Субјекти на парнична...

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО Дисперзирани студии: Битола

СТУДИИ ОД ВТОР ЦИКЛУС НА СТУДИСКАТА ПРОГРАМА

ГРАЃАНСКО ПРАВО

Ивона Тинтоска

Субјекти на парнична постапка (магистерски труд)

Битола, 2017

2

Ментор:

Проф. д-р / Доц. Дејан Витански

Членови на комисија:

1. Проф. д-р / Доц. д-р Име Презиме,

2. Проф. д-р / Доц. д-р Име Презиме,

3

ИЗЈАВА

од кандидатот

Изјавувамдекаприизработкатанамагистерскиоттрудгипочитувавпозитивните

законски прописи на Република Македонија од областа на заштитатана

интелектуалната сопственост и не користевреченици или делови од трудови на

други автори без да ги почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на

цитирање. Изјавата ја давам под полна морална, материјална и кривична

одговорност.

Изјавил:

4

Наслов на трудот:

Субјекти на парнична постапка

Апстракт

Во овој магистерски труд ќе се посвети внимание на парнична постапка како

метод на заштита на повредените и загрозени граѓански субјективни права, од аспект

на нејзините субјекти и значењето на нивната положба во самата парница.

Во главниот дел на магистерскиот труд ќе бидат разгледувани поединечно сите

субјекти на парничната постапка. Судот ќе биде разгледуван од аспект на неговата

надлежност на за постапувањенпо определен предмет, неговиот состав, начинот на кој

се избираат и разрешуваат судиите, како и многу други компоненти кои ја збогатуваат

неговата функција. Парничните странки ќе бидат разгледувани од аспект на својството

кое го имаат во парницата, односно стекнувањето и престанокот на таквото својство.

Со цел да се прикаже во целост нивната положба во парничната постапка ќе бидат

разгледувани и процесните претпоставки кои странките треба да ги исполнуваат.Исто

така во овој магистерски труд ќе се посвети внимание и на трети лица кои се јавуваат

во својство на учесници во постапката, застапниците и полномошниците на странките

со нивните карактеристики и овластувања, како и различните видови на

сопарничарството кое се јавува кога на страната на тужителот и тужениот се повеќе

субјекти.

Во последниот дел на магистерскиот труд ќе се посвети внимание и на

адвокатурата, односно улогата на адвокатот како заштитник на правата и интересите на

граѓаните пред судот и другите институции. Исто така, ќе се разгледа и институтот

бесплатна правна помош, односно ќе се истражува Законот за бесплатна правна

помош, неговата потребата, користа и ограничувањата во користењето на бесплатната

правна помош.

Клучни зборови: парнична постапка, парница, субјекти, суд, парнични странки,

застапник, полномошник, сопарничарство, бесплатна правна помош, адвокатура

5

Title of the thesis:

Сubjects of Civil Procedure

Abstract

In this Master's Thesis, the attention will be givento the civil procedure as a method of

protection of the injured and threatened subjective civil rights, in terms of it’s subjects and

the importance of their position in the litigation.

In the main part of the Master’s Thesisall of the subjects of the Civil Procedurewill

be reviewed individually. The court as a subject of the civil procedure will be reviewed in

terms of it’s jurisdictionfor handling specific court cases, it’s composition, the way judges

are elected and dismissed, and all the other components that enrich it’s function.TheCivil

parties will be reviewed in terms of the status they have inthe litigation,or in other words, the

methods ofacquisition and termination of that status.In order to fully display their

position,we’ll also reviewthe procedural supposition that the parties should meet. Also in this

master's thesispart of theattention will be given to third entitiesthat meet

therequirementsforbeing participants in the civil procedures, theproxies and representatives of

the parties and their characteristics and authorizations, as well as the different types of co-

litigants which occurs when there is more than one subjectin the roleof the plaintiff and the

defendant.

In the last part of the master’s thesisattention will be given to the attorneyship and

the role of the lawyer as a protector of the rights and interests of the citizens in front of the

court and other institutions. The institute of free legal aidwill also be reviewed, and the Law

on Free Legal Aidwill be researched, it’s necessity, benefits and limitations in the use of free

legal aid.

Keywords: civil procedure, litigation, parties, court, civil parties, agent, representative,

proxies, free legal aid, advocacy.

6

Содржина

I. Вовед .............................................................................................................................................. 9

II. Парничната постапка како метод на заштита на граѓанските субјективни права ................ 12

II.1. Поим и предмет на парнична постапка ................................................................................. 12

II.2. Белези на парничната постапка .............................................................................................. 13

II.3. Разлика меѓу парнична постапка и парница ......................................................................... 14

III. Судот како субјект на парничната постапка ........................................................................ 15

III.1. Судска власт, судска функција и судот како јавна служба ................................................ 15

III.2. Организираност на судовите во Република Македонија .................................................... 17

III.2.1. Судски систем на Република Македонија ........................................................................ 17

III.2.1.1. Историски осврт ............................................................................................................... 18

III.3. Видови надлежност на судовите .......................................................................................... 20

III.3.1. Стварна надлежност ........................................................................................................... 22

III.3.2. Функционална надлежност ................................................................................................ 25

III.3.3. Месна надлежност .............................................................................................................. 27

III.3.3.1. Општа месна надлежност ................................................................................................ 28

III.3.3.2. Посебни месни надлежности .......................................................................................... 29

III.3.3.3. Определување на месната надлежност од страна на повисок суд .............................. 36

III.3.3.4.Спогодбена месна надлежност ........................................................................................ 39

III.3.3.5. Атракциона месна надлежност ....................................................................................... 40

III.3.4. Ненадлежност ...................................................................................................................... 41

III.3.5. Судир на надлежност .......................................................................................................... 43

III.4. Состав на судот ...................................................................................................................... 45

III.5. Судија ...................................................................................................................................... 47

III.5.1. Судска етика ........................................................................................................................ 49

III.5.2. Избор на судија ................................................................................................................... 51

III.5.3. Поим, причини и постапка за изземање на судија ........................................................... 54

III.6. Судија поротник ..................................................................................................................... 58

III.7. Вредност на предметот на спорот ....................................................................................... 59

IV. Парнични странки ................................................................................................................... 63

IV.1. Поимно определување на странката во парничната постапка .......................................... 64

IV.2. Засновање и престанок на својството странка .................................................................... 67

IV.3. Рамноправност на странките во парницата ......................................................................... 69

7

IV.4. Постоење на странка како процесна претпоставка и утврдување на нејзиниот идентитет

.......................................................................................................................................................... 72

IV.5. Промена на странките во парницата .................................................................................... 73

IV.6. Процесни претпоставки кои се однесуваат на својствата на странките ........................... 75

IV.6.1. Способноста да се биде странка ........................................................................................ 75

IV.6.2. Парнична способност ......................................................................................................... 81

IV.6.3. Постулациона способност .................................................................................................. 87

IV.6.4.Процесна легитимација ....................................................................................................... 89

IV.6.5. Стварна легитимација ........................................................................................................ 93

V. Сопарничарство и сопарничари во парничната постапка ................................................... 94

V.1. Материјално и формално сопарничарство .............................................................................. 95

V.2. Евентуално (супсидиерно) сопарничарство ........................................................................ 97

V.3. Обично сопарничарство ........................................................................................................ 99

V.4. Единствено и нужно сопарничарство ................................................................................ 101

V.5. Сопарничарство помеѓу главниот должник и гарантот .................................................... 103

V.6. Првобитно и дополнително сопарничарство ...................................................................... 103

V.7. Сопарничарство кај тужба за главно мешање .................................................................... 104

VI. Учество на трети лица во парница ...................................................................................... 106

VI.1. Учество на замешувач ......................................................................................................... 107

VI.1.1. Интервенциски ефект ....................................................................................................... 109

VI.1.2. Учество на замешувачот во парницата со положба на единствен сопарничар........... 110

VI.2. Известување на трето лице за парница ( litits denunitiatio ) ............................................. 111

VI.3. Именување претходник (nominatio auctoris) ..................................................................... 112

VII. Застапници на странките ...................................................................................................... 114

VII.1. Поимно определување и карактеристики на застапувањето .......................................... 114

VII.2. Законски застапници .......................................................................................................... 118

VII.2.1. Овластувања на законскиот застапник .......................................................................... 120

VII.2.2. Привремен застапник ...................................................................................................... 121

VII.2.2.3. Привремен застапник за примање на писмена .......................................................... 124

VII.3. Застапници на правни лица ............................................................................................... 126

VII.4. Полномошници ................................................................................................................... 129

VII.4.1. Кој може да се јави во својство на полномошник ? .................................................... 130

VII.4.2. Обем на полномошното .................................................................................................. 133

VII.4.3. Одредени правни регулативи во однос на странката и полномошникот ................... 136

VII.4.4. Отповикување ( откажување ) од полномошното ........................................................ 138

VII.4.5. Престанок на полномошното ......................................................................................... 139

8

VII.4.6. Државниот правобранител во улога на застапник во парничната постапка .............. 141

VIII. Адвокатура ............................................................................................................................ 144

VIII.1. Историски развиток на адвокатурата .............................................................................. 144

VIII.2. Адвокатурата во Република Македонија ........................................................................ 146

VIII.2.1. Начела на адвокатската дејност ................................................................................... 148

VIII.3. Адвокатот како полномошник на странката .................................................................. 152

IX. Бесплатна правна помош ...................................................................................................... 156

IX.1. Корисници на бесплатна правна помош ............................................................................ 156

IX.2. Видови на правна помош .................................................................................................... 157

IX.3. Начинот преку кој се добива бесплатната правна помош ............................................... 158

IX.4. Правни прашања за кои може да се одобри бесплатна правна помош .......................... 159

IX.5. Ограничувања во добивањето на бесплатна правна помош ........................................... 160

IX.6. Трошоци кои се обезбедуваат со бесплатната правна помош ......................................... 162

X. ЗАКЛУЧОК ............................................................................................................................... 163

XI. Интервју ................................................................................................................................. 171

XII. Статистички метод ................................................................................................................ 174

XIII. Користена литература ........................................................................................................... 182

9

I. Вовед

Споровите меѓу луѓето претставуваат природен дел на човечките односи и како

такви постоеле во минатото, а во секој случај неминовно ќе постојат и во иднина.

Несогласувањата можат да бидат од различна природа, но истите започнуваат кога две

или повеќе страни ќе откријат дека нивните неистомисленички цели создаваат

конфликти меѓу себе. Како што растат несогласувањата, растат и ризиците таквите

некоректни односи да водат до спор. Ако и по изминувањето на подолг временски

период страните не можат да постигнат меѓусебен компромис, со цел да се разреши

нивното несогласување можат да покренат судска постапка со која на правилен и

објективен начин ќе бидат направени напори да се стави крај на таквиот спор.

Судската постапка претставува еден систем на процесни дејствија предвидени со

законот на судијата и странките во самата постапка. Следствено на тоа улогата на

судот се гледа во неговата функција на независно, непристрасно и објективно

решавање на споровите помеѓу засегнатите странки, како гарант на остварувањето и

заштитата на основните права кои ги има поединецот во едно демократско опшество.1

Во овој магистерски труд ќе се задржиме на парничната постапка како редовен метод

на заштита на загрозените или повредените граѓански субјективни права, која заштита

се постигнува преку со закон регулираното постапување на судот, странките и другите

учесници во постапката.2

Врз основа на тоа најважната водилка на овој магистерски труд ќе биде

истражувањето на парничната постапка како метод на заштита на граѓанските

субјективни права со особено насочување кон истражување на субјектите како

учесници во парничната постапка. Во таа смисла ќе бидат истражувани судот како

субјект на парничната постапка, определувањето на надлежноста на судот при

постапувањето по определен предмет, составот на судот, начинот на избор и

разрешување на судиите и слично. Исто така ќе се обрне внимание на парничните

странки како субјекти на парничната постапка, во однос на начините на стекнување на

својството странка во парницата и начините на престанок на тоа својство, и воопшто

нивната положба со сите позитивни инегативни страни во самата парнична постапка.

1Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 50 и 166.

2д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“ , , книга прва

ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 59.

10

Бидејќи, во парничната постапка покрај судот и странките учествуваат и други

субјекти, ќе се обрне внимание и на застапниците и полномошниците на странките, во

однос на лицата кои можат да се јават во улога на застапник и полномошник, како и

начините на кои ги преземаат парничните дејствија во име и за сметка на странките, за

тоа какви се нивните овластувања и должности во постапката и сл. Исто така ќе се

разгледа и учеството на трети лица во постапката, односно учествувањето на

вмешувачот во парницата и неговиот интерес за вмешување во туѓа парница,

известувањето на трето лице за парницата, односно околностите кои налагаат потреба

да биде известено трето лице за течењето на парницата, како и истражување за

потребата за именувањето на претходник во парницата. Понатаму, ќе се истражи и

институтот сопарничарство со цел да се дојде до сознание за неговата улога во

целокупната конструкција на парницата.

Општо е познато дека основната цел на секоја странка е парничната постапка

да заврши со пресуда која е поволна за неа, односно пресуда со која странката ги

остварува или заштитува своите граѓанки субјективни права. За да ги зголеми шансите

за добивање на таква пресуда е моментот ангажирање на адвокат кој како

полномошник во постапката со своите стручни познавања ќе се обиде да го оствари

тоа. Поради тоа, ќе се обрне внимание ина адвокатурата во Република Македонија,

основните начела на адвокатската дејност, како и потребата за ангажирање на адвокат

од странките со цел пружање на правна помош, застапување и одбрана на странката во

постапката.

Остварувањето и заштитата на граѓанските субјективни права е од круцијална

важност, а од таму извира и потреба истата да биде достапна на сите граѓани без оглед

на нивната финансиска подготвеност да ја остварат правдата пред суд. Од тие причини

како дел од она што ќе биде истражувано во оваа магистерска работа ќе биде и

институтот бесплатна правна помош. Тука ќе бидат вклучени и видовите на правна

помош, правните прашања за кои може да биде обезбедена ваквата помош,

корисниците на бесплатна правна помош и сл. Во оваа смисла ќе бидат согледани и

слабостите и ограничувањата во самиот Закон за бесплатна правна помош.

Како методолошки постапки и методи кои ќе ги користам во истражувањето се:

компаративниот метод, индукција – дедукција, анализа на соржина, интервју,

статистички метод и историски метод. Преку анализата на содржина се анализирани

11

законите и подзаконските акти во областа на парничната постапка, извештаите на

локалнои регионално ниво, како и разни стручни и научни трудови во оваа

област;Интервјуто ќе биде изработено со правници со различен степен на образование,

односно дипломирани и магистрирани правници и адвокати.Со помош на статистичка

методакако методолошки инструмент ќе бидат собирани, обработувани и анализирани

статистички податоци врз основа на извештаите на Судскиот Совет на Република

Македонија и Основниот суд Прилеп. Преку историскиот метод на истражување ќе

бидат истражувани определени аспекти низ нивниот историски развој.

12

II. Парничната постапка како метод на заштита на граѓанските

субјективни права Парничната постапка претставува најстара правна институција. Како општ и

основен метод за одлучување и расправање на граѓанскоправните спорови, од неа

извира прво кривичната, а во поново време и управната постапка.3

II.1. Поим и предмет на парнична постапка

Парничната постапка претставува со закон регулирано постапување на судот,

странките и другите учесници во постапката, насочено кон заштита на повредените

или загрозени граѓански субјективни права. Содржината на парничната постапка ја

сочинуваат процесните дејствија што ги преземаат процесните субјекти, по определен

редослед, под определени услови и во определена форма.4

Земајќи го во предвид фактот што во секојдневието постојат различни

граѓанскоправни односи, парничната постапка се дели на општа постапка и посебни

постапки. Правилата на општата постапка се применуваат секогаш кога имаме

ситуација или спор за кои не постои правило за применување на некоја од посебните

постапки. Правилата на парничната постапка се применуваат од страна на редовните

судови во одлучувањето за спорови кои настануваат од лични и семејни односи,

работни односи, имотни и други граѓанскоправни односи, освен ако за разрешување на

некои од овие спорови со посебен закон не е ставено во надлежност на расправање на

други судови. 5Како предмет на граѓанскоправен спор може да биде фактичко и/или

правно прашање. Кога меѓу страните во спорот постои несогласување во врска со

постоење или непостоење на определени факти, како што се на пр. стасаност на

побарувањето; висина на штета и сл., во тој случај, како предмет на спорот се јавува

фактичко прашање. Меѓутоа, постои ситуација во која странките во спорот немаат

заедничка согласност за за последиците што објективното право ги врзува за определен

факт, на пр. дали е склучен договор и сл. Во овој случај како предмет на спорот се

јавува правно прашање.6

3dr. Branko Ĉalija; dr. Sanjin Omanović, „Građansko procesno pravo“стр. 6

4 д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“ , , книга прва

ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 59. 5dr. Branko Ĉalija; dr. Sanjin Omanović, „Građansko procesno pravo“стр. 6

6 д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“, книга прва


13

II.2. Белези на парничната постапка

Постојат неколку карактеристики на парничната постапка:

1. Парничната постапкапретставува одновен и редовен метод на заштита на

граѓанските субјективни права.Таа е примарна и како метод на правна

заштита, се применува и тогаш кога тоа изрично не е пропишано и предвидено

со законот со кој се уредуваат определени граѓанскоправни односи

2. Парничната постапка е спорна, затоа што во неа се расправа и одлучува за

спорови од различна природа (лични и семејни односи, работни односи,

имотноправни и други граѓанскоправни односи.). Иако спорноста на парничната

постапка е присутна во поголемиот број случаи, сепак секогаш не претставува

нејзино суштенствено обележје.

3. Парничната постапка по својата природа е когнициска постапка, затоа што

судот во неа расправа и одлучува за повредата на граѓанските субјективни

права. Во когнициските постапки, кои всушност се постапки на пресудување,

судот ја определува содржината на правната заштита во конкретниот случај. 7



14

II.3. Разлика меѓу парнична постапка и парница

Од самата цел на парничната постапка, произлегува дека таа претставува израз

на спротиставените интереси. Таквата спротиставеност најпрво постои помеѓу самите

странки кои секоја за своја страна сака пресудата да биде во нејзина корист. Друга

спротиставеност постои помеѓу судот, од една страна, и странките од друга страна. Во

однос на ваквата спротиставеност, судот како претставник на општествените интереси,

се залага објективно да се утврди кој правен поредок е нарушен, и истиот да се

воспостави повторно со пружање на заштита на повреденото право. Наспроти тоа,

секоја од странките раководејќи се од сопствените интереси, се залага за поволна за

себеси, а не за точна пресуда. 8Во секојдневието, за обичниот човек, па и во

определени случаи и во законот и практиката, термините парнична постапка и парница

имаат исто значење. Меѓутоа, постојат некои процесни моменти ја менуваат

привидната ситуација и укажуваат дека всушност станува збор за различни термини.

Во таа смисла постојат повеќе разлики помеѓу парничната постапка и парницата.

Една претпоставка која што помага за воочување на разликата е временскиот

интервал на нивното настанување. Парничната постапка започнува со моментот на

поднесувањето на тужбата до судот, во кој случај се создава двостран правен однос

помеѓу тужителот и судот. Од друга страна, парницата започнува да тече со

доставувањето на тужбата до тужениот, така што, досегашниот двостран правен однос

помеѓу судот и тужителот, се трансформира во тростран правен однос, кадешто покрај

судот и тужителот имаме приклучување на трето лице – тужениот.

Понатаму, друга разлика се воочува во фактот што завршетокот на една

парница во конкретен случај може да се одвива со водење само на првостепена

постапка, додека во други случаеви во друга парница може да се води покрај

првостепена, и второстепена постапка, па може дури и да се води и третостепена

постапка.

Во секој случај разликата помеѓу парничната постапка и парницата може да се

воочи во целиот период додека тече парницата.9

8 Blagojević, Borislav, "Pravna enciklopedija", Beograd, 1989 god. str. 1100


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 65/66

15

III. Судот како субјект на парничната постапка

Судскиот систем во Република Македонија се темели на континенталното право

и на неговата визија дека само законот може да обезбеди правна сигурност и еднаквост

на граѓаните пред судот.

Според Уставот на Република Македонија целокупната власт во државата е

поделена на: законодавна, извршна и судска власт.10

По правило секоја од овие гранки

работите од своја надлежност ги врши одвоено и независно од другите власти.

Судот во парничната постапка постапува со статус на субјект кој е должен да го

спроведе и да го реши спорот помеѓу странките, постапувајќи според утврдени правила

определени во согласност со Уставот, законите и меѓународните договори

ратификувани во согласност со Уставот

III.1.Судска власт, судска функција и судот како јавна служба

Судовите претставуваат државни органи кои ја вршат судската власт и ја

остварувааат судската функција на начин на кој би се овозможило остварување и

заштита на граѓанските субјективни права, во кој процес, паралелно,ја задржуваат

сопствената самостојност и независност.

Кога станува збор за целите и функциите на судската власт тие опфаќаат

непристрасно применување на правото независно од положбата и својството на

странките,

заштита, почитување и унапредување на човековите права и основни слободи,

обезбедување еднаквост, рамноправност, недискриминација по кој било основ и

обезбедување правна сигурност врз основа на владеење на правото. 11

Врз основа на вака поставените цели и функции на судската власт, судот во

постапка пропишана со закон, одлучува:

10

Устав на Република Македонија, член 8, став 1, алинеја 4. 11

Закон за судови – член 3

16

за правата на човекот и граѓанинот и правно заснованите интереси,

за споровите меѓу граѓаните и другите правни субјекти,

за кривични дела и прекршоци и

за други работи што со закон се ставени во надлежност на судот. 12

Судската функција претставува еден метод со кој државата дејствува со цел

применување на правото во конкретни случаи заради заштита на човековите слободи и

права. Судот според неговата функција ги остварува универзалните човекови права, и

од една страна се јавува во улога на извршител на општата волја која е содржана во

законските одредби, а од друга страна како иноватор врши приспособување на правото

во однос на основните вредности. 13

Во однос на улогата на судот во поделбата на

власта во Република Македонија, може да се каже дека, од една страна, помага и

овозможува остварување, односно присилно применување на правните норми. Но,

неговата позначајна функција се однесува на овозможување заштита и остварување на

граѓанските субјективни права, истовремено спречувајќи го самоволието на власта.

Во секој случај, покрај редовните судови во Република Македонија, судската

власт и судската функција може да ја извршуваат во определени случаи и недржавни

(автономни судови). Овие недржавни тела се избрани судови со спогодба од страните

во спорот на кое тие му го довериле конкретното решавање на определениот спор.

Одлуката којашто ќе биде резултат на арбитражната постапка е обврзувачка и против

истата не е дозволена жалба.14

Решавање на спорот со помош на арбитража за својата

автентичност бара давање на изречна писмена согласност на страните во спорот, со цел

да се определи начинот на кој ќе се избере арбитер, како и да се определи за што и како

ќе се одлучува и постапува во конкретната постапка.15

Прекудонесување на конечна арбитражна одлука со која всушност се одлучува

за сите барања на странките ќе биде решен спорот.Таквата одлука мора да биде

потпишана од страна на арбитрите кои решавале во конкретниот спор.16

12

Закон за судови – член 4 13

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 31. 14

д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“, книга прва

ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 121/122. 15


Jelić Nikola, „Arbitraža u meĊunarodnom pravu“, Institut za pravo i finansije; Beograd, 2010.

17

III.2. Организираност на судовите во Република Македонија

III.2.1. Судски систем на Република Македонија

Судскиот систем во определена земја се развива согласно начинот на кој е

определена државно-правната традиција, културните и опшествени состојби,

религијата и многу други фактори.17

Со Законот на судовите е определена организацијата на судовите во Република

Македонија. Во нашиот судски систем постои поделба на работите од надлежност на

судовите на : судови од општа и судови од специјализирана надлежност и притоа,

судската власт и судската функција ја извршуваат основните судови, апелационите

судови, Управниот суд како и Врховниот суд.

Кога станува збор за судовите од општа надлежност би можело да се каже дека

тоа се судови на коишто им е доверено судење во однос на сите граѓанскоправни

работи, освен за оние работи кои што им се доделени на судење на специјализираните

судови. 18

Основните судови се основаат за една или повеќе општини чие подрачје е

определено со закон. 19

Во моментот во Република Македонија има 27 основни

судови.20

Во рамките на основните судови со проширена надлежност задолжително се

основаат специјализирани судски оддели што ќе постапуваат за одделни видови на

спорови.21

Од друга страна апелационите судови се основаат за подрачјето на повеќе

судови од прв степен со седишта во Битола, Гостивар, Скопје и Штип. 22

Врховниот суд на Република Македонија е таков суд кој ја врши својата судска

власт и судска функција на целата териотирја на државата и има седиште во Скопје.23

17


д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“ , книга прва

ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 123. 19

Закон за судови, член.23,став 1. 20

Закон за судови, член 28 21

Закон за судови, член. 23,став 4 22

Закон за судови, член. 24 23

Закон за судови, член. 26

18

III.2.1.1. Историски осврт

Оформувањето на македонскиот судски систем го сочинуваат два периоди и тоа :

1. Првиот период е познат како периодот на неговото развивање, односно

неговото постоење како елемент на судскиот систем во поранешна СФРЈ. Тоа се

однесува на временскиот интервал - 1944 – 1991 година.

2. Вториот период се однесува на периодот на развиток на судскиот систем,

меѓутоа, како систем кој е дел од самостојната и суверена држава Република

Македонија. Тоа го опфаќа временскиот интервал од 1991година, па се до денес.

На 31 март 1945 година од Президиумот на АСНОМ е конституиран Судскиот

систем преку усвојување на Повелбата за устројство на редовни народни

судови.Повелбата на АСНОМ за македонското судство е од неприкосновено значење,

бидејќи со негова помош судската власт се афирмира како независна и самостојна, а

нејзиното имплементирање се темели врз начелата на еднаквост на граѓаните, јавност,

правда и правичност и сл.Со Повелбата за устројство се основани 25 околиски судови,

3 обласни судови со седишта во Скопје, Штип и Битола, и Врховен суд со седиште во

Скопје. Притоа се предвидува дека околиските судови се определени да

функционираат како првостепени, обласните судови како второстепени и притоа имаат

надлежност да одлучуваат по жалба на околиските судови како и да одлучуваат во прв

степен во однос на дела против државата. Притоа, во 1946 година е донесен закон со

кој обласниот суд се трансформира во окружен суд.Кога станува збор за поставувањето

на темелите на судскиот систем во ФНРЈ , тоа е остварено преку донесување на

Уставот на ФНРЈ (1946год.) и Уставот на НРМ (1946год.), а на тој начин судскиот

систем го сочинуваа: судовите во републиките и Врховниот суд на ФНРЈ.Во периодот

од 1976 до 1979 година во Социјалистичка Република Македонија се усвоени законите

според кој се определува судскиот систем во државата да го сочинуваат :

1. Судовите од општа надлежност, а во нив спаѓаат - општинските, окружните

судови и Врховниот суд,

2. Специјализираните судови, а нив ги сочинуваат – Стопански судови

односно, окружни стопански судови и Стопански суд на Македонија ; како и

воените судови.

19

Во периодот од 1991 до 1995 година е донесен првиот Закон за судовите. Во

овој период сеуште постојат примеси и елементи кои постоеја во судскиот систем на

поранешна СФРЈ. Притоа, на 17 ноември 1991 година беше донесен Уставот на

Република Македонија, според кој опшествено – економскиот и политичкиот систем на

државата се темели на принципите на владеење на правото, правна држава , поделбата

на власта, пазарната економија и др, темелни вредности.24

Во овој период во Судскиот

систем покрај постоењето на Врховниот суд како највисок суд во државата, се

востановува и нов орган – Републички судски совет. Овој орган има повеќе

надлежности:

1. На собранието му предлага избор или разрешување на судиите;

2. Носи одлука за дисциплинска одговорност на судиите;

3. Ја оценува стручноста и совесноста на судиите;

4. Врши предлагање на двајца кандидати за избор на судии во Уставен суд на

Република Македонија.

Во периодот од 1995 до 2006 година се донесени повеќе закони коишто ја

збогатуваат основата на судскиот систем во Република Македонија. Тука ќе ги

набројам некои од нив: Кривичниот законик; Законот за кривична постапка; Законот за

прекршоци; Законот за облигациони односи; Законот за парнична постапка и сл.

Со донесувањето на Законот за судови од 2006 година се изврши укинување на

стопанските, воените судови, како и судовите за прекршоци и Републичкиот совет за

прекршоци. На нивно место е воспоставен судски систем којшто го сочинуваат

основите судови како првостепени, апелационите судови како второстепени и

Врховниот суд на Република Македонија.Денес, Судскиот систем во Република

Македонија го сочинуваат повеќе органи и тоа :Судскиот совет на РМ,Врховниот

суд,Управниот суд,Апелационите судови иОсновните судови. Меѓутоа, ако станува

збор за судскиот систем на Република Македонија од поширока гледна точка, тогаш

тука би спаѓале и:Јавното обвинителство,Државното

правобранителство,Адвокатурата,Нотаријатот и Извршителите. 25

24

Устав на Република Македонија, член 8. 25

- Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр 76-81

20

III.3.Видови надлежност на судовите

По најопшта дефиниција надлежноста претставува право и должност за

постапување по определени правни работи на определена територија. 26

Притоа, за да

може определен суд да ја поведи и воопшто да ја води и заврши одредена постапка е

потребно поседување на негова надлежност за постапување, затоа што, постоењето на

таа надлежност е една од најважните процесни претпоставки.

Надлежноста може да биде дефинирана на два начини, како:

1. Надлежност во објективна смисла – тоа се однесува на поделбата на работите

или преземање на определени дејствија на одлучување и постапување помеѓу

одредени државни органи ;

2. Надлежност во субјективна смисла – тука станува збор за право и должност на

определен суд да врши постапување и одлучување за определена правна работа

или преземање на определени правни дејствија.

Во однос на определувањето дали постои надлежност на постапување на судот

во конкретниот спор, судот тоа го оценува по службена должност веднаш по приемот

на тужбата, врз основа на наводите и фактите во истата. Доколку, во текот на

постапката настанат промени во однос на околностите врз чија основа се темели

надлежноста, судот и натаму останува надлежен да постапува, без разлика на тоа што

врз основа на тие промени, надлежен би бил друг суд.27

Судот во текот на целата

постапка внимава по службена должност за постоењето надлежност за решавање на

спорот. Доколку судот во текот на постапката утврди дека за решавање на конкретниот

спор не е надлежен суд туку некој друг домашен орган, или пак, дека за спорот

воопшто не е надлежен суд во Република Македонија, во тој случај ќе се огласи за

ненадлежен, ќе изврши укинување на спроведените дејствија во конкретната постапка

и ќе ја отфрли тужбата.28

Во теоријата кога станува збор за надлежност, тука се врши разликување на

двата основни вида на надлежност, а тоа се апсолутната и релативна надлежност.

26

Prof. dr. sc. Damir Aviani, NADLEŽNOST ZA RJEŠAVANJE UUPRAVNOM POSTUPKU 27

Закон за парнична постапка,член 14 28

Закон за парнична постапка, член 15

21

Апсолутната надлежност која уште може да се нарече и судска надлежност,

означува поделба на работите помеѓу : од една страна, домашните судови и домашните

државни органи или тела, а од друга страна, поделба на работите помеѓу домашните

судови и странските судови и органи.

Покрај судската надлежност постои и управна надлежност.

Управната надлежност всушност претставува надлежност на органите на

државната управа, субјектите овластени за вршење на јавни овластувања, органите на

општините и градот Скопје и општините во градот Скопје, кога во управна постапка

решаваат за правата и обврските на физичките и правните лица.29

Судската надлежност

може да се однесува на надлежноста во граѓанска постапка, и тоа како: парнична,

вонпарнична и прекршочна; како и надлежност во кривична постапка, и тоа како:

кривична и прекршочна.

Преку релативната надлежност, којашто може да се нарече и компетенција, се

врши определување и разграничување на работниот делокруг меѓу судовите во

домашниот судски систем. Во нејзини рамки постојат три вида надлежности, и тоа :

стварна, месна и функционална надлежност.

Надлежноста на судовите е определена со закон. Врз основа на тоа треба да се

прави разлика помеѓу forum legale, forum iudiciale, forum conventionale и forum

electivum.Кога станува збор за forum legale, во овој случај надлежноста на судовите е

определена со закон и на тоа немаат влијание судовите и странките. На овој начин е

определена судската и стварната надлежност. За forum iudiciale станува збор кога

надлежноста на судот се определува врз основа одлука на суд и на овој начин може да

се определи месната надлежност. Во случај кога судската надлежност врз основа на

законското овластување се определува спогодбено од странките, тогаш станува збор за

forum conventionale. На овој начин спогодбено може да се определи само месната

надлежност. Исто така, законот под определени околности допушта во границите на

самиот закон странката да го избере надлежниот суд. Тука станува збор за forum

electivum и на овој начин се определува само месната надлежност.30

29

Прирачник за примена на општата управна постапка, Декември, 2007 година, стр.6. 30


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 124-126.

22

III.3.1. Стварна надлежност

Преку применување на правилата на стварна надлежност се определува

делокругот на работи кои можат да ги извршуваат судови од различен вид, или судови

од различен ранг во рамките на ист вид судови. Во нашиот судски систем врз основа на

правилата на стварна надлежност се определува надлежноста на судовите кои судат во

прв степен, односно, се врши разграничување на делокругот на работите на судовите

од различен ранг во рамките на истиот вид на судови. Притоа судовите можат да судат

само во границите на така определената стварна надлежност утврдена со закон.31

Стварната надлежност може да се определи врз основа на неколку критериуми:

1. Competentia ratione causae– тука надлежноста на судот се определува според

видот на спорот, односно според предметот на спорот – каузален критериум;

2. Competentia ratione valoris – според овој критерум надлежноста на судот се

определува врз основа на вредноста на предметот на спорот – вредносен

критерум;

3. Competentia ratione personaeспоред овој критериум надлежноста на судот се

определува преку процесните субјекти– персонален критериум;

4. Competentia ratione atractionis– според овој критериум при определувањето

на надлежноста на судот да постапува во конкретната постапка, се зема во

предвид околноста дали во моментот пред истиот суд веќе се води некоја

постапка – атракционен критериум.

Стварната надлежност на судовите може да биде определена и на посебен

начин, односно со применување на правилата за т.н. генерална законска делегација.

Врз основа на тие правила решавањето на одредени спорови се доверува само на некои

судови од одреден вид и ранг со цел да се обезбеди продлабочено, специјализирано и

стручно знаење за конкретниот спор.

31


23

Кога станува збор за основните судови со основна надлежност , нивната стварна

надлежност се определува преку каузалниот критериум, како и преку каузалниот и

вредносниот критериум комбинирани меѓусебно.32

Основните судови со основна надлежност се надлежни да одлучуваат во прв

степен пограѓански спорови, и тоа:

1. за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и

правнилица, чија вредност е до 50.000 евра во денарска противвредност,

доколку со закон не епредвидена надлежност на друг суд,

2. за спорови за утврдување и оспорување на татковство, мајчинство, утврдување

напостоење на брак, за поништување на брак и развод на брак,

3. за законска издршка,

4. за чување и воспитување на деца,

5. за смеќавање на владение,

6. за доживотна издршка,

7. за надоместок на штета која не надминува 50.000 евра во денарска

противвредност,

8. во постапка за обезбедување и извршување,

9. за работни односи,

10. во спорови од наследно-правни односи,

11. во вонпарнични и оставински работи,

12. да водат тапии и

13. за други работи утврдени со закон.33

Во Република Македонија, во нејзиниот судски систем постојан вкупно 14

основни судови со основна надлежност.

За основните судови со проширена надлежност , стварната надлежност се

определува преку комбинирање на каузалниот и вредносниот критериум, само преку

каузалниот критериум, и со комбинирање на каузалниот и персоналниот критериум.

32


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 128. 33

Закон за судови, член 30,став 2.

24

Врз основа на горенаведените критериуми, покрај надлежностите кои ги имаат

основните судови со основна надлежност, судовите со проширена надлежност имаат

право и должност да одлучуваат и во следниве граѓанскоправни спорови:

1. за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и

правнилица, чија вредност е над 50.000 евра во денарска противвредност,

доколку со закон не епредвидена надлежност на друг суд,

2. во трговски спорови во кои двете странки се правни лица или државни органи,

како испорови од авторски и други сродни права и права од индустриска

сопственост,

3. во постапка за стечај и ликвидација,

4. во спорови за утврдување и обезбедување за присилно извршување и

5. за спорови на домашни правни и странски лица кои произлегуваат од

нивнитемеѓусебни стопански, односно трговски односи. 34

34

Закон за судови, член 31, став 2.

25

III.3.2. Функционална надлежност

Преку правилата за функционална надлежност всушност се определува кои

судови ќе бидат надлежни за постапување во одредени стадиуми во постапката во

однос на истата правна работа. Исто така, преку правилата за функционална

надлежност се разграничуваат надлежностите на два состави на еден ист суд , а сето

тоа во врска со постапувањето во иста правна работа, како и кој суд ќе биде надлежен

за одлучување по определени правни лекови и некои процесни прашања, во случај кога

за решавање на определена правна работа надлежен е суд од прв степен.Преку овие

правила се врши определување на стварната надлежност на судовите за постапувањето

по ремонстративни правни лекови.

Функционалнатта надлежност како инстанциона надлежност се определува врз

основа на судот кој како првостепен суд во конкретниот предмет стварно одлучувал,

без разлика на тоа кој суд врз основа на закон е стварно или месно надлежен да

одлучува како првостепен суд за основаноста на тужбениот петитум.

Преку правилата на функционалната надлежност се разрграничува и

надлежноста на определени судски органи во рамките на истиот суд во однос на

нивното постапување и одлучување за конкретна правна работа. Во таа смисла преку

овие правила се врши поделба на работите помеѓу судија поединец и судски совет,

помеѓу советот и претседателот на советот во постапка од прв степен, како и при

постапување по правни лекови, помеѓу претседателот на советот, судија известител и

советот на инстанциониот суд.

Кога станува збор за судскиот систем во Република Македонија, во парнична

постапка за одлучување за конкретна правна работа стварно надлежни се основните

судови со основна и проширена надлежност. Исто така овие судови се функционално

надлежни за постапување по повод на ремонстративните правни лекови – предлог за

повторување на постапката и приговор против платен налог. 35

35


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 130/131

26

Додека пак, апелационите судови се стварно надлежни:

да решаваат по жалби за одлуките на основните судови,

да решаваат во однос на судирот на надлежности помеѓу судовите од прв

степен кои се наоѓаат на негово подрачје,

како и да вршат други работи определени со закон .36

Во парничната постапка, Врховниот суд исто така има стварна надлежност, и тоа:

Да решава во однос на вонредни правни лекови против правосилни одлуки на

судовите и на своите совети кога тоа е предвидено со закон,

да решава за судир на надлежност помеѓу основните судови од подрачјето на

различни апелациони судови,

да решава за судир на надлежноста помеѓу апелациони судови,

да решава за судир на надлежноста помеѓу Управниот суд и друг суд,

да решава за судир на надлежноста на Вишиот управен суд и друг суд

како и да решава за пренесување на месната надлежност кај овие судови.37

36

Закон за судови, член 33. 37

Закон за судови, член 35.

27

III.3.3. Месна надлежност

Бидејќи, на територија на Република Македонија постојат повеќе судови од ист

вид и ист ранг, постои голема потреба таа територија да се подели на начин на кој би

се обезбедило подобро функционирање на судовите, така што, секој суд би имал свое

подрачје на дејствување и постапување, односно свое подрачје на кое би ја извршувал

судска власт, одделно од другите судови.

Надлежноста на судовите којашто е определена согласно подрачјето на кое

судот истата ја извршува се нарекува месна надлежност.

Месната надлежност го означува правото и обврската која ја има определен суд

да постапува и да презема дејствија во конкретен спор врз основа на територијата,

односно подрачјето на кое судот по правило ја извршува судската власт и судската

функција.

Разграничувањето на надлежноста судовите според територијалниот критериум

се врши врз основа на врската која може да постои помеѓу конкретниот спор и

подрачјето на судот. Таа врска може да се определи според:

Субјективниот критериум – како врска помеѓу парничните странки и

подрачјето на судот;

Објективниот критериум – како врска помеѓу предметот на спорот и

подрачјето на судот.

Месната надлежност може да се определи на повеќе начини. Месната

надлежност на судот е определена со правилата на самиот закон за парнична постапка

(forum legale). Mеѓутоа, постојат случаи определени во законот, кога месната

надлежност ја определува повисокиот суд (forum iudiciale), кога месната надлежност ја

определува тужителот (forum electivium) или пак е определена спогодбено од двете

странки (forum prorogatum).Постојат повеќе видови на месна надлежност, а притоа се

прави разлика помеѓу општа месна надлежност(forum generale)и повеќе посебни месни

надлежности (fora specialia).38

38


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 132/133.

28

III.3.3.1. Општа месна надлежност

Општата месна надлежност е определелена на начин кој му овозможува на

тужениот да се подготви и да ја изведе својата одбрана пред судот кој за него е

најпристапен. Значи, општата месна надлежност се определува во интерес на

тужениот, а не на тужителот.

