლებიც ითვალისწინებს ნაციონალურ პასუხისმგებლობას პრეპარატების სამედიცინო დანიშნულებით გამოყენებასთან მიმართებაში, ასევე ასახულია რამდენიმე იურიდიულ დოკუმენტში გულმოდგინედ დამუშავებულ ჯანდაცვის საერთაშორისო უფლებაში.

13

პოლიტიკური ნიადაგი შეიძლება იქნას ნაპოვნი ათასწლეულის განვითარების სხვადასხვა მიზნებში, რომელთა მიღწევა შეუძლებელია მედიკამენტების კონტროლის გარეშე. საზოგადოების ჯანდაცვის პერსპექტივა იძლევა მრავალ საზოგადოებრივ უპირატესობას, ხარჯების შემცირებისა და ინფექციური დაავადებების გავრცელების შემცირების ჩათვლით. ცხადია, მთავრობა მორალურად ვალდებულია დაიცვას ხალხი ტანჯვის ან სიკვდილისგან, როცა არსებობს ამის აცილების შესაძლებლობა. ამასთან, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, ყოველ წელს ათობით მილიონი ადამიანი იტანჯება დაავადებით, საშუალოდან ძლიერი ტკივილით და კვდება, კონტროლირებადი მედიკამენტების გამოყენების შესაძლებლობის არქონის გამო, მათ შორის:

• 1 მილიონი აივ/შიდსის ბოლო სტადიით დაავადებული პაციენტი; • 5,5 მილიონი უკურნებელი კიბოთი დაავადებული პაციენტი; • 0,8 მილიონი პაციენტი ძალადობით ან ავარიით გამოწვეული სხეულის

დაზიანებით; • ქრონიკული დაავადებების მქონე პაციენტები; • პაციენტები, რომლებსაც ჩაუტარდა ქირურგიული ოპერაცია; • მშობიარე ქალები (110 მილიონი მშობიარობა ყოველ წელს) • პედიატრიული პაციენტები; • 130 000 აივ ინფექციისა და განუსაზღვრელი რაოდენობის სხვა უცნობი

ინფექციური დაავადებების გადაცემის შემთხვევა, რომლის პრევენცია შესაძლებელია;

• 75 000 ქალი, რომლებიც მშობიარობის დროს დაიღუპნენ. 1986 წლის შემდეგ, მორფინის მთლიანი გლობალური მოხმარება მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მაგრამ ამ ზრდას ადგილი ჰქონდა მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობის ინდუსტრიულ ქვეყნებში. მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 80%-ს არ აქვს შესაძლებლობა გამოიყენოს მორფინი ტკივილის გასაყუჩებლად. დამოკიდებულების სინდრომის ფარმაკოლოგიური მკურნალობისათვის მხოლოდ 70 ქვეყანას აქვს მომსახურების მოქმედი საშუალებები, გლობალურად კი მხოლოდ ნარკოტიკების ინტრავენური მომხმარებლების მხოლოდ 8% ღებულობს ასეთ თერაპიას. კონტროლირებადი მედიკამენტები შეიძლება იყოს მიუწვდომელი ზოგადად ქვეყანაში ან არახელმისაწვდომი ფასისისა და სხვადასხვა მიზეზების გამო, რომლებშიც შედის:

• სამართლებრივი და პოლიტიკური საკითხები; • საზოგადო დამოკიდებულების და ცოდნის ნაკლებობა; • ეკონომიკური ასპექტები.

ამიტომ, მთავრობებმა განუწყვეტლად უნდა იმუშაონ ყველა ამ მიმართულებით, რათა კონტროლირებადი მედიკამენტები იყოს მომარაგებული, ხელმისაწვდომი და არ იყოს ძვირი.

14

ამ დოკუმენტში წარმოდგენილია 21 სახელმძღვანელო პრინციპი, რაც ხელს უწყობს, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტები ქვეყანაში იყოს შემოტანილი, ხელმისაწვდომი და არ იყოს ძვირი, პოლიტიკის თანახმად. ეს შესაბამისობაშია პოლიტიკისა და კანონმდებლობის 7 ასპექტთან:

• წამლის კონტროლის შესახებ დებულებები და პოლიტიკა (მითითებები 1 და 2);

• ოფიციალური უწყებები და მათი როლი სისტემაში (მითითებები 3-6) • პოლიტიკის დაგეგმვა მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობისათვის

(მითითებები 7-6); • ჯანდაცვის მუშაკები (მითითებები 11-14) ; • შეფასებები და სტატისტიკა (მითითებები 15-17) • შეძენა (მითითებები 18-20); • სხვა (მითითებები 21)

ყოველ მითითებას დართული აქვს მაგალითი, ისევე როგორც სამართლებრივი საფუძველი და/ან ამ მითითების შესრულების საჭიროების დასაბუთება. მოცემულია ქვეყნის შეფასების სიაც, რომელიც სახელმძღვანელოს მომხმარებლებს აძლევს საშუალებას შეამოწმონ, თუ რა დონეზეა მორგებული ეს მითითებები კონკრეტულ ქვეყანაზე. მითითებები აგრეთვე გამოიყენება მთავრობების, ჯანდაცვის წარმომადგენლებისა და სხვების მიერ, როგორც ეროვნული პოლიტიკასა და კანონმდებლობის შეფასების საშუალება ახალი პოლიტიკების ფორმირებისა და საკანონმდებლო ბაზის უზრუნველყოფით, ან არსებული პოლიტიკებისა და კანონმდებლობის გაუმჯობესებით; ისინი აგრეთვე შეიძლება გამოყენებული იქნას როგორც საგანმანათლებლო საშუალება დაინტერესებული მხარეების ინფორმირებისათვის კონტროლირებადი მედიკამენტების განაწილების, ხელმისაწვდომობისა და ნარკოტიკებზე კონტროლის ეროვნულ პოლიტიკას შორის ურთიერთკავშირის შესახებ. ქვეყნები, რომლებსაც სურთ ახალი პოლიტიკის ჩამოყალიბება ამ სფეროში ან არსებული პოლიტიკებისა და კანონმდებლობის გაუმჯობესება, შეუძლიათ იმუშაონ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონტროლირებადი მედიკამენტების პროგრამის ხელმისაწვდომობის (ACMP) მიმართულებით. კონტროლირებადი მედიკამენტების პროგრამა ერთობლივად შემუშავდა ნარკოტიკების საერთაშორისო კონტროლის საბჭოსა (INCB) და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ. გამოცემები აგრეთვე მოიცავს რამდენიმე დანართსა და კომპაქტურ დისკს, რომლებიც დამატებით დოკუმენტაციას იძლევა. მითითებებისა და ქვეყნის შეფასების სიის გამოყენებამ შეიძლება მისცეს მთავრობებს პოლიტიკის სისტემატიური ბარიერების ამოცნობისა და მდგომარეობის თანდათანობითი გაუმჯობესების საშუალება, კონტროლირებადი წამლების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის გასაუმჯობესებლად. გამოცემის შემდეგ, ეს დოკუმენტი შეცვლის და გააუქმებს ძველ (2000 წლის) ვარიანტს: „დაბალანსების მიღწევა ოპიოიდის კონტროლის ეროვნულ პოლიტიკაში: მითითებები შეფასებისათვის”.

15

ტერმინები a აგონისტი არის ნივთიერება, რომელიც უერთდება უჯრედის რეცეპტორს და იწვევს მის საპასუხო რეაქციას. აგონისტი ხშირად ბაძავს ბუნებრივი ნივთიერების მოქმედებას. ანალგეტიკი არის ტკივილგამაყუჩებელი მედიკამენტი. ანტაგონისტი არის ნივთიერება, რომელიც აგონისტის მოქმედებას ბლოკავს. არამიზნობრივი გამოყენება ეწოდება კონტროლირებადი წამლების უკანონო განაწილების არხებიდან უკანონო გამოყენებას. არასწორი გამოყენება (კონტროლირებადი ნივთიერების), ამ სახელმძღვანელოში მოცემული მიზნებისთვის, განისაზღვრება როგორც ნარკოტიკებზე კონტროლის საერთაშორისო ხელშეკრულებების ან ეროვნული კანონის მიერ რეგულირებადი კონტროლირებადი ნივთიერებების არასამედიცინო ან არამეცნიერული გამოყენება. აუცილებელი მედიკამენტები (ბავშვებისათვის) არის ის მედიკამენტები, რომლებიც ჩამოთვლილია ბავშვებისთვის განკუთვნილი ძირითადი მედიკამენტების ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მოდელურ სიაში და ბავშვებისთვის გათვალისწინებული მედიკამენტების მოდელურ სიაში. ორივე მოდელურ სიაში მოცემულია საჭირო წამლების მინიმალური სია ჯანდაცვის ძირითადი სისტემისათვის, რომელშიც ჩამოთვლილია ყველაზე ეფექტური, უსაფრთხო და ზომიერი ფასის მქონე ეფექტური მედიკამენტები, ყველაზე ხშირად გამოვლენილი ჯანმრთელობის მდგომარეობის სამკურნალოდ. დანართი 1 წარმოგიდგენთ კონტროლირებადი მედიკამენტების სიას, რომელიც აგრეთვე შეიცავს ამ სიებს. ბოროტად გამოყენება განისაზღვრება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების კომიტეტის მიერ, როგორც „ნარკოტიკების მუდმივი ან პერიოდული გადამეტებული გამოყენება, სამედიცინო დანიშნულების გარეშე და მიუღებელი ფორმით“ (1). პრეპარატის „ბოროტად გამოყენება“ არის ფართო მნიშვნელობის მქონე ტერმინი, მაგრამ მოიცავს სხვადასხვა მნიშვნელობას. ზოგადად, ტერმინს „ბოროტად გამოყენება” უარყოფითი მნიშვნელობა აქვს ზოგიერთი აკრძალული ნარკოტიკის გამოყენებასთან მიმართებაში. მისი ორაზროვნობის გამო, ტერმინი „ბოროტად გამოყენება“ არ გვხვდება ICD-10 -ში, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა პრეპარატი არ იწვევს დამოკიდებულებას; ტერმინები „არამიზნობრივი მოხმარება“ და „საზიანო გამოყენება“ შეიძლება გამოყენებული იქნას წამლის კონტროლის საერთაშორისო კონვენციის კონტექსტში, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ტერმინები შეიძლება შეგვხვდეს სხვა სოციალური დატვირთვის მქონე კონტექსტშიც. (2). წამლის კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებში ნახსენებია ტერმინი „ბოროტად გამოყენება“ და არა „არამიზნობრივი მოხმარება“ ან „საზიანო გამოყენება“; აქედან გამომდინარე, წინამდებარე სახელმძღვანელოში ეს ტერმინი ხშირად იქნება გამოყენებული, განსაკუთრებით კი კონვენციების ან მისი მიზნების განხილვის დროს.

a წინამდებარე სახელმძღვანელო დოკუმენტში გამოყენებული წყაროები შეგიძლიათ ნახოთ კომპაქტურ დისკზე ან საიტზე www.who.int/entity/medicines/areas/quality_safety/ReferencesEnsBal.pdf

16

გადახდის შესაძლებლობა ნიშნავს წამლის შეძენის შესაძლებლობას მათთვის, ვისაც ის სჭირდება საჭიროების მომენტიდან ისე, რომ არ მიიღოს სერიოზული უარყოფითი მატერიალური შედეგი, რაც ხელს შეუშლის ძირითადი ადამიანური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. განსაზღვრული ყოველდღიური დოზა არის მედიკამენტის საშუალო ყოველდღიური დოზა, რომელიც ძირითადად გამოიყენება ზრდასრულებში მკურნალობის შედეგის შემანარჩუნებელი თერაპიისთვის. დამოკიდებულება განისაზღვრება ჯანდაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციის ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების ექსპერტთა საბჭოს მიერ, როგორც „სხვადასხვა ინტენსივობის ფსიქოლოგიური, ქცევითი და შემეცნებითი ფენომენის გამოვლენა, რომელშიც ფსიქოაქტიური ნივთიერებები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. უცილებელ აღწერით დამახასიათებელ ნიშანს წარმოადგენს ნარკოტიკის შოვნისა და მიღების ძლიერი სურვილი და ნარკოტიკის შოვნის მუდმივი მცდელობა. ნარკოტიკზე დამოკიდებულების განმსაზღვრელ და პრობლემატურ შედეგებს შეიძლება ჰქონდეს ბიოლოგიური, ფსიქოლოგიური ან სოციალური ხასიათი და ხშირია მათი ურთიერთგავლენა” (6). ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის მე-10 გამოცემის (ICD-10) (7) მიხედვით, დამოკიდებულების სინდრომის დიაგნოზი დასტურდება ქვემოთ ჩამოთვლილი ექვსი მახასიათებლიდან მინიმუმ სამის არსებობის შემთხვევაში: (ა) ძლიერი სურვილი ან გრძნობა, რაც აიძულებს ადამიანს მიიღოს ნივთიერება; (ბ) ნივთიერების მიღების გაკონტროლების სიძნელე მისი მიღების ძლიერი

სურვილის მოთოკვის, მიღების შეწყვეტის, ან გამოყენების დონის კონტროლის თვალსაზრისით;

(გ) ნივთიერების მიღების შეწყვეტის დროს ისეთივე ფსიქოლოგიური სქემის

გამოყენების საჭიროება, რომელიც გამოიყენება წამლის მიღების შეწყვეტის ან შემცირების შემთხვევაში, ან შემცვლელი მედიკამენტის გამოყენების საჭიროება, რომ თავიდან იქნას აცილებული წამლის შეწყვეტით გამოწვეული სიმპტომები;

(დ) ორგანიზმის ისეთი შეჩვევა ნივთიერების მიმართ, როცა საჭირო ხდება

ფსიქოაქტიური ნივთიერების გაზრდილი დოზის გამოყენება იმავე ეფექტების მისაღწევად, რასაც ადრე ადგილი ჰქონდა თავდაპირველი დაბალი დოზებით მიღებისას;

(ე) ალტერნატიული სიამოვნების ან ინტერესების თანდათანობითი დათრგუნვა

ფსიქოაქტიური ნივთიერების გამოყენების გამო, უფრო მეტი დროის დათმობა გამოყენების ან შოვნისთვის, ან მისი მიღებით გამოწვეული სიმპტომების გაქრობის დროის გახანგრძლივება;

(ვ) ნივთიერების დაჟინებული გამოყენება, ისეთი საკმაოდ საზიანო შედეგების აშკარა

გამოვლენის მიუხედავად, როგორიცაა ღვიძლის დაზიანება გადამეტებული სმის გამო, დეპრესიული განწყობილება ნივთიერების ინტენსიური გამოყენების შემდეგ, ან ნარკოტიკების გამოყენებასთან დაკავშირებული პრობლემები აზროვნების შეფერხების მხრივ; უნდა დადგინდეს, მომხმარებელმა იცოდა თუ არა, ან მისთვის

17

მოსალოდნელი იყო თუ არა, ნივთიერების გამოყენებით მიღებული შესაძლო ზიანის ხარისხი და ბუნება.

ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების ექსპერტთა კომიტეტმა (ECDD) დაასკვნა, რომ “არ არსებობს არსებითი შეუსაბამობა (ECDD)-ის მიერ დამოკიდებულების განსაზღვრებებსა და დამოკიდებულების სინდრომის ICD-10” (6)-ით განსაზღვრას შორის.” ერთიანი კონვენცია წინამდებარე გამოცემაში აღნიშნავს ნარკოტიკული წამლების ერთიან კონვეციას, რომელიც გამოიცა 1961 წელს, ხოლო შესწორდა 1972 წლის პროტოკოლის მიხედვით და ძალაშია როგორც ნარკოტიკული წამლების ერთიანი კონვენციის შესწორებული ვარიანტი, 1961წ. (11). ეროვნული კომპეტენტური ოფიციალური უწყება წინამდებარე სახელმძღვანელოში ნიშნავს ნებისმიერ სამთავრობო სააგენტოს, რომელიც, ადგილობრივი ეროვნული კანონების შესაბამისად, პასუხისმგებელია წამლის კონტროლის ან რეგულირების რომელიმე ასპექტზე, კერძოდ, სერთიფიკატებისა და ნებართვების გაცემაზე, ნარკოტიკული წამლებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების იმპორტსა და ექსპორტზე (9). ეროვნული ოფიციალური უწყება წინამდებარე სახელმძღვანელოში ნიშნავს ნებისმიერ სამთავრობო დაწესებულებას, რომელიც მონაწილეობს ამ დოკუმენტში განხილულ საკითხებში, მაგალითად, ფედერალური, სამთავრობო ან რეგიონალური დაწესებულებები. ზედმეტად მკაცრი კანონი ან დებულება: ამ სახელმძღვანელოში, ტერმინი „ზედმეტად მკაცრი კანონი ან დებულება” გულისხმობს ნარკოტიკების მოხმარების მარეგულირებელ დებულებას, რომელსაც: ა) მატერიალურად არ შეაქვს წვლილი კონტროლირებადი მედიკამენტების არასწორი

გამოყენების თავიდან აცილებაში, მაგრამ ქმნის მათი განაწილებისა და მისაწვდომობის ბარიერებს, ან

ბ) აქვს პოტენციალი კონტროლირებადი მედიკამენტების არასწორი გამოყენების

თავიდან ასაშორებლად, მაგრამ არაპროპორციულად აფერხებს მათ მომარაგებასა და მისაწვდომობას.

ქმნის თუ არა წამლის მაკონტროლებელი დებულებები არაპროპორციულ ბარიერს კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის მხრივ, უნდა განისაზღვროს თითოეული შემთხვევისთვის და შესაბამის კონტექსტში, იმისდა მიხედვით თუ რა დონეზე ხდება მედიკამენტების არასწორად გამოყენების პრევენცია, რამდენად ფერხდება კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგება და ხელმისაწვდომობა და რა სხვა საკონტროლო საშუალებები არსებობს, რომელთა გამოყენებით შესაძლებელია ბოროტად გამოყენების პრევენცია, მაგრამ ნაკლები ბარიერის შექმნა მედიკამენტის მომარაგებასა და ხელმისაწვდომობის მხრივ. კანონი ეწოდება წესების ნაკრებს კონკრეტულ თემაზე, რომელიც საკანონმდებლო უწყების მიერ არის გამოცემული ეროვნულ, სახელმწიფო, თუ ადგილობრივ დონეზე და აქვს სავალდებულო იურიდიული ძალა.

18

კანონმდებლობა ეწოდება ყველა წესს, რომლებსაც აქვს სავალდებულო იურიდიული ძალა ეროვნულ, სახელმწიფო თუ ადგილობრივ დონეზე. კონვენცია არის ოფიციალური შეთახმება სახელწიფოებს შორის. ზოგადი ტერმინი „კონვენცია” სინონიმია ზოგადი ტერმინის „შეთანხმება”. ჩვეულებრივ, კონვენციები ღიაა მთელი საერთაშორისო საზოგადოების მონაწილეობისთვის, ან სახელმწიფოების დიდი რაოდენობისათვის. როგორც წესი, საერთაშორისო ორგანიზაციების ეგიდით მიღწეულ შეთანხმებებს უწოდებენ კონვენციებს (3, 4). კონტროლირებადი მედიკამენტები არის მედიკამენტები, რომელიც შეიცავს კონტროლირებად ნივთიერებებს. კონტროლირებადი ნივთიერებები არის ნივთიერებები, რომელიც ჩამოთვლილია წამლის კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებში. მომარაგება არის მედიკამენტის მომარაგების ხარისხი მისი გავრცელების პუნქტში, სადაც მოსახლეობას საჭიროების მომენტში შეუძლია შეიძინოს იგი იქ, სადაც ცხოვრობს. მოხმარების სტატისტიკა ყოველწლიურად უნდა მოახსენოს მთავრობებმა ნარკოტიკების საერთაშორისო კონტროლის საბჭოს (INCB) და ის წარმოადგენს ნარკოტიკული წამლების რაოდენობას, რომელთა დისტრიბუცია ან განაწილება მოხდება საბოლოო გაცემის პუნქტების დონეზე, მაგალითად, საავადმყოფოებში, აფთიაქებში და თერაპევტებთან. მხარე ან მონაწილე სახელმწიფო ხელშეკრულებისათვის არის ქვეყანა, რომელმაც მოახდინა რატიფიკაცია ან დაეთანხმა ამ კონკრეტულ ხელშეკრულებას და, აქედან გამომდინარე, იურიდიულადაა დაკავშირებული წინამდებარე დებულებასთან (3). ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციები არის 1961 წლის ერთიანი კონვენცია ნარკოტიკული წამლების კონტროლის შესახებ, რომელიც შესწორდა 1972 წლის პროტოკოლის მიხედვით; 1971 წლის კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ და 1988 წლის გაეროს კონვენცია ნარკოტიკული წამლებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო გადინების შესახებ. ნარკოტიკული წამალი არის იურიდიული ტერმინი, რომელიც ეხება „ერთიან კონვენციაში” ჩამოთვლილ ყველა მედიკამენტს. ოპიოიდი სიტყვასიტყვით ნიშნავს „ოპიუმის მსგავს ნივთიერებას.” ის შეიძლება გამოყენებული იქნას სხვადასხვა კონტექსტში, განსხვავებული, მაგრამ ურთიერთგადამფარავი მნიშვნელობით:

1. ბოტანიკური: ქიმიური ნივთიერებები მიეკუთვნება ალკალოიდების კლასს და მათ ასინთეზირებს ყაყაჩოს მცენარე (Papaver somniferum L.). მათ შეიძლება აგრეთვე ეწოდოს ბუნებრივი ოპიოიდები. ზოგიერთი მათგანს (მაგალითად, მორფინსა და კოდეინს) აქვს ანალგეტიკური („ტკივილგამაყუჩებელი”) თვისებები; სხვებს არ აქვთ.

19

2. ქიმიური: ქიმიურ ნივთიერებებს აქვს მორფინის, კოდეინისა და სხვა ბუნებრივი ოპიოიდების მსგავსი ფორმულა (ბენზილისოქუინოლინის სტრუქტურა). ისინი შეიძლება იყოს ბუნებრივი ან სინთეტიკური. (ნახევრად-)სინთეტიკური ოპიოიდის მაგალითია ბუპრენორფინი.

3. ფარმაკოლოგიური: ქიმიურ ნივთიერებებს აქვს მორფინისა და კოდეინის

ანალოგიური მოქმედება. მაგალითად, ტკივილგამაყუჩებელი თვისებები. მათი მიღება შესაძლებელია ყაყაჩოს მცენარიდან, შეიძლება მათი სინთეზირება, ან შეიძლებს გამოყოს ორგანიზმმაც კი (ენდორფინი) და ისინი შეიძლება იყოს ან არ იყოს სტრუქტურულად დაკავშირებული მორფინთან. სინთეტიკური ოპიოიდის მაგალითს, რომელიც არ ენათესავება სტრუქტურულად მორფინს, წარმოადგენს მეტადონი.

პრეამბულა არის შესავალი სიტყვა (მაგალითად, კონვენციის) (10). რაციონალური (სამედიცინო) გამოყენება, წინამდებარე სახელმძღვანელოს მიზნების შესაბამისად, განისაზღვრება როგორც მედიკამენტის მართებული გამოყენება, როგორც ექიმის დანიშნულების მიხედვით, ასევე შესაბამისი მომხმარებლების მიერ. რაციონალური სამედიცინო გამოყენება მიზნად ისახავს ინდივიდუალური პაციენტის კლინიკური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას ეფექტური მედიკამენტების გამოწერით, გავრცელებასა და პაციენტის მიერ წამლის მიღებას ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესაბამისად, საჭირო დოზებითა და განრიგით, დროის საჭირო პერიოდში, პაციენტის სამედიცინო მდგომარეობის მკურნალობის ან განკურნებისთვის; პაციენტს ასევე უნდა ჰქონდეს საშუალება მიიღოს ასეთი მკურნალობა. ტოლერანტობა ნიშნავს ფარმაკოლოგიური აგენტის მოქმედების შემცირებას, პრეპარატის განმეორებითი მიღების შემდეგ, როდესაც საჭიროა წამლის დოზის გაზრდა, ადრინდელი ეფექტის მისაღებად. ფსიქოტროპული წამლები არის ოფიციალური ტერმინი, რომელიც ეხება ყველა ამ წამალს და ის ჩამოთვლილია ფსიქოტროპული ნივთიერებების კონვენციაში. შემანარჩუნებელი თერაპია (ან ოპიოიდის ჩანაცვლებითი თერაპია), წამალზე დამოკიდებულების მკურნალობა გახანგრძლივებული მოქმედების ოპიოიდის აგონისტებით, გულისხმობს აგონისტების შედარებით სტაბილური დოზების დანიშვნას (ჩვეულებრივ, მეტადონი ან ბუპრენოფინი) გრძელვადიანი თერაპიისთვის (ჩვეულებირივ, 6 თვეზე მეტი ხნით), რომელიც საშუალებას იძლევა დასტაბილურდეს ტვინის ფუნქციები, გაქრეს წამალზე ძლიერი დამოკიდებულება და შესაძლებელი გახდეს წამლის მიღების შეწყვეტა. შეფასებები კონტროლირებადი ნივთიერებების კანონიერი დანიშნულებით გამოყენების საჭიროების შესახებ უნდა იქნას წარდგენილი INCB-ში, ქვეყნის კომპეტენტური უწყების მიერ. ნარკოტიკული წამლებისა და ზოგიერთი წინამორბედი ქიმიკატების შეფასებები ყოველწლიურად უნდა გაიგზავნოს INCB-ში, ხოლო ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთან დაკავშირებული შეფასებები, გამარტივებული შეფასებები (ანუ დახასიათებები) უნდა გაიგზავნოს, სულ ცოტა, სამ წელიწადში ერთხელ.

20

წამლის მოხსნის სინდრომი არის დისკომფორტული სიპტომების რთული ფორმით გამოვლენა ან ფსიქოლოგიური ცვლილებები (სინდრომი), რაც გამოწვეულია წამლის მიღების უეცარი შეწყვეტით ან ფარმაკოლოგიური აგენტის დოზის შემცირებით, მისი განმეორებითი გამოყენების შემდეგ. წამლის მოხსნის სინდრომი ასევე შეიძლება გამოიწვიოს ანტაგონისტის მიღებამ. წესდება წარმოადგენს კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებული წესების ნაკრებს, რომელსაც აქვს იურიდიული ძალა, ხოლო ამ წესების დაცვა უნდა მოხდეს ეროვნულ, სახელმწიფო ან ადგილობრივ დონეზე და უნდა აღსრულდეს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ, რომელსაც უფლებამოსილება მიანიჭა ეროვნულმა, სახელმწიფო და ადგილობრივმა იურიდიულმა ორგანომ. ხელმისაწვდომობა ნიშნავს წამლის მიღების შესაძლებლობის დონეს მათთვის, ვისაც ის სჭირდება საჭიროების მომენტიდან, მინიმალური სამართლებრივი, სოციალური თუ ფსიქოლოგიური ბარიერების გარეშე.

21

სახელმძღვანელოს შესავალი მიზანი, ამოცანა და გამოყენების სფერო სახელმძღვანელოს მიზანია, უზრუნველყოს ავტორიტეტული რეკომენდაციები პოლიტიკისა და კანონმდებლობის თვალსაზრისით იმ მედიკამენტების უზრუნველყოფის, ხელმისაწვდომობის, შეძენის პირობებისა და კონტროლის შესახებ, რომლებიც რეგულირდება წამლის საერთაშორისო კონტროლის კონვენციების (11–13)b მიხედვით. ამ დოკუმენტში ასეთი მედიკამენტები მოხსენიებულია, როგორც „კონტროლირებადი მედიკამენტები“. კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფა, ხელმისაწვდომობა და მათი შეძენის პირობები მნიშვნელოვანი საკითხებია ყველა ქვეყნისათვის და, ამავე დროს, პრობლემატურიც ბევრი მათგანისათვის. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია მოუწოდებს მთავრობებს, სამოქალაქო საზოგადოებასა და სხვა დაინტერესებულ პირებს, რომ მიმართონ მთელი ძალისხმევა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფეროში მაქსიმალური შედეგის მისაღებად კონტროლირებად მედიკამენტებთან დაკავშირებული პოლიტიკის გატარებით. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მაქსიმალურ (ან „დაბალანსებულ“) შედეგად მიიჩნევს ისეთ მდგომარეობას, როდესაც ოპტიმალური შედეგი მიიღწევა მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების მაქსიმალური შესაძლებლობითა და მათი სარისკო ან საზიანო გამოყენების მინიმუმამდე შემცირებით. ვიმედოვნებთ, რომ ეს სახელმძღვანელო დაეხმარება მთავრობებს კონტროლირებადი მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების ნორმატიული და პროცედურული ბარიერების აღმოჩენასა და დაძლევაში, რაც გააუმჯობესებს იმ პაციენტების მკურნალობას, რომელთაც ესაჭიროებათ ასეთი მედიკამენტები. სახელმძღვანელო გამიზნულია შემდეგი აუდიტორიისათვის (იმ ჯგუფებისა და ინდივიდებისათვის, რომელთაც სტიმულს მისცემს ამ დოკუმენტის გამოყენება):

• პოლიტიკის შემმუშავებლები, კანონმდებლები (მთავრობებში, ადმინისტრაციულ უწყებებში, ხელმძღვანელ ორგანოებში) და პოლიტიკოსები;

• აკადემიური წრეები და სამოქალაქო საზოგადოება; • ჯანდაცვის მუშაკები და მათი ორგანიზაციები; • ინდივიდუალური პირები (მათ შორის პაციენტები და მათი ოჯახის წევრები) და

ორგანიზაციები, რომელთა მუშაობის ან ინტერესის სფეროს შეადგენს წამლის კონტროლი ან საზოგადოებრივი ჯანდაცვა.

ამ სახელმძღვანელოს გამოყენების სფერო განისაზღვრება, როგორც „ყველა კონტროლირებადი მედიკამენტი“. ეს არის ის მედიკამენტები, რომლებიც კონტროლდება საერთაშორისო მასშტაბით ნარკოტიკული პრეპარატების შესახებ ერთიანი კონვენციის (შემდგომში მოხსენიებული, როგორც „ერთიანი კონვენცია“) და ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ კონვენციის მიხედვით. სახელმძღვანელო მოიცავს აგრეთვე b 1961 წელს შემუშავებული ერთიანი კონვენცია ნარკოტიკული პრეპარატების შესახებ,

შესწორებული 1972 წლის შეთანხმებით; 1971 წლის კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ; 1988 წლის გაეროს კონვენცია ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ტრეფიკინგის წინააღმდეგ.

