DE ASSOCIATIE TUSSEN

SITUATIONELE KENMERKEN EN

BORDERLINE SYMPTOMEN IN HET

DAGELIJKSE LEVEN

Aantal woorden: 15 376

Marie Arts Studentennummer: 01302954

Promotor: Dr. Lize Verbeke

Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de klinische psychologie

Academiejaar: 2018 – 2019

“Ondergetekende, Marie Arts, geeft toelating tot het raadplegen van de scriptie door derden.”

Voorwoord

Deze scriptie is het kroonstuk van mijn opleiding tot master in de klinische psychologie.

Het schrijven van een masterproef doe je niet alleen. Ik wil dan ook graag van de gelegenheid

gebruik maken enkele mensen te bedanken voor de steun en de hulp. In de eerste plaats wil ik

mijn promotor, Dr. Lize Verbeke, bedanken om mij steeds op een enthousiaste en constructieve

manier feedback te geven en mijn scriptie kritisch te evalueren. Haar richtinggevend advies

betekende voor mij een enorme steun. Vervolgens wens ik mijn ouders te bedanken voor de

kans die zij mij gaven deze opleiding aan te vatten en de voortdurende interesse die zij toonde

in wat ik deed. Tot slot wil ik graag alle participanten bedanken voor de tijd en inzet die zij

gewijd hebben aan het invullen van de vragenlijsten. Zonder hun medewerking zou dit

onderzoek niet mogelijk geweest zijn.

Abstract

Huidige masterproef onderzoekt de associatie tussen situationele kenmerken en

borderline symptomen in het dagelijkse leven. De studie naar deze trigger-specifieke

verbanden, waarrond Miskewicz et al. (2015) reeds evidentie vonden, gebeurt aan de hand van

een dataset die verzameld werd in 2016. Deze steekproef bestaat uit 319 jongvolwassenen,

waaronder 136 mannen (39%) en 193 vrouwen (61%). De groep jongvolwassenen werd

gevraagd een persoonlijkheidsvragenlijst in te vullen en vervolgens 2 weken lang elke dag een

rapportage te maken van de situaties waarin ze zich die dag bevonden en de borderline

symptomen die ze die dag ervaarde. Door middel van deze dataset wordt onderzocht of

borderline pathologie getriggerd wordt door bepaalde situaties, en of we eveneens trigger-

specifieke verbanden kunnen terugvinden. Deze studie toont eerst en vooral aan dat de

kwetsbaarheid voor borderline persoonlijkheidsstoornis samenhangt met het ervaren van

bepaalde situaties. Zo kan er geconcludeerd worden dat personen met een grotere

trekkwetsbaarheid voor borderline enerzijds vaker negatieve situaties rapporteren en anderzijds

minder vaak positieve situaties rapporteren. Verder stelt het onderzoek vast dat de

kwetsbaarheid voor borderline positief gecorreleerd is met alle borderline symptoomfacetten,

behalve riskant gedrag. Eveneens wat betreft de trigger-specifieke verbanden wordt evidentie

gevonden. Zo constateren we dat het ervaren van negatieve situaties positief samenhangt met

het rapporteren van borderline symptomen, dat het ervaren van positieve situaties negatief

samenhangt met het rapporteren van borderline symptomen, en dat het ervaren van

typische/passieve situaties positief samenhangt met het rapporteren borderline symptomen in

het dagelijkse leven. Tot slot toont huidige studie aan, in tegenstelling tot voorgaand onderzoek,

dat er geen significante interactie-effecten van BPS-trekkwetsbaarheid bestaan, wat impliceert

dat alle personen op het borderline spectrum deze associatie tussen situationele dimensies en

borderline symptomen even sterk ervaren.

Inhoudsopgave

Inleiding 1

Borderline Persoonlijkheidsstoornis 2

Symptomatologie 2

Relaties 2

Emoties 2

Impulsiviteit 3

Zelfbeeld en denken 3

Categoriaal perspectief 3

Dimensioneel perspectief 4

Prevalentie 6

Impact op functioneren 6

BPS en intra-individuele variabiliteit 8

Etiologie 9

Situationele kenmerken 10

Trigger-Contingentie Benadering 14

Huidige masterproef 17

Methode 20

Steekproef en procedure 20

Meetinstrumenten 21

PID-5 21

Dagelijkse rapportage 22

Statistische analyses 24

Resultaten 25

Het verband tussen BPS-trekkwetsbaarheid en situationele dimensies 26

Het verband tussen BPS-trekkwetsbaarheid en real-life BPS-symptomen 28

Het verband tussen situationele dimensies en real-life BPS-symptomen 29

Het effect van BPS-trekkwetsbaarheid op het verband tussen situationele

dimensies en BPS-symptomen 30

Discussie 35

Interpretatie resultaten 35

Beperkingen, sterktes en suggesties voor toekomstig onderzoek 41

Implicaties 43

Conclusie 44

Referentielijst 45

1

Inleiding

De vraag naar het ontstaan van borderline persoonlijkheidsstoornis wordt binnen de

