balkan ülkeleri etnik yapısı üzerine stratejik hedefler

8/3/2019 balkan lkeleri etnik yaps zerine stratejik hedefler

1/295

iv

T.C.GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYE, YUNANSTAN VEARNAVUTLUKUN BALKAN LKELER VE

ETNK YAPISI ZERNE STRATEJK

HEDEFLER

Halil AKMANYKSEK LSANS TEZ

STRATEJ BLM ANABLM DALI

GEBZE

2006


2/295

v

T.C.GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYE, YUNANSTAN VE

ARNAVUTLUKUN BALKAN LKELER VEETNK YAPISI ZERNE STRATEJK

HEDEFLER

Halil AKMANYKSEK LSANS TEZ

STRATEJ BLM ANABLM DALI

TEZ DANIMANI

Prof.Dr. Abdlkadir AKN

GEBZE

2006


3/295

iv

ZET

TEZ BALII: Trkiye, Yunanistan Ve Arnavutlukun Balkan lkeleri ve

Etnik Yaps zerine Stratejik Hedefleri

YAZAR ADI: Halil AKMAN

Balkanlar, Avrupaya alan kap ve Avrupa ile kuzey Afrika, Ortadou ve Asya

arasnda stratejik neme sahip bir blgedir. Bu zelliindendir ki tarihin her devrinde

birok kez istilalara uram, birok millet blgeye damgasn vurmu, eserlerini,

kltrlerini ve medeniyetlerini brakmlardr. Byk semavi dinin mevcut

olduu, 19 rkn yaad, 16 dilin konuulduu, medeniyetler mozaii olan bu

topraklarda huzuru korumak, her zaman ok zor olmutur. Blge insanlar hibirzaman kendi kaderlerine braklmamlar, byk devletlerin, blge devletlerinin ve

stratejik taktiklerin arasnda kalmlardr. Bu sebeple blgeyi iyi anlayabilmek,

dnyay, stratejik gleri, hedefleri ve taktikleri iyi analiz etmeyi getirir.

Bu almada, Balkan Tarihi ve lkeleri genel olarak incelendikten sonra,

zelde, etkili blge gleri olan Yunanistan, Trkiye ve Arnavutluun Balkan

politikalar incelenmitir. Souk sava sonrasnda, Sovyetler sonrasnda oluan yenidengelere bu devlet asndan baklmtr. Yunanistan, zellikle Avrupa Birliine

girdikten sonra, blgede aktif rol oynamaya balamtr. Avrupa Birliinin de

imknlarn ardna alan Yunanistan, tm Balkan lkelerine yatrmlar yaparak

ekonomi-politik anlayla nfuzunu arttrma amacndadr. Trkiyenin blgeye ilgisi,

zellikle komnist blok daldktan sonra artmtr. Tarihi balar bulunan,

Arnavutluk ve Bosna Hersekle ilikilerini gelitirmi, Makedonyay desteklemitir.

Bir baka nemli Balkan lkesi olan Arnavutluk iin dier lkelerde yaayanArnavutlarn durumu nemlidir. 6 milyon Arnavuttan sadece 3,4 milyonunu

Arnavutlukta yaamakta ve geri kalannn komu lkelerde, zellikle de sorunlu

Makedonya ve Kosovada olduu dnlrse, durumun hassasiyeti daha iyi anlalr.

Bu balamda bu tez, etkili blge glerinin balkan politikalarn, hassasiyetlerini ve

hedeflerini anlatma yoluna gitmitir.

Anahtar Szckler: Balkanlar, Trkiye, Arnavutluk, Yunanistan, Gneydou

Avrupa


4/295

v

SUMMARY

TITLE OF THE THESIS: Stratejcal Ams Of Turkey, Greece And Albana On

Balkan States And Ther Etncal Structure

AUTHOR: Halil AKMAN

Balkans is a door to Europe and a strategically important place between Europe

and north Africa, Middle East and Asia. For this reason, it has been invaded for many

times throughout the history, several nations have stamped the place by leaving their

work of arts cultures and civilizations. It has always been very dificult to keep the

peace in the place, the harmony of civilizations, where three great sacred religion and

19 races have lived and 16 languages have been spoken. People of this lands has

never been left to their own fate but have always been between the great states, the

states of the land and the strategic tactics. So to underestand the region better, it takes

a very good analysis of the world, strategic powers, goals and tactics.

In this work, after having examined the Balkan History and countries in

general, the Balkan politics of particularliy effective powers of the land; Greece,

Turkey and Albania. After the cold war, it has been looked to the new balances whichcame out after Soviet Union from the point of these three countries. Greece,

especially after having been accepted to the EU, started to play an active role in the

land, and looked for ways of increasing its power there economically and politically

by making investment in Balkan Countries. Turkey, had its interest to the land after

the communist block has split, developed its relations with Albania and Bosnia

Herzegovina and supported Makedonia. For Albenia, which is another important

Balkan country, it is is important the well being of the Albanians living in othercountries. It would be better of us to understand the sensisitivity of the situation if we

think only 3.4 of the 6 million of Albanians live in Albania and the rest live in

neighbour countries, especially problematic Kosova and Makedonia. In this aspect

this thesis is on telling the Balkan politics of the effective countries in particular, their

sensitiveness and goals.

Key Words: Balkans, Turkey, Albenia, Greece, South Europe


5/295

vi

TEEKKR

renim hayatmda nemli yeri olan, ODT Tarih blmnn deerli

hocalarna; her zaman yanmda olan Ankara niversitesi SBF, Kamu Ynetimi ve

Siyaset Biliminde doktora yapan deerli arkadam Serkan NALa; deerli

meslektam Selman YILMAZa; bir ev scaklnda alma ortam salayan deerli

SAM Ktphanesi personeline, teekkrlerimi sunarm.

al

man

n haz

rlan

rken deerli vakitlerini ay

r

p, engin bilgilerini paylaanve yol aan Prof. Dr. Abdulkadir AKN hocama, beni ilk bu konuya ynlendiren

alma metotlarn gsteren ve ilgili kaynaklara ynlendiren Yrd. Do. Dr. Mesut H.

CAN hocama, younluu iinde deerli vakitlerini ayrp yreklendiren Prof. Dr.

Zekai KTEye zellikle kranlarm borluyum.

Ayrca, manevi desteklerini eksik etmeyen aileme sonsuz teekkrlerimi

sunarm


6/295

vii

NDEKLER DZN

Sayfa

ZET .......................................................................................................................... iv

SUMMARY.................................................................................................................vTEEKKR................................................................................................................vi

NDEKLER DZN .............................................................................................vii

KISALTMALAR......................................................................................................xvi

1.GR ........................................................................................................................ 1

2. BALKAN CORAFYASI ......................................................................................5

3. BALKANLARIN ETNK YAPISI ........................................................................ 10

3.1. Arnavutlar....................................................................................................... 113.2. Yunanllar........................................................................................................ 12

3.3. Rumenler......................................................................................................... 12

3.4. Slavlar.............................................................................................................13

3.5. Trkler 13

3.6. Bulgarlar.......................................................................................................... 13

3.7. Balkan Yahudileri 14

3.8. Balkan ingeneleri.......................................................................................... 14

4. TARHTE BALKANLAR..................................................................................... 15

4.1. Eski Uygarlklar.............................................................................................. 15

4.2. Roma Dnemi ................................................................................................. 17

4.3. Bizans Dnemi ................................................................................................ 17

4.4. Osmanlmparatorluu Dnemi ..................................................................... 19

4.4.1. Osmanl ncesi Balkanlara Gelen Trkler..............................................19

4.4.2. Osmanl Balkan Fethi............................................................................... 20

4.4.3. Osmanl Fetih Politikas........................................................................... 24

4.4.4. Osmanl Ynetim Politikas ..................................................................... 25

4.4.5. Osmanlmparatorluunun zl.....................................................30

4.4.5.1. 18.YY. Osmanlmparatorluu'nun Durumu 31

4.4.5.2. Srp syan .........................................................................................33

4.4.5.2.1. Birinci Ayaklanma ..................................................................... 34

4.4.5.2.2. kinci Ayaklanma....................................................................... 35

4.4.5.3.Yunan syan ......................................................................................35


7/295

viii

4.4.5.3.1.Yunanllarn Durumu ..................................................................35

4.4.5.3.2.Yunanistann Bamszl.........................................................36

4.4.5.4. Romanyann (Eflak-Bodan) Bamszl .....................................39

4.5. 19.yy. Balkanlara ve Byk Devletlere Genel Bak......................................41

4.5.1. Rusya........................................................................................................ 42

4.5.2. ngiltere .................................................................................................... 44

4.5.3. Fransa ....................................................................................................... 44

4.5.4. Avusturya ................................................................................................. 45

4.5.5. Prusya....................................................................................................... 46

4.5.6 talya.......................................................................................................... 46

4.5.7. Osmanlmparatorluu ............................................................................ 46

4.5.7. Makedonya Sorunu .................................................................................. 48

4.5.8. Avusturyann Bosna Herseki gal Etmesi ............................................50

4.6. Balkan Savalar.............................................................................................. 52

4.6.1. Sava ncesi Balkanlarn Durumu ..........................................................52

4.6.2. Birinci Balkan Sava......................................................................... 56

4.6.3. kinci Balkan Sava................................................................................. 58

4.7. Birinci Dnya Sava.......................................................................................60

4.7.1 Savaa Doru ............................................................................................ 60

4.7.2. Balkanlarda Durum .................................................................................. 62

4.7.3. Birinci Dnya Savann Sonular.........................................................63

4.8. ki Dnya Sava Aras Dnemde Balkanlar..................................................64

4.8.1. 19191930 Aras Dnem Balkanlar.......................................................66

4.8.2. 19301939 Aras Dnem Balkanlar.......................................................66

4.8.3. Balkan Pakt ............................................................................................ 67

4.9. kinci Dnya Sava ve Balkanlar................................................................... 694.9.1. kinci Dnya Sava ................................................................................. 69

4.9.2. kinci Dnya Savanda Balkanlar........................................................... 70

4.10. kinci Dnya Sava Sonras Balkanlar.........................................................72

4.11. Souk Sava Sonras Balkanlar..................................................................... 72

5. BALKAN LKELERNN DN BUGN.....................................................75

5.1. Bulgaristan ...................................................................................................... 75

5.1.1. Fiziki zellikler.......................................................................................755.1.1.1. Konum............................................................................................... 75


8/295

ix

5.1.1.2. Snrlar............................................................................................... 75

5.1.1.3. Bakent ve nemli ehirler 75

5.1.1.4. Dalar................................................................................................ 75

5.1.1.5. Akarsular........................................................................................... 76

5.1.1.6. Gller................................................................................................ 76

5.1.1.7. klim ve Bitki rts ........................................................................ 76

