“ГАЗАР ТАРИАЛАНГИЙН САЛБАРЫН...

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИ,

ИННОВАЦИ-2017

ЗӨВЛӨЛДӨХ УУЛЗАЛТ

“ГАЗАР ТАРИАЛАНГИЙН САЛБАРЫН

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ БА ШИНЖЛЭХ

УХААН, ТЕХНОЛОГИ, ИННОВАЦИЙН ҮР

ДҮН”

2017 он

Ургамал, газар тариалангийн

хүрээлэнгийн захирал ,доктор (Ph.D),

дэд профессор Н.Баярсүх

Ургамал хамгааллын эрдэм

шинжилгээний хүрээлэнгийн захирал

,доктор (Ph.D), дэд профессор

М.Бямбасүрэн

Агроэкологийн сургуулийн захирал,

доктор (Ph.D) О.Нямсүрэн

ГАЗАР ТАРИАЛАНГИЙН ШИНЖЛЭХ

УХААНЫ ОЛОЛТ

• Монгол төрийн оновчтой бодлого, шинжлэх ухааны ололт, тариаланчдын

нөр их хөдөлмөрийн үр дүнд газар тариалангийн үйлдвэрлэл сүүлийн

хагас зуун жилд амжилттай хөгжиж дотоодын үр тариа, төмсний хэрэгцээг

100 хувь, хүнсний ногоог 50 хувь хангасан амжилтад хүрлээ.

• Монгол оронд тариалангийн үйлдвэрлэлийг эрхлэх шинжлэх ухааны

үндэслэлийг боловсруулж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх үйлсэд оруулсан

эрдэмтэн, судлаачдын хөдөлмөр бүтээлийн үр дүн юм.

• Монгол орны үр тарианы үйлдвэрлэлийн 30%, төмсний 70%, хүнсний

ногооны 80%, жимс жимсгэний 70 гаруй хувьд эх орны судлаачдын

бүтээсэн сортууд тариалагдаж, тариалангийн хөрс хамгаалах, уринш

боловсруулах, таримлыг тариалах, бордох зэрэг тариалангийн технологиуд

100% үйлдвэрлэлд иж бүрэн нэвтэрч Монгол орны газар тариалангийн

салбарын хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна

Шалгуур үзүүлэлт:• Сүүлийн 60 гаруй жилд үр тарианы 100 гаруй шинэ сорт бүтээж, 20 орчим

сортыг нутагшуулж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлсэн

• Төрийн шагналт буудайн “Орхон” сортыг 50 жил монголын тариаланд

амжилттай тариалж талх гурилын хэрэгцээг хангасан,

• ХХААХҮЯ-ны мэдээгээр монгол улсад тариалж байгаа буудайн

сортуудын 29.7% эх орны сортууд эзэлж байна.

• Сүүлийн жилүүдэд эх орны буудайн нутагшсан Халхгол-1, Дархан-34,

Дархан-74, Дархан-144 сортууд гантай жилүүдэд тогтвортой ургац өгч

хамгийн эрэлттэй болсон,

• Буудайн Дархан-144 сорт нийт талбайн 20.4% -д тариалагдаж нийт

ургацын 24.3% бүрдүүлж нэгж талбайн ургацаар улсын дундажаас 3.1 ц/га

нэмүү ургац өгснийг мөнгөн дүнгээр илэрхийлбэл 1 га талбай бүрээс 155

мян.төг, нийт улсын хэмжээнд 15.5 тэрбум төгрөгийн нэмэлт орлого

тариаланчид хүртсэн тооцоо байна.





НЭН ЭРТ БОЛЦТОЙ-

СОЛИСТ 2013

ЭРТ БОЛЦТОЙ-

ИМПАЛА-2007

КУАРТА-2013

ДУНДЫН БОЛЦТОЙ-

ВИТАРА-2006

САНТЕ-2009

ГАЛА-2011

Төмсний судалгаагаар 3 сорт шинээр гаргаж, 13 сорт нутагшуулж, 15

сортыг ирээдүйтэй сортоор шалгаруулж үйлдвэрлэлд шилжүүлж төмсний

тариалангийн 50-90 хувьд сортууд таригдаж улс орны хэрэгцээг бүрэн

хангаж байна



Хүнсний ногооны 20 таримлын

нутагшуулсан 32 сорт

Хүнсний ногооны 40 гаруй ургамлын

3000 шахам сортод судалгаа хийж

бөөрөнхий байцаа 4, үндэс үртэны 8,

сонгинолог ургамлын 5, үр жимст

ногооны 11, гуатаны 4 сортыг нийт 32

сортыг нутагшуулж үйлдвэрлэлд

нэвтрүүлж үнсний ногооны талбайн

80 гаруй хувьд тариалагдаж байна.

Жимс, жимсгэний нутагшуулсан сортууд

Алим- Malus domestica-5

Үхэр нүд- Ribes nigrum-4

Чацаргана- Hippophae rhamnoides-6

Чавга- Prunus domestica-2

Интоор – Cerasus vulgaris-1

Бөөрөлзгөнө- Rubus-1

Гүзээлзгэнэ- Strawberry-1 сортууд 50-90 %

таригдаж байна.





