“Enfeksiyon Hastalıkları Dersi sunusu” © Bu Sunu’ya ait tüm Haklar Atlas Yayınevine aittir. Hiçbir şekilde üçüncü şahıslara verilemez

ENFEKSİYON HASTALIKLARI

Ünite 1: Virüs Hastalıkları

• Hastalık yapıcı özellikteki (patojen) bir mikroorganizmanın herhangi bir yolla insan veya hayvan vücuduna girip yerleşerek çoğalmasına enfeksiyon denir.

Vücuda, genel veya lokal olarak yerleşip çoğalan mikroorganizmanın kendisi ya da toksinleri ile vücut arasındaki çatışmadan kaynaklanan ve patolojik (hastalık) belirtilerle kendini gösteren hastalıklara enfeksiyon hastalıkları denir. genellikle bulaşıcı hastalık olarak tanımlanırlar.

1. Enfeksiyon hastalıklarını etkeni başka bir canlıdır. (Bakteri, virüs, parazit, mantar, riketsiyalar gibi)

2. Genel olarak bulaşıcı özelliktedir ve salgınlara neden olabilir.

3. Enfeksiyon hastalıkların patogenezinde immün sistem (bağışıklık sistemi) doğrudan rol oynar. Birçoğunda bağışıklık gelişir.

4. Bir bölümünden aşılama ve/veya kemoproflaksi ile korunulabilir.

5. Bildirimi zorunludur.

Enfeksiyon Hastalıklarının Genel Özellikleri

ENFEKSİYON HASTALIKLARI İLE İLGİLİ EPİDEMİYOLOJİK

TERİMLER

• Epidemi (salgın): Bir bulaşıcı hastalığın bir bölgede kısa sürede beklenenden çok sayıda görülmesine denir.

• Endemi: Bir hastalığın bir toplumda belirli ya da alışılmış sıklıkta görülmesine denir.

• Pandemi: Kıta ya da kıtaları etkileyen çok geniş salgınlara denir.

• Sporadi: Bir bulaşıcı hastalığın bir bölgede tek tük vakalar halinde görülmesidir.

• İnsidans: Belirli bir sürede oluşan yeni hastalık sayısıdır.

• Prevelans: Toplumda belli bir süre içinde belli bir hastalığa yakalananların sayısı.

Mortalite (ölüm oranı): Bu bir hastalıktan ölenlerin tüm hastalığa yakalanmış olanlara oranıdır.

Morbidite: Bir toplulukta herhangi bir hastalık için görülme sıklığı yani hastalığa sahip kişilerin sağlıklı kişilere oranı şeklinde tarif edilebilir.

İzolasyon (Tecrit): Kelime olarak ayırma, soyutlama, tecrit anlamına gelmektedir. Enfekte olan kişinin bulaştırma süresince diğer insanlardan ayrılmasıdır.

Karantina: Enfeksiyon etkeni ile temas eden veya temas etmiş olma olasılığı olan kişi ya da evcil hayvanın hastalık için geçerli en uzun inkübasyon süresince gözlem altında tutulmasıdır.

• Filyasyon: Bir halk sağlığı sorununun kaynağını bulma çalışmaları.

• Sanitasyon: Çevre koşullarının sağlıklı hale getirilmesidir.

• Eradikasyon: Hastalıkların kökünün kazınmasıdır.

• Sürveyans: Belirli bir hastalığın varlığının sistematik veriler toplanarak incelenmesidir.

• Bildirim: Sağlık otoritesinin resmi iletişim kanalları ile vakalar veya salgınlardan haberdar edilmesi işlemidir.

• Bildirimi zorunlu hastalık: Yasal bir gereklilik ile uygun yetkide bir merciye (yerel veya merkezi sağlık otoritesi) rapor edilmesi zorunlu hastalık.

• İhbar: Bazı bildirimi zorunlu hastalıklarda vaka veya salgın söz konusu olduğunda tanı koyan sağlık kurumundan yerel sağlık otoritesine durumun en kısa zamanda iletilmesi.

ENFEKSİYON ETKENLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Mikroorganizmalar, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük ve tek hücreli canlılardır.

Tek bir hücreden milyonlarcası çoğalarak koloni denilen ve çıplak gözle görülebilen yapılar oluşur.