5.1.1.8. Nfus ve Sosyal zellikler...............................................................77

5.1.1.8.1. Nfus .......................................................................................... 77

5.1.1.8.2. Dil............................................................................................... 77

5.1.1.8.3. Din.............................................................................................. 77

5.1.2. Bulgaristann Tarihi ................................................................................ 77

5.1.2.1. Bulgarlarn Kkeni............................................................................ 77

5.1.2.2. Birinci Bulgar Devleti ....................................................................... 78

5.1.2.3. kinci Bulgar Devleti......................................................................... 80

5.1.2.4. Osmanl Hkimiyetinde Bulgaristan.................................................82

5.1.2.5. Bulgaristann Bamszl.............................................................. 84

5.1.2.6. Krallk Dnemi.................................................................................. 87

5.1.2.7. kinci Dnya Sava Yllar ............................................................ 89

5.2. Romanya ......................................................................................................... 91

5.2.1. Genel Bilgiler.......................................................................................... 91

5.2.1.1. Corafi Konumu ve zellikleri ......................................................91

5.2.1.2.Snrlar................................................................................................ 91

5.2.1.3. Din..................................................................................................... 91

5.2.1.4. Nfus ve Etnik Guruplar................................................................... 92

5.2.1.5. Balca ehirleri ................................................................................ 92

5.2.1.6. klim .................................................................................................. 925.2.2.Tarihi.............................................................................................................93

5.2.2.1. Osmanl ncesi Romanya.................................................................93

5.2.2.2. Osmanl Dnemi ............................................................................... 93

5.2.2.3. Bamszlk ve Sonras...................................................................... 94

5.3. Yunanistan ...................................................................................................... 98

5.3.1. Genel zellikler.......................................................................................98

5.3.1.1. Konum............................................................................................... 985.3.1.2. Dalar................................................................................................ 99


9/295

x

5.3.1.3. Nehirler............................................................................................. 99

5.3.1.4. Gller.............................................................................................. 100

5.3.1.5. klim ................................................................................................ 100

5.3.1.6. Nfus ve ehirler............................................................................. 100

5.3.1.7.Din.................................................................................................... 101

5.3.2. Yunanistan'n Tarihi 101

5.3.2.1. Eski Yunanistan 101

5.3.2.2. Trk Devri.......................................................................................102

5.3.2.3. Yunanistann Bamszl.............................................................104

5.3.2.4. Bamszlk Sonras Dnem............................................................105

5.3.2.5. kinci Dnya Sava Sonras Yunanistan........................................108

5.4. Arnavutluk.................................................................................................... 110

5.4.1. Genel zellikler.....................................................................................110

5.4.1.1. Konum............................................................................................. 110

5.4.1.2. Snrlar............................................................................................. 110

5.4.1.3. nemli ehirler................................................................................ 110

5.4.1.4. Dalar.............................................................................................. 110

5.4.1.5. Akarsular.........................................................................................111

5.4.1.6. Gller.............................................................................................. 111

5.4.1.7. klim Ve Bitki rts ..................................................................... 111

5.4.1.8. Nfus Ve Sosyal zellikler.............................................................111

5.4.1.8.1. Nfus ........................................................................................111

5.4.1.8.2. Dil............................................................................................. 112

5.4.1.8.3. Din............................................................................................ 112

5.4.2. Arnavutluk Tarihi................................................................................... 112

5.4.2.1. Eski Dnemler................................................................................. 112

5.4.2.2. Osmanl Hkimiyetinde Arnavutluk...............................................113

5.4.2.3. Arnavutlukun Bamszl............................................................115

5.4.2.4. kinci Dnya Sava Sonras Dnem ..............................................117

5.4.2.4.1. Sosyalist Dnem ...................................................................... 117

5.4.2.4.2. Komnizmin k ...............................................................120

5.5. Eski Yugoslavya ...........................................................................................121

5.5.1. Genel Bilgiler.........................................................................................1215.5.1.1. Konumu 121


10/295

xi

5.5.1.2. Nfus ............................................................................................... 121

5.5.1.3. nemli ehirleri .............................................................................. 121

5.5.1.4. Federasyonun Yaps....................................................................... 122

5.5.2. Yugoslavyann Tarihi ........................................................................... 122

5.5.2.1. Eski alar.......................................................................................122

5.5.2.2. Roma ve Bizans dnemi .................................................................123

5.5.2.3. Kk Slav devletleri...................................................................... 123

5.5.2.4. Osmanl Dnemi ............................................................................. 123

5.5.2.5. Birinci Dnya Sava Dnemi.........................................................125

5.5.2.6. Srp, Hrvat, Sloven Krall ...........................................................126

5.5.2.7. kinci dnya Sava ve Tito Yllar .................................................127

5.5.2.8. Yeni Yugoslavya ve dalma ..........................................................128

5.5.3. Yugoslavyadan Kopan Devletler..........................................................131

5.5.3.1. Slovenya..........................................................................................131

5.5.3.1.1. Koordinatlar............................................................................. 131

4.5.3.1.2. Yzlm ............................................................................... 131

5.5.3.1.3. Snr komular ......................................................................... 132

5.5.3.1.4. Bakent.....................................................................................132

5.5.3.1.5. klim .........................................................................................132

5.5.3.1.6. Not............................................................................................ 133

5.5.2. Hrvatistan.............................................................................................. 133

5.5.2.1. Koordinatlar....................................................................................133

5.5.2.2. Yzlm ......................................................................................133

5.5.2.3. Snr komular ................................................................................ 133

5.5.2.4. Bakenti ve nemli ehirler...........................................................134

5.5.2.5. Nfus ve Etnik Gruplar...................................................................134

5.5.2.5.1. Nfus ........................................................................................134

5.5.2.5.2. Etnik Gruplar............................................................................ 134

5.5.2.6. klim ................................................................................................ 134

5.5.2.7. Din................................................................................................... 135

5.5.3. Makedonya............................................................................................. 135

5.5.3.1. Koordinatlar....................................................................................135

5.5.3.2. Yzlm ......................................................................................1355.5.3.3. Snr komular ................................................................................ 135


11/295

xii

5.5.3.4. Bakent ve nemli ehirler............................................................135


5.5.3.5.1. Nfus ........................................................................................136

5.5.3.5.2. Etnik Gruplar............................................................................ 136

5.5.3.6. klim ................................................................................................ 136

5.5.3.7. Dinler.............................................................................................. 136

5.5.4. Bosna Hersek.........................................................................................136

5.5.4.1. Koordinatlar....................................................................................136

5.5.4.2. Yzlm ......................................................................................137

5.5.4.3. Snr komular ................................................................................ 137

5.5.4.4. Bakent ve nemli ehirleri ...........................................................137

5.5.4.5. dari yap .........................................................................................137

5.5.4.6. klim ................................................................................................ 138


5.5.4.7.1. Nfus ........................................................................................138

5.5.4.7.2. Etnik Gruplar............................................................................ 138

5.5.4.8. Din................................................................................................... 139

5.5.5. Karada .................................................................................................. 139

5.5.5.1. Yzlm ......................................................................................139

5.5.5.2. Snrlar............................................................................................. 139

5.5.5.3. Bakenti...........................................................................................139

5.5.5.4. Nfus ............................................................................................... 139

5.5.5.5. Din................................................................................................... 139

5.5.5.6. Not................................................................................................... 140

5.5.6. Srbistan ................................................................................................. 140

5.5.6.1. Yzlm ......................................................................................140

5.5.6.2. Snrlar............................................................................................. 140

5.5.6.3. Nfus ............................................................................................... 140

5.5.6.4. Din................................................................................................... 141

5.5.6.5. zerk Devletler............................................................................... 141

5.5.6.5.1. Kosova .....................................................................................141

5.5.6.5.2. Voyvodina................................................................................ 141

6. YUNANSTAN VE BALKANLAR....................................................................1426.1. Yunanistann Etnik Yaps ........................................................................... 142


12/295

xiii

6.2. Yunanistanda Dil Gruplar........................................................................... 142

6.3. Yunanistann Balkan Politikas....................................................................144

6.4. Yunanistann Balkanlardaki Ekonomik Politikas .......................................146

6.4.1. Balkanlarn Ekonomik Yaps...............................................................146

6.4.2. Yunanistann Ekonomik Yaps ............................................................147

6.4.3. Yunanistann Balkanlar zerine Ekonomik Politikas .........................148

6.5. Yunanistan-Srbistan likileri ...................................................................... 150

6.6. Yunanistan-Makedonya likileri..................................................................152

6.7. Yunanistan- Bulgaristan likileri .................................................................155

6.8. Yunanistan Romanya likileri...................................................................... 158

6.9. Yunanistan Arnavutluklikileri...................................................................159

6.9.1. Gney Arnavutluk (Epir) Meselesi ........................................................159

6.9.2. 19131991 Aras Dnem ....................................................................... 161

6.9.3. Komnizm Sonras Dnem....................................................................163

7. ARNAVUTLUK VE BALKANLAR..................................................................170

7.1. Arnavutlukun Ksa Tarihesi ....................................................................... 170

7.2. Arnavutlukta Yaayan Aznlklar..................................................................171

7.2.1. Yunan Aznlk........................................................................................172

7.2.2. Dierler Aznlklar................................................................................. 172

7.3. Arnavutluk D Politikas Ve Balkan Devletleriyle likileri .......................173

7.4. Yeni Dnemde Arnavutluk D Politikas ....................................................174

7.5. Arnavutlarn Youn Olduu lkeler............................................................175

7.5.1. Kosova ................................................................................................... 175

7.5.1.1. Kosova Cumhuriyeti lan ...............................................................179

7.5.1.2. Kosova Sorununun Uluslararas Sahneye k Ve NATO Harekt

...................................................................................................................... 180

7.5.1.3. Kosova Sorunu Ve Arnavutluk- Yugoslavya likileri ...................181

7.5.2. Makedonya............................................................................................. 183

7.5.2.1. Makedonyann Bamszlklan...................................................185

7.5.2.2. Makedonyann Bamszlna Yunanistann Tepkisi .................186

7.5.2.3. Mekedonyadaki Aznlklar Ve Arnavutluk Makedonya likileri .. 188

8. TRKYE VE BALKANLAR............................................................................ 190

8.1. Balkan Jeopolitii Ve Trkiye ...................................................................... 1918.2. Trk Balkan Politikas .................................................................................. 194


13/295

xiv

8.2.1. 19231945 Aras Balkan Politikas........................................................194

8.2.2. Souk Sava Yllar Trk Balkan Politikas...........................................196

8.2.3. 1990 Sonras Trk- Balkan Politikas ....................................................198

8.3. Trkiye Bulgaristan likileri ........................................................................ 203

8.3.1. Bulgaristann Bamszl ...................................................................203

8.3.2. Balkan Savalar.....................................................................................203

8.3.3. Birinci Dnya Sava Ve Trk Kurtulu Sava Srasnda likiler....... 204

8.3.4. 19231944 Aras Dnem ....................................................................... 204