22

მედიკამენტებს, რომლებიც მიღებულია იმ წინამორბედი ნივთიერებებისაგან, რომლებიც რეგულირდება ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ტრეფიკინგის წინააღმდეგ გაეროს კონვენციით. გარდა ამისა, ამ კატეგორიაში შეიძლება შედიოდეს სხვა ნივთიერებები, რომლებიც კონტროლდება წამლების მარეგულირებელი ეროვნული საკანონმდებლო და ნორმატიული აქტებით. სახელმძღვანელოში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა იმ მედიკამენტებს, რომლებიც შეტანილია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტულ სიაში და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბავშვებისათვის განკუთვნილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტულ სიაშიc, ვინაიდან ეს მედიკამენტები აუცილებელია ჯანმრთელობისა და ჯანდაცვისათვის. ამასთან, მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ პოლიტიკისა და კანონმდებლობის ბალანსი სხვა კონტროლირებად მედიკამენტებთან დაკავშირებით, რომლებიც არ არის განსაზღვრული, როგორც „აუცილებელი მედიკამენტები“. საფუძველი კონტროლირებადი მედიკამენტები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მედიცინის რამდენიმე სფეროში. ოპიოიდები გამოიყენება, როგორც ტკივილგამაყუჩებლები (ოპიოიდური ანალგეზია) და როგორც ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სამკურნალო საშუალებები (გახანგრძლივებული მოქმედების ოპიოიდ-აგონისტური თერაპია). სხვა კონტროლირებადი მედიკამენტები გამოიყენება გადაუდებელ სამეანო მკურნალობაში (ერგომეტრინი, ეფედრინი), გამოიყენება როგორც ანქსიოლიტიკები და ჰიპნოტიკები (ბენზოდიაზეპინები), ან როგორც ანტიეპილეფსიური საშუალებები (ფენობარბიტალი და ბენზოდიაზეპინები). არსებობს დაბალანსებულ პოლიტიკასა და კანონმდებლობასთან დაკავშირებული მთელი რიგი საკითხები, რომლებიც განხილულია სხვა დოკუმენტებში. მაგალითად, ფაქტობრივი მკურნალობის მეთოდები განხილულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რიგ რეკომენდაციებში, რომლებიც დამუშავებულია ან მომავალში დამუშავდება საერთაშორისო ექსპერტთა ჯგუფის მონაწილეობით გამჭვირვალე, არგუმენტებზე დამყარებული პროცესის საფუძველზე, რაც უზრუნველყოფს ასეთი რეკომენდაციების საყოველთაო გამოყენებას. არსებობს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციები ოპიოიდური დამოკიდებულების, კიბოთი გამოწვეული ტკივილის (მათ შორის კიბოთი გამოწვეული ტკივილი ბავშვებში), გადაუდებელი სამეანო მკურნალობისა და აივ/შიდსის ინფექციის მკურნალობის შესახებ. მკურნალობის რეკომენდაციები, რომლებიც შეესაბამება ამ დოკუმენტს, მოცემულია დანართში 2. არსებობს რიგი დოკუმენტებისა, რომლებიც ეძღვნება ამ სახელმძღვანელოში მოცემული რეკომენდაციების განხორციელების პრაქტიკულ ასპექტებს, როგორიცაა გაეროს ნარკოტიკებისა და დანაშაულის ოფისის (UNODC) გამოცემა: „დეტალური ინსტრუქცია ჩანაცვლებითი მკურნალობისათვის განკუთვნილი კონტროლირებადი ნივთიერებების შესყიდვებთან დაკავშირებით“, (პრაქტიკული ინფორმაცია ოპიოიდების იმპორტის შესახებ) (14). გარდა ამისა, „გადაუდებელი სამედიცინო დახმარებისათვის კონტროლირებადი მედიკამენტების საერთაშორისო უზრუნველყოფის სახელმძღვანელო პრინციპები (15)“ შეიძლება გამოყენებულ იქნას სტიქიური კატასტროფების დროს სამაშველო სამუშაოების განხორციელებისას. ამჟამად ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია

c იხილეთ დანართი 1

23

და ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშირისო საბჭო (INCB) ერთობლივად მუშაობენ კონტროლირებად ნივთიერებებზე მოთხოვნების შეფასების სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავებაზე. მონაკვეთი 1 „ბალანსის“ ძირითადი პრინციპი „ბალანსის“ ძირითადი პრინციპი წარმოადგენს მთავრობების ორმაგ ვალდებულებას, რომ დაამყარონ კონტროლის ისეთი სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს კონტროლირებადი ნივთიერებების სათანადო უზრუნველყოფას სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის და, ამავდროულად, ბოროტად გამოყენების, არამიზნობრივი გამოყენებისა და ტრეფიკინგის თავიდან აცილებას. მრავალი კონტროლირებადი მედიკამენტი წარმოადგენს ძირითად და აბსოლუტურად აუცილებელ ტკივილის შემამცირებელ საშუალებას დაავადების სამკურნალოდ თუ ნაადრევი სიკვდილის თავიდან ასაცილებლად. ასეთი მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების უზრუნველსაყოფად მთავრობებმა ხელი უნდა შეუწყონ და უფლებამოსილებით აღჭურვონ ჯანდაცვის მუშაკები, რომ მათ დანიშნონ, გასცენ და გამოიყენონ ეს მედიკამენტები პაციენტების ინდივიდუალური სამედიცინო საჭიროებების შესაბამისად, აგრეთვე უზრუნველყონ ის მარაგი, რომელიც აუცილებელია ასეთი საჭიროებებისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ კონტროლირებადი ნივთიერებების არამართებული გამოყენება რისკის წინაშე აყენებს საზოგადოებას, კონტროლის სისტემა არ უნდა წარმოადგენდეს ბარიერს ასეთი ნივთიერებების სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის გამოყენებისათვის და არ უნდა უშლიდეს ხელს მათ ლეგიტიმურ სამედიცინო გამოყენებას მკურნალობაში (16). ორმაგი ვალდებულება, ოთხმაგი მოთხოვნა ქვეყნებს აკისრიათ გაორმაგებული ვალდებულება ასეთ მედიკამენტებთან დაკავშირებით. ამ ვალდებულების საფუძველს წარმოადგენს გაოთხმაგებული მოთხოვნა, რომელიც გამომდინარეობს სამართლებრივი, პოლიტიკური, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის და მორალური ასპექტებიდან. მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ ასეთი ნივთიერებების გამოყენება სამედიცინო მიზნებისათვის და მათ უნდა დაიცვან მოსახლეობა ნივთიერებების ბოროტად გამოყენებისა და მათზე დამოკიდებულებისაგან. ცხადია, ეს წარმოადგენს გამოწვევას როგორც საზოგადოებრივი ჯანდაცვის, ისე ნარკოტიკების მაკონტროლებელი ორგანოებისათვის. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ხელს უწყობს ისეთ პოლიტიკას, რომელიც მიზნად ისახავს ნივთიერებების ბოროტად გამოყენების მინიმუმამდე შემცირებას და მათი რაციონალური სამედიცინო გამოყენების მაქსიმალურად გაზრდას. კომბინაციას, რომელსაც მივყავართ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მაქსიმალურ შედეგამდე, წარმოადგენს ოპტიმუმს ამ ორ ელემენტს შორის და იმ პოლიტიკას, რომელსაც მივყავართ ამ ოპტიმუმამდე, შეიძლება ვუწოდოთ „დაბალანსებული პოლიტიკა“ (იხილეთ მონაკვეთი 1, „ბალანსის“ ძირითადი პრინციპი). ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მუშაობას დაბალანსებული პოლიტიკის მიმართულებით მხარს უჭერს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო და ნარკოტიკული პრეპარატების კომისია

24

(CND) რეზოლუციით 53/4 (პარაგრაფი 10 და აგრეთვე პარაგრაფები 4, 6 და 9) (16,17). გარდა ამისა, 2008 წელს გაეროს სპეციალურმა მომხსენებელმა წამებისა და სისასტიკის, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისა და დასჯის საკითხებზე და სპეციალურმა მომხსენებელმა ფიზიკური და გონებრივი სიჯანსაღის მიღწევადი უმაღლესი სტანდარტებით სარგებლობის საყოველთაო უფლებებზე, ერთობლივი წერილი მისწერეს ნარკოტიკული პრეპარატების კომისიას ნარკოტიკების კონტროლთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებების ასპექტების შესახებ, რომელშიც წერილის ავტორები მოითხოვდნენ, რომ „ნარკოტიკების კონტროლის ეროვნული კანონები ითვალისწინებდეს იმას, რომ ნარკოტიკულ და ფსიქოტროპულ პრეპარატებს აქვს ტკივილისა და ტანჯვის შემამცირებელი ექსკლუზიური თვისება და რომ კანონები უნდა იძლეოდეს ასეთი მედიკამენტების ადექვატური უზრუნველყოფის გარანტიას ლეგიტიმური სამედიცინო გამოყენებისათვის, მათ შორის, ოპიოიდური ანალგეტიკების და ოპიოიდების გამოყენებისათვის ნარკოტიკულ ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მკურნალობის პროგრამებში“ (18). იურიდიული მოთხოვნა კონტროლირებადი მედიკამენტების სამედიცინო მიზნებისათვის ხელმისაწვდომობის ვალდებულება იურიდიულ საფუძველს პოულობს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებში, რომლებშიც აღნიშნულია, რომ „ნარკოტიკული პრეპარატების სამედიცინო გამოყენება კვლავ შეუცვლელია ტკივილისა და ტანჯვის შესამსუბუქებლად და რომ უნდა შეიქმნას ადექვატური მარაგი, რათა უზრუნველყოფილი იქნას ნარკოტიკული პრეპარატების ხელმისაწვდომობა ასეთი მიზნებისათვის“ (11).d ადამიანის უფლებების პრინციპები, რომლებიც მხარს უჭერს კონტროლირებადი მედიკამენტების ადექვატურ გამოყენებას სამედიცინო მიზნებისათვის, ასახულია აგრეთვე იმ საერთაშორისო იურიდიულ ინსტრუმენტებში, რომლებიც გამოხატავს ჯანმრთელობის საერთაშორისო უფლებას. ამ თვალსაზრისით, ძირითად სამართლებრივ ინსტრუმენტს წარმოადგენს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუცია. ეს არის პირველი საერთაშორისო იურიდიული დოკუმენტი, რომელშიც გამოხატულია ჯანმრთელობის უფლება. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუციაში ჯანმრთელობის უფლება ფორმულირებულია შემდეგნაირად: „ამ კონსტიტუციის მონაწილე სახელმწიფო მხარეები გაერთიანებული ერების ქარტიასთან შეთანხმებით აცხადებენ, რომ შემდეგი პრინციპები წარმოადგენს ძირეულ პრინციპებს ყველა ადამიანის ბედნიერების, ჰარმონიული ურთიერთობებისა და უსაფრთხოებისათვის: ჯანმრთელობა არის სრულყოფილი ფიზიკური, გონებრივი, და სოციალური სიჯანსაღე და არა უბრალოდ დაავადების ან გადახრის არარსებობა. ჯანმრთელობის მიღწევადი უმაღლესი სტანდარტით დაკმაყოფილება წარმოადგენს თითოეული ადამიანის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ უფლებას განურჩევლად რასისა, რელიგიისა, პოლიტიკური შეხედულებისა თუ სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა.“ (19).

d ამონარიდი ნარკოტიკული პრეპარატების შესახებ ერთიანი კონვენციიდან; კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ შეიცავს მსგავს დებულებას ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთან დაკავშირებით.

25

მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანა წარმოადგენს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციების მონაწილე მხარეს და, აქედან გამომდინარე, ამ ქვეყნების მთავრობები მოწოდებულნი არიან, რომ იურიდიულად უზრუნველყონ კონტროლირებადი ნივთიერებების ხელმისაწვდომობა სამედიცინო მიზნებისათვის. გარდა ამისა, ქვეყნების უმეტესობა წარმოადგენს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუციის და/ან ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო შეთანხმების (20) მონაწილე მხარეს. ეს ორივე დოკუმენტი აღიარებს ჯანმრთელობის უფლებას. სპეციფიკური კონტროლირებადი მედიკამენტების შემთხვევაში, როგორიცაა მაგალითად, გადაუდებელი სამეანო მკურნალობისათვის საჭირო მედიკამენტები, შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ადამიანის უფლებების დაცვის სხვა ინსტრუმენტები, მათ შორის, სიცოცხლის უფლების შესახებ და ის დებულებები, რომლებიც უშუალოდ ეხება ქალთა ჯანმრთელობის უფლებას (21, 22). პოლიტიკური მოთხოვნა 2000 წლის სექტემბერში გაერომ მიიღო გაერთიანებული ერების ათასწლეულის დეკლარაცია (23), რომელიც მოუწოდებს სახელმწიფოებს, რომ შეამცირონ უკიდურესი სიღატაკე და დასახონ მიჯნები, რომელთა მიღწევის რეკომენდებული თარიღია 2015 წელი. ეს დოკუმენტი ცნობილი გახდა, როგორც „ათასწლეულის განვითარების მიზნები.“ ათასწლეულის განვითარების ეს რვა მიზანი (MDGs) შეადგენს სამოქმედო გეგმას, რომელზეც შეთანხმდა მსოფლიოს ყველა ქვეყანა და განვითარების ყველა წამყვანი ინსტიტუტი. ათასწლეულის განვითარების რამდენიმე მიზანს პირდაპირი თუ არაპირდაპირი შეხება აქვს მედიკამენტებთან, მათ შორის კონტროლირებად მედიკამენტებთან, რომლებიც ჩამოთვლილია აუცილებელი მედიკამენტების სიაში. კერძოდ, ათასწლეულის განვითარების მიზნები მოიცავს შემდეგს:

• „გაკეთდეს მოწოდება ფარმაცევტული ინდუსტრიისადმი, რომ აუცილებელი მედიკამენტები უფრო ფართოდ იყოს ხელმისაწვდომი ყველასათვის, ვისაც ესაჭიროება ეს მედიკამენტები განვითარებად ქვეყნებში“ (MDG 8e);

• „... შემცირდეს დედების სიკვდილიანობა სამი მეოთხედით და ხუთ წლამდე ასაკის ბავშვების სიკვდილიანობა ორი მესამედით, დღევანდელ მონაცემებთან შედარებით.“ (MDG 5ა);

• „...შეჩერდეს და შემცირდეს აივ/შიდსის ინფექციის გავრცელება, მალარიის და სხვა უმთავრესი დაავადებების შემოტევები, რომლებიც საფრთხეს უქმნის კაცობრიობას.“ (MDG 6ა).

ათასწლეულის განვითარების მიზნებით ქვეყნები აგრეთვე შეთანხმდნენ, რომ „ ყოველი ღონე იხმარონ ... კანონის უზენაესობის განსამტკიცებლად და პატივი სცენ საერთაშორისო მასშტაბით აღიარებულ ადამიანის უფლებებს“, „ისწრაფვოდნენ ყველა ქვეყანაში, ყველა ადამიანის სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების სრული დაცვასა და სტიმულირებისათვის.“ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მოთხოვნა ნარკოტიკების კონტროლი არ უნდა იყოს აღქმული, როგორც თვითმიზანი, არამედ როგორც ინსტრუმენტი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ოპტიმიზაციისათვის. ერთი ამოცანა უნდა იყოს ბოროტად გამოყენების და დამოკიდებულების პრევენცია, ხოლო მეორე – თანმხლები მოვლენებით გამოწვეული ზიანის თავიდან აცილება. შედეგები უნდა შეჯამდეს, იმ ზიანის გათვალისწინებით, რომელიც გამოწვეულია ნარკოტიკების

26

ბოროტად გამოყენების შედეგად და რომლის პრევენციაც ხდება, აგრეთვე იმ ზიანის მხედველობაში მიღებით, რომელიც გამოწვეულია ხელმისაწვდომობის ნაკლებობით. მკურნალობის გარეშე დარჩენილი ტკივილი შეიძლება ზარალის მომტანი იყოს საზოგადოებისთვის და ეს ზარალი შეიძლება გამოვლინდეს შრომის უუნარობით, მომვლელთა არაპროდუქტიულობით მომვლელის როლში მათი ყოფნის გამო და აგრეთვე იმ პაციენტების ტკივილით, რომელთაც ესაჭიროებათ უფრო მეტი ყურადღება, როდესაც მოკლებულნი არიან ტკივილის შემამცირებელ ადექვატურ მკურნალობას. დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს ისეთი ადამიანების რესოციალიზაციას, რომლებიც ადრე შრომისუუნარონი იყვნენ, აგრეთვე შეიძლება ხელი შეუწყოს მცირე დანაშაულებისა და ზიანის მომტანი ქცევის რისკის შემცირებას; ამან შეიძლება შეამციროს აგრეთვე საფრთხის შემცველი ინექციით გამოწვეული ინფექციური დაავადებების გავრცელება. ის პროგრამები, რომლებიც უზრუნველყოფს გახანგრძლივებული მოქმედების ოპიოიდ-აგონისტურ მკურნალობას (ან „ჩანაცვლებით თერაპიას“)e, რენტაბელურია ქვეყნებისათვის (24). ნევროლოგიური და ფსიქიატრიული აშლილობების, მათ შორის ეპილეფსიის მკურნალობა უფრო ეფექტური იქნება, თუ მკურნალობისათვის საჭირო მედიკამენტები ადვილად ხელმისაწვდომი გახდება. გადაუდებელ სამეანო მკურნალობაში დედის სიკვდილიანობის შემთხვევების შემცირება მნიშვნელოვანი ამოცანაა, რომლის მიღწევაც შეუძლებელია სათანადო მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის გარეშე. მორალური მოთხოვნა იურიდიული და პოლიტიკური ვალდებულებებისა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ფაქტორების გარდა, არსებობს მორალური მოთხოვნაც, რომ თავიდან იქნას აცილებული ტანჯვა კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფით; ეს განსაკუთრებით საყურადღებოა, რადგან ტანჯვის აცილება შესაძლებელია შედარებით დაბალი დანახარჯებითა და დიდი ძალისხმევის გარეშე. ცვლილებების განხორციელების გარეშე არსებული რეალობა უცვლელი დარჩება. ეს არის რეალობა, რომელშიც ყოველწლიურად ათობით მილიონამდე ადამიანი იტანჯება დაავადებით, საშუალო თუ ძლიერი ტკივილით, რაც ბოლოს სიკვდილით მთავრდება (25). ასეთ ადამიანთა რიცხვს განეკუთვნება:

• აივ/შიდსით დაავადებული და ბოლო სტადიაში მყოფი 1 მილიონი პაციენტი; • კიბოთი დაავადებული 5,5 მილიონი ტერმინალური პაციენტი; • 0,8 მილიონი პაციენტი, რომლებიც იტანჯებიან ტრავმებისა თუ ძალადობის

შედეგად გამოწვეული დაზიანებების გამო; • ქრონიკული დაავადებების მქონე პაციენტები;

e ტერმინი „ჩანაცვლებითი თერაპია“ არ არის სწორი , რადგან ეს არ არის მხოლოდ

არალეგალური ნარკოტიკების ჩანაცვლება ოფიციალურად დამტკიცებული ნარკოტიკებით; არსებობს ფაქტები, რომ ჰორმონების დონე ნორმალიზდება და გამოყენებული მედიკამენტების ნელი მოქმედების გამო ადგილი არ აქვს თრობის ეფექტს ანუ „ კაიფს“. ამიტომ უმჯობესია გამოყენებული იქნას ტერმინი „გახანგრძლივებული მოქმედების ოპიოიდ-აგონისტური თერაპია “ ან „ოპიოიდ-აგონისტური თერაპია“.

27

• ქირურგიული ოპერაციების შემდეგ რეაბილიტაციის პროცესში მყოფი პაციენტები;

• მშობიარეები (110 მილიონი მშობიარობა წელიწადში); • პედიატრიული პაციენტები; • 130 000 კონტროლირებადი ახალი აივ ინფექციით დაავადებული და სისხლის სხვა

ინფექციებით დაავადებულთა შეუსწავლელი რაოდენობა; • მშობიარობის დროს დაღუპული 75 000 ქალი.

კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის ნაკლებობით გამოწვეული შედეგები მეტად სერიოზულია და ამ მიზეზით დაზარალებულ პაციენტთა რაოდენობა უტოლდება იმ ადამიანთა რიცხვს, რომლებიც ავადდებიან ისეთი სნეულებებით, რომლებზეც მოდის მსოფლიოში დაავადებების მთავარი სიმძიმე, კერძოდ, აივ ინფექცია, მალარია და ტუბერკულოზი.f კონტროლირებადი მედიკამენტების შეუცვლელობა თანამედროვე სამედიცინო პრაქტიკაში ანალგეზია ტკივილი გავრცელებულია თითქმის ყველა სამედიცინო სპეციალიზაციაში, მათ შორის ზოგად პრაქტიკაში, პალიატიურ მედიცინაში, ონკოლოგიაში, შინაგან სნეულებათა მედიცინაში, ჰემატოლოგიასა და ქირურგიაში. ტკივილი აწუხებთ პაციენტებს, რომელთაც აქვთ კიბო, აივ ინფექცია, ანემია, ან იმ პაციენტებს, რომელთაც გადაიტანეს ქირურგიული ოპერაცია ან მიღებული აქვთ ტრავმები. კობოთი დაავადებულ პაციენტებს შესაძლოა ესაჭიროებოდეთ ტკივილის შემცირება დაავადების ყველა სტადიაზე. პროგრესირებული სიმსივნის მქონე პაციენტთა ორ მესამედზე მეტი და აივ/შიდსის ინფექციის მძიმე ფორმებით დაავადებულ პაციენტთა ნახევარი განიცდის საშუალო ინტენსივობის ან მწვავე ტკივილს (25, 29, 30). მეანობაში ქალებს ესაჭიროებათ ტკივილის გაყუჩება მშობიარობისა და ოპერაციის დროს და ოპერაციის შემდგომ პერიოდში. ყველა ასეთი პაციენტისათვის ტკივილის შემცირება უნდა წარმოადგენდეს მათი საერთო მკურნალობის შემადგენელ ნაწილს. პერორალური ოპიოიდები არის საშუალო ან ძლიერი ტკივილის მკურნალობის მთავარი კომპონენტები და რამდენიმე მათგანი ითვლება აუცილებელ მედიკამენტად (25, 31, 32). პარაცეტამოლი (აცეტამინოფენი), აცეტილსალიცილის მჟავა, არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტები, როდესაც ისინი გამოიყენება ცალკე, აგრეთვე სუსტად მოქმედი ოპიოიდები, (ტრამადოლი, კოდეინი) არ არის ეფექტური საშუალო ან ძლიერი ტკივილის დროს. არასტეროიდულმა ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტებმა შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული გვერდითი მოვლენები. ამიტომ, საჭიროა სიფრთხილე მათი გამოყენებისას, ქრონიკული

f აივ: ინციდენტი: 2,7 მილიონი წელიწადში, გავრცელება: 33,4 მილიონი წელიწადში, სიკვდილიანობა: 2,0 მილიონი წელიწადში (2008წ.) (26) მალარია: ინციდენტი: 243 მილიონი წელიწადში, სიკვდილიანობა: 863 000 წელიწადში (2008წ.) (27) ტუბერკულოზი: ინციდენტი: 9,4 მილიონი წელიწადში, გავრცელება: 11,1 მილიონი წელიწადში, სიკვდილიანობა: 1,3 მილიონი (2008წ.) (28)

28

დაავადებების დროს (33, 34). მიუხედავად იმისა, რომ ფარმაცევტული ქიმია საუკუნეს ითვლის, ჯერ კიდევ არ არის მიგნებული საშუალო და ძლიერი ტკივილის მკურნალობისათვის საჭირო, ძლიერი ოპიოიდების შესაბამისი ალტერნატიული საშუალებები. გაუყუჩებელმა ტკივილმა შეიძლება გამოიწვიოს პიროვნების ცხოვრების ყველა ასპექტის პარალიზება და ზემოქმედება მოახდინოს მის ემოციურ, ფიზიკურ და სოციალურ ფუნქციებზე; გაუყუჩებელმა ტკივილმა შეიძლება გამოიწვიოს სიკვდილის სურვილიც კი (35).

ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობა და აივ ინფექციის პრევენცია მსოფლიოში დაახლოებით 16 მილიონი ადამიანი იკეთებს არალეგალური ნარკოტიკების ინექციებს (36). იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც ოპიოიდებზე დამოკიდებულნი არიან, მაგრამ არ იკეთებენ ოპიოიდების ინექციას, გაცილებით დიდია. გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის ოფისის 2008 წლის გამოკვლევის მიხედვით, მსოფლიოში საშუალოდ 12,8–21,9 მილიონამდე ადამიანი უკანონოდ იყენებდა ოპიოიდებს უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში, საიდანაც 0,3%–0,5% მოდიოდა მსოფლიოს მოსახლეობის იმ ნაწილზე, რომელთა ასაკი მერყეობდა 15-დან 64 წლამდე (37). 2005 წელს, აღმოსავლეთ ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში აივ ინფექციის შემთხვევათა 62% გამოწვეული იყო ნარკოტიკების ინექციით (38). არსებობს მტკიცე საფუძველი ოპიოიდური დამოკიდებულების ეფექტიანი მკურნალობისათვის ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდური აგონისტების გამოყენებით, როგორიცაა პერორალური მეტადონი და ბუპრენოფინი, რომლებიც ეფექტურად ამცირებს საინექციო ნარკოტიკების გამოყენებას და, აქედან გამომდინარე, ხელს უწყობს B და C ჰეპატიტისა და აივ/შიდსის ეპიდემიების შეჩერებას. ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდური აგონისტების გამოყენებით მკურნალობა აგრეთვე ამცირებს ჰეროინის გადაჭარბებული დოზით გამოწვეულ სიკვდილიანობას 90%-ით (39). გარდა ამისა, ეს საშუალებას აძლევს ოპიოიდებზე დამოკიდებულ პაციენტებს, რომ უფრო სრულად ჩაერთონ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. დამოკიდებულება არის გადახრა, რომელიც დაკავშირებულია ოპიოიდურ პეპტიდებში და სხვა ნეიროპეპტიდებში მიმდინარე ნეირობიოლოგიურ ცვლილებებთან. ამ ცვლილებების სტაბილიზება შესაძლებელია ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდური თერაპიით (40); აქედან გამომდინარე, კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მკურნალობას და არა დასჯას. თუმცა, არაზუსტი მონაცემებით, მსოფლიოში, ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებელთა მხოლოდ 8%-ისთვის არის ხელმისაწვდომი ოპიოიდებზე დამოკიდებულების მკურნალობა (41). აუცილებელი კონტროლირებადი მედიკამენტების სხვა გამოყენება ოპიოიდები გამოიყენება აგრეთვე ანესთეზიაში და, გარდა ამისა, მორფინი გამოიყენება სუნთქვის გაძნელებისა და აქედან გამოწვეული შფოთვის მკურნალობისას. კოდეინი და სხვა სუსტი მოქმედების ოპიოიდები გამოიყენება ხველებისა და დიარეის სამკურნალოდ. ერგომეტრინი და ეფედრინი, ორი ნივთიერება, რომლებიც ხშირად გამოიყენება არალეგალური წამლების მისაღებად, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს გადაუდებელ მეანობაში და მისი დახმარებით შესაძლებელია დედის სიკვდილის პრევენცია. ყოველ

29

წელს, ნახევარი მილიონი ქალი იღუპება მშობიარობის დროს (42), აქედან 120 000 კვდება მშობიარობის შემდგომი სისხლდენით (43). მრავალი ასეთი სიცოცხლის გადარჩენა იქნებოდა შესაძლებელი სისხლდენის შემაჩერებელი მედიკამენტები უფრო ფართოდ ხელმისაწვდომი რომ ყოფილიყო. კეტამინი აუცილებელი მედიკამენტია, რომელიც წამყვან როლს ასრულებს ანესთეზიაში. კერძოდ კი, განვითარებადი ქვეყნების პერიფერიულ რეგიონებში, კეტამინი არის ერთადერთი ადექვატური და უსაფრთხო ანესთეზიური საშუალება. თუმცა კეტამინი არ არის შეტანილი წამლების შესახებ საერთაშორისო შეთანხმებებში, ეს პრეპარატი ამჟამად ექვემდებარება სახელმწიფო კონტროლს მსოფლიოს 50 ქვეყანაში. 2006 წელს, ნარკოტიკული პრეპარატების კომისიამ მოუწოდა მთავრობებს, რომ „გააკონტროლონ კეტამინის გამოყენება და შეიტანონ იგი იმ ნივთიერებების ჩამონათვალში, რომლებიც კონტროლდება ეროვნული კანონმდებლობებით, თუკი საშინაო მდგომარეობა ამას მოითხოვს “ (44, 45). კეტამინის საკითხს კვლავ განიხილავს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების საექსპერტო კომისია. აუცილებელია ეროვნული მაკონტროლებელი პოლიტიკის დაბალანსება კეტამინთან დაკავშირებით, რათა უზრუნველყოფილი იქნას ქირურგიული ოპერაციების ხელმისაწვდომობა პერიფერიული რაიონების მოსახლეობისათვის (47). სხვა მედიკამენტები მნიშვნელოვანია ნეიროლოგიისა და ფსიქიატრიის სფეროში, მაგალითად, ეპილეფსიის, მოუსვენრობის, უძილობის სამკურნალოდ. ზოგიერთ ქვეყანაში ადგილი აქვს ბენზოდიაზეპინების, როგორც ჰიპნოტიკების და ანქსიოლიტიკების ჭარბ მოხმარებას. ჰიპნოტიკებად და ანქსიოლიტიკებად გამოყენებისას, ისინი ინიშნება მოკლე პერიოდის განმავლობაში, მხოლოდ კრიტიკული სიტუაციების დროს, თუმცა ხშირად ინიშნება ხანგრძლივი მკურნალობისთვისაც. მეორეს მხრივ, ეპილეფსიის სამკურნალოდ განკუთვნილი კონტროლირებადი მედიკამენტები, როგორიცაა ფენობარბიტალი და ბენზოდიაზეპინები, ხშირ შემთხვევაში არც არის ხელმისაწვდომი. აფრიკაში, ეპილეფსიით დაავადებული მოსახლეობის 80%-სთვის არ არის ხელმისაწვდომი ძირითადი ანტიეპილეფსიური მედიკამენტები (48). დაბოლოს, კონტროლირებადი ნივთიერებები მნიშვნელოვანია სამეცნიერო მიზნებისათვის, მაგალითად, სამედიცინო გამოკვლევებისათვის (მათ შორის, კლინიკური ცდებისათვის), ნივთიერებაზე დამოკიდებულების კვლევისა და სამედიცინო ექსპერტიზის ლაბორატორიებისათვის. კონტროლირებადი მედიკამენტების უსაფრთხოება უნდა ვაღიაროთ, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტები, როდესაც ისინი გამოიყენება რაციონალურად, სამედიცინო მიზნებისათვის, უსაფრთხო სამკურნალო საშუალებებია. ოპიოიდური ანალგეტიკები, როდესაც ისინი დანიშნულია დადგენილი დოზებითა და რეჟიმით, სავსებით უსაფრთხოა და აქ უსაფუძვლოა შემთხვევითი სიკვდილისა თუ დამოკიდებულების განვითარების შიში. გამოკვლევების სისტემატური მიმოხილვა გვიჩვენებს, რომ იმ პაციენტებიდან, რომელთაც არ ჰქონიათ ნივთიერების ბოროტად გამოყენების ისტორია და რომელთაც ტკივილის შესამსუბუქებლად ჩაუტარდათ მკურნალობა ოპიოიდური ანალგეტიკების გამოყენებით, მხოლოდ 0,43%-მა გამოიყენა მედიკამენტი არადანიშნულებით და მხოლოდ 0,05%-ს განუვითარდა დამოკიდებულების სინდრომი (49). ეს შეიძლება აიხსნას პოსტულირებული ნეირობიოლოგიური მექანიზმით (50).

30

ხელმისაწვდომობა თანამედროვე ეტაპზე ოპიოიდების საერთო გლობალური მოხმარება მნიშვნელოვნად გაიზარდა 1986 წლის შემდეგ, როდესაც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ შემოიღო ანალგეზიური პრეპარატების დოზის საფეხურებრივი გაზრდის სქემა კიბოთი გამოწვეული ტკივილის შესამცირებლად. თუმცა ოპიოიდების მოხმარება გაიზარდა უმთავრესად ინდუსტრიალიზებულ ქვეყნებში, რომლებიც წარმოადგენენ მსოფლიოს მოსახლეობის მხოლოდ მცირე ნაწილს (51, 52). მიახლოებითი მონაცემებით, მსოფლიოს მოსახლეობის 80%–თვის მორფინი არ არის ხელმისაწვდომი ტკივილის შესამსუბუქებლად (53). მორფინი: მოხმარების გავრცელება, 2009წ.

ფრჩხილებში მოცემული პროცენტები აღნიშნავს მსოფლიოს მოსახლეობის პროცენტულ მაჩვენებელს (ე.ი. ყველა მონაწილე ქვეყნის მოსახლეობის საერთო რაოდენობის პროცენტულ ნაწილს). წყარო: ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო. ნებისმიერი სტატისტიკა თავისთავად შეიცავს გარკვეულ უზუსტობას (ჩვეულებრივ, არასწორი ანგარიშის გამო) და არც კონტროლირებადი მედიკამენტების სტატისტიკაა გამონაკლისი. თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მიერ გამოქვეყნებული სტატისტიკა ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ უტყუარია, ვინაიდან ერთიანი კონვენციის მიხედვით უზრუნველყოფილი ადმინისტრაციული სისტემები და 1971 წლის კონვენცია მთავრობებს აკისრებს ვალდებულებას, რომ სტატისტიკური მონაცემები წარუდგინონ ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს, რომელიც შემდგომში ამოწმებს მონაცემებს წინააღმდეგობების გამოსავლენად. ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობისათვის, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ საინექციო ნარკოტიკების მოხმარების შესახებ ანგარიში წარმოდგენილია მსოფლიოს ყველა ქვეყნიდან, მხოლოდ 70 ქვეყანას (193-დან) გააჩნია ისეთი სერვისები,

შეერთებული შტატები (5.5%)

55.9%

ევროპა (12.4%)

28%

კანადა (0.6%)

6.2%

ავსტრალია დაახალი ზელანდია (0.5%)

2.9%

იაპონია (2.4%) 0.8% სხვა ქვეყნები (78.6%)

6.2%

31

სადაც გამოიყენება ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდ-აგონისტური თერაპია. მიახლოებითი მონაცემებით, მსოფლიოში საინექციო ნარკოტიკების მომხმარებელთა მხოლოდ 8%-ს უტარდება ასეთი თერაპია (ეს მაჩვენებელი 61%-ის ტოლია ევროპაში, სადაც ეს მეთოდი ითვლება მკურნალობის სტანდარტულ საშუალებად) (41). დაბრკოლებები უზრუნველყოფის, ხელმისაწვდომობისა და შეძენის უნარის თვალსაზრისით თითქმის საუკუნე გავიდა მას შემდეგ, რაც ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენცია ძალაში შევიდა (54), ხოლო ნარკოტიკების კონტროლის კონვენციები, რომელთა მიხედვითაც დაწესდა კონტროლირებადი მედიკამენტების ადექვატური უზრუნველყოფისა და მათი არამართებული გამოყენების პრევენციის ორმაგი ვალდებულება, თითქმის 50 წელია არსებობს. მიუხედავად ამისა, კონტროლირებადი ნივთიერებების ბოროტად გამოყენების პრევენციას გაცილებით უფრო მეტი ყურადღება ექცევა, ვიდრე სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის მათი ადექვატური უზრუნველყოფის ვალდებულებას. ეს კი იწვევს იმას, რომ ქვეყნები გამოსცემენ კანონებს, რომლებიც გამუდმებით და მკაცრად აფერხებს კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობას. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ გააშუქეს ზედმეტად შემზღუდავი კანონები და წესები, რომლებიც აფერხებს ოპიოიდების ადექვატურ ხელმისაწვდომობასა და მათ სამედიცინო გამოყენებას (31, 32, 51, 55–58). ჯერ კიდევ 1989 წელს (55), ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ ყურადღება გაამახვილა ზოგიერთი მთავრობის გადაჭარბებულ რეაქციაზე ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენების პრობლემის მიმართ, როდესაც „ნარკოტიკების გავრცელებისა და მათი ბოროტად გამოყენების შიშით გამოწვეულმა რეაქციამ ზოგიერთ კანონმდებელსა და ადმინისტრაციულ ხელმძღვანელს მიაღებინა გადაწყვეტილება ისეთი წესებისა და კანონების შემოღების შესახებ, რომლებიც, ზოგიერთ შემთხვევაში, ზედმეტად აფერხებს ოპიატების ხელმისაწვდომობას“. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ აგრეთვე განაცხადა, რომ „ზოგჯერ კანონმდებლები იღებენ გადაწყვეტილებას ისეთი კანონების შემოღების შესახებ, რომლებიც არამხოლოდ მიმართულია არალეგალური ტრეფიკინგის წინააღმდეგ, არამედ ზოგიერთ ასპექტში ეწინააღმდეგება კანონიერ ვაჭრობასა და გამოყენებას, რაც იმის შედეგია, რომ ახალი კანონის გამოსვლამდე ჯეროვნად არ არის შესწავლილი მისი ზემოქმედება კანონიერ საქმიანობაზე. გადაჭარბებულმა წუხილმა ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენების მიმართ შეიძლება მიგვაღებინოს ზედმეტად შემზღუდავი საკანონმდებლო აქტები, რომლებიც პრაქტიკულ ზემოქმედებას ახდენს კანონიერი მიზნებისათვის ხელმისაწვდომობის შემცირებაზე“. ამ დოკუმენტის თოთოეულ სახელმძღვანელო მითითებაში ახსნილია ის ზომები, რომლებიც ხელს უწყობს ან არ უწყობს ხელს ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენების ან მათზე დამოკიდებულების პრევენციას, აგრეთვე ის ზომები, რომლებიც აფერხებს უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის. მოცემულია სხვადსხვა დონეზე შექმნილი ბარიერების არაერთი პრაქტიკული მაგალითი, მათ შორის:

• კანონმდებლობა და პოლიტიკა; • ცოდნა და საზოგადოების დამოკიდებულება; • ეკონომიკური ასპექტები, მათ შორის, შეძენის უნარიანობა.

