EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi )

RRADHESIA DHE ZGJEDHJARrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton se te mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e konsumatoreve.Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme poashtu eshte seleksionim i mundesive te kufizuara.

RESURSETResurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe sherbimeve ekonomike .Ndahen :1.resurset natyrore2.resurset materiale3.resurset punuese4.resurset ndermarreseResurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund te plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese jane te kufizuara.Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater kategori kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia.

NDARJA E EKONOMISEEkonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe ekonomia e re.Mikroekonomia – eshte fushe e vecante eshkences ekonomike qe studion sjelljet dhe qendrimet individuale te disa komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues , firmat dhe amviserite.

…………………………………………………………………………………………………………………………Makroekonomia – studione funksionimin e ekonomise kombtare si nje teresi. Termin makroekonomia per here te pare e ka perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader te nje ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit , devalvimit , stagflacionit , papunsis etj.…………………………………………………………………………………………………………………………Mezoekonomia – eshte fushe e veqante e shkences ekonomike e cila studion nivelet e ndermjetme qe gjenden ne mes njesis atomike te mikroekonomis dhe teresis

makroekonomike. Objekti i studimit te mezoekonomise eshte qe te studioje : deget , sectort etj.…………………………………………………………………………………………………………………………Megaekonomia – fusha e shkences ekonomike qe studion fusheveprimin e korporatave multinacionale .Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe ekonomia informative jane terme per produktet e reja sherbimet dhe tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin e kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvil l imit ekonomike.

FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKEFunksionet e shkences ekonomike jane :1. NJOHESE2. PRAKTIKE3. METODOLOGJIKE

SHKOLLA MERKANTILISTE.Perfaqesuesit :Ne France : antoan monkretjenNe Ital i : antonio Sera dheNe Angli : Tomas Man…………………………………………………………………………………………………………………………SHKOLLA FIZIOKRATEPerfaqesuesit :1. Fransoa Kene…………………………………………………………………………………………………………………………EKONOMIA KLASIKEPerfaqesuesit :1. Adam Smith2. David Rikardo3. Zhan Batist sej4. Robert Maithus…………………………………………………………………………………………………………………………EKONOMIA MARKSISTEPerfaqesuesit :1. Karl Marksi2. Fridrih Engelsi3. Vladimir Il iq Leninit

EKONOMI NEOKLASIKEPerfaqesuesit :1. Alfred Marshall2. Klark3. Pereto etjPerfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter .

EKONOMIA KEJNZIANEPerfaesuesit :1. Xhon Majnard Keines………………………………………………………………………………………………………………………NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKATPerfaqesuesit :1.Friedrich August von Hayek2.Milton Fridman.…………………………………………………………………………………………………………………………EKONOMIA MODERNEPerfaqesuesit :1.Xhon Keneth Galbrajt2.Paul Samuelson3.Joan Robinson4.Terli Mings etj.………………………………………………………………………………………………………………………EKON... INSTITUCIONALEPerfaqesuesit :1.Ronald Coase…………………………………………………………………………………………………………………………EKONOMIA POZITIVEStudione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike.………………………………………………………………………………………………………………………EKONOMIA NORMATIVEStudione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike.

………………………………………………………………………………………………………………………AKTIVITETET EKONOMIKENdahen :

1.Prodhimi2.Shperndarja3.Kembimi4.KonsumiSUBJEKTETE E EKONOMIKENdahen :1.Amvisertite – kane karaktere SHPENZUES2.Firmat3.Shteti

INSTITUCIONET EKONOMIKENdahen :1.Planifikimi2.Prona3.TreguInstitucioni me i rendesishem eshte PRONA .

•

PROBLEMET PARESORE TEEKONOMISE SE TREGUTNdahen :1. Cka te prodhohet2. Si te prodhohet3. Per ke te prodhohet…………………………………………………………………………………………………………………………LLOJET E EKONOMISE SE TREGUTJane :1.anglosakson2.aziatiko-lindor –japonez3.kontinental (gjerman)…………………………………………………………………………………………………………………………ANALIZA EKONOMIKE E KRIMITNje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte shkelja e l igjit ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe per disa shkenca jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne disa raste me te renda edhe psikologjia ,Becery ne vepren e tij “krimi dhe denimi” me aneksin “analiza ekonomike” theksone se kriminelet sil len ne menyre plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera .

…………………………………………………………………………………………………………………………Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar burimet s tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare te mira materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe zhvil luar menyra te reja te kryerjes se pune quhetNDERMARRESI .DEVIDENTEE ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial quhet EVIDENTA.

…………………………………………………………………………………………………………………………SI NDAHET PRONANdahet :Prona shteterore – dmth pronen e menaxhojne shteti permes organeve ;Prona individuale –eshte pron qe shteti nuk mund te konfiskoje.…………………………………………………………………………………………………………………………SI NDAHET TREGUNdahet :1.Tregun lokal2.Tregun nderkombetar3.Tregun me pakice4.Tregun me shumice

KUSHE E QEVERISE TREGUNKonsumatoretPlanifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e sistemit ekonomike KOMANDUES…………………………………………………………………………………………………………………………Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave (kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna , kapitali )quhet INPUTVepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte :- Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase.Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne :- Angli dhe France

…………………………………………………………………………………………

………………………………TRI DEMENZIONET E EKONOMISEKONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne mekanizmin e tregut.Llojet e konkurrences jane :1.Konkurrenca e kufizuare ;2.Plotesishte e lire dhe3.Plotesishte e kufizuare.