8.3.5. Bulgaristanda Komnist Dnem, Trkiye-Bulgaristan likileri.......... 205

8.3.6. 80li Yllarki lke Aras Kriz Dnemi Ve Aznlk Sorunu.................206

8.3.7. Jivkov Dnemi Sonras Trk-Bulgarlikileri.......................................208

8.4. Trk-Yunan likileri ....................................................................................209

8.4.1. Yunanistann Bamszln Kazanmas Ve Trkiye Aleyhine Bymesi

.......................................................................................................................... 210

8.4.2. 19301960 Aras Dnem likileri.........................................................211

8.4.3. 1960lardan 90lara likiler (196396 Aras Dnem)...........................213

8.4.4. 1996 Sonras Dnem likileri ...............................................................215

8.4.5. Yunanistann Trkiye Politikasnn Deimesi ....................................216

8.5. Arnavutluk-Trkiye likileri ........................................................................ 218

8.5.1. Osmanl Dnemi likiler....................................................................... 218

8.5.2. Arnavutlukun bamszl ve Bamszlk Sonraslikiler................220

8.5.3. kinci Dnya sava ve Enver Hoca Dnemi likileri...........................223

8.5.4. Komnizm Sonras Trk-Arnavutluklikileri......................................224

8.5.5. Trk D Politikas Ve Arnavutluk........................................................228

8.6 Dier Balkan lkeleriyle likiler..................................................................230

8.6.1. Trkiye-Romanya likileri....................................................................2308.6.2. Trkiye-Bosna-Herseklikileri.............................................................231

8.6.3. Trkiye-Srbistan likileri ..................................................................... 232

8.6.4. Trkiye-Hrvatistan likileri .................................................................233

8.6.5. Trkiye -Slovenya likileri ...................................................................233

8.6.6. Trkiye-Makedonya ilikileri.................................................................234

9. BALKAN JEPOLT VE TRKYE N SENARYOLAR.........................235

9.1. Jeopolitik ve Strateji......................................................................................2359.2. Trkiyenin Balkanlar Stratejileri ve Senaryolar..........................................237


14/295

xv

9.2.1. yimser Senaryolar................................................................................. 238

9.2.1.1.Ksa Vadede yimser Senaryolar (2008) ..........................................238

9.2.1.2. Orta Vadede yimser Senaryolar (20015) .......................................239

9.2.1.3. Uzun Vadede yimser Senaryolar (2030)........................................240

9.2.2. Ktmser Senaryolar.............................................................................. 242

9.2.2.1. Ksa Vadede Ktmser Senaryolar (2008) .....................................242

9.2.2.2.Orta Vade Ktmser Senaryolar (2015) ..........................................243

9.2.2.3. Uzun Vade Ktmser Senaryolar (2030)........................................244

10. SONU ..............................................................................................................246

KAYNAKLAR........................................................................................................ 248

ZGEM 271

EKLER..................................................................................................................... 272

EK 1 Balkanlar-G Yollar.....................................................................................272

EK 2 Balkanlardan Gler.......................................................................................273

EK 3 Atatrk Dnemi,nde Trkiye ile Balkan lkeleri Arasnda mzalanm Olan

Balca Anlamalar (1923-111938) ....................................................................... 274

EK 4 Balkanlara Al Dnemi 1352-1450 aras Balkanlarda na Edilen Osmanl

Eserleri ..................................................................................................................... 276

EK-5: Balkanlar 279


15/295

xvi

KISALTMALAR

ABD Amerika Birleik Devletleri

AET Avrupa Ekonomik Topluluu

AGT Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

ASELSAN Askeri Elektronik Sanayi irketi

A.T Avrupa Topluluu

BAB Bat Avrupa Birlii

BH Bosna Hersek

BTC Bulgarian Telecomminication Company (Bulgar

Telekominikasyon Kurumu)

BM Birlemi Milletler

COMECON The Council for Mutual Economic Assistance (Ekonomik

Yardmlama Konseyi)

COMINFORM Communist Information Bureau (Komnist Enformasyon

Brosu)

DOS Srbistan Demokratik Muhalefeti

ENOSIS Kbrs ve Yunanistann Birlemesi Fikri.

FYROM Former Yugoslav Republic of Macedonia ( Eski Yugoslavya

Makedonya Cumhuriyeti)

GDA Gneydou Avrupa lkeleri

GKRY Gney Kbrs Rum Kesimi

GSMH Gayr Safi Milli Hsla

HH Hak ve zgrlkler HareketiIFOR Implementation Force (ok Uluslu Uygulama Gc)

IMF International Monetary Fund (Uluslar aras Para Fonu)

IMRO The Internal Macedonian Revolutionary Organization (

Makedonya Devrimci rgt)

KE Karadeniz Ekonomikbirlii

NATO North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik

Antlamas

rgtne )OMONA Arnavutluk Yunan Aznln Siyasi rgt (Birlik/Dayanma)


16/295

xvii

OTE Hellenic Telecommunication Organization (Yunan Telekom

irketi)

PASOK Panhellenic Socialist Movement (Panhelinik Sosyalist

Hareket)

PKK Partiya Karkern Kurdistan (Terr rgt)

ROMTELECOM Romanya Telekomikasyon Kuruluu

SFOR Stabilization Force (Barstikrar Kuvveti)

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi

TSK Trk Silahl Kuvvetleri

TKA Trkbirlii ve Kalknma daresi

UK Kosova Kurtulu Ordusu

UNPROFOR The United Nations Protection Force (BM Bar Koruma

gc)

VP Varova Pakt

YFC Yugoslavya Federal Cumhuriyeti


17/295

1

1.GR

Balkanlar Avrupa ve Asya arasnda gei alan, milletler mozaii, insanlar

karm ve bu karm iinde de kargaalklar meydan olmu bir corafyadr. Balkan

corafyasndan geen insanlar uzun gemiin saysz iaretleriyle selamlanr,

Mslman camilerinin yannda Bizans kiliseleri ve Yunan tapnaklar yer alr.

Balkanlar, Roma hamamlarnn, Frank kalelerinin, Osmanl kylerinin i ie yaad

bir medeniyetler mzesi halindedir. Ancak Yalnzca Avrupa ve Asyay deil tm

dnyay ilgilendiren ateleyen, gnmzde tm dnyann karklklarla and

blge, ilgiyi her zaman zerine ekebilmi; kimi zaman ate meydan, kimi zaman da

barut fs1 durumunda olmutur. Bu ilginin ve kan karklklarn, Avrupa byk

devletlerinin; Asyann, Dou Akdenizin, Afrikann, gneydeki scak denizlerin

zenginliklerine ulaabilmek ve kendi gvenliklerini gvence altnda alabilmek

rekabetinden doduu grlmektedir. Balkanlar hkimiyeti, Karadeniz, Akdeniz,

Kzldeniz, Hint okyanusu gzerghlarndaki ticaret yollar hkimiyetinin

tamamlaycsdr. Balkan gvenliini tehdit eden gcn, Akdeniz ve Avrupann da

gvenliini tehdit edecei aktr. Hatta Balkanlarn dnda Balkanlar yneten,

batda Avrupay, douda Rusyay tehdit edecek gce sahiptir2 stratejik anlay

blgeye bak asndan nemlidir. Gnmzde ise enerji yollar nem kazanmtr.

Bu yollarn hkimiyetinde de Balkanlar nemlidir. Ayrca Balkan topraklarndaki

zenginlikler, blgenin nemini arttrmaktadr.

Balkanlar, Avrupa, Asya ve Afrika arasnda gei yollar zerinde olduu iin

tarihte saysz istilalara uramtr. Bykskender Dnya mparatorluunu kurarken

Balkanlardan, Anadoluya, oradan Afrika ve Asyaya almtr. Romallar,Balkanlardan ve Akdenizden, Anadoluya gemi ve Asya ktasna almlardr.

Daha sonraki dnemlerde Hristiyanlk, Boazlar ve Balkanlar zerinden Avrupaya

yaylmtr. slamiyet ise Anadolu ve Boazlardan, Balkanlara yaylmtr.

1

hsan, Grkan, Trkiye Asndan Balkan Konusunun eitli Boyutlar, Balkanlar Ortadou veBalkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 1993 s. 2592 Oral Sander, Trkiyenin D Politikas, mge Kitabevi, Ankara, 1989, s.189


18/295

2

Roma ve Bizans hakimiyetleri ardndan Balkanlara Anadoludan gelen

Osmanl Trkleri, ksa srede blgede otoritelerini kurmulardr. Blgenin Trkler

tarafndan ele geirilmesi ok ksa zamanda olmutur. Albert Grenier'in: ancak

fethedilmek isteyen toplumlar fethedilebilirler."3 eklindeki dncesi, Osmanl

Balkan fethinin ok ksa srede olmasnn sebeplerini anlamada bize yol

gstermektedir. ok iyi sistemli bir bir fetih politikalar olan Osmanl, blge

halklarna her trl gvence vermi, birlik ve dzeni tam olarak salamtr. Bu

sayede blge halk, Osmanly hkmran olarak kabul etmitir. Hatta, Osmanlnn

dalma tehlikesi geirdii, Ankara savandan sonra da ayn davranlar devam

ettirmilerdir.4 Osmanl Devleti, kendisine kar isyan giriiminin aksine, siyasal

birliin yeniden tesisi iin blgeden destek grmtr.5 Bu istek kendini, Papann

tacndan ise Sultann sar6 deiine varacak derecede bir tercih meselesi

olmutur.

Osmanl Devletinin gten dmesi ile Balkanlar tam bir karklk merkezi

olmutur. Blge, koskoca Dnya savana yol aacak bir fitil grevi stlenmi ve

kvlcm buradan aklmtr. kinci dnya savanda da igallere maruz kalmtr.

Souk sava dneminin konjektr gerei gerilimle ayakta duran blge, souk sava

sonras, Bosna ve Kosova olaylar ile ayn zamanda mevcut Epir, Makedonya,

Transilvanya ve Dobruca ihtilaflaryla hala ciddi problemlere ve genel savalara yol

aabilecek potansiyele sahip olduunu ortaya koymaktadr.

Souk sava sonras dnemde Balkanlar, kaynayan kazan olma zelliini tekrar

aa karmtr. Sovyetler Birliinin 1989da dalmasyla birlikte Dou

Blounun yklma aamas, sosyalist rejimlerin kmesiyle sonulanmtr.

Balkanlar, Souk sava sonras Sovyetler Birliinin dalmas ile, otorite boluuyaanan bir blge haline gelmitir.

Balkanlarda souk sava sonras dnemde etnik aznlklar sorunu ve

milliyetilik dalgalar blge gvenlii iin byk tehdit oluturmutur. Etnik yapnn

3 Fernand Braudel, Akdeniz c.2, mge Kitabevi, Ankara: 1993 s.219.4 Nazm Tekta, Osmanl 1, adrdan Saraya, Burak yaynevi, stanbul, 1999, s.1035

Mustafa Kahramanyol, Balkanlar ve Trkiye, Trkiyenin Varolma artlar Yeni TrkiyeCumhuriyeti zel Says, cilt 4, no:23-24, s.14276 B.Jelavch, History of the Balkans, N.York, 1983, vol.1, p.53


19/295

3

homojen dalmamas sonucunda, her lkede dier etnik yaplarn varl ve bu

varln kkrtlmaya msait olmas, blge bar iin en nemli engellerden biridir.

