HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:40 E diel, 14 tetor 2012E diel, 14 tetor 2012E diel, 14 tetor 2012E diel, 14 tetor 2012E diel, 14 tetor 2012

ÇFÇFÇFÇFÇFARE NENSHKRUAN ME NEOKLI KAZAZIN. ARE NENSHKRUAN ME NEOKLI KAZAZIN. ARE NENSHKRUAN ME NEOKLI KAZAZIN. ARE NENSHKRUAN ME NEOKLI KAZAZIN. ARE NENSHKRUAN ME NEOKLI KAZAZIN. PSE E SHIHTE TE PSE E SHIHTE TE PSE E SHIHTE TE PSE E SHIHTE TE PSE E SHIHTE TE ARDHEN ME GREQINEARDHEN ME GREQINEARDHEN ME GREQINEARDHEN ME GREQINEARDHEN ME GREQINE

ISMAIL QEMALI DHE GREKETNjë marrëveshje shqiptaro-greke që në vitin 1907Një marrëveshje shqiptaro-greke që në vitin 1907Një marrëveshje shqiptaro-greke që në vitin 1907Një marrëveshje shqiptaro-greke që në vitin 1907Një marrëveshje shqiptaro-greke që në vitin 1907

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Marrëdhëniet e Shqipërisëme Greqinë zënë një vendtë rëndësishëm në his-

torinë e shtetit shqiptar që nëkrye të herës. Megjithatë ato janëmë shumë se kaq, janë mar-rëdhënie midis dy popujve fqinjë,të cilët historia që nga lashtësia ika vendosur herë në krah e herëpërballë njëri-tjetrit.

Dr. Ledia Dushku, historianepranë Institutit të Historisë sapoka botuar monografinë "Kur his-toria ndau dy popuj fqinj. Sh-qipëria dhe Greqia 1912-1914",monografi e cila synon të ndriçojënjë segment të shkurtër kohor tëmarrëdhënieve shqiptaro-greke,atë të viteve 1912-1914, periudhëmjaft komplekse, ku loja diploma-tike e Fuqive të Mëdha në Kon-certin Evropian qëndronte për-ballë konflikteve të armatosuraetnike e politike, për territore dhekufij.

Këto tre vite, që përkojnë mekrijimin e shtetit të ri shqiptarmodern, janë të tejmbushura mengjarje, ku përfshiheshin princër,kryeministra, diplomatë, klerikë,ushtarakë, fitimtarë, njerëz të për-vuajtur, çeta të armatosura, ush-tri të rregullta, etj.

Libri, është një përpjekje për tëhartuar një histori politike e dip-lomatike, të dokumentuar e argu-mentuar, të marrëdhënieve sh-qiptaro-greke, ku politika e Gre-qisë zyrtare ndaj shqiptarëve dheçështjes së tyre kombëtare zë njëvend të veçantë.

"Për vetë veçoritë e zhvillimittë marrëdhënieve ndërkombëtarenë fillim të shek. XX, marrëdhëni-et mes shqiptarëve dhe grekëvenuk mund të analizoheshin pa undërthurur me kontekstin ball-kanik dhe zhvillimet e ndikimet epolitikës së Fuqive të Mëdha. Tra-jtimi i qëndrimeve të elitës poli-tike shqiptare në marrëdhënie mefqinjët dhe...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Aantologjia me 100 poezi ngaAantologjia me 100 poezi ngaAantologjia me 100 poezi ngaAantologjia me 100 poezi ngaAantologjia me 100 poezi nga100 poetë, të përzgjedhur nga të100 poetë, të përzgjedhur nga të100 poetë, të përzgjedhur nga të100 poetë, të përzgjedhur nga të100 poetë, të përzgjedhur nga tëgjitha trevat shqiptare, kushtuargjitha trevat shqiptare, kushtuargjitha trevat shqiptare, kushtuargjitha trevat shqiptare, kushtuargjitha trevat shqiptare, kushtuar

Atdheut botohet me rastin eAtdheut botohet me rastin eAtdheut botohet me rastin eAtdheut botohet me rastin eAtdheut botohet me rastin e100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë

Qysh në krye dua tëthem se Antologjia për

Atdheun është si një altar...Në hershmërinë e tyre

altarët ishin prej guri,pranë ujërave e pyjeve nënqiellin e hapur, por dhe nëshpella, të nëndheshëmdhe të fshehtë dhe shpeshjo të bërë nga njeriu, pornjeriu linte aty dhuratatpër perënditë, ushqimin etyre. Më pas u kalua tetryezat e praruara të kat-edraleve nëpër metropoletmoderne.

Flijimet e dikurshme ishërbejnë të sotmes dhesakrificat e sotme i shër-bejnë të ardhmes, por çu-ditërisht edhe të sh-kuarës, se ne, teksa për-gatisim ardhmërinë,

ribëjmë dhe lashtësinëtonë, gjithçka në dobi tëjetës.

Përkushtime pa fund,martirizime të njohura etë panjohura janë bërë përty dhe në qoftë se dhe ti ditë përkushtohesh, do tëkuptosh më mirë vetendhe kohën dhe do të kenëkuptim e arsye puna, kr-ijimi, ndërsa gëzimi i tyredo të jetë i shumëfishtë.

Altari më i bukur kugjejmë ushqim shpirtëror,është Poezia, i padukshëmdhe i gjithkundshëm, iparrënueshëm, ku blato-hen ndjenja, vizione, ide,nëpërmjet Fjalës, që ështëdhe lëndë, histori dhe arke-ologji e mendimit, mbar-tëse e përvojave jetësore,identitet, kujtesë e mrekul-lueshme e botës. Vjen ngamijëvjeçarët dhe...

Visarion Xhuvani ka pasur veprimtari mjaft

të spikatur atdhetare dhekishtare në shërbim tëvendit të vet, Shqipërisë,midis dy luftërave të për-botshme, të cilat përfshinënë vorbullën e tyre edhekombin shqiptar. Me vep-rimtarinë e shquar atd-hetare dhe kishtare Visa-rion Xhuvani (1887-1965)ka zënë vend të ndritur nëpanteonin e atyre person-aliteteve që e meritojnëcilësimin "Apostull i atd-hetarizmit dhe i ortodok-sisë shqiptare". Më 1920Kongresi i Lushnjës e zg-jodhi anëtar të KëshillitKombëtar si senator të El-

basanit dhe më 1922 u zg-jodh nga populli deputet iDurrësit. Visarion Xhu-vani ka qenë nismëtarshumë aktiv për organiz-imin e Kongresit të parë tëKishës Ortodokse Sh-qiptare të Beratit (1922),ku ka përfaqësuar Dur-rësin si delegat i tij. Nëkëtë Kongres kishtar umor vendimi historik që tërealizohej nisma e kaher-shme për shpalljen e Au-toqefalisë së KishësOrtodokse Shqiptare. Nëatë kohë për ta kryer ezbatuar këtë vendim his-torik për Autoqefalinëkishtare u sajuan shumëpengesa e vështirësi, tëcilave iu shtua edhekundërshtimi i saj prej Pa-triarkanës së Stambollit.

Këshilli i Lartë...

Një letërNjë letërNjë letërNjë letërNjë letëre panjohur ee panjohur ee panjohur ee panjohur ee panjohur e

VVVVVisarion Xhuvanitisarion Xhuvanitisarion Xhuvanitisarion Xhuvanitisarion XhuvanitLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet siLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet siLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet siLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet siLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet si

përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëpërgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëpërgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëpërgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëpërgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëhirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse AutoqefaleAutoqefaleAutoqefaleAutoqefaleAutoqefaletë Shqipërisë në Ttë Shqipërisë në Ttë Shqipërisë në Ttë Shqipërisë në Ttë Shqipërisë në Tiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendimnë lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës...në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës...në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës...në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës...në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës...

TTTTTereza Tereza Tereza Tereza Tereza Taullit: Shënaullit: Shënaullit: Shënaullit: Shënaullit: ShënPalji im, i shkretPalji im, i shkretPalji im, i shkretPalji im, i shkretPalji im, i shkret

Pasditeve, ndërsa ruante qingjat,Pasditeve, ndërsa ruante qingjat,Pasditeve, ndërsa ruante qingjat,Pasditeve, ndërsa ruante qingjat,Pasditeve, ndërsa ruante qingjat,Tëreza TTëreza TTëreza TTëreza TTëreza Taullit, duke mos ditur siaullit, duke mos ditur siaullit, duke mos ditur siaullit, duke mos ditur siaullit, duke mos ditur si

të kalonte kohën, kultivontetë kalonte kohën, kultivontetë kalonte kohën, kultivontetë kalonte kohën, kultivontetë kalonte kohën, kultivontepasionin e hershëm për poezinë,pasionin e hershëm për poezinë,pasionin e hershëm për poezinë,pasionin e hershëm për poezinë,pasionin e hershëm për poezinë,duke krijuar vargje në arbërisht.duke krijuar vargje në arbërisht.duke krijuar vargje në arbërisht.duke krijuar vargje në arbërisht.duke krijuar vargje në arbërisht.

○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19

PROFPROFPROFPROFPROF. em. DR.. em. DR.. em. DR.. em. DR.. em. DR.PPPPPAAAAAVLI HAXHILLAZIVLI HAXHILLAZIVLI HAXHILLAZIVLI HAXHILLAZIVLI HAXHILLAZI

“Muza e“Muza e“Muza e“Muza e“Muza eMëmëdheut” njëMëmëdheut” njëMëmëdheut” njëMëmëdheut” njëMëmëdheut” një

altar me 100 poezialtar me 100 poezialtar me 100 poezialtar me 100 poezialtar me 100 poezi

Ishte mesi i natës kur më njoftuan nga Shqipëria se nëna

kishte ndërruar jetë. Në çastdora që mbante receptorin filloitë dridhej dhe më mbuluan

nata. Mezi prisja të vinte ora 8e mëngjesit që t'i telefonojaagjencisë së fluturimeve, për tëprerë një biletë për në Shqipëri,paçka se akoma s'më kishteardhur nga Zyra e Emigracion-it dokumenti i...

