1

Chöông 2 Xaây döïng/xaùc ñònh vaán ñeà vaøñeà

taøi nghieân cöùu

2

Lộ trình thực hiện một đề tài nghiên cứu

•Lựa chọn đề tài •Lập kế hoạch thực hiện •Đặt vấn đề, xây dựng giả thuyết •Thu thập số liệu, xử lí thông tin •Viết báo cáo kết quả nghiên cứu •Ghi chú:

•xuất phát từ những ý tưởng mới thu thập tài liệu triển khai thực hiện. •diễn ra theo hướng ngược lại, sau khi đã tích luỹ một lượng thông tin, tài liệu đủ lớn để có cái nhìn tổng quát và sâu sắc làm nảy sinh ý tưởng về đề tài nghiên cứu.

3

Vấn ñeà nghieân cöùu ñeán töø ñaâu?

–Töø cuoäc soáng haøng ngaøy–Töø kinh nghieäm/traûi

nghieäm veà caùc vaán ñeà thöïc tieãn

–Töø tö lieäu thu thaäp ñöôïc (caùc nghieân cöùu tröôùc)

–Töø caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët haøng saün/chæ ñònh

–Töø tö duy caù nhaân

4

Công tác nghiên cứu tài liệu

• đóng vai trò rất quan trọng• lặp đi lặp lại nhiều lần• mức độ và mục đích khác nhau.

– Khi mới bắt đầu: giúp lựa chọn đề tài, đánh giá phạm vi các nguồn tài nguyên hỗ trợ, đặt vấn đề nghiên cứu.

– Khi đang nghiên cứu: giúp củng cố các luận cứ, luận chứng, bổ sung các đánh giá phê bình khoa học.

– Khi kết thúc nghiên cứu: giúp tạo hình mẫu, tiêu chuẩn để soạn thảo và trình bày kết quả nghiên cứu.

5

Lựa chọn đề tài

• Là công việc đầu tiên của việc triển khai một đề tài nghiên cứu khoa học

• Đối với nhà nghiên cứu, được lựa chọn qua kinh nghiệm và kiến thức tích luỹ được, đặt trong bối cảnh yêu cầu về mặt chuyên môn, quản lí hoặc nhu cầu thực tế của xã hội

• Đối với sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh, ngoài việc lựa chọn đề tài họ còn phải chọn (hoặc được chỉ định) người hướng dẫn khoa học. – chọn người hướng dẫn trước, chọn đề tài sau– chọn đề tài trước rồi mới tìm người hướng dẫn phù hợp.

6

Lựa chọn người hướng dẫn như thế nào?

• Không có người thầy lí tưởng cho mọi sinh viên• Điều cần là tìm được người thầy phù hợp, sẵn sàng hướng

dẫn SV làm đề tài NCKH• Tìm hiểu kĩ về người thày (đặc điểm cá tính, phương pháp

làm việc, quan điểm khoa học, kinh nghiệm chuyên môn, lãnh vực nghiên cứu)

• Cần trang bị những ý tưởng cơ bản về một chủ đề nghiên cứu mà mình quan tâm (qua nghiên cứu tài liệu, tìm hiểu thực tế hoặc chỉ đơn giản là một đề tài ưa thíchtrong danh sách ưu tiên nghiên cứu của nhà chuyên môn/chuyên gia).

7

Quan hệ thầy - trò trong nghiên cứu khoa học

• Những phẩm chất nên có là giàu óc tưởng tượng, giàu sáng kiến, nhiệt tình và kiên trì

• Người thầy hướng dẫn hiểu mình cần làm gì để giúp sinh viên thực hiện tốt đề tài nghiên cứu: hướng dẫn lựa chọn đối tượng-đề tài, hướng dẫn phương pháp, tư vấn nghiên cứu tài liệu, xử lí số liệu, góp ý bài viết v.v…

• Sinh viên luôn phải là người chủ động trong công việc của mình, không nên thụ động, ỷ lại,, vì người thầy chỉ định hướng, dẫn dắt mà không làm thay cho sinh viên.

• Cần duy trì đều đặn những buổi làm việc định kì để theo dõi tiến độ nghiên cứu, xác định những kết quả đạt và chưa đạt, đưa ra hướng giải quyết những vướng mắc xảy ra, thảo luận những bước đi kế tiếp.

8

Xác định chủ đề nghiên cứu

• muốn hiểu rõ vấn đề cần nghiên cứu, thấy rõ con đường cần đi qua và nơi cần đến tự chuẩn bị cho mình thật tốt ngay từ đầu

• Các bước:– xác định nhu cầu (cấp độ; thời lượng)– lựa chọn chủ đề (áp đặt, gợi ý; ý tưởng; thảo

luận)– giới hạn phạm vi của chủ đề; – định rõ các mục tiêu nghiên cứu.