Nitekim blge zerine politika yapan devletler ve karkl kendi karlar iin

kullanmak isteyen gler iin ok msait bir yap mevcuttur. Blge lkelerinin

ounun komu devlet topraklarnda hak iddialar vardr ve her lkenin aznlklarla

ilgili problemleri vardr. Yaanlan ekonomik sorunlar bu lkelerin gvenlik

sorunlarn daha da derinletirmitir.7

Bir Balkan lkesi olan Trkiye iin blge byk nem tamaktadr.

Trkiyenin, blge ile tarihi, kltrel, akrabalk balar vardr. Balkanlarda hala

nemli miktarda Trk ve Mslman toplum bulunmaktadr. Hem gemi itibariyle

hem de Anadoluya yerleen gmen Trklerin akrabalar olmas itibariyle blgeyi

terk etmeyen Evlad- Fatihanlar arasnda akrabalk ve sk duygusal balar vardr.

Trkiyenin, Avrupaya alan kaps olan Balkanlarda meydana gelebilecek

deiiklere kaytsz kalmas dnlemez. Oluan deiikliklerin Trkiye zerine

etkisi, mevcut tarihi, kltrel, akrabalk ve stratejik balardan kaynaklanmaktadr.

Blgede 1990 sonras yaanan gelimelere baklrsa Trkiyenin aktif rol

oynad gze arpmaktadr. Trkiye, Bosna-Hersek ve Kosova krizlerinde direkt

mdahil olarak blgeye ilgisini gstermitir. Blge zerine aktif politikalar

uygulamtr. Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Makedonya ile yaknlaan Trkiyenin

politikalar, Yunanistan tarafndan tehdit olarak grlmtr. Balkanlar gelecekte de

Trkiye iin nemini devam ettirecektir.

Arnavutluk, Balkanlarn her yerine dalan Arnavut etnik nfusuyla dikkatekmektedir. Arnavut nfusunun en youn yaad yerler arasnda, Balkanlarn en

problemli blgeleri vardr. lke nfusunun %90n Arnavutlarn oluturduu

Kosova, %25i Arnavutlardan oluan Makedonya, daha az miktarda bulunulan,

Karada ve Yunanistan gibi lkelerde yaayan Arnavutlar, ilgili lkeler iin

potansiyel problem olarak grlmektedirler.

7 mer E. Ltem.- Birgl Demirta Cokun, Balkan Diplomasisi, ASAM yaynlar, Ankara, 2001.s.19


20/295

4

Souk sava sonras yeni yaplanmaya gidilen Balkanlarda, Yunanistan;

gelitirdii tehdit grme politikasyla, zellikle Makedonya ve Arnavutluku ciddi

tehdit olarak alglan p bu devletlerle ok souk ilikilere gitmitir. Fakat Avrupa

birliiyle entegrasyon abalarnn d politikada da etkisini gstermesiyle, 1995

ylndan sonra Yunanistann Balkanlarda uygulad politika deimitir. Tehdit

grme anlay, yerini ibirlii ve dostlua dayanan yeni anlaya brakmtr.8

ABnin imkanlarn arkasna alan Yunanistan, bu zelliini kullanarak blge

lkelerine byk yatrmlar yapm, ekonomi-politik anlala bu lkeler zerinde

nfuzunu arttrmaya balamtr.

Bu almamzda, Balkanlar, Balkanlar zerindeki nfuz mcadelelerini daha

iyi anlamak iin, blge gleri olarak Trkiyenin yan sra Arnavutluk ve

Yunanistan incelenmitir.

8 Joseph Nye, Yunanistan ve Balkanlar: Bir Frsat An, Yunan Paradoksu, ev. Blent Tanatar,Doan Kitaplk, stanbul, 1999, s.180.


21/295

5

2. BALKAN CORAFYASI

Avrupann zerinde durduu byk yarmadadan biri olan Balkan

yarmadas, Avrupadan Asyaya kara gei yolu zerindedir.9 Balkanlar bir

yarmada konumundadr. Yarmadann genilii kuzeyden, gneye doru azalr.

Fiume ile Tuna az arasndaki uzaklk 1200, Drina nehri az ile Karadeniz

arasndaki uzaklk 700 km. olup, Yunanistanda iki ky aras ortalama 200 km.den

biraz fazladr.10 Corafi olarak yarmadada, dalar ve nehirler dikkat eker.

Yarmada, Tuna nehrinden balayarak Karpat dalar, Bulgaristanda Balkan ve

Rodop dalar ile Karadenize; Transilvanya Alpleri, Pindus, Dinarik Alp silsilesi,

Arnavutluk ile Adriyatik Denizi, Ege ve Akdenize alr.11

Belirtildii gibiyarmadann taraf denizlerle evrilidir. Batda Adriyatik, gneyde Akdeniz,

douda Karadeniz ve Ege denizi vardr. Aslnda drt taraf da suyla evrilidir de

diyebiliriz, nk bir gre gre kuzey snr da Tuna nehridir. Bir gre gre

diyoruz, nk yarmadann dou, bat ve gney snrlar herkese kabul edilmesine

ramen kuzey snr tartmaldr. Baz corafyaclar blgenin kuzey snrn Tuna ve

Drava nehirleri olarak kabul etmelerine ramen, Romen lkelerinin, Rus blgelerinin

ve ayn

zamanda Yugoslavyan

n topraklar

n

n Tuna tesinde de bul

nmas

ndan,snrlara bu blgeleri katanlar da vardr. Yani Balkanlarn kapsamna giren lkelerin

hangileri olduu tartma konusudur. En dar gre gre Balkanlar lkeden

oluur. Bu lkeler; Yugoslavya, Bulgaristan ve Arnavutluktur.12 Dier baz

uzmanlar da Romanyay 13 ve Yunanistan 14 blge lkeleri olarak eklemilerdir.

Baz uzmanlar da Trkiyenin Avrupada kalan topraklarndan dolay, Trkiyeyi de

eklemilerdir. nk Balkan tarihi Trklerle ok sk balantldr ve bu etki devam

etmektedir.15 Bu ekilde siyasi corafya asndan deerlendirildiinde blge;

Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hrvatistan, Karada, Romanya, Srbistan,

9 David A. Norris, In the Wake of the Balkan Myth, St. Martins process INC., New York, 1999 p.410Balkan Harbi (19121913), 1. cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara,1993. s.1511 Charles, JELAVICH: Barbara, JELAVICH, The Balkans, Egnle Wood Cliffs, p.3, Prentice-Hall,

New Jersey, 1965; Robert J. KERNEY, Yugoslavia, p.8, Berkeley, Uni. Of California Pres, 1949.12 George W. Hoffman, The Balkans in Transition, Princeton, Van Nostrand, 1963, p.12413 Dragos D. Ksich, The Land and people of the Balkans: Albania, Bulgaria, Romania,Yugoslavia, Philadelphia: Lippincott, 1962. p. 16014 L.S. Stavrianos, The Balkans since 1453,New York: Holt, Rinehard and Winston, 1958, Charlesand Barbara Jelavich, The Balkans, Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1965


22/295

6

Slovenya, Trkiye (Avrupadaki topraklar) ve Yunanistan (anakaras) devletlerini

kapsar.

Balkan ismi Trke bir kelimedir 16 ve srada-dalk 17, sk ormanlarla

kapl sradalar 18 anlamndadr. Baz uzmanlar Balkanlar blge ad olarak

kullanmaya devam ederken, bazlar Gneydou Avrupa terimini kullanmay tercih

etmektedir.19 Bu tabir de art niyet olduunu belirtenler; dilde tek kelimeyle

karlanacak isimler tercih edildiini ve Balkans (Balkanlar) yerine South East

Europe Gney Dou Avrupa), yani kelimelik ismin kullanlmasnda srar

edilmesinin, blge d glerin blgenin siyasi corafyasn geniletmeyi

amaladklarn savunurlar.20

sminden de belli olduu gibi Balkanlar dalk bir blgedir. Dalar blge

fiziksel karakterinin en belirgin zelliini olutururlar. Yarmadadaki balca

sradalar, Rodop dalar, Balkan dalar, Karpatlar ve Dinar Alpleridir. Rumeli

ovasn Balkan dalarndan ayran Rodop dalar, Trakyann kuzeyinden geip

Trkiyede Karadenize doru uzanr. Yarmadaya ismini veren Balkan dalar,

Yugoslavyann dou snrndan balay p Bulgaristann gneybatsna uzanr.

Yumrukcal (2371 m.) gibi yksek zirveleri olan Balkan dalarnn zerinde ipka

geidi 21, Baba konak geidi, sker vadisi geidi gibi pek ok geitler vardr. Balkan

dalar kuzeyden gelen ordulara kar iyi bir askeri engel oluturur.22 Yol vermez

dalar ve engeller, yolcular geciktirip, ordular da yeni yollar kefetmeye zorunlu

klar. Makro Strateji dzeyinde Balkanlar, boazlardan, Svey blgesine ana petrol

15 Charles and Barbara Jelavich, eds. The Balkans in Transition: Essays on the Development of

Balkan Life and Politics, since eighteenth Century, Berkeley and Los Angeles: Universy ofCalifornia Pres, 1963. p.45116 Francis, W,Carter, An Historical Geography of the Balkans, London: Academic Pres, s.1Halil nalck: Trkler ve Balkanlar, Balkanlar Semineri, Ortadou ve Balkan incelemeleri Vakf, ,stanbul, 1993, s..917 Halil nalck: Trkler ve Balkanlar , s.918 T.Stoianovich, A study in Balkan Civilization,(Bonzoi Studies in History), New York,1967, s.3;Redhouse Yeni Trke-ngilizce Szlk, stanbul, 1968 s.12819 R.R Bets, Central and South East Europe, 194548 (London and New York, Royal Insttute ofInternational Affairs, 1950) p. 22720 Ortayl, lber, Balkanlar ve Trkiyenin blgeye Ynelik Politikalar Sempozyumu, Aralk1998, s.100.21 John Foster Fraser, Pictures from the Balkans, Cassell and Company Ltd., London, New York,

Toronto and Melbourne, 1912. p. 7722 Ferdinand Schevill, A History of Balkans, From the earliest times to the Present Day, DorsetPres; New York; pp.1415


23/295

7

alanlarn hedef alan askeri operasyonlarn s ve destek blgesi olma zelliini de

tamaktadr.23

Balkan ve Rodop dalarnn batsnda Srp ve Makedon dalk blgeleri vardr.

