Amsterdam - Open Monumentendagen 10 & 11 Sept 2011

5/9/2018 Amsterdam - Open Monumentendagen 10 & 11 Sept 2011 - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/amsterdam-open-monumentendagen-10-11-sept-2011 1/6



p.3 de stad van alle tijden

p.4 de gelovige stad

p.8 de handelsstad

p.12 de verdedigbare stad

p.16 de industriestad

p.20 junior programma

p.24 monumentale activiteiten

kennis & kunde

avondprogramma

lezingen

debat

boot

wandelingen

fietstochten

jubileum & estafette

exposities

boeken

p.38 monumentenp.55 informatie & reserveren

p.56 plattegrond

p.58 zonder moeite niets | Ymere

p.59 colofon & sponsors

De komende jaren krijgt Amsterdam

door de ingrijpende economische

en maatschappelijke veranderingen

te maken met een overschot aan

gebouwen. Voor talloze monumen-

tale kerken, bedrijfsgebouwen en

industrieel erfgoed is het niet een-

voudig een nieuwe functie te vinden.

Bureau Monumenten & Archeologie

zet zich in voor het behoud van dit

waardevolle erfgoed en adviseert

over de aanpassing en transformatie

van deze gebouwen voor een

duurzame toekomst.

inhoud

Dit jaar bestaat Open Monumentendag 25 jaar. Amsterdam is ter

gelegenheid van dit prachtige jubileum gaststad voor de landelijke

opening en daar zijn we heel trots op! In het weekend wordt dit natuur-

lijk ook gevierd met een feestelijk programma boordevol activiteiten

Twee dagen lang openen meer dan 60 Amsterdamse monumenten

gratis hun deuren met 9 lezingen, 6 wandelingen, 3 fietstochten,

5 exposities, 1 debat, 1 live-opgraving en de Grote Monumentenquiz

Amsterdam op verschillende locaties. Voor kinderen is een junior

programma samengesteld. Zo staat een team van jongerengidsen

klaar om kinderen rond te leiden in bekende monumenten. Voor het

eerst is er ook een wervelend avondprogramma met muziek, films,

wandelingen en verhalen. Maar voorop staan de monumenten in alle

delen van de stad. Allemaal goed bereikbaar met de fiets, de tram,

de bus, de pont of te voet.

Het thema is Nieuw gebruik - Oud gebouw. Dat betekent aandacht

voor de historie met een blik op de toekomst. Hoe krijgen monu-mentale gebouwen een nieuwe bestemming, een nieuw leven? De

monumenten die dit jaar centraal staan – kerken, militaire gebouwen,

pakhuizen en fabrieken – hebben vele verhalen te vertellen. Verhalen

over de gelovige stad, de verdedigbare stad, de handelsstad en de

industriestad. In dit programmaboekje leest u er meer over. Ontdek

de rijkdom van de geschiedenis, heden en toekomst van de

Amsterdamse monumenten. Geniet van het rijke aanbod

aan bijzondere locaties en monumentale activiteiten.

Open Monumentendag Amsterdam wordt mogelijk gemaakt door

de medewerking van talloze particulieren, ruim 150 vrijwilligers,

hoofdsponsor Ymere, corporaties, monumentenorganisaties,

architecten, bouwers en bedrijven.

Wij wensen u een mooi Open Monumentendweekend!

Carolien Gehrels wethouder Monumenten Gemeente Amsterdam

Esther Agricola directeur Bureau Monumenten & Archeologie



Hergebruik is een wat modieus woord waarmee men bedoelt dat gebouwen gemoderniseerd

kunnen worden, zoals The Bank op het Rembrandtplein, of een nieuwe functie krijgen, zoals

De Bazel aan de Vijzelstraat. Veel mensen vinden dat opmerkelijk, omdat architecten en

stedenbouwers bijna anderhalve eeuw lang verkondigd hebben dat sloop en nieuwbouw een

betere keuze is. Maar wie even tot zich door laat dringen dat de meeste Europese steden

bijna duizend jaar oud zijn, en soms veel ouder, begrijpt wel dat het stedelijk bouwwerk door

de eeuwen heen altijd al werd hergebruikt. De plattegrond verandert niet of nauwelijks,

afgezien van wat onnozele doorbraken, en ook gebouwen kunnen heel lang meegaan.

Gelukkig maar, want daardoor hebben steden een eigen karakter.

