Din ve Psikanalizin Geleceği

7/30/2019 Din ve Psikanalizin Gelecei

1/5

Taslak eviri, [email protected]

Din ve Psikanalizin Gelecei1Jacob Taubes

Freud defaatle psikanalizin felsefe deil bir tedavi yntemi olduunu stelemitir.Gelgelelim sanatlar, insan bilimleri, felsefe ve din bir ksm histeri vakasnn

incelenmesiyle gelien bu usln yrngesine girdi. nk bir tedavi yntemi olarakpsikanaliz insann anlalmas noktasnda geni kapsaml istidlallere kap aralyor.Psikanaliz gibi devrimci bir doktrinin umumilemesi, mevcut ideoloji ve messes

kurumlarn gl direnii karlaacaktr. Tarihi psikanalitik ynteme gsterilen direniearmaz. Bizi hayrete drmesi gereken husus bu analitik yntemin son zamanlardakazand hzl baardr. Psikanalize gsterilen direniler tedavi ynteminin baarsylam baarsz oldu, yoksa analizin kuram ve pratii mi dnt? Psikanaliz, kuramlarnmesses ideolojilerle badatrd m? Psikanalitik kuramn Freud sonras geliimipsikanalizin toplum yaamna dair sunduu eletirel karmlar belirsizletirdi mi?Bugn psikanaliz mevcut kurumlar glendirmeye mi hizmet ediyor?

Birinci Dnya Savann ncesinde psikanalitik kurama kar direniin kalesi

dindi. Dinin bu kar k tesadfi deildir. Freud psikanalitik kuram ateizminvarsaymlarna nasp etti. 19.Yy.n cari ateist grlerinin genel bir tasdikinin tesinde,Freud ve takipileri dini, kiisel nevrozla benzer birekilde ele ald. Din insanolununilkel nevrozunun en stn misali oldu.

Freud Nietszchenin bekledii zgr ruhlarn Batda teizmin zlyleberaber ahlakmzn temellerinin ktnn farkna varabilecek kadar duyarllarn-nclerindendir. Nietszche gibi mevzubahis olayn byklnden ikence grmektenziyade Freud dinin sonunu varsayp, dinin terkediliinin yannda merhametsizcebymenin kanlmazlyla beraber gereklemesi gerektii kehanetinde bulunmayacesaret etti. Ona gre bizler tam da bu geliim srecinin orta yerindeyiz. Freudunlmnden yirmi yl sonra bugn dinin ve psikanalizin dostluk iaretleri gstermesinipheyle karlamalayz.

Bu geiin aklannda birok nedenin iie getiini greceiz. phesizbunlardan biri Batda sosyalist mesihiiliin meydan okumas ve kdr. Seklerbinylcln meydan okumasyla karlaan teolog ve papazlar psikanalizde, Marksistbinylcln iddialarnn altn oyacak sekler bir asli gnah doktrini buldular.

Batl entelejinsiyann toplumsal yapnn dnm dorultusunda beslediiumutlar skut-u hayale uraynca, Freudun anti-eskatolojik insan ve tarih gr,insann dnmn toplumsal yapnn dnmnden uman tm binylc umutyanlsamalarna kar bir argman olarak kullanld. Yeni toplumda dahi insan itki vegdlerine tabi, ehvetlerinin yol at gnahlarndan arnmam eski Ademdir, ve busebeple siyasi dzeni sarmalayan muhafazakar itler kaldrldnda barbarlk hatasnadmeye eilimlidir. Binylcln sekler versiyonu Marksizm, tarihi insann gelecektevaraca zgrln saltanatna giden geici bir aama olarak yorumlarken, Freudinsann gemiinin glgesinin zerinden zplayamayacanda srarc oldu. Naslocukluumuzun erken yllar yetikin yaammz zerinde kalc etkiler brakyor ve

1 Bu makale ilk olarakngilizcede,Psychoanalysis and the Future: A CentenaryCommemoration of the Birth of Sigmund Freudiinde yaynland (Psychoanalysis 4, say 45.