Dünyada 500.000 - 6.000.000arasında farklı türde mikroorganizma olduğu sanılmaktadır.

Mikroorganizmaların özelliklerini, yüksek canlılarla ve birbirleriyle ilişkilerini inceleyen bir bilim dalına MİKROBİYOLOJİ denir.

Mikroorganizmalar keşfedilmeden önce canlılar, bitki ve hayvanlar olmak üzere ikiye ayrılıyordu.

1866'da Haeckel canlılar içerisinde üçüncü bir alem olan protista'ların bulunduğunu bildirmiştir.

Protistalar, hücre yapılarına göre ikiye ayrılırlar.

Bitki ve memeli hücresini andıran hücrelere ökaryotik hücre, daha ilkel yapıdaki hücrelere ise PROKARYOTİK HÜCRE denir.

Ökaryotik protistalara örnek olarak, protozoa ve mantarları, prokaryotlara örnek olarak, bakterileri verebiliriz.

Mikroorganizmaların sınıflandırması

ÖKARYOTLAR-PROTİSTALAR

• Hücre yapıları, bitki ve hayvan hücreleri ile benzerlik gösteren mikroorganizmadır.

• Ökaryot hücre, memeli hücre yapısındadır.

• Ökaryot hücrede çekirdekçik, ribozom ve golgi cisimciği bulunmaktadır.

PROKARYOTLAR

• Hücre yapısı daha ilkeldir.

• Prokaryot hücresinde, gerçek çekirdek ve çekirdekçik yoktur.

• Çembersel yapıdadır.

Ökaryot ve prokaryot hücreler arasındaki farklılıklar şunlardır:

ÖKARYOT HÜCRE PROKARYOT HÜCRE

Gerçek çekirdek vardır. Gerçek çekirdek yoktur.

Çekirdekçik vardır. Çekirdekçik yoktur. Nükleik asidler düzdür. Nükleik asidler çembersel

yapıdadır. Nükleik asid sentezi belirli bir dönemde olur.

Nükleik asid sentezi devamlıdır.

Ribozom vardır. Ribozom vardır. Golgi vardır. Golgi yoktur.

ÖKARYOT VE PROKARYOT HÜCRENİN YAPISI

VİRÜSLER

Mikroorganizmaların üçüncü grubunu ise ökaryot ve prokaryot hücreli mikroorganizmalar dışında, hücre yapısı göstermeyen ve tek başlarına metobolik aktiviteleri bulunmayan virüsler oluşturur.

• Virüslerin basitçe yapısında, ortada bir nükleik asit (DNA veya RNA) ve onu çevreleyen bir protein kılıf bulunur.

ENFEKSİYON ZİNCİRİ • Enfeksiyon hastalığının oluşabilmesi, etkenin

insana ulaşıp onu hasta edebilmesi için bir dizi olayın meydana gelmesi gerekir. Bu olayların tümüne enfeksiyon zinciri (enfeksiyon halkası) denir.

1. Enfeksiyon etkeni (ajanı)

2. Enfeksiyon kaynağı

3. Kaynaktan çıkış yolu

4. Yeni konakçıya bulaşma yolu

5. Yeni konakçıya giriş kapısı

6. Enfeksiyona duyarlı organizma

Enfeksiyon Etkeni Enfeksiyon etkenleri, enfeksiyon hastalıklarına

sebep olan mikroorganizmalardır.

Enfeksiyon etkenleri;

1. BAKTERİLER,

2. VİRÜSLER,

3. MANTARLAR,

4. PARAZİTLER,

5. ARTROPODLAR,

6. RİKETSİYALARDIR.

Mikroorganizmaların yerleştikleri yerden kana karışarak dolaşımda bulunmalarına bakteriyemi denir.

Kan dolaşımına geçen mikroorganizmaların kanda çoğalmasına ise septisemi (sepsis) denir.

Mikroorganizmalara ait faktörler

1. Mikroorganizmanın Sayısı,

2. Patojenitesi,

3. İnfeksiyözitesi,

4. Virülansı,

5. İnvazyonu,

6. İntoksikasyonudur.

Mikroorganizmanın Sayısı

mikroorganizmanın hastalık oluşturabilmesi için gereken sayısal yeterliliğidir. Bazıları çok az miktarlarda hastalık oluşturabilirken bazıları ise fazla sayıda hastalık oluşturabilmektedirler.