Врз основа на тоа, според законот за парнична постапка судот има општа месна

надлежност за сите парници кои можат да се водат против тужениот, освен за оние

парници за кои постои исклучива месна надлежност на друг суд. 39

По правило како што и претходно напоменавме , општо месно надлежен суд за

постапување по определен спор и водење на определена постапка против тужениот е

судот кој се наоѓа на подрачјето на кое тужениот има живеалиште. Сепак, законот ги

диктира и правилата на определување на општата месна надлежност и кога тужениот

нема живеалиште на територијата на Република Македонија. Во овој случај општо

месно надлежен ќе биде судот кој се наоѓа на подрачјето кадешто тужениот има

престојувалиште. Во секој случај, доколку тужениот има и живеалиште и

престојувалиште во Република Македонија, а според конкретната ситуација и

околностите може да се стави веројатно дека тужениот ќе престојува подолго време во

престојувалиштето наместо во неговото живелиште, тогаш општо месно надлежен ќе

биде судот кој се наоѓа на подрачјето каде што тужениот има престојувалиште.40

Доколку постои спор против физичко лице кое е упатено на служба или работа

од страна на државен орган или правно лице во странство, а истото е државјанин на

Република Македонија, во тој конкретен случај ќе постои општа месна надлежност на

судот кој се наоѓа на подрачјето каде тужениот имал последно живеалиште во

Република Македонија.41

Законот исто така, ги диктира и правилата за определување на

општата месна надлежност на судот во однос на споровите и постапките кои се водат

против правните лица, и притоа општо месно надлежен е судот кој се наоѓа на

подрачјето каде правното лице има седиште.42

39

Закон за парнична постапка член 38, став 1. 40

Закон за парнична постапка член 39. 41


Закон за парнична постапка член 40,став 2.

29

III.3.3.2. Посебни месни надлежности

Покрај правилата за определување на општата месна надлежност на судовите,

во Законот за парнична постапка постојат и посебни правила со кои се определуваат

посебните месни надлежности на судовите. Во таа смисла врз основа на тие правила

посебните месни надлежности можат да бидат:

1) Исклучителна или ексклузивна месна надлежност

(forum exclusive) врз основа на оваа месна надлежност се исклучува во целост

можноста за применување на правилата на општа месна надлежност. Значи, кога

станува збор за исклучителна месна надлежност решавањето на определен спор или

водењето на определена постапка неможе да го извршува друг суд, освен оној кој има

исклучителна надлежност за постапување. Во секој случај доколку не постојат услови

за применување на правилата од исклучителната месна надлежност, тогаш се

применуваат правилата на општата месна надлежност.43

Странките можат заеднички да се спогодат во прв степен да постапува суд кој

не е месно надлежен ако со закон не е определена исклучителна месна надлежност на

некој друг суд, меѓутоа, под услов судот за кој се спогодиле да постапува во

конкретниот спор иако не е месно надлежен, да биде стварно надлежен за

постапување.44

Притоа, Законот за парнична постапка предвидува неколку случаи кога постои

исклучителна месна надлежност за судење на: одредени спорови за недвижности,

спорови за воздухоплови и бродови, спорови од односи со воени единици и спорови во

извршна и стечајна постапка.

Исклучителна месна надлежност на судот постои кога станува збор за спорови

за сопственост и други стварни права на недвижности, за спорови поради смеќавање на

владение на недвижности, за спорови од закупни или наемни односи на недвижности,

или од договори за користење на стан или деловни простории.45

43


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 134 44

Закон за парнична постапка член.63, став 1. 45

Закон за парнична постапка член 49, став 1.

30

Исто така, исклучителна месна надлежност постои во спорови кои се

однесуваат на правото на споственост и други права на бродови, односно

воздухоплови, а исто така и во спорови од закупни односи на воздухоплов и брод,

односно исклучителната месна надлежност ја има судот на чие подрачје се води

уписникот во кој е запишан бродот, односно воздухопловот.46

Меѓутоа, за да се дојде

до ситуација да се применат правилата на исклучителна месна надлежност, мора да се

исполни определен услов, односно мора во конкретниот случај да биде надлежен за

постапување суд на Република Македонија.

Во определени случаи кога станува збор за спорови против Република

Македонија кои се однесуваат и произлегуваат од односите со воените единици, од

овој аспект исклучива месна надлежност ќе има судот кој се наоѓа на територијата или

подрачјето каде се наоѓа седиштето на командата на воената единица.47

Понатаму, суд во Република Македонија има исклучива месна надлежност за

постапување во споровите во извршната и стечајна постапка, односно исклучива месна

надлежност има судот на подрачјето каде што се спроведува извршната, односно

стечајната постапка.48

2) Изборна (елективна) или мешовита месна надлежност

Врз основа на правилата на елективната односно мешовита, изборна месна

надлежност, тужителот има право да поднесе тужба до општо месно надлежен суд или

пак, во суд кој има посебна месна надлежност или некој друг суд кој е надлежен да

постапува врз основа на закон. Со моментот на поднесувањето на тужбата се остава на

интересот и изборот на тужителот, а со цел да се овозможи поголема целисходност во

остварувањето и извршувањето на судската функција.

Во секој случај тужителот откако ќе ја поднесе тужбата може да го промени

своето мислење и наместо првоизбраниот суд, да одлучи по неговата тужба да

постапува друг суд. Меѓутоа, тоа право на промена на првичниот избор е временски

ограничено. Во таа смисла, тужителот има право да го промени веќе извршениот избор

на суд кој ќе постапува по тужбата се додека не настапи литиспенденцијата на начин

46

Закон за парнична постапка член 50,став 1. 47

Закон за парнична постапка, член 54. 48

Закон за парнична постапка, член 56.

31

што ќе изврши повлекување на тужбениот петитум и повторно поднесување на истиот

до некој од другите судови по негов избор. Доколку судот до кој е поднесено

тужбеното барање не е надлежен, односно надлежен за постапување е друг суд, сепак

кога станува збор за изборна месна надлежност, избраниот суд неможе да се огласи за

ненадлежен.

Во Законот за парнична постапка постојат повеќе случаи кои вклучуваат

изборна месна надлежност. Таа може да биде пропишана за судење во спорови од

наследноправни, семејноправни, стварноправни, облигационоправни, стопански и

работни односи. Во таа смисла и за таа цел ќе наведиме неколку од тие случаи

предвидени во ЗПП:

Алиментациони спорови, во случај на законска издршка, кога лицето кое ја бара

издршката се јавува во својство на тужител, покрај општо месно надлежниот

суд, исто така, надлежен е и судот кој се наоѓа на подрачје каде се наоѓа и

живеалиштето или престојувалиштето. 49

Спорови заради утврдување или оспорување на татковство или мајчинство, во

случај кога како тужител се јавува дете, истото може да ја поднесе тужбата50

до

судот кој има општа месна надлежност, без разлика дали тоа е судот кој се наоѓа

на подрачјето каде што тужителот има живеалиште односно престојувалиште.51

.Спорови кои произлегуваат од наследноправни односи, како и спорови кои се

однесуваат на побарувањата кои доверителот ги има спрема оставителот, се

додека оставинската постапка не е правосилно завршена, покрај општо месно

надлежниот суд, месно е надлежен и судот кој се наоѓа на подрачје каде се

наоѓа и судот кој ја спроведува таа оставинска постапка.52

49

Закон за парнична постапка, член 43, став 1. 50

До полнолетството на детето, како и во случаи кога детето е лишено од неговата деловна способност,

тужба за оспорување на татковство или мајчинство може, во негово име да ја поднесе и неговиот

старател, со одобрение на Центарот за социјална работа. Види повеќе: Саша Дукоси , Граѓанско

процесно право применета програма, Кичево 2015 година, стр 272. 51



32

Споровите кои се однесуваат на имателите на меница или чек, во кој случај во

својство на тужени се јавуваат потписниците на меницата или чекот, покрај

општо месно надлежниот суд, месно може да биде надлежен и судот кој се

наоѓа на подрачјето кое одговара на местото на плаќање.53

Спорови кои произлегуваат од смеќавање на владение на подвижни предмети,

покрај општо месно надлежниот суд, исто така, месно може да биде надлежен и

судот којшто се наоѓа на подрачје каде што било извршено смеќавањето кое е

предмет на спорот.54

Стопански спорови, кога се однесува на спорови во кои треба да се утврди дали

постои или не постои некој договор; кога станува збор за спорови за

извршување или раскинување на некој договор; или пак, спорови каде што

предмет на решавање е надоместот на штета која произлегува од неизвршување

на договорот, во овие случаи покрај општо месно надлежниот суд, исто така,

месно е надлежен и судот чие подрачје одговара на местото на коешто требало

да се изврши договорот.55

Во спорови кои произлегуваат од работен однос, во случај кога во својство на

тужител се наоѓа работникот, покрај општо месно надлежниот суд, исто така,

месно може да биде надлежен и судот кој се наоѓа на подрачје каде што

работата требало да се изврши, како и судот кој се наоѓа на подрачје каде што

бил заснован работниот однос помеѓу работникот и работодавецот.56

Во спорови во кои како тужен се јавува определено правно лице на кое

деловната единица му се наоѓа надвор од своето седиште, и спорот произлегува

од правниот однос кој произлегува од таа деловна единица, покрај општо месно

надлежниот суд, надлежен е и судот кој се наоѓа на подрачјето каде што

деловната единица има седиште.57

53





Закон за парнична постапка член 52.

33

3) Дополнителна или супсидијарна месна надлежност

Дополнителна или супсидијарна месна надлежност се определува за оние

ситуации коишто неможат да се подведат ниту под одредбите за општа месна

надлежност, ниту пак, под одредбите за посебните месни надлежности.

Законот за парнична постапка ги пропишува и ги предвидува случаите кога

можат да бидат применети одредбите за дополнителна месна надлежност:

Кога станува збор за спорови во кога како страна на тужен се наоѓаат

материјални сопарничари, а притоа, за сите нив не постои месна надлежност на

ист суд, во тој спор месна надлежност ќе има оној суд кој има месна надлежност

за барем еден од тие сопарничари. Притоа, доколу меѓу сопарничарите постојат

главни и споредни обврзници, во тој случај месна надлежност ќе има оној суд

кој има месна надлежност за барем еден од главните обврзници. 58

Кога станува збор за спорови за законска издршка, меѓутоа е вклучен и

меѓународен елемент, а во тој спор е надлежен суд на Република Македонија,

тогаш, месно ќе биде надлежен судот кој се наоѓа на подрачје на кое се наоѓа и

живеалиштето на тужителот. Но, доколку станува збор за спор за законска

издршка, со меѓународен елемент, а за тој спор е надлежен суд на Република

Македонија поради тоа што тужителот има имот во Република Македонија, од

кој може гореспоменатата издршка да се наплати, тогаш месно ќе биде

надлежен судот на чие подрачје се наоѓа имотот на тужителот.59

Кога станува збор за брачни спорови и судот во Република Македонија е

надлежен од причина што последното заедничко живеалиште на брачните

другари или последното живеалиште на тужителот се наоѓа на територија на

Република Македонија, во тој случај, месно ќе биде надлежен судот на чие

подрачје се наоѓало последното заедничко живеалиште на брачните другари или

последното живеалиште на тужителот.60

58


Закон за парнична постапка, член 43, став 2и3. 60

Закон за парнична постапка, член 46, став 2.

34

Кога станува збор за спорови во кои се вклучени имотните односи на брачните

другари, а притоа е надлежен суд во Република Македонија од причина што

имотот на брачните другари се наоѓа на територија на Република Македонија,

или од причина што живеалиштето на тужителот во време на поднесувањето на

тужбата се наоѓа на територија на Република Македонија, месно ќе биде

надлежен судот на чие подрачје се наоѓа живеалиштето, односно

престојувалиштето на тужителот во моментот на поднесувањето на тужбата.61

Во случај кога станува збор за патернитетни и матернитетни спорови каде што

постои надлежност на суд на Република Македонија од причина што

живеалиштето на тужителот се наоѓа на територија на Република Македонија,

во тој случај месно ќе биде надлежен судот на чие подрачје се наоѓа

живеалиштето на тужителот.62

Кога станува збор за спорови поврзани со имотноправни барања против лице

кое нема општа месна надлежност во Република Македонија, во овој случај

тужба може да се поднесе до секој суд на територија на Република Македонија

на чие подрачје постои некој имот од лицето кое се јавува во својство на тужен

или пак некој предмет кој се бара со тужбата. Во случај кога надлежноста на

суд во Република Македонија се исцрпува од фактот што обврската која

тужениот треба да ја изврши произлегла од времето на неговиот престој во

Република Македонија, тогаш месно ќе биде надлежен судот на чие подрачје

требало да се изврши обврската.63

Кога станува збор за спорови во кои како својство на странка се појавува

физичко или правно лице чие седиште се наоѓа во странство, во однос на

неговите обврски кои се засновани на територија на Република Македонија, во

тој случај, месно ќе биде надлежен судот на чие подрачје се наоѓа неговото

постојано застапништво во Република Македонија или пак, на тоа подрачје се

наоѓа седиштето на органот на кој му е доверено да ги извршува неговите

работи.64

61





35

4) Привилегирана месна надлежност

Постои голема разлика, односно спротивност помеѓу привилегираната месна

надлежност и општата месна надлежност. Таа голема разлика, односно спротивност

произлегува од нивните темелни белези.

Кога станува збор за општата месна надлежност, врз нејзино основно правило,

односно, врз нејзината основна димензија тужителот е ставен во помалку поволна

положба од тужениот, затоа што постапката против тужениот е должен да ја поведе до

оној суд кој е најпристапен до тужениот. Тука најчесто општо месно надлежен ќе биде

судот кој се наоѓа на подрачјето каде што се наоѓа и живеалиштето односно

престојувалиштето на тужениот.

Од друга страна, кај привилегираната надлежност имаме сосема обратна

ситуација, затоа што му се дава можност и привилегија на тужителот да ја поведе

постапката, односно да ја поднесе тужбата до судот кој му е него најпристапен.

5) Заемна месна надлежност

Оваа мерка е предвидена во ситуации кога на државјанин на Република

Македонија, во странска држава, му се овозможува да биде суден пред суд кој според

правилата на македонскиот Закон за парнична постапка, би бил надлежен за

одлучување и судење во конкретниот спор. Применувањето на правилата на заемна

месна надлежност овозможуваат пред суд во Република Македонија кога во својство на

тужен се јавува странски државјанин, кога станува збор за надлежноста, се става во

положба, која во неговата држава ја има државјанин на Република Македонија. 65

65


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 132-138.

36

III.3.3.3. Определување на месната надлежност од страна на повисок

суд

Законот за парнична постапка во Република Македонија им дава овластување

на судовите од повисок ранг врз основа на определени законски услови да ја одредат

месната надлежност на пониските судови.

Притоа, определувањето на месната надлежност од страна на повисокиот суд се

јавува во два облици и тоа:

1. Делегација (forum delegatum)се состои во пренесување на месната

надлежност од еден суд на друг суд, во случај кога конкретниот суд не може да

постапува во парницата или кога неговото постапување не е целисходно. Врз основа на

тоа доколку се погледнат причините кои доведуваат до делегација, тука може да се

прави разлика помеѓу нужна и целисходна делегација

Нужна делегација

Доколку надлежниот суд поради изземање на судија не може да постапува во

конкретниот случај, за тоа ќе го извести непосредно повисокиот суд, а овој суд ќе

определи во конкретниот предмет да постапи друг стварно надлежен суд од неговото

подрачје66

Во овој случај е предвидена нужна делегација на судот, а таа може да

настане кај било кој суд, освен кај Врховниот суд на Република Македонија. Притоа,

доколку апелациониот суд врз основа на оваа одреба, постапувајќи по барањето на

некој основен суд од своето подрачје утврди дека не постои можност да се определи

друг суд од тоа подрачје да постапува по конкретниот предмет, може да му предложи

на основниот суд за конкретниот спор да побара од Врховниот суд на Република

Македонија да определи основен суд кој ќе биде надлежен за решавање на спорот,

меѓутоа не од неговото подрачје, туку од подрачјето на друг апелационен суд.

Во овој случај жалба не е дозволена, затоа што во одредбите од Законот за

парнична постапка е предвидено дека жалба е дозволена само против решение на суд

од прв степен.

66


37

Целисходна ( целесообразна ) делегација

Постојат случаеви во кои Врховниот суд на Република Македонија може врз

основа на предлог на странка, или пак, на предлог на надлежниот суд да определи дека

за решавање на конкретниот предмет ќе постапува друг стварно надлежен суд, доколку

е очигледен фактот дека на тој начин многу полесно ќе биде спроведена постапката

или ако за тоа постојат други важни причини. 67

Притоа, за да може Врховниот суд да

одлучи дали постојат определени причини врз основа на кои ќе биде оправдана

делегацијата на надлежност врз основа на целесообразност, мора да ги има во предвид

и околностите кои треба да бидат содржани во списите, поткрепени со докази.

Против ваквото решение на Врховниот суд на Република Македонија, за ваквата

делегација, не е дозволено изјавување на жалба.

Можат да постојат определени важни причини врз основа на кои може да се

бара во конкрентиот случај да постапува друг стварно надлежен суд, и тоа доколку

постои реална опасност за загрозување на физичката безбедност на тужителот или на

неговиот полномошник од страна на неидентификувано мнозинство на граѓани од

седиштето на стварно или месно надлежниот суд.

Предлогот за определување на друг суд кој ќе биде стварно надлежен во

конкретниот предмет не може да го поднесе замешувачот.

Како примери на причини кои можат да се наведат во предлогот можат да бидат

следните :

Во случај кога ужениот е претседател на истиот суд, може да се предвиде и да

се очекува да постои пристрасност и необјективност од страна на судијата кој ќе

одлучува во конкретниот предмет, како резултат на авторитетот на

претседателот.

Во случај кога тужениот е судија во истиот суд, а во тој суд има мал број на

судии, може да се очекува дека ќе постои пристрасност и необјективност при

одлучувањето на судијата во конкретниот предмет, како резултат на

солидарност од страна на колегите судии на тужениот.

67


38

Во случај кога тужителот и неговиот полномошник живеат на друго место, а

притоа во градот каде што се наоѓа седиштето на судот постојат непријателства

спрема тужителот, проследени со писма во кои има анонимни закани врз основа

на кои тужителот и неговиот полномошник се неспокојни за сопствената

безбедност.

Во случај кога станува збор за надомест на штета против Република

Македонија, која е причинета со незаконска одлука на тој суд, врз основа на тоа

може да се предвиди дека судијата кој ќе постапува по конкретниот случај ќе

биде пристрасен и необјетивен.

2. Ординација на надлежност (forum ordinatum) претставува

определување на месно надлежен суд во ситуации кога е извесен фактот дека

постои надлежност на суд во Република Македонија, меѓутоа месната надлежност

не може да се утврди врз основа на закон. Во вакви ситуации во кои е извесно дека

за решавање на конкретниот предмет е надлежен суд на Република Македонија, но

според Законот за парнична постапка не може да се утврди кој суд има месна

надлежност , во овој случај Врховниот суд на Република Македонија врз основа на

предлог од странката, ќе определи кој стварно надлежен суд ќе има месна

надлежност за решавање на предметот.68

Притоа, постапката пред Врховниот суд на Република Македонија ја поведува

странката, по правило пред поднесувањето на тужбениот петитум, но може да се

поведе и по заведувањето на спорот, доколку судот кај кој е поднесена тужбата

правосилно се огласи за месно ненадлежен.

Против ваквото решение на Врховниот суд на Република Македонија не е

дозволена жалба.69

68


Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со коментари, судска практика,

обрасци за практична примена и предметен регистар, Второ изменето и дополнето издание, Скопје 2011,

стр 116-119.

39

III.3.3.4.Спогодбена месна надлежност

Странките имаат можност спогодбено да ја определат месната надлежност на

судот за решавање на спорот, меѓутоа во никој случај не можат спогодбено да ја

определат стварната надлежност. Во таа смисла, во законот за парнична постапка е

предвидено дека, доколку со закон не е предвидена исклучителна месна надлежност на

некој суд, странките во спорот можат спогодбено да определат во прв степен да им

суди суд кој е не е месно надлежен, доколку е исполнет потребниот услов, а тоа е тој

суд иако не е месно надлежен , да биде стварно надлежен за решавање на конкретниот

предмет.70

Во овој случај законот им дава можност, односно ги овластува странките во

спорот да определат (пророгираат) кој суд ќе биде месно надлежен за решавање на

конкретниот спор.Тука станува збор за изречна пророгација (prorogation expresa), а

месната надлежност опредeлена на овој начин се нарекува спогодбена месна

надлежност (forum prorogatum).Доколку, законот пропишува дека за судење во

определен спор месно надлежни се два или повеќе судови, странките можат да се

спогодат во прв степен да им суди еден од тие судови или друг суд кој е стварно

надлежен.71

Пророгирањето се врши со спогодба за пророгација. За да биде

полноважна спогодбата за пророгација треба таа да биде составена во писмена форма и

доколку се однесува на определен спор или спорови кои произлегуваат од определен

правен однос.72

Во секој случај со пророгационата спогодба се дерогира надлежноста

на еден суд, а се пророгира надлежноста на друг суд.Спогодбата за пророгација треба

да биде склучена пред поведувањето на самата парнична постапка, а доколку подоцна

дојде до реализација на спогодбата за пророгација, исправата за спогодбата тужителот

мора да ја приложи кон тужбата.73

Спогодбата за пророгација може да биде склопена во

облик на пророгациона клаузула, или пак во облик на самостоен договор за

пророгација.Исто така, покрај изречната пророгација може да ја спомниме и

премолчената пророгација, која по своето дејство е слична со изречната пророгација,

иако не постои спогодба на странките за надлежноста на судот.74

70






ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.140-142

40

III.3.3.5. Атракциона месна надлежност Атракционата надлежност се однесува на надлежноста на судот која се заснова

на околностите дека пред истиот суд на негово подрачје веќе се води постапка за

определена правна работа која на некој начин е поврзана со парничната постапка што

се поведува. При вакви околности, врз основа на начелото на процесна економија,

парничната постапка по правило треба да биде поведена пред судот кој е најблиску до

тие постапки. На овој начин,поефикасно, побрзо и поевтино ќе биде спроведена

парничната постапка.Постојат неколку видови на атракциона надлежност, а најпрво се

прави разлика помеѓу потполна и непотполна атракција на надлежноста. Во случај кога

атракционата сила на веќе почнатата постапка придонесува за промена на правилата за

месна надлежност, тука станува збор за непотполна атракција на надлежноста. Додека

пак, кога ваквата атракциона сила придонесува за промена на правилата на месната и

стварната надлежност, тогаш зборуваме за потполна атракција на надлежноста. 75

Во

ЗПП се предвидуваат случаи на атракција на надлежноста од кои ќе наведам неколку:

1. При објективна кумулација, односно при спојување на повеќе тужбени барања во

една тужба против ист тужен, кога тие барања немаат поврзаност по повод фактички и

правен основ, може да дојде до атракција на надлежноста, ако за секое од тие барања е

предвиден ист вид на постапка и кога ист суд има стварна надлежност за секое од

барањата.76

2. Кога во определена парница што се води биде поднесена противтужба, судот кој ја

води таа парница ќе биде надлежен и за постапување по противтужбата која е

поднесена против тужителот од страна на тужениот. Тука станува збор за елективна

атракција.77

3. Доколку постојат спорови против материјални сопарничари, но за нив ист суд не е

месно надлежен, надлежен ќе биде судот кој има месна надлежност за еден од

тужените, а доколку постои ситуација во која меѓу сопаричарите има и главни и

споредни должници, надлежен е судот кој има месна надлежност за некој од главните

должници. Во овој случај постои елективна атракција.78

75






41

III.3.4. Ненадлежност

Надлежноста на судот претставува право и должност на судот за решавање на

определен спор. Од друга страна, ненадлежноста на судот претставува забрана на

судот за решавање на определен спор. Како што постојат два вида надлежност на

судовите, постојат и два вида ненадлежност на судовите и тоа апсолутна и релативна

ненадлежност.

Во текот на целата постапка, судот по службена должност внимава на тоа дали

решавањето на спорот е во надлежност на судот, како и дали за решавање на спорот е

надлежен суд во Република Македонија.79

Преку оваа одредба од Законот за парнична

постапка се регулира прашањето на апсолутна судска ненадлежност. Кога постои

ситуација кога за конкретниот предмет не се решава во постапка пред суд, туку за тоа

се решава пред некој друг домашен орган или пред некој странски орган, станува збор

за апсолутна судска ненадлежност.

Релативна ненадлежност постои во случаите кога за конкретната правна работа

постои надлежност на суд во Република Македонија, меѓутоа конкретниот суд врз

основа на распределбата на работите помеѓу судовите не е овластен да постапува по

таа правна работа. Релативната ненадлежност се дели на стварна и месна. Стварната

ненадлежност постои кога судот врз основа на законот не е овластен да суди

определени спорови, па следствено не е овластен да пресудува за спорот за кој се бара

во тужбата.80

Додека пак месна ненадлежност постои кога судот врз основа на законот

не е овластен определен спор да го расправи и тоа поради определени причини и

околности утврдени во законот.81

Ваквото разликување е од голема важност затоа што,

Законот за парнична постапка предвидува различни последици во однос на

непридржувањето кон едната или другата ненадлежност.

Оценувањето на самата надлежност се врши врз основа на наводите во тужбата

и фактите кои му се познати на судот.82

Судот не врши испитување на вистинитоста на

наводите, освен во случај кога таквите наводи се во определена спротивност со

фактите кои му се познати на судот.

79



За тоа повеќе во Закон за парнична постапка, член 38-59. 82

Закон за парнична постапка, член 14, став 2

42

Кога постои ситуација во која определен суд има засновано надлежност за

решавање на определен спор, меѓутоа во текот на постапката настане промена на

околностите83

врз основа на кои била заснована таквата надлежност, овој суд останува

и натаму надлежен иако врз основа на променетите околности постои надлежност на

друг суд.84

Судот ќе се огласи за ненадлежен, ќе ги укине спроведените дејствија во

постапката и ќе ја отфрли тужбата, кога во текот на постапката ќе утврди дека за

решавање на конкретниот спор не е надлежен суд, туку е надлежен некој друг домашен

орган.85

Исто така, судот ќе се огласи за ненадлежен, ќе ги укине спроведените

дејствија во постапката и ќе ја отфрли тужбата, кога во текот на постапката по

службена должност ќе утврди дека за решавање на конркетниот спор не е надлежен суд

во Република Македонија. На ваков начин нема да се постапи кога надлежноста на

судот во Република Македонија зависи од согласноста на тужениот, а таква согласност

е добиена.86

Судот во текот на целата постапка внимава на тоа дали е стварно надлежен за

решавање на конкретниот спор.87

А кога станува збор за месната надлежност судот за

неа не внимава по службена должност. Судот може да се огласи за месно ненадлежен

само кога постои приговор истакнат од тужениот за месна ненадлежност во писмениот

одговор на тужбта, а додека пак, по службена должност може да се огласи за месно

ненадлежен само кога постои исклучителна месна надлежност на некој друг суд.8889

Кога судот ќе утврди дека во конкретниот случај има релативна месна и стварна

надлежност за постапување, со решение ќе се огласи за ненадлежен, а по

правосилноста на тоа решение предметот ќе го отстапи на надлежниот суд. Тој суд ќе

ја продолжи постапката како да била поведена кај него.90

83

Такви околности можат да бидат на пример: во случај кога тужениот извршил промена на местото на

живеалиштето и слично. 84





Закон за парнична псотапка, член 19. 89

За судска ненадлежност види повеќе: Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА

ПОСТАПКА”, со коментари, судска практика, обрасци за практична примена и предметен регистар,

Второ изменето и дополнето издание, Скопје 2011, стр. 63-78. 90

Закон за парнична постапка, член 20, став 1 и 2

43

III.3.5. Судир на надлежност

Надлежноста на судовите во парничната постапка иако јасно е определена врз

основа вакви правила, сепак може да дојде до несогласување на судовите кои во

конкретниот спор можат потенцијално да бидат надлежни, како и несогласувањата

помеѓу судовите и други органи и тела. Ваквите несогласувања се нарекуваат судир на

надлежност кој може да биде позитивен и негативен судир. Кога повеќе органи и тела

сметаат дека се надлежни за постапување по определен предмет постои позитивен

судир на надлежност, а додека пак, кога повеќе органи и тела сметаат дека не се

надлежни за постапување по определен предмет, односно од себе ја отстрануваат

должноста да постапуваат по тој предмет, постои негативен судир на надлежност. Исто

така, треба да се прави разлика и помеѓу судир на надлежност и судир на јурисдикција.

Судирот на јурисдикција претставува судир на сфаќањата за надлежноста

помеѓу судовите и другите органи и тела кои се наоѓаат во ист правен поредок.

Ваквиот судир може да биде позитивен, кога судот или друг орган сметаат дека се

надлежни за решавање на определена правна работа. За негативен судир на

јурисдикција може да постои кога судот внимвајќи по службена должност утврди дека

е ненадлежен, ќе донесе решение со кое истиот се огласува за ненадлежен, ќе ги укине

процесните дејствија доколку се преземени и ќе ја отфрли тужбата. Кога ваквото

решение ќе стане правосилно, судот ќе го достави предметот до управниот орган.

Доколку и управниот орган смета дека нема надлежност за постапување по правната

работа, тогаш станува збор за негативен судир на јурисдикција.Судирот на

јурисдикција во Република Македонија го решава Уставниот суд.91

Судир на релативна надлежност всушност означува судир на сфаќањата за

надлежноста на судовите во рамките на судскиот систем на една држава, кој во

теоријата може да биде позитивен и негативен. Меѓутоа, мора да се напомене дека

ваквиот судир на надлежност може да биде само негативен, односно кога повеќе

судови одбиваат да постапуваат по определена правна работа, бидејќи позитивниот

судир на релативна надлежност не е возможен од причини на важење на забраната за

двократна литиспенденција.92

Заеднички непосредно повисокиот суд го решава

91

Устав на Република Македонија, член 110. 92


44

судирот на надлежноста помеѓу судовите.93

Кога постои судир на надлежност помеѓу

основни судови на подрачје на ист апелационен суд, таквиот судир го решава тој

апелационен суд. Додека пак, судирот на надлежност помеѓу основните судови на

подрачје на ист апелационен суд, помеѓу апелациони судови, како и судир на

надлежност помеѓу Управниот суд и друг суд, го решава Врховниот суд на Република

Македонија.9495

Кога постои ситуација во која судот на кого предметот му е отстапен смета дека

за тоа е надлежен судот кој му го отстапил тој предмет или пак, некој друг суд, во овој

случај предметот ќе го достави на судот кој треба да го реши ваквиот судр на

надлежност. Доколку пак, овој суд утврди дека овој судир на надлежност е инициран

поради очигледна грешка,а тој предмет требало да му биде отстапен на друг суд, него

ќе му го отстапи предметот. За тоа треба да го извести судот кој му го отстапил

предметот.96

Во случај кога по повод на жалба против одлука на суд од прв степен со

која истиот се огласил за месно ненадлежен, одлука донел повисокиот суд, за таквата

одлука во однос на надлежноста е врзан и судот на кого му е отстапен предметот,

доколку повисокиот суд што ја донел таквата одлука има надлежност за решавање на

судирот на надлежност помеѓу тие судови.97

Кога постои одлука на повисокиот суд во

однос на стварна надлежност на суд од прв степен, таквата одлука го обврзува секој

суд на кого истиот предмет подоцна ќе му биде отстапен, и тоа доколку повисокиот

суд кој ја донел одлуката има надлежност за решавање на судирот на надлежност

помеѓу тие судови.98

Судирот на надлежност го решава повисокиот суд во совет од

тројца судии.99

И во случај кога странките претходно се немаат изјаснето, може да биде

одлучено за судирот на надлежност.100

Судот на кого предметот му е отстапен, додека

не биде решен судирот на надлежност може да ги презема дејствијата за кои постои

опасност од одлагање.101

93


Закон за судови, член 33, точка .2 и 5. 95









45

III.4. Состав на судот

Во парничната постапка за решавањето на конкретниот спор може да биде

надлежен судија поединец или пак совет. Значи, за секој конкретен предмет се

определува дали за негово разрешување ќе биде надлежен судија поединец, познато

уште и како инокосно судење, или пак за разрешување на конкретниот предмет ќе биде

надлежен судски совет, познато уште и како колегијално судење. Меѓутоа, во секој

случај, постојат определени предности и недостатоци во однос на инокосното и

колегијално судење.

Предностите на инокосното судење се согледувааат во неговата брзина,

ефикасност, економичност на постапката, поголема лична одговорност на судијата

надлежен да суди во конкретниот спор со оглед на тоа што не постојат други членови

на советот меѓу кои сразмерно би се поделила одговорност од конкретната одлука.

Кога станува збор пак за недостатоците на инокосното судење, може да се наведат

зголемениот ризик на субјективно решавање на конкретниот предмет и помал обем на

знаење на судијата поединец. Од друга страна, како предности на колегијалното

судење произлегуваат од самиот факт што советот е составен од тројца членови и секој

од нив поединечно може да придонесе за донесување на објективна одлука, која ќе

биде резултат на контролирано и правилно воочување на сите битни факти и елементи

на спорната ситуација. Исто така, обемот на знаење врз основа на бројноста на советот

е поголема за разлика од судењето каде што е надлежен судија поединец. Меѓутоа,

како негативна страна може да се наведе фактот што судењето во судски совет е

поскапо и побавно во однос на инокосното судење, како и тоа што придонесува за

намалување на чувството на лична одговорност при донесување на конкретната

одлука. Сепак земајќи ги во предвид сите овие наводи постои тенденција на давање на

предност на инокосното судење пред колегијалното судење.

Основата врз која се темели определувањето дали во конкретниот предмет ќе

биде надлежен судски совет или пак, судија поединец произлегуваат од Уставот на

Република Македонија. Врз основа на Уставот на Република Македонија, судот

одлучува, односно суди во судски совет, а понатаму со закон се определува во кои

случаи е надлежен да суди судија поединец.

46

Во моментот на поднесување на тужбата се определува каков ќе биде составот

на судот во прв степен, на начин што судот по службена должност оценува дали

воопшто е надлежен да постапува по конкретниот предмет, како и во кој состав е

надлежен да пресудува.102

Меѓутоа, судскиот совет ќе донесе решение за отстапување на предметот кога

во текот на постапката судот по приговор на странка или пак по службена должност

утврди дека конкретниот спор треба да го суди судија поединец на истиот суд. Кога

решението за отстапување на предметот ќе стане правосилно, постапката ќе продолжи

пред судијата поединец или доколку има можност и пред самиот претседател на на

советот во улога на судија поединец. Но, доколку постапката за конкретниот спор се

наоѓа во напредна фаза и е неекономично, ниту пак рационално, а со тоа во значителна

мера би се одложила постапката и би се зголемиле трошоците, во тој случај судскиот

совет не е должен да го отстапи предметот на судија поединец. Ако советот донел

одлука со која го решил спорот, но во конкретниот случај требало да суди судија

поединец наместо советот, одлуката која ја донел советот неможе да се побива поради

овој пропуст. Кога судијата поединец кој по приговор на странка или врз основа на

службена должност во текот на постапувањето ќе утврди дека за конкретниот спор е

надлежен да суди совет на истиот суд, во тој случај ќе донесе решение за отстапување

на предметот и по неговата правосилност постапката ќе продолжи да тече и конечната

одлука за спорот ќе ја донесе советот на кого истиот предмет е отстапен.103

Во секој случај постоење на правилен состав на судот претставува процесна

претпоставка од која зависи дозволеноста на постапувањето за решавање на

конкретниот предмет, односно од оваа претпоставка зависи почетокот, течењето и

завршувањето на самата парнична постапка, а со тоа и донесување на мериторна

одлука за конкретниот спор.104

102


Закон за парнична постапка, член 17, став 1, 2, 4, 5. 104



47

III.5. Судија

Терминот судија има латинско потекло, односно произлегува од латинскиот

термин iudex, iusdiccere, iudicare. Овој термин всушност го означува лицето кое што

има овластување да го изрекува право и да донесува конкретна одлука во определен

судски спор. Притоа ова лице, ова овластување може да го извршува само, или пак

заедно со други судии или судии поротници. Во некои правни системи покрај

терминот судија се користи и терминот магистрат кој означува лице кое има

овластување да изрекува право, како и да врпи определени функции врз основа на

примена на правото.

Во францускиот систем се користи терминот магистрат. Кога станува збор за

овој термин од една страна, се мисли на еден поопшт поим за судија, а од друга страна,

овој термин се користи и за означување на јавниот обвинител, односно лицето чија

функција се исцрпува со гонење на сторителите на казнени дела. Во Велика Британија

со терминот магистрат се означува мировен судија, кој наместо со изрекување на

пресуда, споровите ги решава преку водење на определена соодветна постапка за

помирување. За разлика од останатите судски системи, во Република Македонија кога

станува збор за судија се мисли единствено на лице кое врши судска функција.

Во сите правни системи, па и во македонскиот неспорно е дека судијата ја има

една од најодговорните и најсложените функции, бидејќи е задолжен да ја определи

правдата во секој конкретен случај врз основа на независно и непристрасно ценење на

фактичката состојба. Притоа, тој ја води и спроведува судската постапка, во текот на

постапката е задолжен за донесување на процесните одлуки и со цел да го изрече и

примени правото во конкретниот спор сам, или во совет со останати судии и или судии

поротници донесува пресуда.

Важноста на судијата може да се воочи и преку определените протоколи, како и

формалностите кои се припишуваат за правилно и исрпно остварување на судската

функција. Една од тие формалности се однесува на униформата односно облеката која

судиите мора да ја носат на секое судење, и оваа обврска е пропишана со закон.

Тоа начесто може да биде црна или црвена тога. Понатаму, тоа може да се

однесува и на местото на судијата во судницата, односно неговата поставеност во

центарот на судницата, означувајќи ја неговата централна улога во целиот судски

48

процес. Исто така, се предвидени и определени формалности при обраќање на

странките и другите учесници во постапката, кое мора да биде изразено со голема

почит. Судијата при остварувањето на судската функција мора во целиот процес

додека трае судењето да биде непристрасен, односно не треба во ниту еден момент со

своето однесување да открие некаква наклонетост за едната или другата страна во

конкретниот спор. Тој при судењето не смее да одлучува и да ја заснова својата

пресуда без претходно да ги утврди фактите и да ги цени доказите.При остварувањето

на судската власт и судската функција, за судијата се превдвидени и определени

обврски, и тоа :

Судијата мора да постапува по поднесената тужба или обвинение преку кое

средство странката ја поведува судската постапка;

Судијата мора да ги презема сите потребни дејствија во текот на постапката, а

исто така треба и да ја раководи постапката онака како што е предвидено со

закон;

Судијата мора да ги протолкува и да ги примени потребните правни норми со

цел да го реши конкретниот спор, но доколку наиде на определена правна

празнина, спорот да го реши на начин што ќе ги примени општите правни

начела;

Судијата мора да ги земи во предвид конкретните факти, како и доказите со кои

се поткрепуваат и докажуваат тие факти и врз основа на реална процена и

оценка правилно и целосно да ја утврди фактичката состојба;

Врз основа на правилно утврдената фактичка состојба да донесе праведна

пресуда.105

Со цел да се зајакне независноста и непристрасноста на судиите во

постапувањето по предметите е воведувањето на определен систем врз основа на кој ќе

се врши случајно распределување на предметите на судите. Еден обид да се оствари

тоа е судовите во Република Македонија да користат определен систем преку кој,

покрај останатите работи се распределуваат предметите по судии автоматски, а тоа е

системот за автоматско управување со судски предмети или АКМИС.106

105

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 144-145. 106

„Основни граѓански и политички права на граѓаните“- Анализа на набљудувани судски постапки за

периодот од 01.09.2013 до 30.06.2014. Скопје, јуни 2014

49

III.5.1. Судска етика

Кодексот на судската етика претставува еден збир на повеќе правила и

принципи на однесување кои во текот на извршувањето на судската функција

членовите на Здружението на судии во Република Македонија се обврзувани да ги

почитуваат и да се придржуваат кон нив. Овој кодекс се темели на повеќе документи и

принципи признати и востановени во правото како што се: Универзалната декларација

за човекови права, Меѓународниот пакт за граѓански и политички права,Европската

конвенција за човекови права, Основните принципи за независност на судството на

Обединетите нации, Темелните вредности на уставниот поредок на РМ, Основните

принципи за спроведување на правдатаи сл.

Постојат неколку начела на судската етика врз основа на кои судиите треба да

го засноваат извршувањето на судската функција:

1. Начело на независност – судијата, судската функција треба да ја извршува

независно, без никакво внатрешно или надворешно влијание, притисок или

мешање од било каков субјект. Одлуките да ги донесува врз основа на

самостојно оценување на фактите и доказите со цел правилно утврдување на

фактичката состојба и соодветно применување на законот, одбивајќи секаков

обид од странките или другите субјекти во постапката кој би влијаел врз

исходот на конкретниот спор. Во секој случај, при извршувањето на своите

должности мора да се постави во улога на промотор на стандарди со кои ќе се

зајакнува постепено довербата на граѓаните во судството.

2. Начело на непристрасност – Бидејќи непристрасноста генерално мора да

постои со цел правилно да се извршува судската функција таа треба да постои

во текот на целата постапка. Заради донесување на правилна одлука судијата не

смее да врши предрасудувањеили фаворизирање на некоја од страните, а исто

така мора да внимава во случај која не е во можност поради одредени причини

да суди непристрасно, да се изземе од пресудување за конкретниот случај.

50

3. Начело на чесност/интегритет – Судијата при извршувањето на судската

функција мора со своето однесување мора да остава вистински впечаток на

чесен, професионален, праведен во одлучувањето без да очекува никаква корист

или подарок за себе или пак за некој друг. Доколку постапува на таков начин во

секој случај ќе ја зајакне довербата на граѓаните во неговата чесност и

интегритет.

