რესტიტუციისპოლიტიკა

საქართველოში

რესტიტუციის პოლიტიკასაქართველოში

2020

დო­კუ­მენ­ტი­მომ­ზა­დე­ბუ­ლია­ტო­ლე­რან­ტო­ბის­და­მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის­ინ­ს­ტი­ტუ­ტის­მი­ერ­აღ­მო­სავ­ლეთ­-­და­სავ­ლე-თის­მარ­თ­ვის­ინ­ს­ტი­ტუ­ტის­„კანონის­უზე­ნა­ე­სო­ბის­მხარ­და­ჭე­რა­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში”­(PROLoG)­პრო­ექ­ტის­ფარ­გ­ლებ­ში,­რო­მე­ლიც­და­ფი­ნან­სე­ბუ­ლია­აშ­შ­-ის­სა­ერ­თა­შო­რი­სო­გან­ვი­თა­რე­ბის­სა­ა­გენ­ტოს­(USAID)­მი­ერ.

ში­ნა­არ­ს­ზე­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლია­ტო­ლე­რან­ტო­ბის­და­მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის­ინ­ს­ტი­ტუ­ტი­და­ის­შე­საძ­ლოა­არ­ასა­ხავ­დეს­ამე­რი­კის­შე­ერ­თე­ბუ­ლი­შტა­ტე­ბის­სა­ერ­თა­შო­რი­სო­გან­ვი­თა­რე­ბის­სა­ა­გენ­ტოს­(USAID),­ამე­რი­კის­შე­ერ­თე­ბუ­ლი­შტა-ტე­ბის­მთავ­რო­ბის­და­აღ­მო­სავ­ლეთ­-­და­სავ­ლე­თის­მარ­თ­ვის­ინ­ს­ტი­ტუ­ტის­(EWMI)­შე­ხე­დუ­ლე­ბებს.

ავტორი:­გიორგი­ნონიაშვილიპროექტის ხელმძღვანელი:­მარიამ­ღავთაძე

©ტოლერანტობის­და­მრავალფეროვნების­ინსტიტუტი­(TDI),­2020ვებგვერდი:­www.tdi.ge

­

სარჩევი­1.­შესავალი­................................................................................................................................ 6

2.­სახელმწიფოს­არაეფექტიანი­პოლიტიკა­რესტიტუციის­ნაწილში­................................................ 8

3.­არადომინანტი­რელიგიური­ჯგუფების­დაუბრუნებელი­ქონება­................................................. 14­­­­ევანგელურ-ლუთერული­ეკლესია­.......................................................................................... 14­­­­სომეხთა­სამოციქულო­მართლმადიდებელი­წმიდა­ეკლესია­................................................... 15­­­­კათოლიკე­ეკლესია­.............................................................................................................. 17­­­­იუდაური­თემი­....................................................................................................................... 17­­­­მუსლიმი­თემი­....................................................................................................................... 18

4.­რესტიტუციის­არსი­და­სხვა­ქვეყნების­გამოცდილება............................................................... 20­­­­უნგრეთი­............................................................................................................................... 21­­­­ბულგარეთი­.......................................................................................................................... 22­­­­ესტონეთი.............................................................................................................................. 22­­­­ლატვია­................................................................................................................................. 23­­­­ლიეტუვა­............................................................................................................................... 24­­­­ჩრდილოეთი­მაკედონია­........................................................................................................ 25­­­­პოლონეთი­........................................................................................................................... 25­­­­სლოვაკეთი­........................................................................................................................... 27­­­­გერმანია­............................................................................................................................... 28­­­­რუმინეთი­.............................................................................................................................. 29­­­­უკრაინა­................................................................................................................................ 31

5.­რესტიტუციის­პოლიტიკის­ანალიზი­......................................................................................... 33

6.საქართველოში­რესტიტუციის­პოლიტიკის­გასატარებლად­შესაძლო­გზები­და­რეკომენდაციები­.....36

დანართი­................................................................................................................................... 38

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში6

1. შესავალი XX­სა­უ­კუ­ნე­ში,­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში,­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­არ­სე­ბულ­მა­რე-ლი­გი­ურ­მა­ჯგუ­ფებ­მა­თა­ვი­ან­თი­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბა­და­კარ­გეს.­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­მათ­ჩა­მო-არ­თ­ვა­რო­გორც­რე­ლი­გი­უ­რი,­ისე­ვე­არა­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ქო­ნე­ბა.­და­იწყო­რე­ლი­გი-უ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­დევ­ნა,­გა­და­სახ­ლე­ბა,­მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლი­გა­ნად­გუ­რე­ბა.­­­

საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­დაშ­ლის­შემ­დეგ,­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბი­და­სუს­ტე­ბუ­ლე­ბი­იყ­ვ­ნენ.­ზო-გი­ერ­თი­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფი­გაქ­რა.1­ მათ,­ვინც­საბ­ჭო­თა­რეპ­რე­სი­ებს­გა­და­ურ­ჩა,­და­კარ­გუ­ლი­ჰქონ­და­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა:­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი,­სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი,­სკო­ლე­ბი,­მი­წე­ბი­და­ა.შ.­

გან­სა­კუთ­რე­ბით­დი­დი­მო­ცუ­ლო­ბის­ ქო­ნე­ბა­და­კარ­გეს­ იმ­თე­მებ­მა,­რომ­ლებ­საც­ უკა­ნას­კ­ნე­ლი­სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის­ გან­მავ­ლო­ბა­ში­ მჭიდ­რო­ კულ­ტუ­რულ­-ის­ტო­რი­უ­ლი­ კავ­ში­რი­ ჰქონ­დათ­ სა­ქარ­თ­ვე-ლოს­თან:­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ,­სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ეკ­ლე­სი­ამ,­რო­მა­ულ­-­კა­თო-ლი­კურ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ,­მუს­ლიმ­მა­თემ­მა,­ლუ­თე­რულ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ­და­იუდა­ურ­მა­თემ­მა.­

და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­ აღ­დ­გე­ნის­ შემ­დეგ,­რე­ლი­გი­უ­რი­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­ ქო­ნე­ბის­ მდგო­მა­რე­ო­ბა­სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რი­იყო:

დანგრეული­და­­გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი; გამოიყენებოდა­სხვა­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბით;­ შენარჩუნებული­იყო­სრუ­ლად­ან­ნა­წი­ლობ­რივ.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­აღ­დ­გე­ნის­შემ­დეგ,­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბი­ცდი­ლობ-დ­ნენ­და­კარ­გუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას.­ ­1991­წელს,­ ­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­მხო­ლოდ­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ ეკ­ლე­სი­ას­ და­უბ­რუ­ნა­ საბ­ჭო­თა­ ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს­ ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ ქო­ნე­ბა.2­ სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ ეკ­ლე­სი­ის­ სა­კუთ­რე­ბად­ცნო­და­გა­დას­ცა­მას­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­მოქ­მე­დი­და­არა­მოქ­მე­დი­მარ­თ­ლ­მა­დი­დებ-ლუ­რი­ტაძ­რე­ბი,­მა­თი­ნან­გ­რე­ვე­ბი­და­მი­წის­ნაკ­ვე­თე­ბი.3­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­და­სა-ქარ­თ­ვე­ლოს­ სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ ავ­ტო­კე­ფა­ლურ­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ ეკ­ლე­სი­ას­ შო­რის­და­დე­ბუ­ლი­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­შე­თან­ხ­მე­ბა­­ით­ვა­ლის­წი­ნებს­­ეკ­ლე­სი­ის­თ­ვის­XIX-XX­სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი­და­მო­რა­ლუ­რი­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბა­საც.4

2002­წლი­დან,­ცენ­ტ­რა­ლუ­რი­ბი­უ­ჯე­ტი­დან­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ყო­ველ­წ­ლი­უ­რად­აფი­ნან­სებს­სა­ქარ­თ-ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს.­ამის­მი­ზე­ზად­ასა­ხე­ლებს­წარ­სულ­ში­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბას.­თუმ­ცა,­ამ­დრომ­დე­არ­არის­დათ­ვ­ლი­ლი­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­თ­ვის­XIX-XX­სა­უ­კუ-ნე­ებ­ში­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­მო­ცუ­ლო­ბა.­შე­სა­ბა­მი­სად,­სა­პატ­რი­არ­ქოს­და­ფი­ნან­სე­ბის­პრაქ­ტი­კა­

1­სახალხო­დამცველის­ბიბლიოთეკა,­რელიგიები­საქართველოში,­თბილისი,­2008.2­1990­წლის­12­აპრილს­საქართველოს­საბჭოთა­სოციალისტური­რესპუბლიკის­მინისტრთა­საბჭომ­მიიღო­დადგენილება­№183,­ რომლის­ თანახმადაც,­ „საქართველოს­ საპატრიარქოს­ ყველა­ საკულტო­ ნაგებობა,­ უძრავ-მოძრავ­ ქონებასთან­ერთად,­ქართული­მართლმადიდებელი­ეკლესიის­საკუთრებად­გამოცხადდა“.­­3­ საქართველოს­ პარლამენტის­ დადგენილება,­ „საქართველოს­ სახელმწიფოსა­ და­ საქართველოს­ სამოციქულო­ავტოკეფალურ­მართლმადიდებელ­ეკლესიას­შორის­კონსტიტუციური­შეთანხმების­დამტკიცების­შესახებ“,­მუხლი­7,­2002.4­იქვე:­მუხლი­11.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 7

თა­ვი­სი­არ­სით­დო­ტა­ციაა­და­არა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა.5­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­მიზ­ნით,­სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ-თი­ა­ნე­ბე­ბიც­იღე­ბენ­სა­ხელ­მ­წი­ფო­და­ფი­ნან­სე­ბას­2014­წლი­დან.­

მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­გან­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით,­სხვა­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს­არ­დაბ­რუ-ნე­ბი­ათ­საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­დროს­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­უდი­დე­სი­ნა­წი­ლი.­მა­თი­ის­ტო­რი­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­ერ­თი­ნა­წი­ლი­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა,­მე­ო­რე­კი,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­ხელ­ში­აღ­მოჩ­ნ­და,­რო­მე­ლიც­ამ­დრომ­დე­უარს­ამ­ბობს­სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­ის-ტო­რი­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე.

არა­დო­მი­ნან­ტ­მა­რე­ლი­გი­ურ­მა­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­მა­ჯერ­კი­დევ­ვერ­და­იბ­რუ­ნეს­ის­ტო­რი­უ­ლად­მა­თი­კუთ­ვ­ნი­ლი­მოქ­მე­დი­და­უმოქ­მე­დო­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი,­სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი,­რე­ლი­გი­უ­რი­სას­წავ-ლო­და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბი,­ სა­კულ­ტო­ ნა­გე­ბო­ბე­ბის­ ნან­გ­რე­ვე­ბი­და­ მი­წის­ ნაკ­ვე­თე­ბი,­რომ­ლებ­ზეც­ისი­ნია­გან­თავ­სე­ბუ­ლი.

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხი­გან­სა­კუთ­რე­ბით­აქ­ტუ­ა­ლუ­რია­რე­ლი­გი­უ­რი­გა-ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის,­რომ­ლე­ბიც­უმ­ძი­მე­სი­რეპ­რე­სი­ე­ბის­მსხვერ­პ­ლ­ნი­გახ­დ­ნენ­და­თა­ვი­ან­თი­ქო-ნე­ბის­უდი­დე­სი­ნა­წი­ლი­და­კარ­გეს.

წარ­მოდ­გე­ნი­ლი­პო­ლი­ტი­კის­დო­კუ­მენ­ტი­მი­მო­ი­ხი­ლავს­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა-ნე­ბე­ბის­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბულ­გა­მოწ­ვე­ვებს,­ევ­რო­პუ­ლი­ქვეყ­ნე­ბის­გა­მოც­დი-ლე­ბას­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­შე­სა­ხებ,­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­სა­ტა-რებ­ლად­შე­საძ­ლო­გზებს­და­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სთა­ვა­ზობს­შე­სა­ბა­მის­რე­კო­მენ­და­ცი­ებს.­

5­TDI,­EMC,­რელიგიური­ორგანიზაციების­სახელმწიფო­დაფინანსების­პოლიტიკა,­2014-2015­წლების­პრაქტიკის­ანალიზი.TDI,­ EMC,­ ცენტრალური­და­ ადგილობრივი­ ხელისუფლების­ მიერ­რელიგიური­ორგანიზაციების­დაფინანსების­ პრაქტიკა­(2013­ და­ 2014­ წლის­ დასაწყისის­ მდგომარეობისა­ და­ ხელისუფლების­ ცვლილების­ შემდეგ­ სახელმწიფო­ პოლიტიკის­მიმოხილვა).

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში8

2. სახელმწიფოს არაეფექტიანი პოლიტიკა რესტიტუციის ნაწილში1990­წელს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­საბ­ჭო­თა­სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი­რეს­პუბ­ლი­კის­მი­ნის­ტ­რ­თა­საბ­ჭომ­მი­ი­ღო­N183­დად­გე­ნი­ლე­ბა,­რომ­ლის­თა­ნახ­მად­„საქართველოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­ყვე­ლა­სა­კულ­ტო­ნა-გე­ბო­ბა,­უძ­რავ­-­მოძ­რავ­ქო­ნე­ბას­თან­ერ­თად,­ქარ­თუ­ლი­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­კუთ-რე­ბად­გა­მოცხად­და“.6

2002­წელს,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ავ­ტო­კე­ფა­ლურ­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ა­სა­და­სა-ხელ­მ­წი­ფოს­შო­რის­გა­ფორ­მე­ბუ­ლი­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­შე­თან­ხ­მე­ბის­სა­ფუძ­ველ­ზე,­„საქართველოს­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­არ­სე­ბუ­ლი­მარ­თ­ლ­მა­დი­დებ­ლუ­რი­ტაძ­რე­ბი,­მო­ნას­ტ­რე­ბი­(მოქმედი­და­არა­მოქ-მე­დი),­მა­თი­ნან­გ­რე­ვე­ბი,­აგ­რეთ­ვე­მი­წის­ნაკ­ვე­თე­ბი,­რომ­ლებ­ზეც­ისი­ნია­გან­ლა­გე­ბუ­ლი“,­სა-პატ­რი­არ­ქოს­ სა­კუთ­რე­ბად­ გა­მოცხად­და.­ ანა­ლო­გი­უ­რი­ ნა­ბი­ჯი­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­არ­ცერთ­სხვა­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბას­თან­მი­მარ­თე­ბით­არ­გა­და­უდ­გამს.­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­არ­მი­უ­ღია­კა­ნო­ნი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ.­არა­დო­მი­ნანტ­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს­არ­და­უბ­რუნ-დათ­ ნა­გე­ბო­ბე­ბი,­რომ­ლებ­ზეც­ სა­პატ­რი­არ­ქოს­ პრე­ტენ­ზია­ ჰქონ­და­ გაცხა­დე­ბუ­ლი.­ ასე­ვე,­ მათ­ვერ­და­იბ­რუ­ნეს­ის­ნა­გე­ბო­ბე­ბიც,­რომ­ლე­ბიც­უშუ­ა­ლოდ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ინ­ტე­რე­სის­სა­განს­წარ-მო­ად­გენ­და.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­ აღ­დ­გე­ნის­ შემ­დეგ,­ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­დღის­ წეს­რიგ­ში­რამ-დენ­ჯერ­მე­დად­გა­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­კითხი.­პირ­ვე­ლად,­2003­წელს,­მარ­თ-ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ა­სა­და­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­შო­რის­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­შე­თან­ხ­მე­ბის­გა­ფორ­მე­ბის­შემ­დეგ­შე­იქ­მ­ნა­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­შე­თან­ხ­მე­ბით­გათ­ვა­ლი­წი­ნე­ბულ­ღო­ნის­ძი­ე­ბა­თა­უზ­რუნ­ველ­მ-ყო­ფი­კო­მი­სი­ა.7­მას­უნ­და­შე­ეს­წავ­ლა­მხო­ლოდ­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­თ­ვის­მი­ყე­ნე­ბუ-ლი­მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი­ზი­ა­ნი.­რე­ა­ლუ­რად,­სამ­თავ­რო­ბო­კო­მი­სი­ის­შექ­მ­ნას­შე­დე­გი­არ­მოჰ­ყო­ლი­ა.­კო­მი­სი­ის­ფარ­გ­ლებ­ში­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­თ­ვის­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნი­არ­დათ­ვ­ლი­ლა.­2002­წლი­დან­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ბი­უ­ჯე­ტო­თან­ხებს­დო­ტა­ცი­უ­რი­წე­სით­გა­დას­ცემს­სა­პატ­რი­არ­ქოს.­კო­მი­სი­ის­მუ­შა­ო­ბა­არ­წარ­მარ­თუ­ლა­და­2012­წელს­იგი­გა­უქ­მ­და.­

2012­წელს,­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­შე­თან­ხ­მე­ბით­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი­სა­კითხე­ბის­გან­ხილ­ვის­მიზ­ნით,­შე­იქ­მ­ნა­ახა­ლი­სამ­თავ­რო­ბო­კო­მი­სი­ა.8­მის­ფარ­გ­ლებ­ში­ჩა­მო­ყა­ლიბ­და­რამ­დე­ნი­მე­სა­მუ­შაო­ჯგუ-ფი,­მათ­შო­რის,­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­წარ­მო­შო­ბის­დად­გე­ნი­სა­და­ქო­ნებ­რი­ვი­სა­კითხე­ბი­სათ-ვის.­სამ­თავ­რო­ბო­კო­მი­სია­ამ­დრომ­დე­არ­სე­ბობს,­თუმ­ცა,­მი­სი­შე­დე­გე­ბი­ხი­ლუ­ლი­არ­არის.­

6­საქართველოს­უზენაესი­სასამართლოს­ადმინისტრაციული­და­სხვა­კატეგორიის­საქმეთა­პალატა,­გადაწყვეტილება­№-ბს-470-408-კ-04,­10­ნოემბერი,­2004.­7­ საქართველოს­ პრეზიდენტის­ ბრძანებულება,­ „საქართველოს­ სახელმწიფოსა­ და­ საქართველოს­ სამოციქულო­ავტოკეფალურ­ მართლმადიდებელ­ ეკლესიას­ შორის­ კონსტიტუციური­ შეთანხმებით­ გათვალისწინებულ­ ღონისძიებათა­უზრუნველმყოფ­კომისიათა­შექმნის­შესახებ“,­7­იანვარი,­2003.8­საქართველოს­მთავრობის­დადგენილება,­„საქართველოს­სახელმწიფოსა­და­საქართველოს­სამოციქულო­ავტოკეფალურ­მართლმადიდებელ­ ეკლესიას­ შორის­ კონსტიტუციური­ შეთანხმებით­ გათვალისწინებული­ საკითხების­ განმხილველი­სამთავრობო­კომისიის­შექმნის­შესახებ“,­21­თებერვალი,­2012.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 9

2013­ წელს,­ სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ რე­ლი­გი­ურ­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­თან­ და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი­ ცალ­კე­უ­ლი­ სა-კითხე­ბის­შემ­ს­წავ­ლე­ლი­უწყე­ბა­თა­შო­რი­სი­კო­მი­სია­შექ­მ­ნა.9­მის­ფარ­გ­ლებ­ში­უნ­და­შეს­წავ­ლი-ლი­ყო­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­და­ფი­ნან­სე­ბი­სა­და­სა­კუთ­რე­ბის­სა­კითხი,­მომ­ზა­დე­ბუ­ლი­ყო­რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი­და­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ცვლი­ლე­ბე­ბი.­­

კო­მი­სი­ამ­შე­ი­მუ­შა­ვა­დად­გე­ნი­ლე­ბა­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­არ­სე­ბუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის-თ­ვის­ საბ­ჭო­თა­ ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­ რე­ჟი­მის­ დროს­ მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ ზი­ა­ნის­ ნა­წი­ლობ­რივ­ ანაზღა­უ-რე­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით.10­მას­ში­კო­მი­სია­აღ­ნიშ­ნავ­და,­რომ­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­პრინ­ცი­პი­დან­გა­მომ­დი­ნა­რე­აცხა­დებს­მზად­ყოფ­ნას,­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს­ნა­წი­ლობ­რივ­აუნაზღა­უ­როს­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი­და­მო­რა­ლუ­რი­ზი­ა­ნი.­დად-გე­ნი­ლე­ბა­ში­ასე­ვე­ხაზ­გას­მუ­ლი­ა,­რომ­ანაზღა­უ­რე­ბა­სიმ­ბო­ლუ­რი­ხა­სი­ა­თი­სა­ა,­რად­გან­უც­ნო­ბია­ზი­ა­ნის­ზუს­ტი­ოდე­ნო­ბა.­ამას­თან,­სა­ხელ­მ­წი­ფო­მი­იჩ­ნევს,­რომ­არ­სე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა-ნე­ბებს­არ­აქვთ­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­კავ­ში­რი­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს­და­ზა­რა­ლე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­თან,­ამი­ტომ,­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­ობი­ექ­ტე­ბი­არი­ან­ის­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა-ნე­ბე­ბი,­რო­მელ­თაც­გა­აჩ­ნი­ათ­აღ­მ­სა­რებ­ლო­ბი­თი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბა­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს­და­ზა-რა­ლე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­თე­მებ­თან.11

დად­გე­ნი­ლე­ბამ,­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­წე­სი­სა­ჯა­რო­სა­მარ­თ­ლის­იური­დი­უ­ლი­პი­რის­ფორ­მით­რე­გის­ტ­რი­რე­ბულ­ოთხ­რე­ლი­გი­ურ­ჯგუფ­ზე­გა­ავ­რ­ცე­ლა:­ის­ლა­მურ,­იუდე­ურ,­რო­მა­ულ­-­კა­თო­ლი-კურ­და­სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­ზე.

დად­გე­ნი­ლე­ბის­თა­ნახ­მად,­თუ­ჩა­მოთ­ვ­ლილ­ჯგუ­ფებ­ში­ერ­თი­აღ­მ­სა­რებ­ლო­ბის­რამ­დე­ნი­მე­რე-ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­იყო­და­რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი­და­მათ­სურ­დათ­ანაზღა­უ­რე­ბის­მი­ღე­ბა,­ისი­ნი­ვალ­დე­ბულ­ნი­იყ­ვ­ნენ,­2014­წლის­10­ნო­ემ­ბ­რამ­დე­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლიყ­ვ­ნენ,­ან­შე­ექ­მ­ნათ­ერ­თი­ა-ნი­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბი­თი­საბ­ჭო,­ანაც­წე­რი­ლო­ბით­და­ე­დას­ტუ­რე­ბი­ნათ­რო­მე­ლი­მე­ორ­გა­ნი­ზა-ცი­ის­უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა­ზი­ა­ნის­მოთხოვ­ნა­ზე.­ სხვა­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­ ისი­ნი­და­კარ­გავ­დ­ნენ­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­მი­ღე­ბის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბას.­

2014­წლი­დან,­ ამ­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს­თან­ხე­ბი­ყო­ველ­წ­ლი­უ­რად­ერიცხე­ბათ.­თან­ხის­წლი­ურ­ჯა­მურ­ოდე­ნო­ბას­გან­საზღ­ვ­რავს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბა.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის­დაქ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა­ში­მოქ­მე­დი­სსიპ­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტო­კი­ამ­თან­ხას­ანა­წი­ლებს­სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ქრის­ტი­ა­ნულ­თემ­ზე,­მუს­ლიმ­თემ­ზე,­იუდე­ურ­სა­და­რო­მა­ულ­-­კა­თო­ლი­კურ­თემ­ზე.12­

გა­უ­გე­ბა­რი­ა,­რა­პრინ­ცი­პით­შე­ირ­ჩა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მი­ერ­კომ­პენ­სა­ცი­ის­მიმ­ღე­ბი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­(თემები).­მათ­გარ­და,­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს,­მას­შ­ტა­ბუ­რი­ზი­ა­ნი­მი­ად­გა­სა-

9­ საქართველოს­ მთავრობის­ დადგენილება,­ „რელიგიურ­ გაერთიანებებთან­ დაკავშირებული­ ცალკეული­ საკითხების­შემსწავლელი­უწყებათაშორისი­კომისიის­შექმნისა­და­მისი­დებულების­დამტკიცების­შესახებ“,­29­ნოემბერი,­2013.­10­ საქართველოს­ მთავრობის­ დადგენილება,­ „საქართველოში­ არსებული­ რელიგიური­ გაერთიანებებისათვის­ საბჭოთა­ტოტალიტარული­ რეჟიმის­ დროს­ მიყენებული­ ზიანის­ ნაწილობრივ­ ანაზღაურებასთან­ დაკავშირებული­ ზოგიერთი­ღონისძიების­განხორციელების­წესის“­დამტკიცების­თაობაზე,­27­იანვარი,­2014.11­იქვე:­მ.­2.2.12­ „რელიგიური­ გაერთიანებებისათვის­ საბჭოთა­ ტოტალიტარული­ რეჟიმის­ დროს­ მიყენებული­ ზიანის­ ნაწილობრივ­ანაზღაურებასთან­დაკავშირებული­ზოგიერთი­ღონისძიების­განხორციელების­წესის­დამტკიცების­თაობაზე“­საქართველოს­მთავრობის­2014­წლის­27­იანვრის­(№117)­დადგენილება.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში10

ქარ­თ­ვე­ლოს­სხვა­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­საც­(იეზიდი­თე­მი,­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ა,­სა­ხა­რე-ბის­რწმე­ნის­ეკ­ლე­სი­ა,­ევან­გე­ლურ­-­ბაპ­ტის­ტუ­რი­ეკ­ლე­სი­ა,­სხვა­პრო­ტეს­ტან­ტუ­ლი­დე­ნო­მი­ნა­ცი-ე­ბი­და­ა.შ.).13­თუმ­ცა,­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ისი­ნი­არ­გა­ნუ­ხი­ლავს­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­მიმ­ღე­ბე­ბად.­

ამას­თან,­ოთხი­არა­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფის­და­ფი­ნან­სე­ბა­ჰგავს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ-რი­არ­ქოს­სა­ბი­უ­ჯე­ტო­და­ფი­ნან­სე­ბის­წესს.­ამ­შემ­თხ­ვე­ვა­შიც­არ­არის­დათ­ვ­ლი­ლი­საბ­ჭო­თა­ტო-ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­მი­ერ­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­მო­ცუ­ლო­ბა.­ამ­ოთხი­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე-ბის­და­ფი­ნან­სე­ბის­პრაქ­ტი­კაც­თა­ვი­სი­არ­სით­დო­ტა­ციაა­და­არა­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბა.

2014­ წლის­ 14­ მარტს,­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ მთავ­რო­ბამ­ გა­მოს­ცა­ გან­კარ­გუ­ლე­ბა­ და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­თ­ვის­მთავ­რო­ბის­სა­რე­ზერ­ვო­ფონ­დი­დან­­თან­ხის­გა­მო­ყო­ფის­თა-ო­ბა­ზე.14­ვი­ნა­ი­დან­„საქართველოს­2014­წლის­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბი­უ­ჯე­ტის­შე­სა­ხებ“­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­კა­ნო­ნი­უკ­ვე­მი­ღე­ბუ­ლი­იყო,­კომ­პენ­სა­ცი­ის­თ­ვის­თან­ხა­გა­მო­ი­ყო­მთავ­რო­ბის­სა­რე­ზერ­ვო­ფონ-დი­დან.­შემ­დეგ­წლებ­ში­თან­ხის­გა­მო­ყო­ფა­ხდე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბი­უ­ჯე­ტი­დან15:­­

2014წ.­–­1,750,000­ლა­რი2015წ.­–­4,200,000­ლა­რი2016წ.­–­4,500.000­ლა­რი2017წ.­–­4,500,000­ლა­რი2018წ.­–­­4,500,000­ლა­რი2019წ.­–­­4,500,000­ლა­რი16

ჯა­მუ­რად­გა­მო­ყო­ფილ­თან­ხას­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტო­ანა­წი­ლებს­ოთხ­რე­ლი­გი­ურ­ კონ­ფე­სი­ა­ზე.­ კონ­ფე­სი­ებ­ში­ შე­მა­ვა­ლი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­ კი­ მას­თა­ვად­ ინა­წი­ლე­ბენ.­თუმ­ცა­გა­უ­გე­ბა­რი­ა,­რა­კრი­ტე­რი­უ­მე­ბით­ანა­წი­ლებს­სა­ა­გენ­ტო­იმ­პი­რო­ბებ­ში,­რო­ცა­არ­გა­მოკ-ვ­ლე­უ­ლა­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­თ­ვის­ მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ ზი­ა­ნის­ პრო­პორ­ცია­და­თი­თო­ე­უ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­ზი­ა­ნის­მას­შ­ტა­ბი.­

აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ოთხი­რე­ლი­გი­უ­რი­თე­მის­და­ფი­ნან­სე­ბა­ფა­რავს­ექვს­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას:­

რო მა ულ - კა თო ლი კუ რი (სსიპ­„ლათინ­კა­თო­ლი­კე­თა­კავ­კა­სი­ის­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ად­მი­ნის­ტ­რა-ცი­ა“;­სსიპ­„საქართველოს­ასი­რი­ულ­-­ქალ­დე­უ­რი­კა­თო­ლი­კუ­რი­თე­მი“;­­­სსიპ­„აღმოსავლეთ­ევ­რო­პის­სო­მეხ­კა­თო­ლი­კე­თა­ორ­დი­ნა­რი­ა­ტი“);

ის ლა მუ რი­(სსიპ­„სრულიად­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მუს­ლიმ­თა­სამ­მარ­თ­ვე­ლო“);­ იუდე უ რი­(სსიპ­„საქართველოს­ებ­რა­ელ­თა­კავ­ში­რი“); სო მეხ თა სა მო ცი ქუ ლო აღ მ სა რებ ლო ბა­(სსიპ­„სომეხთა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე-ლი­წმინ­და­ეკ­ლე­სი­ის­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ეპარ­ქი­ა“)17.

13­რელიგიური­ორგანიზაციების­სახელმწიფო­დაფინანსების­პოლიტიკა­-­2014-2015.14­ საქართველოს­ მთავრობის­ განკარგულება,­ „საქართველოში­ არსებული­ რელიგიური­ გაერთიანებებისათვის­ საბჭოთა­ტოტალიტარული­ რეჟიმის­ დროს­ მიყენებული­ ზიანის­ ნაწილობრივ­ ანაზღაურებასთან­ დაკავშირებული­ ზოგიერთი­ღონისძიების­შესახებ“,­№437,­13­მარტი,­2014.­15­რელიგიური­ორგანიზაციების­სახელმწიფო­დაფინანსების­პოლიტიკა­ -­2014-2015­წლების­პრაქტიკის­ანალიზი,­TDI,­EMC.16­ რელიგიის­ საკითხთა­ სახელმწიფო­ სააგენტო,­ რელიგიის­ საკითხთა­ სახელმწიფო­ სააგენტოს­ 2016-2017­ წლების­ანგარიში,­თბილისი,­2018.17­იქვე.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 11

მი­უ­ხე­და­ვად­იმი­სა,­რომ­ამ­კონ­ფე­სი­ე­ბის­ფარ­გ­ლებ­ში­არ­სე­ბო­ბენ­სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა-ცი­ე­ბიც,­სა­ხელ­მ­წი­ფო­კომ­პენ­სა­ცი­ის­გა­ცე­მის­წე­სი­მათ­ზე­არ­ვრცელ­დე­ბა.­

ში­ი­ტუ­რი­თე­მის­წარ­მო­მად­გე­ნელ­მა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ,­სრუ­ლი­ად­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მუს­ლიმ­თა­უმაღ-ლეს­მა­სა­სუ­ლი­ე­რო­სამ­მარ­თ­ვე­ლომ,­2014­წლის­4­ნო­ემ­ბერს­სა­ა­გენ­ტოს­აც­ნო­ბა,­რომ­თა­ნახ-მა­იყო,­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­მი­ე­ღო­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბი­თი­საბ­ჭოს­საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში.­მი­უ­ხე­და­ვად­ამი­სა,­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბით­საბ­ჭოს­და­ფი­ნან­სე­ბა­გა­და­ე­ცა­მი­სი­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის­გა­რე­შე.