KOMANDA –eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e larte qe komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e komanduar.NDERRIMI –eshte dimension kohor qe i dedikohen ndryshimeve evolutive te sistemeve shoqerore.

RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUARKapitalin e avancuar e klasifikojme ne :KAPITALI FIKS –ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat , infrastruktura .KAPITALI QARKULLUES – eshte proporcional me sasine e prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vell imit te prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e shpenzuar e kapitalit qarkullues.…………………………………………………………………………………………………………………………AKUMULIMI I KAPITALITTe akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital.Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se fituar nga pronari i kapitalit prej akumulimit .Kemi :a. Akumulim “para”b. Akumulim real

STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCESJane :1.Konkurrenca e cmimeve-zhvil lohet kur firmat angazhohen per terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si f irmat tjera por me cmime me te uleta.2.Depertimi –behet kur firmat random te mbijetuara ne nxitjen per shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane financuar institute shkencore hulumtuese dhe teknike te prodhimit per treg te cilat bejne zbulimet te reja.Fuqia monopoliste – arrihet kur nje firme mbizoterone mbi

f irmat tjera konkurruese qe mund te arrihen me konkurrence lojale dhe jolojale dhe me centralizimin.……………………………………………………………………………………………………………OFERTAOferta – sasia e mallrave dhe sherbimeve ne tregOferta – me raport me cmimet eshte ne perpjestime te drejte.…………………………………………………………………………………………………………………………KERKESAKerkesa – sasine e parase per blerjen.Sfida ekonomike “se per ke te prodhohet” zgjidhet permes :OFERTES DHE KERKESES.…………………………………………………………………………………………………………………………LLOJET E FIRMAVE SIPASE ORGANIZIMIT1.Firma individuale-jane ndermarrjet ne pronesi individuale perkatesishte pronesi personale , posedues i vetem por edhe drejtues i vetem.2.Ortake –ky lloj organizii te ndermarrjeve eshte forme me e larte dhe perbehete pre dy ose me shume pronar .3.Korporatat apo shoqeri aksionare –formohen me centralizimin vullnetare te kapitalit qe realizohet ne shitjen e letrave me vlere te ashtuquajtura aksione , aksioni eshte leter me vlere e cila i jepPronarit te vet te drejten e titullarit te pronesis ne pjesen perkatese ne pasurine e shoqerise aksionare.

FORMAT E AVANCIMIT TE KAPITALIT1.Kapitali industrial2.kapitali tregtar3.kapitalin e tregtise se parase4.kapitali aksionar dhe5.kapital i i avancuar ne blerjen e tokes dhe ne punimin e tokes

SHPENZIMET E QARKULLIMINdahen ne dy grupe :1.Shpenzimet e kulluara (neto) te qerkull imit - keto hyjne te gjitha ato shpenzime te punes se materializuara dhe te punes se gjalle qe jane te l idhura vetem me shitblerjen e mallit.Ketu kemi tri forma kryesore :a. shpenzimet te shiteblerjes

b. shpenzimet te kontabil itetit tregtar dhec. shpenzimet e parase2.Shpenzime heterogjene (prodhuese) te qarkull imit – quhen shpenzimet prodhuese te qarkull imit sepse paraqiten si domosdoshmeri e kontinuitetit te prodhimtarise.Ketu kemi dy lloje:a. shpenzimet e ruajtjesb. shpenzimet e transportit…………………………………………………………………………………………………………………………KAPITALI HUAKy kapital perhere te pare eshte paraqiture ne sistemin feudal ne forme te kapitalit tregtar dhe te kapital it fajde qe kryesishte jepet ne mallra si mejte e pune , lende pune ose si te mira per ekzistencen dhe kthehet para ose me teper ne mall.

NORMA TE KAMATESKamata –eshte cmimi i vleres se perdorimit te kapital it hua.Faktoret qe veprojne ne formimin e normes se kamates jane :1.norma e fitimit qe eshte prej nga rrjedh interesi dhe2.oferta dhe kerkesa per kete kapital.Norma e fitimit eshte tregues i rentablitetit te kapital it ne funksion i cil i po qe se eshte i huazuare duhet te ndahet ne mes dy kapitalisteve : huadhenesit dhe huamarresit.…………………………………………………………………………………………………………………………

BANKA DHE PUNET BANKAREBanka –eshte institucion financiare i vecante i cil i ne menyre profesionale marret me marrjen dhe dhenien e kredise si dhe me ndermjetesimin ne qarkull imin e pagesave te klienteve.Bankat ndahen ne :Punet pasive – perfshijne grumbullimin e mjeteve te parave perkohesisht te l iruara nga rrethxhirimi nga burimet e ndryshme .Punet aktive –perfshijne ne tere aktivitetin e bankes ne raport me huamarresit.Punet neutrale – I ben banka kur paraqitet vetem si ndermjetese ne pagesat e ndryshme ne llogari te klienteve te vet..…………………………………………………………………………………………

………………………………KAPITALI AKSIONARKapitali aksionare –eshte ai kapital i cil i formohet me parimin e centralizimt te kapitaleve te shperndara ne duart e shume kapital isteve ne nje te perbashket.DEVIDENTEE ardhura qe rrjedhe nga kapitali aksionar quhet dividende.CMIMI I AKSIONEVEEshte vlera reale e aksionit sipase se ciles ajo edhe shitet ne treg.KAPITALI FIKTIVNenkuptohet kapitali i imagjinuar i cil i nuk ekziston.

