Caibidil 1: An Domhan
Transcript of Caibidil 1: An Domhan
![Page 1: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/1.jpg)
An Domhan
Caibidil 1
![Page 2: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/2.jpg)
• Cruthaíodh an Domhan thart ar 4.5 billiún bliain ó shin.
• Tá an Domhan déanta suas de cheithre ciseal.
1. An screamh
2. An maintlín
3. An croí lasmuigh
4. An croí lastigh
![Page 3: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/3.jpg)
• Dromchla an domhain
• crua agus tanaí
• Idir 10km agus 60kmar tiús
![Page 4: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/4.jpg)
• Sraith de charraigeacha leathleáite.
• Bíonn teocht an mhaintlín thart ar 4,000°C.
• Thugtar magma ar na carraigeacha leathleáite.
• Bíonn an screamh
ag snámh ar an magma
![Page 5: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/5.jpg)
• An croí lastigh agus an croí lasmuigh
• Déanta as nicil agus iarann
• Teocht an-ard: 5,000°C
![Page 6: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/6.jpg)
• Tarraing pictiúir i do chóipleabhar de chisil an domhain.
• Cuir lipéidí ar do phictiúr
• Dath isteach é
• Tarraing pictiúir i do chóipleabhar de chisil an domhain.
• Cuir lipéidí ar do phictiúr
• Dath isteach é
![Page 7: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/7.jpg)
![Page 8: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/8.jpg)
OBAIR BHAILE
• Críochnaigh an pictiúr
• Foghlaim na tearmaí: 1. Screamh2. Maintlín 3. Croí an domhain4. Leathláite5. Ciseal
![Page 9: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/9.jpg)
![Page 10: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/10.jpg)
Na plátaí
• Thugtar teicteonaic phlátaí ar an gcaoi go bhfuil screamh an Domhain briste ina phlátaí éagsúla agus bíonn siad ag gluaiseacht i gcónaí.
![Page 11: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/11.jpg)
Na plátaí
• Tá seacht mór phláta ann.• Bíonn siad ag snámh ar mhagma
leathleáite an mhaintlín.• Buaileann na plátaí faoina chéile ag
teoireannacha plátaí.
![Page 12: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/12.jpg)
Na plátaí
![Page 13: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/13.jpg)
Gluaiseacht plátaí
![Page 14: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/14.jpg)
Scaradh agus imbhualadh
![Page 15: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/15.jpg)
Filleadh
• Uaireannta bíonn dhá phláta ag brú isteach in aghaidh a chéile.
• Bíonn comhbhrú ollmhór ann agus lúbann screamh an domhan agus brúitear suas an charraig.
• Seo é an chaoi a chruthaítear fillsléibhte.
![Page 16: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/16.jpg)
Fillsléibhte (Alps, Aindéis)
![Page 17: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/17.jpg)
Fillsléibhte
• Cruthaíodh na sliabhraonta, Alps, Aindéis, Sléibhte Creagacha 35 milliún bliain ó shin.
• Níl siad chomh síonchaite le na fill sléibhte a cruthaíodh i bhfad rompu agus is sin é an fáth is atá siad chomh ard.
![Page 18: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/18.jpg)
Fillsléibhte in Éirinn
• Cruthaíodh na sléibhte na céadta milliún bliain ó shin.
• Ta siad réasúnta íseal mar tá siad síoncaite.
![Page 19: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/19.jpg)
Foclóir
• Comhbhrú: compression• Fillsléibhte: fold mountains• Sliabhraonta: mountain ranges• Síonchaite: eroded by weather
![Page 20: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/20.jpg)
• Tarlaíonn creathanna talún móra i gCalifornia mar gheall go bhfuil sé suite in aice leis an áit a mbuaileann Pláta an Aigéin Chiúin agus Pláta an Mheiriceá le chéile.
![Page 21: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/21.jpg)
San Francisco 1906
![Page 22: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/22.jpg)
![Page 23: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/23.jpg)
![Page 24: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/24.jpg)
![Page 25: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/26.jpg)
Crith talún
• Crith talún a thugtar ar ghluaiseacht thobann nó ar chreathadh tobann de screamh an Domhain.
• Tarlaíonn formhór (most) acu ag teorainneacha na bplátaí, áit a mbuaileann plátaí faoina chéile.
![Page 27: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/27.jpg)
• De réir mar a bhíonn na plátaí ag bualadh isteach ina chéile, bíonn an brú ag méadú go dtí go sleamhníonn ceann de na plátaí.
• Scaoiltar a lán fuinneamh.
![Page 28: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/28.jpg)
Creathanna talún a thomhais
• Úsáidtar Seisiméadar nó Seismeagraf chun crith talún a thomhais.
• Úsáidtar an Scála Richter chun cur síos a dhéanamh ar an neart (strength).
![Page 29: Caibidil 1: An Domhan](https://reader035.fdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559592271a28ab9d498b46c1/html5/thumbnails/29.jpg)
San Francisco 1906
• Scríobh síos na rudaí a tharla i rith an crith talún sin (lch 4)
• Céard a tharla sna 1990-idí?
• Cén fath a bhfuil faitíos ar daoine?
• Cén saghas socruithe atá déanta le súil agus damáiste crith talún a mhaolú?