• Genel kural: Mikroorganizmanın sayısı arttıkça hastalanma olasılığı da artmaktadır.

Mikroorganizmanın Patojenitesi

• Mikroorganizmaların hastalık yapma yeteneğidir.

• Hastalık yapma yeteneği olan mikroorganizmalara patojen mikroorganizma denir.

• Hastalık yapma yeteneğine sahip olmayan mikroorganizmalara ise non-patojen veya saprofit denir.

Mikroorganizmanın Virülansı

Patojen mikroorganizmaların hastalık yapma şiddetine virülans denir.

Mikroorganizmanın Enfeksiyözitesi

Mikroorganizmaların girdikleri organizmanın yerel savunma güçlerini (antikor, fagositoz vb.) yenerek yerleşebilme yeteneklerine enfeksiyözite denir.

Gizli (latent) enfeksiyon

Organotropizm

Mikroorganizmanın Yayılabilme Özelliği

Mikroorganizmanın yerleştiği yerden diğer dokulara ve kana yayılabilme yeteneğine invazyon denir.

Lokal enfeksiyona

Fokal enfeksiyon

Mikroorganizmanın İntoksikasyonu

• Mikroorganizmalar kendi cisimleri veya salgıladıkları toksinlerle hastalık oluşturur. Toksin, bazı mikroorganizmaların salgılamış olduğu zehirli maddelerdir. Toksik maddenin meydana getirdiği patolojik duruma intoksikasyon (zehirlenme) denir. Toksinlerle oluşan hastalıklara toksik hastalıklar denir. Mikroorganizmaların salgıladığı toksinlerin kana karışarak yaptığı genel toksik tabloya toksemi denir.

Enfeksiyon Kaynağı

Mikroorganizmaların doğal olarak yaşayıp çoğaldıkları canlı ve cansız varlıklara enfeksiyon kaynağı (rezervuar, konakçı) denir.

Mikroorganizmaları kaynaktan alıp insana taşıyan varlıklara da arakonakçı denir.

Enfeksiyon geçiren hasta insanlar enfeksiyon kaynağıdır.

Başkasından almış olduğu etkeni, hiçbir hastalık belirtisi göstermeden veya hastalığı geçirdikten sonra vücudunda taşıyan ve başka insanlara bulaştıran insanlara portör denir.

Hayvanlar bazı enfeksiyonların kaynağı olabilmektedir. Bu kaynaktan çıkan etkenler, hayvanlar arasında salgına yol açar. Uygun şartlarda insana bulaşarak insanda da hastalık oluşturur. Bu hastalıklara zoonoz denir.

Bazı hastalıkların kaynağı bitkilerdir (arpa uyuzu denen dermatoz vb.).

Laboratuvarlar enfeksiyon kaynağı olabilmektedir.

Bazı hastalıkların da birçok kaynağı olabilmektedir. Örneğin, mantarların ve parazitlerin kaynağı hem insanlar hem de topraktır.

Kaynaktan Çıkış Yolu

• Mikroorganizmaların enfeksiyon kaynağından ayrıldıkları yerlerdir.

• Enfeksiyon etkenleri balgam, tükürük, kusmuk, kan, idrar, dışkı, meni, vajen salgısı, yara akıntısı, gözyaşı aracılığı ile bu kapılardan çıkar.

Yeni Konakçıya Bulaşma Yolu

Enfeksiyon etkenlerinin çeşitli yollarla kaynaktan sağlam canlılara geçmesine bulaşma, bu geçmede takip ettiği yola da bulaşma yolu denir.

Bulaşma, doğrudan (direkt) bulaşma ve dolaylı (endirekt) bulaşma şeklinde olur.

Kaynak ile mikroorganizmanın bulaştığı canlı arasında hiçbir aracı olmadan meydana gelen bulaşmaya doğrudan bulaşma denir. Örneğin, ısırma ile kuduz doğrudan bulaşır.

Dolaylı (endirekt) bulaşma da ise hastalık kaynağı ile hastalık bulaşan kişi arasında su, hava, gıda maddeleri, toprak, eşya ve malzemeler gibi cansız araçlar veya hayvanlar ve haşereler gibi canlı aracılar vardır.