ამ­სა­კითხ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­„სრულიად­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მუს­ლიმ­თა­უმაღ­ლეს­მა­სა­სუ­ლი­ე­რო­სამ­მარ­თ­ვე­ლომ”­მი­მარ­თა­სა­ერ­თო­სა­სა­მარ­თ­ლოს.­სა­ბო­ლო­ოდ,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­უზე­ნა­ეს­მა­სა-სა­მარ­თ­ლომ­სარ­ჩე­ლი­ნა­წი­ლობ­რივ­და­აკ­მა­ყო­ფი­ლა.18­სა­კა­სა­ციო­პა­ლა­ტამ­მო­ცე­მულ­საქ­მე­ზე­გან­მარ­ტა,­რომ­მო­სარ­ჩე­ლე­თა­ვი­დან­ვე­აკ­მა­ყო­ფი­ლებ­და­მთავ­რო­ბის­დად­გე­ნი­ლე­ბის­მოთხოვ-ნებს.­მას­უპი­რო­ბოდ­შე­ეძ­ლო­ყო­ფი­ლი­ყო­ბე­ნე­ფი­ცი­ა­რი­კომ­პენ­სა­ცი­ის­მი­სა­ღე­ბად.­­სა­სა­მარ­თ-ლომ­აღ­ნიშ­ნა,­რომ­ბე­ნე­ფი­ცი­ა­რუ­ნა­რი­ა­ნო­ბა­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბი­თი­საბ­ჭოს­შექ­მ­ნა­სა­­ან­ერთ­სსიპ­-ად­ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­ზე­არ­იყო­და­მო­კი­დე­ბუ­ლი.

2016­წლის­მა­ის­ში­სრუ­ლი­ად­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მუს­ლიმ­თა­უმაღ­ლეს­მა­სა­სუ­ლი­ე­რო­სამ­მარ­თ­ვე-ლომ­სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო­სა­სა­მარ­თ­ლო­საც­ მი­მარ­თა­და­გა­ა­სა­ჩივ­რა­მთავ­რო­ბის­დად­გე­ნი­ლე­ბის­ის­ნორ­მე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის­და­ფი­ნან­სე­ბის­გა­მო­ყო­ფი­სა­და­გა-და­ცე­მის­წესს­ად­გენს.19­მო­სარ­ჩე­ლე­და­ვობ­და,­რომ­ანაზღა­უ­რე­ბის­მი­სა­ღე­ბად,­ში­ი­ტე­ბი­სა­და­სუ­ნი­ტე­ბის­იძუ­ლე­ბა­გა­ერ­თი­ან­დ­ნენ­ერთ­იური­დი­ულ­პი­რად­ან­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბით­საბ­ჭოდ,­ასე­ვე­ამ­წე­სის­გავ­რ­ცე­ლე­ბა­მხო­ლოდ­დად­გე­ნი­ლე­ბის­მი­ღე­ბამ­დე­­რე­გის­ტ­რი­რე­ბულ­სა­ჯა­რო­სა­მარ­თ­ლის­იური­დი­ულ­პი­რებ­ზე­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ით­გა­რან­ტი­რე­ბულ­რე­ლი­გი­ი­სა­და­რწმე­ნის­თა-ვი­სუფ­ლე­ბის,­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სა­და­თა­ნას­წო­რო­ბის­პრინ­ცი­პებს­ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა.­2017­წლის­15­მარტს­სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო­სა­სა­მარ­თ­ლომ­კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი­სარ­ჩე­ლი­არ­სე­ბი­თად­გან­სა­ხილ­ვე­ლად­მი­ი­ღო20­იმ­ნა­წილ­ში,­რო­მე­ლიც­და­ფი­ნან­სე­ბის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბას­აძ­ლევს­მხო-ლოდ­დად­გე­ნი­ლე­ბის­მი­ღე­ბამ­დე­სა­ჯა­რო­სა­მარ­თ­ლის­იური­დი­ულ­პი­რად­რე­გის­ტ­რი­რე­ბულ­რე-ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს.21­

სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო­ სა­სა­მარ­თ­ლომ­ არ­სე­ბი­თად­ გა­ნი­ხი­ლა­ საქ­მე,­ მაგ­რამ­ 2020­ წლის­ იან­ვ­რის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­არ­არის­­გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი.22­­

2014­წელს,­შე­იქ­მ­ნა­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­თან­არ­სე­ბუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­ ქო­ნებ­რი­ვი­ და­ფი­ნან­სურ­ სა­კითხ­თა­ შემ­ს­წავ­ლე­ლი­ სა­რე­კო­მენ­და­ციო­ კო­მი-სი­ა.23­2015-2019­წლებ­ში,­სა­რე­კო­მენ­და­ციო­კო­მი­სი­ამ­ჯამ­ში­27­სხდო­მა­გა­მარ­თა­და­1­202­სა-კითხი­გა­ნი­ხი­ლა.24­რო­გორც­წე­სი,­ის­გა­ნი­ხი­ლავს­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბის­გა­და­ცე­მი­სა­და­მშე­ნებ­ლო­ბის­ნე­ბარ­თ­ვე­ბის­გა­ცე­მის­სა­კითხებს.­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ-

18­საქართველოს­უზენაესი­სასამართლო,­საკასაციო­საჩივარი,­საქმე­№ას-597-556-2017,­3­ნოემბერი­2017წ.19­ საქართველოს­ საკონსტიტუციო­ სასამართლო,­ სსიპ­ „სრულიად­ საქართველოს­ მუსლიმთა­ უმაღლესი­ სასულიერო­სამმართველო“­საქართველოს­მთავრობის­წინააღმდეგ,­კონსტიტუციური­სარჩელი­N750.20­საკონსტიტუციო­სასამართლოს­2017­წლის­15­მარტის­საოქმო­ჩანაწერი,­N2/5/750.21­ სასამართლო­ განიხილავს­ დადგენილების­ პირველი­ მუხლის­ მე–3­ პუნქტის­ კონსტიტუციურობას­ ­ საქართველოს­კონსტიტუციის­მე-14­მუხლთან­(თანასწორობა)­მიმართებით.22­საქართველოს­საკონსტიტუციო­სასამართლო,­N750,­სსიპ­„სრულიად­საქართველოს­მუსლიმთა­უმაღლესი­სასულიერო­სამმართველო“­საქართველოს­მთავრობის­წინააღმდეგ.23­რელიგიის­საკითხთა­სახელმწიფო­სააგენტოს­თავმჯდომარის­2014­წლის­N6/1­ბრძანება.24­იხ.­რელიგიის­საკითხთა­სახელმწიფო­სააგენტოს­2015,2016-17­და­2018-2019­წლების­ანგარიშები.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში12

თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტო­სა­და­მის­კო­მი­სი­ას­არ­გა­აჩ­ნი­ათ­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბის­გან­კარ­გ­ვის­უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა­ან­/­და­მშე­ნებ­ლო­ბის­ნე­ბარ­თ­ვის­გა­ცე­მის­შე­სა­ხებ­ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ­წარ­მო­ე-ბა­ში­ჩა­რე­ვის­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­სა­ფუძ­ვე­ლი.­მათ­მი­ერ­მი­ღე­ბუ­ლი­აქ­ტე­ბი­მხო­ლოდ­სა­რე­კო­მენ-და­ციო­ხა­სი­ა­თის­დო­კუ­მენ­ტე­ბი­ა,­რო­მელ­თა­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბაც­შე­სა­ბა­მი­სი­ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი­ორ­გა­ნოს­კე­თილ­ნე­ბა­ზეა­და­მო­კი­დე­ბუ­ლი.­ამას­თან­ერ­თად,­არ­არის­ნა­თე­ლი,­თუ­რა­კრი­ტე-რი­უ­მებ­ზე­დაყ­რ­დ­ნო­ბით­გას­ცემს­კო­მი­სია­და­დე­ბით­ან­უარ­ყო­ფით­რე­კო­მენ­და­ცი­ას­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­გა­და­ცე­მის­თა­ო­ბა­ზე.­

რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­გა­და­ცე­მის­სა­კითხი­ზი­ა­ნის­ანაზღა-უ­რე­ბის­ჭრილ­შია­შე­ფა­სე­ბუ­ლი­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ა­გენ­ტოს­მი­ერ,­რო­გორც­საბ­ჭო­თა­ტო-ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­ დროს­ კონ­ფე­სი­ე­ბის­თ­ვის­ ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ ქო­ნე­ბის­ დაბ­რუ­ნე­ბა.25­ თუმ-ცა,­რე­ა­ლუ­რად,­ყვე­ლა­ის­ტრან­ზაქ­ცი­ა,­რო­მელ­საც­ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი­ორ­გა­ნო­არა­დო­მი­ნანტ­რე­ლი­გი­ურ­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­თან­ მი­მარ­თე­ბით­ „დაბრუნებას“­ უწო­დებს,­ მხო­ლოდ­ სარ­გებ­ლო-ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ცე­მას­გუ­ლის­ხ­მობს.­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მი­ერ­ამ­ტერ­მი­ნის­გა­მო­ყე­ნე­ბას­ბევ­რი­შეც­დო­მა­ში­შეჰ­ყავს.­მა­გა­ლი­თად,­სა­ა­გენ­ტო­თა­ვის­ან­გა­რი­შებ­ში­უთი­თებს,­რომ­მუს­ლიმ­თემს­2014-2017­წლებ­ში­და­უბ­რუნ­და­150­მე­ჩე­თი26,­რაც­ცალ­სა­ხად­არას­წო­რი­ა,­რად­გან­მათ­სა­კუთ-რე­ბის­უფ­ლე­ბით­არა­ფე­რი­მი­უ­ღი­ათ.­

ამ­რი­გად,­ საბ­ჭო­თა­ კავ­ში­რის­დაშ­ლის­ შემ­დეგ,­ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ სხვა­დას­ხ­ვა­დროს­ოთხი­ სა-ხელ­მ­წი­ფო­კო­მი­სია­შე­იქ­მ­ნა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­და­ქო­ნებ­რივ­სა­კითხებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­თუმ­ცა­არ­ცერთ­მათ­განს­რე­ა­ლუ­რი­და­სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი­შე­დე­გის­თ­ვის­არ­მი­უღ­წე­ვი­ა.

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში,­დღემ­დე­არ­გა­ტა­რე­ბუ­ლა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­რო­გორც­რე­ლი­გი­უ­რი­გა-ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის,­ისე­ვე­სხვა­ჯგუ­ფე­ბის­ან­/­და­პი­რე­ბის­მი­მართ.­სა­ხელ­მ­წი­ფო­გვერდს­უვ­ლის­რე­ა-ლურ­პრობ­ლე­მებს.­ამას­მოწ­მობს­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­საქ­მი­ა­ნო­ბაც,­რო­მელ­საც­დღემ­დე­არ­უმ­ს­ჯე­ლია­არ­ცერ­თი­ე.წ.­სა­და­ვო­ნა­გე­ბო­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხ­ზე.­სა-ა­გენ­ტო,­ რო­გორც­ წე­სი,­ გა­ნი­ხი­ლავს­ მხო­ლოდ­ არა­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­არაპ­რობ­ლე­მუ­რი­ ნა­გე­ბო­ბე­ბის­ (რომელზეც­ მხო­ლოდ­ერ­თი­რე­ლი­გი­უ­რი­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა­ აცხა-დებს­პრე­ტენ­ზი­ას)­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხს­და­ისიც,­მხო­ლოდ­სარ­გებ­ლო­ბა­ში­გა­და­ცე­მის­წე­სით.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­კუთხით,­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­უმოქ­მე­დო­ბას­და­არა­თან­მიმ­დევ­რულ­პო­ლი­ტი­კას­სხვა­გვერ­დი­თი­ნე­გა­ტი­უ­რი­შე­დე­გე­ბიც­აქვს.­მათ­შო­რი­საა­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს­შო­რის­და­ძა-ბუ­ლო­ბის­მა­ტე­ბა­ან­/­და­მი­სი­შე­საძ­ლებ­ლო­ბის­გა­ჩე­ნა.­ამის­ნა­თე­ლი­მა­გა­ლი­თია­უკა­ნას­კ­ნელ­წლებ­ში­და­ძა­ბუ­ლო­ბის­არა­ერ­თი­კე­რის­გა­ჩე­ნა.­მათ­შო­რის,­თბი­ლის­ში­მდე­ბა­რე­„თანდოიანცის“­ის­ტო­რი­უ­ლად­სომ­ხუ­რი­ეკ­ლე­სი­ის,­სო­ფელ­მო­ხეს­მე­ჩე­თის­და­სხვა­შემ­თხ­ვე­ვე­ბი­(იხ.­თა­ვი­3).

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­დი­დი­ ნა­წი­ლი­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ-ლი­ა,­თუმ­ცა,­იმ­პი­რო­ბებ­ში,­რო­დე­საც­ქო­ნე­ბა­ის­ტო­რი­ულ­და­კონ­ფე­სი­ურ­მე­სა­კუთ­რეს­არ­უბ-რუნ­დე­ბა,­ ის­ გა­ნად­გუ­რე­ბის­ პი­რას­ არის,­ მი­უ­ხე­და­ვად­ იმი­სა,­რომ­ მა­თი­ მოვ­ლა-­პატ­რო­ნო­ბის­კა­ნო­ნის­მი­ე­რი­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­აკის­რი­ა.­ის­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­კი,­რომ­ლე­ბიც­სა­ქარ­თ-ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­გა­და­ე­ცა,­არის­პირ­ვე­ლა­დი­სა­ხის­და­კარ­გ­ვის­რის­კის­ქვეშ,­რამ­დე­ნა­დაც­

25­იქვე.26­რელიგიის­საკითხთა­სახელმწიფო­სააგენტოს­საქმიანობის­2016-2017­წლების­ანგარიში.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 13

შე­ნო­ბის­ ის­ტო­რი­უ­ლი­და­კონ­ფე­სი­უ­რი­წარ­მო­მავ­ლო­ბის­და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი­სიმ­ბო­ლი­კის­გა-ნად­გუ­რე­ბამ­მას­შ­ტა­ბუ­რი­ხა­სი­ა­თი­მი­ი­ღო.­

მი­მო­ხი­ლუ­ლი­ პრო­ცე­სი­ აჩ­ვე­ნებს,­რომ­ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ არ­ცერ­თხელ­ არ­ უც­დია­ შე­ე­მუ­შა­ვე­ბი­ნა­სა­თა­ნა­დო­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა,­რო­მე­ლიც­რე­ა­ლუ­რად­და­ი­სა­ხავ­და­მიზ­ნად­საბ­ჭო­თა­კავ-ში­რის­მი­ერ­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბას.­ამ­რი­გად,­კონ­კ­რე­ტუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი-ა­ნე­ბე­ბის­და­ფი­ნან­სე­ბას­იმ­ფორ­მით,­რა­ფორ­მი­თაც­ის­დღეს­გვაქვს,­არა­ფე­რი­აქვს­სა­ერ­თო­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­კომ­პენ­სა­ცი­ას­თან.­ამას­თან­ერ­თად,­ის­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მხრი­დან­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­გა­კონ­ტ­რო­ლე­ბის­რის­კებს­აჩენს.

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­არარ­სე­ბო­ბის­გა­მო,­დღემ­დე:

სა­ხელ­მ­წი­ფოს­არ­და­უთ­ვ­ლი­ა­/ა­ღუ­რიცხავს­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს­რე­ლი-გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნი;

არ­შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­მიდ­გო­მე­ბი­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბა­სა­და­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­დაბ-რუ­ნე­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით;

არ­არ­სე­ბობს­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ბი,­რო­მე­ლიც­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბას­შე­საძ-ლებ­ლო­ბას­მის­ცემს,­მო­ითხო­ვოს­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­სა­კუთ­რე­ბის­უკან­დაბ­რუ­ნე­ბა­ან­/­და­მი­სი­კომ­პენ­სა­ცი­ა;

სა­და­ვოდ­რჩე­ბა­არა­ერ­თი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა,­რო­მელ­ზეც­მე­სა­კუთ­რე­ო­ბის­პრე­ტენ­ზი­ას­ერ-თ­ზე­მე­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა­აცხა­დებს;

სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სახ­ს­რე­ბი,­რო­მე­ლიც­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­მი­ე­მარ­თე­ბა,­იხარ­ჯე­ბა­დო-ტა­ცი­უ­რი­წე­სით;

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­არარ­სე­ბო­ბა­არა­თა­ნა­ბარ­პი­რო­ბებ­ში­ამ­ყო­ფებს­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ-თი­ა­ნე­ბებს,­დო­მი­ნანტ­რე­ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბას­თან­შე­და­რე­ბით.­დღემ­დე,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო­სა­კუთ­რე­ბა­ში­იღებს­რო­გორც­თა­ვის­ის­ტო­რი­ულ,­ისე­სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ-თი­ა­ნე­ბე­ბის­რე­ლი­გი­ურ­ქო­ნე­ბას­და­ახალ,­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბა­საც.­

საქართველოსგან­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით,­აღ­მო­სავ­ლეთ­ევ­რო­პის­ქვეყ­ნებ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­ტა­რე­ბა­საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­დაშ­ლის­თა­ნა­ვე­და­იწყო.­მათ­უმ­რავ­ლე­სო­ბა­ში­ეს­პრო­ცე­სი­უკ­ვე­10­წელ­ზე­მე­ტია­დას­რუ­ლე­ბუ­ლი­ა.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში14

3. არადომინანტი რელიგიური ჯგუფების დაუბრუნებელი ქონებასაბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­თ­ვის­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დღე­ვან­დე­ლი­მდგო­მა­რე­ო­ბა­შე­საძ­ლოა­დაჯ­გუფ­დეს­შემ­დეგ­ნა­ი­რად:

სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­შია­და­ვერ­იყე­ნებს­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფი­/­უფუნ­ქ­ცი­ო­ა; სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­შია­და­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფის­მფლო­ბე­ლო­ბა­ში; სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­ინ­ს­ტი­ტუ­ტის­–­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­პატ­რი­არ-ქოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა;

ქო­ნე­ბას­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ტი­პი­აქვს­შეც­ვ­ლი­ლი­და­კერ­ძო­პირ­(ებ­)ის­ან­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­კუთ-რე­ბა­ში­ა.

ასე­ვე­შე­იძ­ლე­ბა­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა­და­ი­ყოს­ორ­ტი­პად:

რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­არ­დან­გ­რე­უ­ლა/­გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლა; რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­დან­გ­რე­უ­ლი­და­გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა.

ქვე­მოთ­წარ­მოდ­გე­ნი­ლია­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­თ­ვის­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­სა­ერ­თო­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­მი­მო­ხილ­ვა.­წარ­მოდ­გე­ნი­ლი­მა­სა­ლა­გან­კუთ­ვ­ნი­ლია­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­და­კარ­გუ­ლი­ქო­ნე­ბის­ვი­ზუ­ა­ლი­ზა­ცი­ის­თ­ვის.­პო­ლი­ტი­კის­დო­კუ­მენ­ტი­არ­ისა­ხავს­მიზ­ნად­ამ­ქო­ნე­ბის­ძი­რე­ულ­კვლე­ვას.­რე­ლი­გი­უ­რი­თე­მე­ბის­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­და­და­უბ­რუ-ნე­ბე­ლი­ქო­ნე­ბის­ნა­წი­ლის­შე­სა­ხებ­ინ­ფორ­მა­ცია­ვრცლად­იხი­ლეთ­და ნარ თ ში.­

ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია

გერ­მა­ნე­ლე­ბი­ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ 1817-1818­ წლე­ბი­დან­ გა­მოჩ­ნ­დ­ნენ.­ მა­ლე­ვე­ მათ­ და­ა­არ­სეს­გერ­მა­ნუ­ლი­ და­სახ­ლე­ბე­ბი­ და­ ევენ­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ სა­კულ­ტო­ ნა­გე­ბო­ბე­ბი.27­ 1819­ წლის­ბო­ლოს­თ­ვის­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­რამ­დე­ნი­მე­და­სახ­ლე­ბა­შექ­მ­ნეს:­მა­რი­ენ­ფელ­დი28,­ნო­ი-­ტიფ­ლი-სი29,­ ალექ­სან­დერ­ს­დორ­ფი30,­ პე­ტერ­ს­დორ­ფი31,­ ელი­ზა­ბეტ­თა­ლი32,­ კა­ტა­რი­ნენ­ფელ­დი33.­ შემ-დეგ­წლებ­ში,­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­სხვა­გერ­მა­ნუ­ლი­და­სახ­ლე­ბე­ბიც­გაჩ­ნ­და.­

გერ­მა­ნე­ლებ­მა­და­სახ­ლე­ბის­თა­ნა­ვე­და­იწყეს­ეკ­ლე­სი­ე­ბი­სა­და­დაწყე­ბი­თი­სკო­ლე­ბის­შე­ნე­ბა.­მა-გა­ლი­თად,­ნო­ი-­ტიფ­ლის­ში­1834­წლი­დან­მცი­რე­ლუ­თე­რუ­ლი­ტა­ძა­რი­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და.­1894­წელს­ კი­ მის­ სი­ახ­ლო­ვეს­ და­იწყო­ დი­დი­ლუ­თე­რუ­ლი­ ტაძ­რის­ მშე­ნებ­ლო­ბა,­ რო­მე­ლიც­ 1897­წელს­დას­რულ­და.­­

27­ ევანგელურ-ლუთერული­ ეკლესიები­ საქართველოში,­ ნესტან­ თათარაშვილი,­ საქართველოსა­ და­ სამხრეთ­ კავკასიის­ევანგელურ-ლუთერული­ეკლესიის­200­წლის­იუბილე,­გვ.­82.28­სოფ.­სართიჭალა,­გარდაბნის­მუნიციპალიტეტი.29­აღმაშენებლის­გამზირი­და­მიმდებარე­ქუჩები,­თბილისი.30­წერეთლის­გამზ.,­სამტრედიის­ქ.­და­მიმდებარე­ქუჩები,­თბილისი.31­სოფ.­სართიჭალის­მახლობლად,­გარდაბნის­მუნიციპალიტეტი.32­სოფ.­ასურეთი,­თეთრიწყაროს­მუნიციპალიტეტი.33­ქ.­ბოლნისი,­ბოლნისის­მუნიციპალიტეტი.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 15

საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­დროს,­ლუ­თე­რუ­ლი­სამ­რევ­ლო­ე­ბი­და­ი­შა­ლა.­გერ­მა­ნე­ლი­კო­ლო­ნის-ტე­ბის­მი­ერ­აშე­ნე­ბუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ე­ბი­და­ან­გ­რი­ეს­ან­სხვა­დას­ხ­ვა­ფუნ­ქ­ცი­ის­მქო­ნე­შე­ნო­ბე­ბად­გა­და-ა­კე­თეს.­1941­წელს­გერ­მა­ნე­ლე­ბი­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან­ყა­ზა­ხეთ­ში­გა­და­ა­სახ­ლეს.­იმ­დრო­ის­თ­ვის­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­22­გერ­მა­ნუ­ლი­და­სახ­ლე­ბა­არ­სე­ბობ­და.­რეპ­რე­სი­ე­ბის­შემ­დეგ,­50-იან­წლებ­ში,­დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი­გერ­მა­ნე­ლე­ბის­მცი­რე­ჯგუფ­მა­კი­დევ­ერ­თი­და­სახ­ლე­ბა­და­ა­არ­სა­გარ­დაბ­ნის­მახ-ლობ­ლად­–­კო­ლო­ნია­„ნოი­ბო­ტა­ნი­კა“,34­თუმ­ცა­1970-იანი­წლე­ბის­ბო­ლოს­მა­თი­დი­დი­ნა­წი­ლი­ის­ტო­რი­ულ­სამ­შობ­ლო­ში­დაბ­რუნ­და.­დღეს,­ „ევანგელურ-ლუთერული­შე­რი­გე­ბის­ ეკ­ლე­სი­ის“­ცნო­ბით,­მრევ­ლის­რა­ო­დე­ნო­ბა­და­ახ­ლო­ე­ბით­500­ადა­მი­ა­ნი­ა,­მა­თი­უმ­რავ­ლე­სო­ბა­თბი­ლის­სა­და­ბოლ­ნი­სის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტ­ში­ცხოვ­რობს.

დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­შე­მორ­ჩე­ნი­ლია­რამ­დე­ნი­მე­შე­ნო­ბა­ან­მი­სი­ნან­გ­რე­ვი,­რო­მე­ლიც­კონ­ფე­სი­უ­რად­ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­წარ­მო­შო­ბი­საა­და­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­მცხოვ-რე­ბი­გერ­მა­ნე­ლე­ბის­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბას­წარ­მო­ად­გენ­და­საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ამ­დე.­ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­სა­კუ­თა­რი­ის­ტო­რი­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­და­მო­უ­კი-დებ­ლო­ბის­აღ­დ­გე­ნი­დან­მო­ყო­ლე­ბუ­ლი­ითხოვს.­ეკ­ლე­სი­ის­ცნო­ბით,­2015­წელს­სსიპ­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­მი­ა­წო­დეს­თა­ვი­ან­თი­­ის­ტო­რი­უ­ლი­ძეგ­ლე­ბის­ნუს­ხა­და­სა-ხელ­მ­წი­ფოს­მა­თი­დაბ­რუ­ნე­ბის­ან­კომ­პენ­სა­ცი­ის­მი­ღე­ბის­თხოვ­ნით­მი­მარ­თეს,­თუმ­ცა­წე­რილ­ზე­პა­სუ­ხი­არ­მი­უ­ღი­ათ.­ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­ამ­ჟა­მად­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ-რუ­ნე­ბას­და­/ან­ზი­ა­ნის­კომ­პენ­სა­ცი­ას­ითხოვს.­ეკ­ლე­სი­ე­ბი,­მა­თი­ნან­გ­რე­ვე­ბი­ან­მი­წა,­რო­მელ­ზეც­ეს­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­მდე­ბა­რე­ობ­და,­შე­მორ­ჩე­ნი­ლია­შვიდ­ად­გი­ლას.

სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­წმი­და­ეკ­ლე­სია

სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­წმი­და­ეკ­ლე­სი­ის­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ეპარ­ქი­ამ­საბ­ჭო-თა­პე­რი­ოდ­ში­არა­ერ­თი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა­და­კარ­გა,­რო­მელ­თა­ნა­წი­ლი­გა­ნად­გურ­და,­ნა­წი-ლი­კი­სხვა­დას­ხ­ვა­მე­სა­კუთ­რის,­მათ­შო­რის,­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ხელ­ში­აღ­მოჩ­ნ­და.­ამათ­გან,­უკ­ვე­მრა­ვა­ლი­წე­ლი­ა,­ყვე­ლა­ზე­მწვა­ვედ­დგას­10-მდე­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხი.­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­დიდ­ნა­წილს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს.­ამ­ჟა-მად­ისი­ნი­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა.­ხში­რად­მათ­ე.წ.­სა­და­ვო­ნა­გე­ბო­ბე­ბად­მო­იხ­სე­ნე­ბენ,­რად­გან­ბო­ლო­წლებ­ში­მათ­ზე­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბის­მო­პო­ვე­ბის­სურ­ვი­ლი­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა-პატ­რი­არ­ქო­მაც­გა­ნაცხა­და.­ამ­უკა­ნას­კ­ნელ­მა­ერ­თ­-ერთ­ის­ტო­რი­ულ­სომ­ხურ­ეკ­ლე­სი­ა­ზე­2017­წელს­მო­ა­ხერ­ხა­კი­დეც­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბის­მო­პო­ვე­ბა35.

მი­უ­ხე­და­ვად­ იმი­სა,­რომ­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ სა­პატ­რი­არ­ქოს,­ფორ­მა­ლუ­რად,­ სო­მეხ­თა­ სა­მო­ცი­ქუ-ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­წმი­და­ეკ­ლე­სი­ი­სა­და­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­მარ­თ­ლებ­რივ­ურ­თი­ერ­თო­ბებ-ში­ჩა­რე­ვის­არა­ვი­თა­რი­მე­ქა­ნიზ­მი­არ­აქვს,­სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­წმი­და­ეკ­ლე­სი­ის­წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა­გან­ცხა­დე­ბით,­მთა­ვარ­დაბ­რ­კო­ლე­ბას­სომ­ხუ­რი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­სა-კუთ­რე­ბა­ში­მი­ღე­ბის­პრო­ცეს­ში­სწო­რედ­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო­ქმნის36.

34­ ქართულ-გერმანული­ არქივი,­ გერმანელი­ კოლონისტების­ არქიტექტურა­ საქართველოში,­ http://german-georgian.archive.ge/ka/blog/15­35­ ტოლერანტობის­ და­ მრავალფეროვნების­ ინსტიტუტი,­ „ხელისუფლებამ­ თანდოიანცის­ ეკლესია­ საქართველოს­საპატრიარქოს­გადასცა“,­22­დეკემბერი,­2017.36­ იხ.­ ტოლერანტობის­ და­ მრავალფეროვნების­ ინსტიტუტი­ (TDI),­ „რელიგიურ­ გაერთიანებათა­ საჭიროებების­ კვლევა­საქართველოში“,­2014.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში16

სომ­ხურ­სა­და­ვო­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­2013­წელს­შე­იქ­მ­ნა­უწყე­ბა­თა­შო­რი­სი­კო­მი­სი­ა,­რო­მელ­საც­არ­სე­ბულ­მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში­გარ­კ­ვე­უ­ლი­სიცხა­დე­უნ­და­შე­ე­ტა­ნა.37­სა­ქარ-თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბის­2013­წლის­25­ნო­ემ­ბ­რის­გან­კარ­გუ­ლე­ბით,­2013­წლის­28­ივ­ნი­სის­გან-კარ­გუ­ლე­ბა­ში­ცვლი­ლე­ბე­ბი­შე­ვი­და­და­კო­მი­სი­ას­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­მო­მიჯ­ნა­ვედ­არ­სე­ბულ­ქო­ნე­ბა­ზე­ექ­ს­პერ­ტი­ზის­ჩა­ტა­რე­ბის­სა­ჭი­რო­ე­ბი­სა­და­ექ­ს­პერ­ტი­ზის­დამ­კ­ვე­თი­უწყე­ბის­გან­საზღ­ვ­რის­უფ­ლე-ბა­მო­სი­ლე­ბა­მი­ე­ნი­ჭა.­2015­წლის­25­ივ­ნისს,­2013­წლის­28­ივ­ნი­სის­გან­კარ­გუ­ლე­ბა,­რომ­ლის­სა­ფუძ­ველ­ზეც­ კო­მი­სია­ იყო­ შექ­მ­ნი­ლი,­ ძა­ლა­და­კარ­გუ­ლად­ გა­მოცხად­და­ ისე,­ რომ­ კო­მი­სი­ას­არა­ვი­თა­რი­შე­დე­გის­თ­ვის­არ­მი­უღ­წე­ვი­ა.­

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­სომ­ხუ­რი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­ამ­ჟა­მინ­დე­ლი­მდგო­მა­რე­ო­ბა­სა­გან­გა­შო­ა.­მა­გა­ლი­თად,­თით­ქ­მის­ ნან­გ­რე­ვე­ბა­დაა­ ქცე­უ­ლი­ ავ­ლა­ბარ­ში­ მდე­ბა­რე­ ეკ­ლე­სია­ „შამხორეცოც­სურბ­ ას­ტ­ვა­წა­წი­ნი“.­ თბი­ლის­ში,­ ახოს­პი­რე­ლის­ ქუ­ჩა­ზე­ მდე­ბა­რე­ „მუღნეცოც­ სურბ­ გე­ვორ­გი“­2009­წელს­ჩა­მო­იქ­ცა.­ასე­ვე,­ძველ­თბი­ლის­ში­„სურბ­ნშა­ნის­ეკ­ლე­სი­ას“­2002­წელს­ხან­ძა­რი­გა­უჩ­ნ­და­და­და­ზი­ან­და,­ხო­ლო­2012­წელს­გა­ურ­კ­ვე­ველ­ვი­თა­რე­ბა­ში­კვლავ­გა­ჩე­ნილ­მა­ხან­ძარ-მა­გუმ­ბა­თის­საყ­რ­დე­ნი­სვე­ტი­ჩა­მო­აქ­ცი­ა.­

ამას­თა­ნა­ვე,­შე­იმ­ჩ­ნე­ვა­სომ­ხუ­რი­წარ­მო­მავ­ლო­ბის­ეკ­ლე­სი­ებ­ში­სომ­ხუ­რი­კულ­ტუ­რის­და­მა­დას­ტუ-რე­ბე­ლი­ნიშ­ნე­ბის­წაშ­ლის­მცდე­ლო­ბე­ბი.­2008­წელს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­მღვდელ-მ­სა­ხურ­მა­თბი­ლის­ში­მდე­ბა­რე­ერ­თ­-ერ­თი­ე.წ.­სა­და­ვო­ტაძ­რის­–­„ნორაშენის“­ეზო­ში­დაკ­რ­ძა-ლუ­ლი­სო­მე­ხი­ პი­რე­ბის­ საფ­ლა­ვის­ ქვე­ბი­ გა­და­ა­ად­გი­ლა,­ ხო­ლო­უც­ნობ­მა­ პი­რებ­მა­ ქარ­თუ­ლი­წარ­წე­რე­ბის­ მქო­ნე­ საფ­ლა­ვის­ ქვა­ მი­ი­ტა­ნეს­და­ ეკ­ლე­სი­ის­ ეზო­ში­ გა­ნა­თავ­სეს.­ ­დან­გ­რე­უ­ლია­ტაძ­რის­სა­კურ­თხე­ვე­ლი.­

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბა­ევ­რო­პის­საბ­ჭოს­ეროვ­ნუ­ლი­უმ­ცი­რე­სო­ბე­ბის­დაც­ვის­შე­სა­ხებ­ჩარ­ჩო­კონ­ვენ­ცი­ის­შე­სა­ბა­მი­სად­წარ­დ­გე­ნილ­მე-2­ან­გა­რიშ­ში­აცხა­დებ­და,­რომ­2011­წელს­დას­რულ-და­საპ­რო­ექ­ტო­დო­კუ­მენ­ტე­ბის­მომ­ზა­დე­ბა­თბი­ლის­ში­მდე­ბა­რე­სომ­ხუ­რი­ტაძ­რე­ბის,­„მუღნისის“­(იგივე­„მოღნეცოც­სურბ­გე­ვორ­გი“),­„სურბ­ნშა­ნი­სა“­და­„ნორაშენის“­აღ­დ­გე­ნი­სათ­ვის38.­სო-მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ეკ­ლე­სი­ის­წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა­თქმით,­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­­გა­მაგ­რე­ბი­თი­სა­მუ-შა­ო­ე­ბი­ჩა­უ­ტა­რა­მხო­ლოდ­თბი­ლის­ში­მდე­ბა­რე­„ნორაშენის“­ტა­ძარს.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­ხელ-მ­წი­ფოს­ ჩარ­ჩო-­კონ­ვენ­ცი­ის­ შეს­რუ­ლე­ბის­ მე-3­ ან­გა­რიშ­ში­ აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა,­ რომ­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ის­ტო­რი­ულ­ძეგ­ლ­თა­დაც­ვი­სა­და­გა­დარ­ჩე­ნის­ფონ­დის­და­ფი­ნან­სე­ბით­დას­რულ­და­„ნორაშენის­ღვთის­მ­შობ­ლის­ტაძ­რის“­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ის­ეტა­პი39.