Тэжээлийн нэг наст буурцагт

ургамал:

тэжээлийн вандуй: Баялаг

сортыг нутагшуулж,

шар буурцаг: OAC Vision

сортуудыг “Ирээдүйтэй”

сортоор батлуулав.

газар тариалангийн төв бүсэд СибНИИК-315 сорт,

тал хээрийн газар тариалангийн бүсэд Ней Доу-4 сортыг ирээдүйтэй

сортоор батлав.

шар буурцгийн тариалах тохиромжтой хугацаа: 5-р сарын 20-25,

тарих үрийн тохиромжтой норм 0,8 сая.ш,

эрдэс бордооны N40P40K40 кг/га тохиромжтой тунг тогтоов.

ҮР СУУЛГАЦ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

Улаан буудайн элит үр 300-350 т

Бусад үр тарианы үр 30-50 тБайцаа

25.5%

Навчитт

ногоо

4.1%

Сонгино

сармис

5.3%

Гуатан

8.2%Хэмх

3.8%

лооль

3.5%

лууван28.5%

манжин

21.1%

Төрөл бүрийн хүнсний

ногооны үр

ҮР СУУЛГАЦ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ

УГТХ-д вирусээс эрүүлжсэн

төмсний бичил булцуу

100-150 мянган ш,

Улсын хэмжээний хэрэгцээт элит

үрийн 50%-ийг дотоодын

үйлдвэрлэлээр хангах боломж

бүрдсэн.

Төмсний ҮАА-н G-2 систем

ашиглан Сэлэнгэ аймгийн Хушаат

сумын “Элит-Үр” ХХК хамтран

жилд 450-500 тн төмсний элит үр

хурда үйлдвэрлэж байна.



“Хөрс хамгаалах” хөтөлбөрийн хүрээнд манай эрдэмтдийн боловсруулсан

“Тариалангийн хөрсийг элэгдэл эвдрэлээс хамгаалах технологи”-ийг 1 сая

орчим га тариалангийн талбайд нэвтрүүлж хөрсний элэгдлийн хөнөөлийг

эрс бууруулсан.



ХХААХҮЯамны дүнгээр элдэншүүлэггүй технологи тариалангийн нийт

талбайн 50 хувьд буюу 150 мянган га-д талбайд нэвтэрсэн ба жилд 40 гаруй

мянган тн нэмэгдэл ургац бүрдүүлэх боломжийг бүрдүүлж байна.

Тариалангийн талбайн хөрсний

ялзмагийн ангилал зэрэг

40.7%

23.0%

14.2%

15.1%7.0% 1.0-1.9

2.0-2.5

2.6-2.9

3<

<0.9Тариалангийн талбайн ялзмагийн

агуулалт %

40.3%

11.0%

48.7%

0

сайн

дунд

бага

11.5%

32.7%55.8%

0

сайн

дунд

бага

Тариалангийн талбайн хөрсний нитрат азот

(NO3-N)-ын хангалтын зэрэг

Тариалангийн талбайн хөрсний солилцох

калийн агууламж /К2О/

• Тариаланд ашиглаж буй нийт талбайн

70.7% нь ялзмагийн агууламж муу,

• 61.4% нь хүчтэй элэгдэлд орж,

• азот-59%, фосфор-77%, кали-88.5

хувиар ядуурсан

• Үржил шимийг нөхөн сэргээх бодит

шаардлага байгааг тогтоосон.



Таримал Азот Фосфор Кали

Үр тариа -70,5 -50,7 -87,5

Төмс -52,9 +10,4 -65,6

Хүнсний ногоо -37,2 +18,1 -52,7

• Тариалан эрхэлсэн 40 гаруй жилд 20.0 гаруй сая тн ургацыг бүрдүүлэхэд

хөрснөөс 2.8 сая гаруй тонн шим тэжээлийн (NPK) үндсэн элементүүд

зарцуулсан, боловч дөнгөж 12.5-49.3 % нь бордоогоор нөхөгдсөн

ТАРИАЛАНГИЙН ХӨРСНИЙ ШИМ ТЭЖЭЭЛИЙН

БАЛАНС ±%



Ризобактерийн бордоо

БУУДАЙН УРГАЦ УСАЛГААТАЙ НӨХЦӨЛД 14,1-21.8 %, УСАЛГААГҮЙ НӨХЦӨЛД 33.1-

39.8% НЭМЭГДСЭН



Шалгуур үзүүлэлт:

УРГАМАЛ ХАМГААЛЛЫН ШИНЖЛЭХ


Монгол улс 1956 оноос эхлэн ургамал хамгааллын арга

хэмжээг явуулсан бөгөөд ихэвчлэн химийн гаралтай

пестицидийг ашиглан бэлчээр, ой, тариалангийн

талбайн хөнөөлт организмуудтай тэмцэж иржээ.