4. Пристојност – Судијата мора во секој дел од своето однесување да внимава

тоа да зрачи со пристојност, достоинство и интегритет со кое однесување би го

зајакнал својот авторитет и углед, и авторитетот и угледот на судот. Тој не смее

да учествува на политички собири, да извршува партиски и политички

активности бидејќи неговата функција е неспоива со ваквите активности. Од

друга страна, тој може да учествува во определени образовни, историски,

културни и спортски активноси, се разбира доколку тие не го сквернавуваат

достоинството на самата судска функција.

5. Професионалност и трудољубивост – Судијата мора постојано да ја зголемува

својата способност за професионално извршување на судската функција. Во таа

смисла и за таа цел судијата мора постојано да го надоградува сопственото

знаење и вештини. Тоа постојано надоградување се извршува преку определени

стручни обуки и образувание. Тој во целиот тек на постапката мора да се

однесува со почит кон странките како и другите учесници во постапката,а

донесувањето на одлуката да биде резултат на ефикасниот, професионалнален и

трудољубив начин на ценење на фактите и доказите на која се темели и самата

одлука.

Во секој случај судијата е должен при извршувањето на судската функција да

внимава и во целост да ги почитува и имплементира во секојдневните активности овие

начела, со цел правдата во секој конкретен предмет да биде правилно воспоставена.

Доколку судијата ги повреди етичките начела, во посебен Правилник кој е донесен од

Управниот одбор на Здружението на судии се предвидени определени санкции.107

107

КОДЕКС НА СУДСКА ЕТИКА, 20 јуни 2006 година.

51

III.5.2. Избор на судија

Веќе е јасно дека постојат значителни разлики помеѓу континенталниот и англо-

саксонскиот судски систем, во таа смисла постојат и разлики во однос изборот на

судиите како и нивната едукација.

Во континенталниот систем, во кој спаѓа и судскиот систем на Република

Македонија, судии можат да бидат лица кои што завршиле правни студии и се

стекнале со звањето дипломиран правник, и ја завршиле обуката во Академијата за

судии и јавни обвинители. При одлучување во конкретниот спор, надлежност може да

има судски совет или пак судија поединец. Во овој систем судските одлуки се

донесуваат како резултат на независно и стручно постапување на судиите при ценење

на фактите, доказите и прописите во законот преку користење на дедуктивен метод,

односно од општо кон посебно. Судот во текот на постапката не се повикува на одлуки

и пресуди кои претходно ги донел судот, што значи дека судскиот систем на Република

Македонија не се применува судската практика за решавање на конкретниот спор.

Во англо-саксонскиот систем лицата го студираат правото во постдипломски

студии, откако ќе завршат некоја друга форма на високо образование и врз основа на

тоа судијата кој ќе ја добие таа функција во иднина се стекнува со различни познавања

од различни области на опшественото живеење. Судијата во овој систем одлуките ги

донесува врз основа на индуктивниот метод, односно од посебно кон општо и се

ориентира во испитување на секој конкретен случај.

Меѓутоа она што е заедничко за двата системи е тоа што, во секој случај при

изборот на судија потребно е лицето да биде достојно за носење на таа титула и својата

работа да ја извршува професионално, ефикасно, независно и непристрасно. Исто така

личноста која ќе биде избрана за судија мора да биде и високо морална и интегритетна

личност која што ќе одлучува врз основа на целосно почитување на човековите права и

слободи.Во Република Македонија се разликуваат два начини на избор на судиите и

тоа, еден начин за избор на судија во редовен суд, а другиот начин е предвиден за

избор на судија на Уставниот суд.

Генерално во литературата се прифатени неколку системи врз основа на кои се

врши избор на судии во конкретниот судски систем и тоа:

52

1. номинирање на судија од страна на извршна власт,

2. избор на судија,

3. кооптирање на судија од страна на другите судии и

4. именување од посебно тело систавено од судии и претставници од академската

структура, во постапка на јавен конкурс.

Во Франција и Германија се користат сите четири модели за избор на судии,

додека пак, во некои други системи изборот на судии е определен врз основа на

некаква комбинација на овие модели.108

Избор на судија во македонскиот судски систем

Начинот на избирање и разрешување на судиите е определен со Законот за

судови, во кој се наведува дека Судскиот совет на Република Македонија е органот кој

го врши изборот и разрешувањето на судиите и претседателите на судовите, а

резултатите од тоа се објавуваат во “Службен весник на Република Македонија” во рок

од 15 дена од денот на изборот, односно разрешувањето. 109

Судскиот совет исто така

има надлежност да го определи и бројот на судии во секој суд врз основа на мислење

добиено од страна на Врховниот суд, како и мислење од страна на судиите во

конкретниот суд.110

Во секој случај при изборот на судии Судскиот совет настојува да

се води од точно определени критериуми со помош на кои ќе се овозможи судиите кои

ќе бидат избрани да поседуваат највисоки стручни, морални и професионални

квалитети. Вака избраните судии со својата работа ќе придонесуваат во остварувањето

на правата и обврските на граѓаните од определен граѓанскоправен однос.

Како услови кои треба да ги исполнува едно лице за да може да биде избрано за

судија се:

да биде државјанин на Република Македонија;

македонскиот јазик да го владее активно;

да биде работоспособен и да поседува општа работна способност;

да биде дипломиран правник со завршени четиригодишно образование на

правни студии и просек од најмалку осум, или да биде дипломиран правник кој

стекнал 300 кредити според ЕКТС, со просек од најмалку осум во секој од двата

108

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр 148-149. 109

Закон за судови, член 41, став 1 и 2. 110

Закон за судови, член 44.

53

циклуси во универзитетските студии, или пак, да има нострифицирана диплома

од правен факултет од странство со стекнати 300 кредити.

да има положен правосуден испит во Република Македонија.

активно да познава еден од официјалните јазици на Европската унија, од кои

задолжително треба да го познава англискиот јазик, а тоа се докажува со еден

од неколку меѓународно признати сертификати

да поседува знаење за практична работа со компјутери и

да ужива и поседува углед и интегритет за вршење на судиската функција, како

и да поседува други социјални способности за вршење на судиската функција,

за чија цел се врши спроведување на тестови за интегритет и психолошки

тестови111

Меѓутоа, покрај горенаведените општи услови за избирање на судија во :

основен суд како судија може да биде избрано и лице кое што успешно ги завршило

обуките во Академијата за обука на судии и јавни обвинители. Како судија во

апелационен суд може да биде избрано лице кое го има исполнето условот на работен

стаж, односно има четири години непрекинат судски стаж како судија во основен суд,

или судија во Управен или Виш управен суд, а притоа, во последната година е оценето

со највисока позитивна оцена од страна на Судскиот совет и во однос на другите

пријавени лица има најголем број бодови.Како судија во Врховен суд може да биде

избрано лице кое има најмалку шест години непрекинат работен стаж како судија во

апелационен суд, или судија во Управен суд или Виш управен суд, а во последната

година е оценето со позитивна оценка од страна на Судскиот совет, а во однос на

другите пријавени има добиено најголем број бодови. 112

Доколку од пријавените кандидати не биде успешно извршено избирање, во тој

случај повторно се врши огласување на изборот. Кога судијата стапува на должност

дава свечена изјава и истата ја потпишува на македонски јазик, а доколку станува збор

за судија од друга етничка заедница изјавата ја чита и потпишува на македонски јазик,

меѓутоа ја потпишува и на јазикот на етничката заедница која претставува 20% од

населението во локалната средина и на која лицето е припадник.113

111


Закон за судови, член 46, став 1. 113

Види повеќе: Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр 149-150.

54

III.5.3. Поим, причини и постапка за изземање на судија

Доколку, постои ситуација од која јасно произлегуваат моменти на сомневање

во објективноста на судијата за пресудување во определен спор, како резултат на

определена поврзаност со спорот или пак, со странките, во тој случај се пристапува кон

изземање на судијата. Причините врз основа на кои се бара изземање на судијата може

да бидат од најразлична природа, а различна може да биде и интензивноста на врската

помеѓу судијата или судијата поротник и странката или предметот на спорот. Во

законодавството и теоријата се разликуваат два типови на причини врз основа на кои

се врши изземање на судија.

Од една страна, тоа се апсолутни причини за изземање кои судијата во

конкретниот случај го прават “неспособен судија” ( iudex inhabilis) , односно тоа се

причините кои со самото нивно постоење придонесуваат и се доволен основ за да биде

судијата исклучен од судење. Бидејќи овие причини секогаш доведуваат до изземање

на судиите или судиите поротници, не оставаат можност за оценување дали судијата

може да суди во конкретнот случај.

Од друга страна тоа се релативни причини кои за разлика од апсолутните

причини, со самото нивно постоење не се сигурен доказ дека судијата е непристрасен

во конкретниот случај, меѓутоа, се доволен основ за да постои определена доза на

сомнеж дека постои можност судијата да биде непристрасен во конкретната ситуација.

Значи тие даваат указ за постоење на “сомнителен судија” ( iudex suspectus ).

Во секој случај ако ги земиме во предвид овие две групи на причини кои

придонесуваат за постоење на сомнеж во непристрасноста на судијата, во

законодавстава и во теоријата може да стане збор за два различни институти: од една

страна е институтот исклучување, а од друга страна е институтот изземање. Меѓутоа

Законот за парнична постапка на Република Македонија не прави голема разлика

помеѓу двете групи причини и затоа и за двата институти изземање и исклучување

користи само еден термин, а тоа е изземање. Меѓутоа, тоа не значи дека Законот за

парнилна постапка не прави никаква разлика помеѓу двете групи на причини, бидејќи

тие разлики произлегуваат од начинот на кој се редактирани одредбите на законот.

Во зависност од тоа каков е начинот на поврзаност помеѓу судијата и конкретниот

предмет, апсолутните причини за изземање можат да се поделат на повеќе групи:

55

1. Во првата група се наоѓаат оние причини кои придонесуваат судијата да биде

изземен од пресудување на конкретната работа, а произлегуваат од самиот факт

дека никој нема право да биде судија во сопствена правна работа. Тоа значи

дека доколку судијата е и самиот странка, полномошник или законски

застапник на странката во спорот, или пак, со странката има однос на

соовластеник, сообврзник или регресен обврзник, во тој случај судијата не може

да ја извршува

судската функција.

2. Во втората група се наоѓаат оние причини од кои произлегува некаков вид на

морална врска помеѓу судијата и странките, која може да биде резултат на

некаков брак или вонбрачна заедница, сродство, старателство или посвојување.

Што значи дека доколку странката или законскиот застапник / полномошник на

странката му е роднина по крв по права линија до кој и да е степен, во

странична линија до четврт степен на сродство, ипи пак, му е брачен, вонбрачен

другар или роднина по сватовство до втор степен, без оглед на фактот дали

бракот престанал или не, или ако е старател, посвоител, посвоеник, хранител

или храненик на странката, на нејзиниот полномошник или законски застапник.

3. Во третата група се наоѓаат причините кои произлегуваат од ситуации во кои

судијата за иста правна работа веќе го искажал своето мислење и своето знаење.

Врз основа на тоа, доколку во истиот предмет судијата е веќе испрашан како

сведок или вештак или пак во тој предмет во донесувањето на одлуката на

понискиот суд или друг орган имал учество, во тој случај судијата не може да

суди во конкретната правна работа.

4. Во случаи кога постои определена врска помеѓу судијата или судијата поротник

и некоја од странките, која се заснова на работни, материјални и морални

основи, заради кои судијата би имал голема заинтересираност за исходот на

спорот, тогаш и тоа претставува апсолутна причина за изземање.

56

5. Се разбира, и ако постојат некои други околности и ситуации кои поттикнуваат

сомнеж во непристрасноста и објективноста на судијата.114

Постапката за изземање на судија или судија поротник може да ја поведе

странка или пак самиот судија или судија поротник.

Законот за парнична постапка предвидува дека доколку постојат апсолутни

причини за изземање, судијата или судијата поротник должен е да ја прекине својата

работа во предметот и да го извести претстедателот на судот, кој веднаш определува

кој ќе одлучува во конкретниот предмет наместо првичниот судија или судија

поротник.115

Доколку судијата или судијата поротник оцени дека постојат околности

врз основа на кои постои сомнеж за неговата непристрасност, односно постојат

релативни причини за изземање, тој има должност за тоа да го извести претстедателот

на судот, кој во конкретниот случај ќе донесе одлука за изземањето.116

Во случаите кога изземањето на судијата или судијата поротник е по барање на

странка, тоа барање мора да биде поднесеноо во писмена форма и мора да бидат

наведени околностите врз основа на кои странката го бара изземањето. Исто така

барањето мора да биде образложено, наведувајќи ја законската причина за изземање и

се разбира наведувајќи и докази со кои се потврдува тоа. 117

Тоа барање може да биде

поднесено до завршувањето на главната расправа, а ако таа не се одржала тогаш

најдоцна до донесувањето на одлуката. 118

Странките можат да бараат иззмање на

судија или судија поротник пред кого се води постапката. Постојат определени случаи

кога барањето за изземање не е дозволено и тоа ако:

Барањето се однесува на сите судии кои би можеле да постапуваат во

конкретниот предмет;

Барањето се заснова на причини и околности за кои веќе е одлучено;

Во барањето не постои образложение за причината за која се бара изземањето;

114




Закон за парнична постапка, член 66, став 2, алинеја 3. 118


57

Или пак доколку се бара изземање на претседателот на непосредно повисокиот

суд кој треба да одлучува по барањето за изземање на претседател на понискиот

суд.119

Кога судијата/судијата поротник или претседателот на судот ќе се запознае со

фактот дека е поднесено барање за негово изземање должен е веднаш да ја запре

работата во определениот предмет. Доколку се работи за барање за изземање засновано

на релативни причини, наведените лица можат да ги преземаат оние активности и

дејствија за кои постои опасност од одложување и тоа во периодот додека се донесе

решението за изземање.120

Во случај кога во конкретниот случај поднесувањето на барањето за изземање е

од причина да се попречи судот да ги преземе потребните дејствија или да ја продолжи

постапката, судијата поединец или претседателот на советот се овластени да донесат

решение со кое постапката продолжува.121

Во секој случај по однос на барањето за изземање на странките одлука донесува

претседателот на судот. Доколку странката бара да биде изземен претседателот на

судот, одлука за неговото изземање донесува претседателот на судот кој е непосредно

повисок. Кога станува збор за барање за изземање на судија на Врховен суд на

Република Македонија, одлуката за изземање ја донесува претседателот на

конкретниот суд. А кога постои барање за изземање на претседателот на Врховниот

суд на Република Македонија, одлука донесува Врховниот суд на општа седница.122

За самото барање за изземање на странката, одлуката се донесува во форма на

решение. Притоа претседателот на судот мора да ги утврди фактите во барањето за

изземање пред самото одлучување. При донесувањето на решението, за наводите на

барањето мора да се изјасни судијата/судијата поротник на кој се однесува барањето.

Доколку се утврди дека наводите на барањето за изземање се веројатни и

предизвикуваат сомневање дека судијата/судијата поротник е непристрасен во

судењето, претседателот на судот ќе донесе решение со кое ќе се усвои барањето, а во

спротивно ќе донесе решение со кое барањето ќе се одбие.123

119



Закон за парнична постапка, член 68, став 2 122

Закон за парнична постапка, член 67, став 1-3. 123


58

III.6. Судија поротник

Со цел да се заштитат правата на човекот, а воедно и да се оствари судската

власт и судската функција се прифаќа начелото во судењето да учествуваат и граѓаните

како резултат на демократскиот развој. Во Република Македонија, учеството на

судиите поротници во судењето на определен спор е определено во зависност од

сложеноста и природата на самиот спор. Од причини на економичност и побрза

постапка определени спорови кои може да се подведат под спорови од мала вредност

(граѓански спорови од мала вредност, прекршоци, полесни казнени делаи сл.) е

определено да ги суди судија поединец. Учеството на судија поротник во судскиот

процес е ограничено само на судење во прв степен.

Судиите поротници ги избира и разрешува Судскиот совет на Република

Македонија. При изборот на судии поротници се применува психолошки тест и тест за

интегритет, а исто така потребно е судиите поротници да посетуваат специјализирана

обука. Откако таа обука ќе ја завршат, судиите поротници терба да положат испит за

завршената обука. Кога ќе го завршат испитот, Академијата за судии и јавни

обвинители во рок од три дена доставува до Судскиот совет листа на судии поротници

кои не го положиле таквиот испит.124

Мандатот на судиите поротници во однос на

неговото траење е ограничен, а и надлежностите кои ги имаат се мали. Изборот и

разрешувањето го врши судскиот совет и за таа цел се почитуваат начелата на

соодветна и правична застапеност, недискриминација и блиско сродство со судија или

судија поротник на истиот суд.125

За судија поротник може да биде избрано лице кое е

полнолетено и е државјанин на Република Македонија. Во однос на образованието кое

треба да го поседува, тоа лице треба да има завршено најмалку високо образование.

Притоа, исто така, тоа лице треба активно да го владее македонскиот јазик, да ужива

углед за вршење на оваа функција и да не биде постаро од 64 години.126

Неговиот мандат е со траење од 4 години со право на повторен избор127

, а пред

претседателот на судот во кој е избран, судијата поротник дава свечена изјава.128

124



Закон за судови, член 48, став 1. 127


Закон за судови, член 50, став 1.

59

Од друга страна мандатот на судијата поротник може да престане од

определени причини и тоа:

Ако сам го побара тоа

Ако трајно ја загуби способноста за вршење на должноста за која е избран;

Ако е осуден со казна затвор во траење од најмалку 6 месеци;

Ако својата должност ја извршува несовесно и

Ако наврши 60 години старост.129

Судијата поротник, покрај оваа негова функција може да се занимава и со друга

професионална дејност, има право за определен надоместок за вршење на неговата

дејност и ужива имунитет само во однос на неговото мислење и одлучување, но не

ужива имунитет во однос на кривичното гонење.130

III.7. Вредност на предметот на спорот

Вредноста на предметот на спорот всушност го означува паричното изразување

на вредноста на барањето што тужителот го истакнал во тужбениот петитум. Кога

барањето поставено во тужбата гласи на определен паричен износ, тогаш веднаш е

воочлива и вредноста на предметот на спорот. Меѓутоа, постојат ситуации во кои

барањето во тужбата не гласи на определен паричен износ, па затоа тужителот мора

посебно да ја означи вредноста на предметот на спорот врз основа и во согласност со

законските прописи.

Со законот за изменување и дополнување на Законот за парнична постапка од

2015 година се направија определени измени во однос на износите до кои ќе може да

постапува судија поединец, како и во однос на износите на споровите од мала

вредност. Пред да настапат измените во Законот за парнична постапка, судија

поединец беше надлежен да суди во спорови за имотноправни барања кога вредноста

на предметот на спорот не надминува износ од 1. 800.000 денари131

, но со измените

129


Види повеќе: Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 155. 131

Закон за парнична постапка член 36, став 1.

60

овој износ значително се зголеми и изнесува 3.000.000 денари.132

Притоа, оваа одредба

започна да биде применувана од 30.09.2015 година и тоа за предметите што ќе се судат

и решаваат во судници кои се технички опремени, односно судници во кои се

задоволени техничките услови за тонско снимање.133

Исто така, беа извршени и промени во однос на постапката во стопанскте

спорови во кои дотогаш беше надлежен да постапува судија поединец доколку

вредноста на предметот не надминуваше 1.800.000 денари. Меѓутоа по стапувањето на

сила на измените од 2015 година овој износ беше променет во износ од 3.000.000

денари, ина споровите за плаќање камата без оглед на вредноста на предметот на

спорот.134

Со измените во Законот за парнична постапка се зголемува и вредноста на

споровите од мала вредност, наместо досегашната практика на определување на

спорови од мала вредност до износ од 180.000 денари, почнувајќи од 31.01.2016 година

за спорови од мала вредност се сметаат споровите во кои тужбеното барање кое притоа

се однесува на побарување во пари не го надминува износот од 600.000 денари.135

Воведени се и измени во поглед на постапките по судски платен налог. Тука,

наместо досегашните 180.000 денари, износот е зголемен на 600.000 денари.136

Исто така, воведени се измени со кои се изедначени споровите од мала вредност

во стоманските спорови, така што износот од 300.000 денари е зголемен на износ од

600.000 денари.137

Уште со Законот за парнична постапка од 2005 година имаше определени

дискриминаторски одредби во делот на правните лекови и тоа во однос на редовната

парнична постапка. Следствено на тоа беше определено дека пресудата или решението

со кое се завршува спорот во постапката во спорови од мала вредност, може да биде

132

Закон за изменување и дополнување на Законот за парнична постапка, Сл. Весник на РМ, бр.124 од

23.07.2015 година, член 2. 133


23.07.2015 година, член 51. 134


23.07.2015 година, член 48 135


23.07.2015 година, член 43. 136


23.07.2015 година, член 44 137


23.07.2015 година, член 49.

61

побивано само поради суштенствена повреда на одредбите од парничната постапка и

исто така, можеше да биде побивано и поради погрешна примена на материјалното

право. 138

Врз основа на тоа не беше овозможено пресудата или решението да биде

побивано по сите основи вклучувајќи го и моментот пресудата или решението да биде

побивано и поради погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба.

Мора да биде потенцирано дека со измените на Законот за парнична постапка

од 2015 година се определува дека во споровите од мала вредност пресудата или

решението може да биде побивано поради погрешно и нецелосно утврдена фактичка

состојба, која одредба е донесена поради зголемувањето на износите за споровите од

мала вредност.

Во услови кога дојде до зголемување на износите за споровите од мала вредност

( од 180.000 денари на 300.000 денари ) беше сосема оправдан фактот да биде оттргнат

еден од основите за поднесување на жалба од страна на странките, за кој странките

можеа да се повикаат во сите постапки, освен во постапките по спорови од мала

вредност. 139

Во однос на членот 51 од измените на Законот за парнична постапка кои

започнаа со применување од 31.01.2016 година направена е определена суштенствена

повреда на одредбите од парничната постапка. На кој начин?

Да го земеме за пример Основниот суд во Гевгелија.

Во Основниот суд во Гевгелија постои само една судница во која се исполнети

техничките услови во поглед на тонското снимање на судењето. Во овој суд постојат

пет судии кои работат на граѓански спорови и кои во текот на една работна недела

барем еднаш имаат потреба да ја користат судницата во која постојат технички услови

за тонско снимање, а за другите рочишта ги користат судниците во кои не постојат

технички услови за тонско снимање.

Притоа, доколку биде поднесено тужбено барање по стапувањето на сила на

измените на Законот за парнична постапка со вредност од 2.000.000 денари, а според

138

Закон за парнична постапка (2005), член 438, став 1. 139

ПРАВНИК, стручно списание, број 290-291, јуни – јули 2016 година, страна 14.

62

распоредот на судење, конкретниот спор, односно рочиштето за решавање на спорот се

одржува во судница во која постојат услови за тонско снимање, за решавање на

конкретниот спор ќе биде надлежен судија поединец.

Меѓутоа, доколку рочиштето поради определени причини биде одложено и од

определени околности новото рочиште биде одржано во судница во која не постојат

технички услови за тонско снимање, судијата би требало да суди во совет составен од

судијата како претседател на советот и двајца судии поротници. Бидејќи судот кој е

непрописно составен за постапување по определен спор претставува повреда на

правилата на парничната постапка, би требало особено да се внимава каков ќе биде

составот на судот за споровите кои не надминуваат вредност од 3.000.000 денари.

Во секој случај голема грешка на законодавецот е направена во конкретниот

случај, бидејќи доаѓа до поврзување на постоење на технички услови за тонско

снимање како посебен услов и стапувањето во сила на определени одредби од

измените на Законот за парнична постапка. На овој начин доаѓа до ситуација во која

странките во постапката односно, остварувањето на нивните права во постапката би

зависело од постоењето или не постоењето на технички услови за тонско снимање, и

сето тоа во моменталната состојба во која се наоѓаат поголемиот број на судовите во

Република Македонија. Во таа смисла, судовите во Република Македонија веќе имаат

проблем во поглед на основните средства за работа, така што, би требало да помине

определен проток на време додека судниците се добро опремени и спремни да се

соочат со примена на измените од Законот за парнична постапка. .140

140

ПРАВНИК, стручно списание, број 282, окромври 2015 година, страна 8.

63

IV. Парнични странки

Во најопшта смисла странката е лице кое во свое име или во име на некој друг,

бара од судот да и даде правна заштита со цел да го заштити правото за кое тврди дека

е повредено или пак, оспороено ( тужител ) , односно лице за кое тужителот тврди дека

го повредило или оспорило неговото право (тужен ).

Во однос пак, на поимот парнична странка, тоа претставува всушност поим со

кој се означуваат тужителот и тужениот, затоа што без нивно постоење нема да постои

парница. Секоја од нив во текот на постапката може да презема определени дејствија

предвидени со законот. Меѓутоа, мора да се направи разлика бидејќи постојат лица кои

учествуваат во парницата со сепак не се парнични странки, а тоа се : трети лица кои

учествуваат во туѓа парница, замешувач во парницата, како и застапникот на

странката. Странките во парничната постапка по правило имаат спорни интереси кои

треба да ги решат, меѓутоа од ова правило постои исклучок. Тоа се однесува на оние

случаи141

кога иако постои согласност помеѓу странките во однос на регулирањето на

меѓусебните односи сепак законот предвидува да се води парница и за тој однос

единствено да се решава во парнична постапка.

Парницата престанува да постои кога во текот на парничната постапка дошло

до соединување на правата и обврските на спротивните странки, и како носител на тие

права и обврски се јавува едно исто лице. Тоа може да се случи при универзална

сукцесија кај физички лица, при спојување на правни лица, или кога постои

сингуларна сукцесија во однос на некое споредно право или предмет.142

141

На пример тоа можат да бидат брачните парници, патернитетни или матернитетни парници. 142


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 166/167

64

IV.1. Поимно определување на странката во парничната постапка

Иако во Законот за парнична постапка е предвидена улогата на странката во

парничната постапка, сепак законот не врши дефинирање на поимот странка, но од

друга страна содржи одредби кои поблиску ги определуваат правилата за тоа кој се

може да биде странка во парничната постапка. Меѓутоа, литературата врши

дефинирање на поимот на странка и тоа од неколку аспекти: како странка во

материјалноправна смисла, странка во процесна смисла и странка во функционална

смисла. Со цел подобро разбирање на суштината на странката во постапката ќе

преминам кон подетално појаснување на овие аспекти. Во таа смисла :

1. Поимно определување на странката од материјалноправен аспект

Наједноставно поставено, странка во материјалноправна смисла претставува

странката за чии права и обврски се одлучува во постапката како субјект. Како

парнични странки, страните во материјалноправниот однос се појавуваат пред судот со

цел решавање на нивниот спор. Странка во оваа смисла може да биде субјектот во чие

име се води постапката, субјектот против кого е поведена постапката и воедно

учествува во спорот како носител на некакви права или обврски, или учествува во

спорот во својство на должник или лице кое загрозило, односно повредило некакво

право на тужителот. Врз основа на тоа може да се заклучи дека според овој аспект

парнична странка претставува лице кое е носител на материјалноправни овластувања,

односно лице кое е носител на материјалноправни обврски што претставува и предмет

на самата расправа. Меѓутоа, во практиката ваквото сфаќање е напуштено.

2. Поимно определување на странката во процесноправен аспект

Во процесноправна смисла, странка претставува лицето кое во парницата зазема

положба на тужител или тужен. Притоа, во својство на тужител се јавува лицето,

односно парничната странка која поднесува тужба врз основа на која бара некаква

заштита од страна на судот. А од друга страна, во својство на тужен се јавува лицето,

односно парничната странка спрема која тужителот поднесува тужбата со која е

побарано давањето на заштита од страна на судот. За постоење на странки и парница

воопшто не е важно дали постои некаков граѓанскоправен однос или пак, дали

воопшто постои спор меѓу самите странки, затоа што е доволно во тужбата да биде

наведен еден субјект во својство на тужител, а друг субјект во својство на тужен.

65

3. Поимно определување на странката од функционален аспект

Како странка во функционална смисла се јавува лицето кое поднесува тужба во

свое име, но за интерес на друго лице. Во овој конкретен случај мора да се даде

одговор на прашањето кое се однесува на органот кој за право или обврска на друг

поведува постапка по службена должност, во смисла дали на овој начин органот има

својство на застапник или пак, странка во постапката. Врз основа на странската

литература се зачнати две теории кои се обидуваат да дадат одговор на ваквото

прашање. Една од нив претставува органската теорија, врз основа на која органот кој

поведува постапка во интерес на друго лице и тоа го прави по службена должност, има

положба на странка во парницата, а притоа таа странка може да биде странка по

положба, странка по должност или пак, странка по функција. Додека пак, од друга

страна постои застапничка теорија врз основа на која спротивно на органската теорија,

органот кој ја поведува постапката по службена должност со цел заштита на

интересите на друго лице има својство на застапник во парницата. Според нашето

право ниту органската, ниту застапничката теорија не е во целост прифатена, затоа што

од самите законски одредби произлегува положбата на овој орган во постапката,

односно дали овој орган во конкретниот случај ќе биде странка или застапник во

постапката. Постојат неколку примери кои го потврдуваат тоа. Во таа смисла и јавниот

обвинител може да поднесе тужба за поништување на брак доколку има сознанија дека

бракот е склучен под принуда или заблуда.143

; центарот за социјална работа се појавува

во својство на странка кога по службена должност поведува постапка за утврдување на

татковство, ако мајката нема поведено таква постапка и не се грижи за интересите на

детето144

и слично. Постојат и спорови во теоријата за каква е положбата на

привремениот старател на оставината, како и старателот на оставината чиј сопственик

е непознато лице. Според македонското право судот ќе постави привремен старател на

оставината кога наследниците се непознати или имаат непознато престојувалиште кој

ќе врши застапување на наследниците.145

Во парничната постапка не може да постои

непозната странка во својство на тужител или тужен, одредбата од Законот за

наследување според која привремениот старател е застапник на наследниците, а не е

странка во парницата е спротивно на поимното сфаќање на странката, така што,

старателот на оставината ќе биде странка по должност.

143

Закон за семејство, член 36, став 1. 144

Закон за семејство, член 60. 145

Закон за наследување, член 126.

66

4. Инцидентална (ad hoc) странка

Во парничната постапка можат и трети лица да се јават во положба на странка

во парницата, покрај тужителот и тужениот, а ваквите странки уште и се нарекуваат

инцидентална странка, односно ad hoc странка. Постојат повеќе примери кои ги

вклучуваат овие трети лица во постапката, и тоа:

Во случај кога во парницата во име и за сметка на странката постапува

нејзиниот законски застапник или полномошник, кој во конкрениот случај не

претставува парнична странка;

Исто така, во случај кога во парницата учествуваат и сведоци, вештаци,

замешувач, толкувач, именуван претходник или лицето кое за течењето на

парницата е известено, не претставуваат странки во постапката.

Секој од овие лица може да се јави во својство на парнична странка и тоа во

определени околности, на пример:

Во случај кога судот донесува одлука за барања кои се истакнати против нив;

во случај кога судот применува мерки спрема нив со кои ќе се оневозможи

злоупотребата на положбата, односно овластувањата во парницата;

во случај кога судот донесува одлука за надомест на трошоците;

во случај кога судот донесува одлука по однос на нивното барање за учество во

постапката и сл.

Во случаите кога судот ќе им наложи да ги надоместат трошоците кои

настанале по нивна вина или пак, кога судот поради нарушување на редот во

постапката ќе им изрече парична казна, како и во други околности, во рамките на веќе

постоечката постапка се отвара инцидентална постапка и во неа тие лица се јавуваат

како инцидентални странки.

Вака поставениот однос нема никаква внатрешна врска со односот кој веќе

постои помеѓу странките и судот во парничната постапка. Исто така, инциденталните

странки имаат право да поднесуваат правни лекови против одлуките на судот кои се

однесуваат на нив, а тоа не може да има влиание на натамошниот тек на парницата.146

146


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 167-171.

67

IV.2. Засновање и престанок на својството странка

Парничните странки најчество ги определува тужителот, односно со

поднесувањето на тужбата по волја на тужителот до судот. Со таа тужба се определува

тужителот по сопствена волја, додека пак, тужениот за разлика од тужителот се

определува независно од неговата волја, во самиот момент на поднесувањето на

тужбата. Во ваквиот случај тужителот ги определува парничните странки. Меѓутоа,

исто така својство на парнична странка се стекнува и со поднесување на тужба за

спогодбено разведување на бракот.147

Друг начин на стекнување на својство на странка е по пат на суцесија. Преку

овој начин лицето кое стапува на местото на тужителот или тужениот, односно на

местото на лицето кое дотогаш било странка во постапката, ја прима парницата во

состојба во која се наоѓа во моментот кога се здобива со својството парнична странка.

Притоа, сукцесијата може да биде универзална и сингуларна. Универзална

сукцесија постои во ситуации кога некоја од странките ќе умре, па наследниците ќе ја

преземат парницата148

, додека пак сингуларна сукцесија има во ситуации во кои на

местото на првобитно тужителот или на тужениот по согласност на двете странки,

стапува во парницата сингуларниот сукцесор и на тој начин се стекнува со својството

парнична странка.

Понатаму, кога постои случај во кој тужителот ја преиначил тужбата до

завршувањето на главната расправа, и наместо лицето кое првично го тужел, со

преиначувањето тужи друго лице.149

Меѓутоа, за да се стекне другото лице со својството тужен потребна е негова

согласност, а доколку и првично тужениот веќе се впуштил во расправање потребна е и

негова согласност.150

Но, доколку првотужениот не ја даде потребната согласност,

тужителот може да се откаже од тужбеното барање против него, а во тој случај ќе биде

донесена пресуда поради откажување.151

147






68

Замешувачот исто така, може да се стекне со својство на странка, во согласност

со двете парнични странки.152

Лице кое прибавило предмет или право за кое всушност

тече парницата може да се стекне со својство на странка на местото на тужителот или

тужениот доколку добие нивна согласност.153

Именуваниот претходник може да се

стекне со својство на парнична странка кога на местото на првично тужениот, тој ќе

стапи како странка во парницата.154

Својството на парнична странка престанува со завршувањето на постапката.

Меѓутоа својството на парнична странка може да престане и со смрт на физичкото

лице или престанок на правното лице, во текот на постапката во случај на сукцесија,

како и со повлекување на тужбата. Во последниот случај со повлекувањето на тужбата

не секогаш престанува и својството парнична странка, бидејќи тоа зависи од стадиумот

во кој се наоѓа постапката. Тужениот нема можност по своја волја да престане да биде

тужен, како што може тужителот да престане да биде тужител по своја волја.155

152





ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.171-173.

69

IV.3. Рамноправност на странките во парницата

Начелото на еднаквост е еден основите на правата на човекот,а притоа е

заснован на еднаквата достоинство и вредност човечки суштества. Овој принцип

вкоренет во сите меѓународни и регионални инструменти за правата на

човекот.156

Универзалната декларација за човекови права од 1948 година определува

дека сите луѓе се родени слободни и еднакви во достоинството и правата.157

Таков е

случајот и со странките во парницата, односно странките во парницата се рамноправни

согласно на начелото за еднаквост на сите граѓани пред Уставот и законите.158

Рамноправноста на странките во парницата може да се види во текот на целата

постапка. Врз основа на начелото на обострано сослушување (audiatur et altera pars) е

определена рамноправноста на странките во смисла на тоа што судот на секоја странка

ќе и даде можност со цел да се изјасни за барањата и наводите на другата странка.159

На

секоја од странките во постапката треба да и биде овозможено слободно да ги штити и

да ги остварува сопствените интереси, а за таа цел да ги употребува сите процесни

дејствија кои се дозволени со закон, а може и секоја странка да ги презема и

парничните дејствија кои ги презема другата странка во постапката. Рамноправноста

на странките во парницата се огледува во поглед на јазикот на постапката, што значи

дека секоја странка може да го користи својот јазик и за сите факти да биде запозната

на тој јазик со цел тоа да не биде пречка за остварување на правилна одбрана и

остварување на правата и интересите на секоја од странките.

Исто така, рамноправноста на странките е определена со одредбите од Законот

за парнична постапка, кој определува дека секоја странка има право на одбрана, а со

цел таа да биде ефикасна има право да најми друго стручно лице кое ќе ја застапува во

постапката. Меѓутоа, мора да се напомене дека во сите овие случаи станува збор за

формална еднаквост на странките во парницата, а не за квалитативна еднаквост,

бидејќи странките фактички се разликуваат во нивното образование, нивната имотна

состојба, различната припадност, односно дали странката е домашен или странски

државјанин, и дали е во својство на тужител или тужен.

156

Водич за улогата на Комисијата за заштита од дискриминација во судска постапка и преминување на

товарот на докажување, Скопје, 2013, страна 10. 157

Универзална декларација за човекови права, член 1. 158

Устав на Република Македонија, член 9.

2159


70

Имотната поткованост на некоја од странките може да доведе до фактичка

нерамноправност во постапката, затоа што странката која во однос на материјалната

состојба е во многу подобра положба од другата страна може без проблем да ги сноси

трошоците кои се наметнуваат во парницата, додека пак, другата странка плаќањето на

овие трошци би ја довело до раб на егзистенција. Со цел законодавецот да ја намали

ваквата нерамноправност од овој аспект ја воведува одредбата според која на странката

која не може да ги поднесе трошоците на постапката без притоа да не го доведе во

прашање своето егзистирање, како и издржувањето на своето семејство, судот може да

донесе одлука со која оваа странка се ослободува од плаќање на трошоци.160

аквото

ослободување опфаќа ослободување од плаќање на такси, полагање аванс за

трошоците на вештаците, сведоците, за увид и трошоци за судски огласи. 161

Притоа

странката може во зависност од околностите целосно или делумно да биде ослободена

од ваквите трошоци.

Исто така, странката која е неука и правнички необразована мора да ангажира

полномошник со цел ефикасно да ги штити своите интереси, за разлика од другата

странка доколку истата е правно образована. Со цел оваа нерамноправност да се

намали во Законот за парнична постапка постои одредба според која за странката

целосно се ослободуваат трошоците кои се однесуваат за трошоците и наградата за

полномошникот кој е назначен.162

Меѓутоа, за тоа да се оствари потребно е

исполнување на услов, странката да биде ослободена од плаќање на трошоците во

постапката, и се разбира доколку судот утврди дека тоа е навистина нужно за

заштитување на правата на странката, а таа стручност судот ја утврдува со согледување

на фактот дали странката има познавања од правото, дали парницата за која е потребна

стручна помош е сложена и слично.163

Кога во парничната постапка како тужител се јавува странски државјанин или

лице кое е без државјанство, а притоа тужи во Република Македонија, ова лице е

должно да му ги надомести трошоците на тужениот по барање на самиот тужен.

160






стр. 299.

71

Меѓутоа, оваа нееднаквост се регулира со Законот за меѓународно приватно

право според кое се предвидени основи кои се таксативно наброени во законот според

кои странското лице или лицето без државјанство не е должно да ги обезбеди

трошоците во постапката.164

Понатаму, странките можат фактички да не бидат еднакви врз основа на

процесната положба која ја заземаат во самата парнична постапка, односно дали

странката се јавува во својство на тужител или во својство на тужен. Постојат повеќе

ситуации во кои тужителот или тужениот се наоѓаат во определена поповолна положба

од другата страна. Во таа смисла, тужителот е во поповолна положба од тужениот

затоа што тој го избира времето во кое ќе ја поднесе тужбата; во определени ситуации

и судот до кој ќе ја поднесе тужбата и видот на постапката. Исто така, тужителот може

да го преиначи тужбеното барање на начин што наместо првичното ќе истакне друго

барање, ќе го зголеми или намали постојаното барање или пак, ќе истакне друго

барање покрај постојаното. Поповолната положба на тужителот се огледува во фактот

што тој може да се одрече од тужбеното барање при што не му е потребна согласност

од тужениот, меѓутоа доколку сака да ја повлече тужбата, дали ќе биде потребна

согласност на тужениот зависи од стадиумот во кој се наоѓа постапката во времето на

повлекување. Исто така тужителот има поповолна положба затоа што, иако го изгуби

спорот, во најлош случај треба да ги надомести трошоците на тужениот. Понатаму,

кога тужениот не се појави на главна расправа, а за тоа се исполнети потребните

претпоставки судот може да донесе пресуда поради изостанок.

Меѓутоа постојат и ситуации кога тужениот е во поповолна положба од

тужителот. Така на пример: тужбата по правило се поднесува до судот каде што

тужениот има општа месна надлежност; бидејќи тужителот во тужбеното барање ги

наведува фактите и доказите, товарот на докажување паѓа врз него; кога тужителот

поради стадиумот во кој се наоѓа постапката не може да ја повлече тужбатаи слично.