ცალ­კე­უნ­და­აღი­ნიშ­ნოს­თბი­ლის­ში,­აღ­მა­შე­ნებ­ლის­№38-ში­მდე­ბა­რე­„თანდოიანცის­ეკ­ლე­სი­ა“.­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რულ­მა­რე­ჟიმ­მა­1924­წელს­სომ­ხუ­რი­ეკ­ლე­სია­და­ხუ­რა.­მას­შემ­დეგ­შე­ნო-ბა­სხვა­დას­ხ­ვა­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბით­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და.­ბო­ლო­პე­რი­ოდ­ში­კი­მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად­და­ზი­ა­ნე-ბუ­ლი­ირიცხე­ბო­და­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე.­­2017­წლის­ივ­ლის­ში­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბამ­

37­საქართველოს­მთავრობის­განკარგულება­№671,­საქართველოს­მთავრობის­განკარგულება­„მუღნისის,­სურბ­მინასისა­და­სურბ­ნიშანის­ეკლესიების­მომიჯნავედ­კერძო­საკუთრებაში/მფლობელობაში­არსებულ­უძრავ­ქონებასთან­დაკავშირებული­საკითხების­შემსწავლელი­უწყებათაშორისი­კომისიის­შექმნის­შესახებ“,­28­ივნისი,­2013.38­ საქართველოს­ მე-2­ ­ პერიოდული­ ანგარიში­ ეროვნულ­ უმცირესობათა­ დაცვის­ ჩარჩო­ კონვენციის­ 25­ მუხლის­ მე-2­პარაგრაფის­ შესაბამისად,­ ევროპის­ საბჭო,­ 2012.­ დოკუმენტი­ ხელმისაწვდომია­ ინგლისურ­ ენაზე:­ https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090000168008b5b539­ საქართველოს­ მე-3­ ­ პერიოდული­ ანგარიში­ ეროვნულ­ უმცირესობათა­ დაცვის­ ჩარჩო­ კონვენციის­ 25­ მუხლის­ მე-2­პარაგრაფის­შესაბამისად,­ევროპის­საბჭო,­2017.­დოკუმენტი­ხელმისაწვდომია­ინგლისურ­ენაზე:­https://rm.coe.int/third-state-report-georgia-in-georgian-/168075fc5d

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 17

ეკ­ლე­სია­და­მი­სი­მიმ­დე­ბა­რე­ტე­რი­ტო­რია­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­გა­დას­ცა­ისე,­რომ­არ­შე­უს­წავ­ლია­ტაძ­რის­ ის­ტო­რი­უ­ლი­ წარ­მო­მავ­ლო­ბა.­ მას­ შემ­დეგ,­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­ ეკ­ლე-სი­ამ­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­გათხ­რე­ბი­აწარ­მო­ა,­რის­შე­დე­გა­დაც­და­ზი­ან­და­ნა­გე­ბო­ბის­ის­ტო­რი­უ­ლი­და­კულ­ტუ­რუ­ლი­ მა­ხა­სი­ა­თებ­ლე­ბი40.­თან­დო­ი­ან­ცის­ ეკ­ლე­სი­ას­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ-ლის­სტა­ტუ­სი­არ­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­და­მო­უ­კი­დებ­ლად.­თუმ­ცა,­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­აქვს­აღა­მა­შე­ნე­ბე­ლის­№38-ში­მდე­ბა­რე­უძ­რავ­ნივთს,­რომ­ლის­სა­კა­დას­ტ­რო­ერ­თე­ულ­შიც­მდე­ბა­რე-ობს­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა.­­შე­სა­ბა­მი­სად,­მას­ზე­ვრცელ­დე­ბა­ძეგ­ლის­მი­მართ­დად­გე­ნი­ლი­სა­მარ-თ­ლებ­რი­ვი­რე­ჟი­მი.­ „„თანდოიანცის“­ ეკ­ლე­სი­ის­ სა­ხელ­მ­წი­ფო­ სა­კუთ­რე­ბი­დან­ სა­პატ­რი­არ­ქოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­გა­და­ცე­მა­კი­დევ­ერ­თხელ­მი­უ­თი­თებს­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­არა­თან­მიმ­დევ­რულ,­დის­კ-რი­მი­ნა­ცი­ულ­და­გულ­გ­რილ­პო­ლი­ტი­კა­ზე­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­კითხის,­არა­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბი­სა­და­ის­ტო­რი­უ­ლი­წარ­სუ­ლის­მი­მართ.

კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სია

საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა­და­კარ­გა­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ა­მაც.­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­მო­პო­ვე­ბის­შემ­დეგ,­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დი­დი­ნა­წი­ლის­დაბ­რუ­ნე­ბა­კვლავ­ვერ­მო­ხერ­ხ­და.­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სია­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­შვი­დი­ტაძ-რის­დაბ­რუ­ნე­ბას­ითხოვს­გორ­ში,­ახალ­ცი­ხის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­ივ­ლი­ტა­ში,­ადი­გე­ნის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­უდე­სა­და­ბუზ­მა­რეთ­ში,­ქუ­თა­ის­ში­და­ბა­თუმ­ში.­ეს­სა­კულ­ტო­ნა­გე-ბო­ბე­ბი­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა.­შვი­დი­ვე­ნა­გე­ბო­ბას­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­2001­წელს­ლა­თინ­კა­თო­ლი­კე­თა­ეკ­ლე­სი­ამ­კერ­ძო­სა­მარ­თ­ლის­იური­დი­უ-ლი­პი­რის,­კავ­შირ­„სავარდის“­სა­ხე­ლით,­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­კუთ­რე­ბა­ში­გა­და-ცე­მუ­ლი­ქუ­თა­ი­სის­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­სა­მარ­თ­ლო­წარ­მო­ე­ბის­გზით­დაბ­რუ­ნე­ბა­სცა­და.­თუმ­ცა,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­უზე­ნა­ეს­მა­სა­სა­მარ­თ­ლომ­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­შე­ნო­ბა­მარ­თ­ლ­მა­დი-დებ­ლურ­ტაძ­რად­მი­იჩ­ნი­ა,­რად­გან­ამ­დრო­ის­თ­ვის­ნა­გე­ბო­ბით­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სია­სარ­გებ­ლობ­და.­სა­სა­მარ­თ­ლომ­მხედ­ვე­ლო­ბა­ში­არ­მი­ი­ღო­ის­ფაქ­ტი,­რომ­ქუ­თა­ი­სის­კა­თო­ლი-კუ­რი­ეკ­ლე­სია­1939­წლამ­დე­კა­თო­ლი­კე­თე­მის­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა­იყო.

მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა,­რომ­კავ­შირ­„სავარდის“­პირ­და­პი­რი­და­ექ­ს­კ­ლუ­ზი­უ­რი­კავ­ში­რი­სა­ქარ­თ­ვე-ლო­ში­წარ­სულ­ში­მოქ­მედ­კა­თო­ლი­კე­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­თან­აღი­ა­რე­ბუ­ლი­იყო­რო­მის­წმინ­და­საყ-დ­რის­ მი­ერ­ და­ დას­ტურ­დე­ბო­და­ ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში­ კა­თო­ლი­კე­ ეკ­ლე­სი­ის­ სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ ად­მი-ნის­ტ­რა­ტო­რის­წე­რი­ლით.­ამის­მი­უ­ხე­და­ვად,­უზე­ნა­ეს­მა­სა­სა­მარ­თ­ლომ­მო­სარ­ჩე­ლე­კა­თო­ლი­კე­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის­სა­მარ­თალ­მემ­კ­ვიდ­რედ­არ­ჩათ­ვა­ლა.­ნი­შან­დობ­ლი­ვი­ა,­რომ­უზე­ნა­ე­სი­სა­სა­მარ-თ­ლოს­ამ­გ­ვა­რი­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით,­არა­მარ­თ­ლ­ზო­მი­ე­რად­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბა­მე­სა­მე­მხა-რეს­გა­და­ე­ცა,­რაც­პრობ­ლე­მის­აღ­მოფხ­ვ­რის­პერ­ს­პექ­ტი­ვებს­კი­დევ­უფ­რო­ბუნ­დო­ვანს­ხდის.

მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სია­ცვლის­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­იერ­სა­ხეს,­რაც­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მხრი­დან­არ­კონ­ტ­როლ­დე­ბა,­მი­უ­ხე­და­ვად­იმი­სა,­რომ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ-

40­ ტოლერანტობის­ და­ მრავალფეროვნების­ ინსტიტუტი,­ „ხელისუფლებამ­ თანდოიანცის­ ეკლესია­ საქართველოს­საპატრიარქოს­გადასცა“,­22­დეკემბერი,­2017.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში18

კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლე­ბად­არის­აღი­ა­რე­ბუ­ლი.­მა­გა­ლი­თად,­2012­წელს,­სო­ფელ­უდეს­კა­თო­ლი-კურ­ეკ­ლე­სი­ა­ში­ად­გი­ლობ­რივ­მა­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­სა­სუ­ლი­ე­რო­პი­რებ­მა­ტაძ­რის­გუმ­ბა­თის­სა­რე­მონ­ტო­სა­მუ­შა­ო­ე­ბი­თვით­ნე­ბუ­რად­ჩა­ა­ტა­რეს.­ამას­თან­ერ­თად,­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­სა­კულ­ტო­ნა-გე­ბო­ბე­ბის­ის­ტო­რი­უ­ლი­იერ­სა­ხის­შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად­სა­ხელ­მ­წი­ფო­არა­ნა­ირ­ზო­მებს­არ­იღებს.­მა­გა­ლი­თად,­ბა­თუ­მის­ღვთის­მ­შობ­ლის­შო­ბის­სა­ხე­ლო­ბის­სა­კა­თედ­რო­ტა­ძარ­ში­ფრეს­კე­ბის­ნა-წი­ლი­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­ა,­კედ­ლი­სა­და­სვე­ტე­ბის­მო­ხა­ტუ­ლო­ბა­კი­მოშ­ლი­ლი.­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სია­მის­კონ­სერ­ვა­ცი­ა­სა­და­ის­ტო­რი­უ­ლი­იერ­სა­ხის­შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას­ითხოვს,­თუმ­ცა,­უშე­დე­გოდ.­

იუდა­უ­რი­თე­მი

სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­ მსგავ­სად,­ იუდა­ურ­მა­თემ­მა­ საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­ პი­რო­ბებ­ში­და­კარ­გა­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა.­ამ­დრომ­დე,­მა­თი­სა­კუთ­რე­ბა­ში­დაბ­რუ­ნე­ბა­არ­მომ­ხ­და­რა­სა-ხელ­მ­წი­ფოს­მი­ერ.­იუდა­უ­რი­თე­მის­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი,­რო­მე­ლიც­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რულ­რე­ჟიმს­დან­გ­რე­ვის­გან­გა­და­ურ­ჩა,­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა.­­

თბი­ლი­სის­დი­დი­სი­ნა­გო­გა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა.­სსიპ­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ებ­რა­ელ­თა­კავ-ში­რი­მის­მო­სარ­გებ­ლედ­არის­და­რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი.­ასე­თი­ვე­სა­მარ­თ­ლებ­რივ­მო­ცე­მუ­ლო­ბა­შია­გო­რის,­ახალ­ცი­ხის,­ონის,­საჩხე­რის,­ბა­თუ­მის­(ვაჟა-ფშაველას­33),­მარ­ტ­ვი­ლის,­სე­ნა­კის­სი­ნა-გო­გე­ბი.­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­შია­ბა­თუ­მის­(9­მარ­ტის­ქ.№6)­სი­ნა­გო­გაც,­რო­მე­ლიც­წლე­ბის­გან­მავ­ლო­ბა­ში­ მძი­მედ­ იყო­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი.­ 2015­ წლის­თე­ბერ­ვალ­ში­ კი,­ მი­სი­ ნა­წი­ლი­ ჩა­მო-ინ­გ­რა.­2015­წლის­ივ­ლის­ში­ის­­სსიპ­ებ­რა­ელ­თა­კავ­შირს­გა­და­ე­ცა­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ­ლე­ბით.­ახალ­ცი­ხის­მე­ო­რე­სი­ნა­გო­გა­კი­(გურამიშვილის­ქუ­ჩა­ზე)­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში,­1953­წელს,­გა-უქ­მ­და­და­მას­ში­ჯერ­ბიბ­ლი­ო­თე­კა­მო­ეწყო,­შემ­დეგ­კი,­სპორ­ტუ­ლი­დარ­ბა­ზი.­დღეს­დღე­ო­ბით­ნა­გე­ბო­ბა­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­და­უმოქ­მე­დო­ა.

იუდა­უ­რი­თე­მის­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა­კერ­ძო­პი­რე­ბის­მფლო­ბე­ლო­ბა­ში­ცა­ა.­მა­გა­ლი­თად,­თბი-ლის­ში­მდე­ბა­რე­სი­ნა­გო­გას­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბა­აქვს­შეც­ვ­ლი­ლი­და­დღეს­დღე­ო­ბით­იქ­სა­მე­ფო­უბ-ნის­თე­ატ­რი­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებს.­1988­წლი­დან­შე­ნო­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­დრა­მა­ტულ­თე­ატრს­ჰქონ­და­გა­და­ცე­მუ­ლი­ფლო­ბი­სა­და­ სარ­გებ­ლო­ბის­ უფ­ლე­ბით.­1995­ წელს­ ის­ ებ­რა­ელ­თა­რე­ლი­გი­ურ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­ გა­და­ე­ცა­ სა­კუთ­რე­ბით.­ 2001­ წელს,­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ უზე­ნა­ე­სი­ სა­სა­მარ­თ­ლოს­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით,­ებ­რა­ელ­თა­რე­ლი­გი­ურ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­შე­ნო­ბა­ნა­წი­ლობ­რი­ვი­თა­ნა­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ე­ცა.­თუმ­ცა,­ებ­რა­ელ­თა­რე­ლი­გი­ურ­მა­სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ­იგი­თე-ატ­რა­ლურ­დასს­გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი­ვა­დით­და­უთ­მო41.­ამ­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას­არ­იზი­ა­რებს­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­დი­დი­ნა­წი­ლი­და­შე­ნო­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­ითხოვს.­

იუდა­ურ­თემს­არ­დაბ­რუ­ნე­ბია­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ებ­რა­უ­ლი­მუ­ზე­უ­მის­შე­ნო­ბაც,­რო­მე­ლიც­წარ­სულ­ში­სი­ნა­გო­გა­იყო­(თბილისი,­ან­ტონ­კა­თა­ლი­კო­სის­ქ.­№3).­მას­ში­გან­თავ­სე­ბუ­ლია­ებ­რა­ელ­თა­ის-ტო­რი­ის­მუ­ზე­უ­მი­და­არის­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე.­

41­ტოლერანტობის­და­მრავალფეროვნების­ინსტიტუტი,­რელიგიურ­გაერთიანებათა­საჭიროების­კვლევა­საქართველოში,­თბილისი,­2014,­გვ.­37.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 19

მუს­ლი­მი­თე­მი

მუს­ლიმ­თემს­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­მრა­ვა­ლი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა­ჩა-მო­ერ­თ­ვა.­მათ­გან­ნა­წი­ლი­ამ­დრო­ის­თ­ვის­დან­გ­რე­უ­ლია­ან­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ტი­პი­აქვს­შეც­ვ­ლი-ლი.­მა­გა­ლი­თად,­თბი­ლის­ში,­შაჰ­-ის­მა­ი­ლის­„ცისფერი­მე­ჩე­თი“­1951­წელს­და­ან­გ­რი­ეს­მე­ტე­ხის­ძველ­ხიდ­თან­ერ­თად.­ის­მე­ჩე­თე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­დღე­საც­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი­ა,­უმე­ტე­სად­სა­ხელ­მ­წი-ფო­ბა­ლან­ს­ზე­ა.­

საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ამ­დე,­ში­ი­ტურ­მე­ჩეთ­თან­ერ­თად,­თბი­ლის­ში­შვი­დი­მე­ჩე­თი­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და.­დღეს,­მათ­გან­მხო­ლოდ­სუ­ნი­ტუ­რი,­„ჯუმა­მე­ჩე­თი­ა“­დარ­ჩე­ნი­ლი­(ბოტანიკური­ქ.).­მას­ში­სუ­ნი­ტი­და­ში­ი­ტი­მუს­ლი­მე­ბი­ერ­თად­ლო­ცუ­ლო­ბენ.

სსიპ­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­2014-2017­წლის­ან­გა­რი­შე­ბის­თა­ნახ­მად,­2014-2015­ წლებ­ში­ სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ მუს­ლიმ­ თემს­ 170­ მე­ჩე­თი­ და­უბ­რუ­ნა­ მთე­ლი­ სა­ქარ­თ­ვე-ლოს­მას­შ­ტა­ბით42.­სა­ა­გენ­ტოს­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­შე­ფა­სე­ბა­ცალ­სა­ხად­მცდა­რია­და­ფაქ­ტობ­რი­ვი­გა-რე­მო­ე­ბე­ბის­არას­წორ­ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ას­ახ­დენს.­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტო­„გადაცემა/დაბრუნებაში“­გუ­ლის­ხ­მობს­ქო­ნე­ბის­სარ­გებ­ლო­ბის­და­არა­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ცე­მას.­ ამ­ პი­რო­ბებ­ში,­ რე­ლი­გი­ურ­ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბას­ ქო­ნე­ბის­ გან­კარ­გ­ვა­ შეზღუ­დუ­ლი­ აქვს­(მაგ.­მი­სი­რე­ა­ლი­ზა­ცია­და­რეს­ტავ­რა­ცი­ა).­ასე­ვე,­­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­შე­უძ­ლია­სარ­გებ­ლო­ბა­ში­გა-და­ცე­მუ­ლი­ქო­ნე­ბის­უკან­ვე­დაბ­რუ­ნე­ბა.­

2014­წლი­დან­მუს­ლი­მუ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­თ­ვის­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ცე­მუ­ლი­მე­ჩე­თე­ბი­არ­მო­ი­ცავს­იმ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბებს,­რომ­ლე­ბიც­გა­ნე­კუთ­ვ­ნე­ბა­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში­ჩა­მორ­თ-მე­ულ­ე.­წ.­სა­და­ვო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­სი­ას.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­მუს­ლი­მი­თე­მის­თ­ვის­პრობ­ლე­მას­წარ­მო­ად­გენს­იმ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­მდგო­მა­რე­ო­ბაც,­რომ­ლე­ბიც­სარ­გებ­ლო­ბა­ში­არ­აქვთ­გა­და­ცე­მუ­ლი.­მა­თი­მდგო­მა­რე­ო­ბა­სა­ვა-ლა­ლოა­მო­უვ­ლე­ლო­ბის­გა­მო,­რად­გან­მუს­ლიმ­თემს­მა­თი­აღ­დ­გე­ნის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­არ­აქვს.­ასე­თი­უფუნ­ქ­ციო­მე­ჩე­თე­ბის­რა­ო­დე­ნო­ბა­20-მდეა.

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად­სა­ყუ­რადღე­ბოა­2014­წლი­დან­ადი­გე­ნის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­მო­ხეს­მე-ჩე­თის­ირ­გ­ვ­ლივ­გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი­პრო­ცე­სე­ბი.­მო­ხეს­მე­ჩე­თი­მე-20­სა­უ­კუ­ნის­პირ­ველ­ნა­ხე­ვარ­ში­მეს­ხი­მუს­ლი­მე­ბის­მი­ერ­აშენ­და.­მი­უ­ხე­და­ვად­იმი­სა,­რომ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბას­ის­ლა­მუ­რი­სა­ლო-ცა­ვე­ბი­სათ­ვის­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი­ატ­რი­ბუ­ტი­კა­შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლი­აქვს,­მას­ზე­პრე­ტენ­ზია­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო­მაც­გა­ნაცხა­და.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა­თქმით,­XVI­სა­უ-კუ­ნე­ში­ამ­ად­გი­ლას­ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი­ტა­ძა­რი­იყო,­1920-იან­წლებ­ში­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­ნგრე­ვი­სა­და­მე­ჩე-თე­ბის­აშე­ნე­ბის­შემ­დეგ­კი,­სა­და­ვო­შე­ნო­ბის­ად­გი­ლას­მე­ჩე­თის­მშე­ნებ­ლო­ბა­და­იწყო.­სა­პატ­რი­არ-ქოს­მე­ო­რე­ვერ­სი­ით­კი,­მე­ჩე­თი­ეკ­ლე­სი­ის­ქვე­ბი­თაა­აგე­ბუ­ლი.­აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­სა­პატ­რი­არ­ქოს­არ­წა­რუდ­გე­ნია­ის­ტო­რი­უ­ლი­ან­/­და­სა­ექ­ს­პერ­ტო­დას­კ­ვ­ნა,­რო­მე­ლიც­მათ­ვა­რა­უდს­გა­ამ­ყა­რებ­და,­თუმ­ცა,­მე­ჩე­თის­შე­ნო­ბა,­სწო­რედ­მა­თი­გაცხა­დე­ბუ­ლი­პრე­ტენ­ზი­ის­სა­ფუძ­ველ­ზე,­ის­ტო­რი­ულ­მე­სა-კუთ­რეს­არ­გა­და­ე­ცა.­მე­ჩე­თი­დღე­ი­სათ­ვის­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბის­მარ­თ­ვის­სა­ა­გენ­ტოს­ბა­ლან­ს­ზეა­და­შე­სუ­ლია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ობი­ექ­ტ­თა­ნუს­ხა­ში,­რო­გორც­„სადავო­ნა­გე­ბო­ბა“.­

42­ რელიგიის­ საკითხთა­ სახელმწიფო­ სააგენტო,­ რელიგიის­ საკითხთა­ სახელმწიფო­ სააგენტოს­ 2016-2017­ წლების­ანგარიში,­თბილისი,­2018.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში20

4. რესტიტუციის არსი და სხვა ქვეყნების გამოცდილებარეს­ტი­ტუ­ცი­ა,­რო­გორც­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­ინ­ს­ტი­ტუ­ტი,­რე­პა­რა­ცი­ის­აქ­ტი­ა.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი-ტი­კის­გა­ტა­რე­ბი­სას­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი­არ­იგივ­დე­ბა­ზი­ა­ნის­მიმ­ყე­ნე­ბელ­თან,­სა­მარ­თალ­დამ­რ­ღ­ვევ­თან.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­მე­ქა­ნიზ­მი­იძ­ლე­ვა­სა­შუ-ა­ლე­ბას,­ზი­ა­ნი­ანაზღა­ურ­დეს­ისე,­რომ­საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­სა­მარ­თალ­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ტვირ­თი­სა­ქარ­თ­ვე­ლომ­არ­იკის­როს.

საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს,­ ადა­მი­ა­ნე­ბის­და­ სხვა­დას­ხ­ვა­ ჯგუ­ფის­ სა­კუთ­რე­ბის­მა­სობ­რი­ვი­ხელ­ყო­ფა­მოხ­და­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­მი­ერ.­პოს­ტ­საბ­ჭო­თა­ქვეყ­ნე­ბის­ნა­წილ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცე­სი­ საბ­ჭო­თა­ კავ­ში­რის­ დაშ­ლი­სა­ და­ სა­ბაზ­რო­ ეკო­ნო­მი­კა­ზე­ გა­დას­ვ­ლის-თა­ნა­ვე­და­იწყო.­ამას­თან,­ბუ­ნებ­რი­ვი­ა,­მას­თან­ახ­ლ­და­პო­ლი­ტი­კუ­რი­და­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­სა-კითხე­ბის­გან­ხილ­ვი­სას­წარ­მო­შო­ბი­ლი­პრობ­ლე­მე­ბი.

ევ­რო­პის­ქვეყ­ნებ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­მეტ­წი­ლად­შე­ე­ხო­იმ­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბას,­რო­მე-ლიც­სხვა­დას­ხ­ვა­პე­რი­ოდ­ში­საბ­ჭო­თა,­ნა­ცის­ტურ­მა­და­ფა­შის­ტურ­მა­ტო­ტა­ლი­ტა­რულ­მა­რე­ჟი­მებ-მა­მი­ა­ყე­ნა­ადა­მი­ა­ნებს­და­მათ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებს.­თუმ­ცა,­თა­ვად­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­შე­მუ­შა­ვე­ბუ-ლი­მიდ­გო­მე­ბი­არ­ყო­ფი­ლა­ერ­თ­გ­ვა­რო­ვა­ნი.­ზო­გი­ერთ­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კამ­და­ფა­რა­მხო­ლოდ­მიზ­ნობ­რი­ვი­თე­მი/­ჯ­გუ­ფი­(იგივე­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბი).­ზოგ­შემ­თხ­ვე-ვა­ში­კი,­ყვე­ლა­ფი­ზი­კუ­რი­და­იური­დი­უ­ლი­პი­რი,­რო­მელ­თაც­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­მმარ­თ­ვე­ლო­ბის­დროს­ქო­ნე­ბა­და­კარ­გეს.­ამას­თან,­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი­იყო­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­წე­სე­ბი.

ქვეყ­ნებ­ში,­ სა­დაც­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პო­ლი­ტი­კა­ გა­ტარ­და,­ გა­მიჯ­ნუ­ლი­ იყო­ კერ­ძო­ სა­კუთ­რე­ბის­(Private­Property)­და­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­(Communal­Property)­დაბ­რუ­ნე­ბის­/­კომ­პენ­სა­ცი­ის­პრო­ცე­სი.­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცია­ფა­რავ­და­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბას.­უმე­ტეს­შემ­თხ­ვე­ვა­ში­კი­რე­ლი­გი­ურ­თე­მებს­მი­ე­მარ­თე­ბო­და.­

„ტერეზინის­სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­პრინ­ცი­პე­ბი“­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­ცნე­ბას­შემ­დეგ­ნა­ი­რად­გან-მარ­ტავს:­„საკუთრება,­რო­მელ­საც­ფლობს­რე­ლი­გი­უ­რი­ან­სა­თე­მო­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­და­მო­ი­ცავს­შე­ნო­ბა-­ნა­გე-ბო­ბებს­და­მი­წას,­რო­მე­ლიც­გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლია­რე­ლი­გი­უ­რი­მიზ­ნით.­მა­გა­ლი­თად,­სი­ნა­გო­გე­ბი,­ეკ­ლე-სი­ე­ბი[,]­და­სხვა­უძ­რა­ვი­რე­ლი­გი­უ­რი­ძეგ­ლე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­უნ­და­იყოს­ანაზღა­უ­რე­ბუ­ლი­სა­თა­ნა­დო­წე­სით­და­და­ცუ­ლი­შებღალ­ვის­გან­ან­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­შეც­ვ­ლის­გან.­ასე­ვე,­შე­ნო­ბე­ბი­და­მი­წა,­რო-მე­ლიც­გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი­იყო­სა­თე­მო­მიზ­ნე­ბით.­მა­გა­ლი­თად,­სკო­ლე­ბი,­ჰოს­პიტ­ლე­ბი,­სო­ცი­ა­ლუ­რი­ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ე­ბი,­ახალ­გაზ­რ­დუ­ლი­ბა­ნა­კე­ბი.­ასე­ვე,­მო­გე­ბის­მი­ღე­ბის­მიზ­ნით­გან­კუთ­ვ­ნი­ლი­ქო­ნე­ბა“43.

ქვე მოთ წარ მოდ გე ნი ლია ევ რო პის ქვეყ ნე ბის გა მოც დი ლე ბა ქო ნე ბის რეს ტი ტუ ცი ის შე-სა ხებ. აირ ჩა ის ევ რო პუ ლი ქვეყ ნე ბი, რომ ლე ბიც ნა ცის ტუ რი ან / და საბ ჭო თა რე ჟი მის მი ერ იყო ოკუ პი რე ბუ ლი. ამას თან, მი მო ხილ ვა ში, ყუ რადღე ბა გა მახ ვი ლე ბუ ლია სა ერ-თო სა კუთ რე ბის (კომუნალური ქო ნე ბის) რეს ტი ტუ ცი ის პრაქ ტი კა ზე:

43­Guidelines­and­Best­Practices­for­the­Restitution­and­Compensation­of­Immovable­(Real)­Property­Confiscated­or­Otherwise­Wrongfully­Seized­by­the­Nazis,­Fascists­and­Their­Collaborators­during­the­Holocaust­(Shoah)­Era­between­1933-1945,­Including­the­Period­of­World­War­II,­Terezin­Declaration,­2010.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 21

უნ­გ­რე­თი

1990­ წლი­დან,­ უნ­გ­რე­თის­ მო­ქა­ლა­ქე­ებს­ ან­ ბი­ნად­რო­ბის­ ნე­ბარ­თ­ვის­ მქო­ნე­ პი­რებს­ (primary­residence)­შე­ეძ­ლოთ­მი­ე­მარ­თათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის,­მე­ო­რე­მსოფ­ლიო­ომის­და­კო­მუ­ნის­ტუ-რი­რე­ჟი­მის­დროს­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­კერ­ძო­ქო­ნე­ბის­კომ­პენ­სა­ცი­ის­თ­ვის.­­

1991­წელს­დამ­ტ­კიც­და­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­ყო­ფი­ლი­უძ­რა­ვი­ქო­ნე­ბის­სა­კუთ­რე­ბის­რე­გუ­ლი­რე­ბის­აქ-ტი44­რომ­ლის­სა­ფუძ­ველ­ზეც­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­შე­ეძ­ლოთ­მი­ე­მარ­თათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს-თ­ვის,­რა­თა­რე­ლი­გი­უ­რი­სა­კუთ­რე­ბა­მი­ე­ღოთ­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ­ლე­ბით,­რო­მე­ლიც­მათ­1946­წლი­დან­ჩა­მო­ერ­თ­ვათ.

თორ­მეტ­მა­რე­ლი­გი­ურ­მა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ­ჯამ­ში­8373­გან­ცხა­დე­ბით­მი­მარ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­რეს-ტი­ტუ­ცი­ის­თა­ო­ბა­ზე.­აქე­დან,­1897­გან­ცხა­დე­ბა­დაკ­მა­ყო­ფილ­და­და­დაბ­რუნ­და­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო-ნე­ბა.­1953­გან­ცხა­დე­ბა­დაკ­მა­ყო­ფილ­და­და­ანაზღა­ურ­და­თან­ხით45.­­

1997­წლის­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ცვლი­ლე­ბე­ბის­შემ­დეგ,­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­შე­ეძ­ლოთ­მი-ე­მარ­თათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­ კომ­პენ­სა­ცი­ის­ მი­სა­ღე­ბად.­ კომ­პენ­სა­ცი­ის­ სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­იყო­ანუ­ი­ტე­ტი­–­ან­გა­რიშ­ს­წო­რე­ბის­ვა­უ­ჩე­რუ­ლი­სის­ტე­მა.­და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი­(ყოფილი­მე­სა­კუთ­რე)­იღებ­და­ ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ ქო­ნე­ბის­ პრო­პორ­ცი­უ­ლი­ღი­რე­ბუ­ლე­ბის­ სა­ხელ­მ­წი­ფო­ვა­უ­ჩერს,­რომ-ლის­გა­მო­ყე­ნე­ბი­თაც­მას­სა­ხელ­მ­წი­ფო­საპ­რი­ვა­ტი­ზა­ციო­უძ­რავ­-­მოძ­რა­ვი­ქო­ნე­ბის­შე­ძე­ნა­შე­ეძ-ლო46.