Bu blgedeki ulam ok zordur. Karpatlar, ters yazlm S gibi Romanyann

kuzeyinden gneye indikten sonra, Tunaya yaklanca batya kvrlp Transilvanya

(Erdel) Alpleriyle birlikte verimli Eflak ve Bodan ovalarn, verimsiz Erdel

yaylasndan ayrr. Bu dalarn en yksek noktas Negoiu zirvesidir (1544 m). Dinar

Alpleri, Alp dalarnn devamdr. Dinar Alpleri, Slovenyada Dou Alplerinden

balayp Hrvatistana iner. Oradan, Adriyatik kylar boyunca uzan p gneye,

Yunanistana inmektedir. Burada Pindus dalar olarak adlandrlr. Pindus

dalarnn ykseklii 1800 m. yi bulur. Dinar Alplerinin ykseklii 1200 ile 2400 m.

arasnda deiir ve Karadada Dormitor zirvesinde 2522 m. ye ular.

Balkanlar birok doal yaplarla corafi blmlere ayrlr. Bu yaplarn en

nemlisi phesiz dalardr. Bu Blgenin dalk olmas, yerleimi etkileyen en

nemli faktrdr. Bu dalar blgeyi kk paralara ayrrlar,24 bylece bir etnik

grup, doal olarak korunakl birekilde barnabilir. Fakat ayn zamanda tm blgede

ortak homojen ekonomik, politik veya kltrel gelimenin olmasn engelleyen en

nemli faktr de yine bu dalk yapdr. Dalk yapnn blgeye bir dier etkisi ise;

dalarn blgeyi farkl bitki rts ve ekolojik alanlara blmesidir. Verimli topraklar

zerine her zaman iktidar mcadeleleri olmu, kazananlar buralar ellerinde tutmu,

dierleri ise daha yksek dalk alanlarda, daha verimsiz topraklarda yaamaya

mecbur olmulardr. Buna gre de geim kaynaklar da farkllaarak, iftiler,

ormanclar, hayvan yetitiricileri, tccarlar gibi ekillenmitir.

Blgenin dalk olmas, geit vermez grnm her zaman istilalara

uramasna engel olamam, tarih boyunca dardan aknlara maruz kalmtr. Blge

dalar Himalayalar gibi geilmez deillerdir ancak ulam olumsuz ynde

etkilerler. Bu dalar sebebiyle blgede gei gzerghlar deimemitir.25 Avrupa-

Asya yolu kuzey batdan, gneydouya; Belgrattan, stanbula uzanr. Belgrattan

23lber Ortayl, Balkanlar ve Trkiyenin blgeye ., s.1124 Stephen D. Kertesz, The United States and Eastern Europe , New Jersey : Prentice-Hall,inc.,Englewood Cliffs, s.6


24/295

8

balayan yol Morava vadisinden, Nie, oradan Sofyadan getikten sonra Meri

vadisini geip Edirneye; Edirneden de Trakya platolarn geip stanbula ular.

stanbul-Edirne zerinden Meri vadisini kesen ana yol, Balkan yarmadasn

aprazlama kesen yoldur. Bu yol Dou-Roma dneminde mparatorluk Ordu Yolu

olarak adlandrlrd.26 Romallar dneminde bu yol Roma lejyonlar tarafndan orta

douya ulamak iin kullanlmtr. Osmanllar tam tersi Anadoludan batya gidite

bu yolu kullanmlardr. Dier bir yol Belgrat-Selanik yoludur. Kuzey-Gney

ynndedir. Bu yol da Belgrattan balar. Niten gneye inip Morova ve Vardar

arasndan geip Vardar vadisinden Selanike ular. Durazzo-Selanik-stanbul yolu

da dier bir yoldur. Durazzodan balay p Arnavutluka, Manastra; oradan

Selanike ular. Buradan da deniz yoluyla stanbula ulalr. 27 Morova-Meri yolu

Tunay Bizansa balar. Morova-Belgrat yolu, Belgrat Selanike balar. Egnatis

yolu Dra (Dyrrachium) Selanike balar. Bu yol, Fiume kaps ile de Triyeste ve

Rijekay Avusturya Macaristann liman yapmtr.28 Yani genel olarak Belgrat-

Ni-Filibe-Edirnestanbul yolu ve Belgrat-Ni-Selanik-Kavala-Kean-stanbul

yollar iki ana gzerghtr. Bu yollar sadece ordu menzilleri deildir. Ayn zamanda

ticari bir rol de stlenmilerdir.29 Gnmzde de ana karayolu ve demiryolu

gzergh olarak bunlar kullanlmaktadr.

Dalarn uzan ayn zamanda nehirlerin ak ynlerini de etkiler. Genel

olarak blgenin nehirleri kk nehirlerdir. Kk olduklarndan tamaclkta da

kullanlamazlar. Fakat Tuna bu rnein dndadr. Gneydeki nehirler Ege denizine,

kuzeydekiler ise Tunaya dklrler. Balkanlarda ok nemli etkisi olan Tuna nehri,

blgenin en byk nehridir. Gney Almanyadan kar, dou Alplerdeki sular alr,

Belgrata ular, burada Sava ile birleir, Belgrattan douya Karadenize dner ve bu

uzun yolculuunu Karadenizle bitirir.30 Sava, Drava, Drina, Morova, Prut, Olt, Tiza

nehirleri de Tuna'ya eklenerek Tunann sularn arttrrlar. Gneyde ise Ege denizine

dklen nehirlerin nemlileri; Vardar, Meri, Struma ve Mestadr. Meri

Bulgaristann byk nehridir. Balkan ve Rodop dalar arasndaki verimli

25 Georges Castellan, History of the Balkans; New York: Colombia Universty Press; 1992 s.226 Halil nalck; Trkler ve Balkanlar. s.1727 Ferdinand Schevill, A History of Balkans, From the earliest times to the Present Day, DorsetPres; New York;1991; s.1828

Castellan, Georges, Balkanlarn Tarihi, Milliyet yaynlar, stanbul;1993 s.1929 Jacque Ancel, Balkan Kavimleri ve Milletleri, stanbul, 1932. s. 3930 Schevill; A History of Balkans, s.16


25/295

9

vadilerden akp, Edirnede Tunca ve Ardann sularn aldktan sonra gneye dnp

Egeye dklr. Mesta ve Struma, Rodoplarn gney ksmndadr. Ayn zamanda

Adriyatike dklen Drin nehri gibi birok nehir mevcuttur.

Tuna nehri dndaki nehirler, insan veya yk tamas iin uygun deildir.

Morova, Meri, Vardar gibi dier baz rmaklarn, baz blgeleri kk botlar iin

uygun olabilir, fakat hibiri ulam iin uygun deildir. Bunun uygunsuzluun;

nehirlerin yazlar kurumalar, ok tehlikeli akntlarnn olmas, yataklarnn

ykseklerden gelen amurlarla kapl olmas gibi sebepleri vardr.

Balkanlarn en nemli limanlar stanbul, Selanik ve Atinadr. Tunann

tamaclkta kullanlmasndan dolay limanlar da nemli niteliktedir.

inde birok farkllklar barndran Balkanlarn iklimi-bitki rts de farkl

farkldr. ki ana iklim tipi grlr; Akdeniz iklimi ve Karasal iklim. stanbuldan

Adriyatikte Triesteye uzanan ky eridinde Akdeniz iklimi grlr. Bu blmde

yazlar scak ve kurak, klar ise yal ve serindir. Bu iklim blmnde, zeytin,

zm, incir, turungiller yetiir. klimin etkisi hayvanclk zerine de olur. Geni

otlaklar ve ormanlar daha ok i blmlerde olduundan, i blmlerde inek, domuz

gibi hayvanlarn; Akdeniz iklimi blmlerinde ise koyun ve keinin besicilii yaplr.

Gneydeki Akdeniz iklimi kuzeye gidildike, Rus ovalarndan gelen souk

rzgrlarn etkisiyle yerini karasal iklime brakr.31 Bu gei ykseltiye ve dalarn

konumuna gre de etkilenir. Bu iklim geii farkl iklim blgelerini oluturur, farkl

iklim blgelerinde de zengin bitki rts ve tarm imknlar olumutur. Kara iklimi

blgelerinde ya miktar fazladr. Bylece geni ormanlk alanlar olumutur. yi

sulanlmayan blgelerde ise, buday, avdar, yulaf, msr gibi rnler yetitirilir.32

Blgede ayn zamanda zengin yeralt kaynaklar da mevcuttur.

31 Esther Singleton; Turkey and the Balkan States; New York: Dodd, Mean and Company; 1908, s.232 L.S.Stavrianos; The Balkans 1815-1914; New York: Holt, Rinehart and Wiston, Inc., 1958, s.4


26/295


27/295

11

igalleri ve bu igal esnasndaki zulmleri, Ortodokslar Trk ve slam hogrsne

yaklatrm ve Papann tacndan ise Sultann sar deyiine sebep olan tercihi

getirmitir.37 Trklerin Balkanlarda hzla yaylmas, beraberinde slamiyetin

yaylmasyla yeni bir inan dalgas getirmitir. Oluan inan grubuna bakldnda,

Yunanllar, Srplar, Makedonlar, Karadallar, Bulgarlar ve Rumenler arlkl olarak

Ortodoksturlar. Arnavutlarn geneli Mslman, yzde yirmisi Ortodoks, yzde 10u

Katoliktir.38 Balkan yarmadasndaki bu inan farkll, blgeyi nfuzuna almak

isteyen gler iin daima siyasi bir malzeme olabilecek bir unsur oluturmutur.

byk semavi dinin mevcut olduu, 19 rkn yaad, 16 dilin

konuulduu, 10 bamsz lkeden oluan Balkan yarmadasnda balca etnik

gruplar; Arnavutlar, Yunanllar, Bulgarlar, Gney Slavlar, (Srplar, Hrvatlar,

Slovenler, Karadallar) ve Trklerdir. Etnik yap ve corafi artlarn da etkisiyle

srekli savunma ve egemenlik drts getirmitir. Bu etnik gruplarda grlen ar

milliyetilik ve byk devlet olma zlemi, bu topraklarda yaayan toplumlarn ortak

zellikleri haline gelmitir. Tarihte Roma ve Osmanl haricinde blgeye

hkmranln geirmi byk devlet olmamas, Byk Srbistan, Byk

Makedonya,Byk Arnavutluk, Byk Hrvatistan, Byk Bulgaristan,

Byk Karada, Byk Yunanistan, Byk Yugoslavya sylemlerini getirmi

ve milliyetiliin ar basmasna yol amtr. 39

3.1. Arnavutlar

llirya kkenli olduu kabul edilen Arnavutlar Balkanlarn en eski

toplumlarndandr.40 Milattan nce 1200 yllarnda Balkan yarmadasnda

yaamlardr. Kendi kaytlar olmayan lliryallar Yunan kaynaklarnda, kuzey ve

batdaki Yunan olmayan insanlar olarak nitelendirilmilerdir. Bu verilere gre

tarihiler bu insanlarn gnmzdeki Arnavutluk civarnda olduklarn sylerler.