Неповолноста на положбата на тужениот се согледува во тоа што тужениот мора да се

брани и да поднесе одговор на тужба, бидејќи во спротивно судот може да донесе

пресуда врз основа на неподнесување на одговорот на тужба. Во секој случај тужениот

трпи да биде тужен.165

164

Закон за меѓународно приватно право, член 96. 165


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 175-178

72

IV.4. Постоење на странка како процесна претпоставка и утврдување

на нејзиниот идентитет

Парничните странки мора да постојат, затоа што постоењето на странките е

една процесна претпоставка која има општ, позитивен и апсолутен карактер, од чие

постоење или непостоење зависи воопшто дозволеноста за отпочнување, водење и

завршување на постапката. Притоа, не може да биде водена парница помеѓу непознати

лица или лице кое не постои, врз основа на што постапката ќе биде недозволена ако не

постојат странките, или не постои една странка. Определувањето на парничните

странки се врши од странка на тужителот со поднесувањето на тужбата во која точно е

утврден сопствениот идентеитет, како и идентитетот на противната странка. Законот за

парнична постапка определува дека во поднесоците мора да биде наведено се што е

потребно и тоа да биде направено на разбирлив начин со особен нагласок на името,

занимањето, живеалиштето или престојувалиштето ако станува збор за физички лица,

или седиштето на правното лице, а исто така и законските застапници или

полномошници ако странките ги имаат, понтаму треба странката да го наведе својот

матичен и даночен број.166

Кога се утврдува идентитетот на странката возможни се

неколку ситуации:Првата ситуација се однесува во случаите кога лицата во тужбата

се означени и се со правилен идентитет,но грешка настанува во доставата и тужбата се

доставува до лице кое има исто име како и тужениот. Ваквата грешка може навремено

да се коригира, но, доколку сепак се донесе пресуда без притоа грешката да се исправи,

пресудата ќе се однесува на лицето ко е означено во тужбата, а тоа лице ќе може

подоцна да ја побива ваквата пресуда поради суштенствени повреди на постапката.

Втората ситуација постои во случаите кога тужителот со тужбата сакал да тужи едно

лице но поради заблуда тужел друго лице. Тука постои грешка на тужителот, а доколку

се донесе пресуда без притоа да се исправи ваквата грешка, подоцна тужителот може

да ја побива пресудава врз основа на грешка во судењето. Третата ситуација постои

кога во конретниот случај не постои странка, односно странката престанала да постои

или пак, станува збор за странка која е измислена. Но, ако судот сепак донесе пресуда

врз основа на овие околности, таа пресуда ќе се смета за непостоечка.167

166

Закон за парнична постапка, член 98, став 3 и 5. 167


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 173 и 174.

73

IV.5. Промена на странките во парницата

Парницата по правило започнува и завршува помеѓу истите странки, меѓутоа

постојат ситуации кога во текот на парницата доаѓа до промена на странките и тоа на

страната на тужителот или на страната на тужениот. Тоа значи дека, со промената на

странките доаѓа до ситуација во која на местото на тужителот или тужениот кој

дотогаш бил странка во парницата (ауктор), доаѓа друго лице (сукцесор), и на тој начин

дотогашниот тужител или тужен го губи својството на странка во постапката, бидејќи

на неговото место постои нов тужител или нов тужен. Тоа се нарекува процесна

сукцесија. На овој начин лицето кое дотогаш било странка во постапката го губи

правото да презема парнични дејствија во постапката. Сукцесијата, односно промената

на личноста на странките во одреден правен однос може да настане врз основа на закон

или пак, тоа да настане доброволно врз основа на спогодување на странките. Во секој

случчај сукцесијата може да биде последица на промена на граѓанскоправниот однос

на странките, односно универзална и сигнуларна сукцесија, или може да настане

независно и без оглед на промената на граѓанскоправниот однос.

Кај универзалната сукцесија, самиот сукцесор стапува во сите односи на својот

претходник, а на него преминуваат сите права и обврски, освен правата и обврските

кои не можат да се пренесат, бидејќи се лични и непреносливи. Универзалната

сукцесија секогаш по сила на закон доведува до процесноправна сукцесија.168

Со

самиот момент на смртта на оставителот се отвора наследството на оставителот, а

неговите имотни субјективни права се пренесуваат на неговите наследници.169

Меѓутоа, со моментот на смртта на оставителот кој бил парнична странка во

постапката, се додека наследниците не се прогласат, врз основа на закон постапката ќе

биде прекината.170

Ваквиот прекин на постапката настапува независно од волјата на

странките и наоѓањето на судот.171

Постапката ќе продолжи кога истата ќе биде

преземена од страна на наследникот или старателот на оставината, од страна на

неговиот законски застапник, или кога на предлог на спротивната странка, судот ќе ги

168

Наследување на физичко лице, спојување или поделба на правно лице, припојување на правно лице. 169

Дејан Мицковиќ, Ангел Ристов, ГРАЃАНСКО ПРИМЕНЕТО ПРАВО (НАСЛЕДНО ПРАВО), Скопје ,

2011 година, страна 10 170

Закон за парнична постапка, член 200, став 1, точка 1. 171

Види повеќе: Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со коментари,

судска практика, обрасци за практична примена и предметен регистар, Второ изменето и дополнето

издание, Скопје 2011, стр. 431.

74

повика тоа да го сторат.172

Преземањето на постапката од страна на овие лица се се

врши, по правило, со поднесок кој треба да биде доставен до судот, како што, на ист

начин се дава и предлогот од противната странка, тие лица да бидат повикани да ја

преземат постапката.173

Кај сингуларната сукција174

за разлика од универзалната сукцесија, сукцесорот

стапува во одреден правен однос, во одредено право или обврска, и не доведува нужно

до процесноправна сукцесија.

Материјалноправниот однос кој бил повод за засновање на процесноправниот

однос е потполно несависен во своето постоење и развој. Сингуларната

материјалноправна сукцесија не повлекува сама по себе и процесноправна сукцесија, и

обратно. Странките кои во тужбата се означени како тужител и тужен, остануваат во

тоа својство се до завршувањето на парничната постапка. Доколку по поведувањето на

определена парница дојде до сингуларна материјалноправна сукцесија нема да постои

промена на странките во постапката како што тоа беше случај кај универзалната

сукцесија. Во случај кога некоја од странките отуѓи предмет или право за кое тече

парница, тоа не претставува пречка парницата да се доврши меѓу истите странки.Ако

постои согласност од двете странки лицето кое го прибавило предметот или правото за

кое и тече парницата може да стапи наместо тужителот или тужениот.175

Кога постои

ситуација во која наместо првобитниот тужен или тужител во парничната постапка

дојде до промена, односно првобитно тужениот или тужителот истапуваат од

постапката, а на нивно место доаѓа, односно стапува лице кое дотогаш не било

парнична странка, тука станува збор за чисто процесноправна сукцесија. Ваквата чисто

процесноправна сукцесија постои во неколку случаи и тоа: процесноправна сукцесија

на замешувачот во положба на странка на која и се придружил, процесноправна

сукцесија кога во договор со тужениот или тужителот именуваниот претходник ја

преземе парницата и стапи на местото на првобитно тужениот.176

172


Види повеќе: Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со коментари,


издание, Скопје 2011, стр. 442. 174

До сингуларна сукцесија може да дојде по различни основи, како на пример: цесија, договор за

продажба, легат, подарок и слично. 175

Закон за парнична постапка, член 185, став 1 и 2 176

Види повеќе: д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“,

книга прва ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 179-182

75

IV.6. Процесни претпоставки кои се однесуваат на својствата на

странките

Потребно е постоењето на определени процесни претпоставки кои се

однесуваат на својствата на странките кои истите треба да ги исполнуваат. Во таа

смсила,за едно лице да може да биде странка во парница потребно е поседува

определено својство односно потребно е да да има способност да биде странка во таа

парница. Исто така странката е потребно да има и парнична способност, односно

способност која се однесува на можноста странката сама или преку друго лице кое ќе

го овласти во нејзино име и за нејзина сметка да презема определени парнични

дејствија во парницата. Во определени случаи покрај парничната способност потребно

е странката да поседува и постулациона способност, односно способност на парнично

способно лице да може само да презема парнични дејствија без посредство на други

лица.

IV.6.1. Способноста да се биде странка

Способноста да се биде странка се однесува на способноста на едно лице да

биде тужител или тужен во било кој спор, односно да биде носител на определени

права и должности кои се признати со парничното процесно право (ius standi in iudicio),

а притоа е во тесна врска со поседувањето на правна способност. Значи само лицата за

кои материјалното право им признава правни овластувања, исто така им признава и

својство да бидат странка во постапката.

Поимот на правна способност не бил дефиниран во делата на римските

правници, меѓутоа од зачуваните фрагменти може да се забележи дека Римјаните

правната способност ја подразбирале како способност лицата односно субјектите да

бидат носители на права и обврски. 177

Мора да се истакне дека постои одредена нескладност меѓу правната способност и

парничната способност. Во таа смисла правната способност може да биде општа178

,

177

Д-р Иво Пухан, Д-р Мирјана поленак Аќимовска , “Римско право”, IV издание, Скопје, 2008 година,

страна 73. 178

Општата правна способнос ја имаат сите физички лица и подразбира можност за стекнување со сите

права и обврски , освен оние за кои е потребна посебна способност. Види повеќе: Ристо Речкоски,

“Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр.107.

76

посебна179

, и ограничена180

правна способност,а врз основа на тоа така трба да биде

поделена и парничната способност, меѓутоа парничната способност е неделива и

единствена, затоа што лицето кое има способност да биде странка е исто така способен

да биде носител на ошрава и обврски во парницата, па дури и лицето кое има

ограничена правна способност. Исто така, лицата кои имаат способност да бидат

странки се побројни од лицата кои имаат правна способност. Во таа смисла, правната

способност му се признава на сите физички и правни лица. Меѓутоа, Законот за

парнична постапка пропишува дека парничниот суд, по исклучок, својството на

странка може да го признае и на одредени форми на здружувања кои немаат својство

на правни лица, доколку утврди дека имаат имот над кој може да биде спроведено

извршување, и врз основа на предметот на спорот ги имаат исполнето условите за

стекнување на способност на странка.181

Во овој случај треба да биде исполнет

условот: формите на здружувања да имаат свои органи, правила и цел заради која се

основани и да располагаат со имот над кој може да се спроведе извршување.182

Ова

покажува на одвоеноста на способноста да се биде странка, од правната способност и

покрај тоа што се условени и тесно поврзани.

Способноста да се биде странка претставува претпоставка за парнична

способност, односно парнично способни можат да бидат само оние кои имаат

способност да бидат странка, затоа што, никој не може да има парнична сособност, а

притоа да нема способност да биде странка. Меѓутоа обратна ситуација е возможна.

Секој кој има способност да биде странка, не мора да биде и странка во конкретната

парница. Ова лице ќе стане странка во парницата доколку поднесе тужба или биде

поднесена тужба против него или ако таквото својство го стекне врз основа на

правилата на процесна сукцесија.183

179

Посебна правна способност имаат само одредени субјекти врз основа на посебни прописи, а исто така

ваква способност имаат и правните лица: види повеќе: Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид

2011 година, стр.108. 180

Ограничената способност, всушност претставува ограничена општа способност, односно еден подвид

на општата способност. Види повеќе: Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр.

123. 181




стр. 133. 183


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.182-184.

77

1. Способност да се биде странка на физичките лица –

Секое физичко лице има способност да биде странка во парничната постапка,

затоа што поседува правна способност. 184

Оваа способност се нарекува странкарска

способност. Способноста да се биде странка во постапката, како и правната способност

се стекнуваат со раѓањето. Физичкото лице како субјект на правото во моментот на

раѓањето се стекнува со правни овластувања и правни задолженија, под услов лицето

да биде живородено. Меѓутоа во определени случаи доаѓа и до стекнување на правна

способност и пред самиот чин на раѓањето, во кој случај законодавецот сака да го

заштити интересот на се уште нероденото дете. Во таа смисла, и римското граѓанско

право определувало дека ( nasciturus iam pro nato habetur), односно , зачнато дете

(nasciturus) се претпоставува дека е живо во утробата на мајката и врз основа на тоа се

претпоставува дека детето ќе биде родено живо и поради тоа, правото му гарантира

определени правни овластувања. На пример – право на наследство.185

Способноста да

се биде странка во постапката на физичките лица им престанува со настапување на

смрт, односно со прогласување на исчезнато лице за умрено.186

2. Способност да се биде странка на правните лица –

Правните лица на кои им биле признати својствата да бидат носители на права и

обврски и призната постоеле и врз основа на прописите на римското право, и тоа

почнувајќи од најстарите времиња.187

Правната способност им е призната на сите

правни лица188

, па врз основа на тоа тие имаат способност да бидат странки во

постапката.189

Способноста на да се биде постапката е неограничена и целосна, за

разлика од правната способност. Способноста да бидат странки во постапката,

правните лица ја стекнуваат во моментот на основањето на правното лице, додека пак,

оваа способност ја губат кога правното лице престанува да постои.190

184


Димитар Бајалџиев “Вовед во правото”, 1999 година, страна 408-411. 186


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 184/185 187

Д-р Иво Пухан, Д-р Мирјана поленак Аќимовска , “Римско право”, IV издание, Скопје, 2008 година,

страна 98. 188

За да може да настане едно правно лице мора да постојат неколку услови и тоа: цел, членство, органи,

средства, статут, единственост и идентитет. За тоа какви правни лица ќе постојат во определена држава,

во секој конкретен случај одлучува самата држава или државниот орган. Види повеќе: Димитар

Бајалџиев “Вовед во правото”, 1999 година, страна 415 и 416. 189




78

3. Признавање на способност да се биде странка со посебни прописи и со

одлука на парничниот суд

Како што претходно наведивме поседувањето на правна способност е врзана со

постоењето на способност лицето да биде странка во постапката, меѓутоа Законот за

парнична постапка пропишува две отстапувања.

Со законот за парнична постапка е предвидено дека со посебни прописи се

определува кој може да се јави во својство на странка во постапката,а притоа не

станува збор за физички и правни лица.191

Јавниот обвинител како самостоен државен

орган врз основа на посебни прописи има овластување во граѓанска или друга судска

постапка да презема правни дејствија кога за тоа го предвидува законот.192

Таквиот

посебен пропис со кој се определува дека во својство на странка освен физичко и

правно лице може да се јави на пример јавниот обвинител во случај кога побарува

ништовност на некаков договор.193

Понатаму, врз основа на Законот за семејство на

јавниот обвинтел му признава право да се појави во својство на странка во постапката,

според тоа овој закон предвидува дека јавниот обвинител има надлежност да поднесе

тужба заради поништување на брак194

Исто така во законот за трговски друштва е

предвидено дека определени органи кои учествуваат во управувањето на трговското

друштво: управен одбор, надзорен одбор и слично, имаат право да поднесат тужба до

судот заради утврдување на ништовност, односно со цел побивање на некои одлуки

кои се донесени од страна на собранието на акционерите и слично.195

Кога станува збор за центарот за социјална работа, тој може по службена

должност да поведе постапка заради утврдување на татковство, во случај кога мајката

ги занемарува интересите на детето при вршењето на родителското право, и не сака да

покрене постапка заради утврдување на татковство.196

Меѓутоа, самото признавање на способноста на да се биде странка во

постапката врз основа на посебни прописи, не значи дека тие прописи мораат да бидат

само закони, затоа што тие прописи може да бидат и подзаконски акти.

191


Закон за јавно обвинителство, член 38. 193

Закон за облигациони односи, член 101, став 2. 194




стр. 133. 196

Закон за семејство, член 60, став 3.

79

Друго отстапување исто така, е предвидено со Законот за парнична постапка и

тоа врз основа на одредбата според која парничниот суд може, по ислучок, на

одредени форми на здружување кои немаат способност да бидат странки да му го

признање својството на странка, доколку утврди дека здруженијата ги исполнуваат

условите со кои се стекнува способност на странка гледајќи го предметот на спорот, и

доколку имаат имот над кој може да се спроведе извршувањето.197

Меѓутоа, проблеми

можат да се јават кога ќе се појави спор, бидејќи овие лица немаат својство на правно

лице, не можат да ги заштитат своите права пред судот, значи не можат ниту да бидат

тужени, ниту да тужат. Со цел да се отстранат ваквите проблеми, Законот за парнична

постапка обезбеди парничните судови врз законски основ да им признаваат способност

да бидат странки во постапката и формите на здружување како што и претходно

напоменав во член 70, став 3.

Но, кога судот ја признава способноста формите на здружување да бидат

странки во постапката, мора да внимава на определени услови, односно дали во

формите на здружување постојат тела за управување, која е целта заради која

настанала формата на здружување, дали таа цел е дозволена, дали овие форми имаат

имот над кој би можел да се спроведе извршување. Овој услов е од нужна потреба

затоа што спротивната странка доколку го добие спорот, нема воопшто гаранција за

остварување на правото, ако странката која го изгубила спорот, односно формата на

здружување нема имот над кој би можело да се спроведе извршувањето.198

За признавањето на ваквата способност на формите на здружување да бидат

странки во постапката, судот носи решение против кое е дозволена посебна жалба.199

197



ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 186. 199


80

4. Способност да се биде странка како процесна претпоставка

Способноста да се биде странка е процесна претпоставка која е општа,

апсолутна и позитивна. Судот по службена должност во текот на целата постапка

внимава дали лицето кое се јавува во својство на странка во постапката може да биде

странка, односно внимава дали таа процесна претпоставка е задоволена.200

Кога судот во текот на постапката ќе утврди дека лицето кое се јавува во

својство на странка во постапката не може да биде странка, а притоа ваквиот

недостаток не може да биде отстранет, за тоа ќе го повика тужителот со определени

исправки или мерки кои треба да ги преземе ќе може да продолжи постапката со

лицето кое може да биде странка.201

Вакви случаи на неуредност можат да се појават

на пример кога наместо правното лице се тужи неговиот орган: наместо Република

Македонија се тужи Собранието на Република Македонија, наместо друштвото, се

тужи управниот одбор на друштвото и слично.202

Доколку постојат недостатоци со кои странката не може да биде странка во

постапката, судот ќе и определи на таа странка да ги отстрани недостатоците203

, а

додека тие недостатоци се отстранат во постапката можат да бидат преземани само

дејствијата кои доколку се одложат ќе можат да настанат некои штетни последици за

странката. 204

Ако рокот не биде испочитуван и измине пред да бидат недостатоците

отстранети судот ќе донесе решение со кое ќе ги укине дејствијата опфатени со

ваквиот недостаток и ќе ја отфрли тужбата.205

Дејствијата кои судот може да ги презема можат да бидат на пример,

обезбедување на докази, определување на привремени мерки и слично.206

200





стр. 142. 203

Закон за парнична постапка, член 75 став 2. 204

Закон за парнична постапка, член 75 став 4 205




стр.142.

81

IV.6.2. Парнична способност

1. Поимно определување на парничната способност

Странката која има целосна деловна способност може самата да ги врши

дејствијата во постапката, односно тоа значи дека странката поседува парнична

способност. 207

Од ваквата констатација произлегува дека секое лице има парнична

способност доколку поседува деловна способност, односно доколку лицето може

самостојно да презема обврски. Значи парничната способност, како способност лицето

самостојно да презема парнични дејствија во постапката, по правило, се поклопува со

постоење на деловна способност на тоа лице.208

Деловната способност всушност претставува способност на физичкото лице

самостојно со свои дејствија да учествува активно во правниот сообраќај и врз таа

основа да може да создава, менува или укинува определени правни односи.209

За да може да постои парнична способност, мора претходно странката да има

има способност да биде странка во постапката, како и да поседува деловна способност.

Притоа мора да се напомене дека секој оној кој има способност да биде странка

во постапката, не мора по правило да има и парнична способност, додека пак, секој кој

има парнична способност, мора да поседува способност да биде странка во постапката.

Парничната способност, претпоставува постоење на деловна способност, меѓутоа овие

категории не се совпаѓаат во целост. Во таа смисла, деловната способност може да

биде општа, посебна и ограничена деловна способност, додека пак, парничната

способност како и способноста да се биде странка во постапката мора да биде само

потполна, односно целосна и неограничена, како и безусловна, затоа што парничната

способност како способност за преземање самостојно на сите парнични дејствија во

постапката не може да ограничена. Парничната способност претставува способност

која произлегува од процесното право, додека пак, деловната способност претставува

способност која произлегува од материјалното право.210

207

Закон за парнична способност, член 71, став 1. 208



стр. 136. 209

Димитар Бајалџиев “Вовед во правото”, 1999 година, страна 411. 210



82

2. Парнична способност на физичките лица

Како што претходно напоменавме, парничната способност претпоставува

поседување на деловна способност. Физичкото лице кое е деловно способно може

самостојно со свои дејствија да учествува активно во правниот сообраќај и врз таа

основа да може да создава, менува или укинува определени правни односи.211

За да може едно лице да се стекне со деловна способност мора да исполнува

определено ниво на психички развиток со цел да може врз основа на сопствена свест да

го сфати значењето на определени права и обврски кои ги поседува, како и да го

насочи своето однесување кон остварување на таквите права и обврски. Тука всушност

станува збор за биолошки критериум, односно исполнување на определена возраст.

Законодавствата од различните држави различно ги определуваат условите за

стекнување на деловна способност, а според македонското право лицето за да се стекне

со деловна способност треба да има наполнето 18 годиншна возраст. Втор услов кој

треба да го исполни лицето е да има добро психичко, односно ментално здравје,

бидејќи во спротивно ќе треба да биде поставен законски затапник. На овој начин

лицето ќе се стекне со деловна способност, а со тоа и со парнична способност.

Исто така, малолетно лице кое има навршено 16 години, а нема навршено 18

години може со одобрение на судот да склучи брак и на тој начин да се стекне со

деловна способност, и врз основа на тоа ова лице ќе биде потполно деловно способно,

а со тоа и парнично способно.212

Полнолетното лице на кое делумно му е ограничена деловната способност,

парнично е способен во границите на тоа ограничување.213

Во делот на деловната

способност во кој нема ограничување, физичкото лице има парнична способност,

додека во делот кај што постои ограничувањето, физичкото лице нема парнична

способност и мора да има законски застапник. Во овој случај треба парничните

дејствија да бидат одобрени од законскиот застапник. Ваквиот заклучок не е

прифатлив затоа што, на судот во нормални услови кога му е познато дека едната или

двете странки имаат ограничена деловна способност, а притоа преземаат парнични

211


Види повеќе: Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр.124. 213


83

дејствија,а притоа постои можност законскиот застапник да не ги одобри тие дејствија

и целиот исход на парницата би зависел од таквото одобрување.

Начелото на економичност и јавен интерес не му дозволуваат на судот да води

парница чиј тек и исход би зависел од одлуката на законскиот застапник на делумно

способната странка.

Малолетното лице кое нема стекнато целосна деловна способност, има

парнична способност во границите во кои има деловна способност.214

Парничната способност која ја поседува малолетното лице е ограничена само на

споровите во кои врз основа на материјалното право малолетното лице со своја изјава

на волја може да презема права и обврски.215

3. Парнична способност на странци

Странскиот државјанин кој според законот на државата чиј државјанин е нема

парнична способност, според законот на Република Македонија има парнична

способност и може да ги презема дејствијата во постапката. Се додека странскиот

државјанин не изјави дека сам ќе ги презема дејствијата во парницата, законскиот

застапник може да ги презема тие дејствија.216

Кога постои ваков случај не е потребно да биде повикан и известен неговиот

законски застапник. Меѓутоа, доколку пресудата треба да се изврши во државата во

која странецот е државјанин, може да биде изјавен приговор поради неуредно

застапување. Заради тоа постапувањето на ваков начин носи и определен ризик.217

214



ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 191/192. 216

Закон за парнична постапка, член 79., Закон за меѓународно приватно право, член 92. 217



стр. 149.

84

4. Парнична способност на правните лица

Правните лица поседуваат правна и деловна способост, а со то а и парнична

способност. Како што е веќе познато деловната способност претставува способност

која овозможува да се изрази правно релевантрната волја за стапување во определени

правни односни. Без таквата способност не може да се стапува во такви односи.

Поради тоа, праното лице како субјект на парничната постапка мора да поседува

деловна способност, која може да се изрази и од самиот субјект, а и од законски или

статутарен застапник. деловната способност правното лице ја добива во моментот на

своето основање и регистрација, и притоа оваа способност на правното лице е

потполна и не може да се ограничува.218

За тоа дали правните лица имаат или немаат

парнична способност во процесната теорија постоеле два правци:Органската теорија,

според која правните лица се парнично способни, и дејствијата се преземаат од страна

на органите кои се востановени врз основа на закон, договор или статут. Исто така

постоела и Застапничка теорија, според која правните лица не се парнично способни,

и дејствијата се преземаат од страна на нивните органи кои се јавуваат во својство на

законски застапници.

Во законот за парнична постапка доаѓа до израз и преовладува органската

теорија. Во таа смисла, кога вредноста на предметот на спорот ја надминува вредноста

од 1.000.000 денари, во својство на полномошник на правното лице може да се јави

лице кое е дипломиран правник, има положено правосуден испит и истото е вработено

кај правното лице.219

Како уште една потврда дека правните лица имаат парнична

способност е одредбата од законот за парнична способност врз основа на која се

предвидува дека со престанувањето на правното лице престанува и полномошното

издадено од него.220

Врз основа на тоа што само деловно способните лица можат да

имаат полномошник, правните лица можат да овластат полномошник и следствено на

тоа располагаат со парнична способност. Исто така, врз основа на законот за парнична

постапка парничниот суд и на формите на здружување им признава парнична

способност за да може да ги заштитат своите права 221

218

Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр.136. 219





85

5. Парничната способност како процесна претпоставка

Поседувањето на парнична способност на странките или на нивните законски

застапници е процесна претпоставка од која зависи самото поведување на парничната

постапка, преземањето на парничните дејствија, како и завршувањето на постапката со

донесување на мериторна одлука. За неа судот внимава по службена должност во текот

на целата постапка, а доколку судот утврди дека странката нема парнична способност,

дали истата е застапувана од законски застапник и дали тој го има потребното

овластување.222

Парничната способност претставува општа процесна претпоставка

затоа што дозволеноста на одредена постапка зависи од нејзиното постоење. Исто така,

парничната способност претставува и позитивна процесна претпоставка, затоа што

доколку странката сака да презема парнични дејствија во постапка сама или преку

полномошник потребно е да има парнична способност.

За непостоењето на парнична способност кај странката судот може да ги

согледа и кога во тужбата при нејзиното претходно испитување содржи податоци кои

на некој начин ја условуваат деловната способност.223

Во случај кога судот утврдува

дека не постои парнична способност кај странката, ќе го извести центарот за социјална

работа со цел да биде поставен привремен застапник на тоа лице, а се додека тоа не е

направено можат да се преземаат само оние дејствија од чие не преземање постои

опасност да настане штета на странката. 224

Судот ќе му назначи на парнично

неспособното лице привремен застапник ако редовната постапка за назначување на

таков застапник би траела долго и би настана штета за странката.225

Ако во текот на постапката странката ја загуби парничната способност и нема

полномошник,226

или правното лице престанува да постои или се соочува со забрана за

работа, настанува прекин на постапката.227

Постапката ќе продолжи228

кога законскиот

застапник самиот или по предлог на спротивната странка побара да продолжи

постапката.229

222

Закон за парнична способност, член 74. 223

На пример: душевна болест, години на возраст и сл. 224

Закон за парнична постапка, член 75, став 2 и 4. 225


Закон за парнична постапка, член 200, став 1, точка 2 227



Види повеќе : д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“,

книга прва ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 193/194.

86

6. Фактичка неспособност на странките

Определени физички лица и кога ги исполнуваат условите односно и во случаи

кога се деловно и парнично способни, во определени ситуавии не се способни сами да

ги преземаат парничните дејствија во постапката. Ваквата неспособност може да се

однесува на неспособност за преземање на едно или пак, на сите парнични дејствија.

Неспособноста за преземање на парничните дејствија може да се однесува на

формата во која се преземаат парничните дејствија, односно дали парничните дејствија

се преземаат во писмена или во усна форма. На пример: глувонеми лица ќе можат да ги

преземаат парничните дејствија кои се во писмена форма, доколку овие лица се писмени и

имаат деловна способност. Судот со цел да ја отстрани ваквата фактичка неспособност и

да може глувонемото лице да презема парнични дејствија, ќе определи толкувач преку

кој ќе можат да бидат преземени таквите дејствија.

Понатаму, кога определено лице не го познава службениот јазик на кој се води

постапката, има фактичка неспособност да презема парнични дејствија во таквата

постапка, и поради тоа судот ваквата неспособност ја отстранува на начин на кој ќе му

определи на ваквото лице преведувач.

Исто така, лицата кои имаат непознато престојувалиште иако имаат деловна

способност, не се фактички способни за преземање на парничните дејствија. Притоа,

во оваа ситуација парничните дејствија не може да ги преземаат овие лица, нита пак

парнични дејствија можат да се преземаат спрема нив. Судот ја отстранува ваквата

фактичка неспособност преку поставување на привремен застапник.230

230



87

IV.6.3. Постулациона способност

Постулационата способност претставува способност на парничната странка да

може сама да презема парнични дејствија пред судот без посредство на други лица.

Притоа, за да може странката да има постулациона способност, мора да биде

истовремено и парнично способна. Значи, странката која има постулациона способност

може самостојно или преку полномошник да ги презема парничните дејствија во

постапката. За разлика од постулацоно способната странка, страката која е

постулационо неспособна, не може сама да ги презема парничните дејствија пред

судот, но притоа може да овласти полномошник кој ќе ги преземе тие парнични

дејствија, но тука мора да биде исполнет определен услов, односно странката иако е

постулационо неспособна мора да има парнична способност.

Во различните правни системи се прави разлика помеѓу целосна и делумна

постулациона неспособност, а тоа се оние системи кои предвидуваат задолжително

застапување на странките од страна на адвокати. Постулационата неспособност се

предвидува со цел да се оневозможи пред судот да се појави странка која не го познава

правото. На овој начин се заштитува странката и адвокатската професија, а

истовремено се овозможува ефикасна и брза работа на судот.Во Македонското право

не е предвидено задолжително застапување од страна на адвокат, бидејќи странката

може самостојно да ги презема парничните дејствија, а доколку сака може да овласти

полномошник тоа да го прави во нејзино име и за нејзина сметка. Доколку странките

се одлучат во постапката да бидат застапувани од страна на адвокати, тоа не можат да

лица кои се блиски роднини или брачен другар на странката, а кога станува збор за

правно лице, полномошникот треба да биде дипломиран правник, а во одредени случаи

и со положен правосуден испит.

Меѓутоа, она што треба да се напомене е дека за едно лице да може да биде

постулационо способно секогаш мора да постои и парнична способност на странката.

Додека пак, доколку странката нема постулациона способност, тоа не значи дека

истата е процесно неспособна, бидејќи, во случај кога постои странец кој не го познава

службениот јазик на кој се води постапката пред судот, нема постулациона способност,

односно не може да презема парнични дејствија, но истиот е парнично способен и

може преку полномошник да ги преземе тие дејствија, а изјавите кои треба да бидат

дадени лично од негова страна, ќе бидат дадени преку преведувач.

88

Како причини кои можат да се наведат и врз основа на кои странката е

постулационо неспособна се :

Непознавање на службениот јазик на кој се води постапката – странката

која не го познава службениот јазик на кој се води постапката нема

постулациона способност, а врз основа на тоа и не може да ги преземе сите

дејствија во постапката без оглед на формата во која треба да бидат преземени.

Парнично способната странка може да ги преземе тие дејствија преку

полномошник или пак, судот да и определи преведувач.

Неспособност на странката за говор – постулационо неспособна е странката

која не е способна за говор, и во таа смисла оваа странка не е во состојба да ги

преземе парничните дејствија за кои е пропишана усна форма, а доколку истата

е парнично способна, судот може да и определи толкувач.

Неписмена странка – постулационо неспособна е странката која не е писмена,

а врз таа основа ваквата странка не е способна да ги преземе парничните

дејствија кои предвидуваат нивно преземање во писмена форма, а со цел да

биде отстранета ваквата неспособност судот може да и укаже на странката да

овласти полномошник.231

Стручната подготовка – во нашиот систем стручната подготовка може да биде

услов за определено лице да биде постулационо способно и тоа: како

полномошник на правно лице во имотноправните спорови чија вредност

надминува 1.000.000 денари, може да биде само лице кое е дипломиран

правник, има положено правосуден испит и е вработено кај правното лице.232

Исто така, адвокатот може да биде заменуван од страна на адвокатски

приправник кој е вработен кај адвокатот, за спорови чија вредност не надминува

1.000.000 денари и тоа пред првостепен суд.233

231


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.195-197. 232


Закон за парична постапка, член 86, став 3.

89

IV.6.4.Процесна легитимација

Процесната легитимација означува способност на странките за водење на

конкретната парница – legitimation ad processum, qualite pour agir. Значи, покрај

постоењето на способноста да се биде странка во постапката, и парничната способност,

потребно е и способност на странките за водење на конкретната парница. Постоењето

на процесна легитимација означува дека странките имаат правен интерес и потреба од

правозаштита за водење на конкретната парница која е деерминирана на два начини и

тоа: од една страна субјективно, односно со постењето на определени странки, а од

друга страна објективно, односно преку постоењето на определено тужбено барање.

При докажување на процесната легитимација кај тужителот постои обврска да

го стори веројаттно оластувањето за водење на определена конкретна парница спрема

тужениот за кој се претпоставува дека постои, односно непостои во тужбениот

петитум. Притоа, тужителот треба да докаже дека има правен интерес за водење на

определена парница спрема определен тужен.

Процесната легитимација може да биде активна и пасивна.

И едната и другата легитимација се оценуваат врз основа на правното

овластување во конкретниот спор поради кој и се води самиот спор. Активна и пасивна

легитимација имаат лицата кои имаат статус на фактички учесници во материјално –

правниот однос кој е внесен во самото тужбено барање од страна на едната странка.234

Притоа тужителот треба да докаже две работи. Од една страна треба да докаже

дека тој има активна легитимација, а од друга страна дека тужениот има пасивна

легитимација, односно дека тужениот е лицето против кое е овластен да води

конкретна парница, бидејќи во спротивно тужителот ќе ја отфрли тужбата. Процесната

легитимација во активна и пасивна смисла им припаѓа на учесниците во постапката, а

по исклучок и на трети лица и определува кој е овластен да води определена парница и

против кого.235

234



ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.197/198.

90

1. Начини на утврдување на правниот инттерес

Правниот интерес за водење на определена парница може да се утврди на два начини:

Врз основа на правна норма – определена правна норма може да го овласти

субјектот да бара определена правна заштита и врз основа на самата норма a

priori се потврдува и постоњето на правниот интерес, и таквиот правен интерес

не треба да се докажува. (тужба врз основа на закон – action attiree).

Врз основа на докажан конкретен правен интерес за добивање на позитивна

одлука – (тужба без изричен законски основ – action banale).236

2. Лица на кои им се признава процесната легитимација

Процесна легитимација имаат лицата кои имаат статус на субјекти во спорен

граѓанскоправен однос кој е предмет на тужбеното барање и имаат обвластувања и

должности во таквиот однос, и во овој случај странките покрај процесната

легитимација имаат и активна, односно пасивна легитимација ( legitimation ad causam).

Исто така, покрај овие лица, процесна легитимација имаат и трети лица кои не се

субјекти на спорниот однос кој претставува предмет поради кој се води парницата, а

притоа имаат определен интерес за правното регулирање тој однос. На овие лица

процесната легитимација им се признава доколку имаат правен интерес.237

Постојат

многу случаи кога законодавецот признава процесна легитимација и на странки кои

немаат својство на субјекти во спорниот однос. На пример: јавниот обвинител има

овластување за поднесување на тужба за поништување на брак238

, јавниот обвинител,

како и секое друго лице кое поседува правен интерес може да бара утврдување на

ништовност на договор,239

центарот за социјална работа има овластување за

поведување на постапка за утврдување на татковство врз основа на службена должност

и др.240

Постоењето на правен интерес претставува процесна претпоставка по која судот

внимава по службена должност и ако утврди дека не постои правен интерес, со

решение ќе ја отфрли тужбата. За да биде тужбата дозволена тужителот мора:

236


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 199. 237



Закон за облигациони односи, член 101. 240

Закон за семејство, член 60, став 3.

91

Бидејќи неговото право е загрозено или пак повредено, да тврди дека бара и му

е потребна определена правна заштита

Да го стори веројатен фактот дека доколку неговата тужба биде усвоена ќе

оствари правна корист која не би можела да се оствари без добивање на поволна

судска пресуда.241

Законот за парнична постапка за три околности го споменува правниот интерес како

претпоставка и тоа :

Тужителот мора да има правен интерес при поднесување на тужба за утврдување242

Правниот интерес претставува услов кој не може да се изостави и може да биде од

најразлична правна област, меѓутоа, тоа начесто е од областа на граѓанското право, а

може да произлегува и од материјалното и процесното право. Правниот интерес мора

да биде наведен во тужбата изрично и да претставува сопствен интерес на самиот

тужител. Со цел тужбата да не биде отфрлена од страна на судот, потребно е правниот

интерес да постои се додека главната расправа не биде заклучена.243

Доколку се утврди

дека не постои правен интерес за поднесување на тужба, ќе биде донесено правосилно

решение со кое ваквата тужба се отфрла, кое решение ќе има дејство на пресудена

работа, така што, нема да може подоцна да биде повторно поднесена исто таква тужба

за утврдување. Меѓутоа, ако подоцна во однос на истото право или правен однос се

појави некоја нова околнност која условува постоње на правен интерес, и притоа биде

поднесена ваква тужба, нема да се смета дека е поднесена за правна работа за која е

веќе правосилно пресудено. Во однос на решението за отфрлање на тужба поради

непостоње на правен интерес, во околност ако подоцна биде поднесена кондемнаторна

тужба, ваквото решение нема да има правосилно дејство. За постоењето на правен

интерес судот внимава по службена должност.244

241




На пример: во случај кога е поднесена тужба заради утврдување на постоење на право за наплата,

меѓутоа во меѓувреме пристигнал долгот за наплата. Во овој случај деклараторната тужба треба да се

преиначи во кондемнаторна тужба. 244



стр.323-325.

92

Замешувачот кога интервенира во парница која тече помеѓу други лица

Условот кој треба замешувачот да го исполнува за да интервенира во парница

која тече помеѓу други лица е постоње на правен интерес.245

Таквиот правен

интерес може да се состои во тоа што пресудата од парницата врз основа на

определени причини ќе има дејство и самата правна положба на замешувачот.

Притоа, интересот на тужителот мора да биде од правна природа, а притоа не

мора секогаш да биде од областа на граѓанското право, туку може да биде и од

друга правна област. Правниот интерес на замешувачот мора постои во време на

водење на парницата, што значи дека овој интерес мора да биде актуелен и не

смее да зависи од определен настан кој треба да настапи во иднина.246

Странката која изјавува правен лек. Жалбата не е дозволена доколку ја

изјавило лице нема правен интерес за поднесување на жалбата.247

Како такво

лице може да биде на пример странката која успеала во спорот во целост, дури и

кога во конкретниот случај не била целосно утврдена фактичката состојба, или

пак постои погрешна примена на материјалното право врз основа на тоа што

основаноста на барањто произлегува од други прописи, а не произлегува од

прописи кои ги применил судот кога ја донел пресудата. Исто така, нема да

постои правен интерес и кога веќе е поднесена жалба, но пред да се одлучи за

неа странките склучиле судско порамнување.248

245




стр. 408. 247




стр. 677.

93

IV.6.5. Стварна легитимација

Стварната легитимација претставува определена материјално правна врска

помеѓу странките и парничниот предмет. Оваа легитимација всуштност претставува

право и должност на субјектите кои имаат способност да бидат странки во постапката,

да се јават во својство на тужител или тужен во конкретно определен спор. Стварната

легитимација укажува на овластувањето на титуларот во определен однос да бара од

другата страна на тој однос некакво чинење или нечинење, а должникот од односот

треба тоа и да го стори, односно треба да се однесува на начин предвиден во самиот

однос, како и во согласно со содржината на таквиот однос.

Како и процесната легитимација, и стварната легитимација може да биде

активна и пасивна. Активна легитимација има лицето на кое му е повредено или

загрозено субјективното право, односно лицето кое во парницата се јавува во својство

на тужител. Пасивна легитимација, од друга страна, има лицето кое го загрозило или

повредило субјективното право на тужителот, односно лицето кое во парницата се

јавува во својство на тужен.

Трети лица, односно лицата кои немаат својство на странки во постапката,

немаат стварна легитимација и врз таа основа немаат овластување да бараат нешто од

странките во парницата, или пак нешто од нив да се бара.

Стварната легитимација е оценета според материјалното право, не претставува

процесна претпоставка и неа судот не ја испитува по службена должност, за разлика од

процесната легитимација која е оценета според процесното право, претставува

процесна претпоставка и судот ја испитува по службена должност.

Тужениот може да истакне приговор дека тужителот нема стварна

легитимација, односно не е титулар на спорното право или тоа право преминало на

друг, или дека тужениот никогаш не бил должник или пак неговите обврски преминале

на друг. Доколку судот го утврди приговорот како основан, во тој случај ќе донесе

пресуда со која ќе ја одбие тужбата.249

249


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.202/203.

94

V. Сопарничарство и сопарничари во парничната постапка

Сопарничарството претставува еден процесно правен феномен со кој се

овозможува во конкретната парнична постапка на една страна како тужители да се

најдат повеќе лица, а на друга страна да се најдат во својство на тужени. Во оваа

смисла може да се заклучи дека постои примена на начелото на процесна економија

врз основа на кое се оневозможува да се одвиваат повеќе процеси и да се изведуваат

исти докази и факти паралелно, па за таа цел доаѓа и до намалување на трошоците

бидејќи сите тие процеси се стационирани на едно место.

Кај сопарничарството не постои менување на суштинската определба на

парницата, со тоа што таа останува како двостран правен однос кој постои помеѓу

тужителот и тужениот.

Кога постои случај во кој повеќе лица, односно повеќе процесни субјекти

бараат правна заштита спрема еден тужен, тука станува збор за активно

сопарничарство, а кога пак, кога еден процесен субјект бара правна заштита спрема

повеќе тужени, тука станува збор за пасивно сопарничарство.