New York, 1957, sf.136-42).


2/5


sonraki yaananlar bu etkilere beyhude yere kar koyuyorsa, kitlesel tarihimizin gemiide tarihin ilerleyiini bir komediye eviriyor. nsan sanki bir emberde gidiyormuasnatarihte ilerler, ayn eski hikayenin birok eidini yeniden retir.

Psikanalizdeki bu muhafazakar unsur aklk kazannca, toplumumuzunpsikanalitik kuram ve pratie kar gsterdii buzdan direni eriyiverdi ve Freudun

insann tutum ve saiklerine dair keifleri sratle ilahi olann en yeni heceleri oluverdi. Dinve psikanaliz eit olarak gemiin otoritesini vurgulad, ve her ikisi de bireysel ve detoplumsal kademede gemiin insan tutumuna klavuzluk etmesi iin saf tutabilir.

I

Din Latince bir kavramdr, aslen Roma ehrinin ehir kltn adlandrr. Kutsalkitaplar bu kavramdan bihaberdir. Gene de Eski ve Yeni Ahitte tecrbelerinibulabileceimiz cemaatler dinler olarak snflandrlmtr. Bu sadece dilbilimci ya datefsirci ilgilendiren ufak bir filolojik detay deildir. Hristiyanln kaderi ksa ve z

olarak bu dil kaymasnda sakldr. Bir zamanlar kurtulu yolu, insan iin yeniden diriliumudu olan Hristiyanlk, artk dnya diyarnda messes bir din olmutur.Religiokavramyla Roma yeniden dirili umuduna kar muzaffer oldu. Tarihin bu noktasnda ikikart unsuru ihtiva eden din kavramnn mulaklna bir son vermek imkansz: ehirklt olarak din, ve insan dnya iktidar ve beyliklerinin otoritelerinden kurtaran,kurtulu olarak din.

Latincesalvus veyasalus sfatnn da belirttii zere kurtulu yolu, insan,hayatn bozup altst eden iktidarlardan kurtarmak peindedir. nsann yaam, iindekive dndaki gler tarafndan tehdit altndadr. Kurtulu mesaj insan varoluundakibozulmay iyiletirmek, insan altnda paraland gnahn yknden kurtarmakiddiasndadr. Kurtulu yolu olarak din ile tedavi olarak psikanliz arasndaki atma, birkurtulu yolu olarak, insan gnahndan arndrma yolu olarak kurtulu kavramndayounlar. Psikanaliz ve ehir klt olarak din gemiin otoritesini vurgulamakta hemensaf tutabiliyorsa da, kurtulu yolu olarak din ile insan gnahn yknden kurtaran tedaviolarak psikanaliz arasnda daha karmak bir iliki sz konusudur.

Bir Yanlsamann Geleceinde Freud Aydnlanma dneminde dinle savamakiin gelitirilen ilerleme ideolojisini kullanyorsa da, kuramsal yazlar gnahnsoybiliminde dinin yadsnamaz rolne dair bir kavray ortaya koyar. Gnahn soybilimiinsan toplumunun kkeninin hikayesini de sunduundan, Freud, kendi ideolojisine kargelerek, dinin toplumun kken ve tarihindeki kilit roln tasvir etmitir. Toplumunmabedi, asli gnah ve kefareti sembolize eden mtemadi ayinlerle gelenekler zerinekuruludur. Totem bir taraftan cismani atadr, klann ruhunu korur, sayg duyulmas vekorunmas gerekir. te yandan, ilkel babann karlat kaderin aynsna yazglandgn bir festival dzenlenir. Babay tm erkek kardeler hep beraber ldrmtr (WilliamRobertson Smithe gre totem ziyafeti).2 Bu byk gn aslnda babalarna karbirlemi oullarn zaferlerini kutladklar ziyafet gndr.