მა­გა­ლი­თად,­ ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­და­მათ­მა­ წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბით­მა­ ქოლ­გა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ,­ უნ-გ­რე­თის­ებ­რა­ელ­თემ­თა­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბამ47­წარ­სულ­ში­კუთ­ვ­ნილ­ქო­ნე­ბებ­ზე­დათ­მო­უფ­ლე­ბა­სა-ხელ­მ­წი­ფო­ობ­ლი­გა­ცი­ის­–­ანუ­ი­ტე­ტის­სა­სარ­გებ­ლოდ.­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­თვლის,­რომ­სა­ერ­თო­სა-კუთ­რე­ბის­/­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ებ­რა­ე­ლი­თე­მის­თ­ვის­დას­რუ­ლე­ბუ­ლად­შე­იძ­ლე­ბა­ჩა­ით­ვა­ლოს.­

2005-2006­ წლებ­ში­ უნ­გ­რე­თის­ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­ მი­ი­ღო­ და­მა­ტე­ბი­თი­ რე­ზო­ლუ­ცი­ა,­ რო­მე­ლიც­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცე­სის­ ფარ­გ­ლებ­ში­ დარ­ჩე­ნი­ლი­ გან­ხილ­ვე­ბის­ სწრაფ­ გა­დაწყ­ვე­ტას­ უზ­რუნ-ველ­ყოფ­და.­ძი­რი­თა­დად­გა­და­საწყ­ვე­ტი­იყო­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ის­430-მდე­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო-ბის­სა­კითხი.­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­2011­წელს­დას­რულ­და.­

უნ­გ­რეთ­ში­გა­ტა­რე­ბუ­ლი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ნაკ­ლე­ბად­პრობ­ლე­მუ­რი­იყო­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­/­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ქო­ნე­ბის­ანაზღა­უ­რე­ბი­სას.­­დაბ­რ­კო­ლე­ბე­ბი­მეტ­წი­ლად­იქ-მ­ნე­ბო­და­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ი­სას­(კომპენსაციის­ოდე­ნო­ბა­მწი­რი­იყო­და­სა­ბაზ­რო­ღი­რე­ბუ­ლე­ბა­ზე­და­ბა­ლი;­არ­ქი­ვებ­ზე­არას­რუ­ლი­წვდო­მა­არ­თუ­ლებ­და­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­დო­კუ­მენ­ტე­ბის­მო­ძი­ე­ბას­და­ა.შ.)48.

44­Act­XXXII­on­Settlement­of­Ownership­of­Former­Real­Properties­of­the­Churches.45­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­46­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­HUNGARY­(AS­OF­8­MARCH­2017),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=327047­Federation­of­Hungarian­Jewish­Communities­–­MAZSIHISZ.­https://mazsihisz.hu/­48­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ Hungary­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/hungary/

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში22

ბულ­გა­რე­თი­

2006­წლი­დან­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­შექ­მ­ნა­კო­მი­სი­ა,­რო­მელ­საც­უნ­და­შე­ეს­წავ­ლა­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე-ბის­სტა­ტუ­სი­სა­და­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხი.­­ბულ­გა­რე­თის­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის­მი­ხედ­ვით,­რეს­ტი­ტუ-ცი­ას­ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა­ სა­ერ­თო­ სა­კუთ­რე­ბა/­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ ქო­ნე­ბა,­ რო­მე­ლიც­ 1944-1989­ წლე-ბის­პე­რი­ოდ­ში­იყო­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლია­კუთ­ვ­ნი­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­ან­კომ­პენ­სა­ცი­ის­გა­ცე­მა.­და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლად­ჩა­ით­ვ­ლე­ბა­ის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა,­რო­მე­ლიც­თემს­წარ­მო­ად­გენს.­მა­გა­ლი­თად,­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­ქო­ნე­ბა­გა­და­ე­ცა­„შალომს“,­რო­მე­ლიც­ბულ-გა­რელ­ებ­რა­ულ­თემს­წარ­მო­ად­გენს49.

შე­იძ­ლე­ბა­ით­ქ­ვას,­რომ­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­/­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­პრო­ცე­სი­ბულ-გა­რეთ­ში­ამო­წუ­რუ­ლი­ა.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ში­ერ­თ­-ერ­თი­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­სა­კითხი­იყო­გან-მ­ცხა­დე­ბე­ლი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­მტკი­ცე­ბის­ტვირ­თი,­რომ­ის­ნამ­დ­ვი­ლად­სა­მარ­თალ­მემ­კ­ვიდ­რეა­იმ­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის,­რო­მელ­მაც­ნა­ცის­ტუ­რი­და­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­რე­ჟი­მე­ბის­წყა­ლო­ბით­და­კარ­გა­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა50.

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და­ნა­ცის­ტუ­რი­და­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­რე­ჟი­მე­ბის­მი­ერ­ჩა­მორ-თ­მე­უ­ლი­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­საც.­იმ­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­თუ­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­შე­უძ-ლე­ბე­ლი­იყო­ან­/­და­აღარ­არ­სე­ბობ­და,­კომ­პენ­სა­ცი­ის­სა­ხედ­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი­იყო­სა­ხელ-მ­წი­ფო­ობ­ლი­გა­ცი­ე­ბის­ მი­ღე­ბა.­ კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ შე­სა­ხებ­ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­მი­მარ­თ­ვის­ბო­ლო­ვა­დად­2007­წე­ლი­იყო­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი.­არ­იყო­აუცი­ლე­ბე­ლი,­გან­მ­ცხა­დე­ბე-ლე­ბი­ყო­ფი­ლიყ­ვ­ნენ­ბულ­გა­რე­თის­მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი.­თუმ­ცა,­არა­მო­ქა­ლა­ქე­ებს­ჰქონ­დათ­ვალ­დე-ბუ­ლე­ბა,­შემ­დ­გომ­ში­დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი­ქო­ნე­ბის­რე­ა­ლი­ზა­ცია­მო­ეხ­დი­ნათ.­ამას­თან,­ბულ­გა­რე­თის­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­არ­ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცესს­უმემ­კ­ვიდ­რეო­ქო­ნე­ბა­ზე51.­

ეს­ტო­ნე­თი­

ეს­ტო­ნეთ­მა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­90-იანი­წლე­ბის­და­საწყის­ში­და­იწყო.­ამ­ეტაპ­ზე,­მარ­თ­ლ-მა­დი­დებ­ლუ­რი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­უმე­ტე­სი­ნა­წი­ლი­ეს­ტო­ნუ­რი­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ-ლე­სი­ის­კონ­ტ­რო­ლის­ქვეშ­იყო.­მათ­შო­რის­ის­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბიც,­რო­მელ­საც­წარ­სულ­ში­მოს­კო­ვის­სა­პატ­რი­არ­ქო­ფლობ­და.­ეს­ტო­ნე­თის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­ამ­უკა­ნას­კ­ნელს­და­უბ­რუ­ნა­10-მდე­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა­2005-2007­წლებ­ში52.

ასე­ვე,­ქო­ნე­ბა­და­უბ­რუნ­და­ებ­რა­ულ­ქოლ­გა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­–­„ესტონეთის­ებ­რა­ელ­თემს“,­რო-მე­ლიც­წარ­მო­ად­გენ­და­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­ინ­ტე­რე­სებს.­მა­გა­ლი­თად,­ტა­ლი­ნის­ებ­რა­უ­ლი­სკო­ლა,­რო­მე­ლიც­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­ცენ­ტ­რა­ლუ­რი­სა­თე­მო­ცენ­ტ­რი­და­სი­ნა­გო-გა­ა.

49­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­BULGARIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=325450­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm51­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ Bulgaria­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/Bulgaria/­52­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 23

ეს­ტო­ნეთ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და­1940-1981­წლებ­ში­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­სა­თე­მო­ქო-ნე­ბა53.­ ქო­ნე­ბის­ დაბ­რუ­ნე­ბის­ სა­კითხი­ უნ­და­ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლი­ყო­ სა­სა­მარ­თ­ლოს­ მეშ­ვე­ო­ბით.­ ეს­სა­კითხი­ეს­ტო­ნეთ­ში­პრობ­ლე­მუ­რი­არ­ყო­ფი­ლა,­რად­გან­შე­ნო­ბე­ბის­უმ­რავ­ლე­სო­ბას­ფლობ­დ-ნენ­და­გან­კარ­გავ­დ­ნენ­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­1940­წლის­შემ­დე­გაც.­თუ­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­იყო,­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­ხედ­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი­იყო­კომ­პენ­სა­ცი­ა54.

1991­წელს,­მი­ი­ღეს­კა­ნო­ნი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ.­კა­ნო­ნი­ეხე­ბა­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­და­არე­გუ­ლი­რებს­ნა­ცის­ტუ­რი­და­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი­კერ­ძო­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას.­ის­არ­მო­ი­ცავს­მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის­ან­/­და­საცხოვ­რე­ბე­ლი­ად­გი­ლის­შე­სა­ხებ­მოთხოვ­ნებს.­­

ამ­დრო­ის­თ­ვის,­ეს­ტო­ნეთ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­შე­იძ­ლე­ბა­დას­რუ­ლე­ბუ­ლად­ჩა­ით­ვა­ლოს55.

ლატ­ვია­

1992­წელს,­ლატ­ვი­ის­პარ­ლა­მენ­ტ­მა­„რელიგიური­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­კა­ნო­ნი“­მი­ი­ღო.­კა­ნო­ნის­თა­ნახ­მად,­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­იყო­1940-1992­წლებ­ში,­უნ­და­დაბ­რუ­ნე­ბო­დათ­რე­ლი­გი­ურ­ჯგუ­ფებს.­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­იყო­კომ-პენ­სა­ცი­აც.­კა­ნო­ნის­მი­ხედ­ვით,­გან­მ­ცხა­დე­ბელს­უნ­და­და­ე­დას­ტუ­რე­ბი­ნა­უფ­ლე­ბა­სა­თე­მო­მემ­კ­ვიდ-რე­ო­ბა­ზე­(ქონებაზე)­სა­სა­მარ­თ­ლო­ში.­ლატ­ვი­ა­ში­ეს­გან­სა­კუთ­რე­ბულ­სირ­თუ­ლე­ებს­აჩენ­და­ებ­რა­ულ­თემ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით.­მათ­არას­დ­როს­ჰქო­ნი­ათ­ცენ­ტ­რა­ლუ­რი­სა­თე­მო­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა.­ამას­თან­ერ-თად,­ომის­დროს­ლატ­ვი­ის­ებ­რა­უ­ლი­პო­პუ­ლა­ცი­ის­თით­ქ­მის­მთლი­ა­ნად­გა­ნად­გუ­რე­ბის­შემ­დეგ,­რთუ-ლი­ხდე­ბო­და­ებ­რა­ელ­თემს­ემ­ტ­კი­ცე­ბი­ნა,­რომ­ომამ­დე­ლი­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­მემ­კ­ვიდ­რე­იყო.­­

რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­ სა­თე­მო­ ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­თ­ვის­ მი­მარ­თ­ვის­ ვა­დად­ 1994­ წე-ლი­ჰქონ­დათ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი.­ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­და­იბ­რუ­ნა­30-მდე­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა­და­მი­ი­ღო­კომ­პენ­სა­ცია­სხვა­სა­კუთ­რე­ბებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით.­ამას­თან­ერ­თად,­200-მდე­უძ­რა­ვი­ქო­ნე­ბის­იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­მო­ახ­დი­ნა­რო­გორც­ომამ­დე­ლი­ებ­რა­უ­ლი­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბა56.

2016­წელს,­ლატ­ვი­ის­პარ­ლა­მენ­ტ­მა­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ცვლი­ლე­ბე­ბი­გა­ა­ტა­რა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­რომ­ლის­სა­ფუძ­ველ­ზეც­ებ­რა­ულ­თემს­ხუ­თი­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა­და­უბ­რუნ­და.­­ამ­დრომ­დე­და­უბ­რუ­ნე­ბე­ლი­რჩე­ბა­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­­270-მდე­სა­კუთ­რე­ბა.­სხვა­რე­ლი­გი­უ­რი­კონ-ფე­სი­ე­ბის­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­კი­შე­იძ­ლე­ბა­დას­რუ­ლე­ბუ­ლად­ჩა­ით­ვა­ლოს.­

ლატ­ვი­ის­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ით­ვა­ლის­წი­ნებს­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა­საც,­რო­მე­ლიც­მე-სა­კუთ­რე­ებს­1940­წლი­დან­ჩა­მო­ერ­თ­ვათ.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ფარ­გ­ლებ­ში­კერ­ძო­პი­რე­ბის­თ­ვის­თუ­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­იყო­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა,­იღებ­დ­ნენ­ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ­სა­კუთ­რე­ბას­ან­სა­ხელ­მ-წი­ფო­ვა­უ­ჩე­რებს.­

53­­იხ.­Republic­of­Estonia­Principles­of­Ownership­Act­https://www.riigiteataja.ee/en/eli/520122018006/consolide­54­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­ESTONIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=326055­World­Jewish­Restitution­Organisation,­WJRO­Estonia­Operations,­https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/Estonia/­56­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIMES­–­LATVIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=3274­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში24

ლი­ე­ტუ­ვა

1995­ წელს­დამ­ტ­კიც­და­ კა­ნო­ნი­ კერ­ძო­და­ კო­მუ­ნა­ლუ­რი/­სა­ერ­თო­ სა­კუთ­რე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ57.­კა­ნო­ნის­თა­ნახ­მად,­მხო­ლოდ­რე­გის­ტ­რი­რე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­ჯგუ­ფებს­შე­ეძ­ლოთ­მი­ე-მარ­თათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­კითხ­ზე.­რე­ლი­გი­ურ­ჯგუ­ფებს­ერ­თი­წლის­გან­მავ-ლო­ბა­ში­შე­ეძ­ლოთ­მო­ეთხო­ვათ­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­მათ­1940­წლი­დან­და­კარ-გეს­(ძირითადად,­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი)58.­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ბის­თა­ნახ­მად,­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­იყო­იმ­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა,­რო­მელ­ზეც­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა­არ­იყო­გან­თავ­სე­ბუ­ლი59.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­ექ-ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და­მხო­ლოდ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი.­ებ­რა­ულ­თემს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სის­ფარ-გ­ლებ­ში­ და­უბ­რუნ­და­ 30-მდე­ ასე­თი­ შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა.­ რე­ლი­გი­ურ­ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­ შე­ეძ­ლოთ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ფორ­მის­არ­ჩე­ვა:­მი­ე­ღოთ­კომ­პენ­სა­ცი­ა,­და­ებ­რუ­ნე­ბი­ნათ­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბა,­მი­წის­ან­იმა­ვე­ტი­პის­ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­მი­ღე­ბა.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­გა­ნაცხა­დე­ბის­მი­ღე­ბა­2001­წელს­შეწყ­და60.

2002­წელს,­ლი­ე­ტუ­ვის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­შე­ი­ტა­ნა­ცვლი­ლე­ბე­ბი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­კა­ნონ­ში.­ამ­ცვლი­ლე­ბე­ბით,­გა­ფარ­თოვ­და­„რელიგიური­სა­კუთ­რე­ბის“­ში­ნა­არ­სი,­რა­თა­მას­მო­ეც­ვა­სა­თე-მო­­ქო­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­არ­იყო.­

ამის­გარ­და,­ლი­ე­ტუ­ვის­პარ­ლა­მენ­ტ­მა­ცალ­კეე­მი­ი­ღო­კა­ნო­ნი­(2011)­უშუ­ა­ლოდ­ებ­რა­უ­ლი­რე-ლი­გი­უ­რი­თე­მის­თ­ვის­კომ­პენ­სა­ცი­ის­მი­ნი­ჭე­ბის­შე­სა­ხებ.­2011­წელს­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ორ­გა­ნომ­გა­დაწყ­ვი­ტა,­რომ­2013­წლი­დან,­10­წლის­გან­მავ­ლო­ბა­ში,­მათ­თ­ვის­53­მი­ლი­ონ­აშშ­დო­ლა-რამ­დე­გა­და­ე­ხა­და.­კომ­პენ­სა­ცი­ის­ეს­ოდე­ნო­ბა­არის­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­30%-ის­ეკ­ვი­ვა­ლენ-ტუ­რი.­კომ­პენ­სა­ცი­ე­ბის­მი­ღე­ბი­სა­და­გან­კარ­გ­ვის­უფ­ლე­ბა­მი­ე­ცა­ლი­ე­ტუ­ვის­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­და­მსოფ­ლიო­ებ­რა­ელ­თა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­ (WJRO)­ერ­თობ­ლივ­ფონდს­–­The­Good­Will­Foundation-ს.

ამას­თან­ერ­თად,­ლი­ე­ტუ­ვის­პარ­ლა­მენ­ტ­მა,­სხვა­დას­ხ­ვა­დროს,­მი­ი­ღო­კა­ნო­ნე­ბი­კერ­ძო­სა­კუთ-რე­ბის­ანაზღა­უ­რე­ბის­შე­სა­ხებ61.­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცია­ვრცელ­დე­ბო­და­და­ზა­რა­ლე­ბუ-ლის­მემ­კ­ვიდ­რე­ებ­ზე.­ამას­თან,­ეს­ტო­ნე­თი­სა­და­ლატ­ვი­ის­გან­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით,­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცია­შე­ეძ­ლო­მო­ეთხო­ვა­მხო­ლოდ­ლი­ე­ტუ­ვის­მო­ქა­ლა­ქეს62.

57­The­Law­on­the­Procedure­for­the­Restoration­of­the­Rights­of­Ownership­of­Religious­Associations­to­Existing­Real­Property­1995.58­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm59­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm60­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­LITHUANIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=3275­­­61The­ Law­on­ the­ Procedure­ and­Conditions­ of­ Restoration­ of­ the­Rights­ of­Ownership­ to­ Existing­Real­ Property­(1991);­Law­on­the­Restoration­of­the­Rights­of­Ownership­of­Citizens­to­the­Existing­Real­Property­(1997).62­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ liithuania­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/lithuania/­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 25

ჩრდი­ლო­ე­თი­მა­კე­დო­ნია­­

2000­წელს,­მი­ი­ღეს­„კანონი­დე­ნა­ცი­ო­ნა­ლი­ზა­ცი­ის­შე­სა­ხებ“,­რო­მე­ლიც­ით­ვა­ლის­წი­ნებს­1944­წლი­დან­წარ­თ­მე­უ­ლი­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­/­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ქო­ნე­ბის,­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე-ბას.

მა­კე­დო­ნი­ის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­და­უბ­რუ­ნა­და­კარ­გუ­ლი­ქო­ნე­ბის­ძი­რი-თა­დი­ნა­წი­ლი.­თუმ­ცა,­რამ­დე­ნი­მე­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­(მაგ.­მუს­ლი­მი­თე­მი)­თვლის,­რომ­­და­კარ­გუ­ლი­ქო­ნე­ბა­ბო­ლომ­დე­არ­დაბ­რუ­ნე­ბი­ა.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ში­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი-ზა­ცი­ე­ბი­გან­სა­კუთ­რე­ბულ­სირ­თუ­ლე­ებს­წა­აწყ­დ­ნენ­იმ­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე,­რო­მელ­თაც­მნიშ­ვ-ნე­ლო­ვა­ნი­კო­მერ­ცი­უ­ლი­ად­გილ­მ­დე­ბა­რე­ო­ბა­ჰქონ­დათ­და­ბიზ­ნე­სორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­ფლობ­დ­ნენ63.

მა­გა­ლი­თად,­ებ­რა­ულ­თემს­40­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­ჰქონ­და­სია­წარ­მოდ­გე­ნი-ლი.­სა­ბო­ლო­ოდ,­თემ­მა­ყვე­ლა­მოთხოვ­ნა­ზე­უარი­თქვა­შემ­დე­გი­პი­რო­ბე­ბის­სა­ნაც­ვ­ლოდ:­სა­მი­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბის­და­ერ­თი­მი­წის­ნაკ­ვე­თის­გა­და­ცე­მა;­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ობ­ლი­გა­ცი­ე­ბის­გა­დახ­და­10­წლის­გან­მავ­ლო­ბა­ში­(2004-2013),­თე­მის­ძი­რი­თა­დი­სა­ჭი­რო­ე­ბე­ბის­თ­ვის.­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ეს­პი­რო­ბე­ბი­გა­ი­ზი­ა­რა.­

დე­ნა­ცი­ო­ნა­ლი­ზა­ცი­ის­კა­ნო­ნი­ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა­საც,­რო­მე­ლიც­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­იყო­1944­წლის­შემ­დეგ.­გან­მ­ცხა­დებ­ლე­ბი­უნ­და­ყო­ფი­ლიყ­ვ­ნენ­მა­კე­დო­ნი­ის­მო-ქა­ლა­ქე­ე­ბი­კა­ნო­ნის­მი­ღე­ბის­მო­მენ­ტ­ში.­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­ხედ­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი­იყო­ქო­ნე­ბის­უკან­დაბ­რუ­ნე­ბა­ან­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ობ­ლი­გა­ცი­ე­ბის­გა­ცე­მა,­რო­დე­საც­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­შე­უძ-ლე­ბე­ლი­იყო.­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­მი­მარ­თ­ვის­ბო­ლო­ვა­დად­2004­წე­ლი­იყო­დად­გე­ნი­ლი.­

სა­ხელ­მ­წი­ფო­მიდ­გო­მე­ბი­შე­მუ­შავ­და­უმემ­კ­ვიდ­რე­ო/­მი­ტო­ვე­ბუ­ლი­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხე­ბაც.­2002­წელს­შე­იქ­მ­ნა­ჰო­ლო­კოს­ტის­ფონ­დი­და­იგი­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლია­იმ­უმემ­კ­ვიდ­რეო­ქო­ნე­ბის­გან­კარ­გ­ვა­ზე,­რო­მე­ლიც­წარ­სულ­ში­ებ­რა­ე­ლებს­ეკუთ­ვ­ნო­დათ.­მის­ფარ­გ­ლებ­ში­შე­იქ­მ­ნა­ჰო­ლო­კოს­ტის­მუ­ზე-უ­მი­და­სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ცენ­ტ­რი­2011­წელს.­ფონ­დი­ინარ­ჩუ­ნებს­ებ­რა­ულ­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბას,­მათ­შო­რის,­ებ­რა­ულ­სა­საფ­ლა­ო­ებს64.

პო­ლო­ნე­თი­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ შე­სა­ხებ­ დის­კუ­სია­ 1989­ წლი­დან­ და­იწყო.­ 1997­ წელს­ მი­ი­ღეს­ კა­ნო­ნი,­ რო­მე-ლიც­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­კითხებს­არე­გუ­ლი­რებ­და65.­კა­ნო­ნი­ფა­რავ­და­ ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­თ­ვის­ სა­კულ­ტო­ ნა­გე­ბო­ბე­ბის,­ სა­საფ­ლა­ო­ე­ბის,­ წარ­სულ­ში­ სა­გან­მა-ნათ­ლებ­ლო,­სო­ცი­ა­ლუ­რი­და­კულ­ტუ­რუ­ლი­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­მქო­ნე­შე­ნო­ბე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას,­რო-მე­ლიც­1939­წლი­დან­იყო­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­არ­მო­ი­ცავს­კერ­ძო­სა­კუთ-რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­ან­/­და­კომ­პენ­სა­ცი­ას.

63­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­64­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ Macedonia­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/macedonia/­65­The­Law­on­the­Relationship­Between­the­State­and­Jewish­Communities,­1997.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში26

ამის­გარ­და,­და­ფუძ­ნ­და­5­კო­მი­სი­ა,­რო­მე­ლიც­თა­ნაბ­რად­იყო­და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბუ­ლი­და­ზა­რა­ლე-ბუ­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­თე­მე­ბით­და­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბით­და­გა­ნი­ხი­ლავ­და­გან­ცხა-დე­ბებს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით.­ამ­პრო­ცე­სის­ფარ­გ­ლებ­ში,­2006­წლის­თ­ვის,­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ას­3100-მდე,­ლუ­თე­რულ­ეკ­ლე­სი­ას­კი­1200-მდე­გან-ცხა­დე­ბა­ჰქონ­და­წარ­დ­გე­ნი­ლი.­

შე­იძ­ლე­ბა­ით­ქ­ვას,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ყვე­ლა­ზე­ეფექ­ტი­ა­ნად­ებ­რა­ე­ლი­თე­მის­თ­ვის­წა-რი­მარ­თა.­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი­კო­მი­სია­მათ­გან­ცხა­დე­ბებს­აქ­ტი­უ­რად­გა­ნი­ხი­ლავ­და66.

2000­წელს­პო­ლო­ნე­თის­ებ­რა­ულ­თემ­თა­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბამ­(JRCP)67-მ,­მსოფ­ლიო­ებ­რა­ელ­თა­რეს-ტი­ტუ­ცი­ის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­თან­(WJRO)­ერ­თად­და­ა­არ­სა­ფონ­დი­ებ­რა­უ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­და­სა-ცა­ვად.­მათ­პო­ლო­ნე­თი­დაყ­ვეს­რამ­დე­ნი­მე­იურის­დიქ­ცი­ად,­სა­დაც­წარ­სულ­ში­მოხ­და­ებ­რა­უ­ლი­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­კონ­ფის­კა­ცი­ა.­თი­თო­ე­ულ­ერ­თე­ულ­ში­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­და­მემ­კ­ვიდ-რე­ო­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე­ პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა­გა­და­ნა­წილ­და­სხვა­დას­ხ­ვა­ ებ­რა­ულ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა­ზე.­ისი­ნი­1997-2000­წლებ­ში­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­წა­რუდ­გენ­დ­ნენ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­სა­ჩივ­რებს68.

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ნე­ლა­მიმ­დი­ნა­რე­ობს.­პო­ლო­ნეთ­ში,­15­წე­ლი­ა,­რაც­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა-ხებ­სა­ჩივ­რე­ბის­გაგ­ზავ­ნის­ვა­და­ამო­ი­წუ­რა,­თუმ­ცა,­მა­თი­დი­დი­ნა­წი­ლი­ჯერ­კი­დევ­არ­არის­გა-დაწყ­ვე­ტი­ლი,­ან­რეს­ტი­ტუ­ცი­ი­სა­და­კომ­პენ­სა­ცი­ის­შე­სა­ხებ­მი­ღე­ბუ­ლი­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­არ­არის­აღ­ს­რუ­ლე­ბუ­ლი.­

მა­გა­ლი­თად,­ ებ­რა­უ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ დაც­ვის­ ფონ­დ­მა­ 3500-მდე­ გა­ნაცხა­დი­ წა­რად­გი­ნა­(აქედან­600­–­სა­საფ­ლა­ოს­შე­სა­ხებ),­სხვა­ებ­რა­ულ­მა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა­–­და­მა­ტე­ბით,­2000­გა-ნაცხა­დი­(აქედან­რამ­დე­ნი­მე­ასე­უ­ლი­–­სა­საფ­ლა­ო­ე­ბის­თა­ო­ბა­ზე).­ჯამ­ში,­2015­წლის­თ­ვის,­ებ­რა-ულ­თემს­და­მათ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­და­კომ­პენ­სა­ცი­ის­შე­სა­ხებ­სულ­5504­გა­ნაცხა­დი­ჰქონ­დათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­წარ­დ­გე­ნი­ლი.­მათ­გან­გან­ხი­ლუ­ლი­იყო­2645­(2015­წლის­თ­ვის).­გან­ხი­ლუ­ლი­საქ­მე­ე­ბი­დან­ნა­ხე­ვა­რი­დაკ­მა­ყო­ფილ­და­და­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ინ­ს­ტი­ტუ­ტებს­და­ე­ვა­ლათ,­უკან­და­ებ­რუ­ნე­ბი­ნათ­ქო­ნე­ბა­ან­გა­ე­ცათ­კომ­პენ­სა­ცი­ა.­

თე­მის­თ­ვის­ სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­ შემ­დეგ,­ სა­ხელ­მ­წი­ფომ­მათ­მა­ღა­ლი­პა­სუ­ხის­მ-გებ­ლო­ბე­ბი­ და­ა­კის­რა.­ გა­და­ცე­მუ­ლი­ ქო­ნე­ბის­ დი­დი­ ნა­წი­ლი­ (სინაგოგები­და­ სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი)­გა­და­ცე­მის­მო­მენ­ტ­ში­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­და­გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­იყო.­პო­ლო­ნუ­რი­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­კი­მო­ითხოვს­მათ­შე­კე­თე­ბას­და­შე­ნახ­ვა-­შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას­/­კონ­სერ­ვა­ცი­ას,­რაც­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­ხარ-ჯებს­უკავ­შირ­დე­ბა69.

პო­ლო­ნე­თის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ნე­ლი­ტემ­პე­ბით­მიმ­დი­ნა­რე­ობს.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­არ­მო­ი­ცავს­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­/ა­ნაზღა­უ­რე­ბას.­­

66­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­67­The­Union­of­Religious­Jewish­Communities­–­“JRCP”.68­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­POLAND­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=3285­­69­World­Jewish­Restitution­Organisation,­WJRO­Poland­Operations,­https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/poland/

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 27

სლო­ვა­კე­თი­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­1990-იანი­წლე­ბი­დან­და­იწყო.­1993­წელს­სლო­ვა­კე­თის­ხე­ლი­სუფ­ლე-ბამ­მი­ი­ღო­რამ­დე­ნი­მე­კა­ნო­ნი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ,­მათ­შო­რის,­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ-ნე­ბის­თა­ო­ბა­ზე.­ კა­ნო­ნი­ეხე­ბო­და­სა­ერ­თო­რე­ლი­გი­უ­რი­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას,­რო­მე­ლიც­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­იყო­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­რე­ჟი­მის­დროს70.

ამ­კა­ნო­ნის­სა­ფუძ­ველ­ზე,­და­კარ­გუ­ლი­ქო­ნე­ბის­და­საბ­რუ­ნებ­ლად­რე­ლი­გი­ურ­მა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მი­მარ­თეს.­მა­გა­ლი­თად,­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ­მოთხოვ­ნი­ლი­შვი­დი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბი­დან­ექ­ვ­სი­და­იბ­რუ­ნა.­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ამ­და­იბ­რუ­ნა­მოთხოვ­ნი­ლი­რე­ლი-გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­90­პრო­ცენ­ტი.­­

ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­მოთხოვ­ნით­500­ქო­ნე­ბა­ზე­მი­მარ­თა­სლო­ვა­კე­თის­ხე­ლი­სუფ-ლე­ბას.­აქე­დან­300­გან­ცხა­დე­ბა­დაკ­მა­ყო­ფილ­და.­აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­1998­წელს­ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­და­იბ­რუ­ნა­1940­ წელს­ ნა­ცი­ო­ნა­ლურ­ ბან­კ­ში­ გან­თავ­სე­ბუ­ლი­დე­პო­ზი­ტიც,­ 600­000­ აშშ­დო­ლა­რამ­დე­ოდე­ნო­ბით71.

2002­წელს,­შე­იქ­მ­ნა­ჰო­ლო­კოს­ტის­მსხვერ­პ­ლ­თათ­ვის­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­ფონ­დი.­სა­ხელ-მ­წი­ფომ­გა­მო­ყო­18.5­მი­ლი­ო­ნი­დო­ლა­რი­(მთლიანი­ქო­ნებ­რი­ვი­ზი­ა­ნის­და­ახ­ლო­ე­ბით­10%).­2003-2012­წლებ­ში­ეს­თან­ხა­უმე­ტე­სად­გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი­იყო­სი­ნა­გო­გე­ბი­სა­და­სა­საფ­ლა­ო­ე­ბის­აღ­სად­გე­ნად.­­

2005­წლის­თ­ვის­ზო­გი­ერ­თი­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­მი­იჩ­ნევ­და,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ჯერ­კი­დევ­დას­რუ­ლე­ბუ­ლი­არ­იყო.­2005­წელს,­სლო­ვა­კე­თის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­მი­ი­ღო­კა­ნო-ნი,­რო­მე­ლიც­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­ნე­ბას­რთავ­და,­მო­ეთხო­ვა­წარ­სულ­ში­კუთ­ვ­ნი­ლი­სა-სოფ­ლო-­სა­მე­ურ­ნეო­მი­წა,­ტყე­და­ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი­შე­ნო­ბე­ბი.­2006­წლის­თ­ვის,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­დას­რუ­ლე­ბუ­ლად­ით­ვ­ლე­ბო­და72.­სლო­ვა­კეთ­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­მთა­ვა­რი­გა­მოწ­ვე­ვა­სა-ხელ­მ­წი­ფოს­ფი­ნან­სუ­რი­რე­სურ­სე­ბის­არარ­სე­ბო­ბა­იყო,­რის­გა­მოც­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­უჭირ­და­რე-სურ­სე­ბის­გა­მო­ძებ­ნა­კომ­პენ­სა­ცი­ის­გა­და­სახ­დე­ლად.­

ამას­თან­ერ­თად,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­კა­ნო­ნე­ბი­მო­ი­ცავ­და­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა-საც,­რო­მე­ლიც­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­იყო­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­რე­ჟი­მის­მი­ერ­1948-1990­წლებ­ში.­რეს­ტი­ტუ-ცია­მო­ი­ცავ­და­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­უკან­დაბ­რუ­ნე­ბას­ან­კომ­პენ­სა­ცი­ის­გა­დახ­დას73.