32

ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების მიზნით, მთავრობებმა უნდა გააგრძელონ მუშაობა ყველა ამ ასპექტზე, რათა უზრუნველყონ კონტროლირებადი მედიკამენტებით მომარაგება, მათი ხელმისაწვდომობა და შეძენის შესაძლებლობა. რატომ და როგორ უნდა ვიმუშაოთ ამ დოკუმენტზე ნარკოტიკების ეროვნული კონტროლის შეფასების მოთხოვნა მეოთხედი საუკუნეა, ყურადღება გამახვილებულია იმ ფაქტზე, რომ მსოფლიოში კონტროლირებადი მედიკამენტების მოხმარების დონე არ შეესაბამება ჯანდაცვის საჭიროებებს. ზოგიერთ ქვეყანაში მოხმარების დონე გაუმჯობესდა ბოლო პერიოდში, მაგრამ ქვეყნების უმრავლესობაში მხოლოდ უმნიშვნელო ცვლილებები განხორციელდა. 2010 წელს, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ განაცხადა, რომ „ქვეყნებს შორის კვლავ დიდია განსხვავება ოპიოიდური ანალგეტიკების მოხმარების დონის მიხედვით. ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა შეზღუდული ცოდნა და იმაზე უფრო მკაცრი ადმინისტრაციული ბარიერები, ვიდრე ამას მოითხოვს 1961 წლის კონვენციით გათვალისწინებული კონტროლის ღონისძიებები, ზემოქმედებას ახდენს ოპიოიდური ანალგეტიკების ხელმისაწვდომობაზე“. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ მოითხოვა, რომ „მთავრობებმა თავიანთ ქვეყნებში შეისწავლონ ის დაბრკოლებები, რომლებიც აფერხებს ხელმისაწვდომობას და ადექვატურ გამოყენებას“ (52). ამასთან, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მსგავსად, ნარკოტიკული პრეპარატების კომისიამ და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ მოუწოდეს მთავრობებს, რომ შეაფასონ თავიანთი ჯანდაცვის სისტემები, კანონები და სარეგულაციო მექანიზმები, შეისწავლონ და აღმოფხვრან ის დაბრკოლებები, რომლებიც აფერხებს კონტროლირებადი ნივთიერებების ხელმისაწვდომობას სამედიცინო მიზნებისათვის (16, 31, 32, 51, 55–57). სახელმძღვანელო მითითებების გამოყენება შემდეგ თავში მოცემული სახელმძღვანელო მითითებები შეიძლება გამოყენებული იქნას მთავრობების, ჯანდაცვის მუშაკებისა და სხვა პირთა მიერ. მითითებები შეიძლება გამოყენებულ იქნას, როგორც:

• პოლიტიკისა და კანონმდებლობის შეფასების ინსტრუმენტი; • საფუძველი ახალი პოლიტიკისა და კანონმდებლობის ფორმულირებისათვის, ან

არსებული პოლიტიკისა და კანონმდებლობის გასაუმჯობესებლად; • როგორც საგანმანათლებლო ინსტრუმენტი, იმ მიზნით, რომ დაინტერესებულმა

მხარეებმა გააცნობიერონ, თუ რა ურთიერთკავშირი არსებობს ნარკოტიკების კონტროლის ეროვნულ პოლიტიკასა და კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას შორის.

სტრატეგიები, რომლებიც მიზნად ისახავს კონტროლირებადი მედიკამენტების ადვილად ხელმისაწვდომობას, მოიცავს შემდეგს:

• კანონმდებლობის გადასინჯვა და მასში შესწორებების შეტანა; • ხელმისაწვდომობის გაზრდის დაგეგმვა შემდეგი ქმედებებით:

წლიური მიახლოებითი მონაცემების შეკრება და სტატისტიკის შედგენა (და მათი წარდგენა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოში);

კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის ინტეგრირება ჯანმრთელობის დაცვისა და დაავადებათა კონტროლის პოლიტიკაში;

33

ადექვატური სერვისების დაარსება, სადაც პაციენტებს შეეძლებათ ჩაიტარონ რაციონალური მკურნალობა დაბრკოლებების გარეშე;

ჯანდაცვის მუშაკებისა და ფართო საზოგადოების განათლება. პოლიტიკის შეფასების საჭიროება ნათელია, მაგრამ თვით პროცესი შეიძლება არ იყოს ასეთივე ნათელი. მთავრობებს ეძლევათ რეკომენდაციები, რომ გადადგან შემდეგი ნაბიჯები:

• დანიშნონ პირი ან კომიტეტი (მაგალითად, ეროვნული კომპეტენტური ორგანო ან ჯანმრთელობის დაცვის მუშაკი) ამ სახელმძღვანელო პრინციპების შესასწავლად. მთავრობებს შეუძლიათ ორგანიზება გაუწიონ კანონმდებელთა და პრაქტიკოს ექიმთა სპეციალურ შეკრებას ან სემინარს იმ მიზნით, რომ განიხილონ ქვეყნის შეფასების საკონტროლო მითითებები (რამდენადაც აქ არის როგორც იურიდიული, ისე პოლიტიკის შემუშავებასთან დაკავშირებული საკითხები, კომიტეტის შექმნის შემთხვევაში მიზანშეწონილი იქნებოდა როგორც იურიდიული, ისე პოლიტიკის შემმუშავებელი ქვეკომიტეტების დაარსება);

• მოიპოვონ დამატებითი ინფორმაცია მთავარი რესურსებიდან (იხილეთ CD-ROM); • მოიპოვონ ნარკოტიკების კონტროლის ეროვნული პოლიტიკისა და

კანონმდებლობის განახლებული ვერსიები; • გამოიყენონ ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი კანონმდებლობის და

პოლიტიკის შესაფასებლად; • დაამყარონ დიალოგი პოლიტიკის შემმუშავებლებს, აკადემიურ წრეებსა და

სამოქალაქო საზოგადოებას შორის, რომ განახორციელონ სათანადო ცვლილებები. საგანმანათლებლო მიზნით, ეს სახელმძღვანელო მითითებები შეიძლება გავრცელდეს შესაბამის სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციებში, განსაკუთრებით იმ ინდივიდებსა და ჯგუფებზე, რომლებიც მუშაობენ ნარკოტიკების კონტროლისა და ტკივილის შემცირების საკითხებზე, აგრეთვე კიბოსთან დაკავშირებული სერვისების, პალიატიური მედიცინის, დამოკიდებულების მკურნალობის, სამედიცინო განათლებისა და სხვა სფეროებში. ქვეყნებს, რომელთა მიზანია ახალი პოლიტიკის შემუშავება ან არსებული პოლიტიკის და კანონმდებლობის გაუმჯობესება, შეუძლიათ ითანამშრომლონ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციასთან კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის პროგრამის (ACMP) ფარგლებში. კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის პროგრამა შეიქმნა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოსა და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ და ხორციელდება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თაოსნობით. 2009 წლის ანგარიშში მოცემულია ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს რეკომენდაცია, რომელშიც აღნიშნულია, რომ „კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის პროგრამა ...ეფექტიან დახმარებას გაუწევს მთავრობებს ოპიოიდური ანალგეტიკების რაციონალური გამოყენების ხელშეწყობაში. საბჭო მოუწოდებს მთავრობებს, რომ ხელი შეუწყონ და ითანამშრომლონ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციასთან, კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის პროგრამის განხორციელებაში“ (52). ამასთან, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ტკივილის შემცირების პოლიტიკისა და პალიატიური მზრუნველობის თანამშრომლობის ცენტრს (ვისკონზინის უნივერსიტეტი, მედისონი, ვისკონზინი, შეერთებული შტატები) შეუძლია

34

დახმარების გაწევა სხვადასხვა გზებით. ცენტრის ვებსაიტზე მოცემულია სათანადო რესურსები. g ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალის გამოყენება ქვემოთ მოცემულია ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი (კითხვარი), რომელიც საშუალებას იძლევა შემოწმდეს, თუ რამდენად კარგად სრულდება დოკუმენტში მოცემული სახელმძღვანელო პრინციპები მოცემულ კონკრეტულ ქვეყანაში. იგი შეიძლება გამოვიყენოთ, როგორც ინსტრუმენტი ეროვნული პოლიტიკისა და კანონმდებლობის შესაფასებლად. ნუმერაცია აღნიშნავს სახელმძღვანელო პრინციპებს და გვიჩვენებს საკითხი იურიდიულ თემას ეხება თუ პოლიტიკის სფეროს განეკუთვნება. ეს შეიძლება დაეხმაროს გუნდებს, რომელთაც სურთ თავიანთი სამუშაოს განაწილება პოლიტიკისა და იურიდიულ საკითხთა შემსწავლელ ქვეჯგუფებში. კითხვების უმრავლესობისათვის, ის პასუხი, რომელიც ყველაზე უფრო ხელსაყრელია კონტროლირებადი მედიკამენტების კარგი ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად, მოცემულია მუქი შრიფტით. შესაბამისად, იმ კითხვასთან დაკავშირებით, სადაც პასუხი არ არის მუქი შრიფტით წარმოდგენილი, შესაძლებელია მუშაობა შემდგომი გაუმჯობესების მისაღწევად. ამ საკითხებზე ერთდროული მუშაობით ქვეყანას შეუძლია თანდათან გააუმჯობესოს კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა და მათი უზრუნველყოფა. სისტემატური მიდგომა მოითხოვს აგრეთვე ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალის შესრულებას მომდევნო ეტაპზე.

g www.painpolicy.wisc.edu (წვდომის თარიღია 2010 წლის 31 დეკემბერი).

35

მითითებები კონტროლირებადი ნივთიერებების ეროვნული პოლიტიკის დაბალანსებისათვის წამლის კონტროლის კანონმდებლობა და პოლიტიკა

მითითება 1 წამლის კონტროლის ეროვნული პოლიტიკა უნდა ითვალისწინებდეს იმას, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტები აბსოლუტურად აუცილებელია სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის.

ის, რომ ეროვნული პოლიტიკა მკაფიოდ უნდა გამოხატავდეს ამ პოლიტიკის მიზნებს, შეიძლება განხილული იქნას, როგორც აუცილებელი პირობა კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობისათვის. ეროვნული პოლიტიკა უნდა ითვალისწინებდეს კონტროლირებადი მედიკამენტების აუცილებლობას და უზრუნველყოფდეს ისეთ პროგრამულ პრინციპებს, რომლებიც ხელს შეუწყობს პოლიტიკის განხორციელებას. ასეთი პროგრამული პრინციპები უნდა შეიცავდეს კონტროლირებად მედიკამენტებზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებას მათთვის, ვისაც ესაჭიროება ასეთი მედიკამენტები. ამასთან, ქვეყნებმა კანონში უნდა ასახონ, რომ ეს პრინციპები წარმოადგენს მთავრობის მიზანს ან ვალდებულებას. ეს იქნებოდა იმ მოთხოვნის ასახვა, რომელიც გაცხადებულია ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო ხელშეკრულებებში. ეს არის ხელშეკრულება, რომლებიც მიზნად ისახავს ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უზრუნველყოფას სამედიცინო მიზნებისათვის. შესაბამისი საერთაშორისო კანონიh და პრინციპები ერთიანი კონვენცია ნარკოტიკული პრეპარატების შესახებ, პრეამბულა, პარაგრაფი 2 (11): „ვაღიარებთ, რომ ნარკოტიკული პრეპარატების სამედიცინო გამოყენება ტკივილისა და ტანჯვის შემცირებისთვის კვლავ გარდაუვალია და უნდა განხორციელდეს ადექვატური ღონისძიებები, რათა უზრუნველყოფილი იქნას ნარკოტიკული პრეპარატების ხელმისაწვდომობა ასეთი მიზნებისათვის.“ კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ (59) პრეამბულა, პარაგრაფი 5: „ვაღიარებთ, რომ ფსიქოტროპული ნივთიერებების გამოყენება სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის აუცილებელია და რომ მათი უზრუნველყოფა ასეთი მიზნებისათვის უსაფუძვლოდ არ უნდა იყოს შეზღუდული.“

მითითება 2: მთავრობებმა უნდა შეასრულონ თავიანთი საერთაშორისო იურიდიული ვალდებულებები და უზრუნველყონ კონტროლირებადი მედიკამენტების ადექვატური უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის, ეროვნული კანონმდებლობისა და წამლის კონტროლის პოლიტიკის გამოყენებით.

h უფრო დეტალურად: იხილეთ კონვენციების ორიგინალების ტექსტები

36

მთავრობებს ეკისრებათ საერთაშორისო იურიდიული პასუხისმგებლობა, რომ შეასრულონ ყველა ის შეთანხმება, რომლის მონაწილენიც არიან. ეს პასუხიმგებლობა ეკისრება არა რომელიმე ერთ უწყებას ან სექტორს, არამედ მთლიანად მთავრობას. რაც შეეხება ნარკოტიკების კონტროლის ხელმძღვანელ ორგანოებს, მათ უნდა შეასრულონ არამხოლოდ შეთანხმებები ნარკოტიკების კონტროლის შესახებ, არამედ ის ვალდებულებებიც, რომლებიც გამომდინარეობს სხვა შეთანხმებებიდან, მათ შორის, ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო ინსტრუმენტებიდან. თავის მხრივ, სხვა სამთავრობო უწყებებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ მათი პასუხისმგებლობით მომზადებული კანონები თუ მარეგულირებელი მექანიზმები შეესაბამება ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებს. წამლის კონტროლის საერთაშორისო კონვენციები უზრუნველყოფს ძირითად მონახაზს წამლის კონტროლის ეროვნული კანონმდებლობისათვის. 2009 წლის ანგარიშში ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ, კიდევ ერთხელ განაცხადა, რომ „წამლის კონტროლის საერთაშორისო შეთანხმებების ერთ-ერთი ფუნდამენტური მიზანია ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის და ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების ხელმისაწვდომობისა და რაციონალური გამოყენების ხელშეწყობა“ (52). ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო შეთანხმებები და სხვა ინსტრუმენტები წარმოადგენს დამატებით სახელმძღვანელო რესურსებს კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობისათვის. ჯანმრთელობის უფლება, რომელიც გარკვეული ფორმით აღიარებულია თითქმის ყველა ქვეყნის მიერ, გამყარებულია მთელი რიგი შეთანხმებებით და სხვა ინსტრუმენტებით (60). მაგალითად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუცია წარმოადგენს ჯანმრთელობის საერთაშორისო უფლების შესახებ პირველ იურიდიულ დოკუმენტს. გარდა ამისა, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლების შესახებ საერთაშორისო კონვენციის (ICESCR) (61) მე-12 მუხლი კიდევ უფრო მკაფიოდ ახმოვანებს ჯანმრთელობის უფლებას. i ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების კომიტეტმა, რომელიც დაარსებულია ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს მიერ, მოამზადა ზოგადი კომენტარი 14, რომელშიც დეტალურად არის გაანალიზებული ჯანმრთელობის უფლების შინაარსი. თუმცა, ამ დოკუმენტს პრაქტიკულად იურიდიული ძალა არ გააჩნია საერთაშორისო სამართლის მიზნებისათვის, კომიტეტის მიერ მომზადებული კომენტარი წარმოადგენს მე-12 მუხლის ავტორიტეტულ ინტერპრეტაციას. ნარკოტიკების საერთაშორისო კონვენცია და ჯანმრთელობის უფლება ერთმანეთს ავსებს; ერთიანი კონვენციის პრეამბულის პირველი პრინციპი შემდეგნაირად

i 193 ქვეყანა არის ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წევრი; 160 ქვეყანა არის ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების საერთაშორისო კონვენციის (ICESCR) მონაწილე (http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-3&chapter=4&lang=en; წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი).

37

იკითხება: „[ამ კონვენციის] მონაწილენი ზრუნავენ კაცობრიობის ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობისათვის...“ უფლებათა დამცველები აღნიშნავენ, რომ ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო პრინციპები მოითხოვს, რომ მთავრობებმა უზრუნველყონ აუცილებელი მედიკამენტები – რაც მოიცავს კონტროლირებად წამლებს – როგორც მათი უმთავრესი მინიმალური ვალდებულებები ჯანმრთელობის უფლების დაცვის პრინციპებიდან გამომდინარე. გარდა ამისა, უფლებათა სხვა დამცველებმა კონტროლირებად წამლებზე ხელმისაწვდომობა დააკავშირეს მთავრობების მიერ ადამიანის უფლებების დაცვის იმ ვალდებულებასთან, რომ თავიანთი იურისდიქციების ფარგლებში, გაატარონ ზომები ადამიანების დასაცავად არაჰუმანური და დამამცირებელი მოპყრობისაგან (18). 2005 წელს, გაეროს ეკონომიკისა და სოციალურმა საბჭომ და ჯანდაცვის მსოფლიო ასამბლეამ მოუწოდეს ქვეყნებს, რომ უზრუნველყონ ოპიოიდური ანალგეტიკების სამედიცინო უზრუნველყოფა საერთაშორისო შეთანხმებების შესაბამისად (62, 63). 2009 წლის მოხსენებაში, ადამიანის უფლებების დაცვის საბჭოს სხდომაზე (64), სპეციალურმა მომხსენებელმა წამებისა და სხვა სახის სისასტიკის, არაჰუმანური და დამამცირებელი მოპყრობის თუ დასჯის შესახებ განაცხადა, რომ მას „სურს, გააკეთოს მოწოდება, რომ ადამიანის უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, ნარკოტიკებზე დამოკიდებულება უნდა განიხილებოდეს, როგორც ჯანმრთელობის ნებისმიერი სხვა პრობლემა“ (პარაგრაფი 71) და „გამომდინარე იქიდან, რომ ტკივილის მკურნალობასა და ოპიოიდურ ანალგეტიკებზე ხელმისაწვდომობის ნაკლებობა იმ პაციენტებისათვის, რომელთაც ესაჭიროებათ ასეთი საშუალებები, შეიძლება განხილულ იქნეს, როგოც სასტიკი, არაჰუმანური და დამამცირებელი მოპყრობა, ყველა ზომა უნდა იქნას მიღებული იმისათვის, უზრუნველყოფილ იქნას სრული ხელმისაწვდომობა და დაძლეულ იქნას არსებული მარეგულირებელი, საგანმანათლებლო და დამოკიდებულებითი ბარიერები, იმ მიზნით, რომ პალიატიური მზრუნველობა გახდეს სრულად ხელმისაწვდომი. “ (პარაგრაფი 74 (ე)). შესაბამისი საერთაშორისო კანონი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 4: „მხარეებმა უნდა მიიღონ ისეთი საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ზომები, რომელიც აუცილებელია...იმისათვის, რომ განისაზღვროს, ექსკლუზიურად სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის, ნარკოტიკული პრეპარატების წარმოება, დამზადება...განაწილება...გამოყენება და ფლობა“. კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ (59), პარაგრაფი 2: „თითოეულმა მხარემ უნდა ... განსაზღვროს...ისე, როგორც მიიჩნევს ის მიზანშეწონილად, იმ ნივთიერებების დამზადება... განაწილება ... გამოყენება და ფლობა სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის, რომლებიც ჩამოთვლილია II, III და IV ცხრილებში“. j

j უფრო მკაცრი შეზღუდვებია საჭირო იმ ნივთიერებებზე, რომლებიც ჩამოთვლილია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ კონვენციის I ცხრილში, როგორც ეს ახსნილია მე-7 მუხლში. ეს ნივთიერებები იშვიათად გამოიყენება მედიცინაში, მაგრამ საჭიროების შემთხვევაში მათი გამოყენებაც ნებადართული უნდა იყოს.

38

ერთიანი კონვენცია, მუხლი 38, პარაგრაფი 1: ქვეყნებს ეკისრებათ ვალდებულება, რომ უზრუნველყონ ნივთიერებაზე დამოკიდებულების როგორც პრევენცია, ისე მკურნალობა. მუხლში ნათქვამია: „მხარეებმა უნდა ... მიიღონ ყველა პრაქტიკული ზომა ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენებისა და პრევენციისათვის და დამოკიდებულების სინდრომის მქონე პირების მკურნალობისათვის“. ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ კონვენციის მუხლი 20, პარაგრაფი 1 შეიცავს თითქმის იდენტურ ფორმულირებას. საერთაშორისო შეთანხმება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ (ICESCR), მუხლი 12 (61): „1. ამ შეთანხმების მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ თითოეული ადამიანის უფლებას, რომ დაკმაყოფილდეს ფიზიკური და მენტალური სიჯანსაღის უმაღლესი მიღწევადი სტანდარტით. 2. ის ნაბიჯები, რომლებიც უნდა გადადგან მონაწილე სახელმწიფოებმა ... ამ უფლების სრული რეალიზებისათვის ... უნდა მოიცავდეს დაავადებების მკურნალობას და კონტროლს ... [და] ისეთი პირობების შექმნას, რომელიც უზრუნველყოფს ყველა სახის სამედიცინო მომსახურებას და სამედიცინო მზრუნველობას ავადმყოფობის შემთხვევაში“. მე-12 მუხლის ზოგადი კომენტარი 14, საერთაშორისო შეთანხმება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ მოიცავს შემდეგს (60):

• გავრცელებული დაავადებების, სნეულებების, დაზიანებების და უნარშეზღუდულობის სათანადო მკურნალობის (უპირატესად ადგილზე, დასახლებებში) ... ხელმისაწვდომობის ... უფლება; აუცილებელი წამლების, სათანადო მენტალური მკურნალობის და მოვლის უზრუნველყოფა (პარაგრაფი 17);

• ინტეგრირებული მიდგომა ...რომელიც ემყარება ... ქრონიკული დაავადებების მქონე და ტერმინალური პაციენტებისადმი ყურადღებას და მზრუნველობას, ეხმარება მათ ტკივილის დაძლევაში და ღირსეულ სიკვდილში (პარაგრაფი 25);

• ჯანსაღი ბუნებრივი და სამუშაო გარემოს უფლება ... [და] მონაწილე სახელმწიფოების ვალდებულება ... რომ ჩაატარონ ... საინფორმაციო კამპანიები ... აივ/შიდსის ინფექციების [და] ... ნარკოტიკებისა და სხვა მავნე ნივთიერებების ... ბოროტად გამოყენების თემაზე (პარაგრაფები 15 და 36);

• მთავარი ვალდებულება ... რომ უზრუნველყონ აუცილებელი მედიკამენტები, როგორც ეს იქნება პერიოდულად დადგენილი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სამოქმედო პროგრამით აუცილებელი [მედიკამენტების] შესახებ (პარაგრაფი 43დ);

• მთავარი ვალდებულება ... რომ უზრუნველყონ ჯანდაცვის დაწესებულებების, საქონლისა და სერვისების თანაბარი განაწილება (პარაგრაფი 43ე);

• მთავარი ვალდებულება, რომ უზრუნველყონ რეპროდუქციულ სფეროზე და ორსულებზე მზრუნველობა (პარაგრაფი 44ა)

• მთავარი ვალდებულება ... რომ უზრუნველყონ სათანადო ტრეინინგები ჯანდაცვის მუშაკებისათვის, მათ შორის სწავლება ჯანმრთელობისა და ადამიანის უფლებების საკითხებზე (პარაგრაფი 44ე)

39

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუცია, პრეამბულა: „ამ კონსტიტუციის მონაწილე სახელმწიფოები გაერთიანებული ერების ქარტიასთან შეთანხმებით აცხადებენ, რომ შემდეგი პრინციპები არის უმთავრესი ერების ბედნიერების, ჰარმონიული ურთიერთობებისა და უსაფრთხოებისათვის: ჯანმრთელობა არის სრული ფიზიკური, გონებრივი და სოციალური სიჯანსაღე და არა უბრალოდ დაავადების ან გადახრის არარსებობა. ჯანმრთელობის უმაღლესი მიღწევადი სტანდარტით დაკმაყოფილება წარმოადგენს თითოეული ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებას განურჩევლად რასისა, რელიგიისა, პოლიტიკური შეხედულებისა თუ სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა“ (19). არსებობს ადამიანის უფლებების სხვა შეთანხმებებიც, რომლებიც ჯანმრთელობის უფლების რელევანტურია, როგორიცაა მაგალითად, ბავშვთა უფლებები (3) და რეგიონული მნიშვნელობის სხვა შეთანხმებები, აფრიკის ქარტია ადამიანის და ერების უფლებების შესახებ (66), ადამიანის უფლებების და ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვის [ევროპის] კონვენცია (67), 1961 წლის ევროპის სოციალური ქარტია (68) და ადამიანის უფლებების შესახებ ამერიკის კონვენციის დანართი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ (69).

ორგანოები და მათი როლი სისტემაში

მითითება 3: მთავრობებმა უნდა შექმნან ეროვნული ორგანო ჯანდაცვის სფეროში კონტროლირებადი წამლების სათანადო უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის მისაღწევად.

ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს რეკომენდაციით „მთავრობებმა უნდა განსაზღვრონ, ნარკოტიკების შესახებ მათი ეროვნული კანონები შეიცავენ თუ არა იმ ელემენტებს ... რომლებიც ითვალისწინებს ... იმ ფაქტს, რომ უნდა შეიქმნას ადექვატური პირობები ასეთი მიზნებისათვის ნარკოტიკული პრეპარატების უზრუნველსაყოფად ... [და] უნდა უზრუნველყონ ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაწესება და პერსონალის დანიშვნა ამ კანონების გასახორციელებლად.“ (51). ასეთი ორგანო შეიძლება იყოს ეროვნული კომპეტენტური ორგანოს ნაწილი ან ცალკე სამსახური, რომელი მათგანიც უფრო მიზანშეწონილია ქვეყანაში არსებული სიტუაციიდან გამომდინარე.

მითითება 4: მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ ხელმძღვანელმა ორგანოებმა, რომელნიც ჩართულნი არიან კონტროლირებადი ნივთიერებების შესახებ პოლიტიკის განვითარებასა და განხორციელებაში, ითანამშრომლონ და მოაწყონ შეხვედრები საჭიროებისდა მიხედვით, სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის ასეთი ნივთიერებების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობის და აგრეთვე მათი ბოროტად გამოყენების, დამოკიდებულების სინდრომისა და არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციის მიზნით.

ნარკოტიკების კონტროლის თანმიმდევრული პოლიტიკის ფორმულირებისა და განხორციელების მიზნით, ქვეყნებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ შესაბამისმა სამთავრობო უწყებებმა ითანამშრომლონ ერთმანეთთან და მათი პოლიტიკა და მარეგულირებელი მექანიზმები ეთანადებოდეს ერთმანეთს. ეფექტური მუშაობისათვის ასეთი შეხვედრები უნდა ჩატარდეს საჭიროების მიხედვით,

40

ქვეყანაში არსებული გარემოებებიდან გამომდინარე. ასეთ უწყებებს განეკუთვნებიან ნარკოტიკების კონტროლის ორგანოები, ჯანდაცვის ორგანოები, საბაჟოს ხელმძღვანელი მუშაკები, პოლიცია და სასამართლოს წევრები. მათი თანამშრომლობა დაეხმარება თითოეული მათგანის ეფექტურ მუშაობას და უზრუნველყოფს მათი მიმართულებების კოორდინაციას. გარდა ამისა, უწყებები უკეთ გააცნობიერებენ ერთმანეთის პრობლემებს, შეზღუდვებს და გამოწვევებს, რაც მათ მისცემს საშუალებას, იმოქმედონ ერთობლივად იმ მიზნით, რომ უზრუნველყონ კონტროლირებადი წამლების რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის ხელმისაწვდომობა და გაატარონ სათანადო ზომები ეროვნული კონტროლის პოლიტიკის დაბალანსებისათვის. მე-3 მითითებაში მოხსენიებული ეროვნული ხელმძღვანელი ორგანო აქტიურად უნდა იყოს ჩართული ამ ამოცანის შესრულებაში.

მითითება 5: მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ ისეთი ფორუმის შექმნა, სადაც წამლების კონტროლის ხელმძღვანელი ორგანოები და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ორგანოები ითანამშრომლობენ და საჭიროების მიხედვით შეხვდებიან ჯანდაცვის პროფესიულ ორგანიზაციებს და სხვა დაინტერესებულ მხარეებს, სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობისა და აგრეთვე ბოროტად გამოყენების, დამოკიდებულების სინდრომისა და არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციის მიზნით.

კომუნიკაცია შესაბამის ეროვნულ ხელმძღვანელ ორგანოებს (მათ შორის ეროვნული ხელმძღვანელი ორგანო, რომელიც უნდა შეიქმნას მე-3 მითითების შესაბამისად), ჯანდაცვის მუშაკებსა და სხვა დაინტერესებულ მხარეებს შორის მეტად მნიშვნელოვანია იმის უზრუნველსაყოფად, რომ თითოეული მათგანი აცნობიერებდეს მეორის მიზნებს და უფლებამოსილებებს. ასეთი შეხვედრები უნდა იმართებოდეს საჭიროების მიხედვით, ქვეყნის სიტუაციიდან გამომდინარე, ეფექტური მუშაობის უზრუნველსაყოფად. ასეთი თანამშრომლობა დაეხმარება ჯანდაცვის მუშაკებს და მათ ასოციაციებს, რომ გაავრცელონ ინფორმაცია კონტროლირებადი ნივთიერებების საჭიროებების შესახებ და გააცნობიერონ კანონმდებელთა ინტერესები. თავის მხრივ, კანონმდებლები უფრო ღრმად შეისწავლიან კანონმდებლობისა და პოლიტიკის ზეგავლენას სამედიცინო მომსახურებაზე და კონტროლირებადი მედიკამენტების მნიშვნელობას ინდივიდუალური პაციენტებისა და, ზოგადად, საზოგადოებრივი ჯანდაცვისათვის. ასეთ თანამშრომლობას შეიძლება ჰქონდეს შესაბამისი მხარეების ეროვნული საკონსულტაციო საბჭოს ფორმა, რომელშიც შევლენ სამთავრობო ხელმძღვანელი ორგანოები, სამედიცინო საბჭოები, ჯანდაცვის მუშაკები, პაციენტები და სადაზღვევო სამსახურების წარმომადგენლები, აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოები, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან საზოგადოებრივი ჯანდაცვის იმ სფეროებზე, სადაც გამოიყენება კონტროლირებადი მედიკამენტები.; მათ შორის, აქ იგულისხმებიან წამლის კონტროლის ხელმძღვანელი პირები და კანონმდებლები. საჭიროების შემთხვევაში, ასეთ საბჭოში შეიძლება გაერთიანდნენ პოლიცია, საბაჟოს ხელმძღვანელი მუშაკები და სასამართლოს წევრები.

41

ეროვნული საკონსულტაციო საბჭოს მთავარი ფუნქციაა კონსულტაციების გაწევა იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უნდა იქნეს მიღწეული ბალანსი სამედიცინო მიზნებისათვის კონტროლირებადი წამლების ხელმისაწვდომობასა და ნივთიერების ბოროტად გამოყენებისა და მასზე დამოკიდებულების პრევენციას შორის. ეროვნული საკონსულტაციო საბჭოს მუშაობა, მისი შემადგენლობიდან და კომპეტენციიდან გამომდინარე, შეიძლება მოიცავდეს შემდეგ ასპექტებს:

• კონტროლირებადი წამლების საჭიროებების განსაზღვრისას დახმარების გაწევა და ანგარიშის მომზადება ხელმისაწვდომობის შესახებ;

• კონსულტაციების გაწევა კონტროლირებადი წამლების რაციონალური გამოყენების ხელშეწყობის, საუკეთესო პრაქტიკის დანერგვის, მკურნალობის ეროვნული პრინციპების შემუშავებისა და მკურნალობის საერთაშორისო პრინციპების განხორციელების შესახებ.

მითითება 6: ყველა სამთავრობო სააგენტომ, მისი როლისა და ვალდებულებების მიხედვით, უნდა უზრუნველყოს, რომ საკუთარი მოვალეობების შესრულებისას, ხელი არ შეეშალოს ჯანდაცვის პოლიტიკასა და კონტროლირებადი მედიკამენტებით კანონიერი მკურნალობის ხელმისაწვდომობას. ჯანდაცვის ხელმძღვანელმა ორგანოებმა უნდა მიაწოდონ მკურნალობის პრინციპების შესახებ სათანადო ინფორმაცია წამლის კონტროლის სფეროში ჩართულ სამართალდამცავ ორგანოებს და სხვა შესაბამის უწყებებს.

