Da li je ponašanje emitera neregulisano ili pre-regulisano?

Beograd, 11. mart 2009.

Slobodan Kremenjakadvokat

Regulatorna nadležnost Republičke radiodifuzne agencije

Zakon o radiodifuziji predviđa da je RRA nadležna, između ostalog, da: propisuje tehničke, organizacione i

programske uslove za proizvodnju i emitovanje programa, u skladu sa odredbama Zakona o radiodifuziji;

propisuje pravila koja su obavezujuća za emitere kojima se obezbeđuje sprovođenje radiodifuzne politike u Republici Srbiji.

Tehnički, organizacioni i programski uslovi proizvodnje i emitovanja

Zakon o radiodifuziji predviđa (član 50), da su tehnički, organizacioni i programski uslovi za proizvodnju i emitovanje programa sastavni deo javnog konkursa za izdavanje dozvola;

Zakon o radiodifuziji dalje (član 53) predviđa da se na javnom konkursu za izdavanje dozvola odluka upravo donosi, između ostalog, na osnovu ocene ispunjenosti propisanih uslova i standarda proizvodnje i emitovanja programa;

Propisivanje pravila u odnosu na sadržaj programa (1)

Agencija donosi preporuke, uputstva, obavezujuća uputstva i opšta obavezujuća uputstva za emitere, radi efikasnog sprovođenja radiodifuzne politike u Republici Srbiji (član 12. ZRD); preporuke - u slučaju neujednačene dozvoljene

praksa emitera; uputstva - u slučaju sumnje u pogledu dozvoljenosti

načina na koji emiter ili grupa emitera koristi dozvolu;

Propisivanje pravila u odnosu na sadržaj programa (2)

obavezujuća uputstva – ako ustanovi neujednačeno ponašanje emitera, pri čemu se određeni vidovi tog ponašanja mogu smatrati nedozvoljenim;

opšta obavezujuća uputstva - radi bližeg uređivanja određenih pitanja, nezavisno od postojeće prakse emitera (opšte obavezujuće uputstvo može da se odnosi na pojedino pitanje, veći broj srodnih, ili sva pitanja koja se tiču sadržaja - kodeks ponašanja emitera)

Opšte obavezujuće uputstvo o ponašanju emitera (Kodeks ponašanja emitera)

Važeći Kodeks ponašanja emitera Savet Republičke radiodifuzne agencije doneo je 26. juna 2007. godine. Kodeks je objavljen u ”Službenom glasniku RS” br. 63/2007;

U javnoj raspravi koja je prethodila usvajanju, Kodeksu je prigovarano da, upuštajući se u krajnje osetljivu materiju ocene objektivnosti i nepristrasnosti, zadire u oblast koja bi morala ostati predmet autonomne regulacije medijskih i novinarskih udruženja;

Pravni osnov Kodeksa ponašanja emitera

RRA u uvodnom delu Kodeksa ukazuje da su osnov donošenja tog akta odredbe članova 12 stav 5, član 19 (zaštita maloletnika i poštovanje dostojanstva ličnosti), kao i član 8 (programski uslovi za proizvodnju i emitovanje programa);

Utisak je da Kodeks zanemaruje Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava, u skladu sa kojom svako ograničenje slobode izražavanja podrazumeva određene uslove (propisanost u zakonu, neophodnost u demokratskom društvu);

Ciljevi Kodeksa ponašanja emitera

stvaranje uslova za profesionalan rad emitera; jasno i precizno definisanje pitanja koja se tiču

sadržine programa, a koja su predmet nadzora RRA;

bliže preciziranje minimalnih programskih uslova za proizvodnju i emitovanje programa;

zaštita dece i omladine; zaštita dostojanstva ličnosti; zaštita autorskih i srodnih prava;

Uputstva sadržana u Kodeksu ponašanja emitera (1)

Kodeksu ponašanja emitera sadrži trinaest različitih uputstava: Uputstvo koje se odnosi na opšte obaveze emitera; Uputstvo koje se tiče opštih programskih standarda u

informativnom programu i programu političkih aktuelnosti;