De grachtenhuizen, die beeldbepalend zijn voor het zeventiende-eeuwse Amsterdam, hebben

in de loop der tijd vele ingrijpende moderniseringen ondergaan. Doorgaans dateren alleen de

bouwmuren, de balklagen en de gevel uit de bouwtijd. Zelfs het Koninklijk Paleis, het absolute

topmonument, is voorzien van waterleiding, elektra, centrale verwarming, liften en ander modern

gemak. Veranderende gebruikseisen en smaakopvattingen hebben in de loop der tijd geleid

tot een permanent proces van verbouwing. Daarbij speelde ook een rol dat bouwmaterialen

kostbaar waren, dus niemand kwam op de gedachte om solide gebouwen zoals het Wibauthuis

en het Stationspostkantoor af te breken. Hergebruik heeft niets te maken met sentiment of

nostalgie. Het is gewoon domme verspilling om gebouwen te slopen, laat staan hele wijken af

te breken en nieuw te bouwen. Gelukkig begint onze samenleving na een lange periode van

hysterische afbraak weer tot bezinning te komen. Het besef daagt dat het verstandig is om zuinig

te zijn op de leefomgeving. Niet alleen voor het zo zwaar geteisterde natuurlijke milieu luidt de

noodklok, maar ook voor de stad als menselijke woonplaats. Het streven naar duurzaamheid

betekent mede dat het verstandig is om zuinig te zijn met gebouwen. Elke volle container

bouwafval is in feite een schande. Bovendien heeft de ervaring geleerd dat de beloofde

zegeningen van nieuwbouw vaak resulteren in grootschalige mislukkingen. De Weesperstraat,

Kattenburg en Wittenburg bewijzen dat bestuurders, stedenbouwers en architecten zich lelijkkunnen vergissen, terwijl de Ring 20-40 laat zien dat behoud en herstel meer toekomstwaarde

heeft. De bescheiden subsidieregeling 'beter verbeteren' is een zegen voor de stad geweest.

Hergebruik en monumentenzorg gaan niet per definitie samen. Verstandig bouwbeleid

en duurzame ruimtelijke ordening kunnen gewoon niet zonder hergebruik. Maar Bureau

Monumenten & Archeologie is natuurlijk wel bij uitstek het kenniscentrum als het om bijzonder

waardevolle architectuur gaat. Daarbij vormt het evenwicht tussen behoud en vernieuwing een

lastig probleem, waarvoor geen perfecte oplossing bestaat. Toch laten diverse voorbeelden

in Amsterdam nu al zien dat hergebruik bepalend zal zijn voor het toekomstige bouwen.

Graansilo's, pakhuizen, kerken, kazernes, klaarblijkelijk kan elk type gebouw op creatieve wijze

getransformeerd worden tot vastgoed met een eigentijds karakter in een vertrouwd jasje. Zo

krijgt ook het stedelijk bouwwerk weer de kans om in een normaal tempo te veranderen, en niet,

zoals de Franse dichter Baudelaire het uitdrukte, sneller dan het menselijk hart verdragen kan.

door Vincent van Rossem

3



Silhouet Sint Josephkerk Foto Han van Gool | Vondelkerk



5

Amsterdam was tot 1578 een rooms-katholieke stad, daarna werd het een

hervormde stad. Ook arriveerden vele joodse immigranten en ontstond

Mokum, joods Amsterdam. Die veranderingen hadden uiteraard gevolgen

voor de religieuze bouwkunst. Aan het tegenwoordige Jonas Daniël Meijer-

plein verrezen twee grote synagogen, de Portugese en de Hoogduitse.

de Nieuwezijds Voorburgwal ging onderdak bieden aan

wezen, tot het Burgerweeshuis in 1960 verhuisde naar het

wereldberoemde gebouw van Aldo van Eyck. Het oude

klooster kreeg vervolgens een geheel andere functie als

Amsterdam Museum. Van het Bethaniënklooster aan

de Barndesteeg resteert een deel, terwijl de kapel vanhet Agnietenklooster nog steeds herinnert aan een

ver verleden van de Universiteit van Amsterdam, zij het

recent wat modieus gemoderniseerd.

Na de Hervorming werd het rustiger aan het religieuze

front. Er verrees incidenteel wat nieuwbouw, zoals de

Nieuwe Lutherse Kerk aan het Singel in 1671 en de

Uilenburger Synagoge in 1766, beide gebouwen zijn met

minimale ingrepen geschikt gemaakt voor bijeenkomsten.