2Totem ve Tabu, ev. Kamuran ipal, Say Yaynlar, 2012. Freudun William Robertson Smithreferans iin bahsi geen yazarnLectures on the Religion of the Semites, ilk seride (TheFundamental Institutions, Edinburgh: A. and C. Black, 1889) bulunabilir.


3/5


lkel babann asli kaderi muhakkak yzyllar iin de unutulmusa da, Freuda greasli eylem insanln bilinaltnda rtl ve bastrlm biimlerde yaamnsrdrmektedir. Bu asli eylem gerekleeli beri sululuk duygusu insan kovalamaktadr,kiinin babasn ldrmesi ya da bu edimden saknmas mhim deildir: her iki durumdada kii sulu hissetmelidir.3nsanolunun tarihi insann asli gnahnn hikayesine

dnmtr. Toplum daimi olarak artan bir sululuk duygusunu tevik etmelidir.Babayla ilikili olarak balayan ey toplumla ilikili olarak son bulur. Eer medeniyetkanlmaz olarak aile gurbundan bir btn olarak insanlk grubuna geliimin sahasysa,sululuk duygusu muhtemelen bireylerin artk tayamayaca biriddete erienekadar, iinden klmaz bir halde younlamaya mahkumdur.4

II

Pavlus ve Augustineden beri hibir teolog Freuddan daha radikal bir asli gnahdoktrini gelitiremedi. Pavlustan beri hi kimse Freudun yapt gibi asli gnah

eyleminin kefaretini acilen demek ihtiyacn alglayp gl birekilde vurgulamad.Freudun eserini, kuramn ve tedavisini, Pavlusun kafir milletlere ektiivaazlara benzer birekilde tasavvur ettii sadece bir speklasyon deildir. TarsustanRomal bir Yahudi, Pavlus bu sululuk duygusunu kavrad ve bunun izini asli kaynanakadar doru birekilde srd. Buna asli gnah dedi, yalnzca lmle kefaretidenebilecek Tanrya kar ilenmi bir gnah. lm dnyaya asli gnahla birliktegelmiti. Gerekte mstahak lm olan bu su, sonradan tanrlatrlacak babannldrlmesidir. Fakat ldrc edimin kendisi hatrlanmaz, onun yerinde kefaret fantazisivardr ve bu sebeple bu fantazi evangelium olarak, kurtuluun Mjdesi biimindememnuniyetle karlanr.5

Freud Pavlusun teolojisinin merkezi motifi, sululuk ve kefaret diyalektiinederinlemesine nfuz eder. Pavlusa dine dair, kelimenin gerek anlamnda bir ihsanbaheder, Gemiin karanlk izleri onun ruhundadr.6 Musevilik byk babanntannmasndan teye geememiken, Pavlus Musevilii gelitirirek yokedicisi olmutur.Musevilik bir baba-diniydi, Pavlus ise bir oul-dininin kurucusu oldu. Pavlusun baarssululuk duygusunun hayaletini, kurtulu fikriyle huzura kavuturmasnda yatar.7

Ne zaman Pavlusun mesajn tartacak olsa Freudun havarinin tarafn tutup,kurtulu mesajn merulatrmas tesadfi olamaz. Musann dininde (Freud iin otoriteolarak dinin paradigmatik rneidir) ldrc baba-nefretinin dorudan bir ifadesibulunmaz. Dolaysyla Musann ve peygamberlerin dini sadece ve sadece cemaatinsululuk duygusunu arttrmtr. Yasa ve Peygamberler insana sululuk duygusuykledi. Bu anlamda bir Yahudinin insann sululuk ykn azaltmas Freuda mhimgrnmtr. Fikrin kaynaklar eitli muhitlerin sunduu fikir verici ipularndan

3 Freud.4 Freud.5 Bkz.Musa ve Tektanrclk, ev. Kamuran ipal, Balam Yaynlar, 1987.[ngilizce baskssayfa numaras 85].6 A.g.e, sf. 86-7.7 A.g.e, sf. 87-8.