კონვენციები მოითხოვს „კანონიერი ნებართვის“ გარეშე ნარკოტიკების ფლობის აკრძალვას. რამდენადაც ჯანდაცვის მუშაკებს არ ესაჭიროებათ ლიცენზია ან წამლის გამოწერის რეცეპტი „თერაპიული ფუნქციების შესრულებისას“, კონტროლირებადი წამლების პროფესიული ფლობა ითვლება „კანონიერი ნებართვის“ მიხედვით ფლობად და ამიტომ არ არის აკრძალული. მსგავსად ამისა, პაციენტებმა, რომელთაც შეიძინეს კონტროლირებადი მედიკამენტები სამედიცინო რეცეპტით კანონიერ აფთიაქებში და ჯანდაცვის დაწესებულებებში, ითვლება, რომ ფლობენ ასეთ მედიკამენტებს „კანონიერი ნებართვით“ . კონვენციები მთავრობებს აკისრებს ვალდებულებებს, რომ უზრუნველყონ სწავლება მათთვის, ვინც მუშაობს ნარკოტიკების კონტროლის სფეროში. ყველა ის უწყება, რომელიც ჩართულია ნარკოტიკების კონტროლში (მაგალითად, საბაჟოს მუშაკები და პოლიცია), უნდა ფლობდეს საჭირო ცოდნას მთავრობის ჯანდაცვის პოლიტიკის შესახებ, კონტროლირებადი მედიკამენტებით მკურნალობასთან დაკავშირებით. მათ უნდა გააჩნდეთ საკმარისი ცოდნა იმისათვის, რომ ესმოდეთ, თუ პაციენტებისა და ჯანდაცვის მუშაკებისათვის რა შემთხვევაშია წამლების ფლობა კანონით ნებადართული და იმისათვის, რომ არ გაატარონ გადამეტებული საკონტროლო ზომები. ეს პრინციპი შეესაბამება აგრეთვე ოპიოიდებზე დამოკიდებულების მკურნალობას; სამართალდამცავებმა არ უნდა აუკრძალონ ასეთ პაციენტებს მკურნალობის ჩატარება. ინფორმაციის მიწოდება და განათლება მკურნალობასა და კონტროლირებადი წამლების გამოყენების შესახებ არ უნდა იქნას აღქმული, როგორც არალეგალური ნარკოტიკების პროპაგანდა და ასეთმა ქმედებამ არ უნდა გამოიწვიოს სასამართლო დევნა.

42

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 38, პარაგრაფი 3, მოითხოვს, რომ მთავრობები „უნდა დაეხმარნენ იმ პირებს, რომელთა სამუშაო მოითხოვს ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენების პრობლემებისა და მისი პრევენციის საკითხების ცოდნას“. ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ კონვენცია, მუხლი 20, შეიცავს თითქმის იდენტურ ფორმულირებას. ერთიანი კონვენცია, მუხლი 33: კრძალავს „ნარკოტიკების ფლობას კანონიერი ნებართვის გარეშე“. მუხლი 30, პარაგრაფი 1.ა: რეალიზაციის შემთხვევაში, საჭიროა ლიცენზია, მაგრამ (მუხლი 30, პარაგრაფი 1.გ) ამისი „აუცილებლობა არ ეხებათ იმ პირებს, რომელთაც აქვთ უფლებამოსილება, რომ შეასრულონ და როდესაც ისინი ასრულებენ თერაპიულ ან სამეცნიერო ფუნქციებს“. მსგავსად ამისა, მედიკამენტების გაცემა ინდივიდუალურ პირებზე მოითხოვს რეცეპტს (მუხლი 30, პარაგრაფი 2. ბ.ი) და ამიტომ როდესაც პაციენტს შეძენილი აქვს წამალი რეცეპტის საფუძველზე, ითვლება, რომ ასეთ პაციენტს აქვს წამალი კანონიერი ნებართვის საფუძველზე, როგორც ეს აღნიშნულია 33-ე მუხლში. მუხლი 30, პარაგრაფი 2. ბ.ი აგრეთვე აღნიშნავს, რომ „ეს მოთხოვნა არ უნდა იქნას გამოყენებული ნარკოტიკულ პრეპარატებთან, რამდენადაც ინდივიდებს შეუძლიათ კანონიერად შეიძინონ, გამოიყენონ, გასცენ და დანიშნონ ასეთი პრეპარატები მათი სათანადო უფლებამოსილების მქონე თერაპიული ფუნქციებიდან გამომდინარე“. კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 8, პარაგრაფი 1 მოითხოვს II, III და IV დანართებში ჩამოთვლილი ნივთიერებების გავრცელების ლიცენზირებას, მაგრამ „ლიცენზირება და სხვა მსგავსი საკონტროლო ზომები არ ეხებათ იმ პირებს, რომელთაც აქვთ სათანადო უფლებამოსილება, რომ შეასრულონ ფარმაცევტული ან სამეცნიერო ფუნქციები“. (მუხლი 8, პარაგრაფი 3). ფლობა ნებადართულია „კანონიერი ნებართვის“ საფუძველზე აგრეთვე, მაგალითად, როდესაც ჯანდაცვის მუშაკები იყენებენ მედიკამენტებს პროფესიული მიზნებით, ან პაციენტები, რომელთაც დანიშნული აქვთ ასეთი მედიკამენტები (მუხლი 5, პარაგრაფი 3). კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 10, პარაგრაფი 2: „თოთოეულმა მხარემ თავისი კონსტიტუციური დებულებების გათვალისწინებით უნდა აკრძალოს ასეთი ნივთიერებების რეკლამირება საზოგადოებაში“. (მიაქციეთ ყურადღება იმას, რომ ეს ეხება მხოლოდ რეკლამირებას).

უზრუნველყოფის და ხელმისაწვდომობის პოლიტიკის დაგეგმვა

მითითება 7: მთავრობებმა ეროვნული ფარმაცევტული პოლიტიკის გეგმებში უნდა შეიტანონ სათანადო სამედიცინო გამოყენებისათვის კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა. აგრეთვე დავადებათა კონტროლის სპეციფიკურ ეროვნულ პროგრამებსა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სხვა დირექტივებში უნდა შეიტანონ რელევანტური კონტროლირებადი მედიკამენტები და სათანადო სერვისები.

43

უზრუნველყოფის დაგეგმვა პოლიტიკის გეგმების ფორმულირების საშუალებით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქვეყნის ჯანდაცვის მიზნების განსაზღვრისა და განხორციელებისათვის. ეს მნიშვნელოვანია აგრეთვე ქვეყნის საერთაშორისო ვალდებულებების განხორციელებისათვის ნარკოტიკების საერთაშორისო კონვენციებთან და ადამიანის უფლებების კონვენციებთან მიმართებაში. კონტროლირებადი წამლების გამოყენება სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის უნდა წარმოადგენდეს მთავარ წინაპირობას მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმის განვითარების საწყის ეტაპზე.

მხოლოდ ამ ზოგადი პოლიტიკის განსაზღვრის შემდეგ უნდა დამუშავდეს სპეციფიკური პოლიტიკური მიმართულებები ინდივიდუალური დაავადებებისათვის. როგორც მინიმუმი, ქვეყნებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა გათვალისწინებული იყოს შემდეგ დაავადებებთან დაკავშირებულ სპეციფიკურ პოლიტიკურ მიმართულებებში:

დაავადების პროგრამა

პროგრამაში გასათვალისწინებელი პირობები

კობოს კონტროლი – ძლიერი ოპიოიდური ანალგეტიკების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა (70) –ინტეგრირებული პალიატიური მზრუნველობისა და ჰოსპისის სერვისები (71)

აივ/შიდსი –ძლიერი ოპიოიდური ანალგეტიკების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა (70) –ინტეგრირებული პალიატიური მზრუნველობისა და ჰოსპისის სერვისები (71) –აივ/შიდსის გავრცელების პრევენცია ოპიოიდ აგონისტური თერაპიის უზრუნველყოფით და ხელმისაწვდომობით (72, 73)

მენტალური ჯანმრთელობა (ნივთიერებების ბოროტად გამოყენება და დამოკიდებულების სინდრომი)

– ნივთიერების ბოროტად გამოყენების და დამოკიდებულების სინდრომის პრევენცია (74) –დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობისათვის ოპიოიდური თერაპიის უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა (24)

მენტალური ჯანმრთელობა (სხვა ფსიქიატრიული და ნევროლოგიური დარღვევები)

–ანქსიოლიტიკების, ჰიპნოტიკების და ანტიეპილეპტიკების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა

ქალთა ჯანმრთელობა –ოქსიტოცინის (არაკონტროლირებადი) და/ან ერგომეტრინის და ეფედრინის უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა გადაუდებელ მეანობაში (75–77).

44

ამასთან, მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ პაციენტებს ჰქონდეთ ტკივილგამაყუჩებლები მკურნალობის ეროვნული და საერთაშორისო პრინციპების შესაბამისად და კონტროლირებად წამლებზე ხელმისაწვდომობა არ იყოს განსაზღვრული მხოლოდ ზემოხსენებული ჯგუფებისათვის. კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის პოლიტიკის შემუშავებისა და განხორციელების დროს მნიშვნელოვანია ის, რომ თავიდან იქნას აცილებული უფლებების განსაზღვრა პაციენტთა გარკვეული ჯგუფებისათვის, რაც შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ამ უფლებების შეზღუდვა პაციენტთა სხვა ჯგუფებისათვის. მსგავსად ამისა, დაუშვებელია ხელმისაწვდომობის გეოგრაფიული შეზღუდვა ქვეყნის შიგნით. აგრეთვე უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მომსახურების უწყვეტობა ოჯახიდან და დასახლებიდან დაწყებული სპეციალიზაციის უმაღლეს დონეებამდე, როგორიცაა საუნივერსიტეტო საავადმყოფოები. არსებითად მნიშვნელოვანია, რომ სამთავრობო პოლიტიკის საშუალებით უზრუნველყოფილ იქნას ის, რომ პაციენტები კონტროლირებადი წამლებით მკურნალობას აგრძელებდნენ მაშინაც, როდესაც ისინი იმყოფებიან ისეთ საავადმყოფოებში, სადაც საზოგადოდ არ გამოიყენება ასეთი მედიკამენტები. მთავრობებმა უნდა განსაზღვრონ დ დაადგინონ აუცილებელი მედიკამენტების სია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ შედგენილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სიისა და ბავშვებისათვის განკუთვნილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სიის მიხედვით, რომლებიც შეიცავს მოსახლეობისათვის უკიდურესად აუცილებელ კონტროლირებად მედიკამენტებს. ამასთან, უნდა შემუშავდეს ზოგადი პოლიტიკა კონტროლირებადი მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების შესახებ. ასეთი პოლიტიკა შეიძლება მოიცავდეს საინფორმაციო კამპანიას ან ისეთ კამპანიას, რომელიც მიმართული იქნება ოპიოიდების შესახებ არსებული მითებისა და სტერეოტიპების დამსხვრევისაკენ. პაციენტები და მათი ოჯახები ინფორმირებულნი უნდა იყვნენ ტკივილის მკურნალობის და დამოკიდებულების მკურნალობის შესახებ. პაციენტის და მისი ოჯახის ჩართულობა ხელს შეუწყობს საკითხის უკეთ გაგებას და გათავისებას.

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები

ზოგადი კომენტარი 14 ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების საერთაშორისო შეთანხმება: ჯანმრთელობის უფლება „გაგებული უნდა იქნას, როგორც იმ საშუალებებით, საგნებით, სერვისებით და პირობებით სარგებლობის უფლება, რომლებიც აუცილებელია ჯანმრთელობის უმაღლესი მიღწევადი სტანდარტის რეალიზებისათვის“ (პარაგრაფი 9). „თუმცა ეს შეთანხმება გულისხმობს თანდათანობით რეალიზებას და აღიარებს იმ შეზღუდვებს, რომლებიც გამოწვეულია არსებული რესურსების ნაკლებობით, ამავე დროს, იგი აკისრებს მონაწილე სახელმწიფოებს სხვადასხვა ვალდებულებებს, რომელთაც დაუყოვნებელი ეფექტის მოხდენა შეუძლიათ. მონაწილე სახელმწიფოებს აქვთ გადაუდებელი ვალდებულებები ჯანმრთელობის უფლებასთან დაკავშირებით,

45

როგორიცაა მაგალითად ... მე–12 მუხლის სრული რეალიზებისათვის ნაბიჯების გადადგმის ვალდებულება. ასეთი ნაბიჯები უნდა იყოს წინასწარ განსაზღვრული, კონკრეტული და ჯანმრთელობის უფლების სრული რეალიზების ამოცანისაკენ მიმართული“ (პარაგრაფი 30). „თანდათანობითი რეალიზება გულისხმობს იმას, რომ მონაწილე სახელმწიფოებს აქვთ კონკრეტული და უწყვეტი ვალდებულებები, რომ რაც შეიძლება ოპერატიულად და ეფექტურად იმოქმედონ მე-12 მუხლის სრული რეალიზებისათვის“ (პარაგრაფი 31).

მითითება 8: მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ მოსახლეობის ყველა ჯგუფმა, დისკრიმინაციის გარეშე, თანაბრად ისარგებლოს რაციონალური სამედიცინო მიზნებისათვის კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფითა და ხელმისაწვდომობით და აგრეთვე არამიზნობრივი გამოყენების, ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების პრევენციის პოლიტიკის გატარების შედეგებით.

დისკრიმინაციის არარსებობა წარმოადგენს ფუნდამენტურ პრინციპს, რომელიც გასდევს ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის მთლიან შინაარსს. პოლიტიკის დამუშავებისა და მკურნალობის სერვისების შექმნისას მთავრობებმა არამხოლოდ უნდა იმოქმედონ დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად, არამედ უნდა უზრუნველყონ, რომ მათ მიერ შემუშავებული პოლიტიკა უნებურად ხელს არ უწყობდეს დაუცველი ჯგუფების დისკრიმინაციას. მთელი რიგი ჯგუფები, მათ შორის ქალები, ბავშვები, აივ ინფექციის მატარებლები, სექს-ინდუსტრიაში მომუშავენი, ჰომოსექსუალი მამაკაცები და ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებლები არიან განსაკუთრებით დაუცველნი და შესაძლებელია მათთვის ადვილად ხელმისაწვდომი არ აღმოჩნდეს კონტროლირებადი წამლები. პოლიტიკის შემუშავებისას უზრუნველყოფილ უნდა იქნას ის, რომ ეს პოლიტიკა და მისი გატარების შედეგად შექმნილი სერვისები ხელს უწყობდეს თანაბარ ხელმისაწვდომობას ამ ჯგუფებისათვის და ითვალისწინებდეს მგრძნობიარე გენდერულ საკითხებსა და კულტურულ თავისებურებებს. პაციენტებს, რომელთაც აქვთ ნივთიერების ბოროტად გამოყენების ისტორია, ისეთივე უფლება აქვთ, რომ ჩაიტარონ ტკივილის მკურნალობა, როგორც ნებისმიერ სხვა ადამიანს და მარეგულირებელი წესები არ უნდა ზღუდავდეს მათ ხელმისაწვდომობას აუცილებელ მედიკამენტებზე. მკურნალობის სხვადასხვა მეთოდების გამოყენების დადებითი და უარყოფითი მხარეების ანალიზი სამედიცინო სფეროს კომპეტენციაა. ის ფაქტი, რომ ვიღაცას აქვს ან ჰქონდა ოპიოიდებზე დამოკიდებულების სინდრომი, არ უნდა გახდეს მიზეზი იმისა, რომ ეს პიროვნება მოკლებული იყოს ტკივილის კონტროლის სათანადო საშუალებებს. ზოგიერთ ქვეყანაში, მხოლოდ აივ-დადებითი პაციენტებისათვის არის ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფილი, სხვა ქვეყნებში მხოლოდ აივ-უარყოფითი პაციენტებისათვის (78). ოპიოიდური დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობა თანაბრად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს როგორც აივ-დადებითი. ისე აივ-უარყოფითი პაციენტებისათვის. არ არსებობს სამედიცინო მიზეზი, რომელიც განასხვავებდა ამ ორ ჯგუფს. ამიტომ საუკეთესო პრაქტიკა ითვალისწინებს ყველა პაციენტისათვის მკურნალობის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას (79).

46

აგრეთვე მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ადამიანებს შეეძლოთ მკურნალობის გაგრძელება კონტროლირებადი წამლებით, როდესაც ისინი არიან საპატიმროში, მიუხედავად იმისა, ისინი ტკივილზე მკურნალობენ, დამოკიდებულების სინდრომსა თუ თუ სხვა დაავადებებზე. საპატიმროებში უნდა ფუნქციონირებდეს დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობის პროგრამები. ტკივილგამაყუჩებლის მოხსნის მუქარა იძულებითი აღიარების მისაღებად ოპიოიდებზე დამოკიდებული ადამიანებისაგან, შეიძლება ჩაითვალოს წამებად, სისასტიკედ, არაჰუმანურ და დამამცირებელ მოპყრობად ან სასჯელად და ასეთი ქმედება აკრძალულია ადამიანის უფლებების საერთაშორისო კონვენციის მიხედვით (30, 74, 79–81). საპატიმროებში სამკურნალო საშუალებების არსებობა აგრეთვე ხელს უწყობს საპატიმროებში არალეგალური ნარკოტიკების პრობლემის შემცირებას (79). ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ 2007 წლის ანგარიშში განაცხადა, რომ „მთავრობებს ეკისრებათ პასუხისმგებლობა, რომ შეამცირონ არალეგალური ნარკოტიკების არსებობა საპატიმროებში [და] უზრუნველყონ ადექვატური სერვისები მომხმარებელთათვის (სამკურნალო დაწესებულებებში თუ საპატიმროებში)“ (45). ისეთ ქვეყნებში, სადაც ჰეროინზე დამოკიდებულების სინდრომის სამკურნალოდ ხელმისაწვდომია ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდ აგონისტები, ორსული ქალები ხშირად მოკლებულნი არიან ამ საშუალებას, რადგან ექიმებს შიში აქვთ ნაყოფის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით. ფაქტები გვიჩვენებს, რომ ბავშვი შეიძლება დაიბადოს ოპიოიდის მოხსნის სინდრომით, მაგრამ იგი შეიძლება გადაყვანილ იქნეს ხელოვნურ კვებაზე დაბადებიდან ძალიან მალე. თუ ქალი ორსულობის პერიოდში ჰეროინისგან თავშეკავებას არ მიიჩნევს, როგორც ალტერნატივას, მან შეიძლება საერთოდ უარი თქვას სამედიცინო ცენტრში მისვლაზე, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კიდევ უფრო რთული მშობიარობა და ბავშვის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული უფრო დიდი რისკები (24, 82). შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები

ადამიანის უფლებების უნივერსალური დეკლარაცია, მუხლი 2: „ამ დეკლარაციით განსაზღვრული უფლებებით და თავისუფლებებით სარგებლობის უფლება ენიჭება თითოეულ ადამიანს, განურჩევლად ნებისმიერი განსხვავებისა, როგორიცაა რასა, ფერი, ენა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებები, ეთნიკური თუ სოციალური წარმომავლობა, იურისდიქციული თუ საერთაშორისო სტატუსი იმ ქვეყნისა თუ ტერიტორიისა, რომელსაც იგი განეკუთვნება, მიუხედავად იმისა, დამოუკიდებელია ეს ქვეყანა, სატრასტო ტერიტორიაა, არა თვით მართვადია თუ სუვერენობის რაიმე სხვა შეზღუდვის მქონე ადმინისტრაციული ერთეული“ (83). საერთაშორისო შეთანხმება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ, მუხლი 2, პარაგრაფი 2: ავალდებულებს ქვეყნებს, რომ „შექმნან გარანტიები იმისათვის, რომ ამ შეთანხმებაში გაცხადებული უფლებები განხორციელდეს დისკრიმინაციის გარეშე, განურჩევლად რასისა, ფერისა, სქესისა, ენისა, რელიგიისა, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებებისა, ეთნიკური თუ სოციალური წარმომავლობისა, ქონებრივი, დაბადების თუ სხვა სტატუსისა“.

47

ზოგადი კომენტარი 14, პარაგრაფი 34: „კერძოდ, სახელმწიფოებს ეკისრებათ ვალდებულება, რომ პატივი სცენ ჯანმრთელობის უფლებას, კერძოდ, არ დაუშვან, რომ უარი ეთქვათ, ან შეიზღუდოს ნებისმიერი ადამიანის, მათ შორის პატიმართა, დროებით პატიმრობაში მყოფთა, უმცირესობათა, თავშესაფრის მაძიებელთა და არალეგალურ იმიგრანტთა თანაბარი ხელმისაწვდომობა ჯანმრთელობის დაცვის პრევენციულ, სამკურნალო და პალიატიურ სერვისებზე“.

მითითება 9: მთავრობებმა უნდა გადაამოწმონ წამლის კონტროლის კანონმდებლობა და პოლიტიკის მიმართულებები იმ მიზნით, რომ გამოავლინონ ზედმეტად მკაცრი დებულებები, რომლებიც ზეგავლენას ახდენს კონტროლირებად მედიკამენტებთან დაკავშირებული სათანადო სამედიცინო მომსახურების უზრუნველყოფაზე. მათ აგრეთვე უნდა უზრუნველყონ, რომ დებულებები ორიენტირებული იყოს ჯანმრთელობის დაცვის შედეგებზე და უნდა შეიტანონ საჭირო შესწორებები. სამედიცინო საკითხებზე გადაწყვეტილებები, ჩვეულებრივ, უნდა მიიღონ ჯანდაცვის მუშაკებმა.

მრავალ ქვეყანაში, ეროვნული კანონმდებლობა შეიცავს უფრო მკაცრ დებულებებს, ვიდრე ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენცია მოითხოვს. ეს ნებადართულია კონვენციებით, თუ მთავრობის აზრით ეს არის „აუცილებელი ან სასურველი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ან კეთილდღეობისათვის“. თუმცა, პრაქტიკის მიხედვით, ბევრი მკაცრი დებულება არ უწყობს ხელს საზოგადოებრივი თუ ინდივიდების ჯანმრთელობის დაცვის გაუმჯობესებას. ამიტომ, მნიშვნელოვანია ზედმეტად მკაცრი წესების გაანალიზება იმის მიხედვით, თუ რა ზეგავლენას ახდენს ეს წესები არამიზნობრივი გამოყენების, ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების სინდრომის პრევენციაზე და კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობაზე. ის წესები (და პოლიტიკა), რომლებიც ხელს არ უწყობს საზოგადოებრივ ჯანდაცვას და კეთილდღეობას, უნდა გაუქმდეს ან შეიცვალოს. ის წესები, რომლებიც არღვევს ნარკოტიკების კონტროლის კონვენციებიდან თუ სხვა შეთანხმებებიდან გამომდინარე რომელიმე სხვა საერთაშორისო ვალდებულებას, უნდა გაუქმდეს. ასეთი ანალიზი უნდა ჩატარდეს თითოეული წესის გადასასინჯად და ეს უნდა მოიცავდეს როგორც კანონმდებლობას, ისე ოფიციალურ პოლიტიკას. თუ წესი ბარიერს უქმნის უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას, მაგრამ არ უწყობს ხელს ბოროტად გამოყენების, გავრცელების და დამოკიდებულების სინდრომის პრევენციას, მაშინ ასეთი წესი არაფრით არ ეხმარება საზოგადოებრივ ჯანდაცვას და კეთილდღეობას და ამიტომ, ის უნდა გაუქმდეს ან შეიცვალოს. ისეთ შემთხვევაში, როდესაც წესი ხელს უწყობს პრევენციას და ამავე დროს ქმნის ბარიერს სამედიცინო გამოყენებისათვის, უნდა მოიძებნოს ალტერნატიული გზები იმავე დონის პრევენციის უზრუნველსაყოფად რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის ბარიერის შექმნის გარეშე. ამ გამოცემაში მოცემულია საკონტროლო ჩამონათვალი, რომელიც შეიძლება გამოვიყენოთ იმის დასადგენად, თუ რომელი წესია ზედმეტად მკაცრი და და აქედან გამომდინარე, საჭიროებს კორექტირებას.

არსებულ ლიტერატურაში განხილულია მრავალი ზედმეტად მკაცრი კანონი თუ პოლიტიკა (84–89). ამ კანონებმა შეიძლება ზემოქმედება მოახდინოს ჯანდაცვის

48

მუშაკებზე და იმაზე, თუ როგორ გამოიყენება კონტროლირებადი წამლები, მაგრამ ამავე დროს, შეიძლება უარყოფით ზემოქმედება მოახდინოს პაციენტებზე.

• კონვენციებში არ არის განსაზღვრული სამედიცინო დანიშნულების ხანგრძლიობა და თუ რა რაოდენობის წამლები უნდა დანიშნოს ჯანდაცვის მუშაკმა. თუ დანიშნულებაში აღნიშნულია მხოლოდ ის წამლები, რომლებიც საჭიროა დროის მცირე პერიოდისათვის, ან თუ დანიშნულების მოქმედების დრო შეზღუდულია, პაციენტს მოუწევს ექიმთან და აფთიაქში ხშირად მისვლა.

• ზოგიერთი ქვეყანა მოითხოვს რეგისტრაციის სისტემას ან ნებართვას

პაციენტებისათვის, რომ მათთვის შესაძლებელი იყოს კონტროლირებადი წამლების გამოწერა. ნარკოტიკების კონტროლის კონვენცია არ მოითხოვს ასეთი სისტემის არსებობას. სისტემამ შეიძლება შეუქმნას ბარიერი მკურნალობის ხელმისაწვდომობას და დააბრკოლოს მკურნალობის დაწყება თუ მისი მიმდინარეობა.

• იმ პაციენტების რეგისტრაციამ (კერძოდ, ცენტრალური რეგისტრაციის

სიტემა), რომლებიც მკურნალობენ ოპიოიდებით ოპიოიდური დამოკიდებულებისათვის, შეიძლება უზრუნველყოს უფრო ზუსტი მონაცემები მკურნალობის შესახებ და თავიდან იქნას აცილებული პაციენტების მიერ მეტადონისა და ბუპრენორფინის მიღება ერთზე მეტი წყაროდან. რეგისტრაციამ შეიძლება დაარღვიოს პაციენტის კონფიდენციალობა. ამან შეიძლება გადააფიქრებინოს ზოგიერთ პაციენტს მკურნალობის დაწყება. ეს გარემოება შეიძლება კიდევ უფრო დამძიმდეს, თუ, პაციენტის რეგისტრაცია ხელს უშლის მართვის მოწმობის აღებას, სამთავრობო უწყებებში მუშაობას, ბინის დაქირავებას, ან თუნდაც, ბავშვის მეურვეობას. სარეგისტრაციო ცენტრების მხრიდან შეიძლება ეს იყოს უხეში ჩარევა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პოლიტიკაში, რომლის მიზანია ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მკურნალობა და აივ ინფექციის პრევენცია. ოპიოიდებზე დამოკიდებულების უსაფრთხო და ეფექტური მკურნალობა შეიძლება განხორციელდეს რეგისტრაციის გარეშე, ვინაიდან რეგისტრაცია შეიძლება ზიანის მომტანი აღმოჩნდეს, თუ არ იქნება დაცული კონფიდენციალობა. ამიტომ, რეგისტრაცია დასაშვებია იმ შემთხვევაში, თუ სამთავრობო სააგენტოებს ექნებათ კონფიდენციალობის დაცვის ეფექტური სისტემები.

• დუბლირებული რეცეპტები და სპეციალური რეცეპტის ფორმები

დამატებით ადმინისტრაციულ სირთულეს ქმნის როგორც ჯანდაცვის მუშაკების, ისე წამლის კონტროლის ხელმძღვანელი ორგანოებისათვის. პრობლემა კომპლექსურია, თუ არ არსებობს ფორმები, ან თუ ჯანდაცვის მუშაკებს უწევთ ფულის გადახდა მის შესაძენად. კონვენციების მიხედვით ნებადართულია დუბლირებული რეცეპტები და სპეციალური რეცეპტის ფორმები, თუკი ქვეყნები ამას მიიჩნევენ საჭიროდ ან მიზანშეწონილად.

• ბევრ ქვეყანაში ნებადართულია, რომ საცალო ვაჭრობისა და

საავადმყოფოებს აფთიაქებმა და დისპანსერებმა შეისყიდონ, იქონიონ მარაგები და გასცენ კონტროლირებადი წამლები მათი ზოგადი

49

ლიცენზიის ძალით; მაგრამ ზოგიერთ ქვეყანაში აუცილებელია სპეციალური ლიცენზიის აღება. ზოგ შემთხვევაში, ასეთი ლიცენზიის ასაღებად საჭირო სააპლიკაციო პროცედურები აიძულებს ჯანდაცვის დაწესებულებებს, რომ უარი თქვან მის აღებაზე; მაგალითად, გართულებული ბიუროკრატიული პროცედურების გამო, როგორიცაა არასაჭირო დოკუმენტაციის მოთხოვნა, იმ პერსონალის გადამეტებული სიმკაცრით შემოწმება, რომელთაც უნდა ჰქონდეთ შეხება კონტროლირებად მედიკამენტებთან, ან მარაგების შენახვისათვის განკუთვნილი სპეციალური მოწყობილობების გადამეტებული მოთხოვნები.

• ზოგიერთ ქვეყანაში მოქმედებს მკაცრი წესები კონტროლირებადი

წამლების გამოწერაში ან გაცემაში დაშვებული შეცდომების ან პრობლემებისათვის, რაც ჯანდაცვის მუშაკებს უბიძგებს იმისაკენ, რომ უარი თქვან ასეთი მედიკამენტების კანონიერად გამოწერასა და გაცემაზე. როგორც ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ განაცხადა, „ჯანდაცვის მუშაკებს ... უნდა შეეძლოთ ... რომ [უზრუნველყონ ოპიატები] ზედმეტი შიშის გარეშე, რომელიც გამოწვეულია გაუთვალისწინებელი დარღვევებისათვის დაწესებული სანქციებით [როგორიცაა] ... პასუხისმგებლობის აღძვრა იმ კანონის ტექნიკური დარღვევის გამო ... [რომელიც] კრძალავს ოპიატების გამოწერას თუ გაცემას“ (55). გაუთვალისწინებელი შეცდომები, რომლებიც არ იწვევს კონტროლირებადი მედიკამენტების არამიზნობრივ გამოყენებას ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის სერიოზულ გართულებას, არ უნდა ექვემდებარებოდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას.

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 39: „მიუხედავად ყველაფრისა, რაც მოცემულია ამ კონვენციაში, მონაწილე მხარეს არ უნდა აეკრძალოს კონტროლის უფრო შეზღუდული ან მკაცრი ზომების მიღება, ვიდრე ამ კონვენციაშია მოცემული და კერძოდ კი, მონაწილეს მხარეს არ უნდა აეკრძალოს, რომ “ III ცხრილში ჩამოთვლილი პრეპარატები, ან II ცხრილში მოცემული წამლები დაუქვემდებაროს კონტროლის ყველა იმ ზომას, რომლებიც გამოიყენება I ცხრილში ჩამოთვლილ წამლებთან, თუ მისი შეხედულებით ეს აუცილებელი და მიზანშეწონილია საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ან კეთილდღეობის ინტერესებისათვის“. სტატია 30, პარაგრაფი 2 (ბ II): „მხარეებმა აგრეთვე ... [თუ] ისინი მიიჩნევენ, რომ ასეთი ზომები [სამედიცინო რეცეპტის მოთხოვნა მარაგის უზრუნველსაყოფად, ან წამლების გაცემა ინდივიდებზე] აუცილებელია ან მიზანშეწონილი, უნდა მოითხოვონ, რომ I ცხრილში ჩამოთვლილი წამლებისათვის რეცეპტი დაწერილი იყოს სპეციალურ ფორმაზე, რომელიც გამოიცემა წიგნაკების სახით კომპეტენტური სამთავრობო ორგანოების მიერ ან უფლებამოსილი პროფესიული ასოციაციების მიერ“.

კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 23: „მხარემ შეიძლება შემოიღოს კონტროლის უფრო შეზღუდული ან მკაცრი ზომები, ვიდრე ამ კონვენციაშია მოცემული, თუ მისი შეხედულებით ასეთი ზომები აუცილებელია ან მიზანშეწონილი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ან კეთილდღეობისათვის“.

50

იხილეთ აგრეთვე ვალდებულებები და პრინციპები, რომელთაც საფუძვლად უდევს ზევით განხილული ჯანმრთელობის უფლება.

მითითება 10: წამლების კონტროლის ეროვნულ კანონმდებლობაში ტერმინოლოგია და პოლიტიკა უნდა იყოს ნათელი და გასაგები, რათა არ მოხდეს სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის კონტროლირებადი მედიკამენტების აღრევა ასეთი მედიკამენტების არამართებულ გამოყენებასთან.