•

RENTA –e ardhura nga prona mbi token.Renta –eshte e ardhura e fituar pa pune te cilen e merr ndonje person kur pasurin e tij ia jep ne shfrytezim.Rentat ne kapital izem mund te jene :a. rentat diferencialeb. rentat absolute dhec. rentat monopoliste.…………………………………………………………………………………………………………………………RENTAT DIFERENCIALEEshte rente qe paraqitet ne nje diference te caktuar sikurse edhe fitimi suplementar ne industri .Kto paraqiten ne forme :a. rentes difereciale Ib. rentes difereciale IIRENTA ABSOLUTERenta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra edhe toka me e dobet quhet RENT ABSOLUTE.RENTAT MONOPOLISTEEshte pjese e mbivleres se krijuar por qe ne saje te vetive te vecante te tokes ato pjese te fitimit suplementar e perveteson pronari i tokes ne forme te rentes monopoliste.

FORMAT E MONOPOLEVEMund ti ndajme :Format e ulet dheFormat e larta te l idhjeve monopoliste.

Format te uleta :1.Marreveshjet xhentelmene –jane marreveshje te grupeve te kapitalisteve qe arrihen per te realizuare polit ike te caktuar ne treg.2.Konventat –jane marreveshje te ngjajshme por me nje ndryshim se jane jashte lemit te industrise e me teper per bankat , shoqerin e sigurimit .3.Ringet e korneret-jane marreveshjet afatshkurtra me karakter spekulativ.Format e larta :1.Kartelet – jane forme me e perhapur e lidhjeve monopoliste.Duke u bashkuar ne kartel anetaret e ruajne plotesishte pavarsine e tyre prodhuese financiare dhe te tregut.2.Sindikatat – jane lidhje monopoliste ku anetaret e ruajne pavarsine prodhuese dhe financiare por e humbin pavarsine komerciale .3.Trustet – jane forme me e larte e l idhjeve monopoliste ne te cilat anetaret e humbin ne tere pavaresine e vet ekonomike si prodhuese financiare ashtu edhe komerciale.4.Koncernet –jane forma me te persosura te l idhjeve monopoliste qe bashkimin e bejne ne drejtim vertikal dhe horizontal.…………………………………………………………………………………………………………………………FORMAT E MONOPOLEVENdahen :Monopol , Duopol , Oligopol

SHKAQET E INFLACIONITShkaqet Jane :Inflacioni i kerkeses –eshte rezultat I rritjes se ofertes se parave ne tregun e caktuar si dhe te rritjes se shpenzimeve qeveritare.Inflacioni i kostos – nenkupton rritjen e shpenzimeve te prodhimit si dhe rritjen e tepruar te kerkeses se konsumatoreve.Inflacioni inercialInflacioni monetar…………………………………………………………………………………………………………………………LLOJET E INFLACIONITJane :Inflacioni I moderuar

Inflacioni I galopantInflacioni I hiperinflacioni

DEVALVIMMe devalvim-nenkuptojme zvogelimin zyrtar te vleres se kembimit te valutes kombetare permes vendimit l igjor e krahasuar me ar ose valutat tjera konvertibile.…………………………………………………………………………………………………………………………REVALIMIRevalimi –eshte proces ekonomike I rritjes se kursit zyrtar te valutes kombetare ne krahasim me arin ose valutat tjera konvertibile.

DEFLACIONIDeflacioni –eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te cmimeve .Deflacioni mund te jete :I Hapur –qe karakterizohet me renien e cmimeve dheI ngadalshem –qe karakterizohet me zvogelimin e qarkull iit te mallrave dhe sherbimeve.Pasojat e deflacionit jane :Zvogelimi i kerkesave per blerjen e mallrave dhe renia e cmimeve etj.…………………………………………………………………………………………………………………………NULIFIKIMIParaqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit te monedhes se ligjshme.Arsyet e nulif ikimit te parase jane : tekniko-praktike dhePsikologjike .…………………………………………………………………………………………………………………………STAGFLACIONIMe stagflacion nenkuptojme ekzistimin e normes se inflacionit ne lartesi me te madhe se 3 % por te percjella me norma e larte te papunesis (8-13%).…………………………………………………………………………………………………………………………BANKAT DHE SITEMI BANKARKlasifikimi i institucioneve bankiere mund te behet ne :Bankat monetareBankat depozituese

Bankat afaristeBankat investiveBankat e sigurimeveBankat univerzaleBanka perbehen prej dy niveleve :Banka qendrore dheBanka e instituciove financiaro-kreditore e tregtare.