Bulaşma yolları

1. Solunum yolu ile bulaşma

2. Sindirim yolu ile (fekal – oral) bulaşma

3. Deri ve mukozalardan temas yolu ile bulaşma

4. Ürogenital yolla bulaşma

5. Konjenital bulaşma (Doğumsal-Vertikal bulaşma)

6. Kan yolu ile bulaşma

7. Vektörlerle bulaşma

Solunum Yolu İle Bulaşma

• Hava yolu ve damlacık yolu ile bulaşma olmak üzere iki şekilde olur.

Damlacık yolu: Öksürük, aksırıkla havaya saçılan ve enfeksiyöz ajan içeren flüge damlacıkları denilen, damlacıkların duyarlı kişilerin solunum yolu mukozalarına temas etmesi sonucunda bulaşma olur.

İki kişinin birbirine yakın olması ve aradaki mesafenin 1 m'yi aşmaması gerekir.

Hava yolu ile bulaşma:

• Öksürük ve aksırıkla havaya çeşitli büyüklükte damlacıklar saçılır. Bunlardan Küçük ve hafif olanlar havada asılı olarak kalırlar.

• Solunarak duyarlı konak tarafından alınırlarsa hava yolu ile bulaşma meydana gelir.

• Örneğin: Tüberküloz(Verem ) suçiçeği, kızamık gibi.

Solunum yoluyla bulaşma

Sindirim Yolu İle (fekal-oral) Bulaşma

• Su ve besinlerlerle ağız yolundan bulaşan enfeksiyon hastalıklarının bazıları; kolera, tifo, paratifo, dizanteri, tüberküloz (çiğ sütle), bruselloz, tenyalar, hepatit A dır .

Deri ve Mukozalardan Temas Yolu İle Bulaşma

Deriden bulaşmanın olabilmesi için deride kesik, çizik, delinme ve ezilme gibi deri bütünlüğünün bozulmuş olmasını gerektiren bir durum olmalıdır.

Mantar hastalıkları, tetanos, şarbon, kuduz deri yoluyla bulaşan hastalıklara örnek olarak verilebilir.

Organizmanın dışa açılan bölümlerinin iç yüzeylerindeki mukozalarda bulunan mikroorganizmaların, öpüşme ve cinsel ilişki sonucu diğer bireylere mukoza yoluyla bulaşma gerçekleşir.

Sifiliz, Hepatit B, Gonore mukoza yoluyla bulaşan hastalıklardandır.

Ürogenital Yolla Bulaşma

• Üriner sistem enfeksiyonları, sistemik enfeksiyöz ajanlarla olabildiği gibi daha sıklıkla doğrudan dışarıdan üretra yoluyla bulaşır.

• Genital sistem yoluyla bulaşma, anneden bebeğe olabildiği gibi zührevi (cinsel temasla bulaşan hastalıklar) (AİDS, Sifilis, gonore vs.) hastalıkların en yaygın bulaşma şeklidir.

Konjenital Bulaşma (Doğumsal-Vertikal bulaşma)

• Bu yolla; enfekte anneden plesanta yoluyla fetüse bulaşma söz konusudur.

• Gebe annenin sifiliz, hepatit B, kızamıkçık, AİDS

Kan Yolu İle Bulaşma

Kan alışverişi ile,

Damar içi enjeksiyon

Pansuman araç gereçleriyle,

Ameliyat ve doğum sırasında,

Diş çekimi işlemleri ile

• Bunlar; HIV, Hepatit B,Hepatit C, Hepatit D virüsleridir.

• Sifiliz, toksoplazma gibi hastalıklarda kan nakli ile bulaşır.

7-Vektörlerle Bulaşma • Sinek, bit, kene, fare gibi taşıyıcılara vektör

denilmektedir.

• Örneğin, sıtma mikrobu anofel adı verilen dişi sivrisinekte gelişimini tamamlayarak, sineğin insanı ısırmasıyla insana geçerek hastalık yapar.

Değerli Eğitimcilerimiz, sunumların tamamına ulaşmak için yayınevimiz ile irtibata geçiniz.

Atlas Sağlık Yayınları Gsm : 533 745 49 44 bilgi@asmlyayin.com