9

Lựa chọn chủ đề nghiên cứu

1. Hiểu biết ban đầu của bản thân về chủ đề? • Cần có những hiểu biết cơ bản về chủ đề. • Đặt chủ đề trong khuôn khổ giới hạn của chuyên ngành. • Nắm bắt các thông tin tổng quát để biết được vấn đề cần được xử lí ở những

khía cạnh nào. 2. Tính phù hợp của chủ đề dự kiến với điều kiện thực tế? • Đề tài cần có định hướng đúng nhằm giải quyết các vấn đề chuyên môn. • Đề tài cần đáp ứng các yêu cầu của người hướng dẫn, của hội đồng khoa học

chuyên ngành. • Đề tài nên tránh việc chỉ giải quyết những mặt phụ của vấn đề. • Đề tài cần có ý nghĩa thực tế, giúp mở rộng hiểu biết về chủ đề được lựa chọn

nghiên cứu. 3.Động cơ, hứng thú và lợi ích cá nhân khi nghiên cứu chủ đề đó? • Động cơ và hứng thú cá nhân có ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ nghiên cứu, • nếu cân nhắc hài hoà được khi lựa chọn đề tài sẽ có ý nghĩa quan trọng đối với

quá trình nghiên cứu.

10

Lựa chọn chủ đề nghiên cứu4. Điều kiện truy cập các nguồn tài liệu tham khảo?

• phải đảm bảo truy cập được những nguồn tài liệu tham khảo cần thiết cho việc thực hiện đề tài, nên đặt thành một vấn đề nghiêm túc trước khi bắt đầu nghiên cứu.

• Các đề tài quá mới hay quá chuyên biệt sẽ có ít tài liệu hoặc nguồn tài liệu khó truy cập tránh. • Nên có hoặc tìm được những tài liệu giúp định hướng tìm kiếm thông tin phù hợp. • Những đề tài ở cấp độ càng càng cần thiết phải thu thập dữ liệu sơ cấp(primary

document/document primaire) khó• Cần tìm và khai thác tối đa những nguồn hỗ trợ truy cập thông tin, tài liệu: thầy cô giáo, các

chuyên gia, bạn bè, các thư viện, các đơn vị chuyên ngành, các tổ chức quốc tế, các diễn đàn chuyên môn và các nguồn đáng tin cậy trên mạng, v.v.

5. Thời gian cho phép thực hiện đề tài?

• tuỳ thuộc vào cấp độ của đề tài. Các giai đoạn làm việc cần được phân bổ thời gian hợp lí. • cân nhắc các khoảng thời gian: lựa chọn đề tài, tìm kiếm tài liệu, giới hạn phạm vi đề tài, đọc và

thu thập thông tin, viết bài và sửa bài. • Tránh chọn những đề tài quá phức tạp, đòi hỏi phải tham khảo quá nhiều tài liệu trong một

phạm vi quá rộng. • Lựa chọn các vấn đề nghiên cứu cho hợp lí, nên lựa chọn những khía cạnh có thể xử lí ở tầm sâu,

thay vì đề cập đến quá nhiều vấn đề một cách nông cạn.

11

Nghieân cöùu coù khaû thi khoâng?

- Thôøi gian - Tö lieäu (nguoàn, tieáp caän, ñoä chính xaùc)- Haïn cheá veà taâm lyù, xaõ hoäi- Hôïp taùc- Nguoàn löïc

12

Lựa chọn chủ đề nghiên cứuCó nhiều cách để tìm kiếm và củng cố lựa chọn chủ đề nghiên cứu.

• Định hướng: các tài liệu mang tính thời sự• về mặt chuyên môn

– các bài viết trong các bộ bách khoa toàn thư có uy tín; – các bài tóm tắt những chủ đề đang được quan tâm

trên các tạp chí chuyên ngành; – các từ điển giải thích chuyên ngành; – các danh mục đề tài của các đơn vị nghiên cứu; – danh sách các đề tài nghiên cứu của người hướng dẫn

khoa học;

13

Các nguồn tài liệu sử dụng để xác định đề tài

• Với ý tưởng ban đầu đã có, có thể tham khảo các từ điển giải thích chuyên ngành và các bách khoa thư để có cái nhìn chung cơ bản về vấn đề cần nghiên cứu.

• Sau đó, có thể tìm các sách chuyên khảo, thông qua các thư mục thư viện, và các bài báo chuyên ngành được giới thiệu trong các cơ sở dữ liệu tóm tắt, để nắm bắt mọi biên độ của vấn đề cần tìm hiểu.