CIKLET EKONOMIKEZgjatja e cikleve ekonomike varet nga dy faktore :Nga zevendesimi I kapitaleve ekzistuese dhe nga investimet e reja .Shkaqet cikleve ekonomike munde te jene : endogene dhe egzogene.Karakteristikat me te rendesishme jane:InvestimetPapunesia dheLikuiditeti etj

TREGU I PUNESTregu i punes –eshte vend ku behet vendosja e mardhenieve te caktuara ndermjet individeve qe jane teafte per pune dhe qe kane interes qe te punojne.…………………………………………………………………………………………………………………………LLOJET E PAPUNESISEJane :Papunesia ciklike –krijohet ne periudhen e depresionit ose te krizes ekonomike.Papunesia strukturale –paraqitet si rezultat i mosperputhjes agregate ndermjet ofertes dhe kerkeses per force punuese.Papunesia frikcionale –paraqitet per arsye te nderrimit te vendbanimit etjPapunesia sezonale –eshte papunesi afatshkurte qe zakonisht krijohet ne veprimtarit qe kane karakter zezonal brenda vitit.

SHKAQET E PAPUNESISESi shkaqet me te shpeshta te papunesise mund te paraqiten : nderrimi I vendbanimit , hyrja per here te pare ne kontigjentin e punes, nderimi I teknologjise etj.…………………………………………………………………………………………………………………………PUNESIMI I FORCES PUNUESE DHE TREGU I PUNES

Punesimi I forces punuese mund te analizohet nga disa aspekte sic jane : aspekti I gjere dhe I ngushte .Format me te shpeshta te punesimit jane :Punesimi I perhershem-ku gjate javes se punes punohet 40 ore por orari mund te jete edhe me I shkurter.Punesimi kohor –kur marreveshja per pune eshte 4 jave.Java e koncentruar – kur punohet nga 4 dite ne jave me 10 ore ne dite.Ndarja e vendit te punes –kur dy individe ne mes tyre mund te ndajne pergjegjesite per kryerjen e te se njejtes pune.

SINDIKATATParimet kryesre ne te cilat duhet mbeshtetet veprim I sindikatave jane :Parimi I vullnetariziit ;Sendikalizimi krijohet nga poshte ;Parimi I sol idaritetit ;Pavarsia nga partite e forcat politike dhe nga shteti ; sindikatat duhet te veprojne si institucion.Sindikatat klasifikohen sipas:Kompanise apo ndermarrjes ;Zejtarise ;Profesionit ;Industrise dhe te pergjithshme.

SINDIKATAT

Ketu kemi tri tipe (grupeve) te sindikateve te punetoreve :1.Sindikata zejtare (tregtare)2.Sindikata industriale dhe3.Sindikatat te punonjesve publike.SINDI. .ZEJTARE –jane lloj i sindikates , antarsia e te se ciles eshte e perbere nga individe qe ushtrojne te njejten zeje ose qe jane te punesuar ne tregti.SINDI. INDUSTRIALE-paraqet nje bashkim vullnetar antaresia e te se ciles eshte e perbere nga individet qe punojne ne te njejten kompani ose industri te caktuar.SINDI.E PUNONJESVE PUBLIKE-eshte nje bashkim antarsie e te ciles eshte e perbere nga individe qe punojne per qeverin lokale , shteterore ose federale.…………………………………………………………………………………………………………………………SINDIKATAT NDERKOMBETARE

Ne SHBA ekzistojne tri nivele te strukturave te sindikatae :1.sindikatat lokale ;2.sindikatat nacionale3.federata e sindikatave nacionale………………………DIALOGU SOCIAL DHE KONTRATAT KOLEKTIVE TE PUNES.Me dialog social –nenkuptojme te gjitha llojet e marreveshjeve te perbashketa dhe bashkepunese.Tri shtyllat e kete defenicionit jane :1.ingormimi 2.konsultimi 3.negocimi

QEVERIA , PUNEDHENESIT DHE SINDIKATAT.Roli dhe angazhimi I qeverise ne ekonomin bashkohore te tregut ka te beje me nxitjen dhe stabil itetin ekonomik. Rolin e qeverise ne vitet e 30 kryetaru I atehershem I SHBA , Frenklin Rusvelti e devinonte “qeveria ka detyre te caktuar te perdore te gjithe pushtetin dhe resurset e saj per te perballuar problemet e reja sociale me kontrolla te reja sociale”.FAKTORET QE NDIKOJNE NE SHTIMIN DHE ZHVILLIMIN EKONOMIK.Zhvil l imi ekonomik I cdo varet ne radhe te pare nga kater faktore paresore :1.faktori prodhues njerezor ;2.faktori prodhues natyrore;3.faktori I kapitalit ;4.teknologjia.…………………………………………………………………………………………………………………………MODELET ZHVILLIMORE.Modelet alternative ndal modelit te ekonomise se tregut jane :Modeli socialistModeli I komunizmit sovjetikModeli I tranzicionit dheModeli aziatik.Zhvil l imi ekonomike-eshte proces I permiresimit te standartit jetesor dhe mireqenies se popullates ne shtetet ne zhvil l im me rritje te ardhurave per koke te banorit.

PERIUDHA E TRANZICIONIT .Tranzicioni bashkekohor eshte transformimi radikal dhe

largpames I sistemit shoqeroro-ekonomik te ekonomise se caktuar kombetare.Ekonomia e periudhes se tranzicionit nenkupton ekonomine e tranzicionit e cila reformohet nga ekonomia e centralizimit-planifikuar ne drejtim te ekonomise se tregut.Karakteristikat e ekonomise se tranzicionit jane :1.Kufizimet kohore te funksionimit 2.Jostabil iteti dhe jostacionariteti I proceseve ekonomike 3.Jofunkcionaliteti I l idhjeve prapavajtese si dhe mosfunksionimi I mekanizmave te veterregull imit.