○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17

TTTTTregimi i Pirro Dollanit, “Vdekja e nënës”regimi i Pirro Dollanit, “Vdekja e nënës”regimi i Pirro Dollanit, “Vdekja e nënës”regimi i Pirro Dollanit, “Vdekja e nënës”regimi i Pirro Dollanit, “Vdekja e nënës”djersët. Nuk më kujtohet çfarëthashë, por ula telefonin dhe sh-kova në dhomën e gjumit e qavame dënesë, pasi nuk doja t'uprishja gjumin fëmijëve që flinintë qetë. Përjetësi m'u dukën atopak orë që kishin mbetur nga

Nga VNga VNga VNga VNga Visar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITI

Në foto:(Majtas)IsmailQemali

(Djathtas)NeokliKazazi

Pirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro Dollani

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 14 tetor 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORI

MMMMMONOGRAFIAONOGRAFIAONOGRAFIAONOGRAFIAONOGRAFIA FFFFFQINJËTQINJËTQINJËTQINJËTQINJËT

Çfarë marrëveshjenënshkroi me Neokli Kazazin

Çfarë marrëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin, me çfarë statusi ishte,Çfarë marrëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin, me çfarë statusi ishte,Çfarë marrëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin, me çfarë statusi ishte,Çfarë marrëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin, me çfarë statusi ishte,Çfarë marrëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin, me çfarë statusi ishte,çfarë përfshihej në këtë marrëveshje? Fragmenti i përzgjedhur nga libriçfarë përfshihej në këtë marrëveshje? Fragmenti i përzgjedhur nga libriçfarë përfshihej në këtë marrëveshje? Fragmenti i përzgjedhur nga libriçfarë përfshihej në këtë marrëveshje? Fragmenti i përzgjedhur nga libriçfarë përfshihej në këtë marrëveshje? Fragmenti i përzgjedhur nga libri

i ri i Ledia Dushkut na zbardh shumë detaje rreth kësaj marrëveshjei ri i Ledia Dushkut na zbardh shumë detaje rreth kësaj marrëveshjei ri i Ledia Dushkut na zbardh shumë detaje rreth kësaj marrëveshjei ri i Ledia Dushkut na zbardh shumë detaje rreth kësaj marrëveshjei ri i Ledia Dushkut na zbardh shumë detaje rreth kësaj marrëveshje

...Fuqitë e Mëdha, zë një vend të rëndë-sishëm në studim. Këtu spikatin mar-rëdhëniet e dy prej figurave më të rëndë-sishme të politikës shqiptare të kohës:Ismail Qemalit dhe Esad Toptanit, me zyr-tarë të lartë të shtetit grek. Trajtimi medetaje dhe evoluimi i politikës greke përtë zotëruar territoret e pushtuara në Sh-qipërinë e Jugut, parë ai në varësi të qën-drimit të Fuqive të Mëdha për kufirin sh-qiptaro-grek dhe ecurisë së çështjes sëishujve të Egjeut plotëson panoramën emarrëdhënieve shqiptaro-grek", shkruanLedia Dushku në parathënien emonografisë së saj, nga e cila ne kemishkëputur vetëm një fragment nga njëprej linjave më interesante të librit, atëqë flet për marrëveshjet që lidhi IsmailQemali me grekët, që në 1907, vit kurende nuk ishte kristalizuar ideja e njështeti të pavarur shqiptar. Çfarë mar-rëveshje nënshkroi me Neokli Kazazin,me çfarë statusi ishte, çfarë përfshihejnë këtë marrëveshje? Fragmenti ipërzgjedhur nga libri i ri i Ledia Dushkutna zbardh shumë detaje rreth saj.

vijon nga faqja 13

Ledia DushkuLedia DushkuLedia DushkuLedia DushkuLedia Dushku

ISMAIL QEMALI

Ismail Qemali ishte përfaqësuesi më ishquar i elitës politike shqiptare që mbështeti hapur bashkëpunimin me Greqinë

dhe ra në kontakte me rrethet e larta të poli-tikës greke. Pikëpamjet në lidhje me bash-këpunimin shqiptaro-grek, Qemali i bëri tëditura në intervistat e shpeshta dhënë nështypin e kohës dhe në gazetën e botuar prejtij, të titulluar “Sotiria-Alvania”, në shqip:“Shpëtimi i Shqipërisë”. Gazeta filloi të boto-hej në Bruksel, në shtator të vitit 1901. Qëlli-mi i saj ishte mbrojtja e çështjes së popujve tëLindjes dhe më së shumti ajo shqiptare, e cilakonsiderohej prej tij e njëjtë me atë të popul-lit grek. Simpatia për grekët ishte e dukshmenë opinionet e tij. Ai i konsideronte atavëllezërit natyralë të shqiptarëve dhe bash-këpunimin shqiptaro-grek, alternativën evetme kundër pansllavizmit, që kërcënonteshqiptarët në të ardhmen e tyre. Edhe ekzis-tenca e elementit arvanitas në Greqi dhe pe-sha e tij numerike duhet të ketë ndikuar nësendërtimin e bashkëpunimit shqiptaro-grek.Qemali ishte i mendimit se, shqiptarët nukduhet t’u zinin besë premtimeve të bullgar-ëve, të cilët ndonëse e shikonin me kënaqësilëvizjen shqiptare, në fund vepronin sipas in-teresave të tyre. Nëse shqiptarët do të bëninlojën e tyre për t’u shkëputur nga PerandoriaOsmane, Shqipërisë do t’i ndodhte ajo që përpak sa nuk i ndodhi vetë Bullgarisë në vitin1897, kohë kur, Rusia mbylli marrëveshjen efamshme me Austro-Hungarisë, duke rënë da-kord t’i jepte asaj Maqedoninë dhe Selanikundhe të mbante për vete Bullgarinë dhe pjesëntjetër të territoreve osmane deri në Stamboll.Ndonëse ishte i ndërgjegjshëm për vësh-tirësitë që mund të haste në opinionin politikdhe publik shqiptar për krijimin i një lidhjejeshqiptaro-greke, ai shprehte bindjen se lidh-ja ishte shumë e dobishme si për shqiptarët,ashtu edhe për grekët. Ndjenjat e popullitgrek ishin të njëjta me ato të popullit shqiptardhe ndërgjegjja e tyre manifestohej spontan-isht e bashkuar për t’u mbrojtur kundërarmikut të përbashkët.

Për të gjitha sa më sipër, në vazhdimësiIsmail Qemali ishte parë me interes të veçantënga rrethet e politikës greke, të cilat shpreh-nin konsiderata të larta për të. Politikani i

lartë grek, kryeparlamentari Nikolla D. Lev-idhis, në serinë “Përkujtime Historike dhePolitike”, botuar në gazetën Eleftheron Vima,në lidhje me I. Qemalin shprehej: “Ështëmysliman nga feja, por armik fort fanatik iturqve. Ka të rritur në vehte, në gradën mëtë lartë, ndjenjën e rracës së tij. Ëndërronkomb shqiptar me lidhje dhe vëllazërim mekombin grek. Qemal beu, greqishten e flet sigrek intelektual, meqenëse ka studiuar nëshkollën “Zosimea” të Janinës. Është politi-kan i dorës së parë, figurë politike me rëndë-si të madhe, që din tërë çështjet që i in-teresojnë Ballkanit”. Interesimin e përforcon-te edhe shkollimi në gjimnazin “Zosimea” tëJaninës, vlerësimi që Qemali shprehte përkulturën e Greqisë Klasike dhe lidhjet famil-jare. Gruaja e tij e dytë, Kleoniqi, ishte greke,nga familja aristokrate e Surmerlijve nëEdrene. Pikëpamjet e shprehura, pa anash-kaluar këtu edhe mbështetjen për zbatimin eparagrafit 23 të Traktatit të Berlinit, që kishtetë bënte me të drejtat e popullsisë vendase tëishullit të Kretës, kishin sjellë kontakte të

herëpashershme mes tij dhe shtetarëve grekë.Kontaktet e para mes Ismail Qemalit e

politikanëve të lartë grekë, nisin në pranverëtë vitit 1900, fill pas arratisjes së tij të bujshmenga Perandoria Osmane, me një anije brit-anike. Si mbështetës dhe i mbështetur ngaBritania e Madhe, pinjolli i Vlorajve nukmund të mos pritej mirë në Athinë. Politikazyrtare greke e manifestonte dukshëm sim-patinë ndaj Mbretëreshës së Deteve, e cila për-forcohej edhe për faktin se mbreti i Greqisë,Jorgo I, ishte vëllai i mbretëreshës britanike,Viktoria. Me të mbërritur në portin e Pireut,I. Qemali u prit nga koloneli arvanitas Suço,i dërguar nga qeveria greke për ta marrë epër ta akomoduar mikun e sapoardhur në njënga hotelet më të mira të Athinës, që jo ras-tësisht mbante emrin “Grande Bretagne”.Ditën e mbërritjes, Qemali takoi kryeminis-trin Theotokis dhe ministrin e Luftës, Saman-dos. Tre ditë më pas, ishte mbreti Jorgo ai qëu tregua tejet i përzemërt dhe dashamirës nëaudiencën mbajtur enkas për të. Vizita e Is-mail Qemalit në Athinë u pasqyrua gjerësisht

në shtypin grek, i cili u mëshoi “lidhjeve etni-ke” midis grekëve e shqiptarëve, prejardhjespellazgjike dhe afrimit shqiptaro-grek. Në sh-krime u vunë në dukje edhe rëndësia që pop-ullsia arvanitase kishte luajtur në shtet-formimin grek dhe ekzistenca e shtetarëvegrekë me origjinë shqiptare. Gjatë qëndrimitgjashtëjavor në kryeqytetin grek, Qemali nisidrejt qendrave kryesore shqiptare, një thir-rje ku u shpjegoi bashkatdhetarëve të tij ar-syet që e kishin detyruar të largohej nga Per-andoria Osmane, me të cilën, ai shprehej seshqiptarët ishin të lidhur dhe kishin dëshirëqë ekzistenca dhe lavdia e saj të vazhdonin.

Në realizimin e kontakteve mes tij dhe zyr-tarëve grekë luajti rol “Lidhja Arvanitase eAthinës”. Ajo mbështeste fort krijimin e një sh-teti dualist shqiptaro-grek sipas modelit të Aus-tro-Hungarisë, të cilin e konsideronte si alter-nativën e vetme për të mënjanuar ndikimetsllave, austro-hungareze dhe italiane në Ball-kanin Perëndimor. Lidhja përpiqej të influen-conte pranë qeverisë greke për hapjen e kat-edrës së gjuhës shqipe në Universitetin eAthinës dhe për themelimin e një banke sh-qiptaro-greke në Janinë. Kontaktet e IsmailQemalit me autoritetet greke u bënë më in-tensive që prej vitit 1906. Sipas historianitgrek, Vasilis Kondis, qeveria greke po e afron-te I. Qemalin me qëllim që të arrinte me të njëmarrëveshje. Për ministrin francez në Athinë,një marrëveshje dhe bashkëpunim i sinqertëmidis grekëve dhe shqiptarëve do të shënonteetapën e parë dhe të sigurt drejt rregullimit tëçështjes së Lindjes, në mënyrë të tillë që tëgarantohej edhe integriteti i Perandorisë Os-mane, edhe të mbrohet zhvillimi i kombësiveaborigjene. Në këtë periudhë, pinjolli i Vlorajveishte në kontakte të vazhdueshme me minis-trin e Jashtëm, Aleksandër Skuzes si dhe meshefin e seksionit të politikës së jashtme greke,Panas. Ky i fundit luajti rolin e ndërmjetësitnë çdo relacion politik të qeverisë greke meIsmail Qemalin. Bisedat e fshehta i nisi krye-tari i parlamentit grek, N. Levidhis. Në vazh-dimësi, Levidhis kishte mbajtur marrëdhënietë mira dhe kishte ruajtur kontakte si me Is-mail Qemalin, ashtu edhe me “Lidhjen Arvan-itase të Athinës”. Për qeverinë greke, puna etij konsiderohej të ishte tejet e rëndësishme,për shkak të marrëdhënieve të acaruara qëgrekët kishin me osmanët. Në takimin e 5marsit 1907, organizuar në shtëpinë e kryepar-lamentarit grek, Qemali dhe Levidhi diskutu-an për krijimin në Athinë të një lidhjeje të fshe-htë shqiptaro-greke, nën drejtimin e qeverisëgreke. Në vijim ata u takuan me kryeminis-trin Theotokis. Pas takimit të tre pjesëmar-rësit deklaruan marrëdhëniet e mira që ekzis-tonin mes grekëve e shqiptarëve.