36 Wayne S. Vucunich, Conteporary Yugoslavia, Berkeley, op. 3282, Uni. Of California Pres, 196937 B.Jelavch, History of the Balkans, N.York, 1983,, vol.1, p.5338 Kertesz,The United States and Eastern Europe.., s.839

William, PFAFF, The Absence of Empire, The New Yorker, p. 5969, August 10, 1992; B.Jelavich, History , Vol. 1. p. 34734840 Esther Singleton, Turkey and the Balkan States, New York: Dodd, Mead and Company, 1908, s.3


28/295


29/295

13

adn vermilerdir. Latince kkenli dil konuan Rumenler, Romanya Ortodoks

kilisesine baldrlar.

3.4. Slavlar

Slavlar Balkanlara Roma imparatorluunun sonlarna doru, barbar istilas

adn verdikleri gler srasnda gelmilerdir. Oder ve Dinyeper ovalarndan

Karpatlar ve Mora koridorundan gneye gemilerdir. Justinian hkmdarlnda

Dalmaya kylarna ulamlardr.42 Gney Slavlar denen bu grup Srplar, Hrvatlar,

Slovenler, Makedon ve Bulgarlardan oluur. Aralarnda dil ve kltr birlii bulunan

gney Slavlar dini bakmdan farkl zellikler gsterirler. Hrvat ve Slovenler

Katolik, Srp ve Karadallar ise arlkl olarak Ortodoksturlar. Bosnallar Srplar

ve Hrvatlar ayn kkenden gelirler ve ayn zellikleri tarlar. Fakat Srplar gibi

Ortodoks deil Mslmandrlar.

3.5. Trkler

Balkanlarda Trkler aznlk olarak yaamaktadrlar. Bu corafyada yzyllarca

hkim olan Osmanl kkenlidirler. Trk nfusu gnmzde Bulgaristan, Yunanistan

ve (eski Yugoslavya-Kosova) blgelerindedirler. Bunlarn yan sra farkl kkenden

gelip Mslmanl ve Trkl benimsemi topluluklar da mevcuttur.

3.6. Bulgarlar

Bulgarlar, Slavlardan sonra Balkan yarmadasna gelmilerdir. Kaan Asparuh

679da Tunay geerek gnmz Bulgaristanna girmi, Burgaz yaknlarnda Dou

Roma ordusunu yenip blgenin kaplarn amtr.43 Asl kkenleri Trk olmakla

birlikte Balkanlara girince Slav ounluk arasnda asimle olmu, dil ve dinlerini

42 Georges Castellan, History of thes.5


30/295

14

deitirip, gnmze yalnzca isimlerini getirebilmilerdir.44 Bulgarlar, Slavca

konuup Ortodoksluu semilerdir.

3.7. Balkan Yahudileri

Balkanlarda bir Yahudi devleti olmam ancak II. Dnya Savana kadar youn

nfuslar olmutur. Balkanlarda Yahudilerin varlklar Roma mparatorluu

zamanna dayanr. Ancak 1492de spanyol basksyla srlen 200.000 Yahudinin

Osmanlmparatorluu tarafndan kabul edilmesi, Balkan Yahudileri iin ok nemli

bir gelimedir. Dier nemli bir gelime ise II. Dnya Sava yllarndadr. Hitler

Almanyasnn etkisiyle, II. Dnya Sava sonrasnda Yahudi nfusu nemli

miktarda azalmtr.45 Balkan Yahudileri genellikle bulunduklar lkenin dilini

konuurlar, ancak bir ksm da spanyolcann bir biimi olan Ladino dilini

konumaktadrlar.

3.8. Balkan ingeneleri

Gebe olarak bilinen ingeneler, milattan nce 1300de Hindistandan

Balkanlara ve Avrupaya, Anadolu yoluyla gemilerdir. Gnmzde ise Avrupada

en kalabalk ingene topluluu Balkanlardadr. ingeneler Sanskrit temelli bir Hint

dili konuurlar. Gebe hayat devam ettirenler varsa da ou, bulunduklar blge

halklaryla kaynaarak yerleik hayata gemilerdir.

43

Yusuf Kpeli, Tarihin zinde Balkanlar ve ABD, Ankara: nc Kitap, 2000. s.1244 L.S. Stavrianos, The Balkans, s.745 Stephen D.Kertesz, The United States , s.8


31/295

15

4. TARHTE BALKANLAR

4.1. Eski Uygarl

klar

Balkanlar, eski Avrupa uygarlnn (M.. 70003500) beii olarak kabul

edilir.46 Makedonya ve Romen Oltenyasnda, Yontma Ta devrinin kltrnn

izlerini grmek mmkndr. M. 8000lerde n Asyada balayan Yontma Ta

devrinin son dnemlerindeki gelimelerin etkisiyle Balkanlarda, birka bin yllk

gecikme ile ilkehirlerin douu, tarmla uraan kylerin oluumu, mlekilik gibi

nemli deiimler ortaya kmtr. Bu deiim Yontma Ta Devri sonunda kurulan

uygarlklarn yayld Kuzey Yunanistandan balay p; nce yarmaday boydan

boya geen, sonra da tm Avrupay kapsayan ve 7000lerin sonuna kadar sren bir

gelimeydi. 47

M. 6000lerde bakr kullanmaya balayan eski Avrupallar kk yerleik

topluluklar oluturarak zamanla zanaatlarnda uzmanlatlar. Dou Balkanlarda ilk

neolitik yerleimler M. 6000 dolaylarnda Meri vadisinde ortaya kmtr. Bu,

metal eya yapmnn, ticaretin ve zanaatlarda i blmnn ilerledii bir dnem

olmutur.

Grek airetleri Balkanlara, Pelopennes yarmadasna M.. 3000 yllarnda

kuzeyden gelmeye balamlardr. Grekler M. 1400lerde Giriti ele geirmi ve

Minos (Minoan) uygarln ykmlardr.

M. 2000lerin sonlarnda Akalar balkanlarn gneyinden gelmiler Giritten

balayp, Sicilyaya kadar uzanan Miken uygarln oluturmulardr.

46

Trkiye Stratejik Aratrmalar ve Eitim Merkezleri (TRKSAM), Trk Tarihi Dergisi, TrkTarihi Dergisi (TTD), say 38, Mart, 2000. s.111.47 Georges Castellan, Balkanlarn Tarihi, Milliyet yaynlar; stanbul, 1992. s.19


32/295

16

M. 1100lere doru demir kll savalar olarak tannan Dorlar, gl bir

krallk kurmulardr. Bulgar ve Makedonya blgelerinden Trakya ve lliryallarca

kovulduktan sonra Epire, Akarnan ve btn Trakyaya yerlemilerdir. zellikle ky

blgelerinde Yunan ehir devletleri kurulmutur.

Almanlarn atalar olarak kabul edilen Ostragotlar ve Vizigotlar Avrupada

geni bir corafyaya yaylmlard. Vizigotlarn bir ksm 300lerde Hun basksyla

Tunay geip Balkanlara, Roma imparatorluunun snrlar iine yerlemilerdir.

Tm orta ve bat Avrupa, rlanda, ngiltereye yaylm Keltler M.. 300lerde

kuzeybatdan Balkanlara girip, lliryallar gneye itmi ve Anadoluya kadar

uzanmlardr. Aslnda nceden Morova vadisinin batsndan, Adriyatike uzanan

alanda yaayan lliryallar ve Morova rmann dousundan, Tunann kuzeyine dek

uzanan Traklar, Balkanlara ilk yerleen kavimlerdendir. Bu iki kavim de demir

ann gebe kavimleridir.48 Romallar, Adriyatikin dou kysn, gnmz

Arnavutluundan ok daha geni bir blgeyi llirya olarak adlandryorlard. llirya

M. 358de Makedonya kral Philippe ve daha sonra Byk skender tarafndan

igal edilmitir. Romallar ise blgeyi 168de igal etmilerdir.49

II. Philippe tarafndan kurulan ve olu Byk skender tarafndan douya

doru gelitirilip bir dnya imparatorluu haline getirilen Makedonya Krall, eski

Yugoslavya blgesi ve Arnavutluk hari Balkanlarn byk ksmn snrlar iine

almaktayd.50 Klasik Yunan ehirleri eski nemini yitirmi, artk Msrdaki

skenderiye, Antakya ve Korint nem kazanmtr. Tarihte ilk defa skender tm

Balkan yarmadasn tek at altnda toplayabilmitir. Byk skender (M. 336

323) Hint blgelerine kadar, Msr ve i Asyay ele geirmi, ancak bu byk

imparatorluk pek uzun sreli olmam ve generalleri tarafndan paylalmtr.

48

Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and, p. 449 Yusuf Kpeli, Tarihin zinde Balkanlar ve ABD, Ankara: nc Kitap, 2000. s.8-950slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 1988, .s.28


33/295

17

4.2. Roma Dnemi

skenderden sonra halefleri arasnda meydana gelen kavgalar, Roma senatosu

iin Balkan yarmadasna mdahale ans oluturmu ve bu kavgalar zmekavuturmulardr. Romallar, M. 201de Kartacay yenerek bat Akdenizi ele

geirdikten sonra, M.. 167de dou Akdenizi de hkimiyetine almlardr.

skenderden sonra Roma, ikinci kez tm yarmaday hkimiyeti altna alabilmi ve

hkimiyeti 400 yl gibi uzunca bir mddet devam etmitir. Balkanlarda Egnatia yolu

gibi yollar ap ulam, sevkyat kolaylatrp ticareti canlandrmlardr. Romallar,

Balkanlarda byk doal yollar zerinde yerleim yerleri kurmulardr. Bu

dnemdeki nemli yerleim yerleri, Belgrat, Edirne, Ni ve Sofya olmutur.

51

Ayn

zamanda Dalmaya, Pannonia, yukar Moesia ve Makedonya gibi byk eyaletler

kurmulardr. Temel kuvveti orduya dayanmasna ramen, gl bir medeniyet

kurulmutur. Balkanlar, madencilik asndan da ayrca nemliydi. Devlet

kontrolnde kleler bu madenlerde alrlard. Hun istilalarnn zayflatt

imparatorluk, ynetim glkleri sonucunda mparator Theodore tarafndan 395

ylnda blnm ve 476 ylnda ise son imparator tahttan indirilmitir.

4.3. Bizans Dnemi

mparator Konstantin 323te Edirne zaferiyle tek imparator haline geldikten

sonra, 330da Konstantinopolisi al p bakent yapnca Roma dnyasnn merkezi

talyadan Balkanlara kaym oldu. Bizansn Hristiyanlk inanc, Romal yaps ve

Helen kltr, medeniyetini kuvvetlendirmi ve Balkanlarda derin etki brakmtr.

Levtchenko ise Bizans uygarln 3 temele oturtmutur.

1. Antik gelenekten ve Helenizmden gelen temel.

2. 4. yy.da devlet dini olmak zaferini kazanm bulunan Hristiyanlktan

gelen temel.