წამლების კონტროლის კანონმდებლობა და პოლიტიკა ზოგჯერ ხელს უწყობდა კონტროლირებადი წამლების სტიგმატიზაციას არასწორი ტერმინოლოგიის გამოყენებით. ტერმინოლოგიასთან დაკავშირებულმა აღრევამ და განსხვავებებმა შეიძლება აიძულოს ექიმები, რომ უარი თქვან კონტროლირებადი მედიკამენტის გამოწერაზე, როდესაც კანონიერია ასეთი წამლის გამოწერა; ამან შეიძლება გამოიწვიოს დაბნეულობა ხელმძღვანელ ორგანოებშიც, რომლებიც ცდილობენ, ერთმანეთისაგან განასხვავონ კანონიერი და არაკანონიერი გამოყენება. ამიტომ ქვეყნებმა უნდა გადადგან ნაბიჯები პოლიტიკის გადასინჯვის მიმართულებით, იმ მიზნით, რომ უზრუნველყონ სამედიცინო ტერმინების თანმიმდევრული გამოყენება და ამოიღონ სტიგმატიზაციის გამომწვევი ტერმინები კანონმდებლობიდან. ეს მითითებები იძლევა რეკომენდაციას ისეთი ტერმინების გამოყენების შესახებ, რომლებიც არ იწვევს სტიგმატიზაციას. აღრევა შეიძლება მოხდეს ერთის მხრივ, „ბოროტად გამოყენებასა“ (ან „არამართებულ გამოყენებას“) და მეორეს მხრივ, ხანგრძლივ გამოყენებას შორის. 1961 და 1971 წლების კონვენციები არ განსაზღვრავს ტერმინებს „არამართებული გამოყენება“ და „ბოროტად გამოყენება“. მაგრამ „ბოროტად გამოყენება“ განსაზღვრულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წამლებზე დამოკიდებულების ექსპერტთა კომიტეტის მიერ, როგორც „წამლის მუდმივი და სპორადიული მიღება, რაც არ შეესაბამება და შეუთავსებელია მიღებულ სამედიცინო პრაქტიკასთან“ (1). ეს განსაზღვრება გამორიცხავს კონტროლირებადი მედიკამენტების ხანგრძლივ გამოყენებას რაციონალურ სამედიცინო გამოყენებასთან შეთავსებით. კიდევ ერთი აღრევა დაკავშირებულია „დამოკიდებულების“ და „დამოკიდებულების სინდრომის“ განსაზღვრასთან. მითითება მოცემულია აგრეთვე ტერმინოლოგიაში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის განსაზღვრება ტერმინისათვის „დამოკიდებულების სინდრომი“ მოითხოვს ექვსი სიმპტომიდან, სულ მცირე, სამი სიმპტომის არსებობას, მათ შორის წამლის მიღების ძლიერ da დაუძლეველ სურვილს ან შეგრძნებას და აგრეთვე ინტერესებისა და ყოველდღიური საქმიანობისადმი ზურგშექცევას ფსიქოაქტიური ნივთიერებებისადმი ძლიერი მიდრეკილების გამო. ცხადია, რომ პაციენტი, რომელსაც ტკივილის შესამსუბუქებლად ესაჭიროება ოპიოიდის მზარდი დოზები ფარმაკოლოგიური ტოლერანტობის გამო, რაც გამოწვეულია ხანგრძლივი მკურნალობთ, არ შედის ამ კატეგორიაში. ამ კატეგორიას არ განეკუთვნება არც ის პაციენტი, რომელსაც განუვითარდა წამლის მოხსნის სინდრომი. გარდა ამისა, რეკომენდებულია, კანონმდებლობაში, კონტროლირებადი წამლებისათვის, სტიგმატიზაციის გამომწვევი ისეთი ტერმინების გამოყენების

51

თავიდან აცილება, როგორიცაა „საშიში წამლები“ „მიდრეკილება“ და სხვა. ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ ტერმინები „ნარკოტიკული პრეპარატები“ და „ფსიქოტროპული პრეპარატები“ რომლებიც აღნიშნავს ორივე კონვენციით კონტროლირებად ნივთიერებებს; აგრეთვე მედიკამენტთა კლასები, როგორიცაა ოპიოიდური ანალგეტიკები, ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდური ანალგეტიკები და სხვა. პაციენტები უნდა იქნენ მოხსენიებულნი პატივისცემით; ამიტომ, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით, დაუშვებელია ტერმინის „ნარკომანი“ გამოყენება ისეთ პაციენტთან, რომელსაც აქვს დამოკიდებულების სინდრომი, რადგან ეს ტერმინი მიჩნეულია, როგორც სტიგმატიზაციის გამომწვევი.

ჯანდაცვის მუშაკები

მითითება 11: სათანადო განათლების და კვალიფიკაციის მქონე ექიმებსა და საჭიროების შემთხვევაში, ექთნებს და ჯანდაცვის სფეროს სხვა მუშაკებს ყველა დონეზე უნდა ჰქონდეთ უფლება, რომ გამოწერონ და დანიშნონ კონტროლირებადი მედიკამენტები მათი ზოგადი პროფესიული ლიცენზიის, თანამედროვე სამედიცინო ცოდნის და სათანადო პრაქტიკის საფუძველზე, რაიმე სხვა ლიცენზიის მოთხოვნის გარეშე.

ჯანდაცვის ყველა მუშაკი უნდა იქნეს მომზადებული შესაბამისად იმ პროფესიული საქმიანობისათვის, რომელსაც ისინი ასრულებენ და ეს მოთხოვნა თანაბრად ეხება აგრეთვე კონტროლირებადი წამლების გამოწერას. კონტროლირებადი წამლების, მათ შორის ძლიერი ოპიოიდების გამოწერის კომპეტენცია არ უნდა შემოიფარგლებოდეს სამედიცინო სპეციალობების მხოლოდ მცირე რაოდენობით, მაგალითად, მხოლოდ ონკოლოგებით. კონტროლირებადი წამლები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს სამედიცინო მომსახურების ყველა სათანადო დონეზე. ექიმებისათვის წაყენებულმა მოთხოვნამ, რომ აიღონ ლიცენზია კონტროლირებადი წამლების გამოწერისათვის, შეიძლება მიგვიყვანოს უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის შეზღუდვამდე (იხილეთ აგრეთვე მითითება 6). ყველა ქვეყანაში, ყველა ექიმი უნდა იყოს სათანადოდ მომზადებული იმისათვის, რომ უმკურნალოს ტკივილს და ჰქონდეს ოპიოიდური ანალგეტიკების გამოწერის უფლება აუცილებლობის შემთხვევაში. ჯანმრთელობის სხვა მდგომარეობის მკურნალობა დამოკიდებულია იმაზე, შედის თუ არა ეს მდგომარეობა მათი სპეციალიზაციის სფეროში. ზოგიერთ ქვეყანაში, ჯანდაცვის სხვა მუშაკები, როგორიცაა ექთნები, შეიძლება დასპეციალებულნი იყვნენ სპეციფიკურ სფეროებში და ამიტომ უფლება აქვთ, გამოწერონ კონტროლირებადი წამლები მათი სპეციალიზაციის სფეროშიც. ექთნის მიერ წამლის გამოწერა შეიძლება მიზანშეწონილი იყოს, მაგალითად, ტკივილის შესამცირებლად, ექიმების ნაკლებობის შემთხვევაში ან მომსახურების ხარისხის გასაუმჯობესებლად. წამლების კონტროლის კანონმდებლობისა და პოლიტიკის დაბალანსებისას, გონივრულია სამედიცინო გადაწყვეტილებების მინდობა მათთვის, ვისაც აქვს

52

სამედიცინო საკითხების სათანადო ცოდნა. ამიტომ, გამოსაწერი წამლის ოდენობა, შესაბამისი ფორმულირების და მკურნალობის ხანგრძლიობის შესახებ გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იქნას ექიმი პრაქტიკოსის მიერ, ინდივიდუალური პაციენტის საჭიროებებსა და სათანადო სამეცნიერო, სამედიცინო პრინციპებზე დაყრდნობით (მაგალითად, ეროვნული ან ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები). მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება დაირღვეს ეს წესი, არის ძლიერი ოპიოიდების მაქსიმალური დღიური დოზის კანონით შეზღუდვა. კიდევ ერთ მაგალითს წარმოადგენს ძლიერი ოპიოიდების გამოყენების შეზღუდვა მხოლოდ გარკვეული მდგომარეობებისათვის, როგორიცაა კიბოთი გამოწვეული ტკივილი, ან ტერმინალური კიბოთი გამოწვეული ტკივილი; ხოლო საშუალო და მწვავე ტკივილის საერთოდ უგულებელყოფა.

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 30, პარაგრაფი 2 (b): „[მთავრობებმა უნდა] ... (1) მოითხოვონ სამედიცინო რეცეპტები წამლების მარაგების უზრუნველყოფისა და ინდივიდუალურ პირებზე გაცემისათვის. ეს მოთხოვნები არ უნდა გავრცელდეს ისეთ წამლებზე, რომელთა შეძენა, გამოყენება, გაცემა ან დანიშვნა შეუძლიათ ინდივიდუალურ პირებს კანონიერად, მათი სათანადოდ ნებადართული თერაპიული ფუნქციებიდან გამომდინარე; (2) თუ მხარეები მიიჩნევენ ამ ზომებს აუცილებლად ან მიზანშეწონილად, მთავრობებმა უნდა მოითხოვონ, რომ I ცხრილში ჩამოთვლილი წამლების რეცეპტები დაიწეროს ოფიციალურ ფორმაზე, რომელიც გამოშვებული იქნება ყდიანი წიგნაკის სახით კომპეტენტური სამთავრობო ორგანოების ან ნებადართული პროფესიული ასოციაციების მიერ“ (იხილეთ აგრეთვე მითითება 6).

მითითება 12: სათანადოდ მომზადებული და კვალიფიციური ფარმაცევტები ჯანდაცვის ყველა დონეზე ნებადართულნი უნდა იყვნენ, რომ გასცენ კონტროლირებადი წამლები ზოგადი პროფესიული ლიცენზიის, თანამდროვე სამედიცინო ცოდნის და სათანადო პრაქტიკის საფუძველზე, სხვა დამატებითი ლიცენზიის მოთხოვნის გარეშე.

რამდენადაც კონტროლირებადი წამლები შეიძლება საჭირო იყოს ჯანდაცვის ყველა დონეზე, ყველა ფარმაცევტი მომზადებული უნდა იყოს სათანადოდ ასეთი წამლების გასაცემად. ფარმაცევტებისათვის წაყენებულმა მოთხოვნამ, რომ შეიძინონ კონტროლირებადი მედიკამენტების გამოწერისათვის საჭირო ლიცენზიები, შეიძლება გამოიწვიოს უზრუნველყოფის და ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა (იხილეთ აგრეთვე მითითება 6). ზოგიერთ ქვეყანაში დაშვებულია ტექნიკური შეცდომების გასწორება ფარმაცევტების მიერ. იმისათვის, რომ დროულად იქნას დაწყებული დანიშნული თერაპია, კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს ფარმაცევტის შესაძლებლობას, რომ გაასწოროს რეცეპტში დაშვებული ტექნიკური შეცდომები და და გასცეს მცირე რაოდენობის კონტროლირებადი მედიკამენტები გადაუდებელი შემთხვევების დროს. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს 1989 წლის სპეციალური ანგარიშის 43-ე პარაგრაფის მიხედვით: „თუმცა სანქციების გამოყენება აუცილებელია ისეთ პირებთან, ვინც გვერდს უვლის კანონს, ისინი არ უნდა

53

ქმნიდეს დაბრკოლებებს არსებული წესების მიხედვით ოპიატების გამოწერასა და გაცემაში. ჯანდაცვის მუშაკთა უმრავლესობა ახორციელებს საქმიანობას კანონის შესაბამისად და მათ უნდა ეძლეოდეთ ამისი საშუალება ზედმეტი შიშის გარეშე, რომ უნებურმა დარღვევებმა შეიძლება გამოიწვიოს სანქციები. მიუხედავად ამისა, მაინც შეიძლება შეიქმნას ისეთი სიტუაციები, რომ ჯანდაცვის მუშაკი აღმოჩნდეს სასამართლოს წინაშე კანონის ტექნიკური დარღვევის გამო.“

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 9, პარაგრაფი 3 აღნიშნავს, რომ ქვეყნებმა ნება უნდა დართონ უფლებამოსილების მქონე ლიცენზირებულ ფარმაცევტებს და სხვა ლიცენზირებულ საცალო ვაჭრობის დისტრიბუტორებს, რომ მათ თავიანთი შეხედულებისამებრ და გამოწერის გარეშე, უზრუნველყონ III და IV ცხრილებში ჩამოთვლილი ნივთიერებების მცირე მარაგები, გამონაკლის შემთხვევებში ინდივიდების მიერ სამედიცინო გამოყენებისათვის: „მიუხედავად პარაგრაფისა 1, მხარეს შეუძლია, თუ მისი აზრით გარემოებები და მათ შორის საქმის წარმოება ამას მოითხოვს და როგორც მიზანშეწონილად ჩათვლის, გასცეს უფლებამოსილება ლიცენზირებულ ფარმაცევტებზე ან სხვა ლიცენზირებულ საცალო ვაჭრობის დისტრიბუტორებზე, რომლებიც დანიშნულნი არიან საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ხელმძღვანელი ორგანოების მიერ ამ მონაწილე მხარის ქვეყანაში ან მის ნაწილში, მათი შეხედულებისამებრ და სამედიცინო რეცეპტის გარეშე, უზრუნველყონ III და IV ცხრილებში ჩამოთვლილი ნივთიერებების მცირე მარაგების (რომლის რაოდენობაც უნდა განისაზღვროს მხარეთა მიერ) უზრუნველყოფა, გამონაკლის შემთხვევებში, ინდივიდუალური პირების მიერ სამედიცინო მიზნებით გამოყენებისათვის“. წამლების კონტროლის კონვენციები არ შეიცავს მითითებებს ფარმაცევტების მიერ რეცეპტებში შეცდომების გასწორების შესახებ.

მითითება 13: მთავრობებმა ხელი უნდა შეუწყონ იმას, რომ სამედიცინო, ფარმაცევტულ და საექთნო სასწავლებლებში ისწავლებოდეს ტკივილის მკურნალობის მეთოდები, ნივთიერების გამოყენების დარღვევები კონტროლირებადი წამლების სამედიცინო გამოყენების კონტექსტში და ჯანმრთელობის მდგომარეობის სხვა შემთხვევები, რომლებიც მოითხოვს კონტროლირებადი მედიკამენტებით მკურნალობას.

ყველა ქვეყანაში, მათ შორის ისეთ ქვეყნებში, სადაც კონტროლირებადი წამლების გამოყენება ჯერ არ არის ჩვეულებრივი პრაქტიკა, მნიშვნელოვანია, რომ ყველა სამედიცინო სასწავლებელში ისწავლებოდეს მათი გამოყენება. თუმცა, კონტროლირებადი წამლების და მათ შორის ძლიერი ოპიოიდების უსაფრთხო გამოყენებისათვის მეტად მნიშვნელოვანია ელემენტალური ცოდნა და მათი გამოყენების პრაქტიკული შესწავლა გამოცდილი კოლეგის მეთვალყურეობის ქვეშ. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭომ 2006 წლის მოხსენებაში მოუწოდა ყველა მთავრობას, უზრუნველყონ „რომ ნარკოტიკული პრეპარატების და ფსიქოტროპული ნივთიერებების რაციონალური გამოყენება სამედიცინო მიზნებისათვის და ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებული რისკები შეტანილი იყოს საუნივერსიტეტო სასწავლო პროგრამებში“ (17).

54

თანამედროვე საუკეთესო პრაქტიკა უნდა ეყრდნობოდეს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებებს და სხვა საერთაშორისო და ეროვნულ ფაქტებზე დამყარებულ სახელმძღვანელო პრინციპებს სხვადასხვა დაავადებებისათვის, რომლებიც საჭიროებს კონტროლირებადი წამლებით მკურნალობას. დანართში 2 ჩამოთვლილია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები კონტროლირებადი მედიკამენტებით მკურნალობასთან დაკავშირებით. შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ორივე კონვენციის მიხედვით, ქვეყნებს აკისრიათ ვალდებულება რომ „ხელი შეუწყონ პერსონალის სწავლებას ... ნარკოტიკების ბოროტად გამომყენებელთა ... მკურნალობის საკითხებზე რამდენადაც ეს შესაძლებელია“. k (ერთიანი კონვენცია, მუხლი 38, პარაგრაფი 2; კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 20, პარაგრაფი 2 შეიცავს თითქმის იდენტურ ფორმულირებას). ზოგადი კომენტარი 14, (პარაგრაფი 12 (ა): „ჯანმრთელობის უფლება ... შეიცავს შემდეგ ... ელემენტებს ... ] ფუნქციონირებადი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის და სამედიცინო მომსახურების ობიექტები, საქონელი და სერვისები, აგრეთვე პროგრამები, ხელმისაწვდომი უნდა იყოს საკმარისი რაოდენობით მონაწილე სახელმწიფოში. აღჭურვილობის, საქონლის და სერვისების ზუსტი მახასიათებლები შეიძლება განსხვავდებოდეს სხვადასხვა ქვეყნებში, რაც დამოკიდებულია მთელ რიგ ფაქტორებზე, მათ შორის მონაწილე სახელმწიფოს განვითარების დონეზე, თუმცა, ისინი მოიცავს ჯანდაცვის უმთავრეს განმსაზღვრელ ფაქტორებს, როგორიცაა ... მომზადებული სამედიცინო და პროფესიული პერსონალი, რომელიც უზრუნველყოფილია მაღალი ანაზღაურებით.“ პარაგრაფი 35: „ჯანმრთელობის უფლება, ისევე, როგორც ადამიანის სხვა უფლებები, მონაწილე სახელმწიფოებს აკისრებს სამი ტიპის თუ დონის ვალდებულებას: ესენია პატივისცემის, დაცვისა და შესრულების ვალდებულებები (პარაგრაფი 33)“. „დაცვის ვალდებულებები, სხვა საკითხებთან ერთად, მოიცავს სახელმწიფოთა მოვალეობას ... უზრუნველყონ ის, რომ პრაქტიკოსი ექიმები და სხვა მედპერსონალი აკმაყოფილებდნენ განათლების, კვალიფიკაციის და ეთიკური ნორმების სათანადო ნორმებს.“

მითითება 14: ქვეყნებში, სადაც კონტროლირებადი წამლები პირველად გახდა უზრუნველყოფილი და ხელმისაწვდომი, მთავრობებმა ორგანიზება უნდა გაუწიონ საგანმანათლებლო ინიციატივებს ჯანდაცვის მუშაკებისათვის, იმ მიზნით, რომ უზრუნველყონ ასეთი მედიკამენტების რაციონალური გამოყენება.

კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის პოლიტიკის შემოღებისას, მნიშვნელოვანია სათანადო დონეზე მომზადებული მედპერსონალის არსებობა, ვისაც ექნება ასეთი მედიკამენტების გამოყენებისათვის

k შენიშვნა სიტყვის შესახებ „ბოროტად გამომყენებელი“: ყურადღება მიაქციეთ იმას, რომ დამოკიდებულება არის დარღვევა, რომელიც საჭიროებს მკურნალობას; შემთხვევითი ბოროტად გამოყენება ყოველთვის არ წარმოადგენს დარღვევას; ეს შეიძლება დავასკვნათ დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის (ICD-10) კრიტერიუმებიდან, რომლებიც აღწერილია მე-10 მითითებასა და ტერმინოლოგიაში.

55

საჭირო ცოდნა და კვალიფიკაცია; ამიტომ, უნდა ჩატარდეს ტრეინინგები ქვეყნის მასშტაბით. ეს გარკვეულწილად ეხება ისეთ ვითარებასაც, როდესაც ახალი ნივთიერება ხდება ხელმისაწვდომი ან როდესაც ახალი ჩვენება მტკიცდება.

მიახლოებითი მონაცემები და სტატისტიკა

მითითება 15: მთავრობებმა უნდა შეიმუშაონ პრაქტიკული მეთოდი იმისათვის, რომ სათანადო ინფორმაციის გამოყენებით რეალისტურად შეაფასონ კონტროლირებადი მედიკამენტების სამედიცინო და სამეცნიერო მოთხოვნები.

მითითება 16: მთავრობებმა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს უნდა მიაწოდონ მონაცემები და განსაზღვრული ან დადგენილი მოთხოვნები ლეგიტიმური სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის კონტროლირებადი წამლების საჭირო რაოდენობის შესახებ (ყოველწლიური მიახლოებითი მონაცემები ნარკოტიკული პრეპარატებისათვის და კონკრეტული წინამორბედი ნივთიერებებისათვის და შეფასებები ფსიქოტროპული ნივთიერებებისათვის, სულ მცირე, სამ წელიწადში ერთხელ). მთავრობებმა ნარკოტიკების კონტროლის საეთაშორისო საბჭოს უნდა მიაწოდონ დამატებითი სავარაუდო მონაცემები ან შეცვლილი სავარაუდო მონაცემები, თუ ლეგიტიმური მიზნებისათვის განკუთვნილი კონტროლირებადი ნივთიერებების არსებული რაოდენობა არ აღმოჩნდება საკმარისი მათზე რეგულარული მოთხოვნის თავდაპირველი არასწორი პროგნოზის, გადაუდებელი შემთხვევების, ან განსაკუთრებული მოთხოვნის გამო.

ერთიანი კონვენცია უზრუნველყოფს ნარკოტიკული პრეპარატების მოთხოვნების შეფასების სისტემას, რომელიც საშუალებას აძლევს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს, რომ მთავრობებთან თანამშრომლობის პირობებში, დააბალანსოს ასეთი პრეპარატების მოთხოვნა და მიწოდება. სისტემა საშუალებას აძლევს ქვეყნებს, რომ აწარმოონ ნარკოტიკული პრეპარატები და/ან განახორციელონ მისი იმპორტი, იმის გათვალისწინებით, რომ არ მოხდეს გადაჭარბება მოთხოვნის საერთო რაოდენობაზე, აგრეთვე აფერხებს ნარკოტიკული პრეპარატების წარმოებას და/ან იმპორტს იმაზე უფრო დიდი რაოდენობით, ვიდრე ეს საჭიროა ლეგიტიმური მიზნებისათვის, რათა თავიდან იქნას აცილებული ჭარბი რაოდენობის გადინება არალეგალურ ბაზრებში. მთავრობებმა უნდა დაადგინონ სავარაუდო მონაცემები ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის და ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მიერ შემოთავაზებული რეკომენდაციების და მეთოდების გამოყენებით. ეს მეთოდები რეკომენდაციას იძლევა გარკვეული დამატებითი რაოდენობის უზრუნველყოფის შესახებ, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს იმის ალბათობა, რომ სავარაუდო რაოდენობა არასაკმარისი აღმოჩნდეს წლის ბოლოსათვის. მიუხედავად იმისა, რომ 1971 წლის კონვენციით ასეთი სისტემა არ არის გათვალისწინებული ფსიქოტროპული ნივთიერებებისათვის, დადგინდა შეფასების სისტემა (გამარტივებული სავარაუდო მონაცემები) ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 1981/7 და 1991/44 რეზოლუციებით. 49/3 რეზოლუციის მიღებით, ნარკოტიკული პრეპარატების კომისიამ მოითხოვა მთავრობებისაგან, რომ ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მიაწოდონ აგრეთვე

56

სავარაუდო მონაცემები იმ კონკრეტული წინამორბედი ნივთიერებების ლეგიტიმური მოთხოვნების შესახებ, რომლებიც ხშირად გამოიყენება ამფეტამინის ტიპის სტიმულანტების წარმოებაში. შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 19, პარაგრაფი 1: „მხარეებმა საბჭოს უნდა მიაწოდონ ყოველწლიურად თითოეული მათგანის ტერიტორიისათვის და იმ წესისა და ფორმის შესაბამისად, რომელიც დაწესებულია საბჭოს მიერ, სავარაუდო მონაცემები შემდეგის შესახებ: (ა) წამლების რაოდენობა, რომელიც საჭიროა სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის; (ბ) წამლების რაოდენობა, რომელიც საჭიროა სხვა წამლების, III ცხრილში ჩამოთვლილი პრეპარატების და აგრეთვე იმ ნივთიერებების საწარმოებლად, რომლებიც არ არის შეტანილი ამ კონვენციაში; (გ) წამლების მარაგი, რომელიც საკმარისი უნდა იყოს მოცემული კონკრეტული წლის 31 დეკემბრამდე და რომელთანაც არის დაკავშირებული სავარაუდო მონაცემები“. ერთიანი კონვენცია, მუხლი 19, პარაგრაფი 4: „მხარეებმა უნდა აცნობონ საბჭოს იმ მეთოდის შესახებ, რომელიც გამოიყენება სავარაუდო მონაცემებში ნაჩვენები რაოდენობის განსაზღვრისათვის და ამ მეთოდში შეტანილი ნებისმიერი ცვლილების შესახებ“. ერთიანი კონცეფცია, მუხლი 12, პარაგრაფი 3: „თუ რომელიმე სახელმწიფო არ მიაწვდის სავარაუდო მონაცემებს მისი რომელიმე ტერიტორიის შესახებ განსაზღვრულ ვადაში, საბჭომ უნდა დაადგინოს სავარაუდო მონაცემები შეძლებისდაგვარად. საბჭომ, სავარაუდო მონაცემების დადგენისას, უნდა ითანამშრომლოს, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, მოცემული ქვეყნის მთავრობასთან. “ ერთიანი კონვენცია, მუხლი 12, პარაგრაფი 5. „საბჭომ, წამლების გამოყენებისა და დისტრიბუციის სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის სათანადო რაოდენობამდე შეზღუდვის გათვალისწინებით და ასეთი მიზნებისათვის, წამლების უზრუნველყოფის მხედველობაში მიღებით, უნდა დაამტკიცოს სავარაუდო მაჩვენებლები, მათ შორის დამატებითი სავარაუდო მაჩვენებლები, რაც შეიძლება ოპერატიულად, ან, მოცემული კონკრეტული მთავრობის თანხმობით შეასწოროს ეს სავარაუდო მონაცემები“. ერთიანი კონვენცია, მუხლი 21, პარაგრაფი 4 (ბ): „მხარეებმა მოცემული კონკრეტული წლის განმავლობაში არ უნდა გასცენ ნებართვა კონკრეტული წამლის დამატებითი ექსპორტის შესახებ ამ ქვეყანაში თუ მის ტერიტორიაზე, გარდა: (1) ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც ამ ქვეყანას ან ტერიტორიას მიეწოდება დამატებითი სავარაუდო რაოდენობა იმ ორი ფაქტორის გათვალისწინებით, თუ რა რაოდენობის დამატებითი იმპორტი განხორციელდა წარსულში და რა დამატებითი რაოდენობაა საჭირო, ან (2) გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც ექსპორტიორი ქვეყნის მოსაზრებით ეს ექსპორტი აუცილებელია დაავადებულთა სამკურნალოდ“.

მითითება 17: მთავრობებმა უნდა წარუდგინონ სტატისტიკური ანგარიშები ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო

57

კონვენციების შესაბამისი დებულებებისა და ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს სათანადო რეზოლუციების შესაბამისად.

სავარაუდო მონაცემებისა და შეფასებების წინასწარ წარდგენასთან ერთად, ქვეყნებმა აგრეთვე უნდა გაუგზავნონ ანგარიში ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს კონტროლირებად ნივთიერებებთან დაკავშირებული ფაქტიური საქმიანობის შესახებ, როგორიცაა მათი წარმოება, დამზადება, იმპორტი და ექსპორტი, გამოყენება, მოხმარება და მარაგები. ნარკოტიკული პრეპარატებისათვის ანგარიშის მომზადების მოთხოვნები უფრო დეტალურად არის მოცემული, ვიდრე ფსიქოტროპული ნივთიერებებისათვის. სტატისტიკა მნიშვნელოვანია ეროვნული კომპეტენტური ორგანოებისათვის, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოსა და სხვათათვის, რომ შეაფასონ ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების მოხმარების დონეები, წინა პერიოდის სავარაუდო მონაცემებისა და პროგნოზის ხარისხი და ამ მონაცემების დადგენის მეთოდები, აგრეთვე შეაფასონ და გააუმჯობესონ კონტროლირებადი წამლების ხელმისაწვდომობის და უზრუნველყოფის ხარისხი, შესაბამისი მარაგები და მათი გამოყენების სერვისები.

კონვენციები და რეზოლუციები მოითხოვს, რომ ეროვნულმა კომპეტენტურმა ორგანოებმა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს წარუდგინონ ანგარიშები, მათ შორის ნარკოტიკული პრეპარატების იმპორტისა და ექსპორტი კვარტალური სტატისტიკა; 1971 წლის კონვენციის II ცხრილში მოცემული ფსიქოტროპული ნივთიერებების იმპორტისა და ექსპორტის კვარტალური სტატისტიკა; წლიური სტატისტიკა ნარკოტიკული პრეპარატების შესახებ; აგრეთვე წლიური სტატისტიკა ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ. კვარტალური ანგარიშების წარდგენა უნდა მოხდეს წელიწადში ოთხჯერ საანგარიშო კვარტლის მომდევნო თვის ბოლოს, ხოლო წლიური ანგარიშები წარდგენილ უნდა იქნას საანგარიშო წლის მომდევნო 30 ივნისს. შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები ერთიანი კონვენცია, მუხლი 20, პარაგრაფი 1: „მხარეებმა საბჭოს უნდა მიაწოდონ მათი თითოეული ტერიტორიისათვის, საბჭოს მიერ დადგენილი წესებისა და ფორმის დაცვით, სტატისტიკური მონაცემები საბჭოს მიერ გაგზავნილ ფორმებზე, შემდეგი საკითხების გათვალისწინებით:

ა) ნარკოტიკული წამლების წარმოება ან დამზადება; ბ) ნარკოტიკების გამოყენება სხვა წამლების, აგრეთვე III ცხრილში

ჩამოთვლილი პრეპარატებისა და ისეთი ნივთიერებების დასამზადებლად, რომლებიც არ არის გათვალისწინებული ამ კონვენციით, აგრეთვე ყაყაჩოს ღეროს გამოყენება წამლების დასამზადებლად;

გ) ნარკოტიკული წამლების მოხმარება; დ) ნარკოტიკული წამლებისა და ყაყაჩოს ღეროების იმპორტი და

ექსპორტი; ე) ნარკოტიკული წამლების ამოღება და მისი განკარგვა; ვ) მარაგის ოდენობა მოცემული წლის 31 დეკემბრისათვის იმ

წამლებისათვის, რომელთაც ეხება მოცემული სტატისტიკა; ზ) ოპიუმის ყაყაჩოს კულტივირებისათვის განსაზღვრული ფართობი.“

58

კონვენცია ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ, მუხლი 16, პარაგრაფი 4: „მხარეებმა საბჭოს უნდა მიაწოდონ წლიური სტატისტიკური ანგარიშები საბჭოს მიერ მომზადებული ფორმების მიხედვით:

ა) I და II ცხრილებში ჩამოთვლილ თითოეულ ნივთიერებასთან დაკავშირებით, დამზადების რაოდენობაზე, თითოეულ ქვეყანასთან თუ რეგიონთან განხორციელებული ექსპორტისა და იმპორტის შესახებ და აგრეთვე დამამზადებელთა მარაგების შესახებ;

ბ) III და IV ცხრილებში ჩამოთვლილი თითოეულ ნივთიერებასთან დაკავშირებით, დამზადების რაოდენობაზე, აგრეთვე იმპორტისა და ექსპორტის საერთო რაოდენობებზე;

გ) II და III ცხრილებში ჩამოთვლილ თითოეულ ნივთიერებასთან დაკავშირებით, თავისუფალი პრეპარატების დასამზადებლად გამოყენებული რაოდენობა;

დ) I ცხრილში ჩამოთვლილი ნივთიერებების გარდა, სხვა ნივთიერებებთან დაკავშირებით, ინდუსტრიული მიზნებით გამოყენებული რაოდენობის შესახებ, პარაგრაფი 4, ქვეპარაგრაფ ბ)-ს შესაბამისად.

დამზადების რაოდენობა, რომელიც მითითებულია ამ პარაგრაფის ა) და ბ) ქვეპარაგრაფებში, არ შეიცავს დამზადებული პრეპარატების რაოდენობებს.“

შესყიდვები

მითითება 18: მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ იმ კომპანიებთან და სააგენტოებთან თანამშრომლობით, ვინც არეგულირებს განაწილებას, კონტროლირებადი წამლების შესყიდვა, დამზადება და განაწილება ხდებოდეს დროულად მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე; რომ არ შეიქმნას დეფიციტი და რომ ასეთი წამლები ყოველთვის ხელმისაწვდომი იყოს, როდესაც ისინი საჭიროა; ამავე დროს, განხორციელდეს სათანადო კონტროლი არამიზნობრივი გამოყენების, ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების სინდრომის პრევენციისათვის.

როგორც კომპონენტი მთავრობის იმ ვალდებულებისა, რომ მიღწეულ იქნას კონტროლირებადი მედიკამენტების ადექვატური უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა, აუცილებელია, რომ ასეთი ნივთიერებების შესყიდვა, წარმოება და განაწილება იყოს კარგად ორგანიზებული. ეს დებულება ემყარება იმ ვარაუდს, რომ არსებობს კონტროლირებადი წამლების რეცეპტურის ჩამონათვალი, რომელთაც მინიჭებული აქვს მარკეტინგის უფლება ქვეყნის შიგნით. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ შედგენილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სია და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ შედგენილი, ბავშვებისათვის განკუთვნილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სია შეიძლება გამოყენებულ იქნას, როგორც ნიმუში იმ წამლების მინიმალური ჩამონათვალის განსაზღვრისათვის, რომელთათვისაც საჭიროა კონტროლირებადი ნივთიერებები და დოზების ფორმები (დანართი 1) (84, 90). კონტროლირებადი მედიკამენტების სათანადო უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა წარმოადგენს ქვეყნის ვალდებულების შემადგენელ ნაწილს, რომელიც განსაზღვრულია საერთაშორისო შეთანხმებებით და ექვემდებარება ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მონიტორინგს.