• Trong một số trường hợp, có thể cần tham khảo thêm một số loại tài liệu đặc thù như: các văn bản nhà nước, các tài liệu nghe nhìn, các bản đồ, hình ảnh, v.v., nhằm hoàn chỉnh một sơ đồ tổng quát của chủ đề đang quan tâm, từ đó sẽ xác định giới hạn phạm vi cần tập trung nghiên cứu một cách dễ dàng hơn.

14

Các nguồn tài liệu sử dụng để xác định đề tài

Bài tóm tắt tạp chí chuyên ngành Ý tưởng tổng quát về vấn đề

Từ điển giải thích chuyên ngành Các khái niệm chuyên

môn sâuSách chuyên khảo Nắm bắt mọi biên độ của

vấn đềDanh mục đề tài nghiên cứu Kiến thức có hệ thống về

các vấn đề chuyên biệtBách khoa thư Các chủ đề cụ thể sẵn có

15

Các nguồn tài liệu sử dụng để xác định đề tài

-Chuû ñeà ñaõ ñöôïc nghieân cöùu chöa?

-Ñaõ coù nhöõng chuû ñeà nghieân cöùu töông töï chöa?(chieàu roäng -caùcvaán ñeà)

-Ñeán möùc ñoä naøo? (chieàu saâu, lyù thuyeát -öùng duïng, toàn taïi)

16

Toång quan tö lieäu• Sau khi hình thaønh vaø xaùc ñònh khaùi quaùt

chuû ñeà / caùc vaán ñeà nghieân cöùu toång quan tö lieäu (xaây döïng ñöôïc vaán ñeà nghieân cöùu cuï theå, caùc giaû thuyeát vaø phöông phaùp nghieân cöùu)

• Nguoàn tö lieäu: Saùch ñaõ xuaát baûn Caùc baøi baùo, taïp chí khoa hoïc, baøi nghieân

cöùu Caùc baùo caùo khoa hoïc, baùo caùo toång keát Caùc soá lieäu thoáng keâ Caùc döõ lieäu thoâng tin treân maïng

Tính xaùc thöïc /chính xaùc cuûa nguoàn tö lieäu

Tổng quan tư liệu•Trong nghiên cứu khoa học, công tác nghiên cứu tài liệu đóng vai trò quan trọng• Trình tự NCKH : Tìm và đọc tài liệu - Viết đề cương - Tiến hành nghiên cứu - Viết báo cáo - Bảo vệ• Thu thập , nghiên cứu tài liệu: tiến hành trong suốt quá trình nghiên cứu – quan trọng nhất là vào lúc bắt đầu nghiên cứu - Hiểu biết ban đầu về lãnh vực/vấn đề muốn nghiên cứu? (xác định đề tài- phạm vi –mục đích nghiên cứu)• Không được quan tâm đúng mức:

• Thời gian•Kinh phí•Yêu cầu khoa học•Tiếp cận thông tin: giới hạn hay thái quá

Tổng quan tư liệu là gì?• Tư liệu: là các công trình nghiên cứu dưới nhiều hình thức

khác nhau về chủ đề/lãnh vực/vấn đề muốn nghiên cứu – sách, báo cáo khoa học hội thảo, báo cáo tổng kết chuyên ngành, tạp chí, bài báo, CD roms, internet.

• Tổng quan: thu thập, tóm tắt, tổng hợp, phân tích các tư liệu sẵn có về một vấn đề/chủ đề muốn nghiên cứu cái nhìn phản biện/ hệ thống hóa các thông tin, quan điểm đã có / các tranh cãi xung quanh chủ đề/ các vấn đề còn bỏ ngỏ hay phát sinh đối với lãnh vực nghiên cứu đang quan tâm giúp định hình phạm vi và đề tài nghiên cứu cũng như giúp xây dựng cơ sở lý luận khoa học cho đề tài và giúp xây dựng phương pháp tư duy và nghiên cứu khoa học phù hợp

Sự khác biệt giữa tổng quan tư liệu và một bài nghiên cứu

• Bài NCKH: phát triển một lập luận mới (new argument)

• TQTL: một phần của bài NCKH cơ sở/hỗ trợ cho một ý tưởng/lập luận (insight) mới mà người NC muốn đóng góp

• TQTL: thu thập và tổng hợp phân tích có hệ thống những lập luận/ý tưởng đã có chứ không thêm bất kỳ một lập luận mới nào.