Pas in de tweede helft van de negentiende eeuw was er

weer sprake van ingrijpende veranderingen. De bevolking

groeide snel en er verrezen vele nieuwe kerkgebouwen

voor het nog altijd bloeiende geloofsleven. Bovendien

mochten de katholieken vanaf de Franse tijd weer openlijk

naar de kerk gaan, wat tot gevolg had dat er ook in

Laatstgenoemde biedt nu onderdak aan het Joods

Historisch Museum . Het katholieke geloof werd

gedoogd maar alleen in min of meer onzichtbare kerken,

de schuilkerken. Het museum Ons' Lieve Heer op Solder

en de Rode Hoed, die gebruikt wordt als zalencentrum,

zijn bekende voorbeelden. De hervormden namen deOude en de Nieuwe Kerk in bezit, waarbij uiteraard het

roomse interieur goeddeels verdween, maar zij bouwden

vooral ook nieuwe kerken, waarvan de Westerkerk en de

Noorderkerk nog als gebedshuis dienen. Voor de Zuider-

kerk en de Oosterkerk is nooit een passende bestemming

gevonden. De Oude Lutherse Kerk vormt een stemmige

entourage voor de plechtigheden van de Universiteit van

Amsterdam en er wordt nog steeds gekerkt.

De stad kende voor de Alteratie in 1578 ook vele kloosters

die door het nijpende ruimtegebrek in de ommuurde stad

direct in gebruik werden genomen voor andere functies.

De vaak grootschalige gebouwencomplexen kwamen de

overheid bijzonder goed van pas. De bezittingen van

de Oude en de Nieuwe Nonnen gingen een nieuwe

toekomst tegemoet als stedelijk ziekenhuis, het Binnen-

gasthuis. Het complex bestaat nog steeds, maar de

oorspronkelijke opstallen zijn na 1850 vervangen door

nieuwbouw. Inmiddels een uniek ensemble van rijksmonu-

menten dat zowel ruimtelijk als architectonisch van grote

waarde is voor de stadsgeschiedenis, maar de Universiteit

van Amsterdam heeft helaas geen oog voor de gebruiks-

mogelijkheden van dit erfgoed. Het Sint Luciaklooster aan

"het werd rustiger aan het religieuze front"



van wezenlijk belang zijn voor het stadsbeeld. Denk

bijvoorbeeld aan torenspitsen van de Posthoornkerk

aan de Haarlemmerstraat die de wijde omgeving

verrijken. De Pniëlkerk aan de Bos en Lommerweg,

in wezen een heel bescheiden gebouwtje, staat niet voor

niets bekend als het 'theelichtje'. De glazen bouwstenenvan dit uitgesproken modernistische ontwerp vormen

een perfect gesitueerde lantaarn die stedenbouwkundig

van groot belang is. Gelukkig functioneert de Pniëlkerk

tegenwoordig uitstekend als café en cultureel centrum.

Ondanks deze successen, en er zijn er natuurlijk meer,

bijvoorbeeld de Amstelkerk, de Oranjekerk, en de Majella-

kerk , vormen nog vele min of meer in onbruik geraakte

kerkgebouwen een punt van grote zorg. De sloop van

de Pius X in Slotervaart en de Opgang in Osdorp was de

afgelopen jaren een dieptepunt in het stedelijk leven. Wat

gaat er gebeuren met de Josephkerk , een rijksmonument

aan de Erik de Roodestraat in Bos en Lommer? Niemand

weet het. Ook het Afrikahuis in de Pijp gaat een onzekere

toekomst tegemoet. In Noord staat de Kerk van het

Allerheiligste Sacrament aan de Kometensingel verweesd

te wachten op een nieuwe functie, de Bethelkerk op het

fraaie Plejadenplein verdient beter en ook de Salvatorkerk,

nog uit 1969, aan het Savelsbos is zeker het behouden

waard. De Kerkeninventarisatie van Bureau Monumenten &

Archeologie leert dat vooral veel naoorlogse kerken wachten

op een nieuwe functie. De Pniëlkerk heeft al bewezen

dat juist die moderne zich goed lenen voor hergebruik.

Amsterdam een enorme bouwcampagne op gang kwam.

Met als voornaamste resultaat de befaamde kerken van

P.J.H. Cuypers, de Nicolaaskerk van A.C. Bleys en de

Krijtberg van A. Tepe. Deze ongekende productie van

religieuze bouwkunst ging door tot in de jaren zestig van

de twintigste eeuw. Toen kwam een radicale moderniseringvan de Nederlandse samenleving op gang die tot gevolg

had dat meer en meer kerken op zondag leeg bleven.

De vele kerkgebouwen uit de periode na 1850 vormen nu

een probleem. Het is, afgezien van een aantal uitzonde-

ringen, waaronder de Nicolaaskerk en de Krijtberg, vrijwel

onmogelijk voor de snel slinkende geloofsgemeenschap-

pen om de erfenis uit het verleden te onderhouden.