59

ნებისმიერი სხვა წამლის მგავსად, უნდა არსებობდეს კონტროლირებადი წამლის მარაგიც, რომ უწყვეტად ხდებოდეს მისი გაცემა, რამდენადაც შეფერხება მომარაგებაში შეაფერხებს აგრეთვე პაციენტთა მკურნალობას. ასეთმა შეფერხებამ შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული შედეგები პაციენტებისათვის. ოპიოიდური ანალგეტიკებით მკურნალობის უეცარმა შეწყვეტამ შეიძლება გამოიწვიოს ტკივილის დაბრუნება (თუ საფუძველში არსებული მიზეზი კვლავ არსებობს) და მოხსნის სინდრომი, აგრეთვე სხვა სიმპტომები, მათ შორის ჰიპერტენზია, გულის რევის შეგრძნება და პირღებინება, მუცლის კრუნჩხვითი ტკივილი, დიარეა და კუნთების ტკივილი. ხანგძლივი მოქმედების ოპიოიდ აგონისტებით დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობის შეწყვეტამ აგრეთვე შეიძლება გამოიწვიოს წამლის მოხსნის სინდრომი. დამოკიდებულების სინდრომის მქონე პაციენტებისათვის კარგად არის ცნობილი ეს სინდრომი და მათ იციან, რომ მისი მკურნალობა შეუძლებელია (არაკანონიერი) ოპიოიდებით. ასეთ შემთხვევაში, ისინი შეიძლება ამოვარდნენ მკურნალობის პროგრამიდან და კვლავ დაუბრუნდნენ ძველ მდგომარეობას. ისეთი პერიოდები, რომლის დროსაც წამალი არ არის ხელმისაწვდომი, კომპრომისის წინაშე აყენებს დამოკიდებულების მკურნალობის ხანგრძლივი პროგრამებისა და აივ პრევენციის შედეგებს. წამლის მოხსნის სინდრომის შემთხვევების გათვალისწინებით, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს არ არის იმის მანიშნებელი, რომ პაციენტებს აქვთ დამოკიდებულება ან დამოკიდებულების სინდრომი, როგორც ეს ახსნილია მე-10 მითითებაში. ჩვეულებრივ, მოხსნის სინდრომის თავიდან აცილება შესაძლებელია დოზის თანდათანობითი შემცირებით. სხვა კონტროლირებადი მედიკამენტების შემთხვევაში, მკურნალობის შეფერხება იწვევს სერიოზულ პრობლემებს პაციენტებისთვის, როგორიცაა ეპილეფსიური კრუნჩხვების განმეორება, ფსიქიატრიული კრიზისი, ან დედის სიკვდილი (ერგომეტრინისა და ეფედრინის არარსებობის შემთხვევაში). თუ კონტროლირებადი მედიკამენტები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ჯანდაცვის სათანადო დონეზე (იხილეთ განმარტება მე-7 მითითებაში), არის მოთხოვნა, რომ ასეთი მედიკამენტები ფართოდ იყოს ხელმისაწვდომი აფთიაქებსა და ჯანდაცვის აუცილებელ სერვისებში. თითქმის ყველა კონტოლირებადი წამალი გამოიყენება აგრეთვე პირველადი სამედიცინო დახმარების დონეზე და მათი უზრუნველყოფა არ უნდა შემოიფარგლებოდეს მხოლოდ საავადმყოფოების აფთიაქებით. პაციენტებს და მათ ოჯახებს არ უნდა უხდებოდეთ მგზავრობისათვის საჭირო დიდი დროის დახარჯვა ან დიდი თანხის გადახდა იმ აფთიაქამდე მისაღწევად, სადაც გასცემენ კონტროლირებად წამლებს. უმჯობესია, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტების განაწილება კომბინირებული იყოს სხვა, არაკონტროლირებადი მედიკამენტების განაწილებასთან, მედიკამენტების საიმედო სადისტრიბუციო სისტემის საშუალებით. კონვენციები არ მოითხოვს კონტროლირებად წამლებზე სახელმწიფოს მონოპოლიას და ასეთი მონოპოლიის არსებობისას იქმნება დამატებითო ბარიერები ასეთი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობასა და უზრუნველყოფაში. ეს ხშირად ხდება ისეთ შემთხვევაში, სადაც სახელმწიფო

60

მონოპოლია შეთავსებულია ცენტრალიზებულ მიწოდებასთან; მაგალითად, როდესაც მიწოდება შემოფარგლება მხოლოდ ერთი ადგილით ქვეყნის დედაქალაქში, ან მიწოდების ადგილების შეზღუდული რაოდენობით პროვინციების მთავარ ქალაქებში, ან ისეთი ადგილებით, სადაც ფარმაცევტები პირადად უნდა გამოცხადნენ, რომ მიიღონ კონტროლირებადი წამლების თავიანთი დაკვეთა. შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები მითითება 18 წარმოადგენს მე-2 და მე-7 მითითებების შედეგს. თუმცა მასთან დაკავშირებულია სხვა მითითებებიც (მაგ.: 8, 9, 11, 12, 15, 16 და 17). შესაბამისი საერთაშორისო კანონი განსაზღვრულია ამ მითითებების მიხედვით.

მითითება 19: მთავრობებმა მინიმუმამდე უნდა შეამცირონ კონტროლისა და უსაფრთხოების ზომების უარყოფითი ზეგავლენა კონტროლირებადი მედიკამენტების შეძენის შესაძლებლობასა და უზრუნველყოფაზე.

მსოფლიო ბაზარზე, მორფინი და მეტადონი შედარებით იაფი ნივთიერებებია და მრავალი სხვა ოპიოიდური მასალის ნედლეულიც აგრეთვე არ არის ძვირად ღირებული. მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ნარკოტიკული წამლები არ არის ძვირი როგორც ასეთი, ისინი შეიძლება შეზღუდული იყოს უსაფრთხოების ზომების შედეგად. მრავალ ქვეყანაში მოქმედებს კონტროლის ზომები, რომლებიც ზემოქმედებას ახდენს ფასებზე. ბევრ ასეთ ზომას არ ითვალისწინებს კონვენციები და არ არის აუცილებელი არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციისათვის. მრავალი ქვეყნისათვის, სადაც კონტროლირებადი წამლების მოხმარება ამჟამად დაბალია, გამოწვევას წარმოადგენს გარდამავალ პერიოდში ასეთი წამლების შეძენის შესაძლებლობა უკეთესი ხელმისაწვდომობისა და უზრუნველყოფის მიღწევამდე. ისეთ სიტუაციებში, სადაც ბრუნვა დაბალია, ლიცენზიისა და რეგისტრაციის ხარჯები შესაძლოა იყოს დამაბრკოლებელი ასეთი წამლების მარკეტინგისათვის. წარმოებასა და განაწილებაში, 100 აბის პარტიის შეფუთვის ხარჯები ბევრად არ განსხვავდება 10 000 აბის პარტიის შეფუთვისაგან და ასეთივე ვითარებაა ტრანსპორტირების თვალსაზრისითაც. აფთიაქმა, რომელსაც უხდება დიდი ინვესტიციების ჩადება უსაფრთხოების ზომების უზრუნველსაყოფად იმ მიზნით, რომ მოიპოვოს კონტროლირებადი წამლების გაცემის ნებართვა, შესაძლოა უარი თქვას ასეთი წამლების შესყიდვასა და მარაგის შექმნაზე; ამ ფაქტორებმა კონტროლირებადი მედიკამენტები შეიძლება ხელოვნურად გააძვიროს და შექმნას ბარიერი მოხმარების ხელმისაწვდომობაში. ქვეყნებმა უნდა გადასინჯონ თავიანთი კონტროლისა და უსაფრთხოების ზომები და მათი ზეგავლენა კონტროლირებად წამლებზე. კერძოდ, ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ კონტროლის ზომებთან დაკავშირებული ხარჯები არამიზნობრივი გამოყენების რეალური რისკის პროპორციული იყოს. ქვეყნებმა უნდა გადადგან ადექვატური ნაბიჯები წარმოქმნილი პრობლემების გადასაჭრელად.

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები

61

მითითება 19 წარმოადგენს მე-2 და მე-7 მითითებების შედეგს. მასთან დაკავშირებულია აგრეთვე სხვა მითითებებიც (მაგ.: 8, 9, 11, 12 და 18). შესაბამისი საერთაშორისო კანონი განსაზღვრულია ამ მითითებების მიხედვით.

მითითება 20: წამლების კონტროლის ხელმძღვანელი ორგანოები უნდა იცნობდნენ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სტანდარტულ მითითებებს გადაუდებელი სამედიცინო გამოყენებისათვის კონტროლირებადი მედიკამენტების საერთაშორისო უზრუნველყოფის შესახებ, რომლებიც წარმოადგენს გამარტივებულ პროცედურას კონტროლირებადი მედიკამენტების იმპორტისა და ექსპორტისათვის ისეთ ქვეყანაში, სადაც წამლების კონტროლის ხელმძღვანელი ორგანოების ფუნქციონირება შეფერხებულია სტიქიური უბედურების გამო.

როგორც ბუნებრივმა, ისე ადამიანის მიერ გამოწვეულმა კატასტროფამ შეიძლება განაპირობოს მზარდი მოთხოვნა კონტროლირებად მედიკამენტებზე, მაგრამ ამავე დროს შეიძლება დაარღვიოს წამლების კონტროლის ეროვნული ორგანოების მუშაობა და გამოიწვიოს ის, რომ მათ ვერ შეძლონ ლიცენზიების გაცემა კონტროლირებადი წამლების იმპორტზე. ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მიერ 1994 წლის მოხსენებით რეკომენდებულია, რომ გადაუდებელ სიტუაციებში კონტროლის ვალდებულებები შეიძლება განისაზღვროს მხოლოდ ექსპორტიორი ქვეყნების ხელმძღვანელი ორგანოებისათვის (15). ეს პრინციპი დამტკიცდა გაეროს ნარკოტიკული პრეპარატების კომისიისა და ჯანდაცვის მსოფლიო ასამბლეის მიერ (91, 92). როდესაც ასეთი სტიქიური შემთხვევები ხდება, სხვა კომპეტენტურმა ორგანოებმა უნდა იცოდნენ, რომ შეიძლება გამოყენებულ იქნას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სანიმუშო მითითებები კონტროლირებადი მედიკამენტების გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურებისათვის საერთაშორისო უზრუნველყოფის შესახებ (15). ეს სანიმუშო მითითებები ეხმარება ეროვნულ ორგანოებს გამარტივებული სარეგულაციო პროცედურებით. იმ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს ეჭვი მათი გამოყენების შესაძლებლობის შესახებ, რეკომენდებულია, კონსულტაციისათვის მივმართოთ ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს.

შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები წამლების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციების ზოგადი პრინციპი იმაში მდგომარეობს, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტები შეუცვლელია და რომ საჭიროა ადექვატური მარაგის უზრუნველყოფა მათი ხელმისაწვდომობის მიზნით. (იხილეთ კონვენციების პრეამბულის ტექსტი მითითებაში 1). ზოგადი კომენტარი 14, პარაგრაფი 40: „მონაწილე სახელმწიფოებს აკისრიათ ერთობლივი და ინდივიდუალური პასუხისმგებლობა, გაერთიანებული ერების ქარტიისა და აგრეთვე გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეისა და ჯანდაცვის მსოფლიო ასამბლეის შესაბამისი რეზოლუციების მიხედვით, რომ ითანამშრომლონ სტიქიური უბედურების სამაშველო და ჰუმანიტარული დახმარების უზრუნველსაყოფად გადაუდებელი შემთხვევების დროს“.

62

სხვა

მითითება 21: მთავრობებმა, რომლებიც მიიღებენ გადაწყვეტილებას ეროვნული კონტროლის დაწესების შესახებ ისეთ მედიკამენტებზე, რომლებიც არ კონტროლდება წამლების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებით, უნდა გამოიყენონ ეს მითითებები თანაბრად ეროვნულ დონეზე კონტროლირებადი მედიკამენტებისთვისაც.

გარკვეულ სიტუაციაში, მთავრობები შეიძლება გახდნენ იძულებულნი, რომ დააწესონ ეროვნული კონტროლი ისეთ ნივთიერებებზე, რომლებიც არ კონტროლდება საერთაშორისო მასშტაბით, თუ გრძნობენ, რომ არსებობს სერიოზული რისკი ამ ნივთიერებების არამართებული გამოყენების და საზოგადოებრივი ჯანდაცვისათვის ზიანის მიყენების შესახებ. წამლების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებით, ქვეყნებს აქვთ ამისი გაკეთების უფლება. მაგრამ თუ ასეთი გადაწყვეტილებები ეხება იმ ნივთიერებებს, რომლებიც ამავე დროს მედიკამენტებია, განსაკუთრებით კი, თუ ისინი აუცილებელი მედიკამენტებია და, აქედან გამომდინარე, შეიძლება ამ გადაწყვეტილებებს მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდეს სამედიცინო და სამეცნიერო გამოყენებისათვის ამ ნივთიერებების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობაზე, მაშინ ასეთი გადაწყვეტილებები მიღებულ უნდა იქნას თავშეკავებითა და დიდი სიფრთხილით. თუ მთავრობები მიიღებენ გადაწყვეტილებას ეროვნული ჩამონათვალის შედგენაზე, ეს უნდა განხორციელდეს მხოლოდ ფრთხილი და გამჭვირვალე ანალიზის შედეგად, რომელშიც მონაწილეობა უნდა მიიღონ შესაბამისმა დაინტერესებულმა მხარეებმა, რომელთაც კარგად უნდა აწონ-დაწონონ ასეთი ნაბიჯის გადადგმასთან დაკავშირებული ხარჯები თუ სარგებელი. კერძოდ კი, მათ უნდა გააანალიზონ:

• საშიში და საზიანო გამოყენების რისკ-ფაქტორები; • საფრთხის ხარისხი საზოგადოებრივი ჯანდაცვისათვის; • ნივთიერების მნიშვნელობა სამედიცინო გამოყენებისათვის; • ნივთიერების სტანდარტულ სიაში შეტანის ზეგავლენა მის

უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობაზე. ნივთიერების ჩამონათვალში შეტანის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებამდე, მთავრობებმა მხედველობაში უნდა მიიღონ ამ ნივთიერებისაგან დამოკიდებულების გამოწვევის ალბათობის სამეცნიერო შეფასება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წამლებზე დამოკიდებულების საექსპერტო კომიტეტის მიერ, თუ ეს ხელმისაწვდომი იქნება.l თუ მთავრობა გადაწყვეტს, რომ საშიში და საზიანო გამოყენების რისკი და საზოგადოებისა და ჯანდაცვისათვის მოსალოდნელი საფრთხე იმდენად დიდია, რომ მიზანშეწონილია ეროვნული ჩამონათვალის შედგენა, მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს და განახორციელოს სამოქმედო გეგმა ისეთი პრინციპების მიხედვით, რომლებიც შესაძლებელს გახდის, რომ სამედიცინო და სამეცნიერო

l იხილეთ წამლებზე დამოკიდებულების საექსპერტო კომიტეტის დოკუმენტაცია: http://www.who.int/medicines/areas/quality_safety/ECDD/en (წვდომის თარიღია 2011 წლის 9 იანვარი)

63

მიზნებისათვის რაიმე ნივთიერების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა არ შეფერხდეს მისი ჩამონათვალში შეტანის შემდეგ, ან ამან დროთა განმავლობაში უარყოფითად არ იმოქმედოს ხელმისაწვდომობაზე. ზემოთ მოცემული რეკომენდაციები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ფაქტიდან გამომდინარე, რომ, მაგალითად, კეტამინისა და ტრამადოლის ეროვნულ ჩამონათვალში შეტანამ გამოიწვია ამ მედიკამენტების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის შემცირება მრავალ ქვეყანაში. კეტამინი არის აუცილებელი მედიკამენტი, რომელიც გამოიყენება მწირი რესურსების პირობებში და ხშირად ერთადერთი საანესთეზიო საშუალებაა ქირურგიაში გამოსაყენებლად. ტრამადოლი სუსტი ოპიოიდია, რომელიც ბევრ ქვეყანაში გამოიყენება ზომიერი ტკივილის სამკურნალოდ და იგი განხილულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წამლებზე დამოკიდებულების კომიტეტის 2006 წლის 34-ე სხდომის მიერ. კომიტეტმა „გაითვალისწინა, რომ ტრამადოლის თერაპიული თვისებების გამო, მისი გამოყენების დონის მკვეთრი ზრდის შემდეგაც კი, ეს მედიკამენტი ინარჩუნებს ბოროტად გამოყენების დაბალ მაჩვენებელს. ამიტომ, კომიტეტმა დაასკვნა, რომ კრიტიკული შეფასებისათვის არ არსებობდა საკმარისი ფაქტები.“ ამ წამლების ეროვნულ ჩამონათვალში შეტანამ გამოიწვია წამლების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა, რასაც მოჰყვა სერიოზული შედეგები პაციენტებისათვის (93, 94). შესაბამისი საერთაშორისო სამართალი და პრინციპები საერთაშორისო შეთანხმება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ, მუხლი 12, პარაგრაფი 2 და მისი ზოგადი კომენტარი 14 (იხილეთ მითითება 2).

64

ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი მთავრობებს და სხვა დაინტერესებულ ჯგუფებს, მათ შორის ჯანდაცვის მუშაკებს შეუძლიათ გამოიყენონ შემდეგი საკონტროლო ჩამონათვალი წამლების კონტროლის ეროვნული პოლიტიკის გასაანალიზებლად და იმის გასარკვევად, თუ მოცემულ ქვეყანაში რამდენად სრულყოფილად ხორციელდება მითითებები. ქვეყნის დონეზე ამ ამოცანის შესრულება შეიძლება დაეკისროს მიზნობრივ ჯგუფს ან სამუშაო ჯგუფს. გთხოვთ, გაითვალისწინოთ, რომ შეიძლება საჭირო იყოს წინასწარი ინფორმაციის მოძიება ამ ჩამონათვალში მოცემულ კითხვებზე პასუხის გასაცემად. 67 კითხვის ნუმერაცია შეესაბამება მითითებების ნუმერაციას. ცალკეულ შემთხვევებში, კითხვა შეიძლება ეხებოდეს ერთზე მეტ მითითებას; ასეთ შემთხვევაში, ნომერი აღნიშნავს ყველაზე უფრო რელევანტურ მითითებას. თითოეული კითხვისათვის, ჩამონათვალში აღნიშნულია ეს კითხვა იურიდიულ საკითხებს ეხება („ი“: 11 კითხვა), პოლიტიკის საკითხებს („პ“: 53 კითხვა), თუ ორივე მათგანს („ი/პ“: 3 კითხვა). ეს შეიძლება დაეხმაროთ გუნდებს შეფასების განხორციელებაში, თუ მათ სურთ, რომ გაანაწილონ თავიანთი სამუშაო იურიდიულ და პოლიტიკის ქვეჯგუფებზე. კითხვების უმრავლესობისათვის, ის პასუხი, რომელიც ყველაზე უფრო მიზანშეწონილია კონტროლირებადი წამლების სათანადო უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობისათვის, მოცემულია მუქი შრიფტით. შესაბამისად, თითოეული იმ კითხვისათვის, რომლის პასუხიც არ არის მოცემული მუქი შრიფტით, არსებობს შემდგომი გაუმჯობესების შესაძლებლობა. ამ საკითხებზე სისტემატური მუშაობით, ქვეყანას შეუძლია თანდათანობით გააუმჯობესოს კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა. სისტემური მიდგომა მოითხოვს აგრეთვე ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალის შევსებას მოგვიანო ეტაპზე. ნომერი (აღნიშნავს შესაბამის მითითებას

იურიდიული საკითხი (ი) ან პოლიტიკის საკითხი (პ)

კითხვა საჭიროა შემდგომი მუშაობა? (თუ დიახ, მონიშნეთ უჯრა)

ინფორმაცია წამლების კონტროლის კანონმდებლობისა და პოლიტიკის შესახებ

1 ი/პ არსებობს თუ არა დებულება კანონმდებლობაში ან ეროვნული პოლიტიკის ამსახველ დოკუმენტებში, რომ კონტროლირებადი წამლები აბსოლუტურად აუცილებელია სამედიცინო და ფარმაცევტული მომსახურებისათვის?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ:

65

არა არ არის ცნობილი

2 პ არსებობს თუ არა დებულება

კანონმდებლობაში, რომელიც აწესებს მთავრობის ვალდებულებას, რომ შექმნას ადექვატური პირობები, რომ უზრუნველყოს:

- კონტროლირებადი წამლების სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის გამოყენება და მათ შორის ტკივილისა და ტანჯვის შესამცირებლად?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ: არა არ არის ცნობილი

- ნივთიერებაზე დამოკიდებულების პრევენციისა და მკურნალობისათვის?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ: არა არ არის ცნობილი

3 პ არის თუ არა დაარსებული მთავრობის მიერ ეროვნული ორგანო იმ ვალდებულების შესასრულებლად, რომ უზრუნველყოფილ იქნას კონტროლირებადი მედიკამენტების ადექვატური ხელმისაწვდომობა სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის, მათ შორის ლიცენზირების, შეფასებების და სტატისტიკის საწარმოებლად?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ: არა არ არის ცნობილი

4 პ ა) არსებობს თუ არა რაიმე მექანიზმი (მაგალითად, რეგულარული შეკრებები) სამთავრობო სააგენტოებს შორის, რომელიც კოორდინაციას უწევს წამლების კონტროლის პოლიტიკას და ათანხმებს მას ქვე-პოლიტიკის მიმართულებებთან?

დიახ. გთხოვთ, აღწეროთ მექანიზმი: რამდენად ხშირად ტარდება ასეთი შეკრებები? …./წელიწადში

არა

66

არ არის ცნობილი

4 პ ბ) მოიცავს თუ არა ეს მექანიზმი იმ სააგენტოებს, რომელთაც აკისრიათ შემდეგი ფუნქციები:

- წამლების კონტროლის კანონმდებლობა? დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ

სააგენტოები: არა არ არის ცნობილი

- ნარკოტიკების არამიზნობრივი გამოყენების საწინააღმდეგო პოლიტიკა?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- ჯანდაცვის პოლიტიკა (ფარმაცევტული, კიბოსთან, აივ ინფექციასთან დაკავშირებული და ა.შ.)?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- საბაჟო?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- პოლიცია?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- სასამართლო ორგანოები?

67

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

4 პ გ) მოიცავს თუ არა ამ მექანიზმის ვალდებულება:

- კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობას სამედიცინო მიზნებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- ბოროტად გამოყენების და დამოკიდებულების პრევენცია?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- არამიზნობრივი გამოყენების პრევენცია?

დიახ არა არ არის ცნობილი

5 პ ა) არსებობს თუ არა მთავრობასა და ჯანდაცვის მუშაკებს შორის თანამშრომლობის მექანიზმი კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის მისაღწევად სამედიცინო და სამეცნიერო მიზნებისათვის, მათ შორის ტკივილის შესამცირებლად, ოპიოიდური დამოკიდებულების სამკურნალოდ და სხვა სამედიცინო სნეულებებისათვის, აგრეთვე ბოროტად გამოყენების, დამოკიდებულებისა და არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციისათვის?

დიახ. გთხოვთ, აღწეროთ მექანიზმი: არა არ არის ცნობილი

5 პ ბ) მოიცავს თუ არა ეს თანამშრომლობა იმ სააგენტოებს, რომელთაც აკისრიათ შემდეგი ფუნქციები:

- წამლების კონტროლის კანონმდებლობის

68

შემუშავება?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- ნარკოტიკების არამიზნობრივი გამოყენების საწინააღმდეგო პოლიტიკა?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- ჯანდაცვის პოლიტიკა (კიბოს, აივ პოლიტიკა და ა.შ)?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- საბაჟო?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- პოლიცია? დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ

სააგენტოები: არა არ არის ცნობილი

- სასამართლო ორგანოები?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ სააგენტოები:

არა არ არის ცნობილი

- სამედიცინო საბჭოები?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ: არა არ არის ცნობილი

69

- მედიცინის მუშაკთა წარმომადგენლები?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ ორგანიზაციები:

არა არ არის ცნობილი

- პაციენტთა წარმომადგენლები?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ ორგანიზაციები:

არა არ არის ცნობილი

- ჯანმრთელობის დაზღვევის სფეროს წარმომადგენლები?

დიახ. გთხოვთ, ჩამოთვალოთ ორგანიზაციები:

არა არ არის ცნობილი

5 პ გ) მოიცავს თუ არა თანამშრომლობის ვალდებულება:

- კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობას სამედიცინო მიზნებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების პრევენციას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციას? დიახ

არა არ არის ცნობილი

5 პ დ) მოიცავს თუ არა ეს თანამშრომლობა შემდეგ ასპექტებს?

- კონტროლირებად მედიკამენტებზე მოთხოვნის შეფასებას და ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობის შესახებ ანგარიშის შედგენას?

70

დიახ არა არ არის ცნობილი

- კონტროლირებადი მედიკამენტების რაციონალური გამოყენების ხელშეწყობის შესახებ კონსულტაციების გაწევას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- საუკეთესო პრაქტიკის დანერგვას, მკურნალობის ეროვნული გზამკვლევების შემუშავებას და მკურნალობის საერთაშორისო პრინციპების განხორციელებას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობისათვის ზედმეტად მკაცრი ბარიერების მოხსნის შესახებ კონსულტაციების გაწევას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- კონსულტაციების გაწევას იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გაუმჯობესდეს ნივთიერების ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების პრევენცია და კონტროლი, ხელმისაწვდომობისა და უზრუნველყოფისათვის ახალი ბარიერების შექმნის გარეშე?

დიახ არა არ არის ცნობილი

6 პ მთავრობამ შექმნა თუ არა ადექვატური პირობები მთავრობის ოფიციალური პირებისა და სხვათა სწავლებისათვის, რომელთა სამუშაო მოითხოვს ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენებისა და მისი პრევენციის პრობლემების ცოდნას, მათ შორის კავშირს ჯანდაცვის პოლიტიკასთან და

71

კონტროლირებადი მედიკამენტებით ლეგიტიმურ მკურნალობას ?

დიახ. გთხოვთ, აღწეროთ მექანიზმი: არა არ არის ცნობილი

უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის პოლიტიკის დაგეგმვა მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა:

7 პ ა1) არსებობს თუ არა მედიკამენტების

ეროვნული პოლიტიკის დამტკიცებული გეგმა, რომელიც მოიცავს კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას ყველა შესაბამისი სამედიცინო და სამეცნიერო გამოყენებისათვის?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: უკანასკნელად როდის მოხდა ამ გეგმის განახლება?

არა არ არის ცნობილი

7 პ ა2) მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა (ან რომელიმე სხვა სამთავრობო პოლიტიკა) მოიცავს თუ არა აუცილებელი მედიკამენტების ჩამონათვალს, რომელიც შედგენილია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სიისა და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბავშვებისათვის განკუთვნილი აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტული სიის მიხედვით?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: არა არ არის ცნობილი

7 პ ა3) მოიცავს თუ არა აუცილებელი მედიკამენტების სია ყველა იმ მედიკამენტს, რომელიც ამჟამად გამოიყენება, ან კონტროლირებადი მედიკამენტების ეკვივალენტებს, რომლებიც გამოიყენება, ან ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტების სტანდარტულ სიას და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბავშვებისათვის განკუთვნილი აუცილებელი

72

მედიკამენტების სტანდარტულ სიას?

დიახ არა, გთხოვთ, ჩამოთვალოთ

გამოტოვებული მედიკამენტები: არ არის ცნობილი

7 პ ა4) ითვალისწინებს თუ არა, მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა (ან მთავრობის რომელიმე სხვა გეგმა) იმ პოლიტიკას, რომელიც ხელს ხელს უწყობს კონტროლირებადი მედიკამენტების რაციონალურ გამოყენებას მოსახლეობის მიერ, მათ შორის პაციენტებისა და მათი ოჯახების ინფორმირებულობას ტკივილისა და დამოკიდებულების მკურნალობის შესახებ?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

7 (პ - ეხება აგრეთვე მე-11

და მე-12 მითითებებს)

ა5) ითვალისწინებს თუ არა მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკა (ან მთავრობის რომერლიმე სხვა პოლიტიკა) სათანადო მედიკამენტების უზრუნველყოფას სამედიცინო მომსახურების შესაბამის დონეებზე, მათ შორის ძლიერი ოპიოიდური ანალგეტიკების უზრუნველყოფას ყველა დონეზე და რეცეპტის გამოწერის უფლებამოსილების მინიჭებას ყველა შესაბამისი სამედიცინო სპეციალობების პერსონალისათვის?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არა არის ცნობილი

7 პ ა6) ითვალისწინებს თუ არა, მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა (ან მთავრობის რომელიმე პოლიტიკა) იმას, რომ პაციენტებს, რომლებიც სტაციონარში მოხვდნენ სხვა მიზეზების გამო, შეეძლოთ მკურნალობის გაგრძელება კონტროლირებადი წამლებით?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

73

7 პ ა7) ითვალისწინებს თუ არა, მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა (ან მთავრობის სხვა პოლიტიკა), რომ კონტროლირებად მედიკამენტებზე მყოფი ადამიანებისათვის მკურნალობა ასეთი მედიკამენტებით გაგრძელდეს მაშინაც, როდესაც ისინი არიან პატიმრობაში ან დროებით პატიმრობაში, მიუხედავად იმისა, ისინი იტარებენ ტკივილის მკურნალობას, დამოკიდებულების მკურნალობას თუ სხვა დაავადებებზე მკურნალობას?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

ინდივიდუალურ დაავადებებზე ორიენტირებული სპეციფიკური პოლიტიკის გეგმები: - კობო:

7 პ ბ1) არსებობს თუ არა კიბოს კონტროლის

კომპლექსური ეროვნული, დამტკიცებული გეგმა, რომელიც მოიცავს ძლიერი ოპიოიდური ანალგეტიკების ხელმისაწვდომობას და მათ უზრუნველყოფას საშუალო და ძლიერი ტკივილის მკურნალობისათვის და აგრეთვე ისეთი სერვისებისათვის, როგორიცაა ჰოსპისი და პალიატიური მომსახურება, სადაც პაციენტებს შეუძლიათ ჩაიტარონ ასეთი მკურნალობა?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: როდის მოხდა უკანასკნელად ამ გეგმის განახლება?

არა არა არის ცნობილი

7 პ ბ2) შემოწმებულია თუ არა, რომ პოლიტიკის გეგმა არ შეიცავს არცერთ ისეთ დებულებას, რომელიც ანიჭებს რა უფლებას ერთი ჯგუფის პაციენტებს, შესაძლოა გაგებულ იქნას, როგორც ასეთი უფლების ჩამორთმევა სხვა ჯგუფების პაციენტებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

74

7 პ ბ3) არსებობს თუ არა საკმარისი რესურსები ამ პოლიტიკის განხორციელებისათვის?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ ბიუჯეტი:

არა არ არის ცნობილი

- აივ/შიდსი:

7 პ გ1) არსებობს თუ არა, აივ/შიდსის დამტკიცებული ეროვნული პროგრამა, რომელიც:

- ითვალისწინებს საშუალო და ძლიერი ტკივილის მკურნალობას ძლიერი ოპიოიდური ანალგეტიკებისა და ისეთი სერვისების უზრუნველყოფითა და ხელმისაწვდომობით, როგორიცაა ჰოსპისი და პალიატიური მომსახურება, სადაც პაციენტებმა შეიძლება ჩაიტარონ ასეთი მკურნალობა?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: არა არა არის ცნობილი

- მოიცავს თუ არა აივ ინფექციის გავრცელების პრევენციის, ოპიოიდ აგონისტური თერაპიისა და მკურნალობის ისეთი ცენტრების უზრუნველყოფითა და ხელმისაწვდომობით, სადაც ოპიოიდებზე დამოკიდებულ პაციენტებს შეუძლიათ ჩაიტარონ ასეთი მკურნალობა?

დიახ. გთხოვთ მიუთითოთ: უკანასკნელად როდის მოხდა გეგმის განახლება?

არა არ არის ცნობილი

7 პ გ2) შემოწმებულია თუ არა, რომ პოლიტიკის გეგმა არ შეიცავს არცერთ ისეთ დებულებას, რომელიც ანიჭებს რა უფლებას ერთი ჯგუფის პაციენტებს, შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ასეთი უფლების ჩამორთმევა სხვა ჯგუფების პაციენტებისათვის?

75

დიახ არა არ არის ცნობილი

7 პ გ3) არსებობს თუ არა საკმარისი რესურსები ამ პოლიტიკის განსახორციელებლად?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ ბიუჯეტი:

არა არ არის ცნობილი

- ოპიოიდური დამოკიდებულება:

7 პ დ1) არსებობს თუ არა მენტალური

ჯანმრთელობის დაცვის დამტკიცებული ეროვნული პროგრამა ოპიოიდური დამოკიდებულების შესახებ, რომელიც მოიცავს ნივთიერების ბოროტად გამოყენებისა და დამოკიდებულების პრევენციას, ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მკურნალობას ოპიოიდ აგონისტური თერაპიისა და მკურნალობის ისეთი ცენტრების უზრუნველყოფითა და ხელმისაწვდომობით, სადაც ოპიოიდური დამოკიდებულების მქონე პაციენტებს შეუძლიათ ასეთი მკურნალობის ჩატარება?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: ბოლოს როდოს მოხდა ამ გეგმის განახლება?

არა არ არის ცნობილი

7 პ დ2) შემოწმებულია თუ არა, რომ პოლიტიკის გეგმა არ შეიცავს არცერთ ისეთ დებულებას, რომელიც ანიჭებს რა უფლებას ერთი ჯგუფის პაციენტებს, შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ასეთი უფლების ჩამორთმევა სხვა ჯგუფების პაციენტებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

7 პ დ3) ითვალისწინებს თუ არა, ოპიოიდური დამოკიდებულების შესახებ მენტალური ჯანდაცვის პროგრამა, რომ კონტროლირებად წამლებზე მყოფი პაციენტებისათვის

76

მკურნალობა გაგრძელდეს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ისინი იმყოფებიან პატიმრობაში ან დროებით პატიმრობაში, მიუხედავად იმისა, ისინი ტკივილის მკურნალობას იტარებენ, დამოკიდებულების მკურნალობას თუ სხვა დაავადებების მკურნალობას?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

7 პ დ4) ითვალისწინებს თუ არა, ოპიოიდური დამოკიდებულების შესახებ მენტალური ჯანდაცვის პროგრამა, რომ საპატიმროებში ფუნქციონირებდეს მკურნალობის პროგრამები ოპიოიდური დამოკიდებულების მკურნალობისათვის?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

7 პ დ5) არსებობს საკმარისი რესურსები ამ პოლიტიკის განსახორციელებლად?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

- ფსიქიატრიული და ნევროლოგიური დარღვევები:

7 პ ე1) არსებობს თუ არა მენტალური ჯანდაცვის ეროვნული დამტკიცებული პროგრამა სხვა ფსიქიატრიული და ნევროლოგიური დარღვევების შესახებ, რომელიც მოიცავს ანქსიოლიტიკების, ჰიპნოტიკების და ანტიეპილეპტიკების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: უკანასკნელად როდის მოხდა გეგმის განახლება?

არა არ არის ცნობილი

7 პ ე2) შემოწმებულია თუ არა, რომ პოლიტიკის გეგმა არ შეიცავს არცერთ ისეთ დებულებას, რომელიც ანიჭებს რა უფლებებს ერთი ჯგუფის პაციენტებს, შეიძლება გაგებულ

77

იქნას, როგორც ასეთი უფლებების ჩამორთმევა სხვა ჯგუფების პაციენტებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

7 პ ე3) არსებობს საკმარისი რესურსები ამ პოლიტიკის განსახორციელებლად?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ ბიუჯეტი:

არა არ არის ცნობილი

- ქალთა ჯანმრთელობა:

7 პ ვ1) არსებობს თუ არა, ქალთა ჯანმრთელობის დაცვის დამტკიცებული ეროვნული პროგრამა, რომელიც მოიცავს ოქსიტოცინისა (არაკონტროლირებადი) და/ან ერგომეტრინისა და ეფედრინის უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას გადაუდებელი სამეანო მკურნალობისათვის?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ: უკანასკნელად როდოს მოხდა ამ გეგმის განახლება?