Các câu hỏi phải trả lời• What do we already know in the immediate area concerned? • What are the characteristics of the key concepts or the main factors or

variables? • What are the relationships between these key concepts, factors or

variables? • What are the existing theories? • Where are the inconsistencies or other shortcomings in our knowledge

and understanding? • What views need to be (further) tested? • What evidence is lacking, inconclusive, contradictory or too limited? • Why study (further) the research problem? • What contribution can the present study be expected to make? • What research designs or methods seem unsatisfactory?

Xem xét tài liệu Research and literature review

• “Nhìn lại” những gì đã được viết/ nghiên cứu về một chủ đề nhất định.

“Look again" at what has already been written about the topic.

• Một tập hợp của các nghiện cứu về một chủ đề đã được công bố.

A compilation of the research that has been published on a topic by recognized scholars and researchers.

Xem xét tài liệu Research and literature review

• Được xác định bởi ý tưởng/khái niệm định hướng (vấn đề mà bạn đang muốn giải quyết).Defined by a guiding concept (e.g the problem or issue you are discussing or trying to address).

• Nó KHÔNG phải là danh mục các tài liệu sẵn có, hay bản tổng hợp của các tóm tắt.It is NOT just a descriptive list of the materials available, or a set of summaries

Xem xét tài liệuLiterature review [3]

• Cung cấp thông tin nền tảng về chủ đề bạn muốn giải quyết hoặc đặt vấn đề đó vào trong cái nhìn lịch sử và chỉ ra những vấn đề tương tự đã được giải quyết như thế nào trong quá khứ.

Provides background for the problem you are attacking or put the problem into historical perspective and, at times, show how others handled similar problems in the past.

Xem xét tài liệuLiterature review [4]

• Xác định các phương pháp tiếp cận, phương pháp can thiệp thành công hoặc thất bại – rút kinh nghiệm cho chương trình của bạn.

To find out what approaches or methods have or have not worked – to learn from the experiences of others

Xem xét tài liệuResearch and literature review [5]

• Các nghiên cứu / Research studies• Các dự án/ chương trình được đăng tải / Published projects• Các đánh giá có hệ thống/ Systemic reviews• Thông tin từ các trang web• Các tài liệu về các ứng dụng hiệu quả / Best practice

documents• Các hướng dẫn được đăng tải / Published guidelines

Tại sao cần xem xét tài liệu?Why do we do Literature review [1]

• Mở rộng cơ sở kiến thức về chủ đề quan tâmExpand knowledge base on the interested topics.

• Tìm hiểu xem đã có những gì được nghiên cứu về một chủ đề.To see what has and has not been investigated.

• Xác định các nguồn dữ liệu các nhà nghiên cứu khác đã sử dụng.To identify data sources that other researchers have used.

Tại sao cần xem xét tài liệu?Why do we do Literature review [2]

• Làm sáng tỏ và tập trung vào chủ đề quan tâm. To clarify and focus on the interested topic

• Phát triển các lý giải về những biến đổi của một hành vi/hiện tượngTo develop general explanations for observed variations in a behavior or phenomenon.

• Xác định những mối liên hệ giữa các khái niệm/ vấn đề và đưa ra những giả thuyếtTo identify potential relationships between concepts/issues and to identify researchable hypotheses.

Tại sao cần xem xét tài liệuWhy do we do Literature review [3]

• Cải thiện phương pháp tiếp cận, thiết kế can thiệp, phương pháp luận nghiên cứu. To improve approaches, methodologies, and intervention design.

Tại sao xem xét tài liệu trực tuyếnWhy now and not in the past in HIV programs? [1]

Nguyễn Ngọc Thủy - 1/2010

Thông qua internet, chúng ta có thể tiếp cận:Through internet, we see:

• Một khối lượng thông tin và nghiên cứu ngày càng nhiều về HIV toàn cầuGrowing volume of information and researches on various aspects in HIV preventions all over the worlds

• Các bằng chứng về thành công và thách thức trong việc thực hiện các chương trình can thiệp HIVIncreasing evidences of successes and challenges in HIV interventions.

Chúng ta phải làm gì trước khi viết TQTL

• Làm rõ lãnh vực/chủ đề NC (hỏi ý kiến chuyên gia/thày hướng dẫn) nguồn tư liệu/lọai tư liệu/chủ đề chính.