KONCEPTET E PERIUDHES SE TRANZICIONIT .Jane dy konceptet kryesore:Koncepti I shokut (terapise shok) qe nenkupton reformen e mardhedhenieve pronesore , ndertimin e infrastrukturese se tregut ku te gjitha masat duhet te ndermerren gjate nje periudhe te shkurter kohore.Koncepti I gradualizimit –qe nenkupton se te gjitha keto masa duhet te ndermirren ne etapa te vecanta dhe te ndara njera prej tjetres.……………………………MASAT PARESORE QE DUHET TE NDERMERREN GJATE PERIUDHES SE TRANZICIONIT.Jane :1.masat e pershtatjes makroekonomike ;2.koncepti I sistemit te ri juridik dhe ekonomik ;3.rivendosja e tregut ;4.l iberalizmi I rrjedhave te tregtise se jashtme ;5.ndertimi I rrjetit te sigurise sociale ;6.transformimi pronesor dhe privatizimi.

POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE .Polit ika tregtare –eshte politika e qeverise me te cilen merr pjese ne tregtin e nderkombetare permes tatimeve ose permes kufizimeve direkte te importit ose eksportit.Proteksionizmi –eshte teori dhe politike e tregtise se jashtme qe bazohet ne mbrojtjen e prodhimtarise vendore nga konkurrenca e jashtme.themelusesi I saj HAMILTON.Klauzula –qe I mundeson nje shteti per te mbrojture industrine e vet permes taksave antidamping.Doganat –paraqesin nje lloj tatimi qe I paguhet shtetit me te cil in ngarkohet malli me prejardhje te vendit apo te jashtem , I cil i kalon kufirin shteterore pa marre parasysh se a eshte fjala per mallin e importuar , te eksportuar apo

transit.…………………………POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE .Protekcionizmi ekonomik – me c’rast paraqiten disa argumente joekonomike qe shpjegojne qe eshte e deshirueshme qe te sakrifikohet mireqenia ekonomike me qell im qe te stimulohen disa qell ime nacionale.KUOTAT –jane restrikcione per importin maksimal te sasise.BARIERAT JODOGANORE –jane rregulla administrative permes te cilave behet diskriminimi I mallrave te huaja ne krahasim me mallrat vendore.Subvencionet eksportuese –jane masa te politikes komerciale me te cilat stimulohet eksporti.. FAKTORET ose SHKAQET permes te cilave arsytohet aplikimi I masave PROTEKSIONISTE klasifikohet ne dy grupe:1.te natyres ekonomike ;2.te natyres jo ekonomike

INTEGRIMI EKONOMIKFormat e Interngrimit jane :1.zona e tregtise se lire ;2.bashkimi doganor ;3.tregu I perbashket ;4.bashkimi ekonomik.ZONA E TREGTISE SE LIRE –eshte marreveshja ndermjet du ose me shume shteteve per te eleminuar barrierat terifore dhe joterifore qe cenojne tregtin ndermjet tyre.Zona me e njohure e tregtise se lire eshte zona evropiane e tregtise se lire (EFTA) qe eshte krijuar ne vitin 1960.………………………………..NAFTA , mekanizmi , funksionimi dhe rezultatet.NAFTA –ishte rezultat I perfundimit te rundit te Urugvajit qe kishte si rezultat rritjen e te ardhurave dhe zvogelimin e cmimeve te mallrave dhe sherbimeve.Kongresi amerikan NAFTA-ne e ka miratuar ne vitin 1993.Marreveshja amerikano-veriore per tregtin e l ire eshte marreveshja e lidhure ndermjet shba, kanadase edhe meksikes ne vitin 1993 dhe ka hyre ne fuqi me 1 janar 1994.

ORGANIZATAT BOTERORE E TREGTISE.OBT-eshte themeluar ne janar te vitit 1995 por sistemi I saj

tregtar eshte krijuar gjysme shekull i me pare.Sistemi tregtar duhet te jete :Jo diskriminuesMe I l ireI parashikueshemMe kompetitivMe fitimprures per shtetet ne zhvil l im.Marreveshjet me kryesore qe jane nenshkruar ne kuader GATT dhe OBT jane :1.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me mallra (GATT-1994);2.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me sherbime (GATS);3.Marreveshja mbi aspektet e te drejtave te pronesise intelektuale per tregtine (TRIPs);4.Memorandumi mbi procedurat qe drejtojne Zgjidhjen e mosmarreveshjeve.

· Resurset e Ndermarrësisë (ese)· Faktoret qe ndikojne ne zhvil l imin ekonomik (ese)· Funksioni I parase si mase e vleres (ese)· Ekonomiksi dhe drejtsia· Çka I avancon korporatat nga firmat· Ideja per formimin e ekonomise fikse· Autoret e ekonomise mikste· Autoret e ekonomise marksiste· Çka eshte ILO· Kur eshte formuar B. Ekonomike Evropiane· Çfare eshte inflacioni ne rritje nga 1-5%· Papunsia frikcionale· Barrierat jodoganore· Çka perfshijne resurset e ndermarresise· Kush është autori I l igjit te rrallesisë

Testi tjeter

· Çka eshte ekonomia sociale e tregut (ese)· Dall imi mes ekonomise normative dhe ekonomise positive (ese)· Kërkesa dhe ligji I kerkeses (ese)