Tegelijkertijd gaat het echter vrijwel altijd om boven-

gemiddeld goede en interessante architectuur die ruim

voldoet aan de criteria voor plaatsing op de monumen-

tenlijst. Herbestemming is dan de enige oplossing, vaak

met ingrijpende gevolgen. Het is buitengewoon lastig

voor ontwerpers om bij functiewijziging oplossingen te

verzinnen die ook nog recht doen aan het oorspronkelijke

Godshuis. Vooral de ruimtelijke kwaliteit van het interieur

is bijna niet te handhaven, maar dan nog kan het exterieur

6

"onzekere toekomst voor kerken in Amsterdam"



7

Klooster Sint Josephkerk

Sint Josephkerk

Pniëlkerk

Gerardus Majellakerk

Hotel Arena

Corvershof

Joods Historisch Museum

Ons' Lieve Heer op Solder

De Posthoornkerk

The Grand

Monumenten bij het verhaal de gelovige stad

Foto Han van Gool | heiligenbeelden wachten op nieuwe bestemming na beëindiging van de religieuze functie van de Vondelkerk



Silhouet Pakhuys AfrikaFoto Stadsarchief Amsterdam | pakhuizen op Prinseneiland



9

Duizenden Amsterdammers wonen in een oud pakhuis. Ooit lagen hier

de balen peper van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC), of het

graan uit Oost Europa. Tegenwoordig zijn pakhuizen populaire locaties

om in te wonen, maar echt vanzelfsprekend is dit niet. Grote ruimtes met

lage verdiepingen en kleine ramen lenen zich niet goed voor hergebruik.

houten vloeren op ijzeren kolommen waren niet erg

brandveilig. Het in 1883 gebouwde pakhuis Afrika

werd in 1913 door bliksem getroffen en brandde geheel

af. Bij de herbouw gebruikte de architect gewapend beton.

De betonnen vloeren rusten op paddestoelkolommen,

die min of meer de vorm hebben van een oesterzwam.Tegelijk met de invoering van beton als bouwmateriaal

kregen pakhuizen een meer vierkante plattegrond.

De kenmerken van een pakhuis maken hergebruik niet

eenvoudig. Oude pakhuizen zijn vaak smal en diep,

met lage verdiepingen waarin weinig licht komt. Woon-

ruimte stelt heel andere eisen. In de tweede helft van

de negentiende eeuw kreeg een groot aantal oudere

pakhuizen als gevolg van de nijpende woningnood

een woonfunctie. Al in 1876 werden in een pakhuis

aan de Brouwersgracht 12 eenkamerwoningen voor

arme gezinnen gerealiseerd. De leefomstandigheden

in dergelijke verbouwde pakhuizen waren verre van

optimaal. Pakhuizen die na 1901 verbouwd werden

tot woningen moesten voldoen aan de Woningwet. De

eenkamerwoningen verdwenen en ook de trappenhuizen

Amsterdam was in de zeventiende eeuw het pakhuis

van Europa. Goederen uit alle werelddelen werden via

Amsterdam naar andere landen vervoerd. De woonhuizen

van kooplieden bestonden voor een deel uit opslagruimte

in de vorm van pakkelders en pakzolders. Om de

goederen naar de zolders te takelen, werden hijswielengebruikt, waarvan er in de stad nog vele tientallen te

vinden zijn. De gevels hellen naar voren, ze staan 'op

vlucht' om afstand te bewaren tussen het huis en de last

die aan de hijsbalk hangt. Langs de Westelijke Eilanden,

de Brouwersgracht en de Oude Schans verrezen aaneen-

gesloten reeksen pakhuizen. Deze werden bevoorraad

door dekschuiten die vracht uit de grote zeeschepen op

het IJ haalden. Pakhuizen werden zwaar beladen, solide

bouwmuren droegen enorme houten balken die op korte

afstand van elkaar lagen.

Ook later bleef Amsterdam een belangrijke overslag-

haven. Om de handel te stimuleren heeft men vanaf 1827

een nieuw havencomplex gebouwd rond het Entrepôt-

dok. Kooplieden konden hier opslagruimte huren voor

hun goederen, waarover ze geen invoerrechten hoefden

te betalen. Voordeel van het Entrepôt-dok was ook

dat zeeschepen direct bij de pakhuizen konden lossen.

Maar toen zeeschepen steeds groter werden, ontstond

vraag naar pakhuizen aan diep vaarwater. Rond 1875

begon de ontwikkeling van het oostelijk havengebied,

waarna vanaf 1883 langs de Oostelijke Handelskade vele

pakhuizen verrezen. Deze bakstenen gebouwen met

"hergebruik van een pakhuisniet eenvoudig"


http://slidepdf.com/reader/full/amsterdam-open-monumentendagen-10-11-sept-2011 10/

10

De moderne betonnen pakhuizen aan de Oostelijke

Handelskade hebben diverse nieuwe functies gekregen.