70­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ Slovakia­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/slovakia/­71­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­72­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­73­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­SLOVAKIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=3291­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში28

გერ­მა­ნია

მე­ო­რე­მსოფ­ლიო­ომის­შემ­დეგ,­გერ მა ნი ის ფე დე რა ცი უ ლი რეს პუბ ლი კის (FRG) კა­ნო­ნე-ბი­შე­ე­ხე­ბო­და­რო­გორც­კერ­ძო,­ასე­ვე­სა­თე­მო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­კითხს.­ამ­რე­ჟი­მის­ფარ­გ­ლებ­ში,­სა­თე­მო­სა­კუთ­რე­ბა­უპატ­რო­ნო­ქო­ნე­ბად­გა­მოცხად­და­და­გა­და­ე­ცა­ე.წ.­მემ­კ­ვიდ­რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს:

ამე­რი­კულ­ზო­ნა­ში­–­Jewish­Restitution­Successor­Organization­(JRSO)­

ბრი­ტა­ნულ­ზო­ნა­ში­–­the­Jewish­Trust­Corporation

ფრან­გულ­ზო­ნა­ში­–­Branche­Française­de­la­Jewish­Trust­Corporation

ამის­შემ­დეგ,­წარ­მო­იშ­ვა­და­ვა­JRSO-სა­და­გერ­მა­ნი­ა­ში­ებ­რა­ელ­ლი­დე­რებს­შო­რის.­ეს­უკა­ნას­კ-ნე­ლე­ბი­აცხა­დებ­დ­ნენ,­რომ­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­კა­ნო­ნი­ე­რი­მემ­კ­ვიდ­რე­ე­ბი­იყ­ვ­ნენ.

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­უმაღ­ლეს­მა­სა­სა­მარ­თ­ლომ­და­ვა­ JRSO-ს­სა­სარ­გებ­ლოდ­გა­დაწყ­ვი­ტა.­მან­ JRSO­აღი­ა­რა­ებ­რა­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­კა­ნო­ნი­ერ­მემ­კ­ვიდ­რედ.­თუმ­ცა,­ამის­შემ­დეგ­JRSO-მ­და­დო­შე­თან-ხ­მე­ბა­ ად­გი­ლობ­რივ­ ებ­რა­ულ­თემ­თან,­ რომ­ლის­ფარ­გ­ლებ­შიც,­ ბერ­ლი­ნის­ ებ­რა­უ­ლი­ სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­60­პრო­ცენ­ტი­ერ­გო­აღ­ნიშ­ნულ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას,­ხო­ლო­40%­–­ად­გი­ლობ­რივ­ებ­რა­ულ­თემს.­

რე­ლი­გი­უ­რი­და­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბი­გა­ა­ტა­რა­გერ­მა­ნი­ის­დე­მოკ­რა­ტი­ულ­მა­რეს­პუბ­ლი­კა­მაც­(GDR).­1948­წლის­29­აპ­რილს­გა­მო­ი­ცა­„ნაცისტური­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­მი­ერ­ჩა-მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­თ­ვის­დაბ­რუ­ნე­ბის­შე­სა­ხებ“­აქ­ტი.­აქ­ტი­ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას­კო­მუ­ნის­ტუ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­თ­ვის,­თუმ­ცა­ასე­ვე­ვრცელ­დე-ბო­და­„ეკლესიასა­და­ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ზე“.­

ებ­რა­უ­ლი­თე­მი­იძუ­ლე­ბუ­ლი­იყო,­დაყ­რ­დ­ნო­ბო­და­ახალ­ქოლ­გა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­–­საბ­ჭო­თა­ზო­ნა-ში­ებ­რა­უ­ლი­თე­მე­ბის­ასო­ცი­ა­ცი­ას.­მათ­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­ამ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­მეშ­ვე­ო-ბით­უნ­და­მი­ე­მარ­თათ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის.­მი­მარ­თ­ვის­ვა­დად­კი­ორ­თ­ვი­ა­ნი­პე­რი­ო­დი­და­წეს­და.­

ებ­რა­უ­ლი­თე­მე­ბის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­არ­ჰქონ­და­საკ­მა­რი­სი­რე­სურ­სი­იმი­სათ­ვის,­რომ­ორი­თვის­ვა­და­ში­ნა­ცის­ტე­ბის­მი­ერ­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ყვე­ლა­ქო­ნე­ბა­აღე­რიცხა.­სა­ბო­ლო­ოდ,­მათ­122­ობი-ექ­ტ­ზე­წა­რად­გი­ნეს­გან­ცხა­დე­ბა.­თუმ­ცა,­აღ­მო­სავ­ლეთ­ბერ­ლი­ნის­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ქო­ნე­ბა­ებ­რა­ულ­თემს­არ­და­უბ­რუ­ნა­და,­1948­წლის­ბრძა­ნე­ბით,­ამ­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­არ­სე­ბუ­ლი­ებ­რა­უ­ლი­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­კონ­ტ­როლს­და­უქ­ვემ­დე­ბა­რა.­GDR-ის­არ­სე­ბო­ბის­პი-რო­ბებ­ში­ებ­რა­უ­ლი­თე­მი­უშე­დე­გოდ­ცდი­ლობ­და­70-მდე­რე­ლი­გი­უ­რი­ობი­ექ­ტის­დაბ­რუ­ნე­ბას.­

გერ მა ნი ის გა ერ თი ა ნე ბის შემ დეგ, 1990­წელს,­გერ­მა­ნი­ის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­მი­ი­ღო­კა­ნო­ნი­სა­კუთ­რე­ბის­შე­სა­ხებ­(Act­on­the­Settlement­of­Open­Property­–­Vermögensgesetz­–­VermG),­რომ­ლის­მი­ხედ­ვი­თაც­უნ­და­დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბუ­ლი­ყო­იმ­მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის­და­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­გან-ცხა­დე­ბე­ბი­ სა­კუთ­რე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­ და­კავ­ში­რე­ბით,­ რომ­ლე­ბიც­ გა­ნიც­დიდ­ნენ­ დევ­ნას­1933­წლის­30­იან­ვ­რი­დან­1945­წლის­8­მა­ი­სამ­დე,­რა­სობ­რი­ვი,­ პო­ლი­ტი­კუ­რი,­რე­ლი­გი­უ­რი­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 29

ან­იდე­ო­ლო­გი­უ­რი­მი­ზე­ზე­ბით.­ამ­კა­ნონ­მა­სა­შუ­ა­ლე­ბა­მის­ცა­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს,­ნა­ცის-ტუ­რი­რე­ჟი­მის­მი­ერ­ჩა­მორ­თ­მე­ულ­ქო­ნე­ბა­ზე­კვლავ­ედა­ვათ.­უმე­ტე­სად,­ეს­მოთხოვ­ნე­ბი­ეხე­ბო-და­ყო­ფილ­GDR-ში­არ­სე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­ქო­ნე­ბას.­გან­ცხა­დე­ბე­ბის­მი­ღე­ბის­ბო­ლო­ვა­და­1992­წლის­31­დე­კემ­ბე­რი­იყო.­

მემ­კ­ვიდ­რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­შე­სა­ხებ­FRG-ის­პრე­ცე­დენ­ტ­ზე­დაყ­რ­დ­ნო­ბით,­გერ­მა­ნი­ის­წი­ნა­აღ-მ­დეგ­ ქო­ნებ­რი­ვი­და­ვე­ბის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ­ მო­ი­პო­ვა­ კა­ნო­ნი­ე­რი­ მემ­კ­ვიდ­რის­ სტა­ტუ­სი­ ებ­რა­ულ­სა­თე­მო­და­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­ქო­ნე­ბა­ზე.­მემ­კ­ვიდ­რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­სტა­ტუს­მა­და­ვე­ბის­ორ­გა­ნი­ზა-ცი­ას­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­მის­ცა,­ყო­ფილ­GDR-ში­აღედ­გი­ნა­ყვე­ლა­ის­ქო­ნე­ბა,­რო­მელ­ზეც­ებ­რა­უ­ლი­წარ­მო­მავ­ლო­ბის­იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა­მოხ­და74.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­მხო­ლოდ­ორი­წი­ნა­პი­რო­ბა­წა­მო­ა­ყე­ნა:­მი­წა,­რომ­ლის­სა­კუთ­რე­ბა­ში­დაბ­რუ­ნე­ბა­საც­ითხოვ­და­მე­სა­კუთ­რე,­არ­უნ­და­ყო­ფი-ლი­ყო­სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ­სარ­გებ­ლო­ბა­ში­და­და­საბ­რუ­ნე­ბელ­ქო­ნე­ბა­ზე­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბა­უნ-და­ყო­ფი­ლი­ყო­და­სა­ბუ­თე­ბუ­ლი.­

რუ­მი­ნე­თი­

2001­წელს­რუ­მი­ნეთ­მა­კო­მუ­ნა­ლუ­რი­სა­კუთ­რე­ბის,­ასე­ვე,­რე­ლი­გი­უ­რი­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი-ის­შე­სა­ხებ­მი­ი­ღო­კა­ნო­ნი.­კა­ნო­ნი­მო­ი­ცავ­და­1945-დან­1989­წლამ­დე­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას.­ის­არ­ვრცელ­დე­ბო­და­1940-45­წლებ­ში­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა­ზე.­აღ­ნიშ­ნულ­პე­რი­ოდ­ში­ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­სა­ერ­თო­ქო­ნე­ბის­დი­დი­ნა­წი­ლი­და­კარ­გა.­რეს­ტი­ტუ­ცია­ეხე­ბო­და­მხო­ლოდ­იმ­შე­ნო­ბებს,­რო­მე­ლიც­დღემ­დე­არ­სე­ბობს.­კა­ნო­ნი­არ­მო­ი­ცავ­და­კომ­პენ­სა-ცი­ის­გა­ცე­მას­გა­ნად­გუ­რე­ბულ­ქო­ნე­ბა­ზე.­ამას­თან,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­არ­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და­სა­კულ-ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი.­

მი­უ­ხე­და­ვად­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­ვიწ­რო­ფარ­გ­ლე­ბი­სა,­რუ­მი­ნე­თის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­რე-ლი­გი­ურ­მა­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა­ჯამ­ში­14,800-მდე­გან­ცხა­დე­ბა­წა­რუდ­გი­ნეს.­აქე­დან­დი­დი­ნა­წი­ლი­ბერ­ძ­ნულ­-­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი­ის­მი­ერ­იყო­წარ­დ­გე­ნი­ლი.­გან­ცხა­დე­ბებს­გა­ნი­ხი­ლავ­და­სპე­ცი-ა­ლუ­რი­კო­მი­სი­ა.­გან­ცხა­დე­ბე­ბის­მი­ღე­ბის­ბო­ლო­ვა­დად­და­წე­სე­ბუ­ლი­იყო­2003­წე­ლი.­

2004­ წელს,­ პარ­ლა­მენ­ტ­მა­ მი­ი­ღო­ აგ­რეთ­ვე­ კა­ნო­ნი,­რო­მელ­მაც­ გა­ა­ფარ­თო­ვა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი.­ კა­ნო­ნი­ ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და­ იმ­ ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა­საც,­რო­მე­ლიც­ კერ­ძო­ სა­კუთ­რე-ბა­ში­იყო.­ასე­ვე,­ად­გენ­და­ეთ­ნი­კუ­რი­ჯგუ­ფე­ბის­სა­ერ­თო­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას,­რო­მე­ლიც­ჩა-მორ­თ­მე­უ­ლი­იყო­1940-1989­წლებ­ში.­კა­ნო­ნი,­მათ­შო­რის,­ეხე­ბო­და­ებ­რა­ე­ლი­თე­მის­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას75.­

74­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­GERMANY­(AS­OF­15­MARCH­2017),­http://archive.jpr.org.uk/download?id=3266­75­ State­ Secretariat­ for­ Religious­Affairs,­ State­ and­Religion­ in­Romania,­ Bucharest,­ 2019,­ http://culte.gov.ro/wp-content/uploads/2019/05/BookEN2.pdf?fbclid=IwAR3HuLC-aRfXUgugSLa1Zr_PBZipO3PHX4mrg7IPUlBs4h4w6huhp5Zxzdc­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში30

2013­ წელს,­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცესს­ და­ე­მა­ტა­რამ­დე­ნი­მე­ წე­სი.­ მათ­ შო­რის,­ სა­ყუ­რადღე­ბო­ა,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და­მხო­ლოდ­ის­უძ­რა­ვი­ქო­ნე­ბა,­რომ­ლის­კა­ნო­ნი­ე­რი­ექ­ს­პ-როპ­რი­ა­ცია­მოხ­და­და­დო­კუ­მენ­ტუ­რად­დას­ტურ­დე­ბო­და.­ეს­წე­სი­პრობ­ლე­მებს­აჩენ­და­იმ­ქო-ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­რო­მე­ლიც­ძა­ლის­მი­ე­რი­გზით­იყო­წარ­თ­მე­უ­ლი­და­მათ­შე­სა­ხებ­დო­კუ­მენ­ტუ­რად­და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლი­ექ­ს­პ­როპ­რი­ა­ცია­არ­მომ­ხ­და­რა.­

პრობ­ლე­მუ­რი­იყო­სა­მარ­თალ­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­სა­კითხიც.­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­უწევ­დათ­სა­სა­მარ­თ­ლო­ში­ ემ­ტ­კი­ცე­ბი­ნათ­ უძ­რავ­ ქო­ნე­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­ მა­თი­ კავ­ში­რი­ სა­თი­თა­ოდ.­2016­წელს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­მი­ღე­ბულ­მა­ახალ­მა­რე­გუ­ლა­ცი­ებ­მა­გა­ა­მარ­ტი­ვა­სა­მარ­თალ-მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ მტკი­ცე­ბის­ ნა­წი­ლი.­ ასე­ვე,­ შე­იქ­მ­ნა­ მკა­ფიო­ ჩარ­ჩო­გა­ნაცხა­დის­ მი­ღე­ბი­სა­და­მი­სი­წარ­მო­ე­ბის­ვა­დებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით76.­

მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია­რუ­მი­ნე­თის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­ბერ­ძ­ნულ­-­კა­თო­ლი­კურ­ეკ­ლე­სი­ას­თან­მი-მარ­თე­ბი­თაც.­90-იანი­წლე­ბი­დან­მო­ყო­ლე­ბუ­ლი,­კო­მი­სი­ა,­რო­მე­ლიც­მა­თი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე-ბის­გან­ხილ­ვებ­ზე­იყო­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი,­მხო­ლოდ­ფორ­მა­ლუ­რად­არ­სე­ბობ­და.­­პა­რა­ლე­ლუ­რად­კი,­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სია­აგ­რ­ძე­ლებ­და­ბერ­ძ­ნულ­-­კა­თო­ლი­კუ­რი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე-ბის­და­ზი­ა­ნე­ბა­სა­და­ნგრე­ვას­სხვა­დას­ხ­ვა­სა­ფუძ­ვ­ლით­და­ხელს­უშ­ლი­და­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­კა­ნო­ნი­ე­რი­მე­სა­კუთ­რე­ე­ბის­თ­ვის­დაბ­რუ­ნე­ბის­პრო­ცესს.­სა­ბო­ლო­ოდ,­ბერ­ძ­ნულ­-­კა­თო­ლი­კურ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ­ქო­ნე­ბის­ნა­წი­ლი­და­იბ­რუ­ნა­ან­/­და­კომ­პენ­სა­ცია­მი­ი­ღო77.

კო­მუ­ნა­ლუ­რი­ სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ შე­სა­ხებ­რუ­მი­ნუ­ლი­ კა­ნო­ნე­ბი­ არ­ ეხე­ბო­და­რამ­დე­ნი-მე­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­სა­კითხს:­ ­ მა­გა­ლი­თად,­დან­გ­რე­უ­ლი­ან­გა­და­კე­თე­ბუ­ლი/­მო­დი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი­შე­ნო­ბე­ბი­არ­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბო­და­ანაზღა­უ­რე­ბას.­ასე­ვე,­ქო­ნე­ბა­არ­იყო­შე­ფა­სე­ბუ­ლი­სა­ბაზ­რო­ღი­რე­ბუ­ლე­ბით.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცესს­ არ­თუ­ლებ­და­ გან­ცხა­დე­ბე­ბის­ გან­ხილ­ვის­ ხში­რი­ გა­და­დე­ბა,­ ქო­ნე­ბა­ზე­უფ­ლე­ბის­და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი­დო­კუ­მენ­ტე­ბის­ მო­პო­ვე­ბის­ სირ­თუ­ლე­ე­ბი,­ არ­ქივ­ზე­ შეზღუ­დუ­ლი­წვდო­მა­და­სხვა.­

1997­წელს,­რუ­მი­ნე­თის­ებ­რა­უ­ლი­თე­მე­ბის­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბამ­(FEDROM)­და­მსოფ­ლიო­ებ­რა­ელ-თა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ­(WJRO)­და­ა­ფუძ­ნეს­სა­ერ­თო­ფონ­დი­–­Caritatea­Foundation.­ფონ­დ­მა­ სა­კუ­თარ­თავ­ზე­ აიღო­ პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა,­ ქო­ნე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­ და­კავ­ში­რე­ბით­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­წა­რედ­გი­ნა­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­გან­ცხა­დე­ბე­ბი­და­შემ­დ­გომ­ში­ემარ­თა­დაბ­რუ­ნე-ბუ­ლი­ქო­ნე­ბა­და­კომ­პენ­სა­ცი­ა.­ჯამ­ში,­ფონ­დ­მა­1980­გან­ცხა­დე­ბა­გაგ­ზავ­ნა­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი-ის­ეროვ­ნულ­სა­ა­გენ­ტო­ში,­რო­მე­ლიც­რეს­ტი­ტუ­ცი­ა­ზე­გან­მ­ხილ­ველ­და­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბელ­ორ­გა­ნოს­წარ­მო­ად­გენ­და.­

2016­წელს­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­აღი­ა­რა­Caritatea­Foundation-ის­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბა­55­ობი­ექ­ტ­ზე/­ქო­ნე­ბა­ზე.­მათ­შო­რის­იყო­სკო­ლე­ბი­და­სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი.­ამას­თან­ერ­თად,­გა­და­ი­დო­გან­ხილ­ვა­40­სა­კუთ­რე­ბის­შე­სა­ხებ,­რო­მე­ლიც­ებ­რა­ულ­მა­თემ­მა­კო­მუ­ნის­ტურ­რე­ჟიმს­იძუ­ლე­ბის­წე­სით­„შესწირა“.­

76­Institute­for­Jewish­Policy­Research,­OVERVIEW­OF­IMMOVABLE­PROPERTY­RESTITUTION/COMPENSATION­REGIME­–­ROMANIA­(AS­OF­13­DECEMBER­2016),­https://archive.jpr.org.uk/download?id=3287­77­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 31

რუ­მი­ნეთ­ში­ სა­ერ­თო­ სა­კუთ­რე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცე­სი­ ნე­ლა­ მიმ­დი­ნა­რე­ობს.­ რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­მოთხოვ­ნის­დი­დი­ნა­წი­ლი­არ­დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბუ­ლა­ან­დღემ­დე­გა­და­უჭ­რე­ლი­რჩე­ბა.­

რაც­შე­ე­ხე­ბა­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას,­ის­1954­წლის­შემ­დეგ­ჩა­მორ­თ­მე­ულ­ქო­ნე­ბა­ზე­ვრცელ­დე­ბო­და­და­მი­მარ­თ­ვის­ბო­ლო­ვა­დად­2003­წე­ლი­იყო­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი.­­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­250­000-მდე­გა­ნაცხა­დი­მი­ი­ღო.­რეს­ტი­ტუ­ცია­მო­ი­ცავ­და­ან­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბას,­ან,­რო­ცა­ეს­შე­უძ­ლე­ბე­ლია­–­კომ­პენ­სა­ცი­ის­გა­დახ­დას.­ამი­სათ­ვის­შე­იქ­მ­ნა­სპე­ცი­ა­ლუ­რი­ფონ­დი.­ადა­მი­ა­ნის­უფ­ლე­ბა­თა­ევ­რო­პუ­ლი­სა­სა­მარ­თ­ლო­რუ­მი­ნე­თის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­აკ­რი­ტი­კებ­და­გა­დახ­დის­არა-ე­ფექ­ტი­ა­ნი­მე­ქა­ნიზ­მის­გა­მო78.

უკ­რა­ი­ნა

საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­დაშ­ლის­შემ­დეგ,­რიგ­შემ­თხ­ვე­ვებ­ში,­უკ­რა­ი­ნის­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­იღებ­და­გა-დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბებს­ რე­ლი­გი­უ­რი­ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­თ­ვის­ რე­ლი­გი­უ­რი­ ქო­ნე­ბის­ დაბ­რუ­ნე­ბის­ შე­სა-ხებ.­1992­წლის­აქ­ტით,­რე­გის­ტ­რი­რე­ბულ­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­შე­უძ­ლი­ათ­და­იბ­რუ­ნონ­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი,­რო­მე­ლიც­ჩა­მო­ერ­თ­ვათ­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს.­ამას­თან,­ არ­სე­ბობს­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ჩა­ნა­წე­რი,­რო­მე­ლიც­ნე­ბას­რთავს­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს,­კულ­ტუ­რუ­ლი­ღი­რე­ბუ­ლე­ბის­მქო­ნე­ძეგ­ლე­ბით­ისარ­გებ­ლონ­ღვთის­მ­სა­ხუ­რე­ბის­თ­ვის.­­აღ­ნიშ­ნუ­ლის­სა­შუ­ა­ლე-ბით,­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­ სარ­გებ­ლო­ბის­ უფ­ლე­ბით­ აქვთ­ გა­და­ცე­მუ­ლი­ წარ­სულ­ში­ ჩა-მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დი­დი­ნა­წი­ლი,­თუმ­ცა,­არა­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით.

2007­წლი­დან­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­შე­სა­ხებ­დის­კუ­სი­ე­ბი­გა­აქ­ტი­ურ­და.­2007­წელს,­რეს-ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­სა­ხელ­მ­წი­ფო­კო­მი­სია­მი­მარ­თავ­და­იუს­ტი­ცი­ის­სა­მი­ნის­ტ­როს,­წარ­მო­ედ­გი­ნა­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი.­­

2009­წელს­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­მო­ამ­ზა­და­კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი,­რო­მე­ლიც­ეხე­ბო­და­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­რე-ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას,­თუმ­ცა,­სა­ბო­ლო­ოდ,­ეს­კა­ნო­ნი­არ­დამ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლა.­ამის­შემ-დეგ,­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­ხე­ლი­მო­ა­წე­რა­ტე­რე­ზი­ნის­დეკ­ლა­რა­ცი­ას,­რო­მე­ლიც­მას­აკის­რებს­ვალ­დე-ბუ­ლე­ბას,­ებ­რა­ელ­თემს­აუნაზღა­უ­როს­სა­ერ­თო­და­რე­ლი­გი­ურ­სა­კუთ­რე­ბებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნი,­რო­მე­ლიც­მათ­ჰო­ლო­კოს­ტის­დროს­მი­ად­გათ;­ასე­ვე,­იმი­სათ­ვის,­რომ­გან­მ­ცხა­დე­ბელ­მა­შეძ­ლოს­მი­მარ­თ­ვა,­უნ­და­არ­სე­ბობ­დეს­ადეკ­ვა­ტუ­რი­სა­ხელ­მ­წი­ფო­მე­ქა­ნიზ­მე­ბი79.

დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­პო­ზი­ცი­ით,­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­უმე­ტე­სი­ნა­წი­ლი­დაბ-რუ­ნე­ბუ­ლია­მი­სი­კა­ნო­ნი­ე­რი­მე­სა­კუთ­რე­ე­ბის­თ­ვის.­ხში­რად­ის­მის­კრი­ტი­კა,­რომ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მიდ­გო­მე­ბი­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­გა­უმ­ჭირ­ვა­ლე­და­ბუნ­დო­ვა-ნი­ა.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­სა­ხელ­მ­წი­ფო­კო­მი­სია­2002­წლი­დან­არ­სე­ბობს,­თუმ­ცა­მი­სი­მუ­შა­ო­ბა­პრაქ­ტი­კა­ში­უმე­ტე­სად­გა­ჩე­რე­ბუ­ლი­იყო.­სა­ხელ­მ­წი­ფო­პო­ზი­ცი­ის­თა­ნახ­მად,­1992-2006­წლებ-

78­ World­ Jewish­ Restitution­ Organisation,­ WJRO­ Romania­ Operations,­ https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/romania/­79­World­Jewish­Restitution­Organisation,­WJRO­Ukraine­Operations,­https://wjro.org.il/our-work/restitution-by-country/ukraine/­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში32

ში­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­და­უბ­რუ­ნა­3600-მდე­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ნა­გე­ბო­ბა.­ასე­ვე,­სა­ხელ­მ­წი­ფო­გა­მო­ყოფ­და­ფი­ნან­სებს­1992-2004­წლებ­ში­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო-ბე­ბის­რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ის­თ­ვის.­თუმ­ცა,­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­აცხა­დე­ბენ,­რომ­ეს­პო­ლი­ტი-კა­მხო­ლოდ­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ას­თან­მი­მარ­თე­ბით­გა­ტარ­და.­

რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხს­არ­თუ­ლებ­და­ში­და­კონ­ფე­სი­უ­რი­და­პი­რის­პი­რე­ბე­ბიც;­სა­კულ­ტო­ ნა­გე­ბო­ბებ­ზე­ რამ­დე­ნი­მე­ რე­ლი­გი­უ­რი­ ორ­გა­ნი­ზა­ცია­ აცხა­დებ­და­ პრე­ტენ­ზი­ას.­ უნ­და­აღი­ნიშ­ნოს,­რომ­უკ­რა­ი­ნის­პრაქ­ტი­კა­ში­არ­სე­ბობს­რამ­დე­ნი­მე­მა­გა­ლი­თი,­რო­დე­საც­ორ­რე­ლი-გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­რო­ტა­ცი­უ­ლი­წე­სით­გა­და­ე­ცა­ერ­თი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა.­

დღემ­დე,­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის­დი­დი­ნა­წი­ლის­აზ­რით,­რეს­ტი­ტუ-ცი­ის­პრო­ცე­სი­სრუ­ლად­არ­ჩა­ტა­რე­ბუ­ლა­და­ძა­ლი­ან­ნე­ლა­მი­დის80.­

80­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 33

5. რესტიტუციის პოლიტიკის ანალიზირო­გორც­სა­ერ­თა­შო­რი­სო­გა­მოც­დი­ლე­ბის­ანა­ლი­ზი­ცხად­ყოფს,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სი­აღ­მო-სავ­ლეთ­ევ­რო­პა­ში­ძი­რი­თა­დად­დას­რუ­ლე­ბუ­ლი­ა.­ამას­თან,­აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­დრო­ის­გას­ვ-ლას­თან­ ერ­თად,­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ მე­ქა­ნიზ­მის­ შექ­მ­ნა­ და­ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­ რთულ­დე­ბა,­ რად­გან­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბის­პრი­ვა­ტი­ზე­ბის­გა­მო,­მცირ­დე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­არ­სე­ბუ­ლი­უძ­რა­ვი­ქო­ნე­ბის­ოდე­ნო­ბა.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პო­ლი­ტი­კის­ შე­მუ­შა­ვე­ბა­ ევ­რო­პის­ ქვეყ­ნებ­ში­ უმე­ტე­სად­ საბ­ჭო­თა­ კავ­ში­რის­დაშ-ლის­შემ­დეგ­და­იწყო.­შე­იძ­ლე­ბა­ით­ქ­ვას,­რომ­ამ­პრო­ცესს­რი­გი­ფაქ­ტო­რე­ბი­ახა­ლი­სებ­და.­ერ-თ­-ერ­თი­ ყვე­ლა­ზე­ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ კი,­ სა­ერ­თა­შო­რი­სო­ დო­ნე­ზე­ ებ­რა­უ­ლი­ თე­მის­თ­ვის­ ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­კითხე­ბის­დღის­წეს­რიგ­ში­და­ყე­ნე­ბა­იყო.­მსოფ­ლი­ოს­ებ­რა­ულ­მა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ­(WJRO)­ფარ­თო­მხარ­და­ჭე­რა­მი­ი­ღო­სა­ერ­თა­შო­რი­სო­დეკ­ლა­რა­ცი­ე­ბის­და­რე-ზო­ლუ­ცი­ის­სა­ხით.­­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ორ­გა­ნი­ზა­ცია­ევ­რო­პუ­ლი­ქვეყ­ნე­ბის­ებ­რა­ელ­თე­მებს­ხელ­მ­ძღ-ვა­ნე­ლობ­და­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცე­სის­წარ­მარ­თ­ვა­ში.­ამ­უკა­ნას­კ­ნელ­მა­ხე­ლი­შე­უწყო­ზო­გა­დად­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცესს.­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ე­ბი­უმე­ტე­სად­ქმნიდ­ნენ­თა­ნას­წორ­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ეთ­ნი­კუ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­მი­მართ.­თუმ­ცა,­იყო­მთე­ლი­რი-გი­სა­კითხე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­მხო­ლოდ­ებ­რა­ულ­თემს­ეხე­ბო­და.­მა­გა­ლი­თად,­ხში­რად­ცალ­კე­იყო­გა­მო­ყო­ფი­ლი­ჰო­ლო­კოს­ტის­დროს­მი­ყე­ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნი.­თუმ­ცა,­ეს­ნა­წი­ლი­უფ­რო­მე­ტად­კერ­ძო­სა­კუთ­რე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­მი­ე­მარ­თე­ბო­და­და­არა­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბას­/­რე­ლი­გი­ურ­სა­კუთ­რე-ბას.­

მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია­ამე­რი­კის­შე­ერ­თე­ბუ­ლი­შტა­ტე­ბის­რო­ლიც,­რო­მე­ლიც­საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­დაშ-ლის­შემ­დეგ­გა­ნუხ­რე­ლად­უჭერ­და­მხარს­ევ­რო­პა­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­ტა­რე­ბას.­

„შეერთებული­ შტა­ტე­ბი­ მყა­რად­ უჭერს­ მხარს­ იმ­ ქო­ნე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ ყვე­ლა­ მცდე­ლო­ბას,­­რო­მე­ლიც­ ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ იყო­ ნა­ცის­ტუ­რი­ (1933-45წწ.)­ და­ შემ­დ­გომ­ში­ კო­მუ­ნის­ტუ­რი­ ხე­ლი-სუფ­ლე­ბე­ბის­მი­ერ­ცენ­ტ­რა­ლურ­და­აღ­მო­სავ­ლეთ­ევ­რო­პის­ქვეყ­ნებ­ში.­სა­კუთ­რე­ბის­მი­მარ­თუ-ლე­ბით­გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი­პო­ზი­ტი­უ­რი­ქმე­დე­ბე­ბი­იყო­ერ­თ­-ერ­თი­კრი­ტე­რი­უ­მი­იმ­ქვეყ­ნე­ბის­შე­სა­ფა­სებ­ლად,­რომ­ლე­ბიც­ის­წ­რა­ფოდ­ნენ­ნა­ტოს­წევ­რო­ბის­კენ.­ევ­რო­კავ­ში­რი­ასე­ვე­აღი­ა­რებს­სა­კუთ­რე­ბის­სა­კითხე­ბის­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას­წევ­რი­კან­დი­და­ტე­ბის­შე­სა­ფა­სებ­ლად“,­–­ვკითხუ­ლობთ­ამე­რი­კის­სა­ხელ­მ­წი­ფო­დე­პარ­ტა­მენ­ტის­მი­ერ­2007­წელს­მომ­ზა­დე­ბულ­სპე­ცი­ა­ლურ­ან­გა­რიშ-ში81.­ამე­რი­კის­სა­ხელ­მ­წი­ფო­დე­პარ­ტა­მენ­ტის­თ­ვის­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­კითხი­კა­ნო­ნის­უზე-ნა­ე­სო­ბის­და­ქვეყ­ნის­დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლო­ბის­ინ­დი­კა­ტო­რი­ა.­თა­ნას­წო­რი­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­ტა­რე­ბა­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია­ჯან­სა­ღი­სა­ბაზ­რო­ეკო­ნო­მი­კის­თ­ვი­საც.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პო­ლი­ტი­კის­ შე­სა­ხებ­ ევ­რო­პის­ ქვეყ­ნე­ბის­ გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან­ შემ­დე­გი­ სა­კითხე­ბი­შეგ­ვიძ­ლია­გა­მოვ­ყოთ:

81­U.S­Department­of­State,­Bureau­of­European­and­Eurasian­Affairs,­Property­Restitution­in­Central­and­Eastern­Europe,­Washington,­DC,­October­3,­2007,­https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/93062.htm

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში34

უმე­ტეს­ქვე­ყა­ნა­ში,­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ბის­მი­ღე-ბის­შემ­დეგ,­და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი­პი­რე­ბის­თ­ვის­გან­ცხა­დე­ბე­ბით­მი­მარ­თ­ვის­და­საწყი­სი­და­ბო­ლო­ვა­და­იყო­და­წე­სე­ბუ­ლი;­

ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­თ­ვის­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­იყო­მკა­ფიო­და­ნა­თე­ლი­პრო­ცე­დუ­რე­ბი; ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­უფ­ლე­ბა­ზე­მტკი­ცე­ბის­ტვირ­თი­და­კის­რე­ბუ­ლი­ჰქონ­და­გან­მ­ცხა­დე­ბელს; უმე­ტეს­ქვე­ყა­ნა­ში­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­იყო­რო­გორც­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა,­ისე­ვე­მი­სი­კომ­პენ­სა­ცი­ის­წე­სით­ანაზღა­უ­რე­ბა;

უმე­ტეს­ქვე­ყა­ნა­ში­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხებს­გა­ნი­ხი­ლავ­და­სპე­ცი­ა­ლუ­რი­სა­ხელ­მ­წი­ფო­კო­მი­სი­ა;

ზო­გი­ერთ­ ქვე­ყა­ნა­ში,­ თი­თო­ე­უ­ლი­ კონ­ფე­სი­ის­თ­ვის,­ არ­სე­ბობ­და­ ცალ­-­ცალ­კე­ სა­ხელ­მ­წი­ფო­კო­მი­სია­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბის­სა­კითხე­ბის­გან­სა­ხილ­ვე­ლად;­

უმე­ტეს­ქვე­ყა­ნა­ში­რე­ლი­გი­უ­რი­და­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცია­ნიშ­ნავ­და­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ქო­ნე-ბის­მათ­თ­ვის­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ცე­მას;

იქე­დან­გა­მომ­დი­ნა­რე,­რომ­ერთ­კონ­ფე­სი­ურ­მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბას­შე­საძ­ლოა­რამ­დე­ნი­მე­ორ­გა-ნი­ზა­ცია­ცალ­-­ცალ­კე­წარ­მო­ად­გენ­დეს,­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ში­ერ­თ­-ერ­თი­ყვე­ლა­ზე­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­სა­კითხი­იყო,­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­და­ემ­ტ­კი­ცე­ბი­ნა,­რომ­მას­აქვს­სა-კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბა­წარ­სულ­ში­ჩა­მორ­თ­მე­ულ­ქო­ნე­ბა­ზე;

ხში­რად,­ ერ­თი­ კონ­ფე­სი­ის­ მიმ­დე­ვა­რი­ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­ ერ­თი­ან­დე­ბოდ­ნენ­ ან­/­და­ სა­ერ­თო­წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბით­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­ქმნიდ­ნენ­იმი­სათ­ვის,­რომ­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თან­ურ­თი­ერ-თო­ბა­გა­მარ­ტი­ვე­ბუ­ლი­ყო­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ში.­ ამ­მიდ­გო­მას­თით­ქ­მის­ყვე­ლა­მი­მო­ხი­ლულ­ქვე­ყა­ნა­ში­იყე­ნებ­და­ებ­რა­უ­ლი­თე­მი.