Ismail Qemali

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 14 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

Faksimile nga marrëveshja enënshkruar mes Ismail Qemalitdhe Neokli Kazazit më 1907

Neokli Kazazi

Marrëveshja e Ismail Qemalit me kryetarin e shoqërisë “Helenizmi”Marrëveshja e Ismail Qemalit me kryetarin e shoqërisë “Helenizmi”Marrëveshja e Ismail Qemalit me kryetarin e shoqërisë “Helenizmi”Marrëveshja e Ismail Qemalit me kryetarin e shoqërisë “Helenizmi”Marrëveshja e Ismail Qemalit me kryetarin e shoqërisë “Helenizmi”Me kërkesë të Athinës zyrtare, më 22 mars

të vitit 1907, Ismail Qemali lidhi një mar-rëveshje me kryetarin e shoqërisë kulturore“Helenizmi” (O Ellinizmos), profesorin e Uni-versitetit të Athinës, Neokli Kazazi. Parimet emarrëveshjes dhe të bashkëpunimit greko-sh-qiptar, të specifikuara në një protokoll specialishin: “Mbrojtja reciproke dhe e përbashkët etë drejtave të secilit prej të dy popujve kundërcilitdo armik dhe element; kufizimi i ambicievetë të dy popujve brenda kufijve të tyre historikëdhe gjeografikë, duke marrë në konsideratëshumicën e banorëve që flasin një nga të dygjuhët; edukim kombëtar pa shqetësim violenttë status quo-së aktuale”.

Bashkërisht palët angazhoheshin të puno-nin për të forcuar lidhjet vëllazërore dhe përtë mbrojtur interesat e përbashkëta shqiptaree greke; duke respektuar status quo-në poli-tike, të përgatiteshin për t’i bërë ballë çdo ndë-rhyrjeje të huaj, drejtuar kundër tyre ose njëritprej tyre; në rast ndryshimi politik në Gad-ishullin e Ballkanit, të kooperonin për të ven-dosur secili unitetin e tij kombëtar dhe auto-nominë sipas përshkrimit të artikullit 2; tëpunonin në mënyrën e duhur për përhapjen ekëtyre parimeve, në vendet greke dhe shqiptare.Krahas angazhimeve të përbashkëta, palëtmerrnin edhe angazhime të veçanta. Kështu,Ismail Qemali zotohej të themelonte një sho-qëri shqiptare me qendër në Paris, synimi i sëcilës do të ishte “të ndriçojë shqiptarët nëpërm-jet shtypit dhe politikës, mbi të drejtat dhe in-teresat e vërteta dhe mbi domosdoshmërinë emarrëveshjes dhe kooperimit me grekët”. Sho-qëria do të botonte një gazetë, me anën e së cilës“do të përpiqej të zhvillojë te shqiptarët qëllimine ndjekur dhe domosdoshmërinë e kooperimitme grekët, do të luftojë çdo sjellje që synon dësh-timin e këtij qëllimi, largimin e grekëve ngashqiptarët, të lidhur nga fqinjësia dhe traditathistorike dhe do të refuzojë çdo ide të këtij lloji”.Po ashtu, ajo angazhohej të mbante mar-rëdhënie të vazhdueshme me shoqërinë “Hele-nizmi” dhe seksionin greko-shqiptar të saj. Sho-qëria greke premtonte të refuzonte dhe të lufton-te çdo ide të kundërt me marrëveshjen greko-shqiptare; të ushtronte të gjithë influencën esaj për përhapjen dhe mësimin e gjuhës shqipe,nëpërmjet shkollave greke të Shqipërisë dhe tëkujdesej që kleri ortodoks të mos haste në penge-sa për përhapjen dhe dhënien e mësimit të sh-qipes, por duke ruajtur në të njëjtën kohë gju-hën fetare, atë greke. Sakaq, serisë së gjatë tëshoqërive politike, me qendër në Athinë iu sh-tua komiteti shqiptaro-grek, i quajtur “BaóqimiÓqéðtarvåt å Elinvåt” (Bashkimi i Shqiptarëvedhe Elinëve). Mbështetur në telegramin që Lega-ta e Perandorisë Osmane në Athinë nisi për min-istrin e Jashtëm osman, pjesa greke e komitetitpërbëhej nga zotërinj që pretendonin ose ishinme origjinë nga Shqipëria, si deputetët, Z. N. G.Dragumis , G. Valtaxhis, Y. Vevulis, dhe oficerëtJani Kosta, Duka, Danglis, Melas, Xhavella, Kon-meluriotis, etj. Pjesën shqiptare e përfaqëson-te Ismail Qemali.

Më 22 mars 1907, Komiteti lëshoi një dek-laratë, të cilën ia adresonte “të gjithë miqvedhe mbrojtësve të lirisë dhe drejtësisë jashtëvendit”, si një përpjekje për të siguruar bash-këpunimin e tyre. Spalmja, kështu quhej dek-larata, u shpall në dy gjuhë: greqisht dhe sh-qip, e cila nuk ishte e pastër, por e shkruar medisa germa të alfabetit grek. Një kopje e saj gjen-det në Arkivin e Ministrisë së Punëve të Jasht-me të Shqipërisë. Psalmja ishte e konceptuarnë dy pjesë. Në të parën bëhej një historik i sh-kurtër i shqiptarëve dhe grekëve, i prejardhjes,interesave dhe armiqve të përbashkët, të cilëtpërcaktoheshin qartë se ishin Perandoria Os-mane dhe Bullgaria. Aty pranohej ekzistenca ekombit shqiptar dhe të drejtat e tij kombëtare.Bëhej fjalë për një afrim midis “Elinvåt e Óqéð-tarvåt, qe kan qen nga håra çe fis, çe ãak qe kane,çe åntåråso åäå çe rezik” [Grekëve dhe Sh-qiptarëve, që kanë qenë ngaherë një fis, një gjak,që kanë një interes edhe një rrezik]. Ata, si dyprej kombeve më të forta të Gadishullit të Ball-

kanit, “me íëezeri te viåter ubaókuam å uliäemðer te dråqtat å åntåråsat tona” [me vëllazëritë vjetër u bashkuam e u lidhëm për të drejtadhe interesat tona].

Pjesa e dytë u kushtohet angazhimeve tëpërbashkëta të palëve, të konkretizuar në pesëpika. Shqiptarët dhe grekët binin dakord tëruanin status quo-në, por, nëse punët e Lindjesndryshonin, , , , , “Óqéðeria te jåt ålire å otonomå,åäå vendet å Elinvåt te baókonet må Elinet”[Shqipëria të jetë e lirë e autonome dhe vendete grekëve të bashkohen me Greqinë], pra Shpall-ja njihte parimin e kombësisë në përcaktimin ekufijve. Por palët ishin të ndërgjegjshëm që vijakufitare mund të mos përputhej plotësisht mevijën e kombit, çka i nxiti ata të merrnin an-gazhime edhe në lidhje me pakicat. Sipas pro-gramit “Elinet e Óqéðåtaret nuk duam kombåtqe ñojen månå as te ãendån ne ótergim as tehumbasen kombesin. Èåmåli i ðrogrames toneå deóirimåt tona jane çedo bås te jåt å lire, çedofare te jåt å barkuar, çedo kombe te ket ne poli-tik otonomi, ãiè kombåt qe jan månå te ðunojenðer te mire åãiève” [Grekët e Shqiptarët nukduan që kombet, të cilët do të jenë me ne, as tëgjenden në shtrëngim, as të humbasin kombës-inë. Themeli i programit tonë është dëshira qëçdo besë të jetë e lirë, çdo farë të jetë e bash-kuar, çdo komb të ketëpolitikë autonome.Gjithë kombet që janëme ne, të punojnë përtë mirën e përgjiths-hme]. Shpallja, sikurseedhe Protokolli Speciali marrëveshjes Qema-li-Kazazi, nuk hynte nëdetaje për vijën kufit-are shqiptaro-greke, papërcaktuar kështu secilat ishin tokat egrekëve e ato të sh-qiptarëve.

Protokollit Specialmidis Ismail Qemalitdhe shoqërisë greke“Helenismos”, me kry-etar Neokli Kazazin. Aiështë botuar i plotë nëIsmail Qemali (Përm-bledhje dokumentesh1888-1919), përgatiturpër botim nga TeutaHoxha, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivavetë Shtetit, Tiranë: “8 Nëntori”, 1982, f. 112-113. Ai është siguruar nga Arkivi i Ministrisësë Punëve të Jashtme të Turqisë (DBAI, Al-banie C/337).

Po ashtu një fotokopje e origjinalit dhetranskriptimi i protokollit special jepet edhenga Thanos Anagnostopulos në librin e tij:ÈÜíïò Áíáãíùóôüðïõëïò – Ðáëáéïëüãïò, ÅëëÜòêáé Áëâáíßá óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïý áéþíá.

ÔåêìÞñéá áðü ôï áñ÷åßï ôïõ ÍåïêëÞÊáæÜæç, Èåóóáëïíéêç: ÊõñïìÜíïò,1995, f. 224-231.

Në të dy botimet përmbajtja e Pro-tokollit Special është thuajse e njëjtë.

“Byroja presidenciale e shoqërisë“Helenismos”, nga njëra anë dhe Is-mail Qemali Bej, që po qëndron prejdisa kohësh në Athinë, nga ana tjetër,mbasi u mblodhën dhe mbasi morënnë konsideratë planin që përmbantebazat elementare të statuteve të sho-qërisë shqiptare, që do të formohetnë një qendër evropiane, ranë dako-rd mbi nevojën politike të bash-këpunimit të popujve fqinjë aleatë,grek dhe shqiptar, që kanë interesadhe armiq të përbashkët, dhe ven-dosën bazat e mëposhtme të bash-

këpunimit dhe marrëveshjes së tyre.Ismail Qemali angazhohej të themelon-

te një shoqëri shqiptare në një qendër evro-piane, qëllimi dhe puna e së cilës trego-heshin në artikujt kryesorë të statutit të saj

si më poshtë:Art. 1. Një shoqëri shqiptare do të

themelohet me qendër në Paris, me qëllimqë të ndriçojë shqiptarët nëpërmjet shtypitdhe politikës, mbi të drejtat dhe interesat evërteta dhe mbi domosdoshmërinë e mar-rëveshjes dhe kooperimit me grekët.