zorgsector geregeld gesteld. George en Engel introduceerden in 1980 het biopsychosociale

model, wat veronderstelt dat de interactie tussen biologische, psychologische en sociale

risicofactoren een belangrijk aandeel heeft in de ontwikkeling van psychische stoornissen. Dit

model lijkt eveneens van toepassing te zijn op persoonlijkheidsstoornissen, gezien hun

complexe en multidimensionale etiologie (Tyrer, 1988). Naar deze etiologische samenhang

werd doorheen de jaren reeds verschillende keren onderzoek gedaan. Zo bevestigden

verscheidene onderzoekers dat de kennis rond zowel de persoon, als de situatie essentieel zijn

om gedrag bij mensen te kunnen begrijpen (Epstein & O’Brien, 1985; Fleeson, 2004; Funder,

2001, 2006; Mischel, 1999; Reis, 2008). In het verleden werd voornamelijk rond de psychologie

van een persoon reeds veel onderzoek gedaan. Er werd evidentie gevonden voor het feit dat

persoonlijkheidstrekken sterk beïnvloed worden door de genetische aanleg (Plomin et al., 1990;

Tellegen et al., 1988). Anderzijds vonden Lieb, Zanarini, Schmahl, Linehan en Bohus in 2004

evidentie voor de rol die de omgeving speelt in het handelen van een persoon, en meer specifiek

in het ontwikkelen van borderline persoonlijkheidsstoornis. Vanuit het centrale idee dat de

manifestatie van persoonlijkheidsstoornissen, net als alle gedrag, steeds ingebed is in een

bepaalde situatie en hier niet los van staat, wordt binnen deze masterproef vertrokken.

Recentere studies hebben, via het introduceren van de trigger-contingentie benadering,

aangetoond dat elementen uit een bepaalde situatie ook een uitlokkende functie kunnen hebben

en borderline symptomen kunnen triggeren (Miskewicz et al., 2015). Daarnaast hebben

verschillende onderzoekers zich nader verdiept in het in kaart brengen van een taxonomie van

situationele kenmerken en hoe deze van invloed zijn op het gedrag van een individu (Rautmann

et al., 2014; Parrigon, Woo, Tay, & Wang, 2017). Bovenstaande bevindingen vormen in feite

de basis van deze masterproef. We gaan in huidig onderzoek aan de hand van recente

2

situationele taxonomieën de link tussen situaties en borderline symptomen onderzoeken,

gebruikmakend van gegevens bekomen via een vragenlijstonderzoek en een 14-daagse

zelfrapportage. Om dit verband te kunnen omschrijven is het aangewezen om borderline

persoonlijkheidsstoornis, situationele taxonomieën en de trigger-contingentie benadering eerst

in een breder kader te situeren.

Borderline Persoonlijkheidsstoornis

Symptomatologie. Borderline persoonlijkheidsstoornis, ook wel aangeduid met de

afkorting BPS, is een persoonlijkheidsstoornis gekenmerkt door een persistent aanwezig

patroon van instabiliteit. Deze instabiliteit komt onder andere tot uiting in emotieregulatie,

impulscontrole, interpersoonlijke relaties en zelfbeeld (Lieb et al., 2004). Swaen & Sterk (2003)

beschrijven uitgebreid hoe het typerende instabiele, onzekere gedrag van BPS-patiënten zich

uit op 4 specifieke gebieden.

Relaties. Mensen met BPS slagen er moeilijk in stabiele relaties met mensen aan te

gaan. Hun contacten met anderen zijn vaak zeer intens en kennen veel ‘ups’ en ‘downs’. Hierin

spelen enerzijds hun angst om verlaten te worden, maar anderzijds ook hun angst voor het

beklemmende gevoel van een interpersoonlijke relatie een grote rol. Dit veroorzaakt hun

typerend gedrag van aantrekken en afstoten binnen relaties.

Emoties. Daarnaast vertonen ze ook op het gebied van emoties instabiel gedrag. Het is

voor mensen met BPS een hele opgave een gelijkmatige stemming te behouden. Ze kunnen

plots overgaan van een goede periode naar een depressieve, angstige of agressieve periode

zonder enige zichtbare aanleiding. Dit kan geweld tegen zichzelf, in de vorm van automutilatie

of zelfs een zelfmoordpoging, tot gevolg hebben. Hun gebrek aan emotie-regulatie is niet steeds

vanuit woede gedreven, maar kan ook door een intens en aanhoudend gevoel van leegt