Endokrin Sistem ve hastalıkları

Uz.Dr.Aydan Ünsal2 Mart 2011

saglık meslek okulu hastalık bilgisi dersi

ENDOKRİN SİSTEM

• Hücreler arası fonksiyonların, birtakım kimyasal regülatör maddeler ile, sinyalizasyon yöntemiyle ileten özel moleküler yapıda ki maddelerin üretildiği bir sistemdir

• Bu maddelere hormon, hormon üreten hücrelere endokrin hücre denir

Endokrin sistem

• Endokrin sistem bir kontrol ve düzenleme sistemidir. Vücuttaki 3 ana fonksiyon ile yakın ilişkilidir.

1. Vücut sıvılarındaki kimyasal maddelerin konsantrasyonunun, protein, lipit ve karbonhidrat metabolizmasının düzenlenmesi,

2. Sinir sistemi ile birlikte vücudun streslere karşı koymasına yardım etmek,

3. Seksüel gelişim ve üremeyi içene alan büyüme ve gelişmenin düzenlenmesi.

Endokrin bezler ve hormonlar

• Endokrin sistem endokrin bezler olarak adlandırılan doku ve organlardan oluşmuştur.

• Bu bezler hormon olarak adlandırılan kimyasal maddeleri sentezleyip salgılarlar.

Endokrin Bezler• Hipofiz bezi-Hipotalamus• Tiroid bezi• Paratiroid bezi• Böbrek üstü bezleri• Pankreas• Gonadlar-cinsiyet bezleri• Diğerleri

– Böbrekler– Pineal bez– Timus bezi– Kalp– Sindirim kanalı

Endokrin Bezler

• Hipofiz bezi-Hipotalamus

• Tiroid bezi

• Paratiroid bezi

• Böbrek üstü bezleri

• Pankreas

• Gonadlar-cinsiyet bezleri

• Diğerleri

– Böbrekler

– Pineal bez

– Timus bezi

– Kalp

– Sindirim kanalı

Hedef hücre-organ

• Dolaşıma salgılan bir hormon vücudun bütün bölgelerine gidebilir.

• Ancak hormonlar etkilerini sadece belirli hücrelerde ve dokularda gösterir.

• Bu hücrelere ve organlara hedef hücre veya organ denir.

Hormon reseptörleri

• Hormonlar etkilerini hücre membranı yüzeyindeki, yada sitoplazmanın veya çekirdeğin içindeki reseptörleri aracılığıyla gösterir.

Majör Endokrin Gland Sistemi

• Saf gland halinde olan tiroid, ürettiği hormonu depolayan ve gerektiğinde kullanıma veren bir bez

• Yarı endokrin yapıda olan hipofiz ve adrenal, sinüzoido-retiküler yapıda olan ve ürettikleri hormonu doğrudan sinüzoidal, vasküler yolla hedef organa gönderir

• Yaygın hücresel endokrin sistemde, hormon üretecek yapıya sahip granüller içerirler.

• Bu sistem aminler, amin prekürsörleri sentezleyen,

• onları kapan , sekrete ve dekarboksile eden sistem anlamına gelir

• 1- Majör endokrin gland sistemi

• Tiroid , adrenal ve hipofiz

• 2- Yaygın (disterse) hücresel endokrin sistemi

• MSS, GİS, böbrek, karaciğer, deri ve yumuşak doku, kemik

Hormonların sınıflandırılması

• Hormonlar kimyasal yapılarına göre 3 grupta incelenirler;

1. Yağda eriyebilen steroid kaynaklı, streoid hormonlar,

2. Amino asit kaynaklı hormonlar,

3. Suda eriyen protein yapılı hormonlar.

• Az sayıda glikoprotein yapılı hormonda bulunur.

Hormon etki mekanizması• Yağda eriyen hormonlar steroid yapılı

hormonlardır ve kollesterolden sentezlenirler.

• Kortizol, progesteron, östrojen, testeron ve tiroksin hareketli reseptör mekanizması ile etki gösterirler, bu hormonların özel reseptörleri çekirdektedir.