• Mô hình/mẫu thích hợp: xem các mẫu tổng quan tư liệu

31

Giới hạn chủ đề

– Từ chủ đề xuất phát, bước tiếp theo là giới hạn phạm vi và xác định cụ thể chủ đề/ đềtài cần nghiên cứu

– Trực giác định hình các ý tưởng biến các ý tưởng đó trở thành hiện thực, khả thi.– Các bước:

• Nắm bắt mọi biên độ và tính phức tạp của vấn đề: tham khảo các nguồn tài liệu giúp hiểu vấn đề một cách cơ bản, tổng quát (bách khoa thư, sách và sổ tay chuyên ngành, các tạp chí khoa học,

v.v.) • Kiểm tra toàn bộ các mặt của vấn đề: đặt ra những câu hỏi liên quan đến các yêu cầu quản lí,

chuyên môn cũng như động cơ, hứng thú và lợi ích cá nhân và trả lời các câu hỏi đó. – AI? - Có những ai, thuộc lĩnh vực nào liên quan đến chủ đề. – CÁI GÌ? - Sự vật, sự việc, hiện tượng nào được nghiên cứu; các thành phần của đối tượng được nghiên cứu. – KHI NÀO? - Vấn đề nghiên cứu xảy ra khi nào, bối cảnh thời gian của chủ đề đó, có mức giới hạn thời gian nào

hay không. – Ở ĐÂU? - Giới hạn địa lí (quốc gia, vùng miền,...) của vấn đề. – THẾ NÀO? - Góc độ tiếp cận, quan điểm xử lí vấn đề mang tính thực nghiệm hay lí thuyết. – TẠI SAO? - Ý nghĩa và tầm quan trọng của chủ đề được nghiên cứu, những vấn đề liên quan hay nảy sinh từ

đó, vì sao cần ưu tiên nghiên cứu.

32

YÙ töôûng cung caáp töø caùc nghieân cöùu coù saün

Phöông phaùp Cô sôû lyù luaän

Replication(nhaân roäng)

Thöû nghieäm nhaân roäng 1 keát quaû cuûa NC tröôùc

Kieåm tra giaù trò beân ngoøai cuûa 1 NC

ÖÙng duïng caùc kieán nghò mang tính thöïc nghieäm cuûa 1 nghieân cöùu tröôùc

Caûi thieän giaù trò noäi taïi cuûa 1 NC

Phaùt hieän caùc ñieåm haïn cheá cuûa nghieân cöùu tröôùc vaø nghieân cöùu caûi thieän

Giaûi quyeát caùc keát quaû mang tính xung ñoät

Khi nghieân cöùu tö lieäu, coù theå caùc keát quaû cuûa caùc nghieân cöùu maâu thuaãn nhau, xem xeùt caùc phöông phaùp nghieân cöùu, ñoái töôïng vaø boái caûnh ñeå xaây döïng caùch NC

Ñeà xuaát caùc nghieân cöùu tieáp theo

Xem xeùt caùc ñeà nghò cuûa caùc nghieân cöùu tröôùc cho caùc vaán ñeà caàn nghieân cöùu theâm

33

Định rõ mục tiêu

• Khi đã có một chủ đề xác định, cần đặt thêm những câu hỏi và trả lời nhằm làm rõ các mục tiêu nghiên cứu, và định hướng tốt hơn trong quá trình nghiên cứu về sau, như lựa chọn phương pháp, tài liệu, dữ liệu cần thu thập.

• Các câu hỏi có thể đặt ra về mục tiêu nghiên cứu là:– Đề nghị một giải pháp cho một vấn đề gặp phải? – Xác nhận hay bác bỏ một giả thuyết? – Gợi ý một ứng dụng công nghệ mới? – Phân tích các kết quả thí nghiệm và quan sát thực địa để so sánh với một

lí thuyết đã kiểm chứng? – Giải quyết một vấn đề kĩ thuật

34

Xaùc ñònh ñeà taøi nghieân cöùu

Xaùc ñònh chuû ñeà toång quaùt (qua tham khaûo nhieàu nguoàn)

Thu heïp thaønh 1 ñeà taøi cuï theå (tính caàn thieát, khaû naêng veà kieán thöùc, nguoàn löïc, thôøi gian)

Hieåu roõ nhöõng haïn cheá (noäi taïi vaø beân ngoøai) Hieåu roõ ñeà taøi seõ roõ raøng vaø hoøan chænh hôn

trong quaù trình nghieân cöùu Luoân lieân heä ñeán caùc kieán thöùc ñaõ coù hay seõ

coù trong thôøi gian nghieân cöùu lieân quan ñeán ñeà taøi ñöôïc choïn

Xaùc ñònh roõ teân ñeà taøi (muïc ñích nghieân cöùu, vaán ñeà nghieân cöùu, ñoái töôïng nghieân cöùu, caáu truùc cuûa laäpluaän)

Coù theå ñaët döôùi daïng caâu hoûi/caâu xaùc ñònh.