Во секој случај за да постои засновање на сопарничарство мора да се исполнат

општите и посебните претпоставки кои се предвидени за конкретниот вид на

сопарничарство. За секој сопарничар треба да бидат исполенти процесните

претпоставки во поглед на странкарската, односно во поглед на парничната

способност, или во поглед на правниот интерес и неговата процесна легитимација.

Кога судот ја испитува тужбата во поглед на тоа дали се исполнети потребните

процесни претпоставки за да се заснова потребниот вид на сопарничарство, и притоа

утврди дека тие претпоставки не се исполнети, ќе донесе одлука со која се предвидува

одвојување на постапката, односно, една од тужбите да биде заведена во уписник како

посебна тужба. Притоа, може да донесе и одлука со која судот ќе се огласи за

ненадлежен, како и одлука со која ќе ја отфрли тужбата.250

250

ПРАВНИК, стручно списание, број 284, декември 2015 година, страна 24-25

95

V.1. Материјално и формално сопарничарство

Разликата во однос на тоа дали станува збор за материјални или за формални

сопарничари произлегува од фактот дали сопарничарите се наоѓаат во определена

правна или каузална врска врз основа на предметот на спорот уште пред да се поведе

парничната постапка или пак, тоа не е случај.

Материјалното сопарничарство се нарекува уште и вистинско, односно

право сопарничарство. Врз основа на регулираноста на материјалното сопарничарство

во Законот за парнична постапка се определува дека материјалното сопарничарство

постои кога сопарничарите се во правна заедница врз основа на предметот на спорот,

или кога нивните права и обврски произлегуваат од ист фактички и правен основ.

1. Правната заедницка постои кога повеќе лица можат да настапуваат

заеднички спрема трети лица кога се поврзани во определен правен однос,

или во обратна ситуација, кога трети лица можат да настапуваат спрема нив

како кога би настапувале спрема единствен субјект. Примери кои ја

потврдуваат таа заедница се : заедничка сопственост, сосопственост,

ортаклак и слично.

2. Правата и обврските на сопарничарите кои треба да произлегуваат од ист

фактички и правен основ постои кога се исполнети определени услови. Во

таа смисла покрај тоа што треба фактичкиот однос од кој произлегуваат

права и обврски да е ист, потребно е за тие права и обврски да постои

регулираност во рамките на иста правна норма, односно за тие права и

обврски да се примени иста правна норма. Тоа може да се воочи во следните

примери: кога се бара надомест на штета од тужените кои заеднички ја

сториле штетата, или кога еднојајчени близнаци заеднички поднесуваат

тужба заради утврдување на татковство и сл. Во теоријата при

определувањето на фактичкиот однос тој не мора во целост да се совпаѓа и

во најмалите елементи туку треба да постои единственост на фактичкиот

однос од кој произлегува и самото тужбено барање воочувајќи ги елементите

на фактичката состојба. Мора да се внимава разликите кои постојат во

фактичкиот однос да не создаваат сличен, а не ист фактички однос.

96

Формалното сопарничарство постои доколку предметот на спорот се

определени барања и обврски од ист вид кои се засноваат на иста фактичка и правна

основа, а за негово засновање е исполент условот пред истиот суд да постои стварна и

месна надлежност за секое тужбено барање и за секој тужен. Значи, за востановување

на формално сопарничарство не е потребно постоење на некаква меѓусебна или

материјалноправна поврзаност пред поведувањето на парничната постапка.

Формалното сопарничарство неговиот назив го добило од фактот што врската

помеѓу сопарничарите се создава одкако ќе биде поведена определена парнична

постапка со тужбата која притоа е формална.

Ова сопарничарство се нарекува уште и случајно или неправо сопарничарство

со оглед на фактот што формалните сопарничари се поврзани врз основа на истата

парница која претставува резултат на процесната диспозиција на тужителот.

Она што е карактеристично и суштенствено за формалното сопарничарство е

тоа што кај него постои засновање на онолку парници колку што има сопарничари.

Формалното сопарничарство постои во повеќе случаи. На пример : кога повеќе

работници го тужат својот работодавец за исплата на плата, или кога родител ги тужи

своите деца кои се од ист град заради давање на издршка, или кога повеќе изведувачи

го тужат нарачателот на определен објект заради исплата на надоместок за извршените

работи, или кога закуподавецот и слично.251

251

ПРАВНИК, стручно списание, број 284, декември 2015 година, страна 25-26.

97

V.2. Евентуално (супсидиерно) сопарничарство

Кога станува збор за евентуално сопарничарство, доколку постои тужбено

барање спрема двајца или повеќе тужени, а судот правосилно го одбил тужбеното

барање спрема првотужениот, тужителот ќе побара судот да го прифати тужбеното

барање спрема вториот односно следниот тужен.Ова сопарничарство може да биде

само пасивно, т.е. на страната на тужениот. Ова сопарничарство е супсидиерно затоа

што одлуката за главната работа нема дејство спрема сите сопарничари паралелно,

туку има дејство спрема следниот тужен, откако ќе биде правосилно одбиено

тужбеното барање спрема првотужениот. Следствено на тоа, на овој начин би се

постапило иако тоа не е предвидено во Законот за парнична постапка и тоа кога

тужбеното барање спрема примарниот (претходниот) тужен би била правосило

отфрлена, повлечена, или пак, во случај кога би се склучило судско порамнување кое

врз основа на својата содржина би се совпаѓало со негативна мериторна или процесна

одлука.Во секојдневието евентуалното (супсидиерно) сопарничарство често се

нарекува и алтенативно сопарничарство, а тоа не е точно, затоа што алтернативните

облигации се содржани во Законот за облигациони односи, а не се содржани во

процесното право ниту пак можат на било кој начин да изведат некаква парнична

конструкција. Со оглед на фактот што тужителот кога станува збор за евентуално

(супсидиерно) сопарничарство со поднесувањето на тужбеното барање спрема сите

потенцијални должници, на тој начин спрема нив ги остварува сите материјалноправни

последици, односно на тој начин прекинуваат да течат сите сите рокови за преклузија и

застареност врз основа на кои поднесувањето на тужбата е врзана за определен

рок.Законот за парнична постапка пропишува определени претпоставки за

дозволеноста на евентуалната (супсидиерна) кумулација и тоа :

Тужителот да имал истакнато исто барање спрема секој од тужените

Тужителот спрема одделни тужиени да истакнал различни барања, меѓутоа тие

различни барања се во меѓусебна врска.252

Кога судот ќе го усвои барањето со пресуда спрема претходниот тужен, судот

ќе констатира со решение дека парницата престанува да тече спрема супсидиерните

тужени со правосилноста на пресудата.

252


98

Постои прашање дали против супсидиерно тужениот може да се поднесе

посебна тужба за истото барање за кое се однесува и супсидиерната тужба?Со оглед на

фактот што процесниот однос помеѓу тужителот и супсидиерниот тужен сeуште не е

заснован, во посебна парница посебна тужба би била дозволена. Но, доколку посебната

парница почнала да тече уште во време кога веќе бил заснован процесниот однос

помеѓу тужителот и супсидиерниот тужен, во овој случај тужбата спрема

супсидиерниот тужен треба да биде отфрлена поради постоење на парница, врз основа

на литиспенденција.Од судската практика се изведени следните стојалишта:

Во случај кога тужителот со едно тужбено барање опфатил лице кое е

супсидиерно тужено, тогаш доколку тужбеното барање биде усвоено спрема

претходен тужен, тужбеното барање спрема наредниот тужен нема да биде

одбиено, туку со решение ќе биде утврдено дека спрема него со оглед на

настапувањето на правосилноста престанала да тече парницата.

Во случај на супсидиерно сопарничарство постои должност на судот да го

заджи редоследот поставен во тужбеното барање.

Во случај на супсидиерно сопарничарство судот одлучи истворемено за

барањето на спрема двата тужени во тужбата, така што, го одбие тужбеното

барање спрема првотужениот, а го усвои барањето спрема второтужениот, во

тој случај таквата пресуда по повод жалбата на второтужениот ќе се смета како

целина.

Кога станува збор за парничните трошоци, а притоа е исполнет определен

услов, а тоа е тужбата да биде доставена на одговор и на супсидиерно тужениот и на

првотужениот, а во врска со тоа супсидиерно тужениот да имал некакви трошоци, не е

исклучено тие трошци да му бидат признаени на супсидиерно тужениот и кога

постоислучај во кој тужбеното барање спрема првотужениот е усвоено, но сеуште не

постои заснован процесен однос помеѓу него и тужителот.253

253


99

V.3. Обично сопарничарство

Кога станува збор за обично сопарничарство, всушност тоа се однесува на сите

случаи на сопарничарство, освен во определен случај, кога станува збор за единствено

сопарничарство. Кога во определена парница настанува сопарничарство, тука се

засноваат онолку процесни односи колку што има тужители и тужени и во овој случај

судот може да одлучи (освен ако станува збор за единствено, односно евентуално

сопарничарство), постапката да се одвои во односн на одделни сопарничари и истата

да се доврши како самостојна постапка.

Ова е пропишано во законот за парнична постапка и произлегува од фактот што

секој сопарничар во парницата претставува самостојна странка и врз основа на тоа

неговите дејствија или пак неговите пропуштања немаат влијание, односно не им

користат ниту им прават штета на другите сопарничари.254

Исто така, секој сопарничар

има право да поднесува предлози што се однесуваат на текот на парницата.255

Значи секој обичен сопарничар во однос на другите сопарничари, самостојно и

независно презема определени процесни дејствија и сето тоа има дејство само на

неговата процесна положба. Литиспенденцијата настапува посебно спрема секој

обичен сопарничар, а и рековите течат посебно за секој обичен сопарничар.256

Обични

сопарничари наоѓаме и кај формално и материјално сопарничарство, исто така и кај

активно и пасивно, супсидиерно и паралелно, потоа, кај еднострано и двострано

сопарничарство и сл.

Секој од обичните сопарничари има овластување:

да поднесе противтужба,

да ја повлече тужбата,

да ја преиначи тужбата,

да го признае тужбеното барање,

да се откаже од тужбеното барање,

да склучи судско порамнување и сл.

254




ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 207.

100

Врз основа на тоа што е предвидено во теоријата, а потврдено во практиката,

обични сопарничари се:

Солидарните должници, бидејќи спорот кој постои спрема секој од нив може да

се разреши на различен начин,

Друштво за осигурување и штетникот кои се солидарни должници, бидејќи

нивната процесна позиција е различна и врз основа на тоа можат да истакнат

различни приговори против тужбеното барање,

Родителите во случај кога е причинета штета од страна на нивните деца,

солидарно одговараат за таа штета,

Кога повеќе лица се тужени за надомест на штета која е причинета на трето

лице и тоа при судир на моторни возила во движење чија одговорност е

солидарна.

Кога станува збор за судската практика постои правно стојалиште во однос на

обичните сопарничари:

Кога како тужени се јавуваат заедно штетникот и осигурително друштво врз

основа на задолжително осигурување на моторни возила, тука правниот лек кој е

изјавен против пресуда со која и двата солидарно се должни да ја надоместат штетата

причинета на тужителот, од тоа има корист само оној кој го изјавил правниот лек,

додека против другиот тужен пресудата станува правосилна.

Постојат определени правила за доставување на писмената на обичните

сопарничари, односно, доколку, повеќе лица заедно тужат, а притоа немаат заеднички

законски застапник односно полномошни, судот може во определен рок да ги повика

да именуваат заеднички полномошник за примање на писмена. Исто така, судот ќе ги

извести за тоа кој ќе биде именуван за заеднички полномошник за примање на писмена

доколку истите во определениот рок не извршат именување на таков полномошник. 257

257


101

V.4. Единствено и нужно сопарничарство

Кога во конкретниот случај спорот спрема сите сопарничари може содржински

да се реши само на еднаков начин, тогаш станува збор за единствено

сопарничарство. Спорот може да биде решен на таков начин во случаите кога:

сите сопарничари имаат поднесено исто барање, односно спрема сите

сопарничари е поднесено исто барање

пресудата која ќе биде донесена ќе мора да произведува исто правно дејство

спрема сите сопарничари

исто така, пресудата мора и еднакво да гласи, а тоа може да биде утврдено врз

основа на законот и природата на правниот однос.

За разлика од обичното сопарничарствокаде што има повеќе паралелни

парници, кај единственото сопарничарство постои само една парница. Според

одредбите од Законот за парнична постапка е предвидено дека за единствено

сопарничарство може да стане збор тогаш кога врз основа на законот или пак, врз

основа на природата на самиот правен однос, спорот може да биде решен на еднаков

начин и тоа спрема сите сопарничари кои во конкретниот случај ќе бида сметани како

една панична странка.258

Дејствијата кои ги презема еден единствен сопарничар ќе имаат дејство спрема

другите сопарничари во конкретниот спор, само доколу тие преземени дејствија им

одат во корист на тие сопарничари, а доколку пак, станува збор за дејствија кои им

штетат на другите сопарничари, во тој случај ќе се смета како тие дејствија да не се ни

преземени, се додека секој сопарничар не го преземе тоа дејствие или пак, не го

признае како свое.Солидарноста во постапката која се гледа во дејствијата кои ги

преземаат сопарничарите, исто така, доаѓа до израз и во однос на роковите. Во Законот

за парнична постапка е предвидено дека во случај кога роковите за извршување на

одредено процесно дејствие за некои единствени сопарничари истекуваат во различно

време, тоа процесно дејствие секој сопарничар може да го преземе се додека макар и за

еден од нив уште тече рокот за преземање на тоа конкретно дејствие.259

258



102

Кога станува збор за нужното сопарничарствово кое покрај тоа што треба

да биде исполнет условот спорот да може да се реши на еднаков начин, исто така треба

да биде исполнет и условот сите тие сопарничари да можат да бидат опфатени со

тужбениот петитум. За тоа кои лица треба задолжително да бидат опфатени со

тужбата, обично го предвидува определен пропис, но постојат случаи кога лицата кои

треба да бидат опфатени со тужбата произлегуваат и од природата на односот којшто е

регулиран со материјалното право, на пример: заедничката сопственост,

сосопственоста и сл.260

Врз основа на материјалноправни причини, со тужбениот петитум, на активната

или на пасивната страна потребно е да се опфатени сите лица кои претставуваат

учесници во самиот граѓанскоправен однос, па во таа смисла, бидејќи сите лица во тој

однос се носители на неделиви права и обврски, потребно е сите тие учесници во

спорот заедно да тужат, односно да бидат тужени со цел да се реши спорот.

Во таа смисла како нужни сопарничари можат да бидат: тестаментални

наследници во парница по тужба заради утврдување на правото на нужен дел,

тужените брачни другари во парница за поништување на брак и сл.

Може да се каже дека нужното сопарничарство во голема мера се разликува од

другите видови сопарничарства, затоа што тоа не е факултативно сопарничарство, туку

задолжително сопарничарство, а тоа може да се воочи во фактот што доколку

тужителот со тужбениот петитум, на пасивната страна не ги опфати сите лица од

определен однос, во тој случај ќе постои недостиг на пасивна процесна легитимација за

водење на самата парница и врз основа на тоа судот ќе ја отфрли тужбата.

Една голема разлика која постои помеѓу нужното и единственото

сопарничарство се гледа во фактот што сите нужни сопарничари се истовремено и

единствени сопарничари, додека пак, сите единствени сопарничари, не се истовремено

и нужни сопарничари.261

260

ПРАВНИК, стручно списание, број 284, декември 2015 година, страна 30. 261


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 209.

103

V.5. Сопарничарство помеѓу главниот должник и гарантот

Во случај на сопарничарство помеѓу главниот должник и гарант, станува збор за

еден вид на законско сопарничарство кое неможе да биде засновано како формално

сопарничарство, ниту пак, може да се заснова како материјално сопарничарство.

Тука, како основ на одговорност кај главниот должник и гарантот се два

различни и одвоени односи меѓу главниот должник и доверителот од една страна, како

и главниот должник и гарантот од друга страна. Со цел да биде овозможено вакво

сопарничарство во Законот за парнична постапка е предвидено дека доколку не е

спротивно на содржината на договорот за гаранција, главниот должник и гарантот

можат да бидат заеднички тужени. 262

Во овој случај станува збор за доброволно

сопарничарство кое може да настане како резултат на волјата на тужителот,а исто така,

станува збор за пасивно сопарничарство бидејќи тоа може да се јави само на страната

на тужениот.Значи, главниот должник и гарантот можат да бидат заеднички тужени,

ако тоа не е во спротивност со содржината на договорот за гаранција, а пример за тоа е

кога со договорот за гаранција се предвидува одговорност на гарантот само во случај

кога ни по присилен пат не може од главниот должник да се наплати долгот. Во сите

останати случаи, гарантот и должникот ќе можат да бидат тужени со една тужба.

Притоа, во практиката постојат и определени случаи се јавуваат и осигуреникот

и друштвото за осигурување како сопарничари на тужена страна. 263

V.6. Првобитно и дополнително сопарничарство

Во зависност од тоа во кој временски период од текот на постапката доаѓа

сопарничарство може да стане збор за првобитно и дополнително сопарничарство.

Доколку до засновање на сопарничарство доаѓа уште со поднесувањето на тужбата до

судот, тогаш се работи до првобитно сопарничарство. Доколку пак, до засновање на

сопарничарство дојде подоцна во текот на постапката, односно во текот на главната

расправа, се до нејзиното заклучување, ако покрај тужителот кон тужбата пристапи и

нов тужител или ако тужбата биде проширена на нов тужен со негова согласност.264

262


ПРАВНИК, стручно списание, број 284, декември 2015 година, страна 29. 264


104

V.7. Сопарничарство кај тужба за главно мешање

Тужбата за главно мешање претставува тужба во која тужителот како главен

замешувач поведува самостојна парнична постапкапротив двете странки во една

постапка која е веќе започната со цел остварување на сопствените права. Притоа, со

цел постапката да не биде претворена во тристран процесен однос, не е дозволено

главниот замешувач во истата парница да се појави во својоство на обичен замешувач

со свои афинитети во однос на предметот на спорот.

Во одредбите од Законот за парнична постапка е определено дека лицето кое во

целост или пак, делумно бара предмет или право за кое меѓу други лица веќе тече

определена парница, може пред судот пред кој се води таа парница да ги тужи и двете

странки со една тужба, а тоа се додека не биде правосилно завршена постапката.265

Во тужбата за главно мешање, од страната на тужител се јавува лицето кое во

целост или делумно бара некој предмет или неое право за кое веќе тече парница

помеѓу две лица. Од друга страна пак, како тужени во овој случај се јавуваат лицата

меѓу кои тече парница за истиот предмет и право.

Во овој конкретен случај може да се утврди дека станува збор за нужно

сопарничарство, затоа што во самата тужба мора да бидат опфатени тужителот и

тужениот од другата парница. Исклучено е во тужбата да биде опфатен само едниот од

нив, на пример - само оној што го држи предметот. Притоа може да биде поднесена

тужба само против странката која го држи предметот, но во овој случај за неа ќе важат

сите оние карактеристики кои важат за секоја тужба: вредноста на предметот на

спорот, месната надлежност и сл

Тужбата за главното мешање секогаш се поднесува пред суд од прв степен и

притоа:

тужбата треба да биде доставена на тужениот,

или доколку веќе во една парница странката поставила некое барање, за

тоа барање да биде известена другата странка.

265


105

Исто така и кога постапката се води пред повисок суд може да биде поднесена

ваква тужба, се додека постапката помеѓу други лица не се заврши правосилно.

Следствено на тоа ваква тужба може да биде поднесена се додека:

тужителот во основниот спорне ја повлече тужбата;

тужителот во основниот спор не се откаже од тужбеното барање;

тужбата не биде правосилно отфрлена;

не биде склучено судско порамнување.

Притоа, не мора да постои во целост идентичност помеѓу правото по основ на

кое се бара стварта во претходно поведената парница, како и онаа по повод на тужбата

за главно мешање. Во таа смисла во двете парници не мора да постои идентичност,

односно не мора да се работи за исто право како предмет на спорот. Тука разликата во

однос на правото како предмет на спорот може да биде квалитативна и квантитативна.

Квантитативна разлика се однесува на тоа што вo конретен случај се бара

предавање во владение по основ на правото на сопственост;

Квалитативната разлика се однесува на тоа што наместо да се бара предавање на

владение по основ на правото на сопственост, тоа се бара по основ на договорот

за закуп.

Може да постојат и разлики во однос на тоа што се бара во тужбата на главниот

замешувач спрема тужените и тоа:главниот замешувач може да бара спрема едниот

тужен – предавање на стварта, а спрема другиот тужен може да бара само утврдување

на правото на сопственост на главниот замешувач.Во парницата за главно мешање

тужените се должни на својот полномошник да му дадат посебно полномошно за

водење на парницата, од причини што полномошното кое му го дале на

полномошникот за парницата која била заведена прва нема да има правна важност и за

парницата за главно мешање Поднесувањето на тужба за главно мешање нема влијание

на првата парница, што значи тие се незнависни една од друга. Може заради

правосилно завршување на едната од нив, другата може да се прекине. Тужбата за

главно мешање има прејудициелно значење спрема основната парница, па доколку

треба некоја од нив да се прекине, ќе се прекине основната парница. Исто така може да

се одлучи и двете парници да се спојат и заеднички да се решаваат.266

266

ПРАВНИК, стручно списание, број 284, декември 2015 година, страна 28.

106

VI. Учество на трети лица во парница

Парницата како еден процесноправен однос кој постои помеѓу судот и

парничните странки, ги опфаќа по правило интересите на парничните странки, од

причина што само тие се реално заинтересирани за исходот на самта парнична

постапка. Пресудата која ќе биде донесена во парницата, по правило има дејство само

помеѓу парничните странки (inter partes).

За трети лица парницата која се води помеѓу две парнични странки претставува

res inter alios acta.267

Како што самите граѓанско правни работи се меѓусебно поврзани, постои и

поврзаност на споровите кои произлегуваат од нив, а поради тоа ваквите спорови често

не можат да се ограничат само помеѓу странките во спорот (inter partes).

Исто така, самата пресуда со која се одлучува за определена работа која е

предмет на парнична постапка помеѓу две странки, често има посредно или непосредно

дејство и на правната положба на трети лица кои не се странки во таа парница. Поради

тоа, се дозволува и учество на тие трети лица во туѓата парница.

Во законот за парнична псотапка се предвидени неколку видови на учество на

трети лица во парница и тоа:

вмешување

известување на трето лице за парница и

именување на претходник.268

267

res inter alios acta.- работа за која е одлучено помеѓу други ( кои не се странки во определен спор). 268



107

VI.1. Учество на замешувач

Во законот за парнична постапка е предвидено дека лицето кое има некаков

правен интерес во парница која тече помеѓу други лица, а неговиот интерес би се

остварил кога една од тие странки успее, може да и се придружи на таа странка.269

Притоа замешувачот може во текот на целата постапка, односно се до настапувањето

на правосилност на одлуката за тужбеното барање, како и роковите за поднесување на

вонреден правен лек, да стапи во парницата на страната на едната странка.270

Како основен услов кој се поставува за да може замешувачот да стапи во

парницата е истиот да поседува правен интерес за тоа. Тој правен интерес може да се

однесува на фактот што пресудата која ќе следи како резултат на парничната постапка

која се води помеѓу двете странки ќе има некакво правно дејство на неговата правна

положба. Значи, интересот на замешувачот мора да биде правен, но, притоа не мора тој

интерес секогаш да биде од областа на граѓанското право, туку може да биде и од

некоја друга област на правото. Исто така, услов во однос на правниот интерес кој

мора да се исполни е фактот што тој интерес мора да постои во време на водење на

парницата, односно мора да биде актуелен и да не зависи од некаков иден настан.

Секоја странка може да го оспори правото на замешувачот да учествува во

постапката и да му предложи на судот да го одбие замешувачот. Судот може да го

одбие замешувачот и ако се утврдии дека тој нема правен интерес за стапување во

парницата.271

Меѓутоа, тука мора да се напомене дека странката на чија страна вмешувачот се

придружува ретко може да се противи на неговото стапување, бидејќи и нејзин интерес

е да не го изгуби спорот. Во секој случај, и доколку постапката заврши со исход кој не

е поволен за странката, таа нема што да му надомести на замешувачот. Од друга страна

пак, спротивната странка од онаа на која замешувачот и се придружил секако дека има

интерес да го оспори правото на замешувачот да учествува во постапката. Тоа од

причини што, замешувачот може да предложи докази и тврдења кои нема да бидат во

нејзина корист и исто така, доколку го изгуби спорот, спротивната странка има обврска

да ги надомести парничните трошоците и на замешувачот.

269




108

Притоа, замешувачот мора парницата да ја прими во состојбата во која се наоѓа

во моментот кога ќе стапи во неа. Тој исто така, има овластување272

. да презема

парнични дејствија и да истакнува предлози врз основа на роковите во кои странката

на која и се придружил може да ги презема.273

Замешувачот може да стапи во

парницата која тече помеѓу две странки:

Откако ќе биде доставена тужбата на тужениот

додека парницата тече

на подготвително рочиште

во текот на главната расправа

во било кој статиум од главната расправа

по доставувањето на пресудата на странките и изјавување на жалба

во постапка по ревизија

во постапка за повторување на постапката.

Странката на која замешувачот и се придружил во парницата, без оглед на

неговото учество може да слободно и самостојно да располага со своите диспозитивни

овластувања, односно може да ја повлече тужбата, да го признае тужбеното барање и

слично, а замешувачот врз основа на неговата положба во парницата тоа не може да го

спречи. Истиот може тоа да го спречи доколку во парницата има својство на

единствен сопарничар, но за тоа ќе стане збор подоцна.274

Исто така, замешувачот е овластен да поднесе и новреден правен лек, доколку

стапил во парницата до правосилноста на одлуката за тужбеното барање.275

Ако

замешувачот поднел правен лек, примерок од поднесокот треба да се достави на

одговор на спротивната странка, како и на странката на која замешувачот и се

придружил.276

Може во текот на постапката, замешувачот да стапи во својство на

странка, на местото на странката на која и се придружил.277

272

Замешувачот може да предложи на пример: сослушување на нови сведоци, тој да биде сослушан како

сведок, да се соочат веќе сослушаните сведоци и сл. 273


Види повеќе : Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со коментари,


издание, Скопје 2011, стр.407-417. 275




109

VI.1.1. Интервенциски ефект

Дејството кое пресудата го има спрема обичниот вмешувач се нарекува

интервенциско дејство, односно интервенциски ефект. Ваквиот ефект на пресудата

своја манифестација врши во новата парница во која меѓусебните односи ќе се

уредуваат помеѓу вмешувачот и странката на која и се придружил. Во случај кога

постапката завршува и странката на која и се придружил вмешувачот го губи спорот, и

подоцна иницира нова постапка против вмешувачот, пресудата која претходно била

донесена ќе има интервенциски ефект спрема вмешувачот, односно во новата парница

вмешувачот не може да истакне приговор дека е неправилно пресудено во преходната

парница. Ваквиот ефект укажува на фактот дека сите правни сфаќања и фактички

утврдувања предвидени во претходната пресуда се вистинити. Во новата парница сите

тие сфаќања и утврдувања целосно влегуваат во основите на новата пресуда.

Меѓутоа, ваквиот интервенциското дејство на пресудата не е апсолутно, и во таа

смисла може да биде отстрането со поднесување на приговор за лошо водење на

парницата (exception male gesti vel conducti procesus), од страна на

вмешувачот.Суштината на приговорот се однесува на фактот што го тврди

замешувачот, односно, странката на која и се придружил замешувачот немало да го

изгуби спорот доколку навремено го известела за парницата, доколку парницата се

водела на начин на кој би ја водел замешувачот ако страната не го спречувала во

преземање на дејствија со кои би се изведел подобар исход на парницата. Значи во овој

случај вината за неуспехот во спорот ја носи единствено странката.нИнтервенцискиот

ефект на пресудата се разликува од правосилноста на пресудата по неколку основи и

тоа:

Објект на правосилната пресуда претставува диспозитивот на пресудата, а

додека пак интервенцискиот ефект на пресудата е определен во образложението

во кое се содржани правни сфаќања и фактичките утврдувања.

Секоја пресуда нема интервенциско дејство, туку само онаа пресуда која се носи

за парнична постапка во која учествувал и замешувач.

110

Правосилната пресуда претставува неотповиклива пресуда, а од друга страна

интервенциското дејство може да биде отповикано.278

VI.1.2. Учество на замешувачот во парницата со положба на

единствен сопарничар

Кога правното дејство на пресудата треба да се однесува и на замешувачот,

тогаш тој замешувач во парничната постапката има положба на единствен

сопарничар.279

Вонреден правен лек може да поднесе ваквиот замешувач кој има

положба на единствен сопарничар и во онаа парница во која до настапувањето на

правосилноста на одлуката за тужбеното барање не земал учество во својство на

замешувач.280

Врз основа на законот, како и врз основа на самата природа на правниот однос,

во случај на сопарничарска интервенција, пресудата ќе има дејство и на вмешувачот, и

на странката на која и се придружил.

Кога станува збор за трето лице кое како вмешувач стапува во парничната

постапка, односно и во случај кога станува збор за замешувач во положба на единствен

сопарничар, тој не е самостоен субјект во постапката, туку заедно со странката на која

и се придружил претставуваат единствена странка, односно единствени сопарничари.

Вмешувачот кој има положба на сопарничар во парничната постапка ќе ги има сите

процесни овластувања кои ги има и странката, и него ќе му бидат доставувани сите

писмена и покани, како и на странката. За него самостојно ќе течат сите рокови, а

истиот може во постапката не може да биде сослужан како сведок, туку како странка.

Во случај на сопарничарска интервенција странката на која вмешувачот се

придружил во постапката , нема овластување да презема диспозитивни дејствија или

пак, некакви неповолни дејствија, доколку за тоа не постои согласност од страна на

вмешувачот.

278


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 217/218 279



111

Кај сопарничарската интервенција, пресудата нема интервенциско дејство, туку

во овој случај станува збор за дејство на пресудата кое е непосредно спрема

замешувачот.281

VI.2. Известување на трето лице за парница ( litits denunitiatio )

Доколку постои потреба да биде известено трето лице за започната парница од

страна на тужителот или тужениот, со цел да се заснова определено граѓанско – правно

дејство, тужителот или тужениот имаат можност тоа да го сторат се додека не

завршила парницата правосилно, врз основа на поднесок преку парничниот суд, во кој

треба да биде содржана причината за известувањето, како и состојбата во која се наоѓа

самата парница. Странката која го известила третото лице за започнатата парница, не

може од тие причини да бара да се прекине започнатата парница, или пак да се бара

продолжување на роковите и одлагање на рочиштето.282

Потребно е тужителот да бара

да биде известено третото лице за започнатата парница уште веднаш со поднесувањето

на тужбата, а тужениот тоа може да го стори откако тужбата ќе му биде доставена. Во

секој случај, тужителот и тужениот тоа може да го направат се додека правосилно не

биде завршена парницата. Известувањето секогаш мора да биде содржано во поднесок

кој преку првостепениот суд се препраќа до лицето кое треба да биде известено за

парницата. Од волјата на третото лице зависи дали тој ќе стапи во парницата:

во улога на замешувач;

ќе бара да стапи наместо тужениот;

ќе се придружи на тужителот;

ќе поднесе тужба против двете странки, меѓу кои и тече самата парница.

Како пример во кој може да се воочи известување на трето лице за парница е

случајот кога поради тоа што постојат правни недостатоци на некој предмет тужениот

– како купувач на предметот, го известува третото лице – како продавач на предметот,

дека тој тужител полага некое право врз предметот што третото лице му го продало на

281



282


112

тужениот.283

Во зависност од тоа дали тужителот или тужениот се наоѓаат во некаков

материјално правен однос со третото лице, правниот интерес за известување на тоа

лице за течењето на парницата може да имаат и тужителот и тужениот, односно и

двете лица имаат овластување за litis denuntiatio. 284

VI.3. Именување претходник (nominatio auctoris)

Лицето кое е тужено како држател на некој предмет или пак, како корисник на

некое право, а притоа тврди дека тој предмет или тоа право го врши од име на трето

лице, може да го повика третото лице (претходник) преку судот, да стапи во парницата

наместо него.285

Притоа овластување за именување на претходник има само тужениот, со цел

спрема претходникот да се заснова определено граѓанскоправно дејство и тужениот на

тој начин да биде ослободен од парничната постапка која е поведена против него.

Изјавата со која тужениот го именува претходникот треба да содржи:

означување на претходникот

означување на правниот однос кој постои помеѓу тужениот и претходникот

известување дека парницата е поведена против тужениот и

повикување на претходникот да стапи во парницата како странка наместо

првобитно тужениот.

Поднесокот, односно примерокот од записникот во кој е содржана изјавата за

именување на претходник, судот е должен да го достави до третото лице и истото да го

повика на рочиште.286

Притоа, во однос на начинот на кој може да реагира претходникот во однос на

неговото именување, како и ситуациите кои со таквата реакција би се предизвикале се

следните:

283



стр.427/428. 284


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр.220/221. 285



113

1. Претходникот, кој уредно повикан не се појави на рочиште, или пак, присутен

на рочиште одбил да стапи во парницата, на овој начин манифестира негативен

став во однос на неговото именување.

2. Претходникот може да ја прифати номинацијата, и наместо првобитно

тужениот, во парницата стапи претходникот во својство на тужена странка. На

овој начин доаѓа до процесноправна сукцесија за која не е потребна согласност

од страна на тужителот.

3. Претходникот може да биде заинтересиран за исходот на парницата, меѓутоа да

не сака да стапи во парницата наместо тужениот. Во овој случај тој може да му

се придружи на тужениот во парницата во својство на вмешувач.

4. Претходникот по известувањето дека се води парница, може да поднесе тужба

за главно вмешување против тужителот и тужениот од пендентната парница,

или пак, да поведе самостојна парница против една од странките од парницата

во која самиот е именуван за претходник.287

Доколку, тужителот против тужениот истакнува некакви барања кои не зависат

од фактот дали тужениот од името на претходникот го држи предметот или од негово

име го врши правото, потребна е согласнот на тужителот.288

Значи во ваков случај тужениот и натаму ќе остане во својство на странка во

парницата меѓутоа, само за тие тужбени барања, додека пак, во однос на тужбените

барања кои се однесуваат на држењето на предметот или вршењето на правото од

името на трето лице, како странка во својство на тужен натаму во парницата ќе

учестува именуваниот претходник. На овој начин ќе се создаде сопарничарство на

страната на тужениот.289

287






стр.423.

114

VII. Застапници на странките

VII.1. Поимно определување и карактеристики на застапувањето

Субјектите на правото во секојдневието ги остваруваат своите права и обврски

и за таа цел стапуваат во определени правни односи. Меѓутоа, некогаш од различни

причини (субјективни или објективни) правните субјекти не се во можност овие права

и обврски да ги остваруваат самите. Во секој случај субјектите односно поконкретно

физичките лице доколку се потполно деловно способни можат слободно да

располагаат со правата и обврските; доколку имаат ограничена деловна способност,

тогаш можат да ги остваруваат правата и обврските во рамките на таа способност; а

доколку пак, тие лица се деловно неспособни со правата и обврските не можат да

располагаат слободно . Од друга страна, правните лица определени како еден

колективитет на физички лица, гледано од објективен аспект не можат сите заедно да

ги застапуваат нивните права и обврски и да ги остваруваат правните односи. Исто

така, постојат случаеви кога правните субјекти не можат да ги остварат определените

права и обврски од причини што се оддалечени просторно од подрачјето или местото

каде што треба да се склучи определена правна работа, ипи пак, постои некоја друга

причина врз основа на која се невозможени да извршат реализација на потребната

правна работа.

Поради постоењето на вакви ситуации се налага потребата од правно

регулирање на застапувањето во законот, односно овозможување субјектите на

правото своите права и обврски да ги остварат преку друго лице.

Застапувањето може да се дефинира како извршување на определени

правни работи, односно, остварување на правата и обврските на застапникот во

име и за сметка на застапуваното лице.

115

Во рамките на овој правен институт се разликуваат два субјекти односно,

лицето во чие име и за чија сметка се врши определената правна работа – застапувано

лице; како и кое во името и за сметката на застапуваното лице ги извршува правните

работи – застапник. Во секој случај, застапувањето односно извршувањето на правни

работи во име и за сметка на застапуваното лице се остварува врз основа на

овластување.

Следствено на тоа застапувањето всушност го сочинуваат четири елементи и

тоа:преземање на правни дејствија, во туѓо име, за туѓа сметка и се разбира со

овластување за тоa.

1. Кога станува збор за првиот елемент – преземање на правни дејствија, всушност

станува збор за изјавување на волја врз која основа доаѓа до создавање,

изменување или престанок на определени правни односи. Кога застапуваното

лице го запознава и овластува застапникот со својата волја и му наложува да ја

испрати до трето лице, застапникот не смее самиот да формира определена

волја, туку треба само да ја пренесе туѓата волја.

2. Вториот елемент се однесува на преземањето на правните работи во туѓо име

односно, кога застапникот презема дејствија за остварување на определени

права и обврски, тој ги презема тие дејствија заради остварување на правата и

обврските на застапуваното лице, а не за себе. Застапувањето може да биде

активно, како и пасивно. Активно застапување постои кога застапникот дава

изјави на друг, а пасивно застапување имаме кога застапникот прима изјави на

друг. Во поглед на содржинската основа, својствата и дејствата помеѓу

активното и пасивното застапување не постои разлика. Лицето во чие име се

дава неговата изјава се нарекува застапувано лице, а лицето кое ја дава таа

изјава во име на застапуваното лице се нарекува застапник.

3. Третиот елемент е определувањето дека правната работа е преземена за туѓа

сметка. Тука пред сѐ се мисли на крајниот ефект од преземањето на правната

работа кој ќе биде на сметка на застапуваното лице.

4. Четвртиот елемент на застапувањето се однесува на потребното овластување за

вршење на определената работа. Доколку недостига овластување по волја на

116

застапуваниот или ако тоа го наложува законот, а притоа се извршуваат правни

работи во туѓо име и за туѓа сметка, тогаш може да стане збор за неповикано

вршење на туѓи работи. По правило мешањето во вршењето на туѓи работи не е

дозволено, но постојат случаи и околности кога извршувањето на работите во

туѓо име и за туѓа сметка без да постои овластување е дозволено и во однос на

крајниот ефект настануваат определени права и обврски за давата партнери.290

Кога станува збор за застапувањето на субјектите во парничната постапка, тоа

не се разликува во голема мера во однос на застапувањето во правните дела. Странките

во парницата, вмешувачите, како и другите учесници во постапката најчесто

парничните дејствија ги преземаат преку други лица – застапници од причина што тие

и не се должни сами да ги преземаат тие дејствија. Покрај тоа во одредени ситуации

постои и фактичка неможност на субјектите да ги преземат дејствијата или пак немаат

процесна способност за тоа. Во таа смисла како застапник во парничната постапка се

смета лицето кое во име и за сметка на странката презема парнични дејствија, а тоа е

секогаш лице кое е различно од странките во чие име и за чија сметка во зависност од

ширината на овластувањето се преземаат парничните дејствија. Сите тие преземени

парнични дејствија во однос на застапуваната странка имаат дејствие како и самата да

ги презела,а тоа се разбира доколку застапникот има овластување да ја застапува

странката, парничното дејствие да биде преземено во рамките на даденото

овластување, како и да постои легитимација на лицето како застапник на странката.

При застапувањето, помеѓу странката која е застапувана и застапникот се

создаваат определени права и обврски кои произлегуваат од внатрешните меѓусебни

односи. Тие меѓусебни права и обврски можат да бидат определени со закон или

меѓународен договор, некој акт на држаавата, статут, договор или некаква изјава на

волја, а целото содржинско определување на интерниот однос зависи од фактот дали

странката која е застапувана има деловна и парнична способност, или за застапувањето

постои некоја друга причина. Овој внатрешен однос е регулиран со одредбите на

материјалното право.При застапувањето на парничната странка покрај внатрешен

однос со неа, се создава и еден надворешен однос на застапникот со судот и со

противната парнична странка од онаа чиј е застапник. Овие односи се регулирани со

правилата на процесното право врз основа на кои се определени процесните должности

и овластувања на застапникот во постапката. Притоа застапникот мора да се

290

Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр.141-142.

117

легитимира со овластување за застапување, врз основа на кое судот и противната

странка го осознаваат фактот дека застапникот е лицето кое ги презема дејствијата во

име и за сметка на застапуваната странка, а тие дејствија се сметаат како да ги презела

и самата странка.

Кога станува збор за тоа каква е положбата на застапникот во постапката, мора

да се напомене дека тој не претставува странка во парницата. Тој е различен од

странките во чие име и сметка ги презема парничните дејствија, и врз основа на тоа

него не може да му се досуди нешто или да се осуди на некоја обврска спрема

противникот на странката која ја застапува. Исто така е и различен од странката која е

противник на странката која ја застапува и притоа ист застапник не може да застапува

спротиставени странки, ниту пак, лицата кои се сопарничари доколку нивните

интереси се спротиставени.

За да може определено лице да биде застапник на некоја странка мора да

исполни определени услови, односно застапник може да биде лице кое го исполнува

условот на општа деловна способност и целосна парнична спобност, во одредени

случаи се предвидува постоење на определен степен на постулациона способност.

Застапникот на странката во постапката е овластен да ги презема сите дејствија кои врз

основа на закон може да ги презема и самата странка и постои негова должност да ја

зборува вистината пред судот. Оваа должност ја има и самата странка.