51 Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and . s.9


34/295

18

3. Bizansn yakn ve sk balarla bal bulunduu Asyal ve dounun

etkisinden gelen temeldir.

Bizans bu unsurun, temelin birbirine gemesinin bilekesidir.52

Bu dnemde Slavlar Balkanlara yerlemilerdir. Hun mparatoru Atillann

(434453) Hunlarn banda douya ynelmesi, Got ve Roma hkimiyetini

paralamtr. Bunun zerine yolu alan Slavlarn 400lerin sonuna doru balayan

gleri, 600l yllara kadar srmtr. Tunay aan Slavlar, kitleler halinde

Balkanlara yerlemilerdir. Slavlar kimi zaman nlerindeki halk asimle etmi, kimi

zaman da asimle edilmilerdir. Kltrel olarak imparatorluun Yunanlamas,

Heracliusun ynetim dilini Latinceden Yunancaya evirmesiyle salanmtr.

Bylece Balkanlar, Yunan-Slav bir yap iinde kalmt.

Gebe Avarlar 550575 yllar arasnda Macar ovalarna yerleip gl bir

imparatorluk kurup, Bizans, Fransa, talya ynne aknlar yapmlardr. Ancak

800lerin banda Franklara yenilmilerdir. Avarlardan sonra blgeye Magyarlar

(Macarlar) gelmilerdir.

Slavlarn gelmesiyle Balkanlardaki Bizans varl, Slav tehdidiyle

snrlanmtr. 9. ve 10 yy.da Bulgar gc Bizans iin temel tehditlerden biriydi 53.

Bu sava toplum krallk kurup Bizans ok megul etmitir. 9. yy.dan itibaren

Slavlaan Bulgarlar, Hristiyan olmulardr. Bunun sonucunda Bulgar dininin, Bizans

dininden tek fark Slav dilleri oldu. Sonunda, 1018de Bizans imparatorunun

saldrsyla, Bulgar imparatorluu yklmtr.54 Balkanlarda Bizansa kar dier Slav

tehdidi ise Srplard. 9. yzyln ikinci yarsnda Hristiyanl seen Srplar, 8.

yzyldan 12. yzyla kadar, Bulgar ve Bizans egemenliinde yaamlardr. 1018de

Bizans mparatorluu, Bulgarlar yenince, Srplar serbest kalm ve iyi organize olup

52 M.V. Letvtchenko, Bizans, Milliyet Yaynlar, 1979 s.12253 Hugh Seton Watson, Eastern Europe Between The Wars 1918-194, Cambridge: At the University

Pres, 1946. s.1354 E.C.Helmreich, Eastern Europe in the World History, Man, State and Society in EastEuropean History, Stephen Fischer- Galati, New York: Praeger Publishers


35/295

19

gl bir devlet kurmulardr.55 Srplar kendi bamsz devletlerini kurunca, Bizansa

kar daha sert bir direni gstermilerdir.

Balkan uluslarnn direnlerini krp, boyundurua almak iin Bizanslatrma

gerekliydi. Bizansllar, bunu din yoluyla yapmlardr. 11. yy. da Romann dini

adan devam eden etkisi sayesinde; Papa ile Patriklik arasnda rekabet ve yetki

tartmalar alevlenmitir. Bu ekimelerden kazanl olan Konstantinopolis

Patriklii olmu ve Balkanlarn byk ksm Ortodoks Patrikliine balanmtr.

Katolik kilisesinin kat kurallarna karn, Srp ve Bulgar gibi zerk kiliselerin

oluturulmasna ve ibadetin Yunancadan baka dillerde de yaplmasna izin veren

Ortodoks kilisesi, Balkan milletleri tarafndan daha cazip grlmtr.

Balkanlar, 11. yy.da Volga zerinden gelen Peenekler ve Kumanlarn

istilasna uramtr. Batdan Avarlarn, Slavlarn, Bulgarlarn, Doudan da

ranllarn ve Araplarn srekli bask, akn ve istilalarna maruz kalan imparatorluk

zayflamtr. 13. yy. balarnda 4. Hal seferiyle batanbaa inenen ve en feci

gnlerini yaayan Konstantinopolis ile Balkanlarn gneyi (Epir dnda) Latinlerin

egemenliine gemitir. Bu Hal seferinden sonra Bizans srekli klmtr.

Osmanlnn bir g olarak sahneye kndan nce srekli toprak kaybeden

Bizans, zayflay p gten dmeye balamtr. Her kaybettii atma sonucunda

kayplar telafi iin Bizans mparatoru, halktan toplad vergileri iyice arttrp, halk

bezdirmiti. Bu dnemde bir kurtarc g beklenmekteydi.

4.4. Osmanlmparatorluu Dnemi

4.4.1. Osmanl ncesi Balkanlara Gelen Trkler

Balkanlar 6. yy.dan itibaren srekli Trk kavimlerinin gelip, yerletii bir

mekn olmutur. Kuzey tarafndan gelen bu kavimler, genellikle yerel halk olan

Slav, Dak ve Traklarlara karm ve asimle olmu, bazlar ise egemen hale

55 Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and , p.18


36/295

20

gelebilmitir. Bunlar arasnda en nemlisi devlet kurmu olan Bulgarlardr.56 Yine

Hristiyan dinine gemi Kpak/Kumanlar da 14. yy.da beylik kurmulardr.

Kuzeyden gelen gruplar asimle olup, yerel halka adapte olmalarna ramen

Anadolu tarafndan gelen Trkler kendi kltr ve dinini kaybetmemilerdir. Bu

ynden Balkanlara ilk yerleme, 1261de Moollardan ka p Bizansa ve Kuzey

Dobrucaya snan Sar Saltuk Trkmenleri olmutur. Rumeli Trklerinin byk

destan Saltuknamede Sar Saltuk; Balkanlar slamiyete ve Trklere aan byk

veligazi olarak anlatlr.57 Bu tarihten Osmanllarn geiine kadar olan dnemde

Trk geileri, genellikle kk aknlar ve taht kavgalarna davetler yoluyla

olmutur. Osmanllar, 1352de Cinbi (Tsympe) de bir kprba kuruncaya kadar pek

ok Trk akncs Rumeliye gemitir. Aydnolu Umur Bey, Bizans Taht iin

Rumelide arpan Cantecuzenus ile ittifak kurarak, 1340larda 300 paralk bir

donanma ile zmirden Balkanlara aknlar dzenlemi, Dobruca ve Arnavutluka

kadar hareket alann geniletilmitir.

4.4.2. Osmanl Balkan Fethi

Osmanl Devletini kuran Kay boyu, Anadolu Seluklu Devleti Sultan I.

Alaettin Keykubat dneminde, Seluklular ve Bizans arasnda bir u blgesi olan

St ve civarna yerletirilmilerdi.58slam dnyasnda Hristiyan devletlerle temas

eden snr blgesine U Blgesi denirdi. U blgesine yerleen Mslman beyliin

yapmas gereken de gaza, cihat, yani din iin savat. 400 adrlk bu kk

topluluk, u blgesinde olmann salad dini avantajlarnn yannda, khnelemi,

birlii ve beraberlii bulunmayan Bizansa yaplan aknlardan alnan ganimetlerle

ekonomik avantaj da salamaya balad. Anadolu Seluklu Devleti yklnca,

56 Francis,W,Carter, An Historical Geography of the Balkans, London : Academic Pres,1977 s.357 P. Wittek: Yazdji Oghlu on Christian Turks Bulletin of the School of Oriental AfricanStudies, Saltukname Metni. FahirZ: Saltukname I-VII. Harvard Uni. Pres. Printed Office, 1976.Zikreden Kaynak Halil nalck: Trkler ve Balkanlar Balkanlar Semineri, Ortadou ve Balkanncelemeleri Vakf, stanbul, 1993.,, sf. 1058

Ycel Aktar, Osmanl Devletinin ksa srede kuruluu ve balkanlara ksa srede egemenolutaki baarsnn nedenleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, say 263, 1977, Genelkurmay BakanlBasmevi, Ankara. s.89


37/295

21

salanan serbestlikle yzn Bizansa ve Balkanlara dnen Osmanllar, ksa srede

saladklar sava gc ile bir devlete dnebilmilerdir.

Osmanllar Bizansn i kavgalarna kar p, lkenin yollarn, zenginliklerini

renip, Balkan lkelerinin durumunu, zaaflarn anlayp, gelecek fetihler iin bilgi

birikimi oluturmulardr.59 Orhan Gazi, Bizans mparatorlarnn talebiyle nce

1345te, sonra 1346, 1347, 1349, 1353te olmak zere Rumeliye defalarca

gemitir.60 Cantacuzenusun mttefiki olarak defalarca yardma giden Orhan

Gazinin olu Sleyman Paaya, 1352 de verilen Cinbi kalesi, Balkanlara al iin

nemli bir st oldu.

lgintir ki o yllar Gelibolu, Tekirda civarlar depremler sebebiyle tamamen

boaltlm, halk kuzeye Bulgaristan tarafna g etmiti. Blge Trk iskn iin

msait haldeydi. 1354te Gelibolu kalesi de ele geirilince, artk Anadoludan

geirilen Trkmenlerle Balkanlarn fethine giriilebilirdi.

Osmanllar, Gelibolu yarmadasna gemelerinden sonra Meri boyu,

Edirneden Eneze kadar ilk yayl gzerghyd. Osmanllar, Balkanlarda ok hzl

yaylmlardr. Sleyman Paann atndan dp ld 1359 ylna kadar geen be

yllk srede, btn Gelibolu yarmadas, Malkara, Kean, orlu ve Tekirdaa kadar

btn Marmara sahilleri ele geirilmitir.

I. Murat dneminde asl Balkan fetihleri balamtr. Bizans taht

kavgalarndan yararlanan Osmanllar, Trakyada nlerinde ciddi bir engel grmeden

hzla yayl p, 1363te Edirneyi ele geirmilerdir.61 1365te de Edirne Bakent

yaplmtr. 1364te Lala ahin Paa komutasndaki ordu Filibeyi alnca, I. Murat,

Paay Rumeli Beylerbeyi yapmtr. Osmanl kuvvetleri, 1371de Srp ordusunu bir

basknda yok edince, Osmanlya kar Balkanlarda diren krlyordu.

59erif Batav, Osmanlmparatorluunun Yeniden Kuruluunda Rumelinin Katks, 9. TrkTarih Kongresi, (Ankara 59 Eyll 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara: Trk TarihKurumu Basmevi 1994. s. 82960 Mnir Aktepe, Osmanllarn Rumelide lk fethettikleri impe Kalas, EF Tarih Dergisi,

Say:2 (1950), s.28461 Edward A. Freeman, The Otoman Turks; Ester Singleton, Turkey and the Balkan States (Asdescribed by great writers), New York: Dodd, Mead Company, 1908. s.7


38/295

22

I. Murat, Lala ahin Paa komutasndaki 20.000 kiilik ordusunu Bosna

zerine yollam, ancak Kral, Tvrtko, Plonik mevkiinde Trkleri bozguna

uratmtr. Bu olay balangta Trklere kar ittifak mitlendirmitir. Ancak Sultan

Murat I, 1389da byk bir ordu ile Kosova ovasnda, Srp, Bonak, Ulah,

Arnavutlardan oluan orduyu yenince, Balkanlarda Trklere kar koyabilecek son

kuvvetler de yok edilmitir. Sonucunda, Bizans, Makedonya ve Bulgaristandaki

hanedanlar Osmanl stnln kabul etmek ve hara verip, Osmanl ordusunu

takviye iin bir kuvvet gndermeyi kabul etmek zorunda kalmlardr.