De problematiek bij de betonnen pakhuizen is groten-

deels hetzelfde als de bij de oudere pakhuizen: het

inbrengen van licht en lucht, maar de ruime plattegronden

bieden meer mogelijkheden voor ander gebruik. Inpakhuis Afrika is een centrale hal gemaakt die tot

aan het dak doorloopt en waarin de liften voor het

gebouw zijn geconcentreerd. Het meest spectaculaire

voorbeeld is misschien wel De Zwijger. Dit vrijwel geheel

gesloten betonnen vrieshuis is getransformeerd tot een

poortgebouw dat toegang biedt tot het Java Eiland, met

op de verdiepingen een bruisend cultureel centrum.

Hergebruik van gebouwen is van essentieel belang

voor het behoud van de stad. Daarbij moeten vrijwel

altijd concessies worden gedaan aan het karakter van

een bouwwerk. Het oorspronkelijke beeld van de rijen

pakhuizen met hun gesloten laadluiken vinden we nu

alleen nog terug op oude foto's. De grote onverdeelde

ruimtes van het interieur hebben plaats gemaakt voor

woningplattegronden. Maar toch laten de pakhuizen

nog altijd zien dat Amsterdam ooit de grootste stapel-

markt van Europa was. Mede daarom is de historische

handelsmetropool op de Werelderfgoedlijst geplaatst.

Bovendien zijn de appartementen in pakhuizen ondanks

hun beperkingen tegenwoordig zeer gewild en

vergelijkbaar met de modieuze lofts in Londen

en New York.

werden na 1901 geheel vernieuwd, met een lichthof

om licht en lucht in het gebouw te brengen.

Bij het hergebruik van pakhuizen vormt de afwezigheid

van behoorlijke raamopeningen de moeilijkste opgave.

De openingen van de laadluiken kunnen als venstersdienen, waardoor aan de voorgevel meer licht binnen-

komt. Maar ook dan blijft het in de meestal diepe

pakhuizen halfduister. Daarom is vaak gekozen voor

uitkernen, waarbij een lichthof in het midden van het

pakhuis ontstaat voor een beter contact tussen binnen en

buiten. Aan de Brouwersgracht zijn de zeventiende-eeuwse

pakhuizen veelal op deze wijze tot woningen verbouwd.

Iets soortgelijks, maar dan rigoureuzer, is te zien aan het

Entrepotdok . Om deze zeer diepe pakhuizen bruikbaar

te maken voor bewoning heeft architect Van Stigt binnen-

hoven gemaakt, waarvoor ongeveer een derde van de

historische constructie verdwenen is. Bij de naastgelegen

Kalenderpanden is een andere mogelijkheid toegepast

door Felix Claus, het inkorten van de panden. De oude

achtergevels zijn blijven staan en dienen als afscheiding

van de percelen aan de achterzijde.

"pakhuizen aan diep vaarwater noodzakelijk voor grote zeeschepen"



11

Centrale Markthal

Pakhuis Het Veem

Loods 6

Lloyd Hotel

Pakhuys Afrika

Pakhuis Oostenburg

Belastingkantoor

Entrepotdok

De Burcht

Academie van Bouwkunst

Beurs van Berlage

Korenmetershuis

The Bank

De Bazel

Monumenten bij het verhaal de handelsstad

Foto Stadsarchief Amsterdam | pakhuizen op Prinseneiland | rechts pakhuis Klaphout en links pakhuizen van N.V. Het Nederlandsche Veem



Silhouet De WaagFoto Stadsarchief Amsterdam | De Waag



13

De Waag op de Nieuwmarkt is een van de bekendste herbestemde

gebouwen van Amsterdam. Van middeleeuwse stadspoort tot Waag,

van vergaderkamer van de gildes tot snijkamer van de chirurgijns.

Van lesruimte van de stadsschermmeester tot bureau van de

Geneeskundige Armenverzorging.

Handboogdoelen en de Voetboogdoelen ingeklemd

stond. Het gebouw van de Voetboogdoelen verdween in

1808. In 1733 verbouwde men de Handboogdoelen tot

logement, dat sinds 1968 deel uit is gaan maken van de

Universiteitsbibliotheek, zoals ook het Bushuis de wapens

heeft ingeruild voor studieboeken.

De schuttersdoelen waren eigenlijk rond het midden

van de zeventiende eeuw al overbodig geworden,

omdat men andere technieken voor de verdediging

had ontwikkeld. Het laaggelegen Hollandse polderland

kon onder water gezet worden om de oprukkende vijand

al op grote afstand van de stad de doortocht te versperren.