4/5


beslenmise de, bir Yahudinin zihninde, Tarsuslu Saul, Roma vatanda Pavlusla yenibir gr dodu Babamz Tanrmz ldrdmz iin bu kadar mutsuzuz. phesizPavlus bu tarihsel hakikati evvela sevinli haberlerin aldatc klfnda formle etmitir.Pavlusun kurtulu mesajnda Tanrnn katlinden phesiz bahsedilmez ama ancak veancak katl olabilecek kurbansal bir lmle bu suun kefareti denebilir. Asli gnah ve

Tanrnn olunun kurbansal lmyle sululuk yknden kurtulu Pavlusun kurduuyeni dinin temeli oldu. Bu yeni inancn gc tarihsel hakikatteki kaynandandr, bukaynak onun tm engelleri amasn salamtr.8

Freudu Pavlusun mesajnda byleyen ey iyi haberlerde bulunan gnahn zmniitirafdr. yi haber [evangel] ayn zamanda bir kt haberdir [dysangel]: insann aslignahnn kt haberleri. Haberlerin aldatc biimi iyi haberlerde bu gnahnkefaretinin Dirilticinin kurbansal lmyle dendiini reniriz. Bu haliyle gnahnitiraf hala rtldr. Freud kendisini byy ilk bozan olarak grr, insana musallatolmu gizli sululuu tarif etmeye ilk o cesaret etmitir. Pavlusun iyi haberler vehmialtnda yalnzca tasdik edebildiini Freud yanlsamalara gark olmadan telaffuz etmitir.Gnahn kefareti Tanrnn olunun kurbansal lmyle denemez, bu yolla ancak gnah

tasdik edebiliriz. Gnahn bilinli tasdikiyle insan kendisini kr esaretten zgrletirir.Freud ciddi anlarnda kuramlarnn kasvetlisinden- mitoloji trnden olduunukendisinden saklamamtr. Bu balamda FreudunBir Yanlsamann Gelecei risalesibeklenmedik bir anlam kazanr. Grnrdeki bu ilerlemeci hmanist risale insanntrajik ve eskatolojik yorumlarn yartrr. Trajik bilin yalnzca insann asli gnahnnfarkna varmasn dnebiliyorken, eskatolojik bilin insann bu sululuun stesindegelme umutlarn ifade eder. Trajik bilinte insan hibir zaman bu gnahn ykndenkurtulamayp, bu yk kahramansal bir jestle tarken, eskatolojik bilinte insanumutlarn gelecek bir bara ve kefarete balar. Trajik insan iin gelecek umudu birvehimdir. Gelecek yanlzca gemii tekrar edebilir, muhtemelen daha bilinli birseviyede, fakat insan hibir zaman tarihin dngsn kramaz.

Freudun ard mitiknuminalarn Yunan adlaryla isimlendirilmi olmastesadfi deildir: Eros ve Thanatos, Logos ve Ananke9. Zorunluluun glerinden,lmn penelerinden kurtulu midi yok. Tarih ina ve ykmn ebedi evriminetaklm. nsann bu emberi kracan ummas bir vehim.

III

Freudun psikanalitik kuramnn ve tedavisinin ateistik varsaym basit birekilde19.yyun eitimli snflarnda yaayan iyimser burjuva hmanizminin kalnts deildir,bu varsaym Nietzscheden beri trajik hmanizmin tarihine aittir. Nietzscheninpeygamberi Zerdt azyla duyurduu Hristiyan Tanrnn lm yeni mitolojilerinykseliini balatr. Nietzsche meselenin en byk vurguyu nereye yapmal sorusuetrafnda dndnn fazlasyla farkndayd: bengi dn m, eskatolojik tarih mi?