არა არ არის ცნობილი

7 პ ვ2) შემოწმებულია თუ არა, რომ პოლიტიკის გეგმა არ შეიცავს არცერთ ისეთ დებულებას, რომელიც ანიჭებს რა უფლებებს ერთი ჯგუფის პაციენტებს, შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ასეთი უფლებების ჩამორთმევა სხვა ჯგუფების პაციენტებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

7 პ ვ3) არსებობს საკმარისი რესურსები ამ პოლიტიკის განსახორციელებლად?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

78

8 პ ა) შემოწმებულია თუ არა, რომ მედიკამენტების ეროვნული პოლიტიკის გეგმა და ინდივიდუალურ დაავადებებზე ორიენტირებული ეროვნული გეგმები:

- გენდერულად სენსიტიურია და კულტურულად მისაღები?

დიახ არა არა არის ცნობილი

- ხელს უწყობს თანაბარ უზრუნველყოფას და ხელმისაწვდომობას და და არ უშვებს დისკრიმინაციას, ან იმას, რომ შემთხვევით აღმოჩნდეს დისკრიმინაციის გამომწვევი:

ქალთა მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

ბავშვთა მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

მოხუცთა მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

დაბალშემოსავლიანი კლასის მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

ეთნიკურ უმცირესობათა მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

პატიმართა მიმართ? o დიახ

o არა o არ არის ცნობილი

ნივთიერების ბოროტად გამოყენების ისტორიისა და ტკივილის მქონე

79

პაციენტთა მიმართ?

o დიახ o არა o არ არის ცნობილი

აივ ინფექციის მატარებელთა მიმართ?

o დიახ o არა o არ არის ცნობილი

სექს–ინდუსტრიაში მომუშავეთა მიმართ?

o დიახ o არა o არ არის ცნობილი

ჰომოსექსუალ მამაკაცთა მიმართ?

o დიახ o არა o არ არის ცნობილი

ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებელთა მიმართ?

o დიახ o არა o არ არის ცნობილი

8 პ ბ) აქვთ თუ არა, ოპიოიდური დამოკიდებულების მქონე პაციენტებს მკურნალობის თანაბარი ხელმისაწვდომობაა, მიუხედავად:

- ასაკისა?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- სქესისა?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- აივ სტატუსისა?

80

დიახ არა არ არის ცნობილი

- ნივთიერების ბოროტად გამოყენების ხანგრძლიობისა?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- აბსტინენციის ან წარუმატებელი მკურნალობის მცდელობების ისტორიისა?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- ფსიქიატრიული მდგომარეობისა?

დიახ არა არ არის ცნობილი

8 პ გ) აქვთ თუ არა ორსულ და ლაქტაციის პერიოდში მყოფ ქალებს თანაბარი ხელმისაწვდომობა ოპიოიდური დამოკიდებულების მკურნალობაზე, ისევე როგორც სხვა პაციენტებს?

დიახ არა არ არის ცნობილი

9 ი ა) ჩაატარა თუ არა, მთავრობამ ეროვნული კანონმდებლობის, დაბალი საფეხურის კანონმდებლობისა და ოფიციალური პოლიტიკის გადასინჯვა, იმის დასადგენად, ხომ არ არის ეს კანონები უფრო მკაცრი, ვიდრე ამას მოითხოვს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციები?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ, რომელი კანონები და წესები შემოწმდა და კიდევ რომელ კანონები და სარეგულაციო წესები საჭიროებს შემოწმებას:

არა არ არის ცნობილი

81

9 ი ბ) თუ არსებობს ასეთი დებულებები, არის თუ არა ისინი აუცილებელი ან მიზანშეწონილი საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და კეთილდღეობისათვის და ხელს უწყობს თუ არა ისინი საზოგადოებრივი ჯანდაცვის გაუმჯობესებას (კერძოდ, კი რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობას და ბოროტდ გამოყენების, დამოკიდებულებისა და არამიზნობრივი გამოყენების პრევენციას)?

დიახ. გთხოვთ აღნიშნოთ შედეგები შესაბამის დებულებებთან ერთად:

არა არ არის ცნობილი

9 ი გ) თუ გამოვლინდა ისეთი დებულებები, რომლებიც არ არის აუცილებელი და მიზანშეწონილი საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და კეთილდღეობისათვის და არ თამაშობს არავითარ როლს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის გაუმჯობესებაში, ამოღებულ იქნა თუ არა ასეთი დებულებები ან თუ შეიცვალა ისინი ალტერნატიული გზებით იმავე დონის პრევენციის უზრუნველსაყოფად, რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის ბარიერის შექმნის გარეშე?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

9 (ი - ეხება აგრეთვე მე–11 მითითებას)

დ) კერძოდ, მიუთითეთ, თუ კანონმდებლობა ან პოლიტიკა შეიცავს შემდეგ დებულებებს, რომლებიც უფრო მკაცრია, ვიდრე ამას მოითხოვს ნარკოტიკების კონტროლის კონვენციები და რომლებიც აბრკოლებს წამლების გამოწერას, გაცემას და განაწილებას რაციონალური სამედიცინო გამოყენებისათვის:

- არის თუ არა დროის მონაკვეთი, რომლისთვისაც კონტროლირებადი წამლები შეიძლება გამოიწეროს, უფრო შეზღუდული, ვიდრე ეს განსაზღვრულია სხვა მედიკამენტებისათვის?

82

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ მაქსიმალური ხანგრძლიობა და განსხვავება სხვა მედიკამენტებთან შედარებით:

არა არ არის ცნობილი

- არის თუ არა კონტროლირებადი მედიკამენტების რეცეპტის მოქმედების ვადა უფრო შეზღუდული, ვიდრე სხვა მედიკამენტების რეცეპტები?

დიახ. გთხოვთ, აღნიშნოთ მაქსიმალური ვადა და განსხვავება სხვა მედიკამენტებთან:

არა არ არის ცნობილი

- აქვს თუ არა ექიმ პრაქტიკოსს ნებართვა, რომ განსაზღვროს სათანადო ფარმაკოლოგიური მკურნალობა (წამლის შერჩევა, რეცეპტურა, დოზები და ხანგრძლივობა) ინდივიდუალური პაციენტის საჭიროებასა და სწორ სამეცნიერო სამედიცინო პრაქტიკაზე დაყრდნობით?

დიახ არა; გთხოვთ, მიუთითოთ

შეზღუდვები და განსხვავება სხვა მედიკამენტებთან შედარებით

არ არის ცნობილი

- შეზღუდულია თუ არა ძლიერი ოპიოიდების გამოყენება საშუალო და ძლიერი ტკივილის დროს, მხოლოდ ერთი ან რამდენიმე სპეციფიკური დაავადებით (მაგალითად, კიბოთი გამოწვეული ტკივილი), მაშინ როდესაც სხვა მიზეზებით გამოწვეული საშუალო ან ძლიერი ტკივილი რჩება მკურნალობის გარეშე?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ შეზღუდვები:

არა არ არის ცნობილი

- არის თუ არა საჭირო ნებართვა პაციენტისათვის, რომ მან მიიღოს კონტროლირებადი მედიკამენტი?

83

დიახ არა არ არის ცნობილი

- შეიძლება თუ არა კონტროლირებადი მედიკამენტების რეცეპტის გამოწერა რეცეპტის გამოსაწერად განკუთვნილ ჩვეულებრივ ქაღალდზე მხოლოდ ერთ ეგზემპლარად?

დიახ არა; გთხოვთ, აღნიშნოთ, რა არის

საჭირო და რა ფასად: არ არის ცნობილი

- ხდება თუ არა ისეთი პაციენტების რეგისტრაცია, რომლებიც მკურნალობენ ოპიოიდებზე დამოკიდებულებას ოპიოიდებით?

დიახ თუ დიახ, გთხოვთ, მიუთითოთ, თუ არის გამოვლენილი რაიმე თანმდევი შედეგები, როგორიცაა უარი მართვის მოწმობის გაცემაზე, სამთავრობო უწყებებში მუშაობაზე, ბინის დაქირავებაზე, ბავშვის მეურვეობაზე, რაც უბიძგებდა პაციენტებს, რომ უარი ეთქვათ მკურნალობაზე; თუ დიახ, გთხოვთ, მიუთითოთ პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც ინახება სარეგისტრაციო ჩანაწერი; თუ დიახ, გთხოვთ, მიუთითოთ რა გარანტიები არსებობს, რომ პაციენტის კონფიდენციალობა არ იქნება დარღვეული.

არა არ არის ცნობილი

- ნებადართულნი არიან თუ არა ჯანდაცვის მუშაკები, რომელთაც აქვთ რეცეპტის გამოწერის ზოგადი უფლებამოსილება, რომ თავიანთი პროფესიული მოვალეობების განხორციელებისას გამოწერონ კონტროლირებადი მედიკამენტები დამატებითი ლიცენზიის გარეშე?

84

დიახ არა არ არის ცნობილი

- ნებადართულნი არიან თუ არა ფარმაცევტები, რომელთაც აქვთ წამლის გაცემის ზოგადი უფლება, რომ თავიანთი პროფესიული მოვალეობების შესრულების დროს გასცენ კონტროლირებადი მედიკამენტები დამატებითი ლიცენზიის გარეშე?

დიახ არა არ არის ცნობილი

- არის თუ არა კონტროლირებადი მედიკამენტების გამოყენებისა და ასეთი მედიკამენტებით მკურნალობის შესახებ ინფორმაციის გაცემა ნებადართული და მოსალოდნელია თუ არა იმ ადამიანების სასამართლო დევნა, რომლებიც გასცემენ ასეთ ინფორმაციას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

10 ი ა) არის თუ არა ისეთი ტერმინოლოგია კანონმდებლობაში, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს კონტროლირებადი მედიკამენტების სამედიცინო გამოყენების აღრევა ნივთიერების ბოროტად გამოყენებასთან?

დიახ არა არ არის ცნობილი

10 ი ბ) გამორიცხავს თუ არა ტერმინი „ბოროტად გამოყენება“ (“abuse”) (ან „არამართებული გამოყენება“ (“misuse”)) კონტროლირებადი წამლების ხანგრძლივ სამედიცინო გამოყენებას მიღებული სამედიცინო პრაქტიკის შესაბამისად და არის თუ არა ცხადი, რომ კონტროლირებადი ნივთიერებების სამედიცინო გამოყენება, ხანგრძლივი დროით თუ მოკლე ხნით, არ არის „ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენება“,

85

მიუხედავად იმისა, წამლის გვერდით მოვლენებს (მათ შორის „წამალზე დამოკიდებულებას“) აქვს თუ არა ადგილი.

დიახ არა არ არის ცნობილი

10 ი გ) დეფინიცია „დამოკიდებულება“ მოითხოვს თუ არა ძლიერი ნარკოტიკის მიღების ძლიერი სურვილის არსებობას ან დაუძლეველ ანუ კომპულსიურ შეგრძნებას და არის თუ არა ცხადი ამ დეფინიციიდან, რომ მხოლოდ ტოლერანტობის შემთხვევა ან მოხსნის სიმპტომები არ იძლევა ამ დიაგნოზის დასმის საფუძველს?

დიახ არა არ არის ცნობილი

10 ი დ) შეიცავს თუ არა კანონმდებლობა კონტროლირებადი წამლებისათვის სტიგმატიზაციის გამომწვევ ტერმინებს, როგორიცაა იურიდიული ტერმინების „ნარკოტიკული წამლები“ (“narcotic drugs”) და „ფსიქოტროპული წამლების“ გამოყენება მედიკამენტებისათვის, გარდა მათი იურიდიული მნიშვნელობისა, რაც დაკავშირებულია ნარკოტიკების საერთაშორისო კონვენციებთან?

დიახ არა არ არის ცნობილი

10 ი ე) კანონმდებლობაში პაციენტები მოიხსენებიან თუ არა პატივისცემით და კერძოდ, არის თუ არა თავიდან აცილებული სტიგმატიზაციის გამომწვევი ისეთი ტერმინის გამოყენება, როგორიცაა სიტყვა „ნარკომანი“ („addict“) დამოკიდებულების მქონე პაციენტის აღსანიშნავად?

დიახ არა არ არის ცნობილი

86

ჯანდაცვის მუშაკები

11/12 ი ა) აქვთ თუ არა ჯანდაცვის მუშაკებს იმისი შიში, რომ მათ მიერ ნარკოტიკების კონტროლის წესებში დაშვებულ პატარა ან შემთხვევით შეცდომას შეიძლება მოჰყვეს სასამართლო დევნა ან არაპროპორციული სასჯელი?

დიახ არა; გთხოვთ, დააკონკრეტოთ არ არის ცნობილი

12 ი ბ) აქვთ თუ არა უფლება ფარმაცევტებს, რომ გაასწორონ რეცეპტში დაშვებული ტექნიკური შეცდომა და გასცენ კონტროლირებადი მედიკამენტების მცირე რაოდენობა გადაუდებელი შემთხვევების დროს?

დიახ არა არ არის ცნობილი

13 პ ა) არსებობს თუ არა მთავრობის პოლიტიკა, რომელიც მოითხოვს რომ სამედიცინო, ფარმაცევტულ და საექთნო სასწავლებლებში ისწავლებოდეს კონტროლირებადი წამლების სამედიცინო გამოყენება, მათ შორის ოპიოიდური ანალგეტიკების გამოყენება და ტკივილის მართვა?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

13 პ ბ) ხორციელდება თუ არა ქვეყანაში, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მკურნალობის შესაბამისი მითითებები, ან სხვა საერთაშორისო ან ეროვნული ფაქტებზე დაფუძნებული მითითებები სხვადასხვა დაავადებებისა და დარღვევებისათვის, რომლებიც საჭიროებს კონტროლირებადი მედიკამენტებით მკურნალობას, მათ შორის:

- ტკივილის კონტროლისათვის? დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ:

არა არ არის ცნობილი

87

- ოპიოიდური დამოკიდებულების მკურნალობისათვის?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

- აივ/შიდსის პრევენციისათვის?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

- ფსიქიატრიული და ნევროლოგიური დარღვევებისათვის, კერძოდ, ანქსილიოტიკების, ჰიპნოტიკების და ანტიეპილეპტიკების გამოყენებაზე?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

- ქალთა ჯანდაცვაზე?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

14 პ თუ ქვეყანა კონტროლირებადი მედიკამენტების გაუმჯობესებულ უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობაზე გადასვლის პროცესშია, არსებობს თუ არა სასწავლო კურსები ქვეყნის მასშტაბით, ექიმებისათვის, ფარმაცევტებისა და ექთნებისათვის, სადაც შეასწავლიან ასეთი მედიკამენტების რაციონალურ გამოყენებას?

დიახ არა არ არის ცნობილი

სავარაუდო მონაცემები და სტატისტიკა

15 პ ა) აქვს თუ არა მთავრობას ისეთი მეთოდი, რომლის გამოყენებითაც რეალურად შეაფასებს კონტროლირებად ნივთიერებებზე სამედიცინო და სამეცნიერო მოთხოვნას?

88

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

15 პ ბ) ითვალისწინებს თუ არა ეს მეთოდი გარკვეულ დამატებით რაოდენობას, რათა მინიმუმამდე შემცირდეს იმის ალბათობა, რომ სავარაუდო რაოდენობა არასაკმარისი აღმოჩნდეს წლის ბოლომდე?

დიახ არა არ არის ცნობილი

15 პ გ) ჩაატარა თუ არა მთავრობამ ამ მეთოდის კრიტიკული ანალიზი და გამოავლინა მისი ეფექტურობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციისა და ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს მეთოდებთან მიმართებაში. შედარების შედეგად?m

დიახ არა არ არის ცნობილი

15 პ დააარსა თუ არა მთავრობამ დამაკმაყოფილებელი სისტემა კონტროლირებად მედიკამენტებზე დადგენილი მოთხოვნების შესახებ ინფორმაციის შესაკრებად შესაბამისი ობიექტებიდან?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ დეტალურად:

არა არ არის ცნობილი

16 პ ა) დროულად აწვდის თუ არა მთავრობა ნარკოტიკების კონტროლის სართაშორისო საბჭოს მომავალი წლის სავარაუდო მონაცემებს ნარკოტიკული წამლებისა და გარკვეული წინამორბედი ნივთიერებების შესახებ?

WHO/INBC სახელმძღვანელო შედგენილია ამ დოკუმენტის გამოქვეყნების მომენტში არსებული მონაცემების მიხედვით.

89

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ უკანასკნელი წარდგენის თარიღი:

არა არ არის ცნობილი

16 პ ბ) თუ აწვდის მთავრობა ნარკოტიკების კონტროლის საეთაშორისო საბჭოს შეფასებებს (გამარტივებულ მიახლოებით მონაცემებს) ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ სულ მცირე, სამ წელიწადში ერთხელ მაინც?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ უკანასკნელი წარდგენის თარიღი:

არა არ არის ცნობილი

16 პ გ) თუ აღმოჩნდება, რომ ნარკოტიკული პრეპარატების სამედიცინო საჭიროება (უმთავრესად ოპიოიდური ანალგეტიკებისა და დამოკიდებულების მკურნალობისათვის განკუთვნილ ხანგრძლივი მოქმედების ოპიოიდური აგონისტებისათვის) აღემატება წინასწარ განსაზღვრულ რაოდენობას, რომელიც დამტკიცებულია ნარკოტიკების კონტროლის სართაშორისო საბჭოს მიერ, ითვალისწინებს სახელმწიფოს პოლიტიკა, რომ მიაწოდოს ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს დამატებითი სავარაუდო მონაცემები?

დიახ არა არ არის ცნობილი

17 პ დროულად წარუდგენს თუ არა მთავრობა ნარკოტიკების კონტროლის საეთაშორისო საბჭოს სათანადო კვარტალურ და სტატისტიკურ ანგარიშებს ნარკოტიკული პრეპარატებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერებების შესახებ?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ გასული წლის წარდგენის თარიღები:

არა არ არის ცნობილი

შესყიდვები (იხილეთ აგრეთვე მე–7 მითითებაში მოცემული კითხვები)

90

18 პ ა) დააწესა თუ არა მთავრობამ ქმედითი სისტემა, რომელიც სადისტრიბუციო არხებთან თანამშრომლობით, უზრუნველყოფს იმას, რომ კონტროლირებადი მედიკამენტების შესყიდვა, დამზადება და განაწილება ხდებოდეს დროულად, ისე, რომ არ შეიქმნას დეფიციტი და საჭიროების შემთხვევაში მედიკამენტები ყოველთვის ხელმისაწვდომი იყოს პაციენტებისათვის?

დიახ არა არ არის ცნობილი

18 პ ბ) არსებობს თუ არა ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ისეთი აფთიაქების და დისპანსერების სათანადო გეოგრაფიული განაწილება, რაც არ შემოიფარგლება მხოლოდ საავადმყოფოების აფთიაქებით, სადაც პაციენტებს და მათ ოჯახებს შეუძლიათ შეიძინონ კონტროლირებადი მედიკამენტები მგზავრობისათვის საჭირო მნიშვნელოვანი დროის დახარჯვის და დიდი თანხების გაღების გარეშე?

დიახ არას არ არის ცნობილი

19 პ ა) მთავრობა ხელს უწყობს კონტროლირებადი წამლების უზრუნველყოფას ხელმისაწვდომ ფასად?

დიახ. გთხოვთ, დააკონკრეტოთ: არა არა არის ცნობილი

19 პ ბ) თუ არის დაწესებული რაიმე გადასახდელები კონტროლირებადი წამლების ბაზარზე დაშვების, შესყიდვის, წარმოების და განაწილების ლიცენზიებისათვის, იმ ლიცენზიების გარდა, რომლებიც საჭიროა არაკონტროლირებადი წამლებისათვის?

91

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ ლიცენზიები და გადასახდელები:

არა არ არის ცნობილი

20 პ ნარკოტიკების კონტროლის ხელმძღვანელი ორგანოები, რომელთაც ეკისრებათ ექსპორტზე ნებართვების გაცემა, იცნობენ თუ არა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სანიმუშო მითითებებს კონტროლირებადი მედიკამენტების გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურებისათვის საერთაშორისო უზრუნველყოფის შესახებ და თუ გამოუყენებიათ მათ ეს მითითებები?

დიახ, მაგრამ არ გამოუყენებიათ დიახ და გამოუყენებიათ; გთხოვთ,

დააკონკრეტოთ: არა არ არის ცნობილი

სხვა

21 ი/პ ა)თუ ქვეყანა გეგმავს წამლების კონტროლის რაიმე ეროვნული ზომების მიღებას რომელიმე ისეთ ნივთიერებასთან ან მედიკამენტთან დაკავშირებით, რომელიც არ ექვემდებარება საერთაშორისო კონტროლს, არის თუ არა განსაზღვრული პროცედურა ბოროტად გამოყენების რეალური რისკის, აქედან გამომდინარე ზიანისა და მოცემული წამლის სამედიცინო გამოყენების შესაფასებლად, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და უზრუნველყოფილია, რომ წამლების კონტროლისათვის მიღებული ზომები არ ახდენდეს ზეგავლენას სამედიცინო მიზნებისათვის მათ უზრუნველყოფასა და ხელმისაწვდომობაზე?

დიახ. გთხოვთ, მიუთითოთ დეტალურად:

არა არ არის ცნობილი

21 ი/პ თუ ქვეყანა მიმართავს წამლების კონტროლის რაიმე ეროვნულ ზომას ისეთ ნივთიერებასთან ან მედიკამენტთან დაკავშირებით, რომელიც არ ექვემდებარება საერთაშორისო კონტროლს, იყენებს იგი თანაბრად ამ დოკუმენტში

92

მოცემულ შესაბამის მითითებებსაც ამ ნივთიერებასთან დაკავშირებით?

დიახ არა არ არის ცნობილი

21 პ თუ კეტამინი და/ან ტრამადოლი წარმოადგენს კონტროლირებად ნივთიერებას თქვენს ქვეყანაში, დაცულია თუ არა, სამედიცინო მიზნებისათვის მათი უზრუნველყოფა და ხელმისაწვდომობა ქვეყნის მასშტაბით ამ დოკუმენტში მოცემული მითითებების შესაბამისად?

დიახ არა არ არის ცნობილი

93

94

შემდგენლები და სხვა მონაწილენი

ეს სახელმძღვანელო მითითებები მომზადებულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის. ელემენტალური მედიცინისა და ფარმაცევტული პოლიტიკის დეპარტამენტის, კონტროლირებადი წამლების ხელმისაწვდომობის გუნდის მიერ, როგორც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებების „ოპიოიდების ეროვნული კონტროლის პოლიტიკის დაბალანსება“ განახლებული ვერსია. ორიგინალური ვარიანტი ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციისათვის დამუშავდა 2000 წელს ვისკონზინის უნივერსიტეტის ტკივილისა და პოლიტიკის შესწავლის ჯგუფთან არსებული, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კიბოს მკურნალობის პოლიტიკისა და კომუნიკაციების კოლაბორაციული ცენტრის მიერ, მედისონი, ვისკონზინი, ამერიკის შეერთებული შტატები (WHO Collaborating Centre for Policy and Communications in Cancer Care at the Pain and Policy Studies Group, University of Wisconsin, Madison WI, United States of America).n თავდაპირველი მითითებები შეიქმნა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო კონვენციებისა და ისეთი ავტორიტეტული ორგანოს რეკომენდაციების საფუძველზე, როგორიცაა ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო. განახლებული ვერსია განიხილავს აგრეთვე საერთაშორისო სამართლის სხვა ასპექტებს და ხელმისაწვდომობის საკითხებზე ჩატარებულ გამოკვლევებს. განახლებული ვერსია მომზადებულია ბარბარა მილანისა და ვილემ შოლტენის მიერ ლორინ კორანტენგთან ერთად (სამივე კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციიდან) (Barbara Milani, Willem Scholten, Lauren Koranteng, Access to Controlled Medicines, World Health Organization), ასევე სასკია ჯუნგერთან (Saskia Jünger, Universitätsklinikum Aachen, Germany), ტომ ლინჩთან და ანტონი გრიინვუდთან (ორივე ლანკასტერის უნივერსიტეტიდან, ლანკასტერი, დიდი ბრიტანეთი) (Tom Lynch and Anthony Greenwood, Lancaster University, Lancaster, United Kingdom) ერთად. საერთაშორისო ექსპერტთა ჯგუფმა განსაზღვრა შესასწავლი თემები და გააკეთა კრიტიკული შენიშვნები პირველი სამუშაო ვარიანტის შესახებ დელფის მეთოდით ორ ეტაპად ჩატარებული კვლევის შედეგად. მიღებული საბოლოო სამუშაო ვარიანტი განხილულ იქნა მითითებების შემუშავების ჯგუფის მიერ, რომელიც შეიკრიბა ჟენევაში, 2010 წლის 22–24 ნოემბერს.

მითითებების შემუშავების ჯგუფი წევრები დოქტორი აზიზბეკ ბოლტაევი, უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი, ფსიქიატრიისა და მავნე ჩვევების შემსწავლელი მედიცინის კათედრა, ბუხარას სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტი, ბუხარა, უზბეკეთი, ზიანის შემცირების ევრაზიის ქსელის სახელით, ვილნიუსი, ლიტვა (Dr Azizbek Boltaev, Senior Researcher, Chair on Psychiatry and Addiction Medicine, Bukhara State Medical Institute, Bukhara, Uzbekistan, on behalf of the Eurasian Harm Reduction Network, Vilnius, Lithuania). პროფესორი სნეზანა ბოსნჯაკი, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის

ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, სერბეთის

n ამჟამად: ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ტკივილისა და პალიატიური მომსახურების კოლაბორაციული ცენტრი (WHO Collaborating Centre for Pain and Palliative Care)

95

ონკოლოგიისა და რადიოლოგიის ინსტიტუტი, ბელგრადი, სერბეთი (Professor Snezana Bosnjak, ATOME Academic Advisory Board Member, Serbian Institute for Oncology and Radiology, Belgrade, Serbia)

დოქტორი სასკია ჯუნგერი, უნივერსიტატსკლინიკუმ ააჩენ, გერმანია, პალიატიური მომსახურების ევროპის ასოციაციის სახელით, მილანი, იტალია (Dr Saskia Jünger, Universitätsklinikum Aachen, Germany, on behalf of the European Association for Palliative Care, Milan, Italy)

დოქტორი თომას ლინჩი, ლანკასტერის უნივერსიტეტი, დიდი ბრიტანეთი (რეპორტიორი) (Dr Thomas Lynch, Lancaster University, Lancaster, United Kingdom (Rapporteur))

დოქტორი აუჯე მანტელ-თიივისე, უტრეკხტის ფარმაცევტულ მეცნიერებათა ინსტიტუტი, ნიდერლანდები (Dr Aukje Mantel-Teeuwisse, Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences, the Netherlands)

დოქტორი დევიდ პრეილი, მთავარი აღმასრულებელი, ჰოსპისების დახმარება, ლონდონი, დიდი ბრიტანეთი (Dr David Praill, Chief Executive, Help the Hospices, London, United Kingdom)

პროფესორი ლუკას რადბროხი, “კლინიკ ფურ პალიატივმედიზინ, უნივერსიტატსკლინიკუმ ბონი”, ბონი, გერმანია (თავმჯდომარე) (Professor Lukas Radbruch, Klinik für Palliativmedizin, Universitätsklinikum Bonn, Bonn, Germany; Zentrum für Palliativmedizin, Malteser Krankenhaus Bonn/Rhein-Sieg, Bonn, Germany (Chairperson))

დამკვირვებელი ბ-ნი პაველ პახტა, საბჭოს მდივანი და დირექტორი, ნარკოტიკების კონტროლისა და

პროგნოზების განყოფილება, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს სამდივნო, გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის შესწავლის ოფისი, ვენა, ავსტრია (Mr Pavel Pachta, Deputy Secretary of the Board and Chief, Narcotics Control and Estimates Section, Secretariat of the International Narcotics Control Board, United Nations Office on Drugs and Crime, Vienna, Austria)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის პერსონალი დოქტორი ჯეიმს კლეარი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ტკივილისა და

პალიატიური მზრუნველობის კოლაბორაციული ცენტრი, ტკივილისა და პოლიტიკის შესწავლის ჯგუფი, პოლ პ. კარბონის კიბოს კომპლექსური შესწავლის ცენტრი, ვისკონზინის უნივერსიტეტი, მედისონი, ვისკონზინი, ამერიკის შეერთებული შტატები (დროებითი კონსულტანტი) (Dr James Cleary, WHO Collaborating Centre for Pain and Palliative Care, Pain & Policy Studies Group, Paul P. Carbone Comprehensive Cancer Centre, University of Wisconsin, Madison WI, United States of America (Temporary Adviser))

ქ-ნი ლორინ კორანტენგი, ინტერნი, კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Ms Lauren Koranteng, Intern, Access to Controlled Medicines, WHO, Geneva, Switzerland)

ქ-ნი ლილიანა დე ლიმა, აღმასრულებელი დირექტორი, ჰოსპისების და პალიატიური მზრუნველობის საერთაშორისო ასოციაცია, ჰიუსტონი, ამერიკის შეერთებული შტატები (დროებითი კონსულტანტი) (Ms Liliana de Lima, Executive Director, International Association for Hospice and Palliative Care, Houston, United States of America (Temporary Adviser))

ბ-ნი დიდრიკ ლომენი, ადამიანის უფლებების დამცველი, ნიუ იორკი (დროებითი კონსულტანტი) (Mr Diederik Lohman, Human Rights Watch, New York (Temporary Adviser))

დოქტორი ბარაბარა მილანი, ტექნიკური პერსონალი, კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგების, ელემენტალური მედიცინისა და ფარმაცევტული

96

პოლიტიკის ცენტრი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Dr Barbara Milani, Technical Officer, Access to Controlled Medicines, Department of Essential Medicines and Pharmaceutical Policies, WHO, Geneva, Switzerland)

დოქტორი კლაივ ონდარი, კოორდინატორი, მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა და რაციონალური გამოყენება, ელემენტალური მედიცინისა და ფარმაცევტული პოლიტიკის ცენტრი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (მდივანი) (Dr Clive Ondari, Coordinator, Medicines Access and Rational Use, Department of Essential Medicines and Pharmaceutical Policies, WHO, Geneva, Switzerland)

დოქტორი ვლადიმირ პოზნიაკი, კოორდინატორი, ნივთიერების ბოროტად გამოყენების კონტროლი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Dr Vladimir Poznyak, Coordinator, Management of Substance Abuse, WHO, Geneva, Switzerland)

დოქტორი ვილემ შოლტენი, გუნდის ლიდერი, კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა, ელემენტალური მედიცინისა და ფარმაცევტული პოლიტიკის ცენტრი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (მდივანი) (Dr Willem Scholten, Team Leader, Access to Controlled Medicines, Department of Essential Medicines and Pharmaceutical Policies, WHO, Geneva, Switzerland (Secretary))

პროფესორი ალინ ტეილორი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორჰანიზაციის ჯანმრთელობის დაცვის სამართლისა და ადამიანის უფლებების კოლაბორაციული ცენტრი, ჯორჯთაუნის იურიდიული სკოლა, ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტი, ვაშინგტონი, ამერიკის შეერთებული შტატები (დროებითი კონსულტანტი) (Professor Allyn Taylor, WHO Collaborating Centre for Health Law and Human Rights, Georgetown School of Law, Georgetown University, Washington DC, USA (Temporary Adviser))

ქ-ნი ანეტ ვერსტერი, ტექნიკური მუშაკი, აივ ინფექციის დეპარტამენტი, პრევენცია ჯანდაცვის სექტორში, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Ms Annet Verster, Technical Officer, Department of HIV, Prevention in the Health Sector, WHO, Geneva, Switzerland)

სხვა მონაწილენი

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციას სურს აგრეთვე, რომ აღნიშნოს შემდეგი ინდივიდუალური პირების მიერ მასალების დამუშავებასა და მიმოხილვაში შეტანილი წვლილი: დოქტორი დელი ოლავალი აბეგუნდი, მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა და

რაციონალური გამოყენება, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Dr Dele Olawale Abegunde, Medicines Access and Rational Use, WHO, Geneva, Switzerland)

პროფესორი როსა ბუიტრაგო, ფარმაცევტიკის სკოლა, პანამის უნივერსიტეტი, პანამა (Professor Rosa Buitrago, School of Pharmacy, University of Panama, Panama)

დოქტორი სკოტ ბურისი, სამართლის პროფესორი და თანადირექტორი, ჯანმრთელობის დაცვის სამართლის ცენტრი, პოლიტიკა და პრაქტიკა, ტემპლის უნივერსიტეტის ბისლის სამართლის სკოლა, ფილადელფია, პენსილვანია, ამერიკის შეერთებული შტატები (Dr Scott Burris, Professor of Law and Co-Director, Center for Health Law, Policy and Practice, Temple University Beasley School of Law, Philadelphia, PA, United States of America)

პროფესორი ავგუსტო კარაჩენი, პალიატიური მზრუნველობის ევროპის ასოციაცია, ვირჯილიო ფლორიანის ჰოსპისის დირექტორი, კიბოს კვლევის ეროვნული ინსტიტუტი, მილანი, იტალია (Professor Augusto Caraceni, European Association for Palliative Care and Director, Virgilio Floriani Hospice, National Cancer Institute, Milan, Italy)

პროფესორი დევიდ კლარკი, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, გლაზგოს უნივერსიტეტი, გლაზგო,

97

დიდი ბრიტანეთი (Professor David Clark, ATOME Academic Advisory Board Member, University of Glasgow, Glasgow, United Kingdom)

დოქტორი ჰენრი დუნგუ, აფრიკის პალიატიური მკურნალობის ასოციაცია, ენტებე, უგანდა (Dr Henry Ddungu, African Palliative Care Association, Entebbe, Uganda)

დოქტორი ანჯუ დავანი, სრულიად ინდოეთის მედიცინის ინსტიტუტი, დელი, ინდოეთი (Dr Anju Dhawan, All India Institute of Medicine, New Delhi, India)