Deze Hollandse Waterlinie bewees haar nut in het

rampjaar 1672 en werd vanaf 1815 gemoderniseerd,

met moderne forten op strategische locaties, tot de

Nieuwe Hollandse Waterlinie. Na 1855 realiseerde men

ook de Stelling van Amsterdam, een ring met 42 forten in

de wijde omgeving van de stad. Ook dit militair erfgoed

heeft zich inmiddels een plaats op de monumentenlijst

verworven, hoewel de instandhouding van de forten

bepaald niet onproblematisch is.

Nadat ook het Gemeentearchief, het Amsterdams Historisch

en het Joods Historisch Museum in de Waag waren

gevestigd, heeft het sinds de jaren negentig van de

twintigste eeuw de functie van restaurant en kantoor.

En dat allemaal in een middeleeuwse stadspoort. In 1829

had het een haar gescheeld of het eeuwenoude envervallen gebouw was afgebroken. Al aan het einde van

de zestiende eeuw verloor de stadsmuur zijn militaire

functie en het middeleeuwse bouwwerk werd vervolgens

samen met de meeste torens die erbij hoorden zonder

pardon gesloopt. De Schreierstoren is nu een café,

de andere overgebleven torens kregen een bestemming

als klokkentoren. De nieuwe grachtengordel, inmiddels

werelderfgoed, vormde aan het begin ven de zeventiende

eeuw een ongekend grote stadsuitbreiding die werd

voorzien van een eigentijdse verdediging met zware

driehoekige bastions waarvan eigenlijk niets resteert.

Alleen het Eerste Marnixplantsoen en de Singelgracht

herinneren nog vaag aan het toenmalige beeld van

de stadsrand.

Een militair gebouw dat nu niet meer zo snel met de

verdediging van de stad in verband wordt gebracht, is

het gebouw van de Handboogdoelen aan het Singel.

Net als in de Voetboogdoelen en de Kloveniersdoelen

kon de burgerij zich hier oefenen in het gebruik van

wapens. Iedere wijk had een eigen schutterij, die in tijden

van nood de stad verdedigde. Een deel van de wapens

lag opgeslagen in het Bushuis, dat sinds 1606 tussen de

"stadsmuur en meeste torens aan het eind van de zestiende eeuw zonder

pardon gesloopt"



14

dat recent werd gemoderniseerd voor de kantorenmarkt.

Het Militair Hospitaal kreeg net als de Oranje Nassau-

kazerne al veel langer geleden een woonfunctie. Zelfs

de graansilo kreeg een nieuwe bestemming. Bijna

precies een eeuw na de oorspronkelijke oplevering werd

het gebouw in 2000 voor de tweede keer opgeleverd,met 92 vrije sectorwoningen.

Het militaire verleden van Amsterdam is gelukkig

niet heroïsch en evenmin dramatisch. De oudste

militaire bouwwerken zijn vrijwel geheel verdwenen,

maar de Stelling met haar forten uit de tweede helft

van de negentiende eeuw bestaat nog, inclusief

de kazerne, het ziekenhuis, en de twee depots aan

de Sarphatistraat. De forten hebben nog steeds een

grimmig karakter, wat ze ook wel een zekere charme

geeft, maar in de stad wordt de soldateske erfenis

op een zeer vredige wijze hergebruikt. Zelfs de

graansilo , ooit een donkere kolos achter het

Westerdok, straalt nu licht uit wanneer de bewoners

na het vallen van de avond genieten van hun rust in

een stad die hopelijk nooit meer te maken krijgt met

oorlogsgeweld.

Terwijl de verdedigingslinie uit het zicht van de stad raakte,

werd de aanwezigheid van militairen in Amsterdam steeds

merkbaarder. Het stadsbestuur had zich daar altijd tegen

verzet. Maar in 1810 verrees op last van de Franse

bezettingsmacht tenslotte toch een kazerne langs de

oostelijke Singelgracht, door stadsarchitect Abrahamvan der Hart ontworpen naar Frans voorbeeld. Dit

enorme gebouw werd echter na de val van Napoleon

geopend door Koning Willem I. De Oranje Nassau-

kazerne kreeg in 1990 een nieuwe bestemming met

sociale huurwoningen.

Toen de Stelling van Amsterdam gestalte kreeg, was

er behoefte aan meer militaire gebouwen en zo verrees

aan de Sarphatistraat het logistieke hart van de Stelling.