8Musa ve Tektanrclk.9Numenin oulu, duyularla deil zihinle anlalr bir tesiri ifade eder, olaylarn seyrinietkileyen kuvveleri niteler. Bu drt terim Freudcu psikanalizde insann varoluunurgtleyen drt igdnn addr. ev.


5/5


Dionizyak-trajik ufukta varoluun ebedi kum saati tekrar ve tekrar dndrlr ve onunlaberaber sende dnersin, tozun toz paras. Eskatolojik ufukta tarih dnp durmaz, birsona varr.

Eskatolojik ve trajik gr arasndaki nihai fark en iyi, kendisini Deccal veDionisosun son akirdi olarak gsteren Nietzsche kavramtr. Hem Mesih hem de

Dionisos ac eken Tanrlar olarak tasvir edilir. Onlar ayran aclarna verilen anlamdr:eskatolojik veya trajik. Mesihin acs kutsal bir varolu kipine yolu tekil eder,Dionisosun acs inanlmaz derecedeki bir acy merulatrmak iin yeterli derecedekutsaldr.10

Freudun psikanalitik yntemi trajik Dionizyak hmanizmin ufkunda geliir. Eerilerleme varsa, bu ancak insann, gerekliin trajik yapsna gzlerini amasna yol aar.Dolaysyla kurtulu olarak dinle, tedavi yntemi olarak psikanaliz arasndaki fark barumudunda yatar. nsan yaam umutsuzca ina ve ykm srecinde mi yitirilmitir,yoksa tm ykmn stesinden gelme umudunu besleyebilir mi? niversite rencisiykengen Nietzsche meseleyi Kader ve Tarih adl makalesinde zetledi. Freudun kuramsalyazlar ve pratik tedavisi kaderi nihai kategori olarak varsayar. Evrimci tarihin izlekleri

(gerekten de 19. Yy. Antropoloji ve sosyolojisinin artklar) dahi ebedi tekrarn her daimkaim evriminin iine alnmtr. Nietzsche gibi Freudda Hristiyanlk dininin sonununiki bin yllk yanllk ve yanlsamann sonunu getireceine kaniydi. Din biryanlsamayd, nk bar umudu ve sululuun kefareti nihai olarak bir yanlsamaarzeder. Sululuun stesinden gelinemez, yalnzca tasdik edilebilir.

Tabii ki dinin psikanalitik eletirisi eskatolojik umuttaki tm bysel unsurlaraa kartmak iin bir l olarak kullanlabilir. Din bar arayan insann manenyeniden domad ve dnmedii byl bir kefaret ilemi gibi edimledii srece,Freudun en keskin yargsnca, akamate urar. Eskatolojik dindeki papaz-bysyle,peygamberi-bireysel unsur arasndaki mcadelede psikanaliz, manen yeniden dourucuve devrimci edimin yerini alan gerici bysel maniplasyon biiminin foyasnkartmakta yardmc olabilir. Peki eskatolojik umudun kendisi bir yanlsama m? Eereskatolojik umut aldatcysa, gelecein kendisi de bir vehim oluverir. Umut olarakinanla, vehim olarak inan arasndaki nihai fark Pavlusun stoik filozoflarlakarlamasnda aa kmt. nsanlk der Lon Bloy umut iinde ac ekmeyebalad, buna Hristiyanlk devri diyoruz. Nietzsche ve Freudla birlikte tam da buumudun bir vehim olduu phesi dodu. Tarihi iin Freudun psikanalizinin baars,eer bylesi deliller hala gerekliyse, Batnn Hristiyanlk sonras dneme girdiinedelalet eder.

eviri: Selim Karltekin

10 Nietzsche, Gstenci, ev. Nilfer Epeli, Say Yaynlar, 2010.

Din ve Psikanalizin Geleceği

Documents

Transcript of Din ve Psikanalizin Geleceği