Art. 2. Bazat e marrëveshjes dhe të koo-perimit greko-shqiptar janë:

1. Mbrojtja reciproke dhe e përbashkët etë drejtave të secilit prej të dy popujve kundërcilitdo armik dhe element.

2. Kufizimi i ambicieve të të dy popujvebrenda kufijve të tyre historikë dhegjeografikë, duke marrë në konsideratë shu-micën e banorëve që flasin një nga të dy gju-hët.

3. Edukim kombëtar pa shqetësim violenttë status quo-së aktuale.

Art. 3. Ky artikull mungon në materialArt. 4. Ky artikull mungon në materialArt. 5. Shoqëria do të botojë një gazetë për

realizimin e qëllimit të saj dhe do të nxjerrënë dritë botime në gjuhët shqip, greqisht,frëngjisht dhe turqisht. Në organin e saj sho-qëria do të zhvillojë te shqiptarët qëllimin endjekur dhe domosdoshmërinë e kooperimitme grekët, do të luftojë çdo sjellje që synon

dështimin e këtij qëlli-mi, largimin e grekëvenga shqiptarët, tëlidhur nga fqinjësia dhetraditat historike dhedo të refuzojë çdo ide tëkëtij lloji.

Art. 6. Shoqëria dukeaprovuar nevojën për tëqenë në lidhje dhe ko-munikim idesh me çdoorganizatë tjetër që nd-jek të njëjtin qëllim dheqë e ka qendrën nëAthinë ose gjetkë, do tëjetë në marrëdhënie tëvazhdueshme me sho-qërinë “Helenizmos” qëe ka qendrën në Athinëdhe seksionin greko-sh-qiptar të asaj shoqërie.Hollësitë e këtij kooper-imi do të rregullohen nënjë protokoll special.

Nga ana tjetër sho-qëria “Helenizmos”, duke pranuar këtë koo-perim premton:

1. Që ajo të refuzojë dhe të luftojë nëpërm-jet kanaleve të organeve të saj të Athinës dhetë Parisit, çdo ide të kundërt me marrëveshjengreko-shqiptare.

2. Që ajo të ushtrojë të gjithë influencën esaj për përhapjen dhe mësimin e gjuhës sh-qipe nëpërmjet shkollave greke të Shqipërisëdhe të kujdeset që kleri ortodoks të mos hasënë pengesa për përhapjen dhe dhënien e më-simit të kësaj gjuhe. Shoqëria do të punojë gjith-ashtu që dhënia e mësimit fetar në gjuhën sh-qipe të ruhet në arsimin popullor, duke ruaj-tur në të njëjtën kohë gjuhën fetare dhe do tëkujdeset që influencat dhe propagandat e hua-ja të mos turbullojnë status quo-në fetare.

Të dy popujt do të punojnë për të shtrën-guar lidhjet vëllazërore që i bashkojnë dhe përtë mbrojtur interesat e tyre të përbashkëta.

Duke respektuar status quo-në politike, atado të përgatiten për t’i bërë ballë çdo ndërhyr-jeje të huaj, të drejtuar kundër të dy popujveose njërit prej tyre.

Po ashtu ata duhet të kooperojnë për të ven-dosur secili unitetin e vet kombëtar dhe auto-nominë sipas përshkrimit të artikullit 2, nërastin e një ndryshimi politik në Gadishullin eBallkanit.

Të dy palët kontraktuese do të punojnë nëmënyrën e duhur për përhapjen e këtyre pari-meve, në vendet greke dhe shqiptare.

Bërë dhe firmosur legalisht në dy kopje: çdopalë kontraktuese mori një kopje.

Athinë, më 22 mars 1907.Athinë, më 22 mars 1907.Athinë, më 22 mars 1907.Athinë, më 22 mars 1907.Athinë, më 22 mars 1907.

www.shqiptarja.com E diel, 14 tetor 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BIBLIOTEKE

100-100-100-100-100-VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI PPPPPAAAAAVVVVVARËSIAARËSIAARËSIAARËSIAARËSIA

Doli njëkohësisht në Republikën e Shqipërisë

dhe atë të Kosovës an-tologjia “Muza e Mëmëd-heut” me 100 poezi nga 100poetë, të përzgjedhur nga tëgjitha trevat shqiptare, kush-tuar Atdheut.Autor i antologjisë është stu-diuesi i letërsisë shqiptare,poeti dhe kritiku Agim Vinca.Botimi ndërkaq ruan sim-bolikën e bashkëpunimit,janë dy shtëpi botuese, njënë Tiranë “Uegen” dhe tjeranë Prishtinë “Artini” që idhurojnë lexuesit këtë vepërtë munguar me rastin e 100vjetorit të shpalljes së pavar-sisë dhe të shtetit modernshqiptar. Antologjia ka njëhyrje nga përgatitësi i saj,Profesor Agim Vinca dhe njëpasthënie nga shkrimtariVisar Zhiti.

Nga VNga VNga VNga VNga Visar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITI

Një altar me 100 poeziNjë altar me 100 poeziNjë altar me 100 poeziNjë altar me 100 poeziNjë altar me 100 poeziAantologjia“Muza e Mëmëdheut” me 100 poezi nga 100 poetë,Aantologjia“Muza e Mëmëdheut” me 100 poezi nga 100 poetë,Aantologjia“Muza e Mëmëdheut” me 100 poezi nga 100 poetë,Aantologjia“Muza e Mëmëdheut” me 100 poezi nga 100 poetë,Aantologjia“Muza e Mëmëdheut” me 100 poezi nga 100 poetë,

të përzgjedhur nga të gjitha trevat shqiptare, kushtuar të përzgjedhur nga të gjitha trevat shqiptare, kushtuar të përzgjedhur nga të gjitha trevat shqiptare, kushtuar të përzgjedhur nga të gjitha trevat shqiptare, kushtuar të përzgjedhur nga të gjitha trevat shqiptare, kushtuar AtdheutAtdheutAtdheutAtdheutAtdheut

Qysh në krye dua të them seAntologjia për Atdheunështë si një altar...

Në hershmërinë e tyre altarëtishin prej guri, pranë ujërave epyjeve nën qiellin e hapur, por dhenë shpella, të nëndheshëm dhe tëfshehtë dhe shpesh jo të bërë nganjeriu, por njeriu linte aty dhu-ratat për perënditë, ushqimin etyre. Më pas u kalua te tryezat epraruara të katedraleve nëpërmetropolet moderne.

Flijimet e dikurshme i shërbe-jnë të sotmes dhe sakrificat e sot-me i shërbejnë të ardhmes, por çu-ditërisht edhe të shkuarës, se ne,teksa përgatisim ardhmërinë,ribëjmë dhe lashtësinë tonë,gjithçka në dobi të jetës.

Përkushtime pa fund, martiri-zime të njohura e të panjohurajanë bërë për ty dhe në qoftë sedhe ti di të përkushtohesh, do tëkuptosh më mirë veten dhe kohëndhe do të kenë kuptim e arsyepuna, krijimi, ndërsa gëzimi i tyredo të jetë i shumëfishtë.

Altari më i bukur ku gjejmëushqim shpirtëror, është Poezia,i padukshëm dhe i gjithkund-shëm, i parrënueshëm, ku blato-hen ndjenja, vizione, ide, nëpërm-jet Fjalës, që është dhe lëndë, his-tori dhe arkeologji e mendimit,mbartëse e përvojave jetësore,identitet, kujtesë e mrekul-lueshme e botës. Vjen ngamijëvjeçarët dhe do të shkojënëpër mijëvjeçarë, e shpikur ngapopulli i pafundmë, nga tëshumtët që s’janë më, prandaj kadhe peshën e shenjtë të amanetit.

Janë vrarë për Fjalën. E dësh-mon libri. E para është Fjala. Dhee fundit, nëse ka fund.

* * *... kemi ndër duar tashmë një

copë nga Altari i Atdheut, nga ai iFjalës, një antologji poetike, të

ideuar dhe qëmtuar me dashuri epërkushtim nga poeti, studiues iletërsisë shqipe ndërkohë,ligjërues i saj dhe kritik letrar mepërvojë, profesor Agim Vinca.

100 poezi nga 100 autorë në100 vjetorin e shpalljes së pavar-sisë së shtetit modern shqiptar.Që derdhin të nxehtë këtë mag-më, e cila formëzohet në relievmonumental. Shpaloset kjo ar-ritje e epërme si dëshirë

perëndish e përpjekje titanike enjë populli. Jepet rrugëtimi dheqëndresa ndaj sulmeve dhe prap-shtive të fuqive të mëdha, betejatshekullore, fitorja, ajo lumturi qëpërftohet nga të paturit atdhe,prajshmëria e peizazhit të tij, qësikur del nga brendësia e njerëzvetë saj dhe po ashtu futet brendashpirtit të tyre, me një diell tën-

din e hënë tënden, me malet dhedetet, me krenarinë dhe bujarinë,lumenjtë dhe gjakun, me plago-mat, copërlimin, heronjtë, tëvrarët, me zërat dhe shpresat dheflatra ëndrrash që përshfaqengjithandej.

Dashuria për atdheun nuk ësh-të as arkaike, as pengesë në ko-hët moderne. Përkundrazi. Kur doatdheun tënd, kupton dhe atdhe-un e tjetrit dhe kjo dashuri nuk

duhet të jetë në dëm të (at) dher-ave të tjerë. Harta e dashurisëkështu bëhet e gjithë bota.

Jetojmë në kohën e hapjes sëkufijve, të bashkimeve të mëdha,globalizmit, bashkëveprimitndërkulturor, të qytetarit tëbotës, por natyrisht ai që dobotën, s’ka si të mos të dojë dhenjë copëz të saj, ku deshi fati të

lindë, atje “ku më ka rënurëkoka”. Që është mes universit, ipamohueshëm dot, gjithmonë mëjoshësi.

Kompleksi i truallit të lindjesnjihet si më interesanti dhe i fortëpërherë. Vendi ku hedh të parathapa, mbetet më i dashuri, para-prirës i rrugës së jetës, i kër-shërive dhe i zbulimeve.Vendlindja të ndjek nga pas, kudoqë të shkosh.

Tema e Atdheut, e atdhedashu-risë, e veçanta e këtij atdheu janëpra materia e kësaj antologjie. Sie kemi ribërë atdheun dhe si naka ribërë dhe, kur kemi humbur,si e kemi futur qysh herët nëvegimet dhe fantazitë tona ashtusi fusnim në sëndyqet e nusevepajën, siç fshihnim në murin ekullave tona – pushkën. Çështjae tij nuk është vetëm hipotekimtrualli, por edhe gjaku, shpirtidhe përvoje kolektive, i porosivetë brezave që flasin të njëjtën gju-hë, nën yjet e tyre dhe stinët etyre, me florën dhe faunën, sëcilës i kanë marrë dhe dhënë ngavetja, një sinergji e mpleksur sanuk kuptohet ku fillon njëra dheku mbaron tjetra.

Antologjia e Agim Vincës ësh-të dhe antologjia e vendlindjeve,të një pllaje, shtëpie a lisi të aty-

re që flasin një gjuhë, që janëbashkë e duhet të jenë kështu, porpadrejtësitë historike i kanëndarë dramatikisht.