• Bu mekanizma ile çalışan hormonlar hücre fonksiyonlarını etkileyen proteinleri sentezleyerek görevlerini yerine getirirler.

Depolanan ve depolanmayan

hormonlar

Peptit ve protein yapılı hormonlar, granüllü endoplazmik retikulumda sentez edildikten sonra Golgi sisteminde membranöz veziküller içinde depolanırlar

Katekolaminler, suda çözünür özellikli proteinler olan kromograninler ve ATP ile birlikte granüllerde depolanırlar

Tiroglobulin yapısındaki tiroit hormonları, tiroit follikülleri içinde depolanırlar

Steroid hormonlar, sentez sonrası hemen salgılanırlar, depolanmazlar

Hormon salgısının kontrolü...

• Hormonal sekresyonlar genellikle negatif feedback sistemler ile normal seviyede tutulur.

Sentezlendikleri yere göre hormonlar

• Hipotalamus hormonları• Hipofiz hormonları

Ön lop hormonlarıOrta lop hormonuArka lop hormonları

• Tiroit hormonları• Paratiroit hormonu• Pankreas kormonları• Böbrek üstü bezi hormonları

Adrenal korteks hormonlarıAdrenal medülla hormonları

• Cinsiyet bezleri hormonlarıErkek cinsiyet hormonlarıDişi cinsiyet hormonları

• Gastrointestinal ve diğer doku hormonları

Yapılarına göre hormonlar

• Peptitler ve proteinler: Hipotalamus, hipofiz, paratiroit, pankreas, mide-bağırsak sistemi ve bazı plasenta hormonları

• Steroidler: Adrenal korteks ve gonadlardan salgılanan hormonlar ile bazı plasenta hormonları

• Amino asit türevi hormonlar:Adrenal medülla hormonları:

KatekolaminlerTiroit hormonları

• Eikozanoidler• Retinoidler• NO

Endokrin fonksiyon bozuklukları

• Yetersiz miktarda hormon salgılanması

• Aşırı miktarda hormon salgılanması

• Hormona karşı doku duyarlılığında azalma

Yetersiz hormon salgılanması

Hormona özgü hipofonksiyon belirtileri ile karakterize

Aşırı miktarda hormon salgılanması

Hormona özgü hiperfonksiyon belirtileri ile karakterize

Hormona karşı duyarlılığın azalması

Hormona özgü hipofonksiyon belirtileri ile karakterize

Reseptör veya postreseptör mekanizmalardaki bozukluklar nedeniyle olur

Dolaşımdaki hormon düzeyi artar

HORMON??????

Endokrinsistemdeki

kimyasal habercilerdir‘uyarmak,harekete gecirmek’

Hormonların görevleri

• Büyüme ve farklılaşma

• Homeostazın sürdürülmesi

• üreme

Hangi tablolar bize endokrin kökenli bi hastalık düşündürür?

• Büyüme ve gelişme geriliği

• Uçlarda büyüme(akromegali)

• Guatr(tiroid bezinin büyümesi)

• Stria(cushing)

• Pigmentasyonda artış(böbreküstü bezi yetmezliği)

• Cinsel farklılaşmanın gerçekleşmeyişi

• Hirsutismus• Cinsel farklılaşma bozuklugu• Jinekomasti• Galaktore• Şişmanlık• Hiperglisemi• Hipoglisemi• Hiperkalsemi• Poliuri• hipertansiyon

Hipofiz bezi

• Beyinde hipotalamusun hemen altında bulunur.

• İki ayrı lobtan oluşmuştur;– Anterior lob (adenohipofiz)

– Posterior lob (nörohipfiz)

• Adenohipofiz gerçek bir endokrin bezdir ve salgı hücreleri ihtive eder.

• Nörohipofiz ise hiptalamustan köken alan pek çok sinir ucunun sonlandığı bölümdür.