ევ­რო­პის­ ქვეყ­ნე­ბის­ მა­გა­ლი­თე­ბი­დან­ გა­მომ­დი­ნა­რე,­ არ­ არ­სე­ბობს­ ქო­ნე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ მი-მართ­ერ­თ­გ­ვა­რო­ვა­ნი­მიდ­გო­მა.­თუმ­ცა,­შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა,­გა­მო­იკ­ვე­თოს­სა­ერ­თო­პრინ­ცი­პე­ბიც.­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­ფარ­გ­ლებ­ში­სა­ხელ­მ­წი­ფო­უთა­ნას­წო­როდ­არ­მო-ეპყ­რას­ და­ზა­რა­ლე­ბულ­ ჯგუ­ფებს.­ ცხა­დი­ა,­ სა­ერ­თო­ სა­კუთ­რე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ პრო­ცეს­ში­ თუ­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფი­და­იბ­რუ­ნებს­თა­ვის­კუთ­ვ­ნილ­ქო­ნე­ბას,­ხო­ლო­არა­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ჯგუ­ფე­ბი­ამას­ვერ­შეძ­ლე­ბენ,­ეს­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­მოკ­ლე­ვა­დი­ან­და­გრძელ­ვა­დი­ან­კრი­ზი­სებს­შექ­მ­ნის.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­დის­კ­რი­მი­ნა­ცი­უ­ლი­ხა­სი­ა­თის­არ­უნ­და­იყოს.­

ევ­რო­პის­გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან­გა­მომ­დი­ნა­რე,­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი­მოპყ­რო­ბა­და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი­იყო­ზო­გი­ერთ­შემ­თხ­ვე­ვა­ში­მხო­ლოდ­ებ­რა­უ­ლი­თე­მის­მი­მართ,­ის­ტო­რი­უ­ლი­წარ­სუ­ლი­დან­და­ზა­რა-ლის­მას­შ­ტა­ბი­დან­გა­მომ­დი­ნა­რე.­სხვა­ყვე­ლა­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­თა­ნა­ბარ­შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს­სთა­ვა­ზობ­და­რე­ლი­გი­ურ­და­სა­თე­მო­ჯგუ­ფებს.­

სა­კუთ­რე­ბის­ რეს­ტი­ტუ­ცია­ შე­იძ­ლე­ბა­ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­ რთუ­ლი­ გა­მოწ­ვე­ვა­ გა­მოდ­გეს.­ მე­სა-კუთ­რე­ე­ბის­ ან­ შე­ნო­ბის­ და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­/­ტი­პის­ ცვლი­ლე­ბამ­ შე­საძ­ლოა­ შე­უძ­ლე­ბე­ლი­ გა­ხა­დოს­და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლის­თ­ვის­სა­კუთ­რე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა.­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­თ­ვის­კერ­ძო­მე­სა­კუთ­რის­გან­ქო-ნე­ბის­გა­მოს­ყიდ­ვის­მცდე­ლო­ბა­მძი­მე­ეკო­ნო­მი­კუ­რი­ტვირ­თიც­იქ­ნე­ბა.­

ცხა­დი­ა,­შე­იძ­ლე­ბა­არ­სე­ბობ­დეს­შემ­თხ­ვე­ვე­ბი,­რო­დე­საც­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­ა.­ძი-რი­თა­დად,­ასე­თი­პრობ­ლე­მა­მა­შინ­იქ­მ­ნე­ბა,­რო­დე­საც­შე­ნო­ბას­ჰყავს­კერ­ძო­მე­სა­კუთ­რე/­მე­სა-კუთ­რე­ე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­თა­ვის­მხრივ­ქო­ნე­ბის­კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი­შემ­ძე­ნე­ბი­არი­ან.­ასეთ­დროს,­ანაზღა­უ­რე­ბის­სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­უნ­და­იყოს­კომ­პენ­სა­ცი­ა.­ამ­უკა­ნას­კ­ნე­ლის­მი­მართ­მრა-

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 35

ვალ­გ­ვა­რი­მიდ­გო­მის­ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა­შე­იძ­ლე­ბა.­ევ­რო­პის­ქვეყ­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა­ში­გვხვდე­ბა­შემ­თხ­ვე­ვე­ბი,­რო­დე­საც­კომ­პენ­სა­ცი­ის­სა­ხედ­გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­ა:­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ვა­უ­ჩე­რე-ბი/­ფა­სი­ა­ნი­ქა­ღალ­დე­ბი,­რომ­ლე­ბი­თაც­შე­საძ­ლე­ბე­ლია­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე­არ­სე­ბუ­ლი­ქო-ნე­ბის­შეს­ყიდ­ვა;­ასე­ვე,­პირ­და­პი­რი­გა­დახ­და­თან­ხით­სა­ბაზ­რო­ფა­სის­შე­სა­ბა­მი­სად;­პირ­და­პი­რი­გა­დახ­და­თან­ხით­სიმ­ბო­ლურ­ფა­სად;­ეტა­პობ­რი­ვი­გა­დახ­და­წი­ნას­წარ­დად­გე­ნი­ლი­ვა­დე­ბით.­

ამას­თან­ერ­თად,­გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი­ა,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­ფარ­გ­ლებ­ში­სა­ერ­თო­სა­კუთ­რე­ბის­(communal­property)­ცნე­ბა­არ­ვრცელ­დე­ბო­და­მხო­ლოდ­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ნიშ­ნუ-ლე­ბის­ შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბებ­ზე­და­ მო­ი­ცავ­და­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ სა­თე­მო­ ჯგუ­ფე­ბის­ სა­საფ­ლა­ო­ებს,­სკო­ლებს,­სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ებს,­სა­თე­მო­სახ­ლებს­და­ა.შ.

უნ­და­აღი­ნიშ­ნოს­ისიც,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­ფარ­გ­ლებ­ში­შეზღუდ­ვას­შე­საძ­ლოა­და­ექ-ვემ­დე­ბა­როს­იმ­ქო­ნე­ბის­დაბ­რუ­ნე­ბა,­რო­მელ­საც­სა­ერ­თო-­სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი­ღი­რე­ბუ­ლე­ბა­აქვს.­მა­გა­ლი­თად,­ტყე­ე­ბი,­და­ცუ­ლი­ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი,­სა­რეკ­რე­ა­ციო­ზო­ნე­ბი,­მუ­ზე­უ­მე­ბი,­მსხვი­ლი­სა-სოფ­ლო-­სა­მე­ურ­ნეო­მი­წე­ბი,­სა­ძოვ­რე­ბი,­სარ­წყა­ვი­არ­ხე­ბი,­ჭე­ბი­და­ა.შ.

მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა,­რომ­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­კა­ნო­ნე­ბი­უზ­რუნ­ველ­ყოფ­დეს­რე­ლი­გი­უ­რი­და­სა­თე­მო­ორ-გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­სრულ­ფა­სო­ვან­წვდო­მას­სა­არ­ქი­ვო­ჩა­ნა­წე­რებ­ზე.­ამ­მხრივ,­პრობ­ლე­მე­ბი­იქ­მ­ნე-ბო­და­ევ­რო­პის­ქვეყ­ნებ­შიც­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­ტა­რე­ბი­სას.­­ამას­თან,­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია­ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ­წყა­რო­ებ­ზე­წვდო­მა­და­ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი­მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის­გან­ხილ­ვის­შე­საძ-ლებ­ლო­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­მი­ერ.­გან­სა­კუთ­რე­ბით­მა­შინ,­რო­დე­საც­არ­ქი­ვე­ბი­გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლი­ა.­

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­შე­სა­ხებ­იური­დი­უ­ლი­პრო­ცე­დუ­რე­ბი­უნ­და­იყოს­მკა­ფიო­და­ნა­თე­ლი.­ის­უნ­და­პა-სუ­ხობ­დეს­შემ­დეგ­კითხ­ვებს:

ვის­შე­უძ­ლია­მი­მარ­თოს­სა­ხელ­მ­წი­ფოს? ვინ­არის­გან­მ­ხილ­ვე­ლი­ორ­გა­ნო? რა­დო­კუ­მენ­ტე­ბის­წარ­დ­გე­ნაა­სა­ჭი­რო­გან­მ­ხილ­ვე­ლი­ორ­გა­ნოს­თ­ვის? რო­გო­რია­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­გან­ხილ­ვის­ვა­დე­ბი­ერ­თე­ულ­გან­ცხა­დე­ბას­თან­მი­მარ­თე­ბით?

თუ­გან­მ­ცხა­დე­ბე­ლი­არ­ეთან­ხ­მე­ბა­გან­მ­ხილ­ვე­ლი­ორ­გა­ნოს­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას,­და­ვის­რა­მე­ქა-ნიზ­მე­ბია­უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი?

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­კა­ნო­ნე­ბი­უნ­და­გავ­რ­ცელ­დეს­ქვეყ­ნის­მთლი­ან­ნა­წილ­ზე.­­არა­კონ­ტ­რო­ლი­რე­ბად­და­ოკუ­პი­რე­ბულ­ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე­კი­ქმე­დე­ბე­ბი­უნ­და­გა­ტარ­დეს­მა­შინ,­რო­ცა­ეს­შე­საძ­ლე­ბე­ლი­იქ­ნე­ბა.­ფაქ­ტობ­რი­ვი­კონ­ტ­რო­ლის­გა­ნუ­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლო­ბა­გარ­კ­ვე­ულ­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე,­არ­უნ­და­ნიშ­ნავ­დეს­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის­გან­თა­ვის­დახ­ს­ნას­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ნა­წილ­ში.­

მტკი­ცე­ბის­ ტვირ­თი,­ ქო­ნე­ბის­ დაბ­რუ­ნე­ბის­თ­ვის,­ ყვე­ლა­ შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­ გან­მ­ცხა­დე­ბელ­ზე­ უნ­და­იყოს.­ამას­თან,­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ში­და­ცუ­ლი­უნ­და­იყოს­მე­სა­მე­პი­რე­ბის­ინ­ტე­რე­სე­ბი,­რომ-ლე­ბიც­ აცხა­დე­ბენ­ პრე­ტენ­ზი­ას­ კონ­კ­რე­ტულ­ქო­ნე­ბა­ზე.­თუ­ კონ­კ­რე­ტულ­ქო­ნე­ბა­ზე­ორ­ ან­ მეტ­პირს­გა­აჩ­ნია­პრე­ტენ­ზი­ა,­ორი­ვემ­უნ­და­ამ­ტ­კი­ცოს­თა­ვი­სი­სი­მარ­თ­ლე.­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­გა­დაწყ-ვე­ტი­ლე­ბა­უნ­და­მი­ი­ღოს­შე­ჯიბ­რე­ბი­თო­ბის­პრინ­ცი­პის­სა­ფუძ­ველ­ზე­–­წარ­მოდ­გე­ნი­ლი­მტკი­ცე­ბუ-ლე­ბე­ბი­სა­და­არ­გუ­მენ­ტე­ბის­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში36

6. საქართველოში რესტიტუციის პოლიტიკის გასატარებლად შესაძლო გზები და რეკომენდაციები სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­სა­ტა­რებ­ლად,­პირ­ველ­რიგ­ში,­გა­ზი­ა­რე­ბუ­ლი­უნ-და­იყოს­ევ­რო­პუ­ლი­ქვეყ­ნე­ბის­გა­მოც­დი­ლე­ბა.­გან­სა­კუთ­რე­ბით­კი­იმ­პოს­ტ­საბ­ჭო­თა­ქვეყ­ნე­ბი­სა,­რომ­ლებ­მაც­იგი­წარ­მა­ტე­ბით­გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლეს.

ასე­ვე,­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა,­გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი­ყუ­რადღე­ბა­მი­ექ­ცეს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­მე­ქა­ნიზ­მებს­და­პრო­ცე-დუ­რულ­სა­კითხებს.­გან­სა­კუთ­რე­ბით­კი,­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბი­სა­და­მტკი­ცე­ბის­ტვირ­თის­სა­კითხებს.­ევ­რო-პუ­ლი­ქვეყ­ნე­ბის­გა­მოც­დი­ლე­ბაც­მეტყ­ვე­ლებს­იმა­ზე,­რომ­მსგავ­სი­სა­კითხე­ბი­სწო­რად­და­რე­გუ­ლი­რე-ბა­შე­საძ­ლოა­ყვე­ლა­ზე­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­წი­ნა­პი­რო­ბა­იყოს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­გა­სა­ტა­რებ­ლად.

რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კის­და­გეგ­მ­ვი­სა­და­გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის­პრო­ცე­სი­უნ­და­იყოს­გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე.­სა­ხელ­მ­წი­ფომ­უნ­და­უზ­რუნ­ველ­ყოს­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბი­სა­და­შე­სა­ბა­მი­სი­სფე­როს­ექ­ს-პერ­ტე­ბის­მაქ­სი­მა­ლუ­რი­ჩარ­თუ­ლო­ბა­და­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა.­

წარ მოდ გე ნი ლი ინ ფორ მა ცი ის ანა ლი ზი დან გა მომ დი ნა რე, TDI შემ დეგ რე კო მენ და ცი-ებს წარ მო ად გენს:

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბას:

1. აღ­ნუს­ხოს­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­მი­ერ­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თ­ვის­მი­ყე-ნე­ბუ­ლი­ზი­ა­ნის­მას­შ­ტა­ბი,­მათ­შო­რის,­უზ­რუნ­ველ­ყოს­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­დო­კუ­მენ­ტი­რე­ბა.­

2.­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პო­ლი­ტი­კა/­ზი­ა­ნის­ანაზღა­უ­რე­ბა­და­ეყ­რ­დ­ნოს­მხო­ლოდ­დე­ტა­ლუ­რი­შეს­წავ­ლი-სა­და­აღ­ნუს­ხ­ვის­ფარ­გ­ლებ­ში­მი­ღე­ბულ­მო­ნა­ცე­მებს.­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­წე­სი­გავ­რ­ცელ­დეს­ყვე­ლა­რე-ლი­გი­ურ­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა­ზე,­მათ­შო­რის,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ა­ზე;­

3.­შე­ის­წავ­ლოს­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ის­შვი­დი­ტაძ­რის­(გორში,­ახალ­ცი­ხის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­ივ­ლი­ტა­ში,­ადი­გე­ნის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­უდე­სა­და­ბუზ­მა­რეთ­ში,­ქუ­თა­ის­ში,­ასე­ვე­ბა­თუმ­ში­მდე­ბა­რე­ორი­ტაძ­რის)­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­პატ-რი­არ­ქოს­თ­ვის­გა­და­ცე­მის­კა­ნო­ნი­ე­რე­ბა­და­უზ­რუნ­ველ­ყოს­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ის­უფ­ლე­ბის­აღ­დ­გე­ნა.

4.­ უზ­რუნ­ველ­ყოს­ არა­დო­მი­ნან­ტი­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­თ­ვის­ იმ­ ქო­ნე­ბის­ სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ცე­მა,­რომ­ლებ­საც­ისი­ნი­დღეს­მხო­ლოდ­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ­ლე­ბით­გან­კარ­გა­ვენ;­

5.­გან­საზღ­ვ­როს­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრო­ცეს­ზე­პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი­უწყე­ბა­/უწყე­ბე­ბი,­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ-თი­ა­ნე­ბე­ბის­და­ექ­ს­პერ­ტე­ბის­ჩარ­თუ­ლო­ბით;­

6.­უზ­რუნ­ველ­ყოს­იმ­რე­ლი­გი­უ­რი­შე­ნო­ბა-­ნა­გე­ბო­ბე­ბის­კონ­სერ­ვა­ცი­ა,­დაც­ვა­და­შე­სა­ბა­მი­სი­მოვ-ლა-­პატ­რო­ნო­ბა,­რომ­ლე­ბიც­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლებს­წარ­მო­ად­გენს­ან­/­და­ამ­ჟა-მად­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ირიცხე­ბა;

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 37

7.­იმ­რე­ლი­გი­ურ­ნა­გე­ბო­ბებ­ზე,­რო­მე­ლე­ბიც­ის­ტო­რი­უ­ლად­სხვა­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის­სა­კუთ­რე­ბაა­და­რომ­ლებ­საც­ამ­ჟა­მად­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სია­ფლობს,­აღიკ­ვე­თოს­ყვე­ლა­სა­ხის­უკა­ნო­ნო­ზე­მოქ­მე­დე­ბა,­რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ა,­ის­ტო­რი­ულ­-­კონ­ფე­სი­უ­რი­იერ­სა­ხის­ცვლი­ლე­ბა;

8.­უზ­რუნ­ველ­ყოს­რე­ლი­გი­უ­რი­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­და­მკვლევ­რე­ბის­სრუ­ლი­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა­­სა­არ-ქი­ვო­მა­სა­ლებ­ზე,­რა­თა­და­უბ­რ­კო­ლებ­ლად­შეძ­ლონ­მო­ნა­ცე­მე­ბი­სა­და­შე­სა­ბა­მი­სი­დო­კუ­მენ­ტე-ბის­შეგ­რო­ვე­ბა­მა­თი­ის­ტო­რი­ულ­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ.­

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­პარ­ლა­მენტს­და­მთავ­რო­ბას:

9. შე­ი­მუ­შა­ოს­ სა­თე­მო­ ქო­ნე­ბის­ (communal­ property)­ რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­ შე­სა­ხებ­ კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი.­დამ­კ­ვიდ­რ­დეს­სა­თე­მო­ქო­ნე­ბის­(communal­property)-ის­ცნე­ბა­ქარ­თულ­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში,­რაც­რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს­ მის­ცემს­შე­საძ­ლებ­ლო­ბას,­ ამ­ტ­კი­ცონ­და­კარ­გუ­ლი,­ წარ­თ­მე­უ-ლი,­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­თა­ვი­ან­თი­სა­კუთ­რე­ბის­­უფ­ლე­ბა;­

10.­შე­ი­მუ­შა­ოს­სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­მიდ­გო­მე­ბი­რე­ლი­გი­უ­რი­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­ის­ტო­რი­უ­ლი,­მოძ­რა-ვი­ქო­ნე­ბის­რეს­ტი­ტუ­ცი­ას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით,­რო­მე­ლიც­დღეს­არ­სე­ბობს­და­არ­არის­გა­ნად­გუ-რე­ბუ­ლი;­ფლობს­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ან­კერ­ძო­პი­რე­ბი;

11.­გა­ა­უქ­მოს­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბის­შე­სა­ხებ­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­კა­ნო­ნის­მე-4­მუხ­ლის­„მ“­ქვე­პუნ­ქ-ტი,­რომ­ლის­მი­ხედ­ვი­თაც­პრი­ვა­ტი­ზე­ბას­არ­ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბა:­რე­ლი­გი­უ­რი­და­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­(მოქმედი­და­უმოქ­მე­დო),­მა­თი­ნან­გ­რე­ვე­ბი,­აგ­რეთ­ვე­მი­წის­ნაკ­ვე­თე-ბი,­რომ­ლებ­ზე­დაც­ისი­ნია­გან­თავ­სე­ბუ­ლი;­

12.­შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში­მო­იყ­ვა­ნოს­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­რეს­ტი­ტუ­ცი­ის­პრინ­ცი­პებ­თან­და­საბ­ჭო­თა­პე-რი­ოდ­ში­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი,­ამ­ჟა­მად­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­არ­სე­ბუ­ლი­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბე­ბი­და­უბ­რუ­ნოს­ის­ტო­რი­ულ­მე­სა­კუთ­რე­ებს:­სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ეკ­ლე­სი­ას,­ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე-რულ­ეკ­ლე­სი­ას,­მუს­ლიმ­თემს,­იუდა­ურ­თემს.­

თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბით­ორ­გა­ნო­ებს:

13.­რე­ლი­გი­უ­რი­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ნა­გე­ბო­ბებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბულ­პრო­ცე­სებ­ში,­მკაც­რად­და­იც­ვან­რე­ლი­გი­უ­რი­ნე­იტ­რა­ლო­ბა,­თა­ნას­წო­რუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბა­და­რე­ლი­გი­ის­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა;­

14.­შე­ი­ნარ­ჩუ­ნონ­თა­ვი­ა­ნათ­ბა­ლან­ს­ზე­არ­სე­ბუ­ლი­სა­თე­მო,­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა.­გა­უფ­რ­თხილ-დ­ნენ­და­სა­ჭი­რო­ე­ბის­შემ­თხ­ვე­ვა­ში­მო­ახ­დი­ნონ­მი­სი­კონ­სერ­ვა­ცი­ა.­

რე­ლი­გი­ურ­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს:

15.­აღ­ნუს­ხონ­რე­ლი­გი­უ­რი­ქო­ნე­ბა,­რო­მე­ლიც­და­კარ­გეს­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში.­შე­აგ­რო­ვონ­სხვა­დას­ხ­ვა­სა­ხის­დო­კუ­მენ­ტუ­რი­მა­სა­ლა,­რო­მე­ლიც­აღ­წერს­მათ­ის­ტო-რი­ულ­სა­კუთ­რე­ბას­სა­თი­თა­ოდ.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში38

დანართირე ლი გი უ რი და ნიშ ნუ ლე ბის შე ნო ბე ბის ნა წი ლი, რო მე ლიც ჩა მორ თ მე უ ლია და არ დაბ-რუ ნე ბუ ლა არა დო მი ნა ტი რე ლი გი უ რი გა ერ თი ა ნე ბე ბის თ ვის:

ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია

ნო ი- ტიფ ლი სის პეტ რე- პავ ლეს ტა ძა რი (თბილისი,­აღ­მა­შე­ნებ­ლის­გამზ.)თბი­ლის­ში,­მარ­ჯა­ნიშ­ვი­ლის­მო­ე­დან­თან,­1897­წლი­დან­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და­ნო­ი-­ტიფ­ლი­სის­პეტ-რე-­პავ­ლეს­ტა­ძა­რი.­მე-20­სა­უ­კუ­ნის­30-40-იან­წლებ­ში­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­ტა­ძა­რი­და-ხუ­რა,­პას­ტო­რი­და­მი­სი­ოჯა­ხი­კი­დახ­ვ­რი­ტა.­1946­წელს,­ნო­ი-­ტიფ­ლი­სის­ტა­ძა­რი­გერ­მა­ნელ­ტყვე­ებს­და­ან­გ­რე­ვი­ნეს­და­მის­ად­გი­ლას­საცხოვ­რე­ბე­ლი­სახ­ლი­ააშე­ნე­ბი­ნეს,­რო­მე­ლიც­დღემ-დე­დგას.

ნო­ი-­ტიფ­ლის­ში­მდე­ბა­რე­ობ­და­გერ­მა­ნუ­ლი­სკო­ლაც­–­პეტ­რე-­პავ­ლეს­ორ­კ­ლა­სი­ა­ნი­სას­წავ­ლე­ბე-ლი.­რო­გორც­ჩანს,­მან­გერ­მა­ნელ­თა­ჩა­მო­სახ­ლე­ბის­შემ­დეგ,­მა­ლე­ვე­და­იწყო­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა.­1906­წელს,­ლუ­თე­რებ­მა­გა­დაწყ­ვი­ტეს,­რომ­ორ­კ­ლა­სი­ა­ნი­სას­წავ­ლე­ბე­ლი­სა­შუ­ა­ლო­სკო­ლად­გა­და­კე­თე­ბუ­ლი­ყო.­ფუ­ლი­შე­აგ­რო­ვეს­და­1912­წელს­ეს­შე­საძ­ლე­ბე­ლი­გახ­და.­სკო­ლა­მდე­ბა-რე­ობ­და­მა­შინ­დე­ლი­კი­როჩ­ნის­ქუ­ჩის­25-27­ნო­მერ­ში82.­ის­გახ­და­შემ­დ­გომ­ში,­1918­წელს,­თბი-ლი­სის­გერ­მა­ნუ­ლი­გიმ­ნა­ზი­ის­და­არ­სე­ბის­წი­ნა­პი­რო­ბა.­სკო­ლა­1925­წელს­გა­უქ­მ­და­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­დამ­ყა­რე­ბის­შემ­დეგ.

ალექ სან დერ ს დორ ფის წმ. პავ ლეს ლუ თე რუ ლი ეკ ლე სია (თბილისი,­დი­დუ­ბე,­აგ­ლა­ძის­ქ.)თბი­ლის­ში­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­მდე­ბა­რე­ობ­და­ალექ­სან­დერ­ს­დორ­ფ­შიც,­რო­მე­ლიც­მე-19­სა­უ-კუ­ნის­შუა­ხა­ნებ­ში­აშენ­და.­ამის­გარ­და,­ცნო­ბი­ლი­ა,­რომ­და­სახ­ლე­ბა­ში­არ­სე­ბობ­და­სა­საფ­ლაო­და­სკო­ლაც.­სკო­ლა­მდე­ბა­რე­ობ­და­სამ­ტ­რე­დი­ის­ქუ­ჩა­ზე,­რო­მე­ლიც­ახ­ლა­საცხოვ­რე­ბე­ლი­სახ-ლის­ფუნ­ქ­ცი­ას­ას­რუ­ლებს.­ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­დროს­ჯერ­საწყო­ბად­გა­და­ა­კე­თეს,­შემ­დეგ­კი,­1950-60-იან­წლებ­ში,­და­ან­გ­რი­ეს­ქუ­ჩა­ზე­ტრამ­ვა­ის­ხა-ზის­გაყ­ვა­ნის­გა­მო.­ალექ­სან­დერ­ს­დორ­ფის­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­დღეს­დღე­ო­ბით­აღარც­სა­საფ­ლა­ო­ა,­თუმ­ცი­მი­სი­მდე­ბა­რე­ო­ბა­ჩანს­1934­წლის­თბი­ლი­სის­რუ­კა­ზე.­

მა რი ენ ფელ დის გერ მა ნუ ლი ეკ ლე სია­(გარდაბანი,­სოფ.­სარ­თი­ჭა­ლა)სამ­ხ­რეთ­კავ­კა­სი­ა­ში­გერ­მა­ნელ­თა­პირ­ველ­და­სახ­ლე­ბა­ში,­მა­რი­ენ­ფელ­დ­ში,­მდე­ბა­რე­ობ­და­გერ-მა­ნუ­ლი­ეკ­ლე­სია­და­სა­საფ­ლა­ო.­ეკ­ლე­სი­ის­მრევ­ლი­აერ­თი­ან­დებ­და­პე­ტერ­ს­დორ­ფის­და­ფრო-ი­დენ­ტა­ლის­მრევ­ლ­საც.­მა­რი­ენ­ფელ­დის­ეკ­ლე­სია­მე-19­სა­უ­კუ­ნის­შუა­პე­რი­ო­დი­დან­ფუნ­ქ­ცი­ო-ნი­რებ­და.­მან­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­შეწყ­ვი­ტა­საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ის­შემ­დეგ.­საბ­ჭო­თა­­პე­რი­ოდ­ში­ის­პირ­ველ­ეტაპ­ზე­კლუ­ბად­გა­და­კეთ­და,­შემ­დ­გომ­–­კულ­ტუ­რის­სახ­ლად­და­კი­ნო­თე­ატ­რად.­მი­სი­იერ­სა­ხე­შეც­ვ­ლი­ლი­ა.­მას­გა­უ­კეთ­და­მი­შე­ნე­ბე­ბი­და­შე­ეც­ვა­ლა­ფა­სა­დი.­შე­ნო­ბა­დღე­ის­მდგო­მა-რე­ო­ბით­კვლავ­არ­სე­ბობს,­თუმ­ცა,­ავ­თენ­ტუ­რო­ბა­და­კარ­გუ­ლი­აქვს.­

­­დღევანდელი­მარჯანიშვილის­მოედანი,­თბილისი.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 39

ეკ­ლე­სი­ის­ ამოც­ნო­ბა­ დღეს­ რთუ­ლი­ა,­ ად­გი­ლი­ მი­ტო­ვე­ბუ­ლი­ და­ მეთ­ვალ­ყუ­რე­ო­ბის­ გა­რე­შეა­დარ­ჩე­ნი­ლი.­გერ­მა­ნელ­თა­სა­საფ­ლა­ო,­სა­დაც­გერ­მა­ნუ­ლი­წარ­წე­რე­ბი­თა­და­შე­სა­ნიშ­ნა­ვი­დე-კო­რით­გა­ფორ­მე­ბუ­ლი­ათე­უ­ლო­ბით­საფ­ლა­ვის­ქვაა­და­ცუ­ლი­–­შე­მო­ღო­ბი­ლი­და­მოვ­ლი­ლი­ა.