Застапникот при извршувањето на своите обврски мора совесно да ја застапува

странката и да ги штити нејзините интереси во постапката. Доколку за странката

застапувана од застапникот постапката била неповолна и е незадоволна од исходот за

истата, не може да бара од нејзиниот застапник надомест на штета, но може да постои

одговорност на застапникот за штетата која и ја предизвикал на странката поради

неповолно извршување на својата работа како застапник.

Во зависност од тоа дали во својство на странка се појавуваат физички или

правни лица, застапувањето може да се разликува како застапување на физички и

застапување на правни лица.

Во суштина вво зависност од причината на застапувањето постојат три типови

на застапување и тоа:

Законско застапување

118

Застапување на правните лица врз основа на договор, статут или закон.

Волево застапување – полномошно. 291

VII.2. Законски застапници

Законско застапување претставува она застапување коешто го предвидува

законот со цел да се оствари заштита врз правата и интересите на субјектите на

правото кои од определени причини не се во можност, или не се способни истите

самите да ги заштитат.

Пример – малолетници или лица на кои им е одземена деловната способност,

како и оние лица кои имаат ограничена деловна способност. Притоа, законското

застапување го извршува законскиот застапник, односно лицето кое го определува

законот или пак е определено согласно одлука на некој орган. Во таа смисла, за

малолетниците законски застапници се нивните родители, а додека, за деловно

неспособните лица се поставува определен старател.

Понатаму, правните лица кои исто така се субјекти во правото ги застапува

законски застапник кој што е определен согласно законот или актот на правното лице.

Во оваа категорија, категорија на законски застапници се вбројуваат и привремените

застапници кои под услови определени во законот ги поставува органот што ја води

постапката. 292

Законскиот затапник претставува физичко лице кое има деловна способност и

парнична способност и притоа е овластен да ги презема сите парнични дејствија во име

и за сметка на странката која ја застапува. Странката која ја застапува може да биде

парнично неспособна или пак од други причини да постои нејзина неможност за да ги

заштитува своите интереси. Поради тоа законскиот застапник се поставува врз основа

на закон или пак, врз основа на акт на надлежен државен орган. Со оглед на тоа може

да се заклучи дека странката не може сама да го постави законскиот застапник.

Врз основа на правилата на материјалното и процесното право се определени

законските застапници на физичките и правните лица.

291


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 224-226 292

Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр. 144.

119

1. Родителите претставуваат законски застапници за своите малолетни деца, и тоа

за оние работи за кои малолетните деца немаат деловна и парнична способност.

293 Во овој случај родителското право го имаат и мајката и таткото подеднакво

и тоа родителско право го вршат спогодбено и заеднилки и имаат еднакво право

да ги застапуваат своите деца. Кога ќе настапи развод или кога ќе биде

поништен определен брак, во овој случај родителското право ќе го врши

родителот на кого му е доделено детето за чување и воспитување. Во случај

кога некој од родителите ќе умре или пак е непознат, или му е лишено

родителското право или му е лишена деловната способност, тогаш родителското

право ќе му припадне на другиот родител . Во секој случај родителите се

спогодуваат кој од нив ќе ги презема дејствијата во конкретната парница.

2. Посвоителите претставуваат законски застапници на своите малолетни

посвоеници.294

3. Старателот претставува законски застапник на лицето кое се наоѓа под негово

старателство. Тука станува збор за старател на малолетно лице кое нема

родителска грижа, како и старател на полнолетно лице кое нема деловна

способност или има ограничена деловна способност, и старател за некои

посебни случаи.

4. Центарот за социјална работа може да биде законски застапник на лице под

старателство, ако одлучи должноста старател да ја извршува непосредно,

доколку му ги ограничил овластувањата на старателот , или ако одлучил лицето

кое се наоѓа под старателство да го застапува само тој.295

5. Привремениот застапник и привремениот застапник за примање на писмена

претставуваат законски застапници и нив ги назначува судот врз основа на

правилата од Законот за парнична постапка.

293


Закон за семејство, чл.113и115. 295

Закон за семејство, чл.135,ст.1 и чл 138

120

6. Кога работата на правните лица е забранета, нивните ликвидатори односно

стечајните управници на лицата за кои се води стечајна постапка, и кои врз

основа на тоа ја губат парничната способност, претставуваат законски

застапници sui generis на тие лица.296

VII.2.1. Овластувања на законскиот застапник

Во правото се чести состојбите во кои едно лице како субјект на правото не е во

можност да извршува правни дела, односно не е во можност да склучува правни дела.

Со цел да се реши ваквиот проблем е формиран правниот институт застапник.

Застапникот најчесто се определува врз основа на закон. Ваквиот застапник се

нарекува законски застапник. На овој начин, родителот е законски застапник на своето

малоленто дете, старателот е застапник на душевно болно лице, директорот е

застапник на претпријатието и сличнп.297

Законскиот застапник може да ги презема сите дејствија во постапката од името

на странката, но доколку за преземање на определени дејствија како што се:

повлекување на тужба, признавање на тужбено барање, одрекување од тужбено

барање, или пак, за преземање на други дејствија е пропишано дека на застапникот му

е потребно посебно овластување, тој нема да може да ги презема и овие дејствија

доколку не поседува такво овластување.298

Законскиот застапник кој од името на

странката треба да презема определени дејствија во постапката има должност пред

судот да докаже дека е законски застапник, а кога за преземање на некои дејствија

потребно е и посебно овластување, застапникот исто така, е должен да даде доказ дека

поседува такво овластување.299

Родителите за да можат да се јават во својство на

законски застапници тоа го докажуваат со извод од матичната книга на родените,

старателот тоа својство го докажува со соодветно решение од Центарот за социјална

работа и т.н. Доколку, судот оцени дека законскиот застапник на лице кое се наоѓа под

старателство не го покажува потребното внимание во самото застапување, за тоа треба

да го извести Центарот за социјална работа, а доколку поради некои пропуштања од

страна на законскиот застапник би можело да му се наштети на лицето под

296


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 227/228 297

Димитар Бајалџиев “Вовед во правото”, 1999 година, страна 419/420. 298



121

старателство, судот ќе предложи да се определи друг законски застапник.300

Таквото

непокажување на потребно внимание може да се состои на пример во неприсуствување

на рочишта, недоставување на адреси на сведоците и сл.301

VII.2.2. Привремен застапник

Привремен застапник за странката во постапката доколку се исполнети

пропишаните претпоставки го поставува судот, и притоа овој застапник ја застапува

странката само за постапката за која е поставен и неговите овластувања престануваат

со завршувањето на постапката, односно под определени ситуации може да престане и

пред тоа. Привремениот застапник е физичко деловно и парнично способбно лице кое

спаѓа во категоријата на законски застапници, кое го поставува првостенен суд само за

определена парница. Судот на тужителот ќе му назначи привремен застапник особено

во следните случаеви:

1. Доколку тужениот не е парнично способен, а притоа нема законски

засташник. Тоа би се однесувало на оние ситуации кога тужбата е поднесена

против лице кое нема парнична способност, и притоа нема ни законски

застапник, но и во ситуации во кои тужениот во текот на постапката, накнадо ја

изгубил парничната сособност, односно останал без законски застапник.

Бидејќи во овој случај по сила на закон ќе дојди до прекин на постапката,

тужителот може да му предложи на судот на тужениот да му именува

привремен застапник, со цел тој во негово име да ја продолжи постапката. Тоа

ќе се примени без оглед на тоа дали како тужен се јавува малолетно дете кое

нема родители, односно старатели, или кога тужениот во текот на постапката ќе

ја изгуби парничната способност, а притоа нема законски застапник, или кога

законскиот застапник на тужениот умре или му престане овластувањето за

застапување.

2. Ако постојат спротивни интереси помеѓу тужениот и неговиот законски

застапник. Тоа би се однесувало на оние случаи кога на тужителот треба да му

се определи застапник, меѓутоа тој застапник доколку се постави би имал

300


Види повеќе : Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со коментари,


издание, Скопје 2011, стр. 139.

122

колизиони интереси во конкретната парница во однос на лицето кое би требало

да го застапува. Притоа судот нема да навлегува дополнително во оценување на

тоа дали законскиот застапник во конкретниот спор ќе постапи спротивно на

интересите на тужениот, така што, доволно е судот да утврди дека помеѓу

тужениот и законскиот застапник постојат спротивни интереси. Ако судот

постави определен привремен застапник и покрај сознанието дека интересите на

тој привремен застапник се спротивни односно, колизиони во однос на

тужениот, би причинил значителни повреди на одредбите од парничната

постапка.

3. Доколку двете странки, (тужителот и тужениот) имаат ист законски

застапник. Во овој случај судот ќе назначи привремен старател со цел да би се

овозможило секоја од странките во постапката да биде застапувана од застапник

кој ќе постапува објективно.

4. Доколку престојувалиштето на тужениот е непознато, а тужениот нема

полномошник. Лицето кое се поставува како привремен застапник, се

поставува како застапник на тужениот кој има непознато престојувалиште и

притоа треба правилно да ги штити правата и интересите на лицето кое го

застапува. Во овој случај привремен застапник може да се назначи и на лице кое

е парнично способно. Меѓутоа, привремен застапник нема да се назначи

доколку тужениот има полномошник. Но, во секој случај ако станува збор за

тужен со непознато престојувалиште кој има полномошник кој е овластен за

преземање на само некои одредени парнични дејствија и следствено на тоа нема

во целост да ги штити интересите на својот властодавец, во тој случај судот

може да назначи привремен застапник и покрај постоењето на полномошник.

5. Ако тужениот или неговиот законски застапник, кои немаат полномошник

во Република Македонија, се наоѓаат во странство, а доставата не може да

се оствари. Постои определена разлика помеѓу овој случај и претходниот

случај. Таа разлика може да се воочи во фактот што во претходниот случај

тужениот има непознато престојувалиште, додека пак, во овој случај тужениот

нема непознато живеалиште меѓутоа доставата неможе да се изврши. Во овој

123

случај, привремен застапник може да се постави и на лице кое има парнична

способност.

Овластувањата на привремениот застапник се ограничени само на постапката за

која е поставен. Тој своите права и обврски спрема странката за која е назначен ги

извршува се додека странката или нејзиниот пономошник не се појават пред судот,

односно се додека центарот за социјална работа не го извести судот дека поставил

заштитник. Во секој случај привремениот застапник може да ја застапува странката се

додека таа сама не се појави пред судот како парнично способна, или пак се додека тоа

не го стори нејзин полномошник или законски застапник на тужениот.

Во правниот систем на Република Македонија, судот е тој кој со решениего

врши назначувањето на привремен застапник. Притоа тој е должен во најкраток можен

рок за тоа да го извести центарот за социјална работа, како и странките ако тоа е

можно.302

Постојат случаеви во кои судот е должен да објави оглас за поставувањето на

привремен застапник. Кога на тужениот му е назначен привремен застапник поради тоа

што престојувалиштео на тужениот е непознато, а тужениот нема полномоштник, или

кога тужениот или неговиот законски застапник, кои немаат полномошник во

Република Македонија, се наоѓаат во странство, а доставувањето неможе да се оствари,

судот е должен да објави оглас во “Службен весник на Република Македонија” и на

огласна табла на судот, а доколку е потребно тоа да го оствари и на друг прикладен

начин. Основната цел која се остварува со објавувањето на огласот е во тоа да се

извести странката, како би се постигнало нејзино лично појавување пред судот пред

кој се води постапката, или пак, појавување на нејзин полномошник. Огласот треба да

содржи определени информации и тоа: се означува судот кој го назначил

привремениот застапник, законската основа, името на тужениот на кој се назначува

застапник, предметот на спорот, името на привремениот застапник, занимањето и

неговото престојувалиште, и предупредување дека привремениот застапник ќе го

застапува тужениот се додека тој или неговиот полномошник не се појави пред судот,

односно се додека Центарот за социјална работа не го извести судот дека назначил

старател.303

Теоретски гледано, привремен застапник може да биде секое лице кое има

парнична способност. Од судската пракса за привремен застапник најчесто се

302

Закон за парнична постапка, член 76,став 3. 303

Закон за парнична постапка, член 78, став 1и2.

124

поставува адвокат кој е должен да ја прифати таа должност, освен доколку не постојат

со закон предвидени причини кои го спречуваат во тоа. За поставување на определено

лице за привремен застапник потребна е негова согласност. Доколку, постои пасивното

однесување на привремениот застапник, и доколку парничните дејствија не ги презема

во корист на странката за која е поставен, тоа претставува значителна повреда на

одредбите на парничната постапка и повреда на правото за правично судење.304

VII.2.2.3. Привремен застапник за примање на писмена

Во случај кога странката или нејзиниот законски застапник се наоѓаат во

странство, а притоа немаат полномошник на територија на Република Македонија,

судот ќе ја повика странката во определен примерен рок да назначи полномошник за

примање на писмена во Република Македонија. Притоа, доколку странката или

нејзиниот законски застапник не извршат назначување на полномошник за примање на

писмена, судот на трошок на странката ќе и назначи привремен застапник кој ќе има

овластување за примање на писмена. За сето тоа судот ќе ја извести странката или

нејзиниот законски застапник.305

Судот повикувањето на странката или нејзиниот законски застапник за

поставување на полномошник за примање на писмена го врши со решение кое им се

доставува на истите по дипломатски пат или преку наше дипломатско или конзуларно

претставништво.

Притоа, доколку странките постават свој полномошник за примање на писмена

во Република Македонија ќе го известат судот, а врз основа на тоа ќе биде отповикан

привремениот застапник кој бил назначен од страна на судот.

Кога писмената се доставени на привремениот застапник, со тоа доставување се

смета дека е извршено и доставување на странката. Поради тоа судот треба особено да

внимава при определувањето на привремен застапник на странката со цел да определи

застапник кој својата должност ќе ја врши совесно. Доколку својата должност

привремениот застапник не ја врши совесно и не ја известува навремено странката за

примените писмена, може да одговара за надомест на штета.

304

J. ĈIŽMIĆ, Privremeni zastupnik u parniĉnom postupku Zb. Prav. fak. Sveuĉ. Rij. (1991), стр 595-610. 305


125

Притоа, трошоците за поставување на привремен застапник кој ќе ги определи

судот е должна странка за која е и назначен да ги му ги исплати.

Овластувањето на привремениот застапник и овластувањето на полномошникот

за прием на писмена се однесува само на примање на писмена за странката. Во однос

на други парнични дејствија тој ќе може да ги презема доколку странката го овласти за

тоа.

Доколку постои ситуација во која повеќе лица заеднички тужат, а притоа немаат

законски застапник или полномошник, судот ќе ги повика да постават заеднички

полномошник за примање на писмена кој треба да го назначат во определен рок. Исто

така, судот ќе ги извести тужителите кој од нив ќе го смета за полномошник доколку

во определениот рок самите не назначат таков полномошник. Ова ќе биде применувано

и во случај кога повеќе лица се тужени како единствени сопарничари.306

Она што е значајно кога станува збор за ваков случај е тоа што не е важно дали

се работи за тужители кои имаат улога на обични, единствени или пак, нужни

сопарничари и дали воопшто некој од нив или сите имаат свој полномошник.

Судот може да назначи еден од тужителите да биде заеднички полномошник за

примање на писмена, доколку самите тужители до определениот рок не успеат да

назначат таков полномошник, а сите доставувања за секој од активните сопарничари ќе

му се доставуваат само на тој полномошник.307

306




стр. 256-257.

126

VII.3. Застапници на правни лица

Правното лице претставува субјект на правото зад кого стојат група на физички

лица на кои правото им дозволува да дејствуваат кон остварување на заеднична цел

како една индивидуа. Според македонското законодавство правното лице најчесто е

организација која има сопственост, стопанска активност, оперативна управа, имот, и

која одговара кон своите обврски со тој имот.308

Во правото најчесто се зборува за

следниве видови на правни лица: здруженија на граѓани, друштва, различни комори,

фондации и установи.309

Правните лица како субјекти во граѓанскоправните односи имаат правна и

деловна способност. Во самата парнична постапка тие имаат странкарска и процесна

способност. Од причина што правните лица имаат процесна способност, во парницата

нема потреба истите да бидат застапувани од законски застапници кои ќе ги преземаат

процесните дејствија во нивно име и за нивна сметка. Меѓутоа, судот на правното лице

може да му определи привремен застапник под услови како и на тужениот, кој е

физичко лице. Притоа правните лица учествуваат во постапката, на начин што за нив

процесните дејствија ги преземаат физичките лица. Значи, физичките лица кои ги

преземаат процесните дејствија и ја изразуваат волјата на правните лица се застапници

на правните лица. Тие застапници по правило се органи или тела на правното лице кои

се определени врз основа на договор, статут или закон, кои органи ги застапуваат

правните лица во нивните односи со трети лица. Постои апсолутна суштенствена

повреда на одредбите на парничната постапка доколку странката која е правно лице не

308

Саша Дукоски, Облигационо право- Договори и надомест на штета, Кичево, 2015, стр. 46. 309

Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година, стр. 132.

127

ја застапувало овластено лице.310

Притоа се прави разлика помеѓу застапници на

трговски друштва и застапници на други правни лица.311

1. Застапник на трговски друштва

Застапник на трговско друштво врз основа на закон е физичкото лице коешто со

одредбите на Законот за трговски друштва е определено да ја застапува одделната

форма на друштвото.312

Во трговскиот регистар се запишуваат именувањето,

престанувањето на мандатот и податоците за застапникот по закон, како и

ограничувањата на неговите овластувања спрема трети лица.313

Застапникот на

трговското друштво може да даде полномошно на друго лице, кое може да биде

дадено во границите на овластувањата на застапникот што се запишани во трговскиот

регистар.314

Секој содружник е овластен да го застапува јавното друштво, и притоа

содружниците можат со договорот за друштвото да овластат еден или повеќе

содружници за застапување на јавното друштво. Во овој случај се исклучени од

застапување другите содружници. Ако повеќе содружници имаат овластување да го

застапуваат јавното друштво, јавното друштво може замостојно да биде застапувано од

секој од застапниците. Исто така, со договорот за друштвото може да се предвиди и

колективно застапување. Притоа, овластувањето за застапување на јавното друштво е

потполно. Ограничувањето на овластувањето за застапување на содружникот нема

правно дејство спрема трети лица, без оглед на тоа дали тие знаеле или со оглед на

околностите, морале да знаат за ограничувањето.315

310



ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 231-232. 312

Закон за трговски друштва, член 65, став 1. 313

Закон за трговски друштва, член 65, став 2. 314

Закон за трговски друштва, член 66, став 1 и 2. 315

Закон за трговски друштва, член 135, став 1, 2, 3 и 5.

128

Командиторот нема овластување за застапување на командитното друштво.

Ништовна е одредбата во договорот за друштвото со која е определено дека

командиторот го застапува командитното друштво. ниту врз основа на полномошно

командиторот не може да го застапува командитното друштво.316

Друштвото со ограничена одговорност во односите со трети лица го застапува

управителот, а доколку друштвото има повеќе управители, сите тие го застапуваат

друштвото доколку поинаку не е определено.317

2. Застапници на други правни лица.

Застапник на јавно претпријатие е директорот на самото претпријатие318

Застапник на установа е директорот на самата установа319

Застапник на здружение на граѓани е лицето определено со статутот на

здружението320

Застапник на политичка партија е претстедателот на партијата, односно лицето

кое е определено со статутот на партијата.321

Застапник на единица на локална самоуправа е градоначалникот на

општината322

, односно градоначалникот на Градот Скопје.323

Застапници на Република Македонија и на нејзините органи се државниот

правобранител на Република Македонија, како и државните правобранители во

Државното правобранителство на Република Македонија.324

3. Полномошници на правни лица

Како што претходно напоменавме застапувањето на правното лице во

конкретната парница застапниците можат да го доверат на полномошници.

316



Закон за јавни претпријатија, член 23. 319

Закон за установи, член 52 320

Закон за здружение на граѓани и фондации, член 19 и 20. 321

Закон за политички партии, член 16. 322

Закон за локална самоуправа, член 50. 323

Закон за Град Скопје, член 6. 324

Закон за државно правобранителство, член 5.

129

Полномошниците ќе ги преземаат процесните дејствија за име и на сметка на правното

лице. Притоа, полномошник на правното лице може да биде адвокат или лице кое е

дипломиран праввник и вработено во правното лице.325

Доколку, вредноста на

конкретниот предмет надминува 1.000.000 денари, во тој случај полномошник на

правното лице може да биде лице кое е дипломиран правник, има положено

правосуден испит и е вработено кај правното лице.326327

VII.4. Полномошници

Полномошникот претставува лице кое во парницата ја застапува странката која

е парнично способна и сите парнични дејствија кои ги презема, ги презема во име и за

сметка на застапуваната странка, односно преземените дејствија произведуваат правни

последици непосредно за застапуваната странка.

Со оглед на фактот што влегувањето на полномошникот во парничната

постапка е настанато врз основа на волјата на странката, ова застапување се нарекува

уште и волево застапување, а самиот полномошник се нарекува уште и волев

полномошник. Лицата кои може да определат полномошник во парничната постапка

можат да бидат самата странка, законскиот застапник на странката, потоа застапникот

на правното лице, како и вмешувачот.

Странката во постапката може да има еден или пак, повеќе полномошници, а

доколку има повеќе полномошници, секој од нив има овластување сам да врши

застапување на странката. Во секој случај како полномошник во постапката може да

биде само физичко лице кое што има целосна деловна и парнична способност.

Постои должност на судот да и укаже на странката или на нејзиниот законски

застапник за можноста за назначување на полномошник доколку тие не се во состојба

јасно да се изнајснат за предметот за кој се расправа. Се разбира, ваквото укажување од

страна на судот не е задолжително и не ја обврзува странката во постапката.

325

Закон за парнична постапка, член 81, став 1, алинеја 1 и 2. 326


За Застапници на правни лица врз основа на статут, договор или закон, види повеќе: д-р Арсен

Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно право“, книга прва ПАРНИЧНО

ПРАВО, стр. 231-233.

130

Полномошник во постапката може да определи само парнично способна

странка, која не мора да има целосна парнична способност, туку е доволно да има

парнична способност за водење на конкретната парница.

Иако постои слободна диспозиција за тоа дали во постапката парничните

дејствија ќе ги презема сама или преку полномошник, сепак Законот за парнична

постапка определува кое лице може да се јави како полномошник, при што во таа

смисла сепак постои определено ограничување на слободната диспозиција на

странката. 328

VII.4.1. Кој може да се јави во својство на полномошник ?

Полномошник на странката може да биде лице кое има парнична способност,

односно лице кое има потполна деловна способност. Потполно деловна способност

има лице кое наполнило 18 години живот329

, се разбира доколку не постои

ограничување на деловната способност, или деловната способност не е одземена. Исто

така, доколку лице пред да наполни 18 години со дозвола на судот стапи во брак и тоа

лице ќе има потполна деловна способност.330

Законот за парнична постапка определува

кое лице може да се јави во својство на полномошник во постапката. Полномошник на

странката може да биде:

1. Адвокат

2. Лице кое е дипломиран правник и е во работен однос со странката. Во овој

случај стручната подготовка на пон VII.3. омошникот може да се докаже преку

диплома за соодветно стручно образование или пак, преку доказ дека постои

заснован работен однос со странката односно работодавецот кој го застапува

како полномошник, без разлика дали работодавецот е физичко или правно

лице.

328


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 234 329


Закон за семејство, член 16.

131

3. Роднина по крв во права линија, брат, сестра или брачен другар се разбира

доколку има потполна деловна способност. Во овој случај роднинскиот однос

може да се докаже преку извод од матичната книга на родените, а за брачниот

другар преку извод од матичната книга на венчаните.

Ако вредноста на предметот на спорот надминува 1.000.000 денари,

полномошник на правно лице може да биде лице кое е дипломиран правник со

положен правосуден испит и кое е во работен однос со правното лице.331

Доколку во својство на полномошник се јави лице спротивно на одредбите од

законот во смисла на член 81.ст1, судот ќе донесе решение со кое ќе го оневозможи

понатамошното постапување на полномошникот, а за тоа ќе ја извести странката. Ако

судот донесе вакво решение, тоа решение има дејство веднаш.

Доколку странката лично присуствува во судот во време на донесување на вакво

решение, може самата да го преземи водењето на парницата во иднина, а исто така,

може да бара да биде одложено рочиштето со цел да ангажира друг полномошник, а се

разбира судот е должен тоа и да го овозможи.

Дејствијата што во постапката ги презема полномошникот на странката во

границите на полномошното имаат исто правно дејство како да ги презела и самата

странка.

Притоа кога постои барање од страна на странката или законски застапник на

странката постои обврска и должност на државните органи, органите на државната

управа, единиците на локалната самоуправа и лицата кои вршат јавни овластувања, во

рок од 30 дена од приемот на барањето за доставување на исправи или податоци, да

извршат доставување на тие исправи и податоци, бидејќи се од големо значење за

водење на парничната постапка 332

Кога постојат ситуации во кои странката го овластила полномошникот да

презема само определени дејствија во постапката, а полномошникот пропуштил да ги

преземи тие дејствија, ќе се смета како самата странката да го направила таквиот

пропуст.

331



132

Ако полномошникот при преземањето на парничните дејствија не се движел во

рамките на ограничувањата кои странката усно ги дала, тие парнични дејствија ќе

имаат правно дејство само доколку се опфатени во писменото полномошно. Но, ако

странката присуствува на рочиштето на кое полномошникот ги презема таквите

дејствија таа може веднаш да ја измени или пак, да ја отповика изјавата на нејзиниот

полномошник.333

Согласно на тоа, странката може да ги измени и отповикаи оние изјави на

нејзиниот полномошник кои се однесуваат на: повлекување на тужбата, изменување

или дополнување на тужбеното барање, признавање или откажување на тужбеното

барање и слично.

Во определени случаеви може полномошникот да признал некаков факт на

рочиштето на кое не присуствувала странката, или пак, признал некој факт во

поднесок, а странката таквото признание подоцна ќе го отповика или измени, судот ќе

ги цени двете изјави во смисла на член 207 став 2334

од Законот за парнична

постапка.335

Врз основа на тоа што постојат ситуации во кои пономошникот дал некои

изјави кои се однесуваат на постоењето или не постоењето на некаков факт, а при тоа

не се консултирал со странката која ја застапува, дадена е можност странката да ја

измени или да ја отповика неговата изјава веднаш на рочиштето на кое е и дадена.

Странката не може да ги отповика изјавите на нејзиниот полномошник кои се

дадени во нејзино отсуство, или ако се дадени во поднесок, а претставуваат акт на

диспозиција: на пример – повлекување на тужба и слично. 336

Признанието или

откажувањето од тужбеното барање може да се отповикаат се додека не биде донесена

пресуда врз основа на признание, односно пресуда поради откажување.337

333


Член 207, став 2 од Законот за парнична постапка :Судот земајќи ги во предвид сите околности, врз

основа на свое убедување ќе оцени дали ќе го земе за признаен или пак, за оспорен фактот што

странката првично го признала, а потоа делумно или во целост го одрекла или ограничила признавањето

со додавање на други факти. 335


Закон за парнична постапка, член 317,став 4 и член 318, став5. 337



стр. 150-156.

133

Трошоците кои на спротивната странката ќе ги предизвика полномошникот или

законскиот застапник по своја вина е должен да ги надомести. Тоа може да се случи во

определени околности како на пример: ако без оправдување изостане од рочиштето, а

за тоа не ја известил ни странката која ја застапува, па врз основа на тоа настанале

трошоци и за спротивната странка заради одложување на рочиштето; доколку е

отстранет од рочиштето поради нарушување на редот, па од тие причини рочиштето е

одложено и повторно се направени трошоци и слично.338

VII.4.2. Обем на полномошното

Обемот на полномошното го определува странката, и притоа може со тоа да му

даде на полномошникот овластување за преземање на точно определени дејствија или

пак, да му даде овластување за преземање на сите дејствија во постапката.339

Ако

станува збор за полномошно со кое полномошникот не се ограничува на преземање

само на определени дејствија, тогаш се смета дека станува збор за полномошно за

водење на парница.

Доколку странката или нејзиниот законски застапник се наоѓаат во странство, а

немаат полномошник на територија на Република Македонија судот ќе определи

полномошник за примање на писмена.340

Исто така, кога на страната на тужителот или

на страната на тужениот се наоѓаат повеќе сопарничари судот ќе определи

полномошник за примање на писмена ако страната која била повикана тоа да го стори

во определен рок не го стори. 341

За овие два случаи претходно стана збор.

Каков ќе биде обемот на овластувања кои ќе ги има полномошникот во

постапката зависи од тоа дали станува збор за адвокат или пак, лице кое не е адвокат.

338



стр. 276. 339

Закон за парнична постапка, член 85 340



134

Кога странката ќе му издаде полномошно на адвокатот за водење на парничната

постапка, а притоа поблиску не определила кои овластувања ќе ги има адвокатот со

полномошното, адвокатот врз основа на така поставеното полномошно има

овластување да ги врши сите дејствија во постапката, а особено:

да поднесе тужба;

да ја повлече тужбата;

да го признање или да се одрече од тужбеното барање;

да склучи порамнување;

да поднесе правен лек, да се откаже или одрече од него;

од спротивната странка да ги прими досудените трошоци;

да бара издавање на привремеи мерки за обезбедување.342

Адвокатот како полномошник на странката има овластување да ги прими

досудените трошоци и тоа кога странката ги плаќа доброволно, но исто така, и кога

станува збор за присилно извршување, односно кога трошоците се наплатуваат по

присилен пат.

Адвокатот исто така, може да поднесе и предлог за повторување на постапката,

меѓутоа за тоа му е потребно посебно полномошно, доколку од правосилноста на

одлуката изминале повеќе од шест месеци. Во парничната постапка адвокатскиот

стручен соработник може да го замени адвокатот во постапката, доколку има

засновано работен однос кај адвокатот кој го заменува. Адвокатскиот стручен

соработник може да го заменува адвокатот само пред суд од прв степен и за спорови

чија вредност не надминува износ од 1.000.000 денари, при согласност на странката.343

Со законот за парнична постапка од 21.09.2005 година беше предвидено

адвокатскиот приправник да може да го заменува адвокатот кај кого е и вработен и тоа

пред суд од прв степен и за спорови кои со вредност која не е поголема од 1.000.000

денари.344

Се поставува прашањето дали на ваквиот начин ќе се придонесе за поголемо

и поквалитетно стручно усовршување на адвокатските приправници од една страна, и

дали на овој начин ќе се придонесе и да зголеми целокупниот квалитет на адвокатската

професија од друга страна.

342

Закон за парнична постапка, член 86, став1. 343

Закпн за парнична ппстапка, член 86, став2 и 3. 344

Закон за парнична постапка, (Сл. Весник на Р.М. бр. 79/05) од 21.09.2005 година, член. 86, став 3.

135

Кога станува збор за полномошник кој нема својство на адвокат, а странката со

полномошното не ги определила поблиску неговите овластувања, полномошникот

може да ги извршува сите дејствија во постапката, освен оние за кои му е потребно

изрично овластување и тоа:

за признавање или за повлекување на тужбеното барање;

за повлекување на тужбата;

за склучување на порамнување;

за откажување или одрекување од правен лек;

за пренесување на полномошно на друго лице;

за поднесување на вонредни правни лекови.345

Во ваквиот случај кога полномошникот не е адвокат, тој не може полномошното

да го пренесе ни на адвокат,а без за тоа да биде посебно овластен, но од друга стрнана,

тој може да побара стручна помош од друг адвокат и да го овласти адвокатот како

полномошник да презема определени дејствија во постапката.

Во секој случај кога странката овластува лице како полномошник кој не е

адвокат да ги презема сите дејствија во постапката, тој нема овластување (освен во

случаи кога тоа е изрично предвидено во полномошното) било како да врши

диспонирање со предметот на спорот.346

Еден посебен вид на парнично полномошно претставува генералното

полномошно кое е регулирано во одредбите од Судскиот деловник. Врз основа на

ваквото полномошно странката во својство на властодавец го овластува

полномошникот во нејзино име и за нејзина сметка да ја застапува во сите парници кои

се водат или би можеле да се водат во еден суд. Исто така, полномошникот ќе ја

застапува странката без разлика на тоа дали странката ( властодавецот ) се јавува во

својство на тужител или во својство на тужен. Најчесто ваквиот вид на полномошно го

користат трговските друштва.

Во однос на тоа каква е положбата која полномошникот ја има во парницата

може да се каже дека полномошникот само ја заменува странката во парницата и врз

345

Закпн за парнична ппстапка, член 87. 346



стр. 157-160.

136

основа на тоа тој самиот не е странка во неа. Следствено на тоа, на полномошнкиот не

може ништо да му биде досудено или пак, да биде осуден за главната работа. Меѓутоа,

во определени случаи Законот за парнична постапка на полномошникот му дава

процесна положба на странка.

Полномошникот не и одговара на странката за неуспех во парницата, но е

одговорен за штетата што ќе и ја стори на странката како резултат на негови дејствија

или пропуштања.347

VII.4.3. Одредени правни регулативи во однос на странката и

полномошникот

Странката може да го издаде полномошното за застапување на два начини : во

писмена форма или усно на записник, односно тонски запис во судот. Најчесто ,

полномошникот на странката полномошното за застапување го приложува во писмена

форма за време на преземањето на првото парнично дејствие, но во секој случај

полномошното може да биде дадено и во усна форма на записник, односно тонски

запис.348

Странката која не е писмена, односно странката која не може да го прочита она

што е напишано или се наоѓа во состојба која и оневозможува да се потпише на

писменото полномошно наместо постпис ќе стави отпечаток од прст. Доколку, кај

судот постои сомнеж кој ја става под знак прашалник вистинитоста на писменото

полномошно, судот може да донесе решение со кое ќе определи да се поднесе заверено

полномошно, против кое не е дозволена жалба. 349

Судот може да се посомнева во

вистинитоста на полномошното без оглед на тиа дали е издадено од адвокат или лице

кое не е адвокат. Исто така, судот може да се посомнева и само во потписот, во кој

случај ќе побара да се завери само потписот.

347


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр. 239/241..

348


Закон за парнична постапка, член 88, став 2 и 3.

137

Полномошникот има обврска да го поднесе полномошното при преземањето на

првото дејствие во постапката, 350

без оглед на тоа дали тоа прво дејствие се однесува

на поднесување тужба, противтужба, одговор на тужба или било каков друг поднесок.

Полномошното треба да биде поднесено во оригинал, а во препис може да биде

поднесено само ако полномошникот има генерално полномошно за застапување на

определена странка пред парничниот суд. Пожелно е полноможното да биде доставено

и на спротивната страна, со цел таа да го искористи своето право и да приговори на

некои овластувања на полномошникот, за кои судот може да пропушти да ги забележи.

Доколку, судот дозволи дејствијата во постапката во однос на странката да ги

преземи и да ги врши и лице кое не поднело полномошно, но тоа лице мора

дополнително во определен рок кој ќе го постави судот да го поднесе полномошното

или пак, одобрението од странката за извршување на парничните дејствија.351

Се додека овој рок за поднесување на полномошно не истече судот ќе го

одложи донесувањето на одлуката. Од друга страна пак, судот ќе ја продолжи

постапката ако овој рок измине без да биде поднесено потребното полномошно, а

притоа нема да ги земе во предвид дејствијата што биле извршени од лицето без

потребното полномошно.352

За тоа дали лицето кое се јавува во улога на полномошник во постапката има

такво овластување или не, судот внимава по службена должност во текот на целата

постапка, а доколку утврди дека тоа лице нема овластување за застапување, ќе ги

укине сите дејствија кои ги презело во текот на постапката кои не се одобрени

дополнително од странката.353

Меѓутоа, без оглед на фактот што судот е должен во текот на целата постапка да

внимава по службена должност за тоа дали лицето кое се јавува во својство на

полномошник има овластување за тоа, сепак во определени случаеви може постапката

да заврши и да биде донесена пресуда без притоа судот да го забележи тоа. Бидејќи

350





138

првостепениот суд нема овластување самиот да ја укине ваквата пресуда, повисокиот

суд внимава по службена должност за немањето на посебно овластување за водење

парница и врз основа на тоа ќе ја укине пресудата и ќе го врати предметот на

првостепениот суд. Врз основа на тоа првостепениот суд е должен да постапи според

укажувањата на повисокиот суд, односно да постапи во согласност со член 89, став 2 и

3.

На овој начин може да се постапи доколку некоја од странките укаже на ваквата

повреда, или пак, тоа го забележи самиот повисок суд.354

VII.4.4. Отповикување ( откажување ) од полномошното

Странката може во било кое време да го отповика полномшното, додека пак,

полномошникот може во било кое време да се откаже од полномошното. Во таа смисла

може да се каже дека странката го отповикува полномошното, а полномошникот го

откажува полномошното.355

Таквото отповикување, односно откажување на странките, односно

полномошникот за да има правно дејство мора да биде соопштено на судот пред кого и

се води постапката. Тоа треба да биде соопштено писмено или пак, усно на записник,

односно тонски запис.356

Ваквото отповикување, односно откажување може да има

правно дејство и доколку е сторено вонсудски, но за тоа треба да му биде соопштено

на судот кој ќе ги достави на спротивната странка поднесокот за откажување или

отповикување или копие од записникот во кој е содржана ваквата изјава, во случај кога

спротивната страна не присуствувала на рочиштето во време кога тоа било сторено.

Отповикувањето, односно откажувањето на полномошното започнува да важи од

моментот кога и е соопштено на спротивната страна.357

Доколку, постои ситуација во која странката ангажирала друг полномошник, а

за отповикувањето, односно откажувањето на полномошното на претходниот

354



стр.162-165. 355




139

полномошник не му соопштила на судот, во тој случај ќе се смета дека странката има

повеќе полномошници, а доставувањето ќе биде уредно ако биде доставено на кој и да

било од тие полномошници.358

Кога полномошникот на странката ќе го откаже

полномошното, тој има обврска да ги врши дејствијата за лицето кое му го издало

полномошното уште еден месец. Исто така полномошникот има обврска покрај

извршување на дејствијата, да отстрани и некаква штета што во тоа време би можела

да настани за странката.359

Оваа обврска покрај изминувањето на еден месец

престанува и порано доколку на полномошникот кој го откажува полномошното му е

соопштено дека веќе е ангажиран друг полномошник.360

VII.4.5. Престанок на полномошното

Престанувањето на полномошното може да се разликува во однос на два

аспекти и тоа: дали се работи за парнично полномошно, односно полномошно со кое

странката го овластува полномошникот за преземање на сите дејствија во конкретна

парница, или пак, се работи за полномошно за одделно процесно дејствие, односно

полномошно со кое странката го овластува полномошникот да го преземе само она

процесно дејствие кое што е изрично определено со полномошното.

Во таа смисла, престанокот на полномошното за одделно процесно дејствие се

остварува во ситуации кога е исполнето дејствието кое е содржина на полномошното и

на тој начин е исцрпена причината за преземање на таквото дејствие.

Исто така до престанок на полномошното за одделно процесно дејствие доаѓа

кога преземањето на таквото дејствие не е возможно гледано од правна смисла.

Полномошното за одделно процесно дејствие може да престане и со

исполнување на некои од следните околности:

настапување на смрт на странката или смрт на нејзиниот законски застапник;

престанување на правното лице;

губење на деловната способност на странката или деловната способност на

нејзиниот законски застапник;

358





стр. 167.

140

настапување на смрт на полномошникот;

губење на деловната способност на полномошникот;

откажување или отповикување на полномошното.

Доколку на странката и биде делумно ограничена деловната способност, но

спорот се води за односи кои не ги опфаќа делумно ограничената деловна способност,

во тој случај парницата не се прекинува.Од друга страна, кога станува збор за

парничното полномошно може да се каже дека тоа секогаш престанува со завршување

на парницата, или одреден стадиум на парницата, а е издадено на лице кое не е

адвокат.

Доколку парничното полмоношно е дадено на лице кое е адвокат тогаш се

работи и за овластувања кои продолжуваат да постојат и по завршувањето на

парницата.

До престанок на парничното полномошно секогаш доаѓа кога:

парницата или стадиумот на парницата за која е дадено полномошното

завршува;

настапува на смрт на физичкото лице;361

престанува да постои правното лице;362

настапуваат последиците од отварање на стечајна постапка;363

откажување или отповикување на полномошното.

По исклучок на настапувањето на смртта на физичкото лице, односно

престанувањето на правното лице, како и настапувањето на последиците од

отворањето на стечајната постапка, полномошникот има обврска да ги врши

дејствијата во постапката уште еден месец, доколку е потребно да се одстрани некаква

штета од странката.364

Тоа на пример може да бидат поднесување на предлог за

обезбедување на докази,изјавување на жалба против пресудаи слично.

Кога странката ќе ја изгуби деловната или парничната способност, настапи смрт

на нејзиниот законски застапник или пак, законскиот застапник ја изгуби деловната

361





141

способност или овластувањето за застапување, тоа не доведува до престанок на

парничното полномошно.365

Доколку полномошникот има овластување за вршење на сите дејствија во

постапката, а настапи ситуација во која на странката и е одземена деловната

способност, настапи смрт на нејзиниот законски застапник, или му е одземена

деловната способност, или биде разрешен од должност застапникот по закон,

полномошникот и натаму може да ги презема и врши дејствијата во постапката бидејќи

за тоа е овластен, но тоа престанува кога ќе настапи ситуација во која новиот законски

застапник, односно наследник го отповика полномошното. Ако пак, полномошното во

конретните случаи е дадено на лице кое не е адвокат, на полномошникот секогаш му

престануваат овластувањата што во полномошното треба изрично да бидат

наведени.366

VII.4.6. Државниот правобранител во улога на застапник во

парничната постапка

Државното правобранителство на Република Македонија претставува еден

државен орган кој презема определени мерки, како и правни средства со цел да ги

заштити имотните права и интереси на Република Македонија. 367

Тоа е определено со

Законот за државно правобранителство од 2007 година.

