Arbeidsparticipatie van oudere werknemers

Studienamiddag Ageing at workLeuven, 28 oktober 2009

Dr. Rob Gründemann,

Senior Onderzoeker/Adviseur TNO Arbeid

Lector Hogeschool Utrecht (Nederland)

2

Opzet van de presentatie

• Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt

• Beleid overheid

• Arbeidsparticipatie van oudere werknemers

• Kunnen en willen doorwerken

• Rol van de gezondheid

• Conclusies

Ontwikkelingen op de

Arbeidsmarkt

4

Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt

• Vergrijzing/ontgroening als gevolg van:

– Toename levensverwachting

– Daling geboortecijfer

– Geboortegolf na de tweede wereldoorlog

• Effecten voor de (beroeps)bevolking

– Krimp

– Toename van de grijze druk

– Financieringsproblemen overheid

Kosten AOW in NL van 9% (nu) naar 18% (2038) van loonsom

• Proces vertraagd door economische recessie

5

Vergrijzing & ontgroening in EU (Eurostat, 1950-2050)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1950 1975 2000 2025 2050

0-14

15-24

25-49

50-64

65-79

80+

Groene en grijze druk in Nederland

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1950 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050

Percentage 65 plussers in 2008

17,1

18,6

16,6

17,4

20,1

17,2

16,5

14,2

17

14,7

20,1

11,2

16,1

15,6

17,5

16,5

0 5 10 15 20 25

EU 27

Griekenland

Spanje

Portugal

Italië

Oostenrijk

Frankrijk

Luxemburg

België

Nederland

Duitsland

Ierland

Groot Brittanië

Denemarken

Zweden

Finland

Percentage 65 plussers in 2035

27,4

26,3

24,8

24,9

28,6

26,1

24,4

24,2

25,9

30,2

17,6

21,9

24,1

23,6

26,4

21,3

0 5 10 15 20 25 30 35

EU 27

Griekenland

Spanje

Portugal

Italië

Oostenrijk

Frankrijk

Luxemburg

België

Nederland

Duitsland

Ierland

Groot Brittanië

Denemarken

Zweden

Finland

Arbeidsparticipatie van

oudere werknemers

Arbeidsparticipatie 50 tot 65 jarigen in de EU, 2008

56,5

7566,7

65,565,4

63,463,2

60,659,3

55,45453,352

50,44847,3

45,5

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Europese Unie (27)

ZwedenDenemarken

Verenigd KoninkrijkFinland

DuitslandNederland

IerlandPortugal

OostenrijkSpanje

FrankrijkGriekenlandLuxemburg

BelgiëItalië

Polen

percentage

Netto arbeidsparticipatie in Nederland van mannen naar leeftijd, 1996, 2002 en 2008

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70 jaar enouder

%

1996

2002

2008

Netto arbeidsparticipatie in Nederland van vrouwen naar leeftijd, 1996, 2002 en 2008

0

10

20

30

40

50

60

70

50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 65-69 jaar 70 jaar enouder

%

1996

2002

2008

Netto arbeidsparticipatie in Nederland 2007

Mannen Vrouwen totaal

55-59 jaar 73% 43% 60%

60- 65 jaar 29% 13% 23%

65-70 jaar 7%

55 plus 55% 30% 43%

NB: cijfers van voor de recessie

Bruto arbeidsparticipatie werknemers (2007)

België Nederland EU (27)

15-64 jaar 62% 75% 66%

55-64 jaar 35% 48% 46%

Beleid van de

Nederlandse Overheid

17

Beleid overheid in Nederland

• Premiekorting WAO voor werkgevers (2002)• Aanvullende arbeidskorting (2002)• Herinvoering sollicitatieplicht (2004)• Wet gelijke behandeling leeftijd bij arbeid (2004) • Afschaffing belastingvoordeel VUT/prepensioen (2006)• Stimuleringsregeling leeftijdsbewust beleid (2004 - 2008)• Commissie arbeidsparticipatie/Bakker (2008)• Premievrijstelling bij in dienst nemen 50-plussers (2008)• Taskforce deeltijd plus (2008-2010)• Verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar (voorstel 2009)

18

Kabinetsbesluit in NL: AOW leeftijd naar 67 jaar

• 2020: verhoging AOW leeftijd naar 66 jaar

• 2025: verhoging AOW leeftijd naar 67 jaar

• Vanaf 2020 mogelijkheid tot stoppen met werken met 65 jaar als laatste 15 jaar continu heeft gewerkt (opbouw tot 42 jaar)