Eerst de Cavaleriekazerne , voltooid in 1865, in 1870

volgde het Militair Hospitaal, vijf jaar later het Rijks-

kledingmagazijn en tenslotte kwam in 1889 het

Rijksmagazijn van Geneesmiddelen gereed. In dit

verband moet ook de Graansilo Korthals Altes uit

1898 genoemd worden, aan de Silodam, die bij een

belegering garant moest staan voor het dagelijks brood.

Inmiddels hebben al deze gebouwen hun oorspronkelijke

functie verloren. De Cavaleriekazerne ,werd in 1992

ingrijpend verbouwd voor de Rijksakademie van Beelden-

de Kunsten. Het Rijksmagazijn van Geneesmiddelen is

nu in gebruik als hoofdkantoor van Stadgenoot. De Rijks-

politie zetelde lange tijd in het Rijkskledingmagazijn ,

"wonen, werken of studeren invoormalige militaire gebouwen"



15

Schuilkelder

Graansilo

Muiderpoort

Cavaleriekazerne met rijloods

Rijksmagazijn van Geneesmiddelen

Rijkskledingmagazijn

De Waag

Brug 9

Monumenten bij het verhaal de verdedigbare stad

Foto Stadsarchief Amsterdam | De Waag defilé op de Nieuwmarkt 1945



Silhouet Westergasfabriek Foto Han van Gool | Afbramerij-NDSM



17

Amsterdam was tijdens de jaren zestig van de twintigste eeuw

niet alleen het artistiek en cultureel centrum maar ook de grootste

industriestad van Nederland. Eeuwenlang hadden de windmolens

rond de stad en in de Zaanstreek grondstoffen verwerkt tot

bruikbare producten.

architectuur voor diverse ondernemingen waaronder

natuurlijk het krantenbedrijf. Het Algemeen Handelsblad

zetelde daar en later verrees de machtige burcht van De

Telegraaf. De grafische industrie manifesteerde zich ook

elders in de stad, met onder meer de Lettergieterij

Tetterode aan de Bilderdijkstraat.

Aan de rand van de stad verrezen bedrijven die veel

ruimte nodig hadden. De Westergasfabriek aan

de Haarlemmerweg, ontworpen door I. Gosschalk en

gebouwd tussen 1884 en 1886, is nu het best bewaarde

negentiende-eeuwse industriecomplex van Amsterdam.

Het kreeg een culturele functie die ook de omringende

buurten nieuw leven heeft ingeblazen. De Oostergas-

fabriek is vrijwel geheel verdwenen en van de Zuider-

gasfabriek , veel later gebouwd, resteren een aantal

gebouwen met waardevolle interieurs. In de loop der

decennia kregen beide IJ-oevers het karakter van een

modern industriegebied. Op de zuidelijke oever domi-

neerde het havenbedrijf van de twintigste eeuw, met

zijn steeds groter wordende zeeschepen en imposante

betonnen pakhuizen. Langs de Van Diemenstraat en

de Oostelijke Handelskade staan de erfopvolgers van

Niet alleen korenmolens, maar ook houtzaagmolens,

moutmolens, verfhoutmolens, oliemolens, loodwitmolens

en vele andere typen. Met de komst van de stoommachine

waren de dagen van windmolen geteld en verdwenen de

molenbuurten onder het zand van de negentiende-eeuwse

stadsuitbreiding. Na de opening van het Noordzeekanaalin 1876 verliep de ontwikkeling van de nieuwe industriestad

voorspoedig, spectaculair zelfs. Een Tweede Gouden

Eeuw was aangebroken. Honderd jaar later zou al die

industriële bedrijvigheid echter nog sneller weer verdwijnen

dan zij ontstaan was. Anno 2011 vormt ook het industriële

tijdperk alweer een afgesloten hoofdstuk in de geschiedenis

van de stad en dient het probleem van behoud en her-

gebruik zich aan.

De moderne bedrijvigheid had doorgaans een grootschalig

karakter. De rol van de korenmolens werd overgenomen

door grote stoommeelfabrieken zoals op de hoek van de

Gietersstraat en de Lijnbaansgracht. De diamantslijperij

was oorspronkelijk een vorm van huisvlijt maar groeide

uit tot een echte industrie. Al in 1846 bouwde men een

stoomslijperij aan de Nieuwe Achtergracht, het begin van

wat een zeer omvangrijk fabriekscomplex zou worden.

Het bier werd niet meer gebrouwen aan de Brouwers-

gracht maar in moderne fabrieken, het prachtige silo-

gebouw van Heineken uit 1926 aan de Stadhouderskade

of de voormalige Amstelbrouwerij herinneren nog aan

die schaalsprong. De Nieuwezijds Voorburgwal veranderde

na de demping in 1884 in een ware modelwijk met moderne

"van huisvlijt naar grootschaligefabriekscomplexen"



door M.F. Duintjer. Het is tot op heden niet gelukt om een

passende bestemming te vinden voor de grote fabrieks-

hallen die A.L. van Gendt in 1897 gebouwd heeft. Het

kan echter soms ook goed zijn om ruimte te bieden aan

meer informele activiteiten en niet meteen over te gaan

tot dure verbouwingen. De industriële rafelrand van destad heeft de afgelopen decennia vaak gefunctioneerd

als broedplaats voor creatieve geesten in de culturele sector.