Притоа функцијата на државното правобранителство на Република Македонија

ја вршат државниот правобранител на Република Македонија, како и државните

правобраните во државното правобранителство.368

Притоа Државното правобранителство не би можело да се дефинира како

самостоен орган и орган кој што е независен, бидејќи станува збор за орган кој припаѓа

во системот на органите на државната управа кој има и определени посебни

надлежности и во некои судски постапки.

Во однос на тоа каква е правната природа на Државното правобранителство

постојат неколку стојалишта:

365365


ПАРНИЧНО ПРАВО, стр 242/243. 366


Закон за државно правобранителство, член 2. 368


142

Државниот правобранител претставува законски застапник на Република

Македонија и на нејзините државни органи;

Државниот правобранител претставува полномошник sui generis;

Државниот правобранител претставува застапник според закон на

Република Македонија и на нејзините државни органи.

Државното правобранителство своите надлежности ги остварува врз основа на

Уставот, законот, како и ратификуваните меѓународни договори369

и како генерален

полномошник според закон ги застапува и штити имотните интереси на државата. На

овој начин државното правобранителство претавува еден вид државен адвокат и

притоа е врзано за упатствата на државните органи кои и ги застапува.

Меѓутоа мора да се прави разлика помеѓу положбата на адвокатот кој врши

застапување на неговата странка во постапката и државниот правобранител како еден

генерален полномоштник според закон.

Најголемата разлика се воочува во природата на интересите кои ги застапуваат.

Во таа смисла може да се каже дека:

Државниот правобранител ги застапува јавните интереси, односно

интересите на државата со кои државните органи не можат слободно да

располагаат

Адвокатот од друга страна, ги застапува приватните интереси, односно

интересите на странката, со кои таа може слободно да располага.

Државниот правобранител ги застапува и штити имотните права и интереси на

државата, како и на државните органи кои се основани врз основа на закон пред

судовите или пред другите органи во земјата и во странство спрема трети лица.370

Оваа

улога на државното правобранителство не се остварува само во граѓанската или

управната судска постапка, туку исто така, се остварува и во казнената постапка.

За застапувањето и преземањето на сите потребни дејствија со цел заштита на

имотните права и односи на државата и државните органи, државниот правобранител

има право на определени процесни трошоци врз основа на Тарифата за награда и

369



143

надоместок на трошоците за работа на адвокатите и се наплатуваат од Буџетот на

Република Македонија.371

За застапување пред судовите или пред други органи заради заштита на

имотните права, државниот правобранител има овластување да определи, односно да

овласти лице кое е вработено во Државното правобранителство или пак лице кое е

вработено во орган на државната управа и има положено правосуден испит и работи на

правни работи. Доколку пак, постои ситуација во која државниот правобранител не

може да ја застапува непосредно државата пред судовите на странска држава, тогаш на

предлог на државниот правобранител Владата на Република Македонија ќе определи

друго лице кое може да го замени државниот правобранител во застапувањето.372

Кога некое лице ќе процени дека треба да покрене постапка против Република

Македонија, како и против органите на државната управа, со цел спогодбено да се

реши спорот кој настанал, може да се обрати до државниот правобранител, односно

државните правобранители кои имаат обврска во рок кој не може да биде подолг од 8

дена да се произнесат за предлогот за спогодбено решавање на спорот по добивање

согласност од органот кој го застапува.373

Притоа, државниот правобранител може да оцени :

дека не треба да биде поведена постапка пред суд или пред друг орган;

дека треба да тужбата да биде повлечена;

дека треба да се откаже од тужбеното барање;

да се откаже од предлогот за извршување;

да се признае барањето на спротивната странка;

да се склучи судско порамнување;

да се повлече или да се откаже од правото на жалба или

да се изјават вонредни правни лекови.

Доколку државниот правобранител донесе таква оценка, понатаму ќе побара

изјаснување за натамошно постапување од страна на органот на државната управа кој

371




144

го застапува, а доколку пак не се постигне согласност, тогаш државниот правобранител

ќе ја извести Владата на Република Македонија и ќе побара од неа да се произнесе.374

Меѓутоа, на овој начин се потврдува подреденоста на функцијата државен

правобранител во однос на Владата на Република Македонијаи ја потврдува и неговата

релативна самостојност во вршењето на функцијата. Со цел да се зајакне неговата

самостојност и независност и на тој начин да се отстрани подреденоста на овој орган

потребно е воведување на новина во законот врз основа на која конечната одлука за

располагањето со процесните овластувања ќе ја донесува самото државно

правобранителство.375

VIII. Адвокатура

VIII.1. Историски развиток на адвокатурата

Адвокатурата е воведена уште во Римската република и Принципатот, што

значи претставува институт кој што потекнува уште од римското право. Адвокатурата

потекнува од латински збор познат како advocare, што во превод значи повикување на

помош, при што од тој глагол произлегува зборот адвокат, односно лице што им пружа

правна помош на странките и ги брани нивните правни интереси во судската

постапка.376

Во стара Грција, односно во Атина, адвокатите на почетокот не настапувале

пред судот непосредно, затоа што тоа го правеле говорниците. Најпрво се појавиле

логографите кои пишувале судски говории, а подоцна се појавиле синегорите кои биле

познавачи на право.

Подоцна, постепено адвокатите ја преземале одбраната пред судовите и

судските постапки во целост, а тоа се случило при крајот на класичното римско право.

374


Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 221/222/228/232. 376

д-р Шкариќ, С., д-р Силјановска-Давкова, Г, “Уставно право”. Скопје: 2007 година, страна 810.

145

Исто така, постепено се зголемила нивната доминација како една влијателна

корпорација за која што постоеле бројни и посебни правила за приемот на нови

членови, како и ограничување на бројот за одредени судови, а тоа во периодот на

Доминатот.

Адвокатите стекнале голем углед во опшеството,а со почнувањето на

Принципатот, адвокатската дејност прераснала од неплатена во платена професија, а

адвокатите ја вршеле како нивна професионална дејност.377

Во времето на римското право адвокатите биле полномошници на странките во

судските спорови.378

Во периодот од 518 – 527 година, во Италија за време на владеењето на царот

Јустин, за прв пат се воведува адвокатскиот сталеж, а адвокатурата станува дел од

правосудниот систем. Во времето на царот Јустин, адвокатите според нивната важност

се ставале на рамниште со борците за татковината.

Во периодот на XIII век, во Франција, се поставуваат темелите и основата на

современата адвокатура, адвокатурата е определена како институција со адвокатски

заедници ( Order des advocates ). Во XIV век се воведува адвокатскиот именик при што

адвокатите вршеле упис во него и на тој начин се стекнувале со статусот адвокат, се

разбира доколку се исполнети сите определени услови и доколку постои согласност од

страна на адвокатскиот ред.

Во голем број на устави, адвокатурата е третирана како дел од правосудството,

односно дел на судската власт. Таков пример претставува уставот на Република

Бугарија од 1991 година, кој адвокатурата ја определува како да претставува дел од

судската власт.

Како друг пример може да се наведе Уставот на Република Словенија од 1991

година кој ја определува адвокатурата како дел од правосудството. Понатаму, уште

еден пример претставува Законот за адвокатура на Германија од 1959 година, каде

адвокатурата се определува како дел кој што е независен од правосудството.

Како највисок претставник на она што навистина претставува адвокатурата е

Махатма Ганди кој бил адвокат од Индија, а според него и она што го претставува

377

Romac А. , “Recnik rimskog prava”., Zagreb, 1989година, страна 23. 378

Puhan I. “Rimsko pravo”, Beograd, 1974 god .str.421

146

неговата библиографија е определувањето на вредноста на адвокатската дејност која е

достојна за секаква почит.379

Мора да се земе во предвид определен факт, кој е многу

значаен. Кога носителитена определени професии немаат никаква морална вредност

Ганди бил критички настроен кон таквите професии, а притоа знаел да каже дека: "Ако

постои некој добар правник, тоа не е поради професијата која ја извршува, туку поради

тоа што има морални вредности". Тој престанал да биде адвокат, откако забележал

дека кај адвокатите постои задоволство кога нивните клиентите се караат меѓусебно.

Исто така, забележал дека правниците во Индија работат за зацврстување, а за

уривање на британската власт во Индија.380

VIII.2. Адвокатурата во Република Македонија

Преку Правилата на Македонскиот востанички комитет од 1878 година за

првпат е гарантирано правото на обвинетот за негова одбрана како и негово право на

бранител во судската постапка.Президиумот на АСНОМ во 1944 година донесе одлука

со која адвокатурата се определи како самостојна и независна јавна служба преку која

се остварува правна помош.

Адвокатската комора на Република Македонија е основана во 1945 година со

донесувањето на решението од 13 јуни 1945 година од страна на Владата на

Демократска Федерална Македонија .

Со донесувањето на Уставот на Република Македонија од 1991 година

адвокатурата се определува како самостојна и независна јавна служба преку која се

обезбедува правна помош и се врши јавни овластувања согласно со законот.381

Преку Уставот на Република Македонија адвокатурата се определува како

уставен институт и за неа се зборува во однос на гарантирањето на основните слободи

и права, вклучувајќи ги редовните судови, како и Уставниот суд на Република

379

Шкариќ С, “Ганди како модел за македонскиот адвокат”, број 22, 44-53, стрaна 47. ? 380

МАКЕДОНСКО СОНЦЕ, Интервју со Светомир Шкариќ, професор по Уставно право, 665 / 30.3.2007,

Online available: http://old.makedonskosonce.com/broevis/2007/sonce665.pdf/08_12_intervju.pdf 381

Устав на Република Македонија, член 53

http://old.makedonskosonce.com/broevis/2007/sonce665.pdf/08_12_intervju.pdf

147

Македонија. Уставот на Република Македонија иако ја определува адвокатурата како

уставен критериум, сепак не ја разработува доволно, така што нејзиното разработување

е оставено како задача на законодавецот.Функцијата на адвокатурата се однесува на

пружање на правна помош на граѓаните и на другите субјекти, со цел да бидат

остварени нивните права и интереси согласно на закон. Ваквите функции се

остварувани од страна на адвокатите како поединци, или од страна на адвокати

здружени во заедница – адвокатско друштво.

Во секој случај адвокатурата има голема и значајна улога за функционирањето

на целокупниот судски систем, и тоа особено со активностите на адвокатите кои се

јавуваат во улога на застапници и полномошници на странките во судските

постапки.382

Во таа смисла, во однос на тоа за што е овластен адвокатот да врши со цел

остварување на правата и интересите на неговите клиенти, во Законот за адвокатура е

определено дека адвокатот е овластен :

да дава правни совети на клиентите;

да ги застапува странките во однос на преговорите и вршењето услуги од

областа на деловниот протокол;

да составува исправи за правни дела;

да составува договори за основање партнерство, соработување и други

слични акти во однос на работењто и основањето на деловните субјекти;

да составува поднесоци во судски постапки, како и во други постапки;

да ги застапува странките пред судовите;

да ги застапува државните органи, органите на единиците на локалната

самоуправа, како и другите физички и правни лица;

да им пружа одбрана на осомничени и обвинети лица;

како и да врши други работи на правна помош.383

Законот за адвокатура кој што е донесен во 2002 година и притоа трпи измени и

дополнувања неколку пати ( 2006, 2007, 2008, 2011, 2012 и 2015 ), ги определува оние

елементи кои се од суштинска важност за објаснување на постојаната уставна

382

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 204-207. 383

Закон за адвокатура, член 3.

148

дефиниција во однос на обезбедувањето на правна помош и вршењето на јавни

овластувања. Во таа смисла се определува дека:

Обезбедувањето на правна помош се состои во остварување на правата и

интересите на сите физички и правни лица, како и во заштита на тие права и

интереси и тоа во постапките пред судовите, државните органи и др. правни

лица384

Јавните овластувања кои се утврдени со закон, се однесуваат на: составување

на исправи од страна на адвокатите со изјава за потврда на факти, потврдување

на заклучоци на собранија на трговски друштва и други правни лица, како и

заверување на адвокатско полномошно и прибавување на сите известувања врз

основа на посебно полномошно од страна на судови и други државни органи,

како и органите за внатрешни работи и другите државни органи, организации и

правни лица.385

VIII.2.1. Начела на адвокатската дејност Кодексот на професионалната етика содржи начела врз основа на кои адвокатите

треба да се придржуваат при извршувањето на својата работа, а при тоа адвокатите

мора во целост да го применуваат овој кодекс, а доколку постои некоја повреда на

начелата од кодексот на професионална етика тоа претставува повреда на

дисциплината.386

1. Независност

Адвокатот при застапувањето на странката треба да постапува независно, а целиот

чин на застапување треба да биде во согласност со сопствените уверувања кои се

засноваат на позитивното право, Статутот, Кодексот и меѓународните стандарди. При

застапувањето на адвокатот со цел да се спречи и да се казни секој кој ќе се користи со

принуда, закана и измама за да влијае на неговото застапување, адвокатот е должен да

ги преземе сите правни мерки со кои ќе го постигне тоа.

2. Самостојност 384

Закон за адвокатура, член 1. 385

Закон за адвокатура, член 4. 386

КОДЕКС ЗА ПРОФЕСИОНАЛНАТА ЕТИКА НА АДВОКАТИТЕ, АДВОКАТСКИТЕ СТРУЧНИ

СОРАБОТНИЦИ, И АДВОКАТСКИТЕ ПРИПРАВНИЦИ НА АДВОКАТСКАТА КОМОРА НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, страна 1.

149

Адвокатот ги донесува самостојно одлуките кои се однесуваат на прифаќањето за

застапување на странката, регулирањето на начинот и престанокот на истото.

Адвокатот самостојно донесува одлука врз основа на законот, статутот и Кодексот за:

начинот на организирање и работење на неговата адвокатска канцеларија;

евидентирањето на неговите клиенти и предмети;

вработувањето на сите соработници, приправници и целиот персонал;

начинот на работење и располагање со средствата остварени со таа работа;

пристапување кон заедничка адвокатура со други адвокати, како и

пристапување кон други облици на професионално работење и соработка;

учествувањето во јавни расправи кои се однесуваат на работењето на

правосудството, како и други прашања од правна природа;

иницирање од негова страна со цел донесување, измена и оспорување на

законите и другите правни прописи;

зачленување во професионални и стручни здруженија во земјата и во странство;

и извршување на работи кои за адвокатот не се неспоиви со адвокатурата.

3. Совесност

Адвокатот има обврска при застапувањето да постапува совесно, односно

грижливо, благовремено и одлучно да ја застапува странката. Исто така, тој има

обврска да укаже на сите повреди на правото, како и другите кршења на законот кои

можат да бидат на штета на клиените и тоа без одолговлекување.

Со цел грижливо исполнување на својата функција, адвокатот мора да ги стави

на втор план своите интереси, како и интересите на другите колеги адвокати и другите

учесници на постапката, бидејќи интересите на клиентите се најважниот момент на

застапувањето и не смеат да бидат засенети од горенаведените интереси. За да биде

исполнето начелото на совесност на функцијата адвокат, во застапувањето не смеат да

имаат влијание политички погледи, верски определби, како и расни, национални или

етнички припадности.

4. Стручност

Адвокатот при застапувањето на странката мора да постапува стручно и за тоа

да ја има потребната стручна квалификација. Со цел постојана надградба на веќе

стекнатото знаење, потребно е и негово постојано следење на прописите, законите и

150

правната и стручна литература, како и судската пракса. На овој начин тој постојано ќе

ги усовршува веќе постојаните квалитети што дополнително ќе придонесе за

поквалитетно застапување на странката.

5. Почитување и морални вредности

Заради исполнување на ова начело адвокатот при вршењето на адвокатската

дејност е должен да го извести клиентот отворено, искрено чесно за:

правното оценување на случајот;

проценувањето на адвокатот за состојбата на случајот;

какви се изгледите за успех на конкретниот случај;

обврските на адвокатот.

Во секој случај, адвокатот не смее да се користи со средства кои што се нечесни

и недозволени заради добивање на спорот, а исто така мора да не се повикува на

докази за кои има сознание дека се прибавени на незаконски и недозволен начин или

докази за кои знае дека се лажни.

6. Неспоивост

Адвокатот не може и не смее да се занимава и да прифаќа работи кои

придонесуваат да се повреди угледот и значењето на адвокатурата. Секое прифаќање

на работи кои би го довеле адвокатот во определена подредена ситуација и би го

навеле на не критично однесување и извршување на својата работа и тоа, не по свои,

туку по туѓи налози ја загрозуваат неговата самостојност и независност. Исто така,

неспоиво со занимавањето со адвокатската дејност е и занимавањето со било која друга

професија и дејност, со исклучок на дејности од областа на науката, уметноста,

книжевноста, публицистиката, посредувањето, правното образование, хуманитарната

работа, преведувањето или пак, спортот. Определена раководна позиција на адвокатот

во политичка партија е неспоива со негова раководна позиција во адвокатска комора.

Но, адвокатот во секој случај може да биде раководител на државен орган, или член на

државен орган за кој врз основа на закон раководителите или членовите се бираат од

редот на адвокатите или адвокатската фела. Исто така адвокатот може да членува во

стручни државни тела, или советодавни државни тела кои се од карактер на невладина

организација, како и некои надзорни или управни одбори и сл. И тоа доколку биде

151

исполнет условот адвокатот да нема постојан работен однос и таквата работа да не се

спротиставува на начелата и принципите на адвокатурата.

Конкретно како професии, должности или дејности кои се неспоиви со дејноста

адвокат и врз основа на тоа го рушат дигнитетот и независноста на адвокатот се:

Законски застапник на трговско друштво

Стечаен управник

Како и во услови кога адвокатот се појавува како основач, партнер или

содружник, односно адвокатот се јавува како управител во трговско друштво

чие занимање е правен консалтинг, или е вработен во таквото трговско

друштво, како и некои други правни субјекти со чие работење претставуваат

дел од нелојалната конкуренција на адвокатите и адвокатурата како целина.387

7. Достојност

Адвокатот при исполнувањето на адвокатската дејност и сето тоа што припаѓа

на таквото исполнување, односно застапувањето, приватниот живот на адвокатот,

неговото однесување треба да биде извршен на начин кој го негува сопствениот углед,

како и угледот на самата адвокатура. Значи, начинот на работа, како и начинот на

живот на адвокатот треба да зрачи со достојност и заслужност да се биде дел од

адвокатската фела.

8. Доверливост

Кога клиентот пренесува податоци на адвокатот, тој треба да биде сигурен во

доверливоста како особина на адвокатот, односно мора да биде сигурен во тајноста на

тие податоци. Тоа од причина што адвокатот кој со особено внимание располага со

податоците на клиентот е од неизмерно значење за обезбедување на правдата, како и за

зголемување на довербата и сигурноста на нековиот клиент.

9. Одговорност

387

КОДЕКС ЗА ПРОФЕСИОНАЛНАТА ЕТИКА НА АДВОКАТИТЕ, АДВОКАТСКИТЕ СТРУЧНИ

СОРАБОТНИЦИ, И АДВОКАТСКИТЕ ПРИПРАВНИЦИ НА АДВОКАТСКАТА КОМОРА НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, Општи принципи – Несоодветни професии, страна 1.

152

Од моментот кога адвокатот прифатил да ја застапува странката, тој станува

одговорен за сите совети кои и ги дал на странката, како и за сите совети за кои

направил пропуст, односно не и ги дал на странката. Исто така, постои одговорност на

адвокатот и за мерките кои ги превзел или пак, пропуштил да ги превземе. Меѓутоа, не

постои одговорност на адвокатот за последиците кои ќе настапат од сите ризици кои

при застапувањето ги превзел или не ги превзел, а странката била запозната со тоа и

предупредена и свесена за тоа, особено ако постои потпис на клиентот или ако на друг

начин неговата согласност е потврдена.

10. Одмереност

Адвокатот своите професионални услуги не смее да ги стекнува на нечесен или

недозволен начин, а особено не смее да ги привлекува и стекнува клиентите преку

реклама или со нелојална конкуренција. Спротивно на тоа, адвокатот треба да ги

привлекува странките врз основа на неговата стручност, професионалност и углед кои

се стекнати врз основа на својата работа.388

VIII.3. Адвокатот како полномошник на странката

1. Односот на адвокатот спрема странките и предметот

Адвокатот при вршењето на адвокатската дејност пружа правна помош и врши

определени јавни овластувања, односно ја застапува и брани странката во случај кога

таа му се обраќа на адвокатот дека и е потребно вршење на тие функции од негова

страна. Адвокатот има обврска да ги изврши тие функции но во определени случаи

предвидени со закон, односно поради некои оправдани причони (преоптовареност во

работењето, многу мали изгледи за успех во парничната постапка за конкретниот

предмет и сл.). Додека пак во кривичните предмети адвокатите можат да одбијат да ја

дадат правната помош, меѓутоа тука станува збор само за исклучителни околности

(болест на адвокатот) и слично. Во секој случај одбивањето за пружање на правна

помош во кривичните предмети е контролирано со строго определени критериуми.

Бидејќи, адвокатската професија по правило е чесна и морална професија во

која интересите на странките се во преден план, во околности во конкретниот случај да

станува збор за сиромашна странка, која не може да ја исплати наградата во целосен

388

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр. 212-215.

153

износ, адвокатот не смее да дозволи од такви причини на странката да и биде скратено

давањето на правна помош или вршењето на јавни овластувања.

Доколку адвокатот прифати да ја застапува странката во спорот, тој има обврска

да ја информира странката навремено и совесно за предметот. Исто така, тој има

обврска да биде верен на странката и да ја зацврсти довербата на адвокат – клиент.

Адвокатот може да го откаже застапувањето, односно одбраната или пак, давањето на

некоја друга правна помош врз основа на истите причини кои постојат за одбивање на

давање на правна помош. Меѓутоа потребно е да биде исполент условот а тоа е за

таквите причини адвокатот да дознал по преземањето на предметот. Сепак, кај

адвокатот пости обврска да ја застапува странката додека странката не обезбеди друг

застапник и тоа најдоцна во рок од 30 дена.

Бидејќи, адвокатот не смее да застапува сопарничари или сообвинети чии

интереси се спротиставени, постои должност на адвокатот да го откаже застапувањето,

односно одбраната за една од странките, доколку ваквиот случај настане во текот на

застапувањето или во текот на одбраната. Исто така, за време на застапувањето на

својата странка, адвокатот не смее да прифати да ја застапува спротивната странка.

Ако адвокатот прифати да ја застапува странката, односно прифати да ја води

одбраната на странката, мора да и посочи дека треба да го запознае со сите факти и

докази, бидејќи на крајот тоа би било во нејзин интерес. Исто така, адвокатот е должен

врз основа на предметот што прифатил, странката да ја запознае со неговите лични

мислења врз основа на неговата професионална струка за исходот на спорот.

Доколку е можно, адвокатот треба да ја запознае странката со трошоците и

наградата за застапувањето уште при прифаќањето на предметот, а ако станува збор за

странка која ги исполнува условите за бесплатна правна помош, да не побара никаков

надомест.

Со цел адвокатот да не биде премногу зафатен и премногу натрупан со

предмети на различни странки и врз таа основа квалитетот на застапувањето или

одбраната или давањето на друга правна помош да не трпи негативни последици,

адвокатот мора да внимава при бирањето на предметите. Исто така, доколку постои

презафатеност на адвокатот во моментот кога странката побарува негова правна

помош, тој е должен да ја упати странката кај некој друг колега адвокат, кој ќе и ја

пружи таквата правна помош.

154

Адвокатот во спротивната странка не смее да гледа непријател, а доколку

неговиот однос со таа странка е пријателски, треба за тоа да ја извести странката која ја

застапува. Во секој случај адвокатот мора да избегнува било каков контакт со

спротивната страна без знаење на странката која ја застапува или без знаење на

застапникот на спротивната страна.

Со цел да постигне успех во спорот адвокатот не смее да го користи незнаењето

на спротивната странка, а особено доколку странката за застапник и одбрана нема

адвокат, бидејќи успехот кој во овој случај би се постигнал е неоправдан.389

2. Односот на адвокатот кон судот и другите органи

При вршењето на адвокатската дејност, адвокатот има обврска да го чува

угледод на судот, како и угледот на сите другии институции во кои пристапува. Тој

треба да ја зацврсти неговата улога на заштитник на правата и интересите на граѓаните

во очите на судот и другите институции.

Меѓутоа, како што адвокатот има обврска да ги почитува судот и институциите

во кои пристапува, исто така, постои негова обврска на пристоен начин и врз основа на

дозволени средства да оневозможи однос кој е некоректен од страна на претставниците

на овие органи спрема него и спрема неговата странка.

Постои недостојност на адвокатската дејност, кога при извршување на таа

дејност адвокатот допринесува да дојдат до израз неговите пријателски односи, како и

роднински односи кои постојат помеѓу него и некој судија, лице кое е во работен однос

во некоја институција, функционер или член на политичка партија. Во таа смисла, тој

не смее да ги користи ваквите врски и познанства со цел да и наштети на спротивната

странка, а да допринесе во успехот на спорот во корист на странката која ја застапува.

389

КОДЕКС ЗА ПРОФЕСИОНАЛНА ЕТИКА НА АДВОКАТИТЕ, АДВОКАТСКИТЕ СТРУЧНИ

СОРАБОТНИЦИ И АДВОКАТСКИТЕ ПРИПРАВНИЦИ НА АДВОКАТСКАТА КОМОРА НА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, II. Односот кон странката и предметот, страна 1.

155

Адвокатот пред судот и пред другите органи настапува во својство на

полномошник на своите клиенти со цел да ги заштити нивните права и интереси, а за

таа цел е должен накратко писмено или усно да ја изнесе фактичката, како и правната

состојба на која се повикува.

Во каков обем ќе биде писмениот состав и говорот е во зависност од тежината

на предметот, неговата комплексност, конкретните услови и слично. Но, во секој

случај, писменито состав или говорот треба да бидат во убава и уверлива форма во која

суштината на говорот ќе биде лесно прифатлива.390

3. Односот на адвокатот кон адвокатите и адвокатската комора

Адвокатската комора својата работа ја извршува независно, самостојно и јавно,

а секој адвокат треба да придонесува за зачувување на нејзиниот углед, како и за

зголемување на квалитетот на извршувањето на задачите на комората. Доколку некој

адвокат е избран да биде член на некој орган на адвокатската комора, тоа претставува

чест за адвокатот кој во секој случај сите членски обврски, како и некои

професионални и јавни обврски што можат да бидат од материјална или од морална

природа, треба свесно да се исполнуваат.

Сите меѓусебни односи на адвокатот спрема другите колеги адвокати мора да

бидат искрени и без влијание на исходот во застапувањето на нивните клиенти.

Адвокатот мора да работи на зацврстување на тие односи со цел да се воспостави еден

професионален и пријателски однос при извршувањето на адвокатските дејности. Со

цел професионалноо извршување на своите обврски и негување на односите со

странките чии интереси ги застапува, адвокатот не смее да презема клиенти од други

адвокати, или на било каков начин постапувајќи да ја омаловажува работата на

адвокатот кој ја застапува спротивната странка.

390



РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, II. Односот кон судот и другите органи, страна 2.

156

Адвокатот не смее да се обидува да презема клиенти од други адвокати, во

смисла да понуди своите услуги на странка која веќе има адвокат со цел да и обезбеди

подобра одбрана или застапување, а за себеси да обезбеди поголема добивка во

материјална смисла.

Со цел да се негува колегијалноста меѓу адвокатите, потребно е секој адвокат

кој моли за замена да не биде одбиен, а заменикот адвокатот мора да го упати за сите

податоци и информации кои треба да ги знае за да може доследно да го замени. Исто

така на адвокатот кој врши замен треба да му ги надомести сите трошоци, како и да му

исплати награда.

Кога постојат околности на спреченост на адвокатот да постапи како замена во

конкретниот предмет, потребно е за таквата неможност да го извести својот колега, со

цел колегата да најде друга соодветна замена.391

IX. Бесплатна правна помош

Со цел да се обезбеди еднаков пристап на граѓаните и другите лица до правдата,

во декември 2009 година е донесен Законот за бесплатна правна помош, кој прави

обиди да се овозможи еднаква и ефективна правна помош. Законот за бесплатна правна

помош започна да се применува од 7 јули 2010 година.

IX.1. Корисници на бесплатна правна помош Врз основа на Законот за бесплатна правна помош определени се лицата кои

можат да ја остварат таквата правна помош. Во таа смисла бесплатна правна помош

може да остварат лица кои се државјани на Република Македонија и имаат постојано

живеалиште во истата и тоа:

1. Лица кои се корисници на социјална помош;

2. Лица кои се корисници на правото на инвалидски додаток, а притоа не

остваруваат некои други приходи како што се приходи по основ на

заработувачка, или пак, приходи остварени од недвижности;

391



РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, II. Односот кон адвокатите и адвокатската комора, страна 2.

157

3. лица кои живеат во семејна заедница со две или повеќе лица,а притоа земаат

најниска пензија и мора да ги издржуваат лицата во семејна заедница;

4. самохран родител или пак, семејства во кои има едно или повеќе малолетни

деца кои остваруваат право на детски додаток.

Исто така, покрај овие лица, право на бесплатна правна помош имаат и:

5. Лица на кои им е признато правото на азил, внатрешно раселени лица, раселени

или прогонети лица кои имаат престојувалиште во Република македонија;

6. странски државјани кои врз основа на меѓународни договори остварува право за

кое е надлежен некој државен орган на Република Македонија, а без разлика на

тоа дали во Република Македонија има престојувалиште или живеалиште;

7. лица кои немаат државјансто, меѓутоа имаат законски престој во Република

Македонија;

8. лица кои се државјани на земја члена на Европска унија врз основа на начин и

услови кои се определени во Законот за бесплатна правна помош.392

IX.2. Видови на правна помош

Бесплатната правна помош е реализирана од страна на Министерството за

правда, адвокатите, како и други овластени здруженија за граѓани, а средствата за

бесплатната правна помош се остваруваат од Буџетот на Министерството за правда.393

Физичките лица можат да бидат корисници на бесплата правна помош394

, која се

може да се остварува како претходна правна помош, но исто така, и како правна помош

во сите судски и управни постапки.

1. Претходна правна помошсе пружа од страна на овластено службено лица

од подрачните одделенија на Министерството за правда, како и од страна на

овластени здруженија на грашани, а врз основа на тоа во претходната правна

помош сспаѓаат:

Правен совет за правото за користење на правна помош;

Општи информациии;

392

Закон за бесплатна правна помош, член 12, став 2 и 3. 393

Закон за бесплата правна помош, член 4. 394

Закон за бесплатна правна помош, член 5.

158

Правна помош со цел да се комплетира барањето за бесплатна правна помош.

Како овластени здруженија на граѓани можат да бидат : Здружениението за

граѓанско опшество 8-ми септември, Македонското здружение на млади правници,

Националниот ромски центар, Младинскиот културен центар – Битола, Избор –

Струмица и ЕХО – Штип, РОМА СОС – Прилеп, Хелсиншкиот комитет за човекови

права на Република Македонија – Скопје, МУЛТИКУЛТУРА - Тетово395

2. Правната помошод друга страна, ја пружаат адвокатите, а во однос на тоа

што спаѓа во таа помош може да се каже дека таа опфаќа:

Адвокатите да ги застапуваат странките во сите степени во судски и управни

постапки и

Адвокатите да составуваат писмена во тие судски и управни постапки.396

IX.3. Начинот преку кој се добива бесплатната правна помош Добивањето на бесплатна правна помош кога ќе се исполнат неколку чекори:

1. Поднесување на барање за добивање на бесплатна правна помош

Барањето за бесплатна правна помош се поднесува во определен однапред

пропишан образец во кој се внесуваат бараните податоци лично или пак, преку

пошта и тоа до надлежното подрачно одделение на Министерството за правда.

Исто така, заедно со барањето се поднесува и изјава со која барателот дава

дозвола да биде проверена неговата имотна состојба.

2. Пристапување до информации за имотната состојба на барателот

Кога барњето ќе биде примено од страна на одделението при Министерството за

правда се пристапува кон проверување на имотната состојба на барателот, а

кога таквите информации ќе се добијат, барањето се докомплетира и се испраќа

до Министерството за правда на Република Македонија и тоа во рок од 12 дена

од

приемот на барањето.

395

РЕГИСТАР НА ЗДРУЖЕНИЈА ЗА БЕСПЛАТНА ПРАВНА ПОМОШ, Online available:

http://www.pravda.gov.mk/documents/reg_zdr_pred_pravna_pomos.pdf 396


http://www.pravda.gov.mk/documents/reg_zdr_pred_pravna_pomos.pdf

159

3. Донесување на решение за одбивање или признавање на барањето

Откако Министерството за правда ќе го прими барањето е должно да го одбие

или одобри правото на бесплатна правна помош во рок од 8 дена. Кога

Министерството на правда ќе го одобри барањето, за тоа ќе донесе решение со

кое се содржани податоци за името на барателот на правна помош, каков е

видот на правната работа за која всушност се бара правна помош, а исто така

содржи и податоци за адвокатот кој ќе врши застапување на корисникот на

таквата помош. Таквото решение се доставува лично до барателот и од тој

момент тој може да започне со искористување на правната помош. Меѓутоа,

доколку Министерството за правда определи дека барателот не ги исполнил

условите и барањата определени со закон за добивање на правна помош, во тој

случај ќе донесе решение со кое ќе го одбие таквото барање. Против одлуката

со која сеодбива правната помош, барателот може да поднесе тужба до Управен

суд во рок од 30 дена од приемот на решението.397

IX.4. Правни прашања за кои може да се одобри бесплатна правна

помош Барањето за добивање на бесплатна правна помош може да се одобри во сите

судски и управни постапки, меѓутоа таквото одобрување се однесува на определен број

прашања чие решавање треба да биде од интерес на барателот на правната помош.

Во таа смисла такви прашања можат да бидат:

имотно правни прашања;

права од областа на социјалното осигурување;

права од областа на здравственото осигурување;

права од областа на пензиско или инвалидско осигурување;

работни односи;

заштита на деца и малолетници;

жртви на семејно насилство;

заштита на жртви од казниви дела;

397

КАКО СЕ ОСТВАРУВА ПРАВОТО НА БЕСПЛАТНА ПРАВНА ПОМОШ?, Македонски веб портал

за приближување на правото до граѓаните, Online available: http://pristapdopravda.mk/bpp/pravo-na-bpp/

http://pristapdopravda.mk/bpp/pravo-na-bpp/

160

заштита на жртвите од трговија со луѓе.398

Како што може да се забележи тука станува збор за еден затворен круг на

прашања за кои може да се одобри правна помош, во секојдневието постојат и други

прашања кои можат да бидат од интерес на барателите, а притоа не се наведени како

прашања за кои може да се одобри правна помош. Како такви прашања можат да се

наведат:

одземање на деловна способност

поставување на старател

остварување на заштита за потрошувачите

во сите случаи кога не станува збор за жртвите на семејно насилство, или деца и

малолетници

надоместување на штета предизвикана врз основа на работи од осигурување.399

IX.5. Ограничувања во добивањето на бесплатна правна помош

1. Ограничувања кои се однесуваат на статусот кој барателите на

бесплатна правна помош

Во овој случај барателите на бесплатна правна помош треба да исполнат

условкој се однесува на категоријата на граѓани во која спаѓаат, односно како што

претходно наведивме со бесплатна правна помош не можат да се здобијат лицата кои

не се корисници на социјална помош, корисници на право од инвалидски додаток, а

притоа немаат никакви други приходи врз основа на заработувачка или врз основа на

недвижност, самохран родител или семејство со едно или повеќе малолетни деца кои

остваруваат право на детски додаток, корисници на најниска пензија, кои притоа

живеат во семејна заедница и ги издржуваат две или повеќе лица во таа заедница.400

398

Закон за бесплатна правна помош, член 8. 399

Жарко Хаџи-Зафиров, Гоце Коцевски и Емир Прцановиќ, Бајка или реалност?! – Бесплатната правна

помош во Република Македонија, Скопје, 2012 година. 400

Закон за бесплатна правна помош, член 12, став 2.

161

Меѓутоа во Законот за социјална заштита во Република Македонија не е

предвидено право – социјална помош, туку овој закон предвидува право на социјална

заштита. Во ова право се вклучени повеќе мерки и тоа:

социјална превенција

институционална заштита

вонинституционална заштита

И права на парична помош со цел добивање социјална заштита.401

Ваквото решение трпи правни нејаснотии поради непрецизноста на Законот за

бесплатна правна помош за тоа дали како корисници на бесплатна правна помош

можат да бидат сите корисници на правото на социјална заштита.

Исто така постојат големи нејаснотии во поглед на правото на инвалидски

додаток, затоа што такво право со тоа име постои само во Законот за права на воени

инвалиди, членови на нивните семејства и членови на семејствата на паднатите

борци402

, па нејаснотијата постои за тоа дали Законот за бесплатна правна помош како

инвалидски додаток го сметал ова право.403

2. Ограничувања кои се однесуваат на вкупниот месечен приход што го

остварува барателот, како и неговото домаќинство, и вкупниот имот

Вкупниот приход кој го остваува барателот на бесплатна правна помош и

членовите на неговото домаќинство по сите основи, не треба да надминува изос од

10.516,00 денари.404

Според Законот за бесплатна правна помош се предвидува дека

домаќинството на барателот во времето на поднесување на барањето за остварување на

бесплатна правна помош не смее да остварува месечен приход кој надминува 50% од

просечната месечна плата во Република Македонија која била исплатена претходниот

месец од времето на поднесување на барањето.405

Постои голем недостаток во ваквото решение кое го предвидува законот. Овој

недостаток на законодавецот произлегува од фактот што како услов за добивање на

401

Закон за социјална заштита, член 6. 402

Повеќе за тоа во : Закон за права на воени инвалиди, членови на нивните семејства и членови на

семејствата на паднатите борци, член 35. 403


помош во Република Македонија, Скопје, 2012 година, страна 26/27. 404

ЗНАМ ЗОШТО ЗНАМ КАКО, Брошура за механизми за заштита на човековите права, Скопје,

декември, 2015 година, страна 14. 405

Закон за бесплатна правна помош, член 12, став 4.

162

бесплатна правна помош не се гледа колку членови брои домаќинството, бидејќи би

постоела енормна разлика помеѓу издршката на едно лице, или пак двочлено

домаќинство, и издршка на семејство од повеќе членови со ист приход. Во ваквиот

случај постои ограничување на правото на правда врз основа на бројноста на

членовите на домаќинството. 406

Исто така е предвидено дека на барателот на бесплатна правна помош нема да

му биде одобрено барањето, доколку барателот или пак, некој член на домаќинството

имаат имот што надминува пет месечни бруто-плати кои биле исплатен претходниот

месец во Република. Пресметано на ваков начин вкупно вредноста на имотот не смее

да надмине износ од 153.375,00 денари.407

На овој начин граѓаните кои поседуваат било

каков недвижен имот нема да се стекнат со бесплатна правна помош затоа што се

претпоставува дека можат да се издржуваат и врз основа на тоа да ги платат трошоци

за правна помош, а притоа е занемарен фактот што на подрачјето на република

Македонија имотот според традиција се наследува и не е показател за способноста на

лицето да ги плати трошоците за правна помош. 408

IX.6.Трошоци кои се обезбедуваат со бесплатната правна помош

Со бесплатната правна помош се покриваат трошоците на постапката кои

настанале откако барањето за доделување на бесплатна правна помош било одобрено,

како и трошоците за дејствијата за правната помош уште не се извршени по

одобрувањето на правната помош.409

Законот за бесплатна правна помош ги покрива

трошоците и наградата за адвокатот, и надоместоците на здруженијата на граѓани за

дадената претходна правна помош, меѓутоа во овој кош на трошоци, не се ставени и:

судски такси

трошпци за вештачење

трошоци за обезбедување на докази

406


помош во Република Македонија, Скопје, 2012 година, страна 28. 407

ЗНАМ ЗОШТО ЗНАМ КАКО, Брошура за механизми за заштита на човековите права, Скопје,

декември, 2015 година, страна 14. 408


помош во Република Македонија, Скопје, 2012 година, страна 29. 409


163

останати трошоци кои не се опфатени со Законот за бесплатна правна помош.410

Трошоците на адвокатот и наградата се пресметуваат врз основа на

трошковникот на адвокатот, кој се изготвува врз основа на тоа колкав бил обемот на

работата која ја извршил адвокатот за секој предмет поединечно, кој износ треба да

биде намален за 30% од предвиденото во Тарифата за награди и надоместок на

трошоците за работа на адвокатите. Трошковникот адвокатот треба да го достави до

Министерството за правда во соодветен пропишан образец, но Министерството за

правда нема да го исплати надоместокот доколку се оцени дека работата на адвокатот

за конкретниот случај е извршена нестручно, несовесно и непрофесионално.411

Од друга страна пак, надоместокот на здружението на граѓани за дадената

претходна правна помош е пресметано врз основа на трошковник во кој е определена

целокупната работа извршена поединечно за секој предмет. Овој трошковник се

доставува до Министерството за правда во соодветно пропишан образец, а се изготвува

врз основа на Тарифата за надоместок на трошоците за работа на здруженија на

граѓани за вршење на работи на претходна правна помош. Ваквиот надоместок нема да

биде доозволен доколку се оцени дека здружението работата во одделниот случај ја

извршило нестручнп, несовесно и непрофесионално.412

X. ЗАКЛУЧОК

Основна цел на секоја држава е воспоставувањe на правен поредок кој ќе

придонесува во остварување и заштита на правата на граѓаните, односно остварување

на правдата во секој конкретен случај. Самото правото за започнување на постапка

пред судот кој го имаат граѓаните претставува едно од основните и круцијалните права

во однос на природните права и слободи и нивната правна заштита. Поведувањето на

постапки пред судот од страна на граѓаните и правните лица има клучно значење за

остварување на индивидуалните слободи и права, како и имотните и други интереси на

самите субјекти.413

Еден од начините со кои се постигнува таквата цел е парничната

постапка која претставува средство со кое засегнатите странки во својство на тужител

и тужен со посредство на судот ги заштитуваат и остваруваат своите загрозени и

410

Македонски веб портал за приближување до правото – трошоци во бесплатна правна помош, Online

available: http://pristapdopravda.mk/bpp/troshoci-vo-bpp/ 411

Закон за бесплатна правна помош, член 36, став 1,2 и 3. 412

Закон за парнична постапка, член 37, став 1, 2 и 3. 413

Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година, стр.47.

http://pristapdopravda.mk/bpp/troshoci-vo-bpp/

164

повредени граѓански субјективни права. Парничната постапка е уредена со Законот за

парнична постапка.Овој закон е донесен во 2005 година и има неколку измени и

дополнувања, од кои позначајни се измените од 2010 и 2015 година. Овој закон, иако

важи за еден од постабилните закони во македонското законодавство, сепак неговите

измени и дополнувања имаа големи пропусти и грешки и споредено со основниот

текст од 1998 година изразија спротиставености и создадоа хаос во судската практика

кој и до ден денес се уште не е разрешен.414

Сите досегашни реформи, односно измени

и дополнувања на Законот за парнична постапка беа во насока на надградување на

механизмите со кои ќе се овозможи да се надминат и да се намалат одредени слабости

кои ги има парничната постапка, а со тоа да се зголеми и самата ефикасност на

парничната постапка, со што и ќе се зголеми и квалитетот на заштита на правата на

граѓаните и другите правни субјекти пред судот.415

Судовите како и самите судии имаат улога на носители на судската власт од

една страна, и улога на чувари на човековите слободи и права од друга страна. Поради

тоа мора да се потенцира колку е од енормна важност да се почитуваат принципите на

независност и непристрасност на судиите при вршењето на нивната функција. Сите

граѓани, како и правни субјекти треба да бидат еднакви пред законот, без никакво

фаворизирање на едната или другата страна во спорот.