· Deflacioni dhe shkaqet e deflacionit (ese)· Format e ulta te l idhjeve monopoliste· Perfaqsuesit e shkolles klasike· Ekonomia liberale dhe autoret e l iberalizmit· Qka eshte ekonomia natyrore· Protekcionizmiekonomik + kuotat· Shkolla monetariste –autoret· Faktoret qe ndikojne ne ekonomine e tregut· Analiza Ex Ante· Depresioni· ILO· Autoret e ekonomise feudaliste

ekonomia pozitive dhe normative..Oferta dhe ligji i ofertes..Parimet e OBT-sme qka merret ekonomia e planifikuarqka eshte shtimi dhe zhvil l imi dhe cilet jan faktoret qe ndikojn ne teqka eshte nderrmarrja,dhe cilet jan agjendet ekonomik te sajcilat jan pikat me esenciale te john galbrajt cil i eshte dall imi ne mes te ekonomis se tregut dhe ekonomis se planifikuar..

Provimi nga Lenda " EKONOMIA "1.PO - JO - Analiza ex ante nuk merret me nje model ose proces te

ardhshem apo hipotetik ?JO2.PO - JO - Depresioni nuk paraqitet ne forme te zvogelimit te

aftesise blerese te parase ?

3.Pikenisja e qdo aktiviteti ekonomik eshte ___,ndersa qell imi i fundit eshte ____ ?

4.Idhetar i shkolles monetariste eshte : a)Paul.A.Samuelson,b)Milton Fridman dhe c)Mancur Olson ?

5.Cil i nga autoret e meposhtem e quane ekonomine liberale: a)Milton Fridman,b)George Soros dhe c)Terli Mings ?

6.Ekonomia e prodhimit natyror,ndryshe quhet edhe ekonomia :a)e tregut,b)tradicionale dhe c)e planifikuar ?

7.Teoria dhe polit ika e tregtise se jashtme, qe bazohet ne mbrojtjen e prodhimtarise vendore nga konkurrenca e

jashtme quhet :a)protekcionizem ,b)l iberalizem dhe c)kuota?

8.Integrimi ekonomia ( Marreveshja ) qe eshte i nenshkruar nga ana e SHBA-ve,Kanadase dhe Meksikos,quhet :a)Unioni Evropian,b)NAFTA dhe c)OPEC?

9.Cila nga keto organizata nderkombetare luan rol te rendesishem ne koordinimin e veprimeve dhe organizimeve sindikale : a)ILO ( Organizata Boterore e Punes ),b)BB ( Banka Boterore ) dhe c)FMN ( Fondi Monetar Nderkombetar )?

10.Nese kerkesa per kapital eshte e larte,ndersa oferta e kapitalit eshte e ulet,ateher norma e kamates do te kete tendence te : a)rritet,b)mbetet e njejte dhe c)zvogelohet

11.Perfaqesuesit kryesor te ekonomise klasike ishin : a) Adam Smithi b)David Rikardo dhe c)Zhan Batist Sej

12.Cilat jane format e uleta te l idhjeve monopolistike : a)Marreveshjet xhentelmene b)Konventat c)Ringet e korneret dhe d)Te pullet

13.Qellimet e ekonomise bashkekohore te tregut jane : a)Zhvil l imi ekonomik ,b)Siguria ekonomike c)Punesimi i plote dhe d)Lir ia ekonomike

14.Faktoret me te rendesishem qe veprojne ne tregun e punes jane : a)Popullesia,b)Efekti i te ardhurave dhe c)Efekti i substituimit

15.Ku qendron dall imi ne mes ekonomise pozitive dhe asaj normative ?

.Ekonomia pozitive mirret me studimin dhe pershkrimin e fakteve dhe funksionimin e ekonomise ndersa Ekonomia pozitive perpiqet te percaktoje "se qfare eshte" ne qeshtjet ekonomike kurse ekonomia normative perpiqet te percaktoj se "qfar do te jete "ne qeshtjete ekonomike.

16.Qka eshte ekonomia sociale e tregut ?.Koncepti paresor i ekonomise sociale te tregut mbeshtetet ne idene

se fushat e ndryshme te jetes njerezore nuk jane te izoluara njera nga tjetra, me q’e rast qell imi nuk eshte maksimizimi I

shtimit te prodhimit te te mirave dhe sherbimeve ,por shtimi I normes se produktit social qe individeve ju mundeson zhvil l imin gjitheperfshires te aftesive te tyre ekonike perms shperndarjes se drejte te rezultateve te arritura por qe jane te pranueshme nga aspekti ekologjik ( mbrojtja e ambientit ).

Ekonomia sociale e tregut ne kushtet e sotme tenton qe t’I harmonizoje kater qell imet fundamentale shoqerore dhe ate : l ir ite personale,efikasitetin ekonomik,drejtesine sociale dhe ruajtjen e burimeve natyrore.

17.Qka eshte kerkesa dhe Ligji i kerkeses ?Kerkesa shprehet ne sasin e parave qe kane nevojtaret per blerjen e

atyre te mirave ose sherbimeve qe ju nevojiten.Kerkesa eshte ne perpjestim te zhdrejt me qmimet e mallrave ose sherbimeve sepse rritja e qmimeve e zvogelon kerkesen dhe anasjelltas,ulja e qmimeve rrit kerkesen.Kjo tregon se me ngritjen e qmimeve te nje malli bleresit me fondet e kufizuara per ate malle zvogelojne sasin e blerjes.Kjo varet se ato te mira jane te domosdoshme .