Hipotalamus hormonları

• Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluşanlar

Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin)

Oksitosin (pitosin)

• Peptiderjik nöronlardan salgılanan, Adenohipofiz hormonlarının sekresyonunu düzenleyen hormonlar

Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH)

Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH)

Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH)

Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH)

Somatostadin (Büyüme hormonu salınımını inhibe edici hormon)

Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH)

Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH)

Hipotalamus-hipofiz

• Ön hpf. organın % 80 nini oluşturur ve asıl salgı yapan kısmıdır

• Buradan salınan hormonlar hipotalamustan salınan + davranışlı salgılatıcı (realising) hormonla kontrol edilir

• Rutin histolojik kesitlerde asidofil, bazofil, kromofob (boya almayan) hücrelerden oluşur.

Hipofiz hipotalamus ilişkisi

• Hipofiz bezi kan damarları ve sinir lifleri ile hipotalamusla bağlantılıdır. Bu bağlantı sinir sistemi ile endokrin sistem arasındaki direkt bir bağlantıdır.

• Hipotalamus ile adenohipofiz arasındaki bağlantı hipotalamik-hipofiziel portal sistem adı verilen damar sistemi ile sağlanır.

• Hipotalamus ile nörohipofiz arasındaki bağlantı ise sinirler aracılığıyla gerçekleştirilir.

Hipofiz-hipotalamus ilişkisi

• Hipotalamus;

• Adenohipofizden salgılanan hormonların salgılanmasını düzenleyen salgılatıcı (releasing) ve salgıyı durdurucu (inhibiting) hormonlar salgılar. Bu hormonlar kan yoluyla hipofize gelir.

• Antidiüretik hormon (ADH) ve oksitosin hormonlşarını sentezler, depolar ve nörohipofizden salgılatır. Bu hormonlar sinirin aksonu aracılığıyla hipofize gelir.

Ön hipofiz hormonları

• Opiyomelanokortin ailesi

Kortikotropin (ACTH)

Melanosit stimüle edici hormon (MSH)

-endorfin

• Glikoprotein ailesi

Tirotropin (TSH)

Gonadotropinler

Luteinizan hormon (LH)

Follikül stimüle edici hormon (FSH)

• Somatomammotropin ailesi

Somatotrop hormon (Büyüme hormonu, GH)

Prolaktin (PRL)

Nörohipofiz hormonları

• Nörohipofizden hipotalamusta sentezlenen 2 hormon salgılanır.

1. Antidiüretik hormon (ADH)

2. Oksitosin

Antidiüretik hormon (ADH)

• Antidiüretik: idrar atılımını azaltan

• ADH diğer adıyla vazopressinin ana görevi vücut sıvı dengesinin düzenlenmesine katkıda bulunmaktır.

• ADH nın hedef organı böbreklerdir.

• Böbreklerden su geri emilimini artırarak, idrar yoluyla su atılımını azaltır.

• Dehidrasyon ve koma gibi kan sıvı miktarının azaldığı durumlarda ADH salgısı artar.

Oksitosin

• Oksitosin doğum esnasında uterus kasının kasılmasını, doğumdan sonra da süt salgılanmasını uyaran bir hormondur.

Adenohipofiz hormonları

1. Growth hormon(GH)-Büyüme hormonu (BH)

2. Prolaktin

3. Tiroid stimüle edici hormon(TSH)

4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)

5. Luteinizan hormon (LH)

6. Follikül stimüle edici hormon (FSH)

7. Melanosit stimüle edici hormon (MSH)

Büyüme Hormonu (BH)• Tek bir özel hedef organı olmayıp bütün vücut bölümlerini etkileyerek büyümeyi uyarır.

• En belirgin etkisi çocuklarda ve adelosan dönemde doku kitlesini artırarak (protein sentezi) ve hücre bölünmesini uyararak büyümeyi hızlandırır.

• Uzun kemiklerin epifiz plakları üzerine doğrudan etkiyerek epifiz plaklarının devamlılığını sağlar.

BH nın genel etkileri

• Protein sentez hızını artırır,

• Protein yıkılımını azaltır,

• Glikoz kullanımını azaltır, önler; enerji kaynağı olarak karbonhidrattan yağa doğru bir kayma olmasını sağlar,

BH yetersizliği

• Büyüme dönemindeki bir kişide BH salgısı yetertsiz olursa epifiz plakları erken kapanır ve vücut büyümesi durur dwarfizm (cücelik) ortaya çıkar.