Според статистичките податоци во истражувањето за оценката на судиите во

Основен суд Прилеп може да се каже дека во периодот од 2011 до 2014 година вкупно

процентуално изразено со оценка „многу добар“ биле оценети 87% од судиите, додека

со оценка „добар„ се оценети 13% од судиите. Тоа значи дека поголемиот дел од

судиите биле оценувани со позитивна оценка која може да претставува и мотивација за

понатамошно успешно работење на судиите.

На прашањето за тоа дали доколку постојат приватни односипомеѓу судиите и

адвокатите тоа би можело да влијае на непристрасноста и независноста на судиите во

конкретниот спор, поделени се мислењата на интервјуираните лица, но имаат надеж

дека во секој конкретен случај сепак ќе надвладее професионалноста и судијата ќе

пресуди правично независно од длабочината на приватниот однос помеѓу него и

адвокатот застапник на една од странките во спорот. Иако, живееме во релативно мала

414

Правник, стручно списание, број 290-291, јуни јули 2016 година, страна 9. 415



стр. 8.

165

држава во која постојано развиваме приватни односни со лица носители на различни

функции, сепак кога станува збор за пресудување на конкретна работа од страна на

судија мора да настапи индивидуалната етика и желба за правда кај самиот судија кој

на крајот ќе донесе пресуда врз основа на фактите и доказите во постапката, а не врз

основа на некаков приватен однос помеѓу него и адвокатот како застапник,

полномошник на странката.

Независноста и непристрасноста на судиите, како и другите одлики кои треба да

ги поседува судијата се предвидени во Кодексот за судска етика. На прашањето дали

овој кодекс е добро формулиран, и како таков добро ја отсликува вистинскта вредност

на самата судска професија и дали истиот е применуван во практика, мнозинството на

интервјуираните лица го делеа мислењето дека овој кодекс е добро формулиран,

меѓутоа, сметаат дека треба да се направи поголем напор од страна на судиите за

истиот во целост да биде применет. Во таа смисла на испитаниците го делат

мислењето дека мнозинството на судиите во Основниот суд се професионални,

стручни, независни и непристрасни во својата работа, но исто така, сметаат дека на дел

од судиите овие одлики не им се на завидно ниво и во секој случај треба да работат на

нивно подобрување со цел функцијата на судијата во парничната постапка да биде

олицетворение на правдата и обезбедување на ефикасна заштита на загрозените и

повредени граѓански субјективни права.

Според Законот за судски совет, овој орган е надлежен да постапува по

претставките и поплаките на граѓаните и правните лица за работата на судиите и

судовите. За периодот од 2011 до 2015 година во однос на поднесувањето на

претставки од страна на граѓаните и правните лица може да се каже дека според

статистичките податоци постои тенденција на намалување на новоподнесени

претставки и тоа од 1433 во 2011 година, на 387 во 2015 година. Постои и намалување

на бројот на нерешени претставки. Во 2011 година останале 745 нерешени претставки,

додека пак, во 2015 година не останала ниту една нерешена претставка. Според

статистичките податоци како основ поради кој се поднесувале претставките најчесто е

незадоволството од донесените одлуки, односно незадоволството од работата на

судиите. Ваквите незадоволста често се однесуваат на одложувањата на постапките,

непочитувањето на законските рокови, недостаток на непристрасност на судиите во

166

водењето на постапката. Исто така, во дел од вкупно поднесените претставки

подносителите на самата претстаква укажуваат на нивно незадоволство во однос на

постапувањето на судиите во конкретни предмети при што судиите не извршиле

правилна примена на конкретниот закон, односно биле нестручни и несовесни во

вршењето на својата функција. Следствено на тоа, судот мора да биде ефикасен и

ажурен во својата работа со цел остварувањето на правдата за граѓаните да биде

допирлива и реална. Според статистичките податоци во истражувањето за периодот од

2011 до 2015 година во однос на приливот на предмети во Основниот суд во Прилеп и

приливот на предмети вкупно во сите судови во Република Македонија, може да се

напомене дека споредбено за 2015 година година бројот на нерешени предмети кои

судот ги добил од претходната година, во однос на 2011 година се намалил за 85.6 %.

Во однос на разликата од нерешени предмети на почетокот и на крајот на годината

споредбено за 2015 година во однос на 2011 година се намалил за 88.4%. Општата

оценка за Основниот суд Прилеп од страна на Судскиот совет на Република

Македонија е дека овој суд во овие 5 години работел ефикасно и ажурно, со исклучок

на 2013 година кога истиот е оценет за неефикасен и неажурен суд, бидејќи не успеал

да го совлада приливот на предмети, а со тоа го зголемил заостатокот на нерешени

предмети за 393 предмети. Во секој случај, Основниот суд во Прилеп иако е оценет

како ефикасен и ажурен суд, сепак треба дополнително да придонесува кон

зајакнување на ваквата оценка, односно мора и понатаму да го зголемува квалитетот на

донесените одлуки врз основа на што би се зголемила и самата доверба на граѓаните во

судството.

Начелото на еднаквост е еден од темелите на кои се засноваат правата на

човекот, а од него извира почитувањето на еднаквото достоинство и вредност на сите

човечки суштества. 416

Како што Уставот ја гарантира еднаквоста и рамноправноста на

сите граѓани пред Законот, мора да постои и рамноправноста на странките во самата

парнична постапка. Таквата рамноправност може да се види во текот на целата

постапка, дали преку начелото на обострано сослушување, или во однос на јазикот на

постапката и слично, но сепак постојат ситуации кои ставаат определен јаз во однос на

положбата на тужителот и тужениот како субјекти на парничната постапка. Некои

416

Водич за улогата на Комисијата за заштита од дискриминација во судска постапка и преминување на

товарот на докажување, Скопје, 2013, страна 10.

167

одредби од Законот за парнична постапка создаваат проблематика во однос на

рамноправноста на странките во парничната постапка.

Во таа смисласо член 235 од Законот за парнична постапка во однос на

вештачењето е предвидено дека тужителот има подолг рок за да го изготви

вештачењето и да го достави, додека пак, тужениот врз основа на законските прописи

има рок од 15 до 30 дена за одговор на тужба. На прашањето дали на овој начин се

зголемува нерамноправноста на тужителот и тужениот како субјекти на парничната

постапка, испитаниците одговорија потврдно, односно нивното мислење ја потврди

потребата ваквите рокови да се усогласат или пак, доколку тужениот како странка

предлага вештачење, кое е материјален доказ во праничната постапка, а тоа не е

изготвено до поднесувањето на одговорот на тужба, тогаш судијата да дозволи да биде

поднесено и подоцна, со што странката ќе добие подолг времески период за негова

изработка. Тужениот оправдувајќи ја неповолната положба и недоволноста на

оставениот рок за поднесување на вештиот наод и мислење, судот може да дозволи

тужениот ваквиот доказ да го достави и подоцна. Но, тоа може да биде повод за

злоупотреба на таквата благонаклонетост на судот, односно на тужениот да му се

дозволи таквиот наод да го достави и подоцна иако не ја сторил веројатна неможноста

за доставување на вештиот наод со одговор на тужба. Во секој случај ваквата одредба

доведува положбата на тужениот како парнична странка да биде оштетена, па во таа

насока мора да постојат корективи со кои во дадената ситуација ќе придонесат за

правилно утврдување на фактичката состојба, како и донесување на правилна

пресуда.417

Исто така, во член 277 и 280 од Законот за парнична постапка е предведно дека

тужбата ќе се смета за повлечена, доколку тужителот како парнична странка во

постапката кој е уредно поканет не дојде на подготвително рочиште, како и на кое

било од рочиштата на главната расправа. На прашањето дали е преостра ваквата

санкција, односно дали непојавувањето на тужителот на едно или две рочишта

навистина ја отсликува неговата незаинтересираност и изгубена волја за водење на

спорот, беа речиси изедначени мислењата на испитаниците, дека ваквата одредба е

оправдана и потребна доколку тужителот не го оправда своето отсуство. Судот кој е во

функција на гарант на правдата треба да ја санкционира ваквата несериозност и

неодговорност кон одзивот на неговата покана, на тој начин намалувајќи ги трошоците

417

Правник, 290-291 јуни јули 2016.

168

и времетраењето на самата постапка, а сето тоа понатаму ќе придонесе за зајакнување

на ефикасноста и квалитетот на самата постапка.

Секоја странка во спорот се надева дека пресудата која ќе следи со

завршувањето на парничната постапка ќе биде во нејзина корист. Не се малубројни

ситуациите во кои странките во постапката самите се застапуваат, иако не го познаваат

доволно правото ниту пак областа од која извира спорот, односно немаат доволно

познавање како треба да се постапува во одредени правни ситуации. На прашањето

дали незастапувањето на странката од страна на адвокат како полномошник во

парничната постапка, ги намалува шансите за постигнување на успех во спорот,

испитаниците одговорија потврдно, односно сметаат дека на тој начин значително се

намалува ризикот странката да не ги оствари своите права. Меѓутоа, ангажирањето

адвокат повлекува и определени трошоци кои врз основа на состојбата во која се наоѓа

нашата држава во моментот, не може секој да ги дозволи. Со донесувањето на новата

Тарифа за награда и надоместок на трошоците за работа на адвокатите, цените за

адвокатски услуги значително се зголемија. На прашањето дали ваквото зголемување

на Тарифата ќе ги обесхрабри граѓаните воопшто да се обратат до судот за да ја

остварат правдата и да ангажираат адвокат, испитаниците одговорија потврдно,

односно сметаат дека стандардот во Република Македонија е екстремно низок и кај

мнозинството граѓани во Република Македонија преовладува сиромаштија во која

секојдневно се борат за опстанок, така што, неможноста да се обезбеди адвокат со кој

шансите да се постигне успех во спорот навистина се зголемуваа, обесхрабувачки

влијае граѓаните воопшто да ја бараат правдата пред судот. Приватните тужби

пополека стануваат луксуз, показател е и намалениот број на судски предмети по

судовите.

Следствено на тоа,остварувањето и заштитата на граѓанските субјективни права

е од голема важност и постои потреба истата да биде достапна на сите граѓани без

оглед на нивната финансиска поткованост.Системот за бесплатна правна помош беше

воспоставен со усвојувањето на Стратегија за реформа на правосудниот систем од 2004

година со која се предвидуваше да се донесе посебен Закон за бесплатна правна

помош. Со овој закон требаше да бидат поставени фундаментите за обезбедување на

слободен и ефикасен пристап до правда, како и остварување на принципот на

владеење на правото. За таа целво декември 2009 година беше донесен Закон за

бесплатна правна помош, а неговата примена започна во јули 2010 година, а беше

169

изменет и дополнуван два пати и тоа во 2011 и 2014 година.418

Преку обезбедување на

финансиска поддршка од Европската унија, Фондацијата Отворено општество -

Македонија (ФООМ), го спроведува проектот Пристап до правда во Мaкедонија, преку

кој ќе се придонесува во иднина да се подобри системот на заштита на човековите

права во земјата преку зајакнување на системот на бесплатна правна помош, како и

преку утврдување на слабостите во неговото применување во практика.419

Условите кои се предвидени во Законот за бесплатна правна помош во однос на

правното прашање за кое може да се одобри ваквата помош, како и во однос на

материјалната положба на граѓаните баратели на таквата помош се навистина строго

поставени, а во однос на нивното исполнување доста ограничувачки. На прашањето

дали врз основа на така поставените услови Законот за бесплатна праавна помош

придонесува до еднаков пристап до правда,интервјуираните лица едногласно го делат

мислењето дека овој закон претставува извонреден чекор кон пристапот на правдата за

сите граѓани, меѓутоа, самите критериуми кои се предвидени за исполнување на

бесплатната правна помош ја опфаќаат само онаа категорија на луѓе кои се екстремно

загрозени. Врз основа на тоа, правото на бесплатна правна помош не им е достапно на

граѓаните кои поседуваат имот чија вредност надминува пет просечни бруто плати.

Законот за бесплатна правна помош не го разликува фактот дали барателите во

моментот се во работен однос или не, односно имаат или немаат постојани парични

примања. На прашањето дали на овој начин навистина се тангира категоријата на

граѓани на кои треба да им се одобри бесплатна правна помош интервјуираните лица

одговорија негативно, односно сметаат дека е потребна е посоодветна класификација

за корисниците на бесплатна правна помош, како и спуштање на некои превисоко

поставени критериуми во законот, како што е конкретно овој.Голем дел од граѓаните

во Република Македонија живеат на работ на сиромаштијата и нажалост ги

пречекоруваат оние екстремно ниски критериуми кои се предвидени во законот, од

каде што им се одзема правото за да го искористат. Кога станува збор пак, за

трошоците кои овој закон ги покрива, тука станува збор само за трошоците за правната

помош на самите друженија и адвокати. Познато е дека остварувањето на заштита

преку покренување на парнична постапка е доста скапо и вклучува и многу други

трошоци како што се: судски такси, административни такси, трошоци за вештачење,

418

http://www.pravda.gov.mk/documents/bpp_2015.pdf 419

http://pristapdopravda.mk/za-nas/za-proektot/

http://pristapdopravda.mk/

http://www.pravda.gov.mk/documents/bpp_2015.pdf

http://pristapdopravda.mk/za-nas/za-proektot/

170

трошоци за обезбедување на докази и сл.,кои Законот за бесплатна правна помош не ги

предвидува. На прашањето дали покривањето на овие трошоците за правната помош за

адвокати и здруженија навистина придонесува да се помогне на загрозените категории

на граѓани, испитаниците сметаат дека Законот треба да ги вклучува и останатите

трошоци со цел е да се олесни пристапот до правда за сите категории на граѓани. Со

цел овој закон навистина да стане доследен на идејата на која е предводник, односно

обезбедување на еднаков пристап до правда, мора да го омекне обрачот на условите

кои треба да бидат исполнети во однос на правните прашања за кои може да се одобри

бесплатна правна помош и материјалната положба на барателите на ваквата помош.

Трошоците кои ги предвидува законот треба да се однесуваат на сите трошоци кои

произлегуваат од конкретниот правен спор. Овој закон има уште многу други слабости

кои ја ограничуваат неговата примена, но со танграње на критичните точки кои

најмногу ја влечат користа од овој закон ќе се придонесе навистина во оваа сиромашна

држава да постои надеж и за загрозените граѓани да ги остварат и заштитат своите

права пред судот.

Како резимирање на она што го заклучив во текот на изработката на овој

магистерски труд, изработката на истражувањето и воопшто согледувањето на

политичката и економската состојба во која се наоѓа Република Македонија е

засновано на повеќе аспекти. Навистина во последните десетина години се правеа

напори од страна на законодавецот со цел да се воспостави систем со кој парнична

постапка ќе биде поефикасна и побрза, во која ќе се обезбеди правична пресуда, со

помал број на рочишта, а врз основа на тоа и помали трошоци. Потребно е во иднина

од една страна да им се овозможи на учесниците во парничната постапката да можат на

флексибилен начин да ги преземат сите процесни средства кои според законот им

стојат на располагање со цел за себе да остварат успех во спорот, а од друга страна

потребно е да се овозможи непречено, без надворешни влијанија судиите да ја

извршуваат својата функција со што би се обезбедило и поквалитетна пресуда. Врз

основа на сето тоа со што државава во моментот се справува, сметам дека судството во

Република Македонија има извонредна фасада која дава привид на отсуство на

позначајни проблеми на кои треба да се обрне внимание, но сепак довербата на

граѓаните во судовите и воопшто во остварувањето на правдата по судски пат е се

поблиску до нејзино губење. Притисоците врз судиите се неминовни, постоеле секогаш

и ќе постојат во иднина, но затоа најважно е судијата да го издржи притисокот и да ја

171

заштити неговата самостојност и независност. Врз основа на тоа судијата секогаш мора

при вршењето на својата работа да се придржува исклучиво до законот и да ја

применува етиката како водилка во неговата професија.

Со сите натамошни измени и дополнувања на Законот за парнична постапка

потребно е да се анализираат сите негативни процеси на остварувањето на правдата,

како и да се внимава на положбата на странките и другите учесници во постапката и

судот во заштитата и остварувањето на правата на граѓаните и другите правни

субјекти. Преку натамошни конструктивни критики да се придонесе да се отстранат

сите слабости на парничната постапка со цел модернизирање на судството во

Република Македонија.

XI. Интервју

Како едно од истражувањата кои се дел од овој магистерски труд е прашалник

за интервју врз основа на кое беа интервјуирани вкупно 22 правници со различен

степен на образование, односно дипломирани и магистрирани правници и адвокати.

Ова интервју беше направено со основна цел да се согледаат мислењата и ставовите на

правниците во однос на критичните точки кои ги засегаат субјектите на парничната

постапка, а се стационирани во самиот Закон за парнична постапка.Во прилог ќе

следуваат прашањата од интервјуто кои беа поставени на интервјуираните лица.

172

1.Судиите живеат во иста социјална заедница како и адвокатите, a врз основа на тоа

може да постојат и приватните односи помеѓу нив. Дали ваквите приватни односи

може да го загрозат начелото на непристрасност и независност на судиите кои се

надлежни за судење на конкретниот спор во кој како застапник на некоја од странките

се јавува некој од адвокатите со кој судијата има развиено приватни односи?

Да - 59%

Не - 41%

2.Дали мислите дека Етичкиот кодекс на судиите од една страна е добро формулиран,

а од друга страна добро применуван во практика. Доколку вашиот одговор е негативен,

што би можело да се преземе со цел да се зголеми свеста кај судиите, лицата кои вршат

правнички професии, како и самите граѓани со цел доследно применување на таквиот

етички кодекс, и воопшто зголемување на етичкото однесување во парничната

постапка на сите нејзини учесници?

Добро формулиран – 100%

Не добро применува во практика – 86%

3.Дали мислите дека судиите во Основен суд Прилеп се професионални, стручни,

ефикасни, непристрасни во вршењето на својата работа?

Да - 68%

Не– 32%

4.Во член 277 и 280 од Законот за парнична постапка е предведно дека тужбата ќе се

смета за повлечена, доколку тужителот како парнична странка во постапката кој е

уредно поканет не дојде на подготвително рочиште, како и на кое било од рочиштата

на главната расправа. Дали е преостраваквата санкција, односно дали непојавувањето

на тужителот на едно или две рочишта навистина ја отсликува неговата

незаинтересираност и изгубена волја за водење на спорот?

Да - 82%

Не–18.%

173

5.Со член 235 од Законот за парнична постапка во однос на вештачењето е предвидено

дека тужителот има подолг рок за да го изготви вештачењето и да го достави, додека

пак, тужениот врз основа на законските прописи има рок од 15 до 30 дена за одговор на

тужба. Дали на овој начин со вештачењето кое странките го доставуваат со тужба,

односно со одговор на тужба, би дошло до нерамноправност во положбата на

тужителот и тужениот во парничната постапка?

Да – 81%

Не– 9%

6. Дали мислите дека Законот за бесплатна правна помош придонесува до еднаков

пристап до правда на граѓаните или пак, придонесува до спречување на пристапот до

правда, од причина што голем број на лица живеат во сиромаштија, а немаат можност

да го користат правото на бесплатна правна помош, бидејќи условите кои треба да се

исполнат во однос на правното прашање и материјалната положба се строго

поставени?

Да – придонесува до еднаков пристап до правда – 0%

Не– не придонесува до еднаков пристап до правда – 100%

7.Правото на бесплатна правна помош не им е достапно на граѓаните кои поседуваат

имот чија вредност надминува пет просечни бруто плати. Законот за бесплатна правна

помош не го разликува фактот дали барателите во моментот се во работен однос или

не, односно имаат или немаат постојани парични примања. Дали на овој начин реално

се тангира категоријата на граѓани на кои треба да им биде одобрена бесплатна правна

помош?

Да – 0%

Не– 100%

8.Законот за бесплатна правна помош ги покрива само трошоците за правна помош за

здруженијата и адвокатите, а додека пак, сите останати трошоци кои се однесуваат на

постапката не се покриени и лицето треба само да ги плати. Врз основа на тоа, дали со

покривањето на овие трошоците се олеснува пристапот до правда на граѓанинот,

174

односно дали се обезбедува еднаква можност на сите групи на граѓани во поглед на

нивната финансиската подготвеност да ги остварат и заштитат своите права?

Да – 4.5%

Не– 95.5%

9.Со новата Тарифа за награда и надоместок на трошоците за работа на адвокатите,

цените за адвокатски услуги значително се зголемија. Дали ваквото зголемување на

Тарифата ќе ги обесхрабри граѓаните воопшто да се обратат до судот за да ја остварат

правдата и да ангажираат адвокат, со оглед на сиромаштијата која е во голем процент

во РМ?

Да – 86.4%

Не– 13.6%

10.Дали незастапувањето на странката од страна на адвокат како полномошник во

парничната постапка, ги намалува шансите за постигнување на успех во спорот,

односно остварување и заштита на загрозените или повредени граѓански права?

Да – 100%

Не– 0%

XII. Статистички метод

Во оваа магистерска работа како дел од истрашувачките методи го користев и

статистичкиот метод врз основа на кој беше истражуван приливот на предмети во

Основниот суд во Прилеп споредбено со приливот на предмети во сите судови во

Република Македонија, оценката на работата на судиите во Основен суд Прилеп, како

и постапување на Судскиот совет по претставките и предлозите на граѓаните и

институциите за работата на судиите и судовите, а сето тоа врз основа на Извештаите

на Судскиот совет за работата на судовите за периодот од 2011 до 2015 година.

175

1. Прилив на предмети во Основен суд Прилеп споредбено со

приливот на предмети во сите судови во Република Македонија

(2011-2015)

Врз основа на податоците од Извештаите на Судскиот совет од 2011 до 2015

година за работењето на судовите во Република Македонија ја изготвив оваа табела во

која е прикажано работењето на Основниот суд Прилеп за тој период.Во оваа табела е

изразен приливот на предмети во Основниот суд Прилеп за периодот од 2011 до 2015

година.

Прилив на предмети во Основен суд Прилеп

Година

Нерешени

предмети

од

претходната

година

Примени

предмети

Вкупно

предмети

во работа

Решени

предмети

Нерешени

предмети

на крајот

од

годината

Разлика од

нерешени

предмети

на почеток

и на крај

на година

2011 34466 25.580 60.046 29241 30805 3.661

2012 10974 17508 28482 22204 6278 4696

2013 6362 21733 28095 21340 6755 -393

2014 6761 18353 25114 20156 4958 1803

2015 4958 18728 23686 20128 3558 1400

Табела бр. 1

Во 2011 постои совладување на приливот на новопримени предмеи, а исто така,

постигнато е намалување на бројот на остатокот на предмети споредбено со 2010

година, за 3661 предмет, односно за 68%. Во таа смисла во 2011 година во Основниот

суд Прилеп како нерешени од 2010 година биле пренесени 34.466 предмети, а

новопримени биле 25.580 предмети, односно вкупно во работа биле 60.046 предмети.

Од вкупно во работа предмети 29.241 предмети биле решени, а останале нерешени

30.805 предмети, односно споредбено со 2010 година, бројот на нерешени предмети се

намалил за 16.7%.420

Во Основниот суд Прилеп во 2012 година биле пренесени како нерешени од

2011 година 10974 предмети, додека пак, новопримени биле 17.508 предмети, односно

420

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available: http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202011.pdf

http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202011.pdf

176

вкупно во работа биле 28482 предмети. Од вкупно во работа предмети 22204 биле

решени, а останале нерешени 6278 предмети, односно бројот на нерешени предмети

споредбено со 2011 година се намалил за 79,6 %.421

Основниот суд Прилеп во 2013 година е оценет како неефикасен и неажурен

суд, бидејќи не успеал да го совлада приливот на предмети, а со тоа го зголемил

заостатокот на нерешени предмети за 393 предмети. Зголемениот број на новопримени

предмети односно, поголемиот број на примени предмети и тоа 4178 предмети повеќе

од претходната година, претставува една од основните причини за неажурноста на

судот.422

Основниот суд Прилеп во 2014 година, за разлика од 2013 година е оценет како

ефикасен и ажурен суд, бидејќи го совладал приливот на предмети, а од друга страна ја

намалил заостанатоста во однос на нерешените предмети и тоа за 1803 предмети.423

Основниот суд Прилеп во 2015 година исто така е оценет како ефикасен и

ажурен суд, бидејќи успеал да го совлада приливот на предмети, додека од друга

страна, ја намалил заостанатоста на нерешени предмети и тоа за 1400 предмети. 424

Споредбено за 2015 година година бројот на нерешени предмети кои судот ги

добил од претходната година, во однос на 2011 година се намалил за 85.6 %. Во однос

на разликата од нерешени предмети на почетокот и на крајот на годината споредбено

за 2015 година во однос на 2011 година се намалил за 88.4%.

421

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available: http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202012.pdf 422

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available: http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Izvestaj%20za%20rabota%20na%20sudovite%20vo%20RM(1).pdf 423

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available: http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202014.pdf 424

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available: http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Godisen%20izvestaj%20za%20rabotata%20na%20SSRM%202015.pdf

Прилив на предмети вкупно во сите судови во Република Македонија

Година

Нерешени

предмети

од


година

Примени

предмети

Вкупно

предмети

во работа

Решени

предмети

Нерешени

предмети

на крајот

од

годината

Разлика од

нерешени

предмети

на почеток

и на крај

на година

2011 675159 565394 1240553 912738 327815 347344

2012 225576 425928 651504 454373 197131 28445


http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Izvestaj%20za%20rabota%20na%20sudovite%20vo%20RM(1).pdf


http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Godisen%20izvestaj%20za%20rabotata%20na%20SSRM%202015.pdf

177

Табела бр.2

За 2011 година судовите во Република Македонија го имаат совладано приливот

на нови предмети, а од друга страна го намалиле и заостанувањето во однос на

нерешените предмети. Тоа се должи покрај на реформските прашања кои имаа

позитивен ефект во судството на Република Македонија од 2010 година, и преку

зголемувањето на транспарентноста и отчетноста во однос на работењето на судовите

и зголемената примена на иформатичка технологија. За ваквиот позитифен ефект

голема улога има и Судскиот совет во однос на методологијата за следење и оценка на

работата на судиите и судовите врз основа на што се придонесува за зголемување на

нивниот ангажман,а врз основа на тоа и ажурноста во работењето.425

Судовите во Република Македонија во 2012 година го имаат совладано

приливот на нови предмети, односно постои намалување на заостатокот на нерешени

предмети. Значи, во 2012 година во споредба со 2011 година судовите примиле

помалку 137.742 предмети или 24,4%. Исто така, она што мора да се напомене е дека

судовите во Република Македонија во 2012 година го совладале целосно приливот на

предмети, а исто така и дополнително решиле повеќе 28.443 предмети, или 6.7%. Она

што може да се заклучи е дека бројот на нерешени предмети на крајот на 2012 во

споредба со 2011 година е намален за 130.667 предмети или за 39,9%. Ваквото

намалување на бројот на предметите е во голема мера поврзано на

пренесувањетопредметите кои не се спорни од судовите во надлежност на нотарите и

извршителите на платните налози и на старите извршни предмети кои претставуваа во

голема мера товар на судовите. Исто така, може да се наведе дека ваквото намалување

на бројот на бројот на предметите е последица на фактот оставинските неспорни

предмети од судовите преминаа во надлежност на нотарите, а додека пак, наплатата на

паричните казни од прекршочни и кривични предмети премина во надлежност на

Управата за јавни приходи. Конкретно, се работи за околу 490.000 предмети кои беа

изземени од судска надлежност и беа пренесени во надлежност на други органи. Како

резултат на тоа од една страна постои намалување на бројот на предмети кои се во

работа во судовите и врз основа на тоа доаѓа до зголемување на нивната ажурност и

425

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202011.pdf

2013 197807 483431 681238 502520 179935 17872

2014 183174 497368 680542 536985 143557 39617

2015 143705 514333 658038 526165 131873 11832


178

ефикасност, а од друга страна, , поради зголемување на квалитетот во работата на

судиите и судовите, се овозможи спорните предметида останат во надлежност на

судовите.426

Во 2013 година во Република Македонија сите судови работеле ефикасно и

ажурно, затоа што успеале да го совладаат приливот на новопримените предмети од

една страна, а да го намалат заостатокот за 17.872 предмети од друга страна.427


ажурно, затоа што го совладале приливот на новопримените предмети од една страна, а

го намалиле бројот на заостанати предмети за 39617 предмети од друга страна. 428


ажурно, затоа што успеале да го совладаат приливот на новопримените предмети од

една страна и да го намалат заостатокот за 11832 предмети од друга страна.429

2. Оценка на судии во Основен суд Прилеп

Година

Оценка

Вкупно оценети Многу

добар

добар задоволителен незадоволителен

2011 21 2 0 0 23

2012 13 8 0 0 21

2013 18 1 0 0 19

2014 17 0 0 0 17

2015430

0 0 0 0 0

426

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202012.pdf 427

И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Izvestaj%20za%20rabota%20na%20sudovite%20vo%20RM(1).pdf 428


И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Godisen%20izvestaj%20za%20rabotata%20na%20SSRM%202015.pdf









179

Табела бр. 3

Во 2011 година во Основниот суд Прилеп вкупно биле оценети 23 судии, од кои

21 судија, односно биле оценети со оценка „ многу добар“, додека пак, двајца судии

биле оценети со оценка добар. Процентуално изразено 91,30% од судиите биле оценети

со оценка „многу добар“, додека пак 8,69% од судиите биле оценети со оценка „добар“.431

Во 2012 година во Основниот суд Прилеп вкупно биле оценети 21 судија, од

кои 13 биле оценети со оценка многу „многу добар“,, додека пак, 8 судии биле оценети

со оценка „добар“,. Процентуално изразено 61,90% од судиите биле оценети со оценка

„многу добар“, додека пак, 38,09% од судиите биле оценети со оценка „добар“.432


18 судии, односно биле оценети со оценка „ многу добар“, додека пак 1 судија, односно

бил оценет со оценка „добар“. Процентуално изразено 94,74 % од судиите биле

оценети со оценка „многу добар“, а 5,26% од судиите биле со оценка „добар“.433


сите 17 судии биле оценети со оценка „ многу добар“. Процентуално изразено 100% од

судиите биле оценети со оценка „многу добар“.434

3. Постапување по претставки и предлози на граѓаните и институциите

за работата на судиите и судовите

Година Број на претставки

во Основен суд

Прилеп

Вкупен број на претставки во сите

судови во РМ

2011 34 1525

2012 21 1099 430

Со Законот за изменување и дополнување на Законот за Судскиот совет на Република Македонија од

2015 година се определи Судскиот совет континуирано за период од две години да ја следи и оценува

работата на судиите. Бидејќи, Судскиот совет изврши оценка на работата на судиите и претседателите на

судовите за 2014 година, за 2015 година не беше спроведено оценување на работата на судиите и

претседателите на судовите, согласно постапката дефинирана во закон, Online

available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Godisen%20izvestaj%20za%20rabotata%20na%20SSRM%2020

15.pdf 431




И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/IZVESTAJ%20ZA%20RABOTATA%20NA%20SSRM%202014.pdf







180

2013 22 1301

2014 26 1404

2015 16 559 Табела бр. 4

Во2011година како вкупен број на претставки по сите судови во РМ биле 1525

претставки, од кои 34 биле за Основен суд Прилеп, односно 2.22% од претставките

биле поднесени за Основен суд Прилеп.

Во 2012 година како вкупен број на претставки по сите судови во РМ биле 1099












Притоа, мора да се напомене дека поднесените претставки до Советот на РМ се

однесуваат на работата на судиите како во основните судови, како и на работата на

судиите на повисоките судови, апелационите, управните, и судиите на Врховниот суд

на РМ.

Година

Нерешени

претставки

од


година

Новопримени


Вкупно во

работа


Решени


Нерешени


2011 648 1433 2081 1336 745

2012 744 942 1686 1329 355

2013 315 1048 1363 874 489

2014 456 1005 1461 1149 312

2015 228 387 615 615 0

181

Табела бр:

Во 2011 година како нерешени претставки од претходната 2010 година останале

648 претставки ,а додека пак, во текот на 2011 година примени биле 1433 претставки.

На овој начин вкупно во работа биле 2081 претставка. Притоа, завршени биле 1336

претставки ,а во работа останале 745 претставки.435

Во 2012 како нерешени претставки од претходната 2011 година останале 744

претставки, а додека пак во 2012 година биле примени 942 претставки. На овој начин

вкупно во работа биле 1686 претставки.Притоа, решени биле вкупно 1329 претставки,

а во работа останале 355 претставки.436

Во 2013 година како нерешени претставки од претходната 2012 година биле 315

претставки, а во текот на 2013 година примени биле 1048 претставки. На овој начин

вкупно во работа биле 1363 претставки. Притоа, решени биле 874 претсавки, а во

работа останале 489 претставки.437

Во2014 година како нерешени претставки од претходната 2013 година биле 456


вкупно во работа биле 1461 претставки. Притоа, решени биле 1149 претставки, а во

работа останале 312 претставки.438

Во 2015 година како нерешени претставки од претходната 2014 година биле 228


вкупно во работа биле 615 претставки. Притоа, за решавање не останала ниту една

претставка, односно биле решени сите 615 претставки.439

За периодот од 2011 до 2015година како подносители на претставките се

појавувале физички и правни лица, невладини и непрофитабилни организации и

435





И З В Е Ш Т А Ј за рабпта на судпвите вп Република Македпнија, Online available:http://www.ssrm.mk/docs/formulari/Godisen%20izvestaj%20za%20rabotata%20na%20SSRM%202015.pdf








182

здруженија на граѓани, адвокати и слично. Меѓутпа, Советот на РМ покрај

претставките на овие лица, постапувал и по претставки кои биле препратени на

надлежност од други државни институции од кои може да се наведат Министерството

за правда, Народниот правобранител, како и Државната комисија за спречување на

корупција. Покрај сите овие постапувања, Советот постапувал и по анонимни

претставки, а по нив се преземале дејствија доколку се утврдело дека истите се

основани.

Како основ поради кој се поднесувале претставките најчесто е поради

незадоволството од донесените одлуки, односно незадоволството од работата на

судиите, при што во претставките се бара од Советот да ги промени донесените одлуки

од страна на судот, односно да ја преиначи веќе донесената одлука, или пак, да утврди

поинаква фактичка состојба од онаа што ја утврдил судот. Ваквите незадоволста често

се однесуваат на одложувањата на постапките, непочитувањето на законските рокови,

недостаток на непристрасност на судиите во водењето на постапката. Исто така, во дел

од вкупно поднесените претставки подносителите на самата претстаква укажуваат на

нивно незадоволство во однос на постапувањето на судиите во конкретни предмети

при што судиите не извршиле правилна примена на конкретниот закон, односно биле

нестручни и несовесни во вршењето на својата функција.

Во 2012 година се воведе новина во однос на постапувањето по претставките и

поплаките од страна на граѓаните со која се зголемува транспарентноста и отчетноста

во работењето на советот на РМ, а е внесена со Законот за изменување и дополнување

на Законот за Судскиот совет на РМ. Според овој закон Советот има обврска најмалку

еднаш во месецот да расправа поединечно по сите поднесени претставки и поплаки.440

XIII. Користена литература 1. д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска – Камиловска „Граѓанско процесно

право“, книга прва ПАРНИЧНО ПРАВО

2. Кирил Чавдар, Кимо Чавдар “ЗАКОН ЗА ПАРНИЧНА ПОСТАПКА”, со

коментари, судска практика, обрасци за практична примена и предметен

регистар, Второ изменето и дополнето издание, Скопје 2011

3. Д-р Светлана Вељановска, „Судски систем“, Кичево, 2014година

440

Закпн за изменуваое и дппплнуваое на Закпнпт за Судски спвет на РМ,член 3, став 2 и 3.

183

4. Саша Дукоси , Граѓанско процесно право применета програма, Кичево 2015

година,

5. Саша Дукоски, Облигационо право- Договори и надомест на штета, Кичево, 2015

година,

6. Ристо Речкоски, “Граѓанско право” I дел, Охрид 2011 година

7. Димитар Бајалџиев “Вовед во правото”, 1999 година,

8. Д-р Иво Пухан, Д-р Мирјана поленак Аќимовска , “Римско право”, IV издание,

Скопје, 2008 година, страна

9. д-р Шкариќ, С., д-р Силјановска-Давкова, Г, “Уставно право”. Скопје: 2007

година

10. Puhan I. “Rimsko pravo”, Beograd, 1974 god

11. dr. Branko Ĉalija; dr. Sanjin Omanović, „GraĊansko procesno pravo“

12. Blagojević, Borislav, "Pravna enciklopedija", Beograd, 1989 god.

13. Jelić Nikola, „Arbitraža u meĊunarodnom pravu“, Institut za pravo i finansije;

Beograd, 2010.

14. Romac А. , “Recnik rimskog prava”., Zagreb, 1989година,

15. J. ĈIŽMIĆ, Privremeni zastupnik u parniĉnom postupku Zb. Prav. fak. Sveuĉ. Rij.

(1991)

16. Prof. dr. sc. Damir Aviani, NADLEŽNOST ZA RJEŠAVANJE U UPRAVNOM

POSTUPKU

17. ПРАВНИК, стручно списание

18. Шкариќ С, “Ганди како модел за македонскиот адвокат”, број 22

19. Жарко Хаџи-Зафиров, Гоце Коцевски и Емир Прцановиќ, Бајка или реалност?! –

Бесплатната правна помош во Република Македонија, Скопје, 2012 година.

20. Прирачник за примена на општата управна постапка, Декември, 2007 година,

21. КОДЕКС НА СУДСКА ЕТИКА, 20 јуни 2006 година

22. КОДЕКС ЗА ПРОФЕСИОНАЛНАТА ЕТИКА НА АДВОКАТИТЕ,

АДВОКАТСКИТЕ СТРУЧНИ СОРАБОТНИЦИ, И АДВОКАТСКИТЕ

ПРИПРАВНИЦИ НА АДВОКАТСКАТА КОМОРА НА РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

23. Водич за улогата на Комисијата за заштита од дискриминација во судска

постапка и преминување на товарот на докажување, Скопје, 2013

24. ЗНАМ ЗОШТО ЗНАМ КАКО, Брошура за механизми за заштита на човековите

права, Скопје, декември, 2015 година

25. Универзална декларација за човекови права,

26. Устав на Република Македонија

Закони

1. Закон за парнична постапка

2. Закон за судови

3. Закон за семејство

4. Закон за меѓународно приватно право

184

5. Закон за јавно обвинителство

6. Закон за облигациони односи

7. Закон за меѓународно приватно право

8. Закон за адвокатура

9. Закон за бесплата правна помош

10. Закон за државно правобранителство

11. Закон за трговски друштва

12. Закон за социјална заштита

13. Закон за јавни претпријатија.

14. Закон за установи

15. Закон за здружение на граѓани и фондации

16. Закон за политички партии

17. Закон за локална самоуправа

18. Закон за Град Скопје,

Интернет страни

http://www.pravo.org.mk/

http://www.pravdiko.mk/



http://www.pravo.org.mk/

http://www.pravdiko.mk/



Субјекти на парнична...

Documents

Transcript of Субјекти на парнична...