1980-аад оноос өөрийн орондоо биологийн бэлдмэл

гарган авах ажлыг эхлүүлсэнээр өнөөдөр 7 биологийн

бэлдмэлийг гарган авч 3 бэлдмэлийг нь ургамал

хамгаалах арга хэмжээнд үйлдвэрлэлд нэвтрүүлээд

байна.

ТУЛГАМДАЖ БУҮЙ АСУУДЛУУД

Сүүлийн 70 жилд дэлхийн дундаж температур 0.77С, Монголд

3 дахин эрчимтэй 2,14С хэм нэмэгдсэн

Ган халууны давтамж нэмэгдсэн

Хөрсний элэгдэл эвдрэл хэвийн хэмжээнээс 7- 25 дахин

нэмэгдэж, ялзмагийн агууламж 37-52% буурсан. Эрдэс ба

органик бордооны хэрэглээ эрс бага, үржил шимийн нөхөн

сэргээлт хангалтгүй

Зарим таримал, сортуудын параметр тохирохоо больсон.

Өвчин хортны тархалт нэмэгдсэн,

Нутагшсан таримал сортын дотоодын үр үйлдвэрлэл хангалтгүй,

зохион байгуулалт муутай,

28

ТАРИАЛАНГИЙН ТЕХНОЛОГИЙН

ШИНЭЧЛЭЛИЙН ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛҮҮД

Цомхотгосон болон тэг элдэншүүлгийн эзлэх хувийг үе шаттайгаар

100% хүргэх.

Таримлын зөв зохистой бүтцийг хэвшүүлэх, дасан зохицох чадвар

сайтай шинэ таримал, сорт нэвтрүүлэх замаар сэлгээний эргэцийг

уртасгаж тогтвортой болгох

Хүнс, тос, техник, тэжээлийн ургамлын нутагшсан сортын үрийн

хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангах эрх зүй, бүтэц, зохион

байгуулалтын тогтолцоог бүрдүүлэх.

Эрдэс органик бордооны хэрэглээг нэмэгдүүлж хөрсний ШТБ-ийн

балансыг хангах

Усалгаатай тариалангийн хэмжээг нэмэгдүүлж, тариалангийн

технологийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх.

БОДЛОГЫН ТҮВШИНД ШИЙДВЭРЛЭХ

ÀСУУДЛУУД

Тариалангийн газрыг өмчлүүлэх, эзэмшүүлэх, ашиглуулах замаар

газрыг зах зээлийн эргэлтэнд оруулж ашиглалтыг сайжруулах.

Хөрс, бэлчээрийг элэгдэл доройтлоос хамгаалах үндэсний хөтөлбөр

боловсруулж, эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, “Хөрс хамгаалах” алба

байгуулах.

Усалгаатай тариалан, инженерийн хийцтэй том услах систем, усны

боомтын барилга байгууламж байгуулахад хөнгөлөлттэй зээл, татварын

бодлого, лизингийн үйлчилгээгээр дэмжих,

Газар тариалангийн бүтээгдэхүүний дотоодын зах зээлийг хамгаалах,

татварын уян хатан бодлогоор дэмжих,

Элэгдэл, эвдрэлд илүү өртсөн, ганшин хуурайшиж, цөлжилтийн шинж

тэмдэг тод мэдрэгдэж буй нутгуудад тариаланг хязгаарлах

УРГАМАЛ ХАМГААЛЛЫН САЛБАРТ

ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ШААРДЛАГАТАЙ АЖЛУУДЫН

САНАЛ

• Ургамал хамгаалах бэлдмэлүүдийн туршилт судалгаа, дотоодын

үйлдвэрлэлийг дэмжиж Ургамал хамгаалах бэлдмэлийн үйлдвэрлэл, цех

барихад төрөөс бодлогын болон санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх

• Ургамал хамгааллын бодисын зохистой хэрэгцээг хангах , ух-ын арга хэмжээг

сайжруулах үүднээс УХ-д хэрэглэх хими, биологийн бэлдмэлийг зохистой

харьцаанд байлгах бодлого хэрэгжүүлэх

• ХХААЯамнаас жил бүр хэрэгжүүлдэг Ургамал хамгаалах, оготно, царцаатай

тэмцэх арга хэмжээний зардлыг уян хатан зарцуулах боломжтой эрхзүйн

зохицуулалт хийх

• Оготно царцаатай тэмцэхэд тухайн орон нутгийн хөгжлийн сангаас тодорхой

хэмжээний мөнгө гаргаж, орон нутгийн малчид хөдөлмөрчдийг татан

оруулах (сан байгуулах)

• Ургамал Хамгааллын тухай хуулийн дагуу ХХААЯамны удирдамжаар

хөнөөлт организмын тандалтын судалгааг жил бүр тогтмол явуулж байх

ХҮНС, ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИ,

ИННОВАЦИ-2017

ЗӨВЛӨЛДӨХ УУЛЗАЛТ

Анхаарал тавьсанд баярлалаа!

“ГАЗАР ТАРИАЛАНГИЙН САЛБАРЫН...

Documents

Transcript of “ГАЗАР ТАРИАЛАНГИЙН САЛБАРЫН...