BirdLite Maita Victor Falzon

Gailozz tax·xitwa ta' Denis tas-sena 2002.

l1-Huttah1 47 • Novemln - Dicembru 2001

Miet il-famuz denfil ta' Birzebbuga. Kien jidher car li ghandu xi fiaga hazina, imma min qal fiaga u min qal onra, min biex. jiffranka battikata u min gnax ma kienx. ikun jaf x.'se jaqbad jaghmel b'denfil marid, Sadattant sahhet 1-0annimal baqghet sejra lura, u wara li seraq qalb in~nies kollha li rawh, il~povru denfil zaghzugh miet. Basta kull1add jippoza ta' espert. Uuuu, gflal!~ paroli ninqalgnu kieku!

AIIUilriJIUI 3

L-isturnell (starlings) maghrufin kemm inobbu joqogfldu fi qtajja' kbar. Dai:-zmien tas-sena komuni li f'Malta naraw qatgnat ta' mijiet ta' sturnell itiru jew jistrienu fuq wajers tad-dawl. Kultant in-numri jkunu fenomenali.

F!-4 Novembru senibna berdwocer John Azzopardi dam tliet kwarti jara qatgna wara qatgna ta' sturnell gnaddejjin fl-innawi ta' San Pawl ii-Banar. B'kollox ikkalkula ii kien hemm mal-15,000 gflasfur! Waww!

Norman Chetcuti Hook

Bloqq!BioqqiBioqql

• par hedfowns • fiixkun iuminata

• kamera tar-1·itratti ·wokmen

1-aflflar flok 46! U iiival

Ejjew gnal nwejjigkom! l Dawn il-mernbr! gfiadllom ma gabrux il-pmmjijiet I

li kienu rebnu meta hadu sehem fil-maratona Ia' Marzu ii gliadda!

. Paul Calleja, Damian Micallef, Danielle II Busuttil, Shaun J Micallef, Karl Timo·· I

thy J Falzon, Jwm Ellul Pirotta, Marco · 1 Oriana J Matrix J Roxanne i Testa, Keith Vassallo, .!l.mlrew Agius, Bruce ~-~;J.. · -· -. ---. -. -~ 1 Micallef Eynaud, Micallef . Zuru 1-.istan.d t.·al- . I Micallef Eynaud, Shaun Grech, 1 8 . dL"f B . Luke Andrew Daniel I I r . I e ay I

Marie Noelle Rebecca II Street. .. Baldacchino, Franco Ryan Bonett, 11

1 .

Tony Farrugia. Dawn il-membri mitlubin i¢emplu Iii Birdlife l~09 Dicembru 2001

(21347646) flalli jkunu jislghu jirrangaw biex jigbru .·. · •• 1-materjal tagnhom. Peress li 1-rnaterjal huwa xi flit •. 15 D. ~~embru. 20 .. 01 golf, impossibli nibagntuh 16 Dtcembru 2001

ll-Huttafa 47 • Novembru- Dicembm 2001

Meta ttir izzomm rasha wieqfa

F'daz-zmien tal­narifa u tax-xitwa, torsi 1-

anjar post gl'lall-berdwocing huma 1-widien.

Fii-qigflan tal-widien btu nixxigflat zgl'lar u jitfaccaw gl'ladajjar

ta' 1-ilma. ls-sigar jieMu r-rufl u !­nxejjex jistejqru wara sajf twil u xott. Dan ifisser li hafna gl'lasafar isibu 1-kenn u 1-ikel fil-widien tagfma. Wara kollox in-natura hija nisga wal'ida u 1-gflasafar huma biss l'lolqa mirm ambjent snil'1.