18.Qka eshte deflacioni dhe cilat jane pasojat e saj ?Deflacioni eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te

qmimeve.Deflacioni paraqet renien e pergjithshme te nivelit te qmimeve te shitjes se mallrave dhe sherbimeve ne ekonomin e nje shteti,ne nje periudhe me te gjate kohore.

- Pasojat e deflacionit jane : zvogelimi i kerkesave per blerjen e mallrave dhe renia e qmimev,zvogelimi i normes se profitit,rritja e papunesise etj.

1.PO - JO - Perfaqesues kryesor i ekonomis neoklasie ishte Fransoa Kene ?

JO2.Te gjitha ato te mira qe jane ose dhe gjenden ne rallesu munges

quhen ____ (te mira te l ira,ekonomike apo jo ekonomike ) ?

3.Qka eshte megaekonomia ? Megaeknomia studion fushëveprimin e komplekseve nacionale dhe

multinacionale, problemet globale të njerëzimit, zhvil l imin e “ botës së tretë”, tregjet financiare ndërkombëtare, tregtinë ndërkombëtare, problemet parësoretë integrimeve

ekonomike, përparësitë dhe dobësitë e procesit të globalizmit, ndojen globle të ambientit jetësor etj.

4.Qka quajm planifikim.Planifikimi është mënyrë e veçantë e alokimit ( vendosjes ) të

resurseve për shfrytëzuesit e autorizuar.

5.Ekonomija e planifikuar ishte karakteristik ecilave shteteve: a)te zhvil luar ekonomike,b)te pazhvil luara dhe c)mesatare te zhvil luara

6.Shkruaj per renten absolute ?Renta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra edhe

toka me e dobet quhet RENT ABSOLUTE. - Renta absolute – eshte e njejte per te gjitha trojet e

tokave,pavaresisht nga plleshmeria dhe largesia e tyre nga tregu.

7.Cilat jane tri dimenzionet e ekonomis ?.Tri dimensionet e ekonomis jane : a)konkurrenca

( horizontale),b)komanda (vertikale )dhe c)nderrimi ( kohore).

8.Qka eshte akomulimi i kapitalit ?Nocioni akumulim i kapitalit nënkupton grumbullimin e parasë së

fituar nga pronari i kapitalit prej realizimitn të outputit, minus inputi, dhe shpenzimet individuale të kapitalistit . Pra akumulimi bëhet nga fitimi i pastër i kapitalit.

1.PO - JO - Dimensioni kohor i ekonomis tri dimenzional esht konkurenca ?

JO2.Termi ekonomi poltike per here te pare esht perdorur ne 1615 nga

kush ? Antoan Monkretjen

3.Procesi i transformimit te resurseve ne te mira ose sherbime te dobishme quhet ?

Prodhimi

4.Qka osht firma?Firma ( Ndërmarrja ) –është subjekt i pavarur ekonomik që përdorë

resurset ekonomike për të prodhuar të mira ekonomike ose

shërbime, me qëll im që të njejtat t’ i shesë në tregun e caktuar. ( Vlen të ceket se vetëm firmat mirë të organizuara, fleksibile inovative dhe të përgjegjshme arrijnë që të mbijetojnë në këto kushte).

5./stabil iteti ?

6.Nese ne nje treg rriten qmimet e mallrave dhe sherbimeve ather kerkesa per ato mallra dhe sherbime : a)rritet

,b)mbet i njejte dhe c)zvogelohet ?

7.Shkruaj rreth kamates si e ardhura e kapital it ?.Kamata ( interesi ) – eshte qmimi I vleres se perdorimit te kapitalit

hua .

8.Qka quajm inflacion? ( Nocionin ).Me inflacion nenkuptojm rritjen e qmimeve te percjellura me

zvoglimin e aftesise blerse te paras , Rritjen permanente te nivelit te pergjithshum te cmimeve dhe at nivelin proporcional te rritjes se nivelit te pergjithshum te cmimeve ne njesi te caktuar te kohes.

9.Qka quajm nultif ikim ? ( Nocionin ).NULIFIKIMI - paraqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit

te monedhes se ligjshme.

10...proteksioniste

11.Perfaqesuesit kryesor te shkolles moderne te ekonomiss ishin ?Xhon Keneth Galbrajt,b.Paul Samuelsonc.Joan Robinson,d.Terli Mings etj.

12.Procesin e prodhimit mund ta analizojm nga 2aspekte, cilat jane ato ?

Prosecin e prodhimit mund ta analizojme ne dy menyra ato jane : a)aspekti teknik dhe b)aspekti ekonomik.

• EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi )

RRADHESIA DHE ZGJEDHJA

Rrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton se te mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e konsumatoreve.

Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme poashtu eshte seleksionim i mundesive te kufizuara.

RESURSETResurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe

sherbimeve ekonomike .Ndahen :1.resurset natyrore2.resurset materiale3.resurset punuese4.resurset ndermarreseResurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund te

plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese jane te kufizuara.

Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater kategori kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia.

NDARJA E EKONOMISEEkonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe ekonomia e

re.Mikroekonomia – eshte fushe e vecante eshkences ekonomike qe

studion sjelljet dhe qendrimet individuale te disa komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues , firmat dhe amviserite.