BH fazlalılığı• Tersine BH sekresyonu adolesan dönemin

sonuna doğru azalmazsa gigantism (devlik)oluşur ve kişinin boyu uzamaya devam eder.

• BH sekresyonu normal büyüme bittikten sonra fazla olursa akromegali (acromegaly) adı verilen durum ortaya çıkar.

• Akromegalide baştaki, ellerdeki ve ayaklardaki kemiklerde uzamadan ziyade kalınlaşma ortaya çıkar.

Adenohipofiz hormonları

1. Growth hormon(GH)-Büyüme hormonu (BH)

2. Prolaktin

3. Tiroid stimüle edici hormon(TSH)

4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)

5. Luteinizan hormon (LH)

6. Follikül stimüle edici hormon (FSH)

7. Melanosit stimüle edici hormon (MSH)

Prolaktin

• Prolaktinin kadınlarda iki görevi vardır;

1. Östrojen (dişi cinsiyet hormonu) ile birlikte gebelikte meme bezlerinde meme kanallarının gelişimini uyarır.

2. Doğumdan sonra meme dokusunda süt üretimini uyarır.

Prolaktin salgısının kontrolü

• Prolaktin salgısı hipotalamusta üretilip adenohipofize aktarılan iki hormon tarafından kontrol edilir;

1.Prolaktin salgılatıcı hormon

2.Prolaktin salgısını durdurucu hormon

Adenohipofiz hormonları1. Growth hormon(GH)-Büyüme hormonu

(BH)

2. Prolaktin

3. Tiroid stimüle edici hormon(TSH)

4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)

5. Luteinizan hormon (LH)

6. Follikül stimüle edici hormon (FSH)

7. Melanosit stimüle edici hormon (MSH)

Tiroid stimüle edici hormon(TSH)

• TSH tiroid bezi hormonlarının sekresyonunu ve sentezini uyarır.

• TSH nın fazla salgılanması goiter (guatr) olarak sisimlendirilen tirodi bezinin genişlemesine yol açar.

• TSH sekresyonu hipotalamusta üretilen tirotropin salgılatıcı hormon ile kontrol edilir.

Tiroid bezi• Tiroid bezi boyunda trakeanın önünde iki lob halinde bulunur.

• Tiroid bezinin folliküler hücrelerinden;– Tiroksin (tyroxine)(T4),

– Triiodotironin (triiodothyronine) (T3)

• Tiroid bezinin parafolliküler hücrelerinden;– Kalsitonin hormonları salgılanır.

Tiroid bezi salgısının...

• % 90 ı tiroksindir (T4),

• T4 ve T3 her ikisi de tirozin amino asitine iyot bağlanmasıyla oluşur.

Tiroid hormonlarının etkileri

• Vücudun pek çok hücresinde hücresel reaksiyonları hızlandırır.

• Böylece;– Bazal metabolizma hızı artar,– Büyüme hızlanır,– Hücresel farklanma ve ve protein sentezi uyarılır.

– Karbonhidrat ve yağ metabolizması uyarılır (kalorijenik etki).

Tiroid hormonlarının salgısının düzenlenmesi

• Tiroid hormonları TSH tarafından feedback mekanizmalar ile düzenlenir.

• T4 kanda düşükse,

• soğuk, stres ve gebelik gibi durumlar var ise ki bu durumlarda enerji ihtiyacı artar, TSH salgısı uyarılır, o da tiroid bezini uyarır.

Hipotiroidi

• Üşüme,soğuğa tahammülsüzlük

• Kolay yorulma

• Uykuya eğilim

• Mental fonksiyonlarda gerileme

• Kalın,kuru soğuk deri

• Kabızlık

• bradikardi

Hipertiroidi bulguları• Sıcaklık hissi• Sıcak ve nemli cilt• Aşırı terleme• Çarpıntı hissi• Sürekli taşikardi• Eforla gelen nefes darlığı• Artmış iştah,zayıflama,diyare• Aşırı sinirlilik,huzursuzluk,uykusuzluk• Saç dökülmesi• Ellerde tremor

Paratiroid bezler

• Paratiroid bezler tiroid bezinin arkasında bulunan küçük bezlerdir.