Waflda mis-sorprizi sbien li joffri 1-berdwoCing f'dan iz-zmien hija !-gallina. 11-gallina hija skarsa imma mhux rari, u tidher bejn Ottubru u Dicembru, 1-aktar f'Novembru. Sa xi 20 sena ilu !-gallina kienet rari: tant hu hekk li fi zmien 1-lnglizi, meta fii-Buskett kienet tintlemah xi wahda, kienet tittella' bandiera fuq ii-Palazz Verdala u 1-Gvernatur kien imur malajr ii­Buskett biex jikkaccjaha!! Ilium saret izjed komuni u gieli jigu granet meta jidher nafna gallin. lmma dawn il-granet tgfloddhom fuq is-swaba' t'id wahda u generalment berdwocer !i joflrog regolarment 2-3 gai!iniet kull passa.

il~ !i-widien huma 1-ambjent favorit tal­

gallina imma tnobb ukoll postijiet bis-sigar u kultant tittajjar ukoll mill-gflelieqi jew minn fuq ix-xagliri. Ngnid titajjar gnax il­gallina tant tistanba tajjeb li diffiCii hatna taraha jekk rna ttajjarhiex.

11-kuluri tal-gallina huma kamuflax perfett ma' 1-ambjent li tghix fih. Tixbah hafna 1-lewn tal-weraq niexef u t-terriccju li jingabar taht is-sigar. Mill-vi6in ir-rix tal­gallina juri reqqa kbira, sinfonija ta' lwien fuq il-kannella u 1-kafellatte. Mill-bogflod il-gallina tidher qisha bicca njama jew skoss weraq mitluq fl-art. Fid-daqs ftit ikbar minn flamiema imma iktar imbacca, u munqarha twil hafna biex bih taqbad dud u insetti rqaq mill-art niedja.

11-gallina mhux biss tpassi minn Malta, imma spiss tipprova tqatta' x-xitwa maghna wkoll. Ovvjament il-gallin huwa rnfittex nafna mill-kaccaturi u jinqatel kwazi kollu (naga tal-biki li f'Malta ma tistax issernmi i-gnasafar bla ma ssemmi 1-

5

ka66aturi!}. Pero kultant jibqa' xi wallda f'xi wied imwarrab.

Niftakar meta kont ninzel Wied Gnajn Zejtuna fldejn ii-Mellieha (qabel ma ntradarn kompletament mill-bini) gieli kont ninnota 1-gallin iqatta' x-xitwa. Kien jigi f'Novembru u jitlaq f'Marzu; bi nhar jistanba u jorqod u bil-lejl johrog jittajjar u jfittex 1-ikel. Kont nilmah xi wanda tittajjar ma' 1-gflabex jew filgnaxija ezatt qabel jidlam.

Kienu dehriet li diffiCii ninsiehom, torsi ghax ifakkruni f'ambjent uniku, dak ta' wielied mill-isbah widien f'Malta li llum intilef glial kollox.

Mark Anthony Falzon

FHmgnoddi aktar mil-Ium kienet id-drawwa li sailura biex Hlma ma jdewwidx u tajjeb

U mid-dehra, f'dak id-dlam taqtgnu b'sikkina, jirnexxilha tibqa' najja. Xi tkun din

gnamla tagnha tfakkrek fis-sriep? ls-sailura tikber sa madwar metru. Tizloq nafna gnax 1-

iskvvami taghha huma ferm u mdaflhlin banar, imma ma tansibhiex darbtejn biex

gwappa titla' kontra i!mijiet minn xi wied il-bahar. Meta kien ghadu jasal sa fejn ilium hemm it-tfal ta' 1-inhawi kienu jistadu gnas-sallur minn go 1-Gnajn rtasselin, fejn 1-ilma huwa salmastru.

Matul il-jum, is-sallur jistanba qiegn. Meta jidlarn gnall-ikel. 11-kapacita tas-sallur li jsib 1-ikel fid-dlam hi r-raguni gnala din il-nuta kien jirnexxielha tgnix fil-bjar. lmma ngniduha inhi: kieku jien kont sallura, xorta wailda kont nippreferi ngnum fil-banar milli walldi fl·­

tan-nanna Gerit! ls-sallura tibda najjitha bflala liuta daqs nitfa u trasparenti

qisila ngiega. Meta tfaqqas titla' fil-wicc bis-saflna qatra zejt li jkollha f'gisimha. Tibqa' fil-wicc tingarr Tiekol nlejjaq mikroskopici sakemm bii-mod 11-mod tikber u i-gnamla tipika tas-sailura.