• Eigen risico eerder stoppen:

hogere inkomens 8% per jaar; lagere inkomens 6,5% per jaar

• Leeftijd bedrijfspensioen wordt gekoppeld aan AOW

• Voornemen ‘zware beroepen’ lichter maken of werkgevers verplichten werknemers na 30 jaar lichter werk te geven

• Zware beroepen: werkzaamheden waarvan in redelijkheid niet verwacht kan worden dat deze langer dan 40 jaren verricht kunnen worden zonder uitzonderlijke slijtage

Levensverwachting op leeftijd van 65 jaar

levensverwachting Laagopgeleid Hoogopgeleid Verschil

Mannen 13,9 jaar 17,5 jaar 4,6 jaar

Vrouwen 18,2 jaar 21,4 jaar 3,2 jaar

Gezonde

levensverwachting

Mannen 7,2 jaar 12, 8 jaar 5,6 jaar

Vrouwen 8,1 jaar 14,4 jaar 6,3 jaar

Kunnen en willen

doorwerken tot 65 jaar

Houding werknemers tav doorwerkenBron: Henkes & Van Solinge, 2003; Henkes et al, 2009

• Het thema stoppen met werk leeft sterk bij mensen en begint eigenlijk al te spelen vanaf de leeftijd van 50 jaar

• Stoppen met werken is een privé-onderwerp• Oudere werknemers willen werk graag langzaam afbouwen• Een niet te verwaarlozen deel van de oudere werknemers is

gevoelig voor het verzoek om langer door te werken• Meer dan helft werknemers ervaart dat hun leidinggevende het

niet belangrijk vindt dat zij langer doorwerken • Waardering door leidinggevende en uitdagend werk hebben

meer effect op langer doorwerken dan ontzie-maatregelen

Haalbaarheid voortzetten job tot aan pensioen in functie van werkstress en welbevinden (bron: werkbaarheidsmonitor 2007)

Geen

werkstress

werkstress Invloed

werkbaar-

heid

Welbevinden

in werk

Problemen

welbevinden

in werk

Invloed

werkbaar-

heid

ja 77% 42% - 75% 31% -

Nee, tenzij

aangepast

19% 51% 88% 22% 56% 81%

Neen, ook

niet

aangepast

5% 7% 12% 3% 13% 19%

Opvattingen in NL over doorwerken tot 65e jaar (45 plussers)Bron: Ybema et al, 2009

21

41

34

26

44

36 34

47

4036

50

40

0

10

20

30

40

50

60

2005 2006 2007 2008

willen kunnen lichter

24

Opvattingen in NL over doorwerken tot 65 jaar (45 plussers) Bron: Ybema et al, 2009

• Willen doorwerken (2008: 36%)– Opleidingsniveau (hoog 41%; midden 34%; laag 34%)– Sectoren (bouw 19%; industrie 30%; zakelijk 43%; cultuur 46%)

• Kunnen doorwerken (2008: 50%)– Opleidingsniveau (hoog 55%; midden 50%; laag 44%)– Sectoren (horeca 31%; bouw 39%; zorg 40%; fin/zakelijke dienst

61%/59%)– Beroepen (verpleegkundige 37%; ind. arbeider 41%; docent 41%)

• Lichter werk draag bij (2008: 40%)– Opleidingsniveau (geen verschillen)– Beroepen (verpleegkundige 51%; docent 51%)

25

Opvattingen werkgevers in NL over doorwerken tot 65 jaarBron: Klein Hesselink et al, 2009; Adams et al, 2005

• Slechts 22% van de werkgevers vindt het voor de personele bezetting

in het bedrijf belangrijk dat werknemers doorwerken tot hun 65e

• Slechts 8% van de werkgevers vindt het voor de personele bezetting

in het bedrijf belangrijk dat werknemers doorwerken na hun 65e

• Bedrijven met veel oudere werknemers vinden dit belangrijker; idem

bouw en onderwijs; idem bedrijven met veel mannelijke werknemers

• Opvattingen over oudere werknemers: hogere arbeidskosten; meer

ziekteverzuim; minder goed in staat kennis en informatie op te nemen

en om te gaan met veranderingen

Rol van Gezondheid

27

Invloed gezondheid op vervroegde uittredingBron: Van den Berg et al, 2009; Koolhaas et al, 2009