დოქტორი კიის დე იონქშეიარი, რეგიონული კონსულტანტი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ევროპის რეგიონული ოფისი, კოპენჰაგენი, დანია (Dr Kees de Joncheere, Regional Adviser, WHO, European Regional Office, Copenhagen, Denmark)

ქ-ნი მარგარეტ ერენფელდნერი, ფსიქოტროპიის კონტროლის ცენტრის უფროსი, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭო, გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის შესწავლის ოფისი, ვენა, ავსტრია (დამკვირვებელი) (Ms Margarethe Ehrenfeldner, Chief, Psychotropics Control Section, Secretariat of the International Narcotics Control Board, United Nations Office on Drugs and Crime, Vienna, Austria (observer))

პროფესორი პოლ მ.ფენტონი, ანიაკი, საფრანგეთი (Professor Paul M Fenton, Agnac, France) დოქტორი გილბერტო გერა, ჯანმრთელობისა და ადამიანის განვითარების

განყოფილების უფროსი, გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის შესწავლის ოფისი, ვენა, ავსტრია (დამკვირვებელი) (Dr Gilberto Gerra, Chief, Health and Human Development Section, United Nations Office on Drugs and Crime, Vienna, Austria (observer))

პროფესორი სტაინ კოსა, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, ნორვეგიის მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტი, ტრონდჰეიმი, ნორვეგია (Professor Stein Kaasa, ATOME Academic Advisory Board Member, The Norwegian University of Science and Technology, Trondheim, Norway)

დოქტორი რიკ ლაინსი, ზიანის შემცირების საერთაშორისო ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი, ლონდონი, გაერთიანებული სამეფო (Dr Rick Lines, Executive Director, International Harm Reduction Association, London, United Kingdom)

ბ–ნი ჯონ ლისმანი, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, ლისმანის ლეგალური საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები, ნიევერბრუგი, ნიდერლანდები (Mr John Lisman, ATOME Academic Advisory Board Member, Lisman Legal Life Sciences, Nieuwerbrug, the Netherlands)

დოქტორი კასია მალინოვსკა-სემპრუჰი, ნარკოტიკების პოლიტიკის გლობალური პროგრამის დირექტორი, ღია საზოგადოების ინსტიტუტი, ვარშავა, პოლონეთი (Dr Kasia Malinowska-Sempruch, Director, Global Drug Policy Programme, Open Society Institute, Warsaw, Poland)

დოქტორი მათიუ მატე, უსაფრთხო ორსულობა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Dr Mattews Mathai, Making Pregnancy Safer, WHO, Geneva, Switzerland)

პროფესორი შილა პეინი, ლანკასტერის უნივერსიტეტი, ლანკასტერი, გაერთიანებული სამეფო (Professor Sheila Payne, University of Lancaster, Lancaster, United Kingdom)

დოქტორი სესილია სეპულვედა, უფროსი კონსულტანტი, კობოს კონტროლის პროგრამა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Dr Cecilia Sepúlveda, Senior Adviser, Cancer Control Programme, WHO, Geneva, Switzerland)

პროფესორი ჯერი სტიმსონი, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, აღმასრულებელი დირექტორი (2010 წლის აგვისტომდე), ზიანის შემცირების საერთაშორისო ასოციაცია, ლონდონი, დიდი

98

ბრიტანეთი (Professor Gerry Stimson, ATOME Academic Advisory Board Member, Executive Director (until August 2010), International Harm Reduction Association, London, United Kingdom)

პროფესორი სუტუმი სუზუკი, ჰოშის უნივერსიტეტი, ტოკიო, იაპონია (Professor Tsutomu Suzuki, Hoshi University, Tokyo, Japan)

ქ-ნი მელისა ტინ სიონგ ლინი, ნარკოტიკების კონტროლისა და პროგნოზების განყოფილება, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს სამდივნო, გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის კონტროლის ოფისი, ვენა, ავსტრია (დამკვირვებელი) (Ms Melisa Tin Siong Lim, Narcotics Control and Estimates Section, Secretariat of the International Narcotics Control Board, United Nations Office on Drugs and Crime, Vienna, Austria (observer))

პროფესორი ამბროს უჰტენჰაგენი, ევროპაში ოპიოიდური მკურნალობის ხელმისაწვდომობის აკადემიური საკონსულტაციო საბჭოს წევრი, ინსტიტუტ ფუ სუჰტ– უნდ გესუნდჰეიტსფორშუნგცურიხ, ციურიხი, შვეიცარია (Professor Ambros Uchtenhagen, ATOME Academic Advisory Board Member, Institut für Sucht- und Gesundheitsforschung Zürich, Zürich, Switzerland)

ქ-ნი გიზელა ვიზერ-ჰერბეკი, ნარკოტიკების კონტროლისა და პროგნოზების განყოფილება, ნარკოტიკების კონტროლის საერთაშორისო საბჭოს სამდივნო, გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის კონტროლის ოფისი, ვენა, ავსტრია (დამკვირვებელი) (Ms Gisela Wieser-Herbeck, Narcotics Control and Estimates Section, Secretariat of the International Narcotics Control Board, United Nations Office on Drugs and Crime, Vienna, Austria (observer))

სხვა სპეციალისტები და ინსტიტუტები, რომელთაც მონაწილეობა მიიღეს ამ

დოკუმენტის მომზადებაში

ქ-ნი პამელა დრამი, ჯანდაცვის სისტემები და სერვისები, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Mrs Pamela Drameh, Health Systems and Services, WHO, Geneva, Switzerland)

ბ-ნი ერიკ ჟორჟეტი, ელემენტალური მედიცინა და ფარმაცევტული პოლიტიკა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Mr Eric Georget, Essential Medicines and Pharmaceutical Policies, WHO, Geneva, Switzerland)

ქ-ნი ევა კადუ, მედიკამენტების ხელმისაწვდომობა და რაციონალური გამოყენება, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Mrs Eva Kaddu, Medicines Access and Rational Use, WHO, Geneva, Switzerland)

ლინგვისტური სამსახური ნოვა, ბარსელონა, ესპანეთი (Nova Language Services, Barcelona, Spain)

პაპრიკა, ანესი-ლე-ვიუ, საფრანგეთი (დიზაინი) (Paprika, Annecy-le-Vieux, France (design)) ქ-ნი ანკე საბინე რიესი, პალიატიური მედიცინის დეპარტამენტი, ააჩენის უნივერსიტეტი, გერმანია ((Ms Anke Sabine Ries, Department of Palliative Medicine, RWTH Aachen University, Aachen, Germany)) ქ–ნი დოროთი ა. ვან შუნველდი (რედაქტორი), ამონსი, საფრანგეთი (Mrs Dorothy A. van

Schooneveld (Editor), Amancy, France) ქ–ნი ტონ სკოგი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, შვეიცარია (Mrs Tone Skaug,

Health Systems and Services, WHO, Geneva, Switzerland)

დონორები იხილეთ გვერდი 4

99

მითითებების შემუშავების ჯგუფის წევრთა ინტერსების დეკლარაციები მითითებების შემუშავების ჯგუფის წევრებს და სხვა გარეშე მონაწილეებს ეთხოვათ ინტერესების გაცხადება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ამჟამინდელი ფორმატის შესაბამისად. აზიზბეკ ბოლთაევმა განაცხადა, რომ იგი მუშაობდა საერთაშორისო ექსპერტად გაერთიანებული ერების ნარკოტიკებისა და დანაშაულის კონტროლის ოფისში ნარკოტიკებით მკურნალობაში თურქმენი სპეციალისტების სწავლებისა და ცენტრალურ აზიაში, ნარკოტიკებზე დამოკიდებულების სინდრომის მკურნალობის ხარისხის შესახებ ანგარიშის მომზადების მიზნით. მან მიიღო ჰონორარი შესრულებული სამუშაოსათვის. გაუწია ტექნიკური დახმარება ზიანის შემცირების ევრაზიის ქსელს ოპიოიდ-ჩანაცვლებითი თერაპიის შესახებ სემინარის ჩატარებისას. არის ცენტრალური აზიის რეგიონში ოპიოიდ–ჩანაცვლებითი თერაპიის გამოყენების მდგომარეობის მიმოხილვის თანაავტორი. ამ სამუშაოს შესრულებისათვის მან მიიღო 1000 აშშ დოლარი და საცხოვრებელი ხარჯების კომპენსაცია. ამჟამად იგი მუშაობს, როგოც მთავარი ექსპერტი, აშშ-ის ჯანდაცვის ეროვნული ინსტიტუტის (NIH) მიერ ბუხარას სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტში დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში, რომლის მიზანია უზბეკეთში ზიანის შემცირება და ოპიოიდ-ჩანაცვლებითი თერაპიის სტრატეგიების ხარჯების ეფექტიანობის ანალიზი. 2006-2009 წლებში მუშაობდა, როგორც რეგიონული კონსულტანტი ზიანის შემცირების საკითხებზე, დიდი ბრიტანეთის საერთაშორისო განვითარების დეპარტამენტის (DFID) მიერ დაფინანსებული, ცენტრალური აზიის რეგიონის აივ/შიდსის პროგრამებზე GRM International-ში, რომელიც უზრუნველყოფდა რიგ სერვისებს ინექციური ნარკოტიკების მომხმარებელთათვის, მათ შორის ოპიოიდ ჩანაცვლებით თერაპიას. იგი ღებულობს ანაზღაურებას ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო პროგრამიდან მითითებების შემუშავების ჯგუფში მონაწილეობისათვის. სნეზანა ბოსნჯაკი არის ტკივილის კონტროლის საერთაშორისო პოლიტიკის საკითხებზე მომუშავე ჯგუფის წევრი და პალიატიური მომსახურების სერბეთის ეროვნული კომისიის პრეზიდენტი. ორივე ამპლუაში იგი მუშაობდა ექსპერტული იდეების დამუშავებაზე და გამოდიოდა საჯარო განცხადებებით სათანადო განათლებისა და პოლიტიკის შემუშავების გზით, ტკივილისა და პალიატიური მზრუნველობისათვის ოპიოიდების უზრუნველყოფის გაუმჯობესების საჭიროებისა და მეთოდების შესახებ. როგორც კომისიის პრეზიდენტი, იგი აგრეთვე აწვდიდა მთავრობას მეთოდოლოგიურ მითითებებს კონტროლირებადი ნივთიერებების შესახებ ახალი კანონის შესაბამისად. ტკივილის შემცირების საერთაშორისო პოლიტიკის სასტიპენდიო პროგრამის ფარგლებში სამეცნიერო მუშაობისას მან მიიღო ღია საზოგადოების ინსტიტუტიდან 12 000 აშშ დოლარის სტიპენდია და 2000 აშშ დოლარი/წელიწადში (2006–2008 წლებში) გაწეული ხარჯების საკომპენსაციოდ, აგრეთვე 6000 აშშ დოლარი/წელიწადში ჰონორარისა და ხარჯებისათვის (2009–2010 წლებში). მან მიიღო მცირე ანაზღაურება „ჯენსენ ენდ ჰემოფარმასაგან“ სხვადასხვა დროს ოპიოიდური ანალგეტიკების გამოყენებაზე პრეზენტაციების ჩატარებისათვის; დუროგეზიული საფენების სათანადო გამოყენების შესახებ ბროშურების მომზადებისა და მორფინის წვეთების გამოყენების შესახებ „მერკის“ პერსონალის სწავლებისათვის. მიიღო გრანტი „ჯენსენისაგან“ პალიატიური მზრუნველობის ევროპის ასოციაციის 2009 წლის კონგრესში მონაწილეობის მისაღებად. ტკივილის შესწავლის საერთაშორისო ასოციაციისაგან მისმა გუნდმა მიიღო ფინანსური

100

მხარდაჭერა (7940 აშშ დოლარი) ოპიოფობიის შესახებ გამოკვლევის ჩასატარებლად და ბროშურის მოსამზადებლად, რომელიც განკუთვნილია პაციენტებისა და სპეციალისტებისათვის. იგი ღებულობს ანაზღაურებას ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო პროგრამიდან წინამდებარე მითითებების შემუშავების ჯგუფის შეხვედრებში მონაწილეობის მისაღებად. ჯიმ კლეარმა განაცხადა, რომ იგი არის ვისკონზონის უნივერსიტეტის (ვისკონზინი, მედისონი, შეერთებული შტატები) პოლ ს. კარბონის კიბოს კომპლექსური შესწავლის ცენტრის ტკივილისა და პოლიტიკის შესწავლის ჯგუფის დირექტორი. მან აგრეთვე განაცხადა, რომ ის არის „ვექს ფარმას“ ტკივილის მედიცინის მონაცემთა, უსაფრთხოებისა და მონიტორინგის კომიტეტის დამოუკიდებელი წევრი (ყოველწლიური ანაზღაურება 3500 აშშ დოლარი). აგრეთვე განაცხადა, რომ არის მთავარი მკვლევარი „არქიმედეს“ (2008) და „ვითის“ (ამჟამად) მიერ წარმოებული ორი გამოკვლევისათვის. თითოეული კვლევის ჩასატარებლად უნივერსიტეტმა მიიღო ანაზღაურება 700 აშშ დოლარის ოდენობით თითოეულ პაციენტზე. იგი მოხსენებებით გამოდიოდა მრგვალი მაგიდის სამედიცინო შეკრებებზე და კონფერენციაზე, სადაც იგი საუბრობდა ტკივილის კონტროლისათვის ოპიოიდების ხელმისაწვდომობის გაზრდის საკითხებზე (ჰონორარი 2500-7500 აშშ დოლარი). მან განაცხადა, რომ ჰონორარის გარეშე მიიღო მონაწილეობა თეთრი სახლის მიერ შექმნილ დოკუმენტურ ფილმში ტკივილის მედიკამენტების შესახებ. სასკია ჯუნგერმა განაცხადა, რომ განყოფილებამ სადაც იგი მუშაობს, მიიღო დაფინანსება სხვადასხვა ფარმაცევტული კომპანიებისაგან, მათ შორის ოპიოიდების მწარმოებელი კომპანიების „გრუნენთალის“, „მანდიფარმასა“ და „ჯენსენისაგან“. მან მიიღო კომპენსაცია ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო პროგრამისაგან, წინამდებარე მითითებების შემუშავების ჯგუფის შეხვედრაზე დასასწრებად. ლილიანა დე ლიმამ განაცხადა, რომ ბოლო 10 წლის განმავლობაში იგი მუშაობდა, როგორც ჰოსპისებისა და პალიატიური მზრუნველობის საერთაშორისო ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი. ასოციაციის მუშაობის ერთ-ერთ სფეროს წარმოადგენს ოპიოიდური მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება სამედიცინო მკურნალობისათვის. იგი საექსპერტო კონსულტაციებს უწევს კოლუმბიის, პერუს და პანამის მთავრობებს კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის საკითხებთან დაკავშირებით. დიდრიკ ლომენმა განაცხადა, რომ როგორც ადამიანის უფლებათა დამცველი, გაწეული სამუშაოსათვის ანაზღაურებას იღებს ღია საზოგადოების ფონდიდან, კონტროლირებადი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის კვლევისა და მისი დაცვის პოლიტიკის შესახებ გამოკვლევის ჩასატარებლად. აუჯე მანტელ-თიივისე ანაზღაურებას იღებს ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო ხელშეკრულების პროგრამიდან წინამდებარე მითითებების შემუშავების ჯგუფის შეხვედრებში მონაწილეობისათვის. დევიდ პრეილმა განაცხადა, რომ ის არის მთავარი აღმასრულებელი ოფიცერი ორგანიზაციისა „დაეხმარეთ ჰოსპისებს“ (Help the Hospices ) – დიდი ბრიტანეთის ეროვნული საქველმოქმედო ორგანიზაცია, რომელიც წარმოადგენს დიდი ბრიტანეთის ჰოსპისებს. „დაეხმარეთ ჰოსპისებს“ ღებულობს მთავრობის დაფინანსებას სამი

101

პროგრამისათვის, რომელთაგან ერთი სიერა ლეონეში ხორციელდება, მეორე პალიატიური მზრუნველობის აფრიკის ასოციაციასთან ერთად და მესამე – ბავშვებისათვის პალიატიური მზრუნველობის განვითარების პროგრამა, ინდოეთსა და მალავიში. იგი არის პალიატიური მზრუნველობის საერთაშორისო ალიანსის საბჭოს წევრი და ინდოეთის პალიატიური მზრუნველობის ასოციაციის საბჭოს წევრი. ეს საკითხები წარმოადგენს ფონდის „დაეხმარეთ ჰოსპისებს“ ინტერესთა სფეროს და ორგანიზაცია ყველაფერს აკეთებს ამ მიმართულებით, რისი გაკეთებაც შეუძლია. ეწევა საქმიანობას, რომელიც ხელს უწყობს ტკივილის კონტროლის მედიკამენტების სათანადო ხელმისაწვდომობას, აგრეთვე პალიატიურო მომსახურების სფეროში ექიმებისათვის საჭირო სხვა მედიკამენტების უზრუნველყოფას მსოფლიო მასშტაბით. ლუკას რადბროხმა განაცხადა, რომ იგი არის პალიატიური მზრუნველობის ევროპის ასოციაციის პრეზიდენტი 2007 წლიდან და ჩართულია საქმიანობაში, რომლის მიზანია ევროპაში პალიატიური მომსახურების განვითარება; მათ შორის მუშაობს მედიასთან და პროექტებზე, რომელთა მიზანია ევროპაში ოპიოიდური მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება. ამ სამუშაოს ასრულებს ჰონორარის გარეშე. იგი ანაზღაურებას იღებს ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო ხელშეკრულების პროგრამიდან მითითებების შემუშავების ჯგუფის შეხვედრებში მონაწილეობისათვის. ჩაატარა პრეზენტაციები სამედიცინო კონფერენციებზე „არქიმედესა“ და „ცეფალონის“ პროგრამების ფარგლებში მედიკამენტების შემუშავების შესახებ და მიიღო ჰონორარი 1000–2000 ფუნტი სტერლინგის ოდენობით. იგი არის პალიატიური მზრუნველობის მსოფლიო ალიანსის საბჭოს წევრი. ალინ ტეილორმა განაცხადა, რომ კონსულტანტის რანგში, მან მოამზადა სამეცნიერო მოხსენება კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლის საერთაშორისო გაერთიანებისათვის (UICC), ტკივილის მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის შესახებ და მიიღო ჰონორარი აშშ 10 000 დოლარის ოდენობით. მიიღო დაფინანსება კონფერენციაზე დასასწრებად. ტომ ლინჩი ანაზღაურებას იღებს ევროპის კომისიის მე-7 ჩარჩო ხელშეკრულების პროგრამიდან ამ მითითებების შემუშავების ჯგუფის შეხვედრებში მონაწილეობისათვის. იგი ესწრებოდა ტკივილისა და პოლიტიკის შემსწავლელი ჯგუფის მიერ ორგანიზებულ კონფერენციას, რისთვისაც მიიღო ღია საზოგადების ფონდის დაფინანსება კონფერენციაზე გასამგზავრებლად. უმრავლესობამ განაცხადა, რომ მათი ინტერესები ემთხვევა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიზნებს კონტროლირებადი ნივთიერებების პოლიტიკის დაბალანსების შესახებ. მათი ინტერესები ერთმანეთს არ ეწინააღმდეგება. მხოლოდ უმნიშვნელო რაოდენობის დეკლარაციები მოიცავდა ფარმაცევტულ ინდუსტრიასთან კავშირს. გარდა ამისა, ეს მითითებები არ იძლევა რეკომენდაციებს პროდუქციის ან მკურნალობის მეთოდების შესახებ.

102

დანართი 1

კონტროლირებადი მედიკამენტები, ჩამოთვლილი აგრეთვე, როგორც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტები და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტები ბავშვებისათვის (95, 96)

ნივთიერება დოზირების

ფორმა სიძლიერე ჩვენებები ბავშვები

სათვის ზრდასრულთა თვის

ბუპრენოფინი არა არის მოცემული

არ არის მოცემული

გამოიყენება ნივთიერებაზე დამოკიდებულების პროგრამებში

- x

კოდეინი

აბი 15 მგ (ფოსფატი) ოპიოიდური ანალგეტიკები x x 30 მგ (ფოსფატი) 1. ოპიოიდური ანალგეტიკი

2. (ჩვენება განხილვის პროცესშია) დიარეის საწინააღმდეგო (სიმპტომური) მედიკამენტები ზრდასრულთათვის

- x

დიაზეპამი *

ინექცია 5 მგ/მლ 2მლ ამპულაში

წინასაოპერაციო მედიკამენტი და სედატივი ხანმოკლე პროცედურებისათვის

x x

პერორალური სითხე

2 მგ/5 მლ საერთო მოუსვენრობა x -

რექტალური ხსნარი ან გელი

5 მგ/მლ 0.5 ტუბში

ანტიკონვულსანტი/ანტიეპილეპტიკი x x

5 მგ/მლ 1 მლ ტუბში x - 5 მგ/მლ 2 მლ ტუბში x x

5 მგ/მლ 4 მლ ტუბში x x

აბი 2 მგ საერთო მოუსვენრობა x x5 მგ 1. საერთო მოუსვენრობა

2. წინასაოპერაციო მედიკამენტი და სედატივი ხანმოკლე პროცედურებისათვის

x x

10 მგ საერთო მოუსვენრობა x xეფედრინი

ინექცია 30 მგ (ჰიდროქლორიდი)/მლ 1 მლ ამპულაში

სპინალური ანესთეზია მშობიარობის დროს ჰიპოტენზიის თავიდან ასაცილებლად

- x

103

ნივთიერება დოზირების ფორმა

სიძლიერე ჩვენებები ბავშვები სათვის

ზრდასრულთა თვის

ერგომეტრინი ინექცია 200 მიკროგრამი (ჰიდროგენ მალეატი) 1 მლ ამპულაში

მშობიარობის დამაჩქარებელი

- x

ლორაზეპამი * პარენტერალური ფორმა

2 მგ/მლ 1 მლ ამპულაში

ანტიკონვულსანტი/ანტიეპილეპტიკი x x

4 მგ/მლ 1 მლ ამპულაში x x

მეტადონი *

კონცენტრა ტი პერორალური სითხისა თვის

5 მგ/მლ (ჰიდროქლო რიდი)

გამოიყენება ნივთიერებაზე დამოკიდებულების პროგრამებში

- x

10 მგ/მლ (ჰიდროქლო რიდი)

- x

პერორალური სითხე

5 მგ/5 მლ გამოიყენება ნივთიერებაზე დამოკიდებულების პროგრამებში

- x10 მგ/5 მლ - x

მიდაზოლამი ინექცია 1 მგ/მლ ანტიკონვულსანტი/ანტიეპილეპტიკი

x -5 მგ/მლ x -

მორფინი

გრანულები (მოდიფიცირებული გამოთავისუფლებით) (წყალთან შესარევი)

20 მგ ოპიოიდური ანალგეტიკი x -

30 მგ x -60 მგ x

-

100 მგ x -

200 მგ x -

ინექცია 10 მგ/მლ (სულფატი ან ჰიდროქლორიდი) 1 მლ ამპულაში

1. წინასაოპერაციო მედიკამენტი და სედატივი ხანმოკლე პროცედურებისათვის 2. ოპიოიდური ანალგეტიკი

x

x

პერორალური სითხე

10 მგ (მორფინის ჰიდროქლორიდი ან მორფინის სულფატი)/5 მლ

ოპიოიდური ანალგეტიკი

x x

აბი (დაუყოვნებელი გამოთავისუფლებით)

10 მგ (მორფინის სულფატი)

ოპიოიდური ანალგეტიკი

x x

104

ნივთიერება დოზირების ფორმა

სიძლიერე ჩვენებები ბავშვები სათვის

ზრდასრულთა თვის

აბი (წაგრძელებული ფორმის)

10 მგ (მორფინის სულფატი)

x x

30 მგ (მორფინის სულფატი)

x x

60 მგ (მორფინის სულფატი)

x x

ფენობარბი ტალი

ინექცია

200 მგ/მლ (ფენობარბი ტალის ნატრიუმი)

ანტიკონვულსანტი/ ანტიეპილეპტიკი X x

პერორალური სითხე

15 მგ/5მლl (ფენობარბი ტალი)

ანტიკონვულსანტი/ ანტიეპილეპტიკი x x

აბი სხვადასხვა სიძლიერის: 15 მგ–დან to 100 მგ–მდე

ანტიკონვულსანტი/ ანტიეპილეპტიკი x x

ტიოპენტალი ფხვნილი საინექციო

0.5 გ (ნატრიუმის მარილი) ამპულაში

ზოგადი ანესთეტიკი

x x

1 გ (ნატრიუმის მარილი) ამპულაში

x x

* მოცემული მედიკამენტი უნდა იყოს იმ კლასის წარმომადგენელი, რომელიც ყველაზე ეფექტური და უსაფრთოა. შენიშვნა: კეტამინის ინექცია 50 მგ (როგორც ჰიდროქლორიდი)/მლ10 მლ ფლაკონში მოცემულია ზოგადი ანესთეზიისათვის. კეტამინი არ ექვემდებარება საერთაშორისო კონტროლს. თუმცა, ზოგიერთ ქვეყანაში ექვემდებარება ეროვნულ კონტროლს. ამიტომ, 21-ე მითითების მიხედვით, ამ დოკუმენტში მოცემული მითითებები გამოყენებულ უნდა იქნას აგრეთვე კეტამინთან (95, 96).

105

დანართი 2

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რჩეული მითითებები

ტკივილის მკურნალობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. კიბოთი გამოწვეული ტკივილის შემცირება და მითითება ოპიოიდების უზრუნველყოფის შესახებ, მე–2 გამ., ჟენევა, 1996წ.. ხელმისაწვდომია ჩინურ*, ინგლისურ*, ფრანგულ*o, რუსულ*, ესპანურ* და ტაი* ენებზე.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=2247 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/9241544821.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. კიბოს ტკივილის შემცირება და პალიატიური მზრუნველობა ბავშვებში. ჟენევა, 1998 წ. ISBN 92 4 154 55 7p. ხელმისაწვდომია აზერბაიჯანულ*, ბულგარულ*, ჩინურ*, ინგლისურ*, ფრანგულ*q, რუმინულ*, რუსულ*, და ესპანურ*ენებზე.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=459 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/9241545127.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. პალიატიური მომსახურება: სიმპტომების მენეჯმენტი და მზრუნველობა სიცოცხლის ბოლო ეტაპზე: შუალედური მითითებები პირველი დონის ჯანდაცვის ობიექტების მუშაკთათვის. ჟენევა, 2004წ. ISBN 9789241597232. ხელმისაწვდომია ინგლისურ* და ფრანგულ* ენებზე.

იხილეთ დამატებითი ინფორმაცია: http://www.who.int/hiv/pub/imai/primary_palliative/en/index.html (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა: http://www.who.int/hiv/pub/imai/genericpalliativecare082004.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები დაავადებულ ბავშვებში გამუდმებული ტკივილის ფარმაკოლოგიური მკურნალობის შესახებ. ჟენევა, მომზადების პროცესში; დაგეგმილია 2011 წლისთვის. ინგლისურ და რამდენიმე სხვა ენაზე. (შეცვლის გამოცემას „კიბოთი დაავადებულთა ტკივილი და პალიატიური მზრუნველობა ბავშვებში“.)

o დოკუმენტი, იმ ენებზე, რომლებიც აღნიშნულია, ვარსკვლავით, ჩაწერილია დართულ CD- ROM–ზე p ISBN ნომრები აღნიშნავს ინგლისურ ვერსიას. ISBN ნომრები სხვა ენებზე გამოცემული ვერსიებისათვის იხილეთ მოცემულ ბმულებზე.

106

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები გამუდმებული ტკივილის ფარმაკოლოგიური მკურნალობის შესახებ სამედიცინო დაავადების მქონე ზრდასრულ პაციენტებში. (დაგეგმილი) (შეცვლის კობოს დოკუმენტს „კიბოთი გამოწვეული ტკივილის შემცირება და მითითება ოპიოიდების უზრუნველყოფის შესახებ“) ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები არა გამუდმებული ტკივილის შესახებ. (დაგეგმილი) ოპიოიდებზე დამოკიდებულების მკურნალობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. მითითებები ფსიქოსოციოლოგიური დახმარებით ოპიოიდური დამოკიდებულების ფარმაკოლოგიური მკურნალობის შესახებ. ჟენევა, 2009წ. ISBN 978 92 4 254754 3. ინგლისურ ენაზე*.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია.: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=745 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241547543_eng.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

მშობიარობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციები მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის პრევენციისათვის. ჟენევა, 2007წ. ინგლისურ ენაზე*. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ მინიჭებული ბიბლიოგრაფიული ნომერი: WHO/MPS/07.06

დამატებითი ინფორმაცია: http://www.who.int/making_pregnancy_safer/documents/who_mps_0706/en/index.html (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/hq/2007/WHO_MPS_07.06_eng.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მითითებები მშობიარობის შემდგომი სისხლდენისა და დარჩენილი პლაცენტას მენეჯმენტის შესახებ. ჟენევა, 2009წ. ISBN 978 92 4 159851 4. ინგლისურ*, ფრანგულ* და ესპანურ* ენებზე ბეჭდვის პროცესში.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=777 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზიიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241598514_eng.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, გაერთიანებული ერების მოსახლეობის ფონდი (UNFPA), გაერთიანებული ერების ბავშვთა ფონდი (UNICEF), მსოფლიო ბანკი. ორსულობისა და მშობიარობის გართულებების მართვა: სახელმძღვანელო მითითებები მეანებისა და ექიმებისათვის. ჟენევა, 2007წ. ISBN 92 4 154587 9. არაბულ*, ინგლისურ*,

107

ფრანგულ*, ინდონეზიურ*, იტალიურ*, ხმერულ*, პორტუგალიურ*, რუსულ*, ესპანურ* ენებზე.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=541 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9241545879_eng.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

ნევროლოგია (ეპილეფსია) დეკერ პა. ეპილეფსია: სახელმძღვანელო სამედიცინო და კლინიკური მუშაკებისათვის აფრიკაში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ჟენევა, 2002წ. (შესწორებული გამოცემა). ინგლისურ ენაზე*.

შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/WHO_MSD_MBD_02.02.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

მენტალური ჯანმრთელობა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია. მენტალური დარღვევების ფარმაკოლოგიური მკურნალობა ჯანდაცვის პირველადი დახმარების დაწესებულებებში. ჟენევა, 2010წ. ISBN 978 92 4 1547697. ინგლისურ და ესპანურ ენებზე.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წიგნების მაღაზია: http://apps.who.int/bookorders/anglais/detart1.jsp?sesslan=1&codlan=1&codcol=15&codcch=756 (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) შესაძლებელია ჩამოტვირთვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ბიბლიოთეკიდან: http://whqlibdoc.who.int/publications/2009/9789241547697_eng.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი) http://whqlibdoc.who.int/paho/2010/9789275331132_spa.pdf (წვდომის თარიღია 2011 წლის 3 იანვარი)

108

დანართი 3

CD-ROM კონტროლირებადი მედიკამენტების შესახებ ეროვნული პოლიტიკის დაბალანსება

შინაარსი • ბიბლიოგრაფიული მითითებები გამოცემისათვის: კონტროლირებადი

მედიკამენტების შესახებ ეროვნული პოლიტიკის დაბალანსება: სახელმძღვანელო მითითებები კონტროლირებადი მედიკამენტების უზრუნველყოფისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ.

• ქვეყნის შეფასების საკონტროლო ჩამონათვალი (ვერსია Word ფორმატში) • ოპიოიდური ანალგეტიკების ხელმისაწვდომობის ბარიერების ტესტი

(ადაპტირებული ვერსია) • ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტების სანიმუშო სია,

მე-16 გამ., ჟენევა, მარტი 2009წ. (სხვადასხვა ენებზე) • ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის აუცილებელი მედიკამენტების სანიმუშო სია

ბავშვებისათვის, მე-2 გამ. ჟენევა, მარტი 2009წ. (სხვადასხვა ენებზე) • დანართში 2 ჩამოთვლილი მითითებების სრული ტექსტები; ჯანდაცვის მსოფლიო

ორგანიზაციის რჩეული მითითებები მკურნალობისათვის. (სხვადასხვა ენებზე) • ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, სანიმუშო მითითებები კონტროლირებადი

მედიკამენტების საერთაშორისო უზრუნველყოფისათვის გადაუდებელ სამედიცინო მომსახურებაში. ჟენევა, 1996წ. (ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე)

• დამატებითი საკითხავი o კონტროლირებადი წამლების ხელმისაწვდომობა o ბარიერები o ადამიანის უფლებები o საინექციო ნარკოტიკების გამოყენება o ლოჯისტიკა o მშობიარე ქალთა სიკვდილიანობა o ტკივილის მენეჯმენტი o პალიატიური მზრუნველობა

საერთაშორისო კონვენციები:

• კონტროლის კონვენციები, მათი პროგრამები და მათი ოფიციალური კომენტარები

(ინგლისურ ენაზე)r • საერთაშორისო შეთანხმება ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების

შესახებ (ინგლისური და ფრანგულ ენებზე) და მისი ზოგადი კომენტარი 14 (სხვადასხვა ენებზე)

• ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კონსტიტუცია (სხვადასხვა ენებზე)

r ვერსიები სხვა ენებზე (არაბული, ჩინური, ფრანგული, რუსული და ესპანური): www.incb.org (წვდომის თარიღია 2011 წლის 9 იანვარი).

109

• სხვა კონვენციები მედიკამენტების ხელმისაწვდომობისა და ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ

o კონვენცია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღკვეთის შესახებ (ინგლისურ ენაზე)

Access to Controlled Medications Programme

Department of Essential Medicines and Pharmaceutical Policies

World Health Organization20 avenue AppiaCH-1211 Geneva 27

კონტროლირებად ნივთიერებებთან დაკავშირებული

პოლიტიკის დაბალანსება

კონტროლირებადი მედიკამენტების მომარაგებისა და ხელმისაწვდომობის შესახებ მითითებები

GEORGIAN