• Parat hormon (paratiroid hormon) (PTH) salgılarlar.

• PTH kalsitoninin tersi etkilere sahiptir.

• Kan kalsiyum düzeylerini artırıp, fosfat düzeylerini azaltır.

• Kan kalsiyum miktarı azaldığı zaman PTH artar.

Endokrin Bezler• Hipofiz bezi-Hipotalamus• Tiroid bezi• Paratiroid bezi• Böbrek üstü bezleri• Pankreas• Gonadlar-cinsiyet bezleri• Diğerleri

– Böbrekler– Pineal bez– Timus bezi– Kalp– Sindirim kanalı

• Plasenta• Plasenta gebelikte fetüsün beslenmesi için

gelişen özelleşmiş bir organdır.• Plasenta östrojen, progesteron ve human

koryonik gonadotropin hormaonlarını salgılar.

• Bu hormonlar gebeliğin devamlılığına yardım ederler.

• Bu hormonların hedef organları everler, meme bezleri ve uterustur.

Diğer bezler

Diğer bezler

• Böbrekler;– Eritropoietin

– 1,25 dihidroxivitamin D3

– Prekallikreinler

– Prostaglandinler ve

– Renin enzimini üretirler

• Sindirim sistemi;– Gastrin, sekretin ve kolesistokinin hormonları

salgılanır.

• Gastrin mide mukozasından salınır ve midenin asit salgılamasını uyarır.

• Sekretin düedönum mukozasından salınır ve pankreastan bikoarbonattan zengin sıvı salgılatarak mideden gelen içeriğin asiditesinin nötralize edilmesini sağlar.

• Kolesistokinin de düedonumdan salgılanır ve safra kesesinin kasılmasını uyarır. Safra keseside yağ sindiriminde görev alan safra salgısını yapar.

Diğer bezler

• Pineal bez;– Melatonin ;deri pigmentleri ile ilişkilidir.

• Timus bezi– T lenfositlerinin oluşumu ile ilgili hormon ve maddeler salgılar.

• Kalp– Atriopeptin adı verilen bir hormon sentezler, depolar ve salgılar

– Atriopeptin sıvı-elektrolit dengesi ile ilşkilidir, aşırı yükselmiş kan basıncını ve kan mikatarını düşürür.

Diğer bezler

Melatonin.....!!!!!!

Pankreas

• Pankreas sindirimkanalına enzim salgılayan egzokrin bir bez ve kana hormon salgılayan endokrin bir organolarak işlev görür.

• Hormonlar pankreasın endokrin bölümündeki pankreatik adacıklarda senteslenir, depolanır ve salgılanır.

Pankreas hormonları

• Pankreatik adacıklardan;

1. Glukogon (alfa hücreleri)

2. İnsülin (beta hücreleri)

3. Somatostatin (delta hücreleri)

4. Pankretaik polipeptid(F hücreleri) sentezlenir.

• İnsülin glukagonun tersi etkilere sahiptir.

• Dokulara glikoz girişini artırarak kan glikoz düzeylerini düşürür.

• Glikozun glikojene çevrilmesini (glikogenez) uyararak depo edilmesini sağlar.

Pankreas hormonları;İnsülin

Diabetes Mellitus• Pankreas beta hücrelerince yeterli miktarda insülin üretilemediği zaman diabetes mellitus adı verilen hastalık ortaya çıkar.

• Hiperglisemi:kan glikozunda yükselme

• Fazla insülin hipoglisemiye yol açar.

• İnsülin ve glukagonun her ikisi de kan glikozu tarafından kontrol edilir.

Şeker hastalığı nedir?

İnsülin…

Eksikliği VEYA Yetersizliği

Sonuç: Kan şekerinin yükselmesi

Kan şekeri normal sınırları: 80-100 mg/dl

hücre

Besin insülin

yaşam boyu sürer bulaşıcı değildir

Neden önemlidir?

• Körlük

• Böbrek yetmezliği

• Ayak yaraları

• Uzuv kesilmeleri

• Kalp damar hastalıkları (kalp krizi, felç…)

• Cinsel fonksiyon bozuklukları

Şeker ayarının sağlanması ile bu bozukluklar önlenebilir ya da geciktirilebilir

****bazen hiçbir bulgu vermeyebilir!!!!!

Tesadüfen………

Şeker hastalığı tipleri:

• Tip 1 şeker hastalığı (genç tip)

• Tip 2 şeker hastalığı (erişkin tip)

• Gebelikte ortaya çıkan şeker hastalığı

Bulgular:

*sık idrara çıkma

*çok su içme, ağız kuruluğu

*çok yemek yeme

*kilo kaybı

*halsizlik

*vücutta kapanmayan yaralar

*cinsel organda kaşıntı

Şeker düşmesi: Hipoglisemi

*Öğün atlama

*Yetersiz gıda alımı

*Fazla fiziksel aktivite

*Uygunsuz zamanda aktivite

*İlaçlar doz aşımı

Şeker düşüklüğü

bulguları:

*halsizlik

*soğuk terleme

*acıkma

*başağrısı

*kalp atışlarında hızlanma

Şeker yüksekliği

*Fazla gıda tüketimi

*Şeker hapları veya insülin yetersizliği

*Şeker, bal gibi gıdaların tüketimi

Tedavi ????

• Tıbbi beslenme tedavisi

Hiçbir yiyecek ya da

içecek kan şekerini düşürmez

Risk altındakiler kimlerdir?

*Birinci derece yakınları şeker hastası olanlar

*Şişmanlar

*Hipertansiyonu olanlar

*İri bebek doğuranlar

Şeker yükleme testi

OBEZİTE TANIMI

Kişide

Morbidite ve/veya mortaliteye sebep olan

Adipoz doku fazlalığıdır

WHO,1998,Cenova

Genetik Faktörler

Çevresel etmenler

Biyolojik değişikliklerEndokrin hastalıklar

Yemek Yeme alışkanlığı

Damak tadı

Sosyokültürel etkiler

Egzersiz

OBEZİTE

ENERJİ DENGESİ

• Vücudumuzun canlı kalabilmesi için enerji girişi olmalıdır.

• Alınan enerji = Harcanan enerji

Fizyolojik Özellikler

Enerji alımı > enerji sarfıOBEZİTE

Enerji sarfı

Enerji Alımı

ŞİŞMANLIK VE FAZLA KİLOLAR

• Yüksek kan kolesterolü

• Kalp hastalığı

• Felç

• Yüksek tansiyon

• Diyabet

• Bazı kanser türleri

• Solunum problemleri

VÜCUT KİTLE İNDEKSİ

Vücut Ağırlığı(kg)

Boy (m)2

Komorbiditelerin gelişim riskinin arttığı sınır rakamlar belirlenerek

VKI üzerinden obezite sınıflaması yapılmıştır (WHO,1995)

ANTROPOMETRİK ÖLÇÜM-1

KİLO VERMEK İÇİN

Her gün alınan kaloriden biraz daha fazlası harcanmalıdır.

1. Aldığınız kaloriyi azaltmak

2. Egzersizi arttırmak

3. İkisi birlikte

%5-10 luk kilo kaybının yararları

Düzelme;*Hipertansiyon*Lipid bozuklukları*Glisemik kontrol

Azalma; *kardiak olaylar, KV nedenli

mortalite,tüm nedenlere bağlı mortalite*Diabet ile ilişkili mortalite*Tip 2 diabet gelişme riski

VKI’ne göre obezite sınıflaması:

VKI(kg/m2) WHO sınıflaması Aktuel tanım

<18.5 Düşük kilolu Zayıf

18.5-24.9 Normal kilolu Normal

25-29.9 Grade-I fazla kilolu Aşırı kilolu

30-39.9 Grade-II fazla kilolu Obez

40 Grade-III fazla kilolu Morbid obez