• Slechte gezondheid is sterk geassocieerd met werkloos worden,

vroegtijdige pensionering en arbeidsongeschikt raken

• Leefstijlfactoren zoals obesitas en gebrek aan fysieke activiteit zijn

geassocieerd met slechte gezondheid, maar hebben ook zelfstandig

effect op uitval uit het werk

• Ervaren slechte gezondheid is belangrijkste voorspeller van uittreding

uit het arbeidsproces onder Europese werknemers van 50-64 jaar

• Bijna de helft oudere werknemers (45 plus) ervaart gezondheids-

problemen door het ouder worden. Door deze problemen heeft de

helft van deze werknemers moeilijkheden bij uitvoeren werk.

28

Rol gezondheid bij doorwerken, uitstroom en lang verzuim Bron: Ybema et al, 2009;

• Willen doorwerken (burnout-klachten)

• Kunnen doorwerken (chronische aandoeningen;

matige/slechte gezondheid; burnout-klachten)

• Uitstroom naar prepensioen (n.v.t.)

• Uitstroom WIA, WAO, WW (matige/slechte gezondheid;

burnout-klachten)

• Lang verzuim (chronische aandoeningen; matige/slechte

gezondheid; burnout-klachten)

29

Evolutie overgewicht (BMI ≥25) tussen 1993 en 2005, naar geslacht (IDEWE, 2008)

26,8

41,7

56,4

67,470,6

48

27,6

46,2

60,4

67,1

73,9

54,8

22,725,3

33,7

50,4

60,6

30,527,5

36

41,6

47,6

56,8

40

0

20

40

60

80

100

15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar ≥55 jaar Totaal

%

1993 (M) 2005 (M) 1993 (V) 2005 (V)

Onderzoek IDEWE (Moens) - Gezondheidstoestand 224,075 werknemers in 2005

30

Evolutie zwaarlijvigheid (BMI ≥30) tussen 1993 en 2005, naar geslacht (IDEWE, 2008)

5,7 79,9

16,420,3

8,69,613,1 15,1

17,221,9

14,5

5,27,9

1317,5 18,1

10,67,4

11,6

16,821,4

26

15,9

0

20

40

60

80

100

15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar ≥55 jaar Totaal

%

1993 (M) 2005 (M) 1993 (V) 2005 (V)

Onderzoek IDEWE (Moens) - Gezondheidstoestand 224,075 werknemers in 2005

Overgewicht in Nederland 1981 - 2003

Ernstig overgewicht in Nederland 1981 – 2003

Vitaliteit van de Nederlandse beroepsbevolking

41%

33%

14%

12%

35%

35%

15%

14%

35%

30%

18%

17%

31%

26%

20%

23%

32%

19%

23%

25%

34%

29%

18%

18%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

<25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar >55 jaar Totaal

NEA 2005-2006: Vitaliteit naar leeftijd

dooraandoeningbeperkt

niet-gezond énniet-vitaal

gezond óf vitaal

gezond énvitaal

Verzuim en vitaliteit Nederlandse beroepsbevolking

59%

24%

13%4%

47%

28%

18%

8%

45%

24%

21%

10%

31%

19%

25%

24%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

gezond én vitaal gezond óf vitaal niet-gezond én niet-vitaal

door aandoeningbeperkt

NEA 2005-2006: Verzuim naar vitaliteit

Meer dan 20werkdagen

T/m 20werkdagen

T/m 5werkdagen

Geen verzuim

Conclusies

Conclusies

• Demografische ontwikkelingen (vergrijzing en ontgroening) leiden

tot krimp van de beroepsbevolking en tekort op de arbeidsmarkt

• Proces vertraagd door economische recessie

• Werkgevers en werknemers terughoudend tav (langer) doorwerken

• Participatie 55 plussers (en met name 60 plussers) nog beperkt

• Nederlandse overheid verhoogt pensioenleeftijd naar 67 jaar

• Toename van overgewicht in België en Nederland

• Vermindering van vitaliteit bij toename van leeftijd

• Afname van vitaliteit leidt tot hoger verzuim

• Gezondheid belangrijke factor bij langer doorwerken en vroegtijdige

uitval uit het werk, maar bij uitstroom naar prepensioen onduidelijk