Uputstvo koje se odnosi na zaštitu dece i omladine; Uputstvo koje se odnosi na prikazivanje poroka,

kriminala i uznemiravajućih pojava;

Uputstva sadržana u Kodeksu ponašanja emitera (2)

Uputstvo koje se odnosi na praćenje istrage, sadržaj zapisnika izdvojenih u krivično-sudskom postupku i zaštitu identiteta službenih lica koja vode istragu;

Uputstvo koje se odnosi na tretman religije i verske programe;

Uputstvo koje se odnosi na prikazivanje programa koji se odnose na okultizam, paranormalne pojave i magiju;

Uputstvo koje se odnosi na prikazivanje pornografije, seksa i golotinje;

Uputstvo koje se odnosi na zaštitu privatnosti;

Uputstva sadržana u Kodeksu ponašanja emitera (3)

Uputstvo koje se odnosi na upotrebu jezika u programima radija i televizije;

Uputstvo koje se odnosi na audio i vizuelni aspekt sadržaja programa;

Uputstvo koje se odnosi na praćenje izbora i referenduma;

Uputstvo koje se odnosi na autorska i srodna prava, reklame, sponzorstva i plaćene termine.

Povrede Kodeksa kao osnov za izricanje mera

RRA može emiteru izreći opomenu, upozorenje, kao i meru privremenog ili trajnog oduzimanja dozvole.

Ove mere mogu se izreći zbog povreda obaveza utvrđenih Zakonom o radiodifuziji ili povredom obaveza utvrđenih aktom RRA donetim na osnovu Zakona o radiodifuziji (uključujući i Kodeks ponašanja emitera).

Opšte obaveze emitera

poštovanje uslova iz dozvole; obaveza identifikacije (propisana Zakonom

o javnom informisanju, predviđena prekršajna odgovornost);

kvote obavezne produkcije (drugačiji obračun ukupnog godišnjeg vremena emitovanog programa);

zabrana partijske pripadnosti;

Opšti programski standardi u informativnom i programu aktuelnosti

pridržavanje konkur-sne dokumentacije;

objektivnost; nepristrasnost; blagovremenost; tačnost; sloboda objavljivanja

komentara; zabrana

diskriminacije; pravilo druge strane; obaveza prenošenja

saopštenja hitne prirode;

obaveza posebnog najavljivanja scena nasilja i katastrofe;

obaveza objavljivanja ispravke i odgovora;

Zaštita dece i omladine

emitovanje određenih sadržaja samo u doba kada deca i omladina ne bi trebalo da prate programe;

posebne najave ili označavanje programa koji mogu ugrožavati decu i omladinu;

prikazivanje dece i omladine samo uz dozvolu roditelja ili staratelja;

zaštita maloletnika žrtava ili počinilaca nasilja ili krivičnog dela;

sinhronizacija programa za decu predškolskog uzrasta

Prikazivanje poroka, kriminala i uznemiravajućih pojava

Ne smeju se emitovati materijali koji opravdavaju ili podstiču nasilje, opasno ili antidruštveno ponašanje;

Narkomanija, pušenje, alkohol i kockanje ne smeju se prikazivati u pozitivnom kontekstu;

Emiteri imaju obavezu da izbegavaju prikazivanje brutalnih, nasilnih i uznemirujućih scena ukoliko to nije u javnom interesu;

Zabranjeno je prikazivanje samoubistva ili drugih oblika samopovređivanja;

Praćenje istrage, nedopušteni dokazi, identitet lica koja vode istragu

Emiteri ne smeju ni na koji način ometati istragu tokom njenog trajanja;

Zabranjeno je izveštavati o dokazima na kojima se ne može zasnivati sudska odluka;

Zabranjeno je emitovati emisije kojima se namerno prejudicira ishod sudskog procesa;

Nije dozvoljeno bez izričitog odobrenja objavljivati identitet službenih i ostalih lica koja vode istragu ili su sa njom povezani, ukoliko ta imena nisu već zvanično objavljena.