ელი ზა ბეტ თა ლის ლუ თე რუ ლი ეკ ლე სია­(თეთრიწყარო,­სოფ.­ასუ­რე­თი)ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­აშენ­და­ელი­ზა­ბეტ­თალ­შიც­1871­წელს­არ­ქი­ტექ­ტორ­ზალ­ც­მა­ნის­ხელ­მ-ძღ­ვა­ნე­ლო­ბით.­მა­ნამ­დე,­მის­ად­გი­ლას­უფ­რო­პა­ტა­რა­ეკ­ლე­სია­იყო­გან­თავ­სე­ბუ­ლი.­ელი­ზა­ბეტ-თალ­ში­მდე­ბა­რე­ობ­და­გერ­მა­ნელ­თა­სა­საფ­ლა­ოც.­მე-20­სა­უ­კუ­ნის­30-იან­წლებ­ში­­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­კლუ­ბად­გა­და­კეთ­და.­50-იან­წლებ­ში­მას­მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად­შე­ეც­ვა­ლა­ფა­სა­დუ­რი­იერ-სა­ხე.­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­მო­ან­გ­რია­ეკ­ლე­სი­ის­სამ­რეკ­ლო­და­რვა­წახ­ნა­გო­ვა­ნი­გუმ­ბა­თი.­გა­უქ­მ­და­გუმ­ბა­თის­თა­ღიც.­

დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­შე­მორ­ჩე­ნი­ლია­ელი­ზა­ბეტ­თა­ლის­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სია­და­გერ­მა­ნუ-ლი­ სა­საფ­ლა­ო.­ ეკ­ლე­სი­ას­ მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­ აქვს­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ­ლის­ სტა­ტუ­სი,­რო­გორც­ „ასურეთის­ მაცხოვ­რის­ სა­ხე­ლო­ბის­ ეკ­ლე­სი­ას“.­ მას­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ ეკ­ლე­სია­იყე­ნებს.­

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ ევან­გე­ლურ­-­ლუ­თე­რუ­ლი­ ეკ­ლე­სი­ის­ ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბის­ თქმით,­ 2009­ წელს­მათ­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­ასუ­რე­თის­ეკ­ლე­სი­ის­სა­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ციო­ერ­თობ­ლივ­პრო­ექ-ტ­ზე­მუ­შა­ო­ბა­შეს­თა­ვა­ზეს,­რომ­ლის­მი­ხედ­ვი­თაც,­აღ­დ­გე­ნილ­ეკ­ლე­სი­ა­ში­სამ­ლოც­ვე­ლო­კუთხე­ორი­ვე­დე­ნო­მი­ნა­ცი­ის­წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის­თ­ვის­გა­მო­ი­ყო­ფო­და.­თუმ­ცა,­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ-რი­არ­ქომ­შე­თა­ვა­ზე­ბა­ზე­უარი­გა­ნაცხა­და.­

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბის­გან­კარ­გუ­ლე­ბით,­2016­წლი­დან­მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და­ასუ­რე­თის­ის­ტო-რი­უ­ლი­ზო­ნის­სა­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ციო­სა­მუ­შა­ო­ე­ბი,­რომ­ლის­ფარ­გ­ლებ­შიც­ჩა­ტარ­და­გერ­მა­ნუ­ლი­სა-საფ­ლა­ოს­რეს­ტავ­რა­ცი­ა,­ხო­ლო­2020­წელს­დას­რულ­და­ეკ­ლე­სი­ის­რეს­ტავ­რა­ცი­აც.­2019­წლის­მა­ის­ში­თეთ­რიწყა­როს­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­საკ­რე­ბუ­ლომ­მი­ი­ღო­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა,­ეკ­ლე­სი­ის­ნა-წი­ლი83­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ­ლე­ბით­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ას­გა­დას­ცე­მო­და.­შე­დე­გად,­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­ეკ­ლე­სი­ამ­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ქო­ნე­ბა­99­წლი­ა­ნი­სარ­გებ­ლო­ბის­უფ-ლე­ბით­და­ი­რე­გის­ტ­რი­რა.­ქო­ნე­ბის­ის­ტო­რი­უ­ლი­მე­სა­კუთ­რე,­ევან­გე­ლურ­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ა,­კი­დღემ­დე­ვერ­ახერ­ხაბს­ვერც­ქო­ნე­ბის­რე­გის­ტ­რა­ცი­ას­და­ვერც­ეკ­ლე­სი­ით­სარ­გებ­ლო­ბას.­­

ალექ სან დერ ს ჰილ ფის ლუ თე რუ ლი ეკ ლე სია (წალკა,­სოფ.­თრი­ა­ლე­თი)ლუ­თე­რუ­ლი­ ეკ­ლე­სია­და­ სა­საფ­ლაო­არ­სე­ბობ­და­ ალექ­სან­დერ­ს­ჰილ­ფ­შიც,­რო­მე­ლიც­ აშენ­და­1866­წელს.­სამ­ლოც­ვე­ლოს­გვერ­დით,­იმა­ვე­შე­ნო­ბა­ში­სკო­ლაც­იყო­გან­თავ­სე­ბუ­ლი.­გვერ­დით­კი­პას­ტო­რის­სახ­ლი­იდ­გა.­1906­წელს,­ალექ­სან­დერ­ს­ჰილ­ფ­ში­ახა­ლი­ეკ­ლე­სია­აშენ­და.­სკო­ლა­კი­სხვა­შე­ნო­ბა­ში­გა­და­ვი­და.­სამ­ლოც­ვე­ლო­სახ­ლი­თე­მის­შეკ­რე­ბის­ად­გი­ლად­გა­და­კეთ­და.­საბ-ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში,­1930-იან­წლებ­ში,­პას­ტო­რის­სახ­ლი­მწყემ­სებს­გა­დას­ცეს.­ეკ­ლე­სია­კი,­სხვა­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­მსგავ­სად,­გა­და­კეთ­და­კლუ­ბად­და­კი­ნო­თე­ატ­რად.­დღე­ის­მდგო­მა­რე-ო­ბით,­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლი­ა.­2017­წელს,­გერ­მა­ნი­ის­სა­გა­რეო­საქ­მე-

83­ შენობის­ პირველ­ სართულზე­ არსებული­ 24­ კვ.მ,­ მეორე­ სართულზე­ არსებული­ 24­ კვ.მ­ და­ მასზე­ წილობრივად­დამაგრებული­მიწის­ნაკვეთი­–­უძრავი­ქონების­სარგებლობის­უფლებით­გადაცემის­თაობაზე­2019­წლის­10­ივნისის­N4­ხელშეკრულება,­რეესტრის­ნომერი­N1035.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში40

თა­სა­მი­ნის­ტ­როს­ფი­ნან­სუ­რი­დახ­მა­რე­ბით,­„სამხრეთ­კავ­კა­სი­ა­ში­გერ­მა­ნუ­ლი­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ-კ­ვიდ­რე­ო­ბის­დაც­ვის­კავ­შირ­მა“­მას­სა­ხუ­რა­ვის­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია­ჩა­უ­ტა­რა.­ალ­ქ­სან­დერ­ს­ჰილ­ფის­გერ­მა­ნელ­თა­სა­საფ­ლა­ო­ზე­მხო­ლოდ­რამ­დე­ნი­მე­ძვე­ლი­საფ­ლა­ვის­ქვის­ნაშ­თია­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი.

კა ტა რი ნენ ფელ დის ლუ თე რუ ლი ეკ ლე სია (ბოლნისი)1854­წელს,­კა­ტა­რი­ნენ­ფელ­დ­შიც­აშენ­და­ლუ­თე­რუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ა.­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­მოს-ვ­ლის­შემ­დეგ,­1940-იან­წლებ­ში,­ეკ­ლე­სი­ას­მო­ან­გ­რი­ეს­სამ­რეკ­ლო­კოშ­კი­და­იქ­კი­ნო­თე­ატ­რი­მო­აწყ­ვეს.­შემ­დეგ­წლებ­ში­კი­მი­ა­შე­ნეს­და­მა­ტე­ბი­თი­სა­თავ­სო­ე­ბი­და­ის­გა­და­ე­ცა­სპორ­ტულ­სკო-ლას,­რო­მე­ლიც­დღემ­დე­ამ­შე­ნო­ბა­შია­გან­თავ­სე­ბუ­ლი.­შე­ნო­ბა­ში­დღემ­დე­ხე­ლუხ­ლებ­ლად­არის­და­ტო­ვე­ბუ­ლი­სა­კურ­თხე­ვე­ლი­–­აფ­სი­და,­რო­მე­ლიც­დარ­ბა­ზი­სა­გან­ამო­შე­ნე­ბუ­ლი­კედ­ლით­არის­გა­მო­ყო­ფი­ლი,­ჩრდი­ლო­ეთ­ფა­სა­დის­კე­დელ­ზე­კი,­რო­მე­ლიც­ახ­ლა­ინ­ტე­რი­ერ­შია­მოქ­ცე­უ­ლი­–­არ­სე­ბობს­ქვა­ზე­ამოკ­ვე­თი­ლი­ჯვრის­რე­ლი­ე­ფი.­გარ­და­ამი­სა,­რო­გორც­და­სავ­ლე­თი­ფა­სა-დი,­ასე­ვე­შვე­რი­ლი­აფ­სი­დის­ფა­სა­დე­ბიც­თავ­და­პირ­ვე­ლი­კონ­ტ­რ­ფორ­სე­ბით­და­ამო­შე­ნე­ბუ­ლი­სარ­კ­მ­ლე­ბით­–­თით­ქ­მის­პირ­ვან­დე­ლი­სა­ხით­არის­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი.­კა­ტა­რი­ნენ­ფელ­დის­ეკ­ლე­სია­მუ­ნი­ცი­პა­ლურ­სა­კუთ­რე­ბა­შია­და­არ­აქვს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი.

ტრა უ ბენ ბერ გის ლუ თე რუ ლი ეკ ლე სია­(მარნეული,­სოფ.­თა­მა­რი­სი)ტრა­უ­ბენ­ბერ­გის­და­სახ­ლე­ბა­1908­წელს­და­არ­ს­და.­და­სახ­ლე­ბა­ში­იყო­სა­თე­მო­სახ­ლი­სამ­ლოც-ვე­ლო­თი,­რო­მე­ლიც­დღემ­დე­არ­სე­ბობს.­დღეს­დღე­ო­ბით­მას­ში­კულ­ტუ­რის­სახ­ლია­გან­თავ­სე­ბუ-ლი.­ასე­ვე,­შე­მორ­ჩე­ნი­ლია­გერ­მა­ნუ­ლი­სა­საფ­ლა­ოც.­ლუ­თე­რულ­თემს­ეს­ქო­ნე­ბაც­და­კარ­გუ­ლი­აქვს­საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ის­შემ­დეგ.­

სო­მეხ­თა­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ეკ­ლე­სია

სურბ ნშა ნი (სურბ ნი კო ღა ი ოს)­–­­თბი­ლი­სი,­სულ­თ­ნიშ­ნის­ქ.­№6სურბ­ნშა­ნის­აშე­ნე­ბის­თა­რი­ღად­1701­წე­ლია­მიჩ­ნე­უ­ლი­(მოიხსენება­ასე­ვე­1624,­1673წ.).­მას­წმინ­და­ნი­კო­ლო­ზის­ეკ­ლე­სი­ა­დაც­მო­იხ­სე­ნი­ებ­დ­ნენ.­ასე­ვე,­ვა­ხუშ­ტი­ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის­მი­ერ­შედ-გე­ნილ­რუ­კა­ზე­ეს­ეკ­ლე­სია­„მამასახლისის­სახ­ლად“­არის­მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი.­1802­წლის­თბი-ლი­სის­გეგ­მა­ზე­აღ­ნიშ­ნუ­ლია­რო­გორც­წმინ­და­ნი­კო­ლო­ზის­ეკ­ლე­სი­ა.­მომ­დევ­ნო­პე­რი­ო­დებ­ში­მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია­უმე­ტე­სად­რო­გორც­სურ­ბ­-­ნ­შა­ნი.­ბო­ლო­რეს­ტავ­რა­ცია­1861­წელს­ჩა­უ­ტარ­და.­1928­წელს,­საბ­ჭო­თა­კავ­ში­რის­პე­რი­ოდ­ში,­ეკ­ლე­სია­და­ი­ლუ­ქა­და­და­ი­ხუ­რა.­შემ­დეგ­პე­რი­ოდ­ში,­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და­საწყო­ბად­და­ეროვ­ნუ­ლი­ბიბ­ლი­ო­თე­კის­წიგ­ნ­თ­სა­ცა­ვად.­მას­ში­ძი­რი­თა­დად­ინა-ხე­ბო­და­სომ­ხუ­რი­პე­რი­ო­დუ­ლი­გა­მო­ცე­მე­ბი.­მის­სიმ­ყა­რეს­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ზი­ა­ნი­მი­ა­ყე­ნა­რამ-დენ­ჯერ­მე­გა­ჩე­ნილ­მა­ხან­ძარ­მა:­პირ­ვე­ლად­2002­წელს,­მე­ო­რედ­და­მე­სა­მედ­კი­2012­წელს.­ეკ­ლე­სი­ა­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­­სა­პატ­რი­არ­ქო.

სურბ­ ნშა­ნის­ ეკ­ლე­სია­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ­ლი­ა.­ ის­ და­უ­რე­გის­ტ­რი­რე­ბე­ლია­ და­არა­ვის­ბა­ლან­ს­ზე­არ­ირიცხე­ბა.­

მოღ ნის ეკ ლე სი ე ბი­–­თბი­ლი­სი,­ახოს­პი­რე­ლის­ქ.№6მუღ­ნე­ცოც­სურბ­გე­ვორ­გის­სომ­ხუ­რი­ეკ­ლე­სია­აშენ­და­1356­წელს­(მოიხსენება­ასე­ვე­1537წ.).­მოღ­ნის­წმინ­და­გი­ორ­გის­მცი­რე­ეკ­ლე­სი­ის­გვერ­დით­აშენ­და­უფ­რო­დი­დი­ზო­მის­ყოვ­ლად­წ­მინ-და­ღვთის­მ­შობ­ლის­სა­ხე­ლო­ბის­ეკ­ლე­სი­ა.­ეს­უკა­ნას­კ­ნე­ლი­1751­წელს­აუშე­ნე­ბი­ათ­ეჩ­მი­ა­ძი­ნის­ნი­მუ­შის­მი­ხედ­ვით.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 41

1795­წელს­ეკ­ლე­სია­სპარ­სე­ლებ­მა­და­არ­ბი­ეს.­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში,­მცი­რე­მოღ­ნის­ეკ-ლე­სია­სატ­რან­ს­ფორ­მა­ტო­რო­შე­ნო­ბად­გა­და­კეთ­და,­ხო­ლო­მოღ­ნის­ღვთის­მ­შობ­ლის­სა­ხე­ლო-ბის­დი­დი­ეკ­ლე­სია­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და­ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი­მუ­ზე­უ­მის­ნა­წი­ლად.

სა­ეკ­ლე­სიო­კომ­პ­ლექ­სი­ავა­რი­ულ­მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში­ა.­ შე­ნო­ბას­პირ­ვე­ლი­ბზა­რე­ბი­1980­წელს­გა­უჩ­ნ­და.­ ავა­რი­უ­ლად­ მი­იჩ­ნე­ვა­ 1990­ წლი­დან.­ მო­უვ­ლე­ლო­ბის­ გა­მო,­ 2009­ წელს­ ჩა­მო­იქ­ცა­ეკ­ლე­სი­ის­ გუმ­ბა­თი.­ შე­ნო­ბა­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ­ლი­ა.­ ის­და­უ­რე­გის­ტ­რი­რე­ბე­ლი­ქო­ნე­ბაა­და­მას­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო.

ნო რა შენ სურბ ას ტ ვა წა წინ­–­თბი­ლი­სი,­კო­ტე­აფხა­ზის­ქ.№41ტა­ძა­რი­აშენ­და­1467­წელს­(მოიხსენება­ასე­ვე­1507წ).­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს,­1925­წელს,­მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა­აკა­დე­მი­ის­ბიბ­ლი­ო­თე­კად­გა­და­კეთ­და.­ნო­რა­შე­ნის­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ-ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლია­და­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე­ა.­დღეს­არ­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებს.­მას­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო.

შამ ხო რე ცოც სურბ ას ტ ვა წა წინ­–­კარ­მირ­ავე­ტა­რან­(თბილისი,­ფე­რის­ც­ვა­ლე­ბის­ქ.­№21)სო­მეხ­თა­კა­თა­ლი­კო­სის­ნერ­სეს­აშ­ტა­რა­კე­ცის­და­ვა­ლე­ბით­შედ­გე­ნილ­სომ­ხუ­რი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­რე-ეს­ტ­რ­ში­ჩანს,­რომ­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ეკ­ლე­სია­აგე­ბუ­ლია­1809­წელს.­მა­ნამ­დე,­მის­ად­გი­ლას­1735­წლი­დან­იდ­გა­უგუმ­ბა­თო­ხის­ეკ­ლე­სი­ა.­1840-იან­წლებ­ში­ეკ­ლე­სი­ას­ჩა­უ­ტარ­და­რეს­ტავ­რა­ცი­ა.­საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ის­შემ­დეგ­მას­ში­გან­თავ­სე­ბუ­ლი­იყო­სხვა­დას­ხ­ვა­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის­ორ­გა­ნი­ზა­ცი-ე­ბი.­1989­წელს,­მი­წის­ძ­ვ­რის­შე­დე­გად,­ეკ­ლე­სი­ას­გუმ­ბა­თი­ჩა­მო­ექ­ცა.­დღეს­დღე­ო­ბით­ის­სა­ვა-ლა­ლო­მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში­ა.­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლია­და­და­უ­რე­გის­ტ­რი-რე­ბე­ლი­ქო­ნე­ბა­ა.­მას­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო.

სურბ ეჯ მი ა წი ნი ­(თბილისი,­არ­მა­ზის­ქ.­№18)მე-19­ სა­უ­კუ­ნის­და­საწყის­ში­ აშენ­და­რო­გორც­ პა­ტა­რა­დარ­ბა­ზუ­ლი­ ეკ­ლე­სი­ა.­ შემ­დ­გომ,­ 1846­წელს,­გა­და­კეთ­და­გუმ­ბა­თო­ვან­ეკ­ლე­სი­ად.­მი­სი­მო­ხა­ტუ­ლო­ბა­შეს­რუ­ლე­ბუ­ლია­მე-19­სა­უ­კუ­ნის­მე-2­ნა­ხე­ვარ­ში.­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლი­ა.­ის­და­უ­რე­გის­ტ­რი­რე­ბე­ლია­და­არა­ვის­ბა­ლან­ს­ზე­არ­ირიცხე­ბა.­

ვან ქის სომ ხუ რი ტა ძა რი – ჰა რანც ვანქ, ფა შა ვანქ (თბილისი,­ათო­ნე­ლის­ქ.­№3)თბი­ლი­სის­უბან­„გარეთუბანში“,­მტკვრის­მარ­ჯ­ვე­ნა­სა­ნა­პი­რო­ზე­მდე­ბა­რე­ვან­ქის­ტა­ძა­რი­931­წელ­საა­აგე­ბუ­ლი.­ვან­ქის­მო­ნას­ტ­რის­სამ­გუმ­ბა­თო­ვან­ეკ­ლე­სი­ას­რეს­ტავ­რა­ცია­ჩა­უ­ტარ­და­1430,­1480,­1715,­1884-1901­წლებ­ში.­­

საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში,­მე-20­სა­უ­კუ­ნის­30-იან­წლებ­ში,­ვან­ქის­ღვთის­მ­შობ­ლის­მა­მა­თა­მო­ნას­ტე-რი­და­ან­გ­რი­ეს.­მი­ზე­ზად­ქუ­ჩის­რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცია­და­სა­ხელ­და.­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­მხო­ლოდ­სამ­რეკ­ლოა­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი­და­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს.­ის­კერ­ძო­პი­რე­ბის­სა­კუთ­რე­ბა­ში­ა.

სურბ ნშან (სურბ ვარ და ნანც)­–­ახალ­ცი­ხეეკ­ლე­სი­ის­გეგ­მა­ შე­მუ­შავ­და­1861­წელს.­ მშე­ნებ­ლო­ბა­ აკურ­თხეს­1863­წელს­და­დას­რულ­და­1868­წელს.­1887­წელს­ეკ­ლე­სი­ის­ეზო­ში­დაკ­რ­ძა­ლეს­ახალ­ცი­ხე­ლი­ცნო­ბი­ლი­მო­ქა­ლა­ქე­ვარ-დან­ვარ­და­ნი­ან­ცი.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში42

საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში,­1938­წელს,­ღვთის­მ­სა­ხუ­რე­ბა­შე­ჩერ­და.­1941-1949­წლებ­ში­გა-მო­ი­ყე­ნე­ბო­და­რო­გორც­სამ­ხედ­რო­და­სხვა­დას­ხ­ვა­ნივ­თე­ბის­საწყო­ბად.­1949-70­იან­წლებ­ში­მა­რი­ლის­საწყო­ბად.­ასე­ვე­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და­ეთ­ნოგ­რა­ფი­ის­მუ­ზე­უ­მიც.­ეკ­ლე­სი­ა­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო.­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­ეკ­ლე­სი­ით­სარ­გებ­ლობს­რო-გორც­სომ­ხუ­რი­ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი­თე­მი,­ისე­ვე­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­თე­მი.­

სამ ღე რე თის სურბ ნშან (სურბ გე ვორქ) –­თეთ­რიწყა­როეკ­ლე­სი­ის­შე­სა­ხებ­პირ­ვე­ლი­ცნო­ბე­ბი­1857­წელს­გვხვდე­ბა.­ეს­ეკ­ლე­სია­აქ­XIX­სა­უ­კუ­ნე­ში­ჩა­მო-სახ­ლე­ბულ­მა­მო­სახ­ლე­ო­ბამ­წმინ­და­სარ­გი­სის­–­სურბ­სარ­ქი­სის­სა­ხელ­ზე­აკურ­თხა.­

ერე ვან ცოც სურბ მი ნას­–­თბი­ლი­სი­თბი­ლი­სის­„ერევანცოც­სურბ­მი­ნა­სი“­აშენ­და­1790­წელს.­აღად­გი­ნეს­1811­წელს.­1870­წლის-თ­ვის­ეკ­ლე­სია­მრევლს­ვერ­იტევ­და­და­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­იყო.­ამი­ტომ­მის­ად­გილ­ზე­ახა­ლი­ეკ­ლე-სი­ის­მშე­ნებ­ლო­ბა­და­იწყო,­რო­მე­ლიც­1883­წელს­დას­რულ­და.

1924­ წელს,­ თბი­ლი­სის­ აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი­ კო­მი­სი­ის­ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით,­ ეკ­ლე­სია­ და­ი­ხუ­რა­და­კლუ­ბად­გა­და­კეთ­და.­შემ­დეგ­პე­რი­ოდ­ში­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და­რო­გორც­სამ­კერ­ვა­ლოც.­1990­წლი­დან­ეკ­ლე­სია­მი­ტო­ვე­ბუ­ლი­ა.­მას­ზე­პრე­ტენ­ზი­ას­აცხა­დებს­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქო.­

თან დო ი ანც სურბ ას ტ ვა წა წინ – ღვთის მ შობ ლის სა ხე ლო ბის სომ ხუ რი ეკ ლე სია­(თბილისი,­და­ვით­აღ­მა­შე­ნებ­ლის­გამზ.­№38)სა­ვა­რა­უ­დოდ,­აშე­ნე­ბუ­ლია­XIX­სა­უ­კუ­ნის­ I­ნა­ხე­ვარ­ში­სო­ფელ­კუ­კი­ა­ში.­ამ­პე­რი­ოდ­ში­სო­ფელ­კუ­კი­ა­ში­იმა­ტა­სომ­ხურ­მა­მო­სახ­ლე­ო­ბა­მაც.­გად­მო­ცე­მით,­ეს­ეკ­ლე­სია­სო­მეხ­მა­მცხოვ­რებ­მა­ჰა-საკ­თან­დო­ი­ან­ც­მა­1860­წელს­ააგო.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ეროვ­ნულ­არ­ქივ­ში­ინა­ხე­ბა­თან­დო­ი­ან­ცის­ეკ­ლე­სი­ის­მეტ­რი­კუ­ლი­ჩა­ნა­წე­რე­ბი,­სომ­ხურ­ენა­ზე­შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი.­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში­ეკ­ლე-სია­და­ი­ხუ­რა.­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და­კი­ნო­თე­ატ­რად,­ასე­ვე­მე­ე­ზო­ვე­თა­კლუ­ბად.­თან­დო­ი­ან­ცის­ეკ­ლე-სი­ას­ კულ­ტუ­რუ­ლი­ მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ ძეგ­ლის­ სტა­ტუ­სი­ არ­ აქვს­ მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­და­მო­უ­კი­დებ­ლად.­თუმ­ცა,­ ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­ მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­აქვს­ აღა­მა­შე­ნებ­ლის­გამ­ზი­რის­№38-ში­ მდე­ბა­რე­უძ­რავ­ნივთს,­რომ­ლის­სა­კა­დას­ტ­რო­ერ­თე­ულ­შიც­მდე­ბა­რე­ობს­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბა.­შე­სა­ბა­მი­სად,­მას-ზე­ვრცელ­დე­ბა­ძეგ­ლის­მი­მართ­დად­გე­ნი­ლი­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი­რე­ჟი­მი.­2017­წლამ­დე­ეკ­ლე­სია­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ბა­ლან­ს­ზე­ირიცხე­ბო­და.­2017­წლის­ივ­ლის­ში­კი­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­მთავ­რო­ბამ­ეკ-ლე­სია­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­გა­დას­ცა­სა­კუთ­რე­ბა­ში.­გა­და­ცე­მის­პრო­ცეს­ში­სა­ხელ­მ­წი-ფომ­ნა­გე­ბო­ბის­კონ­ფე­სი­უ­რი­წარ­მო­მავ­ლო­ბა­არც­კი­გა­მო­იკ­ვ­ლი­ა.

კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სია­­­

კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია ქუ თა ის ში1800­წელს­იმე­რე­თის­მე­ფე­სო­ლო­მონ­მე­ო­რემ­კა­თო­ლი­კე­მი­სი­ო­ნე­რებს­სა­ჩუქ­რად­მი­წის­ნაკ-ვე­თი­გა­დას­ცა,­სა­დაც­ეკ­ლე­სი­ის­მშე­ნებ­ლო­ბა­და­იწყეს.­უბი­წო­ჩა­სახ­ვის­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი-ის­მშე­ნებ­ლო­ბა­1826­წელს­და­იწყო­და­1862­წელს­დას­რულ­და.­1939­წელს­და­ი­ხუ­რა.­1989­წლი­დან­გა­და­ე­ცა­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­და­დღეს­ხა­რე­ბის­ეკ­ლე­სია­ჰქვი­ა.­ნა­გე­ბო­ბას­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი.­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 43

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა,­რომ­2001­წელს­ლა­თინ­კა­თო­ლი­კე­თა­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბამ­კერ­ძო­სა­მარ­თ­ლის­იური-დი­უ­ლი­პი­რის,­კავ­შირ­„სავარდის“­სა­ხე­ლით84­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი­ის­სა­სა­მარ­თ­ლო­წარ­მო-ე­ბის­გზით­დაბ­რუ­ნე­ბა­სცა­და.­თუმ­ცა­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­უზე­ნა­ეს­მა­სა­სა­მარ­თ­ლომ­1939­წლამ­დე­კა­თო­ლი­კე­თა­სა­კუთ­რე­ბა­ში­არ­სე­ბუ­ლი­ეკ­ლე­სი­ის­შე­ნო­ბა­და­ვის­მო­მენ­ტ­ში­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ტაძ­რის­სტა­ტუ­სის­მქო­ნედ­მი­იჩ­ნი­ა85,­რად­გან­ამ­დრო­ის­თ­ვის­ნა­გე­ბო­ბით­უკ­ვე­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე-ბე­ლი­ეკ­ლე­სია­სარ­გებ­ლობ­და.­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა,­რომ­კავ­შირ­„სავარდის“­პირ­და­პი­რი­და­ექ-ს­კ­ლუ­ზი­უ­რი­კავ­ში­რი­სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­წარ­სულ­ში­მოქ­მედ­კა­თო­ლი­კე­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბებ­თან­აღი­ა-რე­ბუ­ლი­იყო­რო­მის­წმინ­და­საყ­დ­რის­მი­ერ­და­დას­ტურ­დე­ბო­და­ამი­ერ­კავ­კა­სი­ა­ში­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­ის­სა­მო­ცი­ქუ­ლო­ად­მი­ნის­ტ­რა­ტო­რის­წე­რი­ლით.­ამის­მი­უ­ხე­და­ვად,­უზე­ნა­ეს­მა­სა­სა­მარ­თ-ლომ­მო­სარ­ჩე­ლე­კა­თო­ლი­კე­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­სა­მარ­თალ­მემ­კ­ვიდ­რედ­არ­ჩათ­ვა­ლა.

ნი­შან­დობ­ლი­ვი­ა,­რომ­უზე­ნა­ე­სი­სა­სა­მარ­თ­ლოს­ამ­გ­ვა­რი­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით,­არა­მარ­თ­ლ­ზო­მი-ე­რად­ჩა­მორ­თ­მე­უ­ლი­ქო­ნე­ბა­მე­სა­მე­პირს­გა­და­ე­ცა,­რაც­პრობ­ლე­მის­აღ­მოფხ­ვ­რის­პერ­ს­პექ­ტი-ვას­კი­დევ­უფ­რო­ბუნ­დო­ვანს­ხდის.

სო ფელ უდეს კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია (ადიგენის მუ ნი ცი პა ლი ტე ტი)ეკ­ლე­სი­ის­ მშე­ნებ­ლო­ბა­ და­იწყო­ 1904-1906­ წლებ­ში­ სოფ­ლის­ მკვიდრ­ სი­მონ­ ჭი­ლაშ­ვი­ლის­თა­ოს­ნო­ბით.­ ეკ­ლე­სი­ის­ მშე­ნებ­ლო­ბის­ სა­შე­ნი­ მა­სა­ლის­ ხარ­ჯე­ბი­ სო­ფელ­მა­ გა­ი­ღო.­ სი­მონ­ ჭი-ლაშ­ვილს­მშე­ნებ­ლო­ბის­და­საწყის­ში­მხო­ლოდ­1500­მა­ნე­თი­ჰქონ­და­და­სეს­ხით­11000­მა­ნე­თი­და­ა­მა­ტა.­ არ­სე­ბობს­ ხელ­ნა­წე­რი,­ რო­მე­ლიც­ ადას­ტუ­რებს­ ეკ­ლე­სი­ის­ მო­სახ­ლე­ო­ბის­ ხარ­ჯე­ბით­აგე­ბას:­„უდეს­არს­კა­თო­ლი­კე­ნი­2120­სუ­ლი­მშე­ნე­ბე­ლი­ამა­საყ­დ­რი­სა­მაჰ­მა­დი­ა­ნე­ბი­520­სუ­ლი­ტო­მით­ქარ­თ­ველ­ნი­ღვთის­მ­შო­ბე­ლო­შენ­გწი­რავთ­ჩვენ­შრო­მა­სა“.

სხვა­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­მსგავ­სად,­ეკ­ლე­სია­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­გა­და­ე­ცა,­რო­მელ­მაც­მნიშ-ვ­ნე­ლოვ­ლად­ შეც­ვა­ლა­ტაძ­რის­ იერ­სა­ხე.­ კა­თო­ლი­კე­ე­ბის­თქმით,­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­ მრევ-ლის­წევ­რებ­მა­ უდეს­ტაძ­რი­დან­ ჯერ­სა­ლო­ცავ­ კუთხე­ში­გან­თავ­სე­ბუ­ლი­ლა­თინ­ კა­თო­ლი­კე­თა­რე­ლი­გი­უ­რი­ატ­რი­ბუ­ტი­კა­გა­ი­ტა­ნეს,­ხო­ლო­შემ­დეგ­სამ­ლოც­ვე­ლო­ში­ლოც­ვის­უფ­ლე­ბა­საც­არ­აძ­ლევ­დ­ნენ­კა­თო­ლი­კე­თემს.­ტაძ­რის­მიმ­დე­ბა­რე­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­აშენ­და­სამ­რეკ­ლო­ე­ბი­და­მარ-თ­ლ­მა­დი­დე­ბე­ლი­იერარ­ქე­ბის­საცხოვ­რე­ბე­ლი­ნა­გე­ბო­ბე­ბი.­2012­წელს­ად­გი­ლობ­რივ­მა­მარ-თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­მა­ სა­სუ­ლი­ე­რო­ პი­რებ­მა­ ტაძ­რის­ გუმ­ბა­თის­ სა­რე­მონ­ტო­ სა­მუ­შა­ო­ე­ბი­ თვით­ნე-ბუ­რად­და­იწყეს,­მი­უ­ხე­და­ვად­იმი­სა,­რომ­ეკ­ლე­სი­ას­კულ­ტუ­რის­უძ­რა­ვი­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი86.