Kjo është dhe antologjia estrategjisë së kundërndarjes, ebashkimit duke na bindur se njën-jëshmëria shpirtërore, megjithëprerjet dhe frakturat, nuk ështëshprishur. Altari i fshehtë i saj kapatur fshehtas blatime tëperëndishme. Themelet e tij janëdhe mbeten të përbashkët,nëndhé, prej eshtrash të të rënëvetanë.

Janë botuar dhe do të botohenantologji nga poezia shqipe, mekritere të llojllojshme sipas për-vojave botërore, por kjo që na sjellAgim Vinca është parakja, e du-hur dhe e shumëpritur, me rëndë-si të gjithanshme, përtej letrares.Kulturat e tjera të mëdha e kanëkryer dhe u janë sulur temave tëtjera, nga më befasueset, portemës së dashurisë dhe të atdheuti kthehen herë pas here.

Erdhi kur shqiptarët tashmëkanë dy shtete në Ballkan, dy re-publika dhe komunikimi midispjesëve dhe diasporës edhe përtejoqeanit është i lirë dhe i mund-shëm më mirë se kurrë.

Antologjia i ngjan një bible dheeposi njëkohësisht, një shumësietë madhe zërash e shpirtrash, tëfolmesh arbërore dhe bëmash, qëvijnë nga të gjitha anët, nga largdhe afër, megjithëse në atdhe as-gjë nuk është dhe nuk duhet tëjetë e largët, nga të gjitha qend-rat dhe secila bëhet qendër nëkëtë antologji, janë grumbulluartë njohur, me fame edhe përtejatdheut, emblematikë, të pavde-kshëm, më pak të njohur, të be-ftë, të panjohur, të rizbuluar,bashkohen këtu dhe krijojnëmozaikun shekullor, të pritur aqgjatë.

Kushtrime të hershme si tëluftëtarëve, si ai i Pashko Vasës,

Antologjia e Antologjia e Antologjia e Antologjia e Antologjia e Agim VAgim VAgim VAgim VAgim Vincës është dhe antologjia eincës është dhe antologjia eincës është dhe antologjia eincës është dhe antologjia eincës është dhe antologjia evendlindjeve, të një pllaje, shtëpie a lisi të atyre qëvendlindjeve, të një pllaje, shtëpie a lisi të atyre qëvendlindjeve, të një pllaje, shtëpie a lisi të atyre qëvendlindjeve, të një pllaje, shtëpie a lisi të atyre qëvendlindjeve, të një pllaje, shtëpie a lisi të atyre qëflasin një gjuhë, që janë bashkë e duhet të jenë kështu,flasin një gjuhë, që janë bashkë e duhet të jenë kështu,flasin një gjuhë, që janë bashkë e duhet të jenë kështu,flasin një gjuhë, që janë bashkë e duhet të jenë kështu,flasin një gjuhë, që janë bashkë e duhet të jenë kështu,por padrejtësitë historike i kanë ndarë dramatikishtpor padrejtësitë historike i kanë ndarë dramatikishtpor padrejtësitë historike i kanë ndarë dramatikishtpor padrejtësitë historike i kanë ndarë dramatikishtpor padrejtësitë historike i kanë ndarë dramatikisht

Zëri femërorDuke iu afruar shekullittë ri dhe mijëvjeçarit tëri, shtohen zërat egrave e vajzave poete,siç nuk kanë qenëkurrë më parë dhemëmëdheu sikur bëhetmë i ëndërrt. Është evetmja gjuha shqipe qëi ka të dy emërtimet:Atdhe dhe Mëmëdhedhe duket sikur kaparandjerë se nukmjaftonte vetëm njëri

Visar Zhiti

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 14 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI TREGIM

Vdekja e nënësVdekja e nënësVdekja e nënësVdekja e nënësVdekja e nënësPirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro DollaniPirro Dollani

Ishte mesi i natës kur më njoftuan nga Shqipëria se nënakishte ndërruar jetë. Në çast

dora që mbante receptorin filloi tëdridhej dhe më mbuluan djersët.Nuk më kujtohet çfarë thashë, porula telefonin dhe shkova nëdhomën e gjumit e qava medënesë, pasi nuk doja t'u prishjagjumin fëmijëve që flinin të qetë.Përjetësi m'u dukën ato pak orëqë kishin mbetur nga nata. Meziprisja të vinte ora 8 e mëngjesit qët'i telefonoja agjencisë së fluturi-meve, për të prerë një biletë përnë Shqipëri, paçka se akoma s'mëkishte ardhur nga Zyra e Emigra-cionit dokumenti i qëndrimit nëAmerikë.

Më në fund u lidha me agjenc-inë, por përgjigjja qe:"Për sot nukka bileta për në Shqipëri, por potë më lini numrin e telefonit, do tëshikoj se mos gjej një biletë përditën e nesërme." Ndërkohë qëmbarova bisedën, mora Zyrën eEmigracionit. Më thanë se duhejt'u faksoja certifikatën e vdekjesqë të më jepnin një dokumentudhëtimi për në Shqipëri. Pas pakra zilja dhe nga agjencia më njof-tuan se mund të më siguronin njëbiletë në klasin e parë. Asnjëherënë jetën time s'kisha fluturuar nëklasin e parë, ndaj pyeta sa kush-tonte.

-Pesë mijë dollarë.- Sa?! - klitha i shokuar. Të

ardhurat e mia mujore nuk e ar-rinin shumën 1000 dollarë. Mëduhej të punoja 6 muaj për tëblerë atë biletë. Dhe kur të arrijanë Shqipëri, nëna do të kishte tëpaktën një ditë që ishte varrosurdhe unë do të rrija në dhomën embushur me tym duhani dukedëgjuar biseda për sportin, poli-tikën e pakënaqësitë e farefisit.

Ula receptorin dhe pothuaj impirë qëndrova disa çaste nëheshtje. Pastaj mora në telefondepartamentin e bibliotekës kupunoja si student prej një viti dhenjoftova Silvian, përgjegjësen, senuk mund të shkoja në punë atëditë. Pa mbaruar frazën dëgjovanjë "Oh sa keq!" dhe kërcitjen etelefonit që u mbyll.

Të nesërmen, pas lek-

sioneve, u nisa për në bibliotekë.Sapo ashensori ndaloi në katin kupunoja, u drejtova nga zyra e Sil-vias. Ajo, pothuaj pa e ngriturkokën, më tha të lija çantën nësirtarin tim dhe të merresha mevendosjen e librave nëpër rafte.Si të isha një somnambul, lashëçantën, mora karron e mbushurme libra dhe u futa mes radhëvetë rafteve. U ula në një nga stolatqë lexuesit e përdornin për të ar-ritur sirtarët e sipërm dhe ndje-va që faqet m'u njomën.

Pas pak ndjeva një dorë në sup.Ngrita kokën. Ishte Sllavina, njënga tre studentet e huaj, ish-ka-mpione e Bullgarisë në not, qëpunonte me mua në bibliotekë.Ajo u ul në gjunjë dhe më përqafoime të dyja duart. Menjëherë mëkapi një ngashërim, pasi m'u kuj-tua nëna që më shtrëngonte nëgji atë ditë që u nisa për nëAmerikë duke qarë e duke thënë:"Bir, nuk do të të shoh më", ndër-sa unë me qetësi i thosha: "Jonënë, do të kthehem shumë shpe-jt", paçka se e kisha vendosur tëmos kthehesha më në atë vend,ku për 50 vjet kishte sunduarmurtaja komuniste, ndërsa tanipushtetin e ashtuquajturdemokratik, e kishin pushtuarxhambazët, arrivistët e ish-spi-unët e Sigurimit.

Po vazhdoja të sistemo-ja librat nëpër rafte, kur mëafrohet Adisa, një studente ngaAfrika, që punonte së bashku memua dhe Sllavinën në bibliotekë.Më shtrëngoi dorën fort dukethënë: "Mos u pikëllo kaqshumë. Nëna jote ndodhet në njëvend më të mirë tani." Gjatëpunës ndeshesha edhe mepunonjës të bibliotekës, ameri-kanë, që posa më afroheshin, nx-irrnin një "Hej" dhe vazhdonintutje duke më lënë një boshllëknë gjoks.

Kur erdhi ora të shkoja në sh-tëpi, mora karron bosh dhe udrejtova drejt sportelit. Çuditër-isht, atje ishin mbledhurpothuajse tërë punonjësit e de-parmentit. Ndërsa i afroheshasirtarit për të marrë çantën, dëg-joja copëra bisedash drejtuarSllavinës: "Ç'kishe në kuletë? Jee sigurt që e kishe lënë në sir-tar? Sa keq që të ndodhi ty!"Pranë Sllavinës ishin edhe dy

policë të universitetit që i bëninpyetje. E dëgjova të thoshte senë kuletë kishte pasur kartën eidentitetit dhe 20 dollarë, si edhezërat e ndryshme të punonjësveqë pëshpërisnin "Sa keq, sa keq".Pothuajse m'u mor fryma kurkujtoja që askush nga këtapunonjës nuk më kishte ngush-ëlluar për nënën.

Zgjata dorën të marr çantën,kur syri më zuri një zarf. E hapame nxitim. Brenda ishte njëkartë ngushëllimi. Ngriva. Në tëkishin lënë shënime pothuajsetë gjithë punonjësit e depart-mentit. "Më vjen shumë keq përhumbjen e njeriut më të dashur!Xhoni." "Ngushëllime përnënën! Çellsi.". "Zoti qoftë meju në këto çaste të vështira tëjetës tënde! Xhenifer."etj., etj.

Sytë m'u mjegulluan dhe mëpushtoi një ndjesi turpi që i kishaparagjykuar. Futa zarfin nëçantë, thashë një "falemnderit"në ajër dhe u drejtova drejt ash-ensorit. Sapo hyra brenda, nxo-ra kartën nga çanta dhe fillovata rilexoj. Jo vetëm në stacionine autobusit, por edhe gjatë rrugëspër në shtëpi, rrija duke e lexuardhe ndjeja turp.

Sapo hyra në shtëpi, ia tre-gova gruas. Por në çast, sikur tëmë kishte goditur rrufeja, më lin-di një pikëpyetje saqë ndërprevatregimin dhe mora në celularSllavinën. Mezi ç'prisja të gjejapërgjigjen e asaj pikëpyetjeje, porsapo dëgjova zërin e saj, u blloko-va përnjëherësh dhe iu shmangapyetjes që më goditi si rrufe. Nëvend të saj, e pyeta për kuletën dhee falënderova që m'u gjend aq afërdhe veçanërisht për fjalët e ngroh-ta që kishte shkruar në kartolinë.

Jo, mos më falëndero mua, porAdisën, - ma ktheu. - Asaj i lindiideja që kartën e ngushëllimit qëblemë për ty, t'ua çonim nëpërzyra edhe punonjësve të tjerë tëdepartamentit, që të shkruaninedhe ata diçka.