Tretman religije i verski programi

Zabranjeno je verska shvatanja i učenja priznatih crkava i verskih zajednica tretirati diskriminatorski i uvredljivo;

Emiterima se zabranjuje da se u verskim programima bave prozelitizmom;

Zabrana maskiranja političkih sadržaja formom verskog programa;

Emiteri moraju da prave jasnu razliku između priznatih crkvi i verskih zajednica, s jedne, i sekti, s druge strane;

Okultizam, paranormalne pojave i magija

Zabranjuje se emitovanje programa zasnovanih na okultizmu, paranormalnim pojavama i magiji, u kojima se manipuliše ljudskim slabostima, lakovernošću, neobaveštenošću i neznanjem;

Proricanje sudbine, tumačenje horoskopa i slični sadržaji mogu se emitovati pod uslovom da to nije jedini sadržaj emisije, i bez dodatnog naplaćivanja telefonskih poziva, SMS poruka i drugih vidova komercijalizacije.

Prikazivanje pornografije, seksa i golotinje

scene seksa, kao i eksplicitni razgovori o seksu na radiju, mogu se emitovati samo od 24 do 06 h;

pornografija je zabranjena u nekodiranoj radiodifuziji;

erotski program je dozvoljeno emitovati od 24 do 06 h, osim na javnom servisu;

nage osobe se ne smeju prikazivati pre 21 čas, osim ukoliko su u pitanju edukativne potrebe ili postoji jako uredničko ili umetničko opravdanje;

Zaštita privatnosti

Zabranjena je svaka povreda privatnosti, odnosno prikazivanja pojedinaca bez njihove dozvole;

Emiteri su dužni da zaštite identitet žrtava katastrofa, nasilja, nesreća i žrtava i počinilaca krivičnih dela;

Emiteri ne smeju otkrivati boravište pojedinca i porodice bez naročitograzloga ili pristanka;

Zaštita osoba sa posebnim potrebama; Zabrana emitovanja materijala pribavljenih

nezakonitim sredstvima

Upotreba jezika

Obaveza proizvodnje i emitovanja programa na standardnom književnom srpskom jeziku;

Emiteri su dužni da suzbijaju ekstremizam i uvrede u svojim programima, kako u ponašanju voditelja programa, tako i u izražavanju gostiju;

Emiter je obavezan da se stara o gramatičkoj ispravnosti i čistoti jezika u emitovanim programima;

Audio i vizuelni aspekt sadržaja programa

Dužnost neizazivanja gađenja, odvratnosti i sličnih ekstremno negativnih emocija;

Dužnost izbegavanja nepristojnog oblačenja (pojavljivanje u programu sa pretežno obnaženim delovima tela ili erotskom konotacijom);

Televizijske stanice imaju obavezu da se staraju da voditeljke i voditelji, spikeri i novinari budu obučeni u skladu sa zahtevima programa u kojima se pojavljuju.

Praćenje izbora i referenduma

Emiteri specijalizovanih programa ne smeju se baviti izborima (osim reklamnih spotova);

Emiteri su dužni da obezbede načelnu ravnopravnost u obaveštavanju o svim listama;

Zabrana diskriminacije učesnika kampanje i prikrivene propagande;

Obaveza preciznog objavljivanja istraživanja javnog mnenja;

Obaveza poštovanja izborne tišine; Obavezno označavanje plaćenih termina;

Autorska i srodna prava, reklame, sponzorstva i plaćeni termini

Dužnost poštovanja propisa koji se odnose na autorska i srodna prava i zaštitu intelektualne svojine;

U odnosu na reklame i sponzorstva , ovo uputstvo praktično prepisuje čitav niz pravila iz zakona o oaglašavanju (zabrana uticaja sponzora na uređivačku politiku, zabrana sponzorisanja informativnih programa, zabrana prikrivenog oglašavanja).

Da li je ponašanje emitera neregulisano ili pre-regulisano?

Beograd, 11. mart 2009.

Slobodan Kremenjakadvokat