Trk aknc birlikleri, Bosna yaknlarndaki baz ufak kaleleri62 fethedip,

skp sancak beyi ile Bosna ve Hrvatistan istikametindeki seferlerine devam

etmilerdir.63

Balkanlardaki Osmanl ilerlemesi Yldrm Bayezid dneminde de srmtr.

Bulgar kral van iman, Sultan iin tehdit oluturmaktayd. Macar kral, Eflak

prensiyle her an birlik yap p Sultana saldrabilirdi. Bu tehdit zerine Yldrm

Bayezid, Bulgar devleti zerine gitmitir. Bu ynde, 1393te Tirnovo kuatlmtr.

Sefer sonucunda Bulgar devleti tarihe karmtr. Yldrmn Balkanlarda

ilerleyiini kesmek iin, Papa tarafndan desteklenen, Sigismondun ynettii bir

hal ordusu 1396da Ni boluyu kuatm, fakat 25 Eyll 1396da Yldrm

Bayezidin hzla yardma gelmesiyle Hallar datlmtr. Ni bolu Hal seferi,

Bizansn ve Balkanlarn tamamyla Trklerin kucana dmesi sonucunu

dourmutur. Ni boludan sonra Trkler Srbistan ve Bulgaristann ilhakn

tamamlayp, Morova Irmann batsna gemilerdir.

Balkanlarda Osmanl ilerleyiini Hallar durduramamlardr. Ancak,

doudan gelen Mool hkmdar Timurun, 28 Temmuz 1402 de Ankara savanda

Yldrm yenmesiyle, Osmanl ordusu dalm, can ekimekte olan Bizans

62. Zeki Doma, 19651966 renim Yl Lisans Tezi, stanbul Edebiyat Fakltesi Tarih Blm,s.563

Hazm, abanovi, Bosanski Paaluk. sf.38


39/295

23

dirilmi, Osmanl Balkan ilerleyii bir mddet durmu,64 Anadolu Trk birliinin

kurulmas bir asra yakn gecikmi ve Osmanl Devleti karklk iine girmitir. 65

Anadolunun paralanml Balkanlara tesir etmemi, oluan dumanl

havadan balkan milletleri yararlan p isyan etmemilerdir. Devletin gl halindeki

tavrlar neyse, Ankara savandan sonra da ayn davranlar devam ettirmilerdir.66

syan giriiminin aksine, siyasal birliin yeniden tesisi iin blgeden destek

grlmtr.67

elebi Mehmetle tekrar toplanan Osmanl devleti, II. Murat devrinde

ilerleyiine devam etmitir. Bu arada Arnavutlukta Kosova zaferleri (1389,1448) ile

Balkan egemenlii pekitirilmitir. 1444de Sultan II. Murat, hal ordusunu

Varnada yenerek nemli bir zafer daha kazanmtr. Bu arada Arnavutlukta

ayaklanan skender Bey, 1448den 1468e kadar isyann devam ettirip, Osmanly

g duruma sokmutur.

II. Mehmet daha byk bir i yapmtr. Sultan, Konstantinopolisi alp

stanbul yaparken; Bizans imparatorluuna da son vermi oluyordu. stanbulu

almasyla Fatih unvann da alan II. Mehmet, slam peygamberinin mjdeledii bir

komutan olarak, slam leminde prestijini en st seviyeye kartmtr. Bizans

mparatorluunu tarihe gmen Fatih, Bizansn mirasn da stlenerek Osmanl

devletini gerek bir imparatorluk haline getirmitir.

Fatih Sultan Mehmet ayn zamanda Bosnann aln p Venedik ve Macarlara

kar ileri harekt ss haline getirilmesini amalamtr.68 Bu hedefte ilerleyen

Fatih, Bosna Herseki fethederek, tm blge topraklarna Bosna Sanca adn

vermitir.69

64Ankara Meydan Muharebesi (1402), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik EtdBakanl Yaynlar, 1995, s.10665erif Batav, Osmanlmparatorluunun Yeniden Kuruluunda Rumelinin Katks, 9. Trk TarihKongresi, (Ankara 5-9 Eyll 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara: Trk TarihKurumu Basmevi 1994. s. 83566 Nazm Tekta, Osmanl 1, adrdan Saraya, Burak yaynevi, stanbul, 1999, s.10367 Mustafa Kahramanyol, Balkanlar ve Trkiye, Trkiyenin Varolma artlar Yeni Trkiye

Cumhuriyeti zel Says,, cilt 4, no:23-24, s.142768Mufassal Osmanl Tarihi: Fatihin Bosna Seferi, ,ehir Matbaas, 1957, C. 1, s. 49469 a.g.e., sf.14


40/295

24

Muhteem olarak tannan Kanuni Sultan Sleyman ise 1526da Mohata

Macar ordusunu hezimete uratm ve 1529da Viyanay kuattnda prestij ve

gcnn en st seviyesindedir.70 Fakat Viyana kuatmas baarsz olmutur.

4.4.3. Osmanl Fetih Politikas

Osmanlnn ksa srede egemenliini kabul ettirebilmesi sistemli bir politika

sayesinde olmutur. Snr boylarndaki u beyleri, alnmak istenen yerler zerinde

srekli bask

yaparlar, Osmanl

gcn gstererek idareci ve halk

n direnme gcnkrarlard. Daha sonra Osmanl Sultannn ahidnemesi idarecilere, kiliselere, blge

liderlerine bildirilirdi. Bu ahidnamelerde Sultan; can, mal, din hrriyetinin

salanacana sz verirdi. Bu szler aynen yerine getirilir ve halk zerinde etkili

olanlar halka gven verirdi. Bu imtiyazlar ve gvenceler yalnzca sivillere deil,

askerlere de verilirdi. Askeri birlikler datlmaz, Sultana bal olduklar mddete

varlklarnn devam taahht edilirdi. Bylece hem Osmanl askeri yaps

geniletilmi, hem de daha fethedilmemi blge askerlerinin Osmanlya sempatiyle

bakmas salanlm oluyordu.

Osmanllar fethettikleri blgelerde halka hogryle yakla p, dinlerine

dokunmamlardr. Mcadelede muhatap halk deil, krallar, dkalar ve Bizans

mparatoru idi. Bu sebeple barla alnan yerlerin halklarna dokunmamlardr.

Savala fethedilen yerlerin halk ise, genellikle emniyet dncesi ile Anadolu

tarafna nakledilip, Anadoludaki ova blgelerine yerletirilmilerdir. Boaltlan

yerlere de Anadoludaki Trkmen Yrkler getirtilip, yerletirmilerdir.71

Osmanl fetih politikas uzun mddetlidir. Vasal hale getirilmi blgelerin

yneticilerinin, senyrlerinin sadakatini salamak iin, ocuklar rehin olarak tutulur;

bylece blge yneticileri, hayatlar mddetince sadk kalmaya mecbur kalrlard.

70 D.E.Pitcher, An Historical Geography of the Otoman Empire, (From earliest times to the end

of sixteenth century), Lieden, 1972 s.17171 Sezai Sevim, Trklerin Rumeliye lk Geileri ve skn Faaliyetleri, Balkanlarda TrkKltrnn Dn-Bugn-Yarn, Yayna Hazrlayan Dr. Hasan Basri calan, Bursa, 2002,s.46


41/295

25

Osmanl kltrnde eitilmi ocuklar ise zaman gelince, babalarnn yerlerine

gnderilirdi. Sonuta Osmanlya, sempatinin ok ilerisinde bal olan prenslerle

blge gvence altna alnm oluyordu.

Balkanlarda rakip hanedanlar arasnda meydana gelen kavgalar da sistemli

ekilde kullanlm; nce yardm, sonra ballk ve daha sonra topraklara katma

eklinde iletilmitir. Albert Grenier'in dncesine dikkat ekmek isterim. Diyor ki:

ancak fethedilmek isteyen toplumlar fethedilebilirler." 72 Balkanlardaki Osmanlnn

ok hzl yayln anlamak iin o dnemdeki balkanlarn durumunu incelemek

gerekir. Bizans, taht kavgalaryla megul ve gsz, Bulgar devleti ise paraya

ayrlm, gl Srp ar Stephan Duan lm ve kurduu imparatorluk kk

devletlerce paralanm vaziyetteydi. Bu kk devletler ve hanedanlar rakiplerine

kar dardan gl kim varsa yardma arma peindeydiler. phesiz en gl

kuvvet de Osmanl olduuna gre Osmanldan medet umuluyordu. Osmanl yardm

ve himayesi sonunda Oamanl egemenlii ile perinleniyordu. Bu diplomasi,

fetihlerde nemli rol oynamtr.

Salanan toplumsal ve dini hogr yannda Osmanl Sultanlarnn, blgenin

Hristiyan prensesleriyle evlenmesi ve evlenirken de din deiiminin zorunlu

tutulmamas, dier nemli bir politikadr. Bu politikaya birka rnek olarak; Orhan

Bey, Bizans mparatoru Cantacuzenenin kzyla evlenmitir. I. Murat, Rum ve

Bulgar Prensesleriyle, I. Beyazt da, Srp prensesiyle evlenmitir.

4.4.4. Osmanl Ynetim Politikas

Osmanlnn bir devlet iin alacak hzda yaylmasnn sebebini, sadece

savama kabiliyetiyle aklamak doru olmaz. Osmanl aknlarnn balad

dnemlerde Balkanlarda Mslman varlnn bulunduundan sz edemeyiz. Bu

varlk, yalnzca Constantinoplede mevcuttu. Fakat iki yzyl sonra 15201530

arasnda yaplan vergilendirilebilen tebaann nfus saymnda, 194,958

vergilendirilebilir Mslman tebaa, 832,707 vergilendirilebilen Hristiyan tebaa ve

72 Fernand Braudel, Akdeniz c.2, mge Kitabevi, Ankara: 1993 s.219.


42/295

26

4,134 Yahudi tebaa olarak belirlenmitir.73 Bu hzl yaylma ve Balkanlarn ksa

srede yeni gelen topluluun karakterine brnmesinin izahn; Osmanl yerleme

politikasnda ve Osmanl dzeniyle, o gnk Balkan ve Avrup

balkan ülkeleri etnik yapısı üzerine stratejik hedefler

Documents

Transcript of balkan ülkeleri etnik yapısı üzerine stratejik hedefler