Kugina tas-sallura magnrufa sew ma' 1--ghaddasa hija 1-tkun ikbar u enxen u thobb tistanba fix-xquq u

toqob fii-blat. Hafna gnaddasa jibzgnu rninnha minliabba 1-perikoluza li ghandha. lzda ssib onrajn ii gost

xi rizza jew nuta u Hrrwn<>n~n"''"'~~ tant li

daqquqa tat-toppu

unika. lmma kontu differenti! X'gara?

Sas-sena 1979, Malta 1-lnglizi, u hawnhekk skoss ajruplani u tal-gwerra. fl-isparar, kienu jipprattikaw bilii jimmiraw Filfla gnax din qisha vapur f'nofs U fuqha xita ta' bombi ta' kull daqs! it-target skoss snin, u ftit ftit Filfla bdiet titfarrak u tiggarraf. dak iHifrik ta' blat madwarha.

tkompli. li llum nadd m'gnadu

7

fuq gzira xorta wahda bicca bi66a. Dawk is-snin koliha damdim u thezziz liallew nafna xquq

ix-xellug ta' Filfla. Tan-nofs rlUwa I·· veru u in hi llum. lz-zewg ritratti sar ftit tbagnbis bil-kompjuter fuqhom!!!

or.rn·r:::.nta' ergajna u shin, biex niefidu idea dwar il-bombi.

1-parti mwaqqgna, setgnet kienet

Fir-ritratt t'isfel nett gnamilna bil-maqlub: komplejna nnaqqru mill-blat biex nagntu njiel ta' x'jista' jigri fis-snin li gejjin (nisperaw li rna jigrix hekk!). Li jinkwieta lilna li nnobbu n-natura huwa li 1-banar qiegned naqra jkaxkar il-blat li hemm imwaqqa' madwarha. Jekk dan jinkines kollu ser jintilef gnall-bejtiet

~ tal-kangu! tai-Birdlife diga nnutaw li dawn 1-anhar ~ in-numru ta' naqas kwazi bin-nofs minn fuq Filfla! ~· . ~

Victor Falzon

8

lssa li tafu fejn tistgflu tmorru taraw l~gflasafar fir-rebbiegha u fis-sajf tajjeb li nsemmu 1-postijiet tajbin fil-fuuifa u fix-xitwa.

11-narifa, bnar-rebbiegna, hija tajba gnall-gnasafar tal-passa. Din id-darba 1-ghasafar ikunu nizlin miii-Ewropa biex ighaddu x-xitwa fii-Mediterran jew fi-Afrika fejn il-klima tkun sfluna u fejn isibu nafna ikel.

F'Awwissu 1-aktar gnasafar li tista' tara huma 1-gnasafar tax-xtut (waders). L-anjar zewg postijiet biex tmur tara dan it-tip ta' tajr f'dan iz­zmien huma r-riserva ta' 1-Giiadira u s-Salina (fldejn Kennedy Grove). L­iktar frekwenti huma 1-monakella, it­tertuxa, il-begazzina tat-tizz, il-pespus tal-bahar u 1-begazzina tar-rokka. Awwissu huwa wkolll-anjar xahar biex tara 1-ghasfur ta' San Martin.