Makroekonomia – studione funksionimin e ekonomise kombtare si nje teresi. Termin makroekonomia per here te pare e ka perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933

Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader te nje ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit , devalvimit , stagflacionit , papunsis etj.

Mezoekonomia – eshte fushe e veqante e shkences ekonomike e cila studion nivelet e ndermjetme qe gjenden ne mes njesis atomike te mikroekonomis dhe teresis makroekonomike. Objekti i studimit te mezoekonomise eshte qe te studioje : deget , sectort etj.

Megaekonomia – fusha e shkences ekonomike qe studion fusheveprimin e korporatave multinacionale .

Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe ekonomia informative jane terme per produktet e reja sherbimet dhe tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin e kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvil l imit ekonomike.

FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKEFunksionet e shkences ekonomike jane :1. NJOHESE2. PRAKTIKE3. METODOLOGJIKE

SHKOLLA MERKANTILISTE.Perfaqesuesit :Ne France : antoan monkretjenNe Ital i : antonio Sera dheNe Angli : Tomas Man

SHKOLLA FIZIOKRATEPerfaqesuesit :1. Fransoa Kene

EKONOMIA KLASIKEPerfaqesuesit :1. Adam Smith2. David Rikardo3. Zhan Batist sej4. Robert Maithus

EKONOMIA MARKSISTEPerfaqesuesit :1. Karl Marksi2. Fridrih Engelsi3. Vladimir Il iq Leninit

EKONOMI NEOKLASIKEPerfaqesuesit :1. Alfred Marshall2. Klark3. Pereto etjPerfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter .

EKONOMIA KEJNZIANEPerfaesuesit :1. Xhon Majnard Keines

NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKATPerfaqesuesit :1.Friedrich August von Hayek2.Milton Fridman.

EKONOMIA MODERNEPerfaqesuesit :1.Xhon Keneth Galbrajt2.Paul Samuelson3.Joan Robinson4.Terli Mings etj.

EKON... INSTITUCIONALEPerfaqesuesit :1.Ronald Coase

EKONOMIA POZITIVEStudione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike.

EKONOMIA NORMATIVEStudione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike.

AKTIVITETET EKONOMIKENdahen :1.Prodhimi2.Shperndarja3.Kembimi4.KonsumiSUBJEKTETE E EKONOMIKENdahen :1.Amvisertite – kane karaktere SHPENZUES2.Firmat3.Shteti

INSTITUCIONET EKONOMIKENdahen :1.Planifikimi2.Prona3.TreguInstitucioni me i rendesishem eshte PRONA .

PROBLEMET PARESORE TEEKONOMISE SE TREGUTNdahen :1. Cka te prodhohet2. Si te prodhohet3. Per ke te prodhohet

LLOJET E EKONOMISE SE TREGUTJane :1.anglosakson2.aziatiko-lindor –japonez3.kontinental (gjerman)

ANALIZA EKONOMIKE E KRIMITNje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte shkelja e l igj it

ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe per disa shkenca jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne disa raste me te renda edhe psikologjia ,

Becery ne vepren e tij “krimi dhe denimi” me aneksin “analiza ekonomike” theksone se kriminelet sil len ne menyre plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera .

Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar burimet s tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare te mira materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe zhvil luar menyra te reja te kryerjes se pune quhet

NDERMARRESI .DEVIDENTEE ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial quhet

EVIDENTA.

SI NDAHET PRONANdahet :Prona shteterore – dmth pronen e menaxhojne shteti permes

organeve ;Prona individuale –eshte pron qe shteti nuk mund te konfiskoje.

SI NDAHET TREGUNdahet :1.Tregun lokal

2.Tregun nderkombetar3.Tregun me pakice4.Tregun me shumice

KUSHE E QEVERISE TREGUNKonsumatoretPlanifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e sistemit

ekonomike KOMANDUES

Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave (kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna , kapitali )quhet INPUT

Vepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte :- Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase.Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne :- Angli dhe France

TRI DEMENZIONET E EKONOMISEKONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre

horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne mekanizmin e tregut.

Llojet e konkurrences jane :1.Konkurrenca e kufizuare ;2.Plotesishte e lire dhe3.Plotesishte e kufizuare.

KOMANDA –eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e larte qe komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e komanduar.

NDERRIMI –eshte dimension kohor qe i dedikohen ndryshimeve evolutive te sistemeve shoqerore.

RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUARKapitalin e avancuar e klasifikojme ne :KAPITALI FIKS –ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat ,

infrastruktura .KAPITALI QARKULLUES – eshte proporcional me sasine e

prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vell imit te prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e shpenzuar e kapitalit qarkullues.

AKUMULIMI I KAPITALITTe akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital.

Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se fituar nga pronari i kapitalit prej akumulimit .

Kemi :a. Akumulim “para”b. Akumulim real

STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCESJane :1.Konkurrenca e cmimeve-zhvil lohet kur firmat angazhohen per

terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si f irmat tjera por me cmime me te uleta.

2.Depertimi –behet kur firmat random te mbijetuara ne nxitjen per shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane financuar institute shkencore hulumtuese dhe teknike te prodhimit per treg te cilat

bejne zbulimet te reja.Fuqia monopoliste – arrihet kur nje firme mbizoterone mbi firmat

tjera konkurruese qe mund te arrihen me konkurrence lojale dhe jolojale dhe me centralizimin.