ბა თუ მის ღვთის მ შობ ლის შო ბის სა ხე ლო ბის სა კა თედ რო ტა ძა რიბა­თუ­მის­ ღვთის­მ­შობ­ლის­ შო­ბის­ სა­ხე­ლო­ბის­ სა­კა­თედ­რო­ ტა­ძა­რი­ 1897-1902­ წლებ­ში­ აიგო,­„ფსევდოგოთურ“­სტილ­ში.­მშე­ნებ­ლო­ბის­ინი­ცი­ა­ტო­რი­იყო­მღვდე­ლი­ან­სელმ­მღებ­რიშ­ვი­ლი.­იგი­ მი­ხე­ილ­ თა­მა­რაშ­ვილს,­ ქარ­თ­ველ­ მეც­ნი­ერს­ და­ რო­მის­ კა­თო­ლი­კუ­რი­ ეკ­ლე­სი­ის­ აბატს,­1898­წელს­სწერ­და,­რომ­მშე­ნებ­ლო­ბის­თ­ვის­სა­ჭი­რო­იყო­80­000­მა­ნე­თი.­მშე­ნებ­ლო­ბა­და-ა­ფი­ნან­სა­მე­ცე­ნატ­მა­და­მრევ­ლის­წევ­რ­მა­სტე­ფა­ნე­ზუ­ბა­ლაშ­ვილ­მა.­ ­ეკ­ლე­სი­ის­აღ­მო­სავ­ლეთ­

84­ 2001­ წლისთვის­ საქართველოს­ მოქმედი­ კანონმდებლობისა­ და­ პრაქტიკის­ თანახმად,­ გაერთიანებებს­ რელიგიური­ორგანიზაციის­სახით­არ­ჰქონდათ­რეგისტრაციის­საშუალება.85­იხ.­საქართველოს­უზენაესი­სასამართლოს­2004­წლის­27­აპრილის­Nბს-275-416-კ-03­გადაწყვეტილება.86­იხ.­საქართველოს­კულტურის,­ძეგლთა­დაცვისა­და­სპორტის­მინისტრის­2006­წლის­30­მარტის­N3/133­ბრძანება,­http://www.culture.gov.ge/getattachment/ContentMenu/CulturalHeritage/Orders/2006-cels-gamocemuli-brdzanebebi/brzaneba-3-133,-30-03-06,-saqarTvelo,-mTliani.pdf.aspx,

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში44

ფა­სად­ზე­იკითხე­ბა­შემ­დე­გი­წარ­წე­რა:­„ტაძარი­ესე­ყოვ­ლად­წმინ­და­ღვთის­მ­შო­ბე­ლი­მა­რი­ა­მი­სა­თვი­სის­ზღდი­თურთ­ავა­გე­მე­სტე­ფა­ნე­კონ­ს­ტან­ტი­ნეს­ძე­ზუ­ბა­ლაშ­ვილ­მა­საცხოვ­ნებ­ლად­სუ­ლი­სა­ჩე­მი­სა­მშო­ბელ­თა­და­და­თა­ჩემ­თა“.­

საბ­ჭო­თა­წლებ­ში­ეკ­ლე­სია­და­ი­ხუ­რა.­მას­ში­მოწყო­ბი­ლი­იყო­მა­ღა­ლი­ძაბ­ვის­ლა­ბო­რა­ტო­რი­ა.­80-იანი­წლე­ბის­ბო­ლოს­ტა­ძარს­რეს­ტავ­რა­ცია­ჩა­უ­ტარ­და­და­მო­ხა­ტუ­ლო­ბა­პირ­ვან­დე­ლი­სა­ხით­აღ­დ­გა.­ 1989­ წლი­დან­ ეკ­ლე­სია­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ სა­პატ­რი­არ­ქოს­ სა­კუთ­რე­ბა­ა.­ დღეს­ ტა­ძარ­ში­ფრეს­კე­ბის­ნა­წი­ლი­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­ა,­კედ­ლი­სა­და­სვე­ტე­ბის­მო­ხა­ტუ­ლო­ბა­კი,­ნა­წი­ლობ­რივ­მოშ-ლი­ლი.­ტაძ­რის­წინ­ასე­ვე­არ­სე­ბობ­და­აბ­რა,­ინ­ფორ­მა­ცი­ით­ეკ­ლე­სი­ის­შე­სა­ხებ,­თუმ­ცა­მარ­თ­ლ-მა­დი­დებ­ლებ­მა­ისიც­აიღეს.­ეკ­ლე­სი­ა­ში­კა­თო­ლი­კე­ებს­წირ­ვა-­ლოც­ვის­ჩა­ტა­რე­ბის­უფ­ლე­ბა­არ­აქვთ.­ტა­ძარს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს­და­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სია­მის­კონ­სერ­ვა­ცი­ა­სა­და­ის­ტო­რი­უ­ლი­იერ­სა­ხის­შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას­ითხოვს.­

კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია გორ შიაშენ­და­1806-1810­წლებ­ში.­მო­ი­ხა­ტა­ამა­ვე­სა­უ­კუ­ნის­მე­ო­რე­ნა­ხე­ვარ­ში.­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში­ეკ­ლე­სი­ა­ში­მდე­ბა­რე­ობ­და­გო­რის­სა­მუ­სი­კო­სკო­ლა.­1950­წელს­ეკ­ლე­სი­ის­კედ­ლე­ბი­შე­ა­თეთ-რეს­და­და­ზი­ან­და­მო­ხა­ტუ­ლო­ბა.­სხვა­კა­თო­ლი­კუ­რი­ეკ­ლე­სი­ე­ბის­მსგავ­სად,­გო­რის­კა­თო­ლი­კე­ეკ­ლე­სი­აც­დღეს­დღე­ო­ბით­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა­პატ­რი­არ­ქოს­სა­კუთ­რე­ბა­შია­და­მას­ში­გან­თავ­სე­ბუ-ლია­გო­რის­ღვთის­მ­შობ­ლის­შო­ბის­სა­კა­თედ­რო­ტა­ძა­რი.­შე­ნო­ბას­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­აქვს­კულ­ტუ­რუ-ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი.­

ბა თუ მის სომ ხურ - კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია აშენ­და­1877­წელს.­საბ­ჭო­თა­ოკუ­პა­ცი­ის­შემ­დეგ,­ეკ­ლე­სია­გა­უქ­მ­და.­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­აღ­დ-გე­ნის­შემ­დეგ­ის­რე­ლი­გი­ურ­თემს­არ­და­უბ­რუნ­და.­­2012­წლი­დან­არის­სა­ქარ­თ­ვე­ლის­სა­პატ-რი­არ­ქოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში.­2017­წელს­ჩა­მო­ინ­გ­რა­ეკ­ლე­სი­ის­სა­ხუ­რა­ვი.­შე­ნო­ბა­მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად­და­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი­ა.­მას­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­აქვს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი.

სო ფელ ივ ლი ტას კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სიაახალ­ცი­ხის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­ივ­ლი­ტას­ღვთის­მ­შობ­ლის­შო­ბის­სა­ხე­ლო­ბის­კა­თო­ლი-კუ­რი­ეკ­ლე­სია­VIII-XX­სა­უ­კუ­ნე­ე­ბით­თა­რიღ­დე­ბა.­1991­წლი­დან­მარ­თ­ლ­მა­დი­დე­ბელ­ეკ­ლე­სი­ას­გა­და­ე­ცა.­1999­წელს­მო­ან­გ­რი­ეს­კა­თო­ლი­კუ­რი­სა­კურ­თხე­ვე­ლი­და­მის­ქვეშ­კა­თო­ლი­კე­მი­სი-ო­ნე­რის­საფ­ლა­ვი.­კა­თო­ლი­კე­სა­სუ­ლი­ე­რო­პი­რებს­მსა­ხუ­რე­ბის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­არ­ეძ­ლე­ვათ.­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლი­ა.­

ბუზ მა რე თის კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია ბუზ­მა­რეთ­ში,­ ადი­გე­ნის­ მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტ­ში,­ სა­ქარ­თ­ვე­ლო-­თურ­ქე­თის­ საზღ­ვარ­ზე­ მდე­ბა­რე­ობს­შუა­ სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის­ ეპო­ქის­ ამაღ­ლე­ბის­ სა­ხე­ლო­ბის­ ეკ­ლე­სი­ა.­ სა­საზღ­ვ­რო­ზო­ნა­ში­ მდე­ბა­რე­ო­ბის­გა­მო,­კა­თო­ლი­კე­ებს­ტა­ძარ­ში­მის­ვ­ლა­მხო­ლოდ­სადღე­სას­წა­უ­ლო­დღე­ებ­ში­შე­ეძ­ლოთ.­2006-2007­ წლებ­ში­ აღად­გი­ნეს.­ 2008­ წლი­დან­ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­ მარ­თ­ლ­მა­დი­დებ­ლუ­რი­ მა­მა­თა­ მო-ნას­ტე­რიც­აშენ­და.­კა­თო­ლი­კე­ებს­ეკ­ლე­სი­ა­ში­შეს­ვ­ლის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­აღარ­ეძ­ლე­ვათ.­ისი­ნი­წე­ლი­წად­ში­ერ­თხელ,­ამაღ­ლე­ბის­დღე­სას­წა­ულ­ზე­მი­დი­ან­ეკ­ლე­სი­ის­მახ­ლობ­ლად­და­გა­რეთ,­ტყე­ში­ლო­ცუ­ლო­ბენ.­ეკ­ლე­სია­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლი­ა.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 45

იუდე­ვე­ლი­თე­მი

თბი ლის ში, აბე სა ძის ქუ ჩა ზე მდე ბა რე სი ნა გო გა, ამ ჟა მად „სამეფო უბ ნის თე ატ რი“აშ­კე­ნა­ზი­ ებ­რა­ე­ლე­ბი­ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში­ XIX­ სა­უ­კუ­ნის­ და­საწყი­სი­დან­ შე­მო­ვიდ­ნენ.­ თბი­ლის­ში­1850-იან­ წლებ­ში­ უკ­ვე­ მოქ­მე­დებ­და­ აშ­კე­ნაზ­თა­ „ჯარისკაცთა“­ სი­ნა­გო­გა,­ თუმ­ცა,­ თბი­ლი­სის­გეგ­მებ­ზე­1898­წლამ­დე­არ­არის­აღ­ნიშ­ნუ­ლი.­1898­წლის­თბი­ლი­სის­გეგ­მა­ზე­ის­აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა.

გა­ზეთ­„კავკაზის“­ცნო­ბით,­1887­წელს­თბი­ლი­სელ­მა­ებ­რა­ე­ლებ­მა­და­იწყეს­თან­ხის­შეგ­რო­ვე­ბა­თბი­ლის­ში­კა­თო­ლი­კურ­ქუ­ჩა­ზე­ძვე­ლი­სი­ნა­გო­გის­ად­გილ­ზე­ახ­ლის­აშე­ნე­ბის­თ­ვის.­მშე­ნებ­ლო­ბა­და­იწყო­1903­წელს,­ამ­ამ­ბავს­ადას­ტუ­რებს­გა­ზე­თე­ბი­„ცნობის­ფურ­ცე­ლი“­და­„ივერია“.­მშე-ნებ­ლო­ბის­პრო­ცე­სის­დროს­(1903-1915წწ.)­სი­ნა­გო­გა­არ­ცერთ­რუ­კა­ზე­არ­არის­აღ­ნიშ­ნუ­ლი.­აშ­კე­ნა­ზე­ბის­სი­ნა­გო­გა­სა­ზე­ი­მოდ­გა­იხ­ს­ნა­1918­წელს.

საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს,­1923­წელს,­­სი­ნა­გო­გა­და­ი­ხუ­რა.­1928­წელს­მას­ში­გან­თავ­ს­და­„ღარიბ­ებ­რა­ელ­თა­დამ­ხ­მა­რე­კო­მი­ტე­ტი“.­1932­წელს­გა­და­კეთ­და­ებ­რა­ე­ლე­ბის­კულ­ტუ­რის­სახ­ლად.­1940-იან­წლებ­ში­გა­და­ე­ცა­თბი­ლი­სის­კი­რო­ვის­რა­ი­ო­ნის­სა­ბი­ნაო­სამ­მარ­თ­ვე­ლოს.­1950-იან­წლებ­ში­მდე­ბა­რე­ობ­და­№219­სახ­ლ­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბა.­1997­წლი­დან­დღემ­დე­სი­ნა­გო­გის­შე­ნო­ბა­ში­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებს­სა­მე­ფო­უბ­ნის­თე­ატ­რი.­შე­ნო­ბას­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­აქვს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო-ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი,­რო­გორც­სა­მე­ფო­უბ­ნის­თე­ატრს.­2001­წელს,­სა­სა­მარ­თ­ლოს­გა­დაწყ­ვე-ტი­ლე­ბით,­შე­ნო­ბა­თა­ნა­სა­კუთ­რე­ბის­უფ­ლე­ბით­გა­და­ე­ცა­ებ­რა­ელ­თა­რე­ლი­გი­ურ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას,­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­დღემ­დე­არ­აღ­ს­რუ­ლე­ბუ­ლა.­­

სა ქარ თ ვე ლოს ებ რა ელ თა ის ტო რი ის მუ ზე უ მი (გუმბათოვანი სი ნა გო გა)თბი­ლის­ში,­ან­ტონ­კა­თა­ლი­კო­სის­ქ.­№3-ში­„გუმბათოვანი­სი­ნა­გო­გა“­1910­წელს­აშენ­და.­1940­წელს,­საბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­ამ­შე­ნო­ბა­ში­გად­მო­ი­ტა­ნა­ებ­რა­ელ­თა­ის­ტო­რი­ულ­-ეთ­ნოგ­რა­ფი-უ­ლი­მუ­ზე­უ­მი.­საბ­ჭო­თა­კავ­შირ­ში­ან­ტი­სე­მი­ტუ­რი­გან­წყო­ბე­ბის­გაძ­ლი­ე­რე­ბის­ფონ­ზე,­1951­წელს­მუ­ზე­უ­მი­და­ი­ხუ­რა.­მას­ში­არ­სე­ბუ­ლი­მოძ­რა­ვი­ძეგ­ლე­ბი,­რო­მე­ლიც­ებ­რა­ელ­თა­მუ­ზე­უ­მის­სა­კუთ-რე­ბა­იყო,­დრო­ე­ბით­გა­და­ნა­წილ­და­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სხვა­დას­ხ­ვა­მუ­ზე­უმ­ში.­­­­

მუ­ზე­უ­მი­ აღ­დ­გა­1992­ წელს­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ მთავ­რო­ბის­დად­გე­ნი­ლე­ბით­და­ გახ­და­ ებ­რა­ე­ლი­სა­ზო­გა­დო­მოღ­ვა­წის­და­რა­ბი­ნის­–­და­ვით­ბა­ა­ზო­ვის­სა­ხე­ლო­ბის.­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­და­მო­უ­კი­დებ-ლო­ბის­ აღ­დ­გე­ნის­ შემ­დეგ,­ ძლი­ერ­ და­ზი­ა­ნე­ბულ­ შე­ნო­ბას­ რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცია­ ჩა­უ­ტარ­და.­ ასე­ვე,­პრე­ზი­დენ­ტის­გან­კარ­გუ­ლე­ბით­გა­ნი­საზღ­ვ­რა,­რომ­მუ­ზე­უმს­დაბ­რუ­ნე­ბო­და­ის­ის­ტო­რი­უ­ლი­და­ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი­მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის­მოძ­რა­ვი­ძეგ­ლე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­წარ­სულ­ში­სხვა­დას­ხ­ვა­მუ­ზე­უმ-ში­გა­და­ნა­წილ­და.­თუმ­ცა,­ამ­დრომ­დე­ექ­ს­პო­ნა­ტე­ბის­დი­დი­ნა­წი­ლი­არ­დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლა.­ებ­რა­ელ-თა­ის­ტო­რი­ის­მუ­ზე­უ­მი­(„გუმბათოვანი­სი­ნა­გო­გა“)­სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ბა­ლან­ზეა­და­ებ­რა­ულ­თემს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­არ­დაბ­რუ­ნე­ბი­ა.­

ბა თუ მის სი ნა გო გაბა­თუმ­ში,­9­მარ­ტის­ქუ­ჩა­ზე,­XIX­სა­უ­კუ­ნის­ბო­ლოს­აშენ­და­საცხოვ­რე­ბე­ლი­სახ­ლი,­რო­მე­ლიც­სამ­ებ­რა­ელს­ეკუთ­ვ­ნო­და.­ მათ­1920­წელს­საცხოვ­რე­ბე­ლი­სახ­ლი­სარ­გებ­ლო­ბის­თ­ვის­გა­დას­ცეს­ებ­რა­ულ­თემს.­შემ­დეგ­შე­ი­ძი­ნა­სამ­ლოც­ვე­ლო­სახ­ლის­ფუნ­ქ­ცი­ა.­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს,­სი­ნა-გო­გამ­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­შეწყ­ვი­ტა­და­საცხოვ­რე­ბელ­ფონ­დ­ში­შე­ვი­და.

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში46

დღეს­დღე­ო­ბით,­მიმ­დე­ბა­რე­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე­მიმ­დი­ნა­რე­მშე­ნებ­ლო­ბის­გა­მო,­შე­ნო­ბა­დან­გ­რე­ვის­პი­რა­საა­და­ეკო­ნო­მი­კის­და­მდგრა­დი­გან­ვი­თა­რე­ბის­სა­მი­ნის­ტ­როს­ბა­ლან­ს­ზე­ირიცხე­ბა.­შე­ნო-ბას­არ­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი.­

სი ნა გო გა ახალ ცი ხე შისი­ნა­გო­გა­ ახალ­ცი­ხე­ში,­რა­ბა­თის­ უბან­ში­ (გურამიშვილის­ ქ.),­ 1902­ წელს­ აწყუ­რი­დან­ გად­მო-სულ­მა­ებ­რა­ე­ლებ­მა­და­ა­არ­სეს.­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ოდ­ში,­1953­წელს,­სი­ნა­გო­გა­გა­უქ­მ­და­და­მას­ში­ბიბ­ლი­ო­თე­კა­მო­ეწყო.­შემ­დეგ­კი­–­სპორ­ტუ­ლი­დარ­ბა­ზი.­შე­ნო­ბას­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­აქვს­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი.­დღეს­დღე­ო­ბით­უმოქ­მე­დო­ა.

მუს­ლი­მი­თე­მი

შაჰ -ის მა ი ლის მე ჩე თიშაჰ­-ის­მა­ი­ლის­ ­ში­ი­ტუ­რი­მე­ჩე­თი­1522­წელს­ააგო­შაჰ­მა­ის­მა­ილ­მა.­მე­ჩე­თის­გუმ­ბა­თი­ცის­ფე-რი­შო­რენ­კე­ცე­ბით­ (ფერადი­აგუ­რი)­იყო­მო­პირ­კე­თე­ბუ­ლი.­ამის­გა­მო,­მას­ხში­რად­„ცისფერ­მე­ჩეთ­საც“­უწო­დებ­დ­ნენ.­მდე­ბა­რე­ობ­და­თბი­ლის­ში­მე­ტე­ხის­ეკ­ლე­სი­ის­მო­პირ­და­პი­რე­მხა­რეს.­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში,­1951­წელს,­და­ან­გ­რი­ეს­მე­ტე­ხის­ძველ­ხიდ­თან­ერ­თად.­მათ­ად-გილ­ზე­ახა­ლი­ხი­დის­მშე­ნებ­ლო­ბა­მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და.­დღეს­დღე­ო­ბით,­ის­ტო­რი­უ­ლი­შე­ნო­ბი­დან­მხო­ლოდ­ცის­ფე­რი­შო­რენ­კე­ცე­ბია­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი,­რომ­ლე­ბიც­ხე­ლოვ­ნე­ბის­მუ­ზე­უმ­შია­და­ცუ­ლი.­

ბა თუ მის ში ი ტუ რი მე ჩე თიასე­ვე,­შე­იძ­ლე­ბა­მა­გა­ლი­თად­მო­ვიყ­ვა­ნოთ­ბა­თუ­მის­ში­ი­ტუ­რი­მე­ჩე­თი,­რო­მე­ლიც­ლ.­ასა­თი­ა­ნის­ქუ­ჩა­ზე­მდე­ბა­რე­ობს.­შე­ნო­ბა­დღემ­დე­შე­მორ­ჩე­ნი­ლი­ა.­ის­სა­კულ­ტო­ნა­გე­ბო­ბის­ფუნ­ქ­ცი­ით­1910-დან­1938­წლამ­დე­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და.­მე­ჩე­თი­ირა­ნის­სა­კონ­სუ­ლოს­პატ­რო­ნა­ჟის­ქვეშ­იყო.­საბ-ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­მან­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­შეწყ­ვი­ტა.­დღეს­დღე­ო­ბით,­შე­ნო­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე­ა.­მას­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი­მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი­არ­აქვს.­

სო ფელ მო ხეს მე ჩე თიმო­ხეს­მე­ჩე­თი­მე-20­სა­უ­კუ­ნის­პირ­ველ­ნა­ხე­ვარ­ში­მეს­ხი­მუს­ლი­მე­ბის­მი­ერ­აშენ­და.­მას­ზე­შე­მორ-ჩე­ნი­ლია­ის­ლა­მუ­რი­სა­ლო­ცა­ვე­ბი­სათ­ვის­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი­არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი­დე­ტა­ლე­ბი.­­საბ­ჭო-თა­პე­რი­ოდ­ში­იგი­დი­დი­ხნის­გან­მავ­ლო­ბა­ში­საწყო­ბად,­ბიბ­ლი­ო­თე­კად­და­სოფ­ლის­კლუ­ბად­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და.­2007­წლი­დან­შე­ნო­ბა­ადი­გე­ნის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­ბა­ლან­ს­ზე­ირიცხე­ბო­და.

მუს­ლი­მებ­მა­ მე­ჩე­თის­ შე­ნო­ბის­ კონ­სერ­ვა­ცი­ის­ ან­რეს­ტავ­რა­ცი­ის­თხოვ­ნით­90-იანი­ წლე­ბი­დან­მო­ყო­ლე­ბუ­ლი­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას­რამ­დენ­ჯერ­მე­ მი­მარ­თეს,­ მაგ­რამ­ მათ­თხოვ­ნას­ კონ­კ­რე­ტუ­ლი­შე­დე­გი­არ­მოჰ­ყო­ლი­ა.­მუს­ლი­მე­ბი­შე­ნო­ბის­სა­კუთ­რე­ბა­ში­გა­და­ცე­მას­თან­ერ­თად,­უპირ­ვე­ლეს­ყოვ­ლი­სა,­ შე­ნო­ბის­ კონ­სერ­ვა­ცი­ას,­ შე­მო­ღობ­ვა­სა­ და­დაც­ვას­ ითხოვ­დ­ნენ.­ სა­ნაც­ვ­ლოდ­ 2014­წელს­ად­გი­ლობ­რივ­მა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­შე­ნო­ბის­გა­რე­მონ­ტე­ბა­და­იქ­მუ­სი­კა­ლუ­რი,­ქო­რე­ოგ­რა-ფი­უ­ლი­და­ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი­ცენ­ტ­რის­გახ­ს­ნა­გა­დაწყ­ვი­ტა.­

2014­წლის­18­ოქ­ტომ­ბერს,­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­მი­ერ­გა­მოცხა­დე­ბულ­ტენ­დერ­ში­გა­მარ­ჯ­ვე­ბულ-მა­კომ­პა­ნი­ამ­შე­ნო­ბის­დან­გ­რე­ვა­და­იწყო,­თუმ­ცა­მუს­ლი­მე­ბის­პრო­ტეს­ტის­შემ­დეგ­დე­მონ­ტა­ჟი­დრო­ე­ბით­შეწყ­ვი­ტა.­2014­წლის­22­ოქ­ტომ­ბერს­მე­ჩე­თის­დან­გ­რე­ვა­გა­ნახ­ლ­და.­სა­მო­ქა­ლა­ქო­

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში 47

პრო­ტეს­ტის­დროს,­ სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვებ­მა­ მუს­ლიმ­მო­ქა­ლა­ქე­ებს­ სა­ვა­რა­უ­დოდ­ფი­ზი­კუ­რი­და­სიტყ­ვი­ე­რი­შე­უ­რაცხ­ყო­ფა­მი­ა­ყე­ნეს.­შსს–მ­14­მუს­ლი­მი­მო­ქა­ლა­ქე­და­ა­კა­ვა.­­

2014­წლის­ოქ­ტომ­ბ­რის­მოვ­ლე­ნე­ბის­შემ­დეგ,­სა­და­ვო­შე­ნო­ბა­ზე­პრე­ტენ­ზია­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­სა-პატ­რი­არ­ქომ­გა­ნაცხა­და.­მა­თი­თქმით,­მე–18­სა­უ­კუ­ნე­ში­აღ­ნიშ­ნულ­ად­გი­ლას­ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი­ტა-ძა­რი­იყო.­სა­პატ­რი­არ­ქოს­მე­ო­რე­ვერ­სი­ით­კი,­მე­ჩე­თი­ეკ­ლე­სი­ის­ქვე­ბი­თაა­აგე­ბუ­ლი.­აღ­სა­ნიშ-ნა­ვი­ა,­რომ­სა­პატ­რი­არ­ქოს­არ­წა­რუდ­გე­ნია­ის­ტო­რი­უ­ლი­ან­/­და­სა­ექ­ს­პერ­ტო­დას­კ­ვ­ნა,­რო­მე­ლიც­მათ­ვა­რა­უდს­გა­ამ­ყა­რებ­და.­

2014­წელს,­სა­და­ვო­შე­ნო­ბის­წარ­მო­მავ­ლო­ბის­დად­გე­ნის­სა­ბა­ბით,­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა-ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით­შე­იქ­მ­ნა­„ადიგენის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­მო­ხე-ში­მდე­ბა­რე­კლუ­ბის­სტა­ტუ­სით­რიცხულ­შე­ნო­ბას­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­არ­სე­ბუ­ლი­გა­რე­მო­ე­ბე­ბის­შემ­ს­წავ­ლე­ლი­კო­მი­სი­ა”,­რო­მე­ლიც­და­კომ­პ­ლექ­ტ­და­ქრის­ტი­ა­ნი­და­მუს­ლი­მი­თე­მის,­ად­გი­ლობ-რი­ვი­ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის,­ კულ­ტუ­რი­სა­და­ძეგ­ლ­თა­დაც­ვის­ სა­მი­ნის­ტ­რო­სა­და­თა­ვად­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­ სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტოს­ წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბით.­ მუს­ლი­მი­თე­მის­ მოთხოვ­ნის­ მი­უ­ხე-და­ვად,­რე­ლი­გი­ის­სა­კითხ­თა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა­ა­გენ­ტომ­უარი­გა­ნაცხა­და­პრო­ცეს­ში­დამ­კ­ვირ­ვებ-ლის­სტა­ტუ­სით­და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი­ექ­ს­პერ­ტე­ბი­სა­და­სა­ხალ­ხო­დამ­ც­ვე­ლის­ჩარ­თ­ვა­ზე.­­კო­მი­სი­ის­ორ­წ­ლი­ან­მა­მუ­შა­ო­ბამ­აჩ­ვე­ნა,­რომ­შექ­მ­ნის­დღი­დან­კო­მი­სი­ას­და­სა­ხუ­ლი­არც­ერ­თი­მიზ­ნის­თ­ვის­არ­მი­უღ­წე­ვია­და­არც­რა­ი­მე­შე­დეგ­ზე­ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი­ნა­ბი­ჯი­გა­და­უდ­გამს.­2017­წლის­11­მა-ისს­კო­მი­სი­ამ­სა­ბო­ლოო­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­მი­ი­ღო87,­რომ­ლის­თა­ნახ­მა­დაც,­შე­ნო­ბა­ის­ტო­რი­ულ­მე­სა­კუთ­რეს­არ­გა­და­ე­ცა,­ მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სა­კუთ­რე­ბი­დან­გა­და­ვი­და­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ქო­ნე­ბის­ეროვ­ნუ­ლი­სა­ა­გენ­ტოს­სა­კუთ­რე­ბა­ში­­და­შე­ვი­და­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ობი­ექ­ტ­თა­ნუს-ხა­ში,­სტა­ტუ­სით­„სადავო­ნა­გე­ბო­ბა”.­კო­მი­სი­ის­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ასე­ვე­შე­ი­ცავ­და­პი­რო­ბას,­რომ­სსიპ­ სრუ­ლი­ად­ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­ მუს­ლიმ­თა­ სამ­მარ­თ­ვე­ლოს­ სა­კუთ­რე­ბა­ში­ უნ­და­ გა­დას­ცე­მო­და­მი­წის­ნაკ­ვე­თი­სო­ფელ­მო­ხე­ში,­რო­მელ­ზეც­უნ­და­აშე­ნე­ბუ­ლი­ყო­ახა­ლი­მე­ჩე­თი.­­

სო ფე ლი მუ ხა ეს ტა ტეს მე ჩე თისოფ.­მუ­ხა­ეს­ტა­ტეს­მე­ჩე­თი­მე-18­სა­უ­კუ­ნე­შია­აშე­ნე­ბუ­ლი.­საბ­ჭო­თა­პე­რი­ო­დი­დან­ის­პო­ლი­ცი­ის­შე­ნო­ბის­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბით­გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და.­2010­წელს,­სა­ხელ­მ­წი­ფომ,­მუს­ლიმ­თა­თხოვ­ნის­მი­უ-ხე­და­ვად,­და­ან­გ­რია­ქო­ბუ­ლე­თის­მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის­სო­ფელ­მუ­ხა­ეს­ტა­ტე­ში­მდე­ბა­რე­ის­ტო­რი­უ-ლი­მე­ჩე­თის­ნა­გე­ბო­ბა­და­სრუ­ლი­ად­ახა­ლი­პო­ლი­ცი­ის­შე­ნო­ბა­ააშე­ნა.­

ქო ბუ ლე თის მე ჩე თი (აღმაშენებლის­ქ.­№100)ქო­ბუ­ლეთ­ში,­აღ­მა­შე­ნებ­ლის­ქუ­ჩა­ზე­მდე­ბა­რე­მე­ჩე­თი­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­დროს­მუს­ლიმ­თემს­ჩა-მო­ერ­თ­ვა.­მას­ში­კულ­ტუ­რის­სახ­ლი­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და.­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­მას­ში­მუ­ზე­უ­მია­გან­თავ­სე­ბუ­ლი­და­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე­ირიცხე­ბა.­შე­ნო­ბას­არ­აქვს­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ-რე­ო­ბის­ძეგ­ლის­სტა­ტუ­სი.­

სო ფელ ჭა ხა თის მე ჩე თისაბ­ჭო­თა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­სო­ფელ­ჭა­ხა­თის­მე­ჩეთ­ში­გა­ნა­თავ­სა­კულ­ტუ­რის­სახ­ლი.­დღე­ის­მდგო-მა­რე­ო­ბით,­მას­ში­გან­თავ­სე­ბუ­ლია­გამ­გე­ო­ბა­და­ირიცხე­ბა­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ბა­ლან­ს­ზე.­

87­რელიგიის­ სახელმწიფო­ სააგენტოს­ განცხადება­ იხილეთ­ აქ:­ http://religion.geo.gov.ge/geo/news/moxes-komisiam-gadatsyvetileba-miigho

რესტიტუციის პოლიტიკა საქართველოში48

სო ფელ ფლა ტეს მე ჩე თიმე­ჩე­თი­1927­წელს­არის­აგე­ბუ­ლი.­საბ­ჭო­თა­რე­ჟი­მის­პი­რო­ბებ­ში­სხვა­დას­ხ­ვა­და­ნიშ­ნუ­ლე­ბით­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და­ (კლუბი,­ ბიბ­ლი­ო­თე­კა,­ მა­ღა­ზი­ა).­ და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­ აღ­დ­გე­ნის­ შემ­დეგ,­შე­ნო­ბა­ სა­ქონ­ლის­ სად­გო­მად­ იყო­ გა­დაქ­ცე­უ­ლი.­ რამ­დე­ნი­მე­ წლის­ წინ,­ სოფ­ლის­ მცხოვ­რებ-მა­ქრის­ტი­ა­ნებ­მა­ის­მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად­და­ა­ზი­ა­ნეს.­ჩა­მო­ან­გ­რი­ეს­კა­რიბ­ჭე­და­მოხ­ს­ნეს­ზე­და­ორი­რი­გი­მო­ჩუ­ქურ­თ­მე­ბუ­ლი­ქვა.­ამ­სა­კითხ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­2014­წელს­გა­მო­ძი­ე­ბაც­მიმ­დი­ნა-რე­ობ­და,­შე­ნო­ბის­გან­ზ­რახ­და­ზი­ა­ნე­ბის­თა­ო­ბა­ზე.­დღე­ის­მდგო­მა­რე­ო­ბით,­შე­ნო­ბა­დან­გ­რე­ვის­პი­რა­სა­ა.­ის­კულ­ტუ­რუ­ლი­მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის­ძეგ­ლად­არის­აღი­ა­რე­ბუ­ლი­2016­წლი­დან.­

აბას თუმ ნის მე ჩე თიაბას­თუმ­ნის­მე­ჩე­თი­მე-19­სა­უ­კუ­ნის­ბო­ლოს­არის­აგე­ბუ­ლი.­საბ­ჭო­თა­ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი­რე­ჟი­მის­დროს­მან­ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­შეწყ­ვი­ტა.­ბო­ლო­პე­რი­ოდ­ში­შე­ნო­ბა­მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად­და­ზი­ან­და­და­და­ინ­გ­რა.­მას­ში­არა­ფე­რია­გან­თავ­სე­ბუ­ლი­და­მი­ტო­ვე­ბუ­ლი­ა.­