Setternbru huwa meqjus minn hafna berdwocers bnala 1-isbah xahar gnall-passa f'Malta, specjalment gnaHajr tal-priza u gnall­

post f'dan iz-zmien fejn tista' tinzerta

aktar tard jibdew anke jinzlu jorqdu fis­sigar folti tai-Buskett. Kuccard, bghadan nomor, isqra tal-liannieqa u spanjuletti huma 1-iktar komuni imma tista' tara diversi speci onrajn. L-anjar rin gnaHajrtal-priza f'dai:-zmien huwa rin isfel hafif. Tista' wkoll tara xi qatgna rsieset gnaddejjin fuq ii-Buskett, u anke qerd in-nanal fil-wied.

F'Ottubru u Novembru tista' tmur berdwocing prattikament kullimkien, gnax ikun hawn diversi tipi t'gliasafar. Bnal Marzu, dan iz-zmien huwa tajjeb gnall-borok, specjalment gnas-silfjuni. Jidhru hija f'qamar kwinta. L-anjar innawi gnalihom huma x-xtut tal­lvant.

11-Buskett huwa wkoll tajjeb gnal diversi gnasafar. Ottubru jkun gnadu tajjeb gnat-tajr tal-priza, specjalment xi ajkla. M!ievez, alwett, pitirrossi, bucaqq tax-xitwa, suwed, gliasafar ta' 1-gnana, psiepes u zizka bojod ikunu kullimkien daz-zmien, u tista' tarahorn bil-kwiet m-gnien jew qrib id-dar. riafna minnhom

1-gawwija prima u 1-gawwija rasha kannella.

Dan huwa wkoll zmien ir-roosting, jigifieri meta qtajja' kbar jingabru f'post wiehed biexjorqdu flimkien. L-isturnell u z-zakak abjad huma 1-iktar zewg sped - flimkien ma' l-gl1asfur tal-bejt­li jispikkaw f'daz-zmien tas-sena. Hernm diversi roosts kbar

u Gnawdex -

libieb Falkuni ...

Ninsabu nittajru sod u fl-glioli (inkeila jisparawlna).

Afma bnala grupp li nattendu regolarment

issa qbitna t-30, u nofshom nistgfw ngflidu lima jfallux attivita wanda!

L-attivita tas-Simar kellna nippostponuha (1-ewwel darba li gara hekk f'attivita 13+). Dan glialiex bix-xita fi gflamlet il-gurnata ta' qabel, il-flamrija fir­riserva saret tajn u Ia stajna nnaffru, Ia nnawlu s-sigar, Ia naqilgnu pajpijiet qodma, fa nqiegfldu d-drip il-gdid u /anqas nixxreddjaw qasab. lmsomma x-xita ma nallietna nagnmlu xejn. Konna sejrin mixja minflok, imma xi leaders ma setgnux. Gflalhekk il-narga issa se ssir fit-13 Dicembru 2001. Hinijiet kollox bflad­darba 1-oflra.

Ftit ilu /-PBS stidnuna fuq programm gnat-ighatagfl jismu Baraxx. L-ewwel haduna /-Ice Arena, u gnamilna 3 signal mi/1-isban intellqu. f=faga ta' 1-iskantament, dflaina b'fladd minna ma jaf xejn, u spiccajna ntellqu!! lm bagnad marna nieklu pizza ffimkien. Sewwa qrajtu, anna taf-Fa/ko flrigna nieklu f/imkien, u kemm dnaqna u gawdejna :-).

L -gnacfa ergajna ltqajna, did-darba ff­tai~PBS fi

Justin Vassallo Falko)

II- til-

Settembru bnas-soltu kien iddominat mill-kamp tat-tajr tal-priza li dis-sena sar bejn 20-23 tax-xahar. B'kollox konna grupp ta' 10, kollha armati bi trombi u gajds lesti gnall­gnasafar. Sfortunatament, madwar ii­Buskett kien hemm ukoll il-kaccaturi li wkoll kienu lesti gnaHajr, bid­differenza li dawn kienu armati bi snieter u skratac.