Bij een al te voortvarend beleid dreigen die vaak ruige

woon- en werkgebieden van de avant-garde te verdwijnen.

Terwijl het stiller werd op de Oostelijke Eilanden

groeide Amsterdam Noord uit tot de industriële

motor van de stad. Daar stonden de Fokker Fabrieken,

de Zwavelzuurfabriek van Ketjen & Co, die nog in bedrijf

is, en het laboratoriumcomplex van Shell . De werf

van de Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij

is ongetwijfeld het best bewaarde industriecomplex

van de twintigste eeuw in Amsterdam. Het hergebruik

van de gebouwen is niet altijd eenvoudig, maar met de

grote belangstelling van hippe gebruikers lijkt succes

verzekerd. Amsterdam is binnen korte tijd een andere

stad geworden, zonder rokende fabrieksschoorstenen

en talloze havenkranen. Toch is het van groot belang dat

de herinnering aan de industriestad niet geheel verloren

gaat. Dat vereist een behoedzame aanpak, omdat juist

het industrieel erfgoed heel snel zijn karakter verliest.

Fabriekscomplexen moeten niet al te netjes worden,

en liever ook niet mooi.

de pakhuizen in de binnenstad. Zonder enige uitzonde-

ring niet meer in bedrijf, maar gelukkig nog wel in

gebruik voor andere functies. De eilanden Java, KNSM,

Sporenburg en Borneo waren de laatste uitbreidingen

van de historische haven. Een wereld die geheel gedomi-

neerd werd door de scheepvaart en het spoorwegbedrijf met kaden aan diep vaarwater. Bij de herontwikkeling

van het gebied tot woonwijk heeft men de ruimtelijke

structuur van kaden en havenbekkens intact te laten.

Zo is Amsterdam verrijkt met een heel bijzonder en

populair woonklimaat, waarin Loods 6 van de

KNSM een opmerkelijk element vormt.

De schaalvergroting in de scheepsbouw leidde tot het

ontstaan van nieuwe werven en verwante bedrijven op de

noordelijke oever van het IJ. Alleen werf 't Kromhout aan

de Nieuwe Vaart herinnert nog aan de maat van historische

schepen. Van de Oostelijke Eilanden bleef alleen Oosten-

burg in bedrijf als industrieterrein, waar Werkspoor scheeps-

motoren en andere machines maakte. Aan de Oostenburger-

gracht staan nog steeds enkele bedrijfsgebouwen,

waaronder een school en het buitengewoon charmante

theatergebouwtje van Werkspoor uit 1952, ontworpen

18

"fabriekscomplexen moeten niet al tenetjes worden en liever ook niet mooi"



19

Zuidergasfabriek

Haarlemmermeerstation

Remise Schinkelhaven

Cultuurpark Westergasfabriek

Afbramerij-NDSM

Lasloods-NDSM

Scheepsbouwloods-NDSM

Toren Overhoeks

Groot Laboratorium

Noordergasfabriek

De Overkant

Loods 6

Van Gendthallen

Ontspanningsgebouw Werkspoor

AMFI

Amsterdams Marionetten Theater

Monumenten bij het verhaal de industriestad

Foto Han van Gool | Afbramerij-NDSM metaalbedrijf Streelder aan het werk in de afbramerij



Silhouet Ons' Lieve Heer op Solder Foto Han van Gool | Museum Het Schip



21

Het Schip

Museum Het Schip is één van de mooiste woningenblok-

ken van Amsterdam. Gebouwd voor eenvoudige mensen,ziet het er uit als een sprookjespaleis. Nog altijd worden

de kleine maar comfortabele woningen verhuurd. Eén

zo'n huisje is precies zo ingericht als in de jaren twintig en

kan worden bezocht. Een leuk uitstapje is naar de toren

die er bovenop staat en die wel een raket lijkt. In de tuin

van het museum zie je prachtige straatlantaarns, brieven-

bussen, een krantenkiosk en zelfs een pissoir, die allen

vroeger gewoon op straat in Amsterdam stonden.

Vergelijk ze eens met het straatmeubilair van nu! Heel

bijzonder is ook het postkantoortje op de punt van het

gebouw, dat een interieur met schitterende details en