Ajo vazhdoi të fliste, ndërsa muafilloi të më dridhej në dorë recep-tori dhe më mbuluan djersët shumëmë tepër se atë natë që më njoftu-an për vdekjen e nënës, pasi përfy-tyroja Adisën me Sllavinën dukeshkuar zyrë më zyrë që t'i nxisninkolegët të shkruanin diçka nëkartë.

me të cilin autori çel antologjinëdhe kalohet tek ortekët e Fishtës,më pas tek parajsa e atdhedashu-risë naimiane, ku është dhe Las-gushi qiellor, shkohet në breguntjetër deradian, që ka po aq afërsa atdheun dhe Europën. Asdre-ni sjell himnin, kurse Ernest Koli-qi detyrohet të ikë duke e marrëme vete atdheun. Edhe Camaj pokështu, kurse Mitrush Kutelibëhet njësh me baltën e tij. Ngagjysma e prerë e atdheut, matanëtelave me gjemba të kufirit sh-tetëror, si një kundërmallkimshpërthen Mekuli, “bir besnik dhepoet” i popullit të vet, e do të ar-rihen kulme me të tjerë, kujtojmëkëtu njërin, Podrimjen e por-sashuar, i cili ishte dhe hartuesantologjish, mes të cilave dhe atome temën e Kosovës dhe tëÇamërisë, si dhe emra të tjerë, porshohim se mungon dhe poezia eautorit të kësaj an-tologjie, AgimVincës, megjithësetani ai sikur ështëi shpërndarë kudonëpër tëpërzgjedhurit e tij.

Vazhdojmë tashfletojmë shekul-lin e poezive. Ja,buçet kori i poet-ëve fitimtarëve tëdalë nga lufta efundit botërore, esistemit interna-cionalist dhe më tëmbyllurit ndërko-hë, i utopisë so-ciale dhe i poezisëpa mister, kurprapë është e pam-undur të tretet at-dheu, shfaqet aikështjellor, pasmjegullave.

Ndërsa nga nënto-ka, si nga ferri vijnëfantazmat e poezivetë dënuara, që atdheutë mos jetë burg, që tëpaktën dashuria përtë, të mos bëhet “Sa-harë”. “Të dua, Sh-qipëri” është një poezie Kudret Kokoshit nëfletoret e pakalbura tëburgjeve, që e dinin për-mendsh shumë bashkë-vuajtës të tij.

Duke iu afruar shekullit të ridhe mijëvjeçarit të ri, shtohenzërat e grave e vajzave poete, siçnuk kanë qenë kurrë më parë dhemëmëdheu sikur bëhet më iëndërrt. Është e vetmja gjuha sh-qipe që i ka të dy emërtimet: Atd-he dhe Mëmëdhe dhe duket sikurka parandjerë se nuk mjaftontevetëm njëri.

Tema e atdheut gjithsesi ështëtek çdo poet, qoftë dhe jo e drejt-përdrejtë e sido që të ketë qenëfati i tyre dhe njohja, s’mund tëgjenin vend të gjithë në këtë an-tologji, janë grumbulluar vetëm100 poezi sipas vizionit të har-tuesit të saj, megjithë dëshirëntonë për të patur të tjerë. Para-doksalisht antologjitë janë dheantologji të mungesave.

Dua të kujtoj se sa me ashk ika kënduar Bregut të vendlindjes

shkrimtari themeltar Petro Mar-ko, po kështu dhe Arshi Pipa Ko-sovës, pra atdheut të dy. I parivinte nga lufta e Spanjës dhe ngaburgjet nëpër Europë për ta bur-gosur dhe në atdhe, ndërsa i dyti,me besim të kundërt, nga burgjete atdheut arratiset nëpër botë ebëhet professor në SHBA. Me be-sime të kundërta, i bashkon poe-zia e dashurisë për vendin. Poe-zia për Atdheun nuk mbaron, nukka kahe dhe nuk është prone easkujt, por e lexuesve pa mbarim.Si altari ku gjejmë ushqimshpirtëror. Prandaj ne duhet t’ijemi mirënjohës punës dhe mun-dit të Profesor Agim Vincës,nismës së tij për të ngritur këtëaltar, pasionit, durimit dhe ar-ritjes. Është e para...

Brenda saj është dhe thirrja qët’i kthehemi Shqipërisë, më mepërdëllim e punë e më me

mençuri, tëdenjë e seri-ozë e më medashuri epërunjësi. Jasi lutej shenj-torja jonëNënë Tereza,fjalët e sajkumbojnë nëaltar si poezi:

Dua tëkthehem nëShqipër i . . . /Ta dimë, se-cili nga neështë krijuar/për të bërëvepra tëmëdha... /Gjithmonë ekam nëzemër/ popul-lin tim sh-q i p t a r . /

Shumë luti Zotin qëpaqja e Tij/ të vijë nëzemrat tona...

Në fund të funditAtdheu është Altarimë i madh, i pako-hë ose i gjithkohs-hëm dhe ne jemibrenda tij edhe aiështë i tërë brendanesh.

* * *Ditën kur themeluesi i shtetit

modern shqiptar Ismail Qemalido të ngrinte në Vlorë FlamurinKombëtar dhe Shqipëria do tëshpallej e pavarur pas shekujshrobërie, do të mbërrinte nga Kos-ova, hipur mbi një nga kuajt e his-torisë, luftëtari dhe strategu IsaBoletini. Leshrat e tij dhe jelet ekalit ishin të përzhitura nga ba-roti. Ra më gjunjë emblematikishtdhe puthi Flamurin.

Edhe kjo antologji është si njëlloj rënieje më gjunjë, gjithëhijeshi dhe krenari, para altarittë Atdheut nën flatrat gjithëputhje të shqiponjës metaforike.Dhe duhet të besojmë se atë që zg-jodhi këto poezi, pse jo, e zgjodhidhe Atdheu të na i sillte ngaandej...

VVVVVisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITIisar ZHITITTTTTiranë, fund gushti 2012iranë, fund gushti 2012iranë, fund gushti 2012iranë, fund gushti 2012iranë, fund gushti 2012

www.shqiptarja.com E diel, 14 tetor 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALE

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Të jetosh në Shën Palin Shqiptar, një komunitet mepak më shumë se 300 ban-

orë, nuk është e lehtë, ashtu si nëçdo qendër të vogël periferike tëBazilikatës malore: një fshat qëfiket ndërsa njerëzit e tij plakenose vazhdojnë të largohen për mu-ngesë pune. Gjatë viteve Shtatëdh-jetë, ndonëse numri i banorëve ish-te tre herë më i lartë, kishte ako-ma nga ata që punonin si fshatarëte të tjerët, për të siguruar ushqimpër vete dhe familjen përmessakrificave, që në atë kohë të pa-menduara.

Në fakt, nuk ishte e lehtë mbi-jetesa edhe për familjen e TërezaTaullit (Teresa Costanza). Një jetëme vuajtje ku edhe vendbanimiishte i lidhur me jetën e kafshëvetë padronit dhe asnjëherë fiks: ish-te një vështirësi unike për një ad-oleshente, si ajo, të flinte nëndërtesa të rrënuara, pa energjielektrike, larg nga komuniteti dheku i ftohti, lagështia dhe vetmiashoqëronin malinkoninë e saj.

I ati i mikeshës sonë menax-honte plot 200 dele dhe në këtëpunë të lodhshme përfshinte tëbijën që në moshë të vogël: e zg-jonte, me insistim, në tre e gjysmëtë mëngjesit që ta ndihmonte nëmjelje dhe ajo ndërsa me një sh-kop shtynte një nga një delet, dukedremitur mendonte për zërat e gë-zueshëm të oborrit të shkollës, përerën e lapsave dhe të fletoreve, përleximin e fotoromancave që blinte

me lekët për ushqim... "...pra,ëndërroja një jetë normale", tregonme forcë Tëreza.

Pasditeve, ndërsa ruante qing-jat, duke mos ditur si të kalontekohën, fantazia e saj kalëronte dheduke kultivuar pasionin e hershëmpër poezinë krijonte vargje në ar-bërisht për dashuritë e sajimagjinare për personazhe që e im-presiononin ato të rralla herë kur,në shtëpitë e të tjerëve, shikonte ehabitur atë kutinë prej xhami qëquhej televizor, si

Amuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malati(dashuria ështe një sëmundje)

Amuri është një malatiqë të zë zëmrën me gjithë syaq shumë sa birem (humbem)

pas tij.

Sa herë shërton(pëshertij),ëmërin e tend u kuljtonjSa mirë u dishtim(deshëm),u' s'mënd te harronj

Kisha një yllith(yll) e fljuturoi,fljuturoi si pagua(pallua)

e më ljëshoi si parmendë pazigua(zgjedhë)

Ni u' e shkretë si ka t'e bënjse amuri për ty kish zënë

rrenjëPa ty u' s'kam si të rri, m' errët

jeta, sikur jam pa sy.

Një talent artistik adoleshen-cial, në rimë, tipik i poezisë oraletë Shën Palit Shqiptar, me të cilinTëreza shpreh ndjenjat e saj memetafora dhe referime të jetësh fs-hatare të epokës (parmendë, pal-lua, rrënjë etj)

Verërat ishin dy, tre muaj punëe lodhshme: pa asnjë mjet mekan-

ik, kryhej gjithçka me dorë, ngakorrja e deri te grumbullimi i pro-dhimit, mbrojtja e tij nga shiratdhe transportimi me gomerë, ven-tilimi, gjithçka nën afshin e kor-rikut me fytyrën e Tërezës të sku-qur nga dielli dhe nga pluhuri ikallinjve të grurit.

Ato mbrëmje vere, kur, për sh-kak të largësisë, nuk mund tëkthehej në fshat si të tjerët dhe tëshijonte "shëtitjen" në xhiro, edetyruar të qëndrojë në mal,ngushëllohej duke parë yjet e dukekrijuar poezi si

Yllthi natësYllthi natësYllthi natësYllthi natësYllthi natës

- U nis yllthi natësvate e gjet yllthin e ditëstë bëin dritë kësaj jashtës

(fushës)…

-Marrem këtej ndër këtovashera (shpata)

ku s'nget ne dielli ne boranjë trëndafiljëzë u' lëshovame hare u prora e e mora …

-Mirë se më erdhtit buljarë ebuljureshe

ka ky katund varra(pljot me)sheshe

ai ë' pljot me dallandisheqë ka do prire shtien vjeshe….

Në një nga ato mëngjeset kurndihmonte të atin në mjelje, aksi-dentalisht u plagos në një sy dhe iati e kuptoi se nuk kishte të drejtëqë ta bënte të vuante kaq shumëdhe e la në fshat që të ndiqte rreg-ullisht shkollën dhe të kishtemundësinë e një jete më të mirëse e tija. Diploma e shkollës sëmesme i hap një botë të re dhe mënë fund mundësinë e një pune:shkon në Romë ku, falë edhe jetëssë saj plot me sakrifica, shfrytëzonnjohuritë që kishte qenë e detyru-ar të krijonte, duke gjetur një punëqë t'i pëlqente. Nuk harron fsha-tin e saj dhe dëshirën për të shk-ruar poezi në gjuhën mëmë, dukekujtuar fshatin e saj,

Katundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretPa ty u' s'kam si të rrim' errët jeta me gjithë sy….dhe dashuritë e kaluara e të

humbura

Malli imMalli imMalli imMalli imMalli imDallandisha futuroimbi një drrizë vate e qëndroi

Shën Palji im, i shkretTEREZA TAULLITPasditeve, ndërsa ruante qingjat, Tëreza TPasditeve, ndërsa ruante qingjat, Tëreza TPasditeve, ndërsa ruante qingjat, Tëreza TPasditeve, ndërsa ruante qingjat, Tëreza TPasditeve, ndërsa ruante qingjat, Tëreza Taullit, duke mos ditur si të kalonte kohën,aullit, duke mos ditur si të kalonte kohën,aullit, duke mos ditur si të kalonte kohën,aullit, duke mos ditur si të kalonte kohën,aullit, duke mos ditur si të kalonte kohën,

kultivonte pasionin e hershëm për poezinë, duke krijuar vargje në arbërisht.kultivonte pasionin e hershëm për poezinë, duke krijuar vargje në arbërisht.kultivonte pasionin e hershëm për poezinë, duke krijuar vargje në arbërisht.kultivonte pasionin e hershëm për poezinë, duke krijuar vargje në arbërisht.kultivonte pasionin e hershëm për poezinë, duke krijuar vargje në arbërisht.

Endrra e saj ndërpritetashpër me vdekjentragjike dhe të papriturtë të atit. Kthehet nëShën Pal dhe dhimbjae çorienton ekzisten-cialisht: e kishte parëedhe në një ëndërr...

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 14 tetor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

Shën Palji im, i shkretTue ruaitur shqerrat, pas

mjesditës, Tëreza Taullits'dij si të shkonej monin, po

xëj e bënej poezi, tue shtën vjeshealjbërisht.

Të rrishë në Shën Palj, një ka-tund, pak më shumë se 300 njer-iz, nëk ështe një shërbes i ljeth,ashtu si në çdo katundi i bjerrtek këta bregje të shkretë të Ba-zilikatës: një katund që shuhetpak e pak me njërzit që mbljakën,e me ata që iknjën për kërkuarfëtigë.

Në vitratë '70, sado që ishinkishterë për tri herë më shumë,ish adhe kush i bënei furizin tëtjerëvet për të gjënej bukën përfëmiljën e të rroin sadopak si tëtjerët, me sacrifiçe që nd'atë mots'ishin më i zakonit. E ashtu s'ishaq ljeth edhe për fëmiljën e Gil-jtanit, i ati Tërezës. Një jetë emallkuarë, tue mbetur pasdhenëvet e patrunit, verë e dimër,tue ndruar kaljive, të umëta, padritë, ku Tëreza, adhe e vogeljë,fljëj vetëm e mallangunuze. I atiruanej dyqind krera delje e tek kjofëtigë e rend ndërkarnej dhe va-jzën: e zgjonnej, ëmljith ëmljith,manatën njihere per t'i shkonejdhenë një e një kur ai i milj e ajotue reshtur dhjenët me shkopin,ëndërrnej thirrmatë e skollës,adurin e lapsave dhe e faqevet elibrit, ata fotoromanxet që "haj"me sy e që bljenej fshehura me sol-det e merendës…" vjen me thënënjë jetë si e bëin gjithë" shtonTëreza.

Tue ruaitur shqerrat, pasmjesditës, s'dij si të shkonej mo-nin, po xëj e bënej poezi, tue sh-tën vjeshe aljbërisht personaxhe-vet të çiljevet i namurjaset kur ishih , nganjëherë, tek ajo kashe-ta kurjuzu që ish televizjuna, si

Amuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiAmuri është një malatiqë të zë zëmrën me gjithë syaq shumë sa birem pas tij.

Sa herë shërtonj, ëmërin tendu kuljtonj

Sa mirë u dishtim, u' s'mënd teharronj

Kisha një yllith e fljuturoi, fl-juturoi si pagua

e më ljëshoi si parmendë pazigua

Ni u' e shkretë si ka t'e bënjse amuri për ty kish zënë rren-

jëPa ty u' s'kam si të rri, më er-

rët jeta, sikur jam pa sy.

Një venë artistike vashëze , merima të puthura, tipike tek vjesh-et aljberisht e Shën Paljit, kuTëreza buthton sentimendet e sajme fjaljë e jetës së jashtës (par-mend, zigua, yljiz, rrënja e më tëtjera).

Kur vijn të korrat ishin dy, tremuaj fëtige e rëndë: nëk kishinmexe e bëhej gjithë me dorë:kuarej me draprin, bidhëshinkalinjt, dhumatë që vëhsin kaval-june, i qellin tek ljemi me gadh-jurin, me te çiljin bëhej pizatura;hidhej grurët me dhikirjanin e meljupatën druri e kllitej kashta, Ajovoha e llunarit bashkë me pljëhute kallinjve ia nguqnei çerënTërezës.

Jashta ish aq largu ka katundisa rrij atje dy muaj e i mangonej"pasexhi" tek korsi; po ajo kut-ndohej e tue ruaitur qiellzën e yl-jzit derdhnej vjeshe e poezi ljumësi

Yllthi natësYllthi natësYllthi natësYllthi natësYllthi natës

-U nis yllthi natësvate e gjet yllthin e ditëstë bëin dritë kësaj jashtës…

-Marrem këtej ndër këtovashera

ku s'nget ne dielli ne boranjë trëndafiljëzë u' lëshovame hare u prora e mora …Mirë se më erdhtit buljarë e

buljuresheka ky katund varra shesheai ë' pljot me dallandisheqë ka do prire shtien vjeshe….

Ish një manatë ndër ato kur indihnej i atit të milj dhenët qëbëri dëm me shkopin tek syu. Eqë ahiena i ati s'e mbajti me paspo e dërgoi në katund për të vejnë skollë të miresonej jetën e saj.Me diplomin iu hap jeta psemënd gjënej fëtige: vate Rromku, për gjithë ate që kish shkuare kish xën e gjën fëtigën po memall kontinuar e skruan poezinë të foljurit e katundit dhe ekuljton kështu:

Katundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretPa ty u' s'kam si të rri

Më errët jeta me gjithë sy….e amuret të bjerrëMalli imDallandisha futuroimbi një drrizë vate e qëndroiajo zëmërën mua me shpoikur më tha se ai më harroi,ni zgjou ti vashë e mirr veshse trimi yt nëk të dishmos kljai se iku e të lëshoise ai nëk të meritoi…

Kjo mirësi në Rrom iu këputkur gjithë njëherë, në 1992 i vdesi ati paramotit tij: heljmi iatrubullon jetën e kish bërë njëëndërrë mbrëmanet si rrëfien pasme këtë poezi:

TTTTTatësatësatësatësatësSomanat erdhë një zog e më

këndoibënei vjeshin i nje krojai zëmëren mua me hallmois'mora vesh se ç'më thojpo dolla ljart ka Karnaraatje ljart ku s'ljosei boravarra(pljotë me) ljotë m'u bljua çerakur ti s'më dolle përpara...

Bier postin Rrom, priret në ka-

tund ku jeta pa fëtigë s'është eljezë:

Katundi im i shkretU rrita tek një pulluvinpa pirë e pa ngrënëdua të vete më gjakunnë kljoftë se ndrofsha këtë dhis-

tin.

Vaqa, erdha ka ky katundiai zëmërën mua me humbimos njeri u adularsa ditë shkova tue kljarë

Thash se tue rritur më shkonpo ai mua shumë më hallmonmurgu! u bë si masaripa miq e pa gjiri…

Amuri për katundin, poezitë esaj e shoku me të çiljin u martuae ndihnjën të mos të ikenj nj'ateherë edhe pse nëk ëndërren më simë parë, po i sosen të jetë pjesëaktive e katundit me sprënxënse gjithe këto poezi ndo njeherëmënd ti publikar.

Do të jetë hera e parë që shk-ruet gjagjë në të foljutir e ShenPaljit. Auguri!

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

ajo zëmërën mua me shpoikur më tha se ai më harroi…

ni zgjou ti vashë e mirr veshse trimi yt nëk të dishmos kljai se iku e të lëshoise ai nëk të meritoi…

Endrra e saj ndërpritet ashpërme vdekjen tragjike dhe të papri-tur të të atit. Kthehet në Shën Paldhe dhimbja e çorienton ekzisten-cialisht: e kishte parë edhe në një

ëndërr, që më vonë do ta tregojëkështu:

TTTTTatësatësatësatësatësSomanat(sot në mëngjesë)erdhë një zog e më këndoibënei vjeshin i nje krojai zëmëren mua me hallmois'mora vesh se ç'më thoipo dolla ljart ka Karnaraatje ljart ku s'ljosei boravarra(me pljot) ljotë m'u bljua

çera(faqja)

kur ti, tatë, s'më dolle përpara...

Humbet punën dhe jeta në fshatbëhet e vështirë: punë nuk ka osemaksimumi është me copa

Katundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretKatundi im i shkretU rrita tek një pulluvin (fidan-

ishte)pa pirë e pa ngrënëdua të vete më gjakun

(tjetërkund)në kljoftë se ndrofsha këtë

dhistin(fat).

Vaqa, erdha ka ky katundiai zëmërën mua me humbimos njeri u adunar(vu re)sa ditë shkova tue kljarë

Thash se tue rritur më shkonpo ai mua shumë më hallmoni shkreti qëndroi si masari (fermë)pa miq e pa gjiri(gjini).Gjithsesi dashuria për fshatin,

poezitë e saj, martesa e ndihmojnë

që të besojë në një mundësi jete-se pa emigruar sërish: pranon qëtë mos ëndërrojë më kushedi seçfarë të ardhme, por të shijojë tëqënurin pjesë e komunitetit dhepasjen e roli me poezitë e saj tëshumta që kemi sjellë sh-kurtimisht dhe që shpreson, pashumë pretendime, që t'i pub-likojë së shpejti.

Do të ishte një nga tentativat epara të transkriptimit të poezisënë gjuhën tonë. Urime!

Konferenca e paqesNë vitratë '70, sado qëishin kishterë për tri herëmë shumë, ish adhe kush ibënei furizin të tjerëvet përtë gjënej bukën përfëmiljën e të rroin sadopaksi të tjerët, me sacrifiçe qënd'atë mot s'ishin më izakonit. E ashtu s'ish aqljeth edhe për fëmiljën eGiljtanit, i ati Tërezës. Njëjetë e mallkuarë, tuembetur pas dhenëvet epatrunit, verë e dimër, tuendruar kaljive, të umëta, padritë, ku Tëreza, adhe evogeljë, fljëj vetëm emallangunuze

www.shqiptarja.com E diel, 14 tetor 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ARKIV

100-100-100-100-100-VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII P P P P PAAAAAVVVVVARESISEARESISEARESISEARESISEARESISE

PROFPROFPROFPROFPROF. em. DR.. em. DR.. em. DR.. em. DR.. em. DR.Pavli HaxhillaziPavli HaxhillaziPavli HaxhillaziPavli HaxhillaziPavli Haxhillazi

Visarion Xhuvani ka pasur veprimtari mjaft të spikatur atdhetare dhe kishtare në shër-

bim të vendit të vet, Shqipërisë, mi-dis dy luftërave të përbotshme, tëcilat përfshinë në vorbullën e tyreedhe kombin shqiptar. Me veprim-tarinë e shquar atdhetare dhe kish-tare Visarion Xhuvani (1887-1965)ka zënë vend të ndritur në panteo-nin e atyre personaliteteve që e mer-itojnë cilësimin "Apostull i atdheta-rizmit dhe i ortodoksisë shqiptare".Më 1920 Kongresi i Lushnjës e zgjo-dhi anëtar të Këshillit Kombëtar sisenator të Elbasanit dhe më 1922 uzgjodh nga populli deputet i Durrësit.Visarion Xhuvani ka qenë nismëtarshumë aktiv për organizimin e Kon-gresit të parë të Kishës OrtodokseShqiptare të Beratit (1922), ku kapërfaqësuar Durrësin si delegat i tij.Në këtë Kongres kishtar u mor ven-dimi historik që të realizohej nismae kahershme për shpalljen e Auto-qefalisë së Kishës Ortodokse Sh-qiptare. Në atë kohë për ta kryer ezbatuar këtë vendim historik përAutoqefalinë kishtare u sajuanshumë pengesa e vështirësi, tëcilave iu shtua edhe kundërshtimi isaj prej Patriarkanës së Stambollit.

Këshilli i Lartë i KishësOrtodokse Shqiptare, në vitin 1925e emëroi Visarion Xhuvanin drej-tuesin kryesor të Mitropolisë së Dur-rësit. Sinodi kishtar i KishësOrtodokse Shqiptare e zgjodhi atëKryepeshkop të Kishës OrtodokseAutoqefale të Shqipërisë.

Më 1929 Imzot Visarion Xhuvaniorganizoi në Korçë Kongresin e dytëgjithortodoks të Kishës Shqiptareku u miratua "Statuti i përhershëm"dhe "Rregullorja e administrimit tëpërgjithshëm të Kishës". Me këtoakte të rëndësishme KishaOrtodokse Autoqefale e Shqipërisëme Visarion Xhuvanin si Kryepesh-kop të saj pati mbështetje të plotënë kongrese ndërkombëtare kish-tare dhe miratim të njëzëshëmmbarëkombëtar. Mbas shumë për-pjekjesh dhe për t'u arritur njohja eAutoqefalisë së Kishës OrtodokseShqiptare nga Patriarkana Eku-menike e Stambollit, e cila kishtevënë si kusht të saj largimin e Visa-rion Xhuvanit nga detyra e lartëkishtare, në vitin 1936 Kryepeshko-pi i Kishës Ortodokse Autoqefale tëShqipërisë pranoi të japëdorëheqjen e tij përpara Sinodit tëShenjtë, në mënyrë që të njihej Au-toqefalia nga Patriarkana e Stam-bollit, të miratohej prej saj Tomusikishtar dhe të përfundonte kështuedhe njohja kanonike prej kreutkishtar të ortodoksisë. VisarionXhuvani ka qenë Kryepeshkop iKishës Ortodokse Autoqefale të Sh-qipërisë nga viti 1929 e deri më1937. Pasi dha dorëheqjen për tashpëtuar Autoqefalinë e KishësOrtodokse Shqiptare dhe për ta çuarnjohjen e saj kanonike deri në njo-hjen përfundimtare të PatriarkanësEkumenike, Visarion Xhuvani ka

qenë si peshkop (mitropolit) i Dio-qezës së Beratit, Myzeqesë, Vlorësdhe Kaninës nga viti 1942 e deri më1945.

Pas vitit 1944 Visarion Xhuvaniu përndoq politikisht dhe ideologjik-isht, ashtu si edhe shumë klerikë tëtjerë ortodoksë, katolikë dhe mysli-manë shqiptarë. Ai u arrestua nëvitin 1947 dhe u dënua më 1948 me20 vjet heqje lirie në burgun e Bur-relit. U lirua nga burgimi në moshën76 vjeçare pasi për 15 vjet mundi tëpërballojë vuajtjet e rënda. Vitet efundit të jetës i kaloi në manastirine Shën Gjon Vladimirit në Elbasan,ku ndërroi jetë më 15 dhjetor të vitit1965.Për veprën madhore të ImzotVisarion Xhuvanit është publikuarderi më sot një libër si përmbledhjeme titullin: "Visarion Xhuvani nëKishë, në Parlament dhe në Burg,Tiranë 2007, 520 f, botuar nga Shtë-pia botuese 55", të cilin e kanë për-gatitur Nos Xhuvani dhe Pavli Hax-hillazi. Ky botim për veprimtarinë eVisarion Xhuvanit nuk është i plotësepse ende nëpër arkiva të ndryshmeka dosje të pashfrytëzuara dhe tëpanjohura deri më sot. Shumë doku-mente janë djegur nga nazistët gjer-manë gjatë luftës në banesën e tij teKodra e Priftit (kështu është emër-tuar nga populli kjo kodër ku kishteshtëpinë e vet Visarioni në Tiranëdhe po kështu ajo njihet edhe nga ad-ministrata e sotme në kryeqytet), siedhe në kishën e shkrumbuar të Sh-kozës që ndodhej po në këtë kodër,që sot është populluar me ndërtimetë reja dhe vila. Nuk i kanë shpëtu-ar djegies biblioteka e tij e madhe mevepra të shumta që ndriçonin his-torinë e Kishës Ortodokse AutoqefaleShqiptare, as letërkëmbimi (korre-

spodenca) me miqtë dhe bash-këpunëtorët e shumtë, as fjalimetdhe diskutimet e mbajtura në kon-ferencat ndërkombëtare dhe ko-mbëtare që sot për sot janë të hum-bura, as dorëshkrimet e tij dhe kuj-timet e shkruara për ngjarjet e vetaintime. Por le t'ialëmë kohës qëdisa prej tyre tëzbulohen dhe t'ibashkohen kor-pusit të Veprëssë Visarion Xhu-vanit nëpërmjethulumtimeve mëtë thelluara dhestudimit të tyrepër të vënë nëvendin e duhurdhe për tëndriçuar më tejedhe historinëkombëtare sh-qiptare.

Këto ditë nëArkivin Qendrortë Shtetit, në"Dosjen Nr. 1" tëvitit 1945, me tit-ullin "KishaOrtodokse Auto-qefale. Emërtimistruktural: Or-ganizimi ikuadrit", ështëgjendur dorësh-krimi i një letre të datës 8.6.1945, tëcilën Visarion Xhuvani ia ka dërguarsi përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Si-nodit të hirshëm të Kishës OrtodokseAutoqefale të Shqipërisë në Tiranëpër një vendim në lidhje me Peshko-pin e Gjirokastrës Pandelejmon Ko-toko. Kjo letër më nxiti që ta pub-

likoj atë dhe me këtë rast ta përkuj-tojmë edhe Visarion Xhuvanin nëvitin jubilar të 100 vjetorit të shpall-jes së Pavarësisë së Shqipërisë. Përkëtë letër të Visarion Xhuvanit falën-deroj përzemërsisht kolegun AndreaLlukani, i cili ma bëri të njohur atë,

duke u ndodhur nëruajtje të saj prejArkivit të Shtetitnë Tiranë.Sipaskësaj letre Kryesiae Sinodit duhej tëmerrte një vendimpër të pushuar ngadetyra kishtare tit-ullarin e Dioqezëssë Gjirokastrës,Pandelejmon Ko-toko, i cili ishtepeshkop i kësaj Di-oqeze të KishësOrtodokse Autoqe-fale të Shqipërisë.Pushimi i tij ngadetyra kërkohejsepse gjatë njëkohe prej mëshumë sekatërvjeçare ai ekishte braktisurDioqezën eGjirokastrës dukemos qenë nëdrejtimin e saj. Si-pas Statutit tëKishës Ortodokse

Autoqefale të Shqipërisë dhe sipaskanoneve të hirshme të OrtodoksisëPeshkopi Pendelejmon Kotoko kish-te bërë shkelje statutore dhe kanon-ike që çonin në masën ndëshkimoretë pushimit nga detyra kishtare.

Nëpërmjet kësaj letërpërgjigjejeVisarion Xhuvani, që në atë kohë ish-

te Peshkop i Beratit, Vlorës dheMyzeqesë dhe anëtar i Kryesisë sëSinodit të Shenjtë të KishësOrtodokse Autoqefale të Shqipërisë,i sugjeron Kryesisë së Sinodit që ajotë ndiqte procedurat e nevojshme përorganizimin e Gjyqit të hirshëm, i ciliparashikohej prej Statutit të Kishëssonë Ortodokse Autoqefale dhe prejkanoneve të shenjta. GjykataShpirtërore ishte organi kompetentqë do të gjykonte çështjen e brak-tisjes së detyrës kishtare nga Pesh-kopi Pandelejmon Kotoko dhe do tëvendoste për pushimin e tij ngadetyra kishtare pasi t'i bëhej atijthirrje e hapur publike në gazetat(fletoret) e Shqipërisë dhe nëpërm-jet njoftimit të posaçëm në organine Kishës Ortodokse Autoqefale tëShqipërisë. Vetëm pas këtyre vep-rimeve procedurale për titullarin eDioqezës së Gjirokastrës Peshko-pin Pandelejmon Kotoko dhe vetëmatëherë Gykata Shpirtërore do tëshqyrtonte vendimin e pushimitnga detyra të titullarit në mung-esë të tij, dhe në bazë të shkeljevestatutore dhe të së drejtës kanoni-ke kishtare për braktisjen e detyrëskishtare në Dioqezën e Gjirokas-trës. Për këtë vendim të GjykatësShpirtërore Sinodi i Shenjtë i KishësOrtodokse Autoqefale të Shqipërisëlipsej të njoftonrte Qeverinë sh-qiptare sepse ajo e kishte të drejtëne miratimit të shkarkimit ngadetyra peshkopale dhe prej saj ven-dimi i Sinodit do të merrte formën eprerë të ekzekutimit. Me faksimile,po japim të plotë fotokopjen e kësajletre të Visarion Xhuvanit, sepse përpërmbajtjen e saj kemi dhënë mësipër vetëm një përmbledhje të disaçështjeve që ajo ka shprehur.

Në foto: Faksimile e letres së Visarion Xhuvanit

Një letër e panjohure Visarion Xhuvanit

Letra e datës 8.6.1945, i dërgohet si përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet si përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet si përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet si përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëLetra e datës 8.6.1945, i dërgohet si përgjigje Së Shenjtës Kryesi të Sinodit tëhirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse hirshëm të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë në TAutoqefale të Shqipërisë në TAutoqefale të Shqipërisë në TAutoqefale të Shqipërisë në TAutoqefale të Shqipërisë në Tiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendimiranë për një vendim

në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës Pandelejmon Kotoko…në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës Pandelejmon Kotoko…në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës Pandelejmon Kotoko…në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës Pandelejmon Kotoko…në lidhje me Peshkopin e Gjirokastrës Pandelejmon Kotoko…

Visarion Xhuvani