lzda dis-sena ma nistgnux ma ngnidux prosit liii-ALE li nadmu biex naqqsu nafna mill-massakru tas-so!tu. Tajr tal-priza ma tantx rajna gnax minnabba r-rin qawwi passew fl-glioli, perc xorta wanda rajna diversi ezemplari bnal kuccard, spanjuletti u seqer ta!-liannieqa. Rajna wkoll russet grii, daqquqa tat-toppu, kuda u diversi qerd inenaliaL

Gnalkemm ma tantx kenna b'xortina fl-gnasafar, xorta nadna pjaCir bl-attivitajiet tai-Kamp: il-loghob bil-lejl fil-qalba u 1-nemda ta' Wied ii­Luq, il-najks twal. Darba minnhom sibna gamiema mejta u dfinnieha. 11-rtadd filg!iodu tajna tindifa liii-Buskett, u tgnidx kemm nenhejna skart.

Bnala grupp hadna gost nafna, specjalment meta rajna x-xognol siewi li qed tagnmel ii-Birdlife biex ma ssirx kacca fii-Buskett u 1-innawi ta' madwaru.

lnnajru bil-negga lill-membri H ghalqu t-13 biex jibdew jattendu l­attivitajiet tat-Fatko.

Andre Callus u Stefan Azzopardi

Biex tibbukkjaw cemplu 21347646 (9am-ipm) mhux wara 16 Dicembru 2001.

11-kelma tniggis tfakkarna fi dflaflen u zjut fii-bahar ecc. Tafu li d-dawl ukoll huwa forma ta' tniggis? Dan iHniggis gflandu isem: jghiduh.i light pollution.

Light pollution gnandu effetti fuq in­natura wkoll. lfixkel il-flora u 1-fawna gnax inawdilhom ic-cikli naturali ta' jum u lejl, jew ta' dawl u dlam. Per ei:empju c-cief huma gliasafar sensittivi immens ghad-dawl: jekk jitfa66a dawl qawwi lidejn Hrdum li jbejtu facilment jabbandunaw

ii-Birdlife

dawn 1-affarijiet. Gnalhekk irid ikun hemm ligijiet li jgegnluk bilfors tuza certu tipi ta' Iampi, certu kwantita ta' dawl skond kemm gnandek spazju (per ezempju fi hwienet), kontroll fuq il-qawwa tad-dawl, kontroll fuq kemm idumu mixghulin ecc.

Forst tgniduli zejda li

Miktub minn Joyce Dunbar Tpingija ta' Geoffrey Patterson Frances Lincoln Ltd

It-tifel, il-flawt u 1-baliena!

Din hija 1-istorja ta' tifel li tant kellu gnajnejh zoroq li 1-genituri tiegnu semmgnuh Indigo. Missier Indigo kien sajjied izda ibnu ma riedx jaf b'sajd. Kien dejjem idoqq il-flawt u xtaq isir mui:idst. li:da darba wanda missieru kissirlu 1-flawt gnax riedu bilfors ikompli t-tradizzjoni tal-familja. FiHatt nannuh u bui:nannuh kienu wkoll sajjieda fi i:mienhom.

Darba missier Indigo kien ma jiflanx u Hifel kellu jmur jistad hu biex il-familja jkollha x'tiekol. lmma minflok stad, qabad qasba li tatu cawla u beda jdoqq. Indigo staghgeb x'nin intebah li d-daqq tiegliu kien sahhar baliena ghal warajh.

Storja helwa ta' mui:ika msanhra, kant ta!-balieni u dinja li ghal mument kienet tilfet kull kulur. Tgflid fl-anhar Indigo sar sajjied kif xtaq missieru jew sar dak li dejjem xtaq isir?

Janet Gerardi Dal-ktieb issibuh ukolf gflas-self mii-Librerija Publika tai-Furjana.

1e(efon

--------------------- ----------

In diri:z:z ----

- --- ---~--------- - ---------· -------- --- - --------·- -------------

11

poitcode --------

e~ai(

poitcode

Me~~erS'hip nu~f>er 1e(efon e~ai(

1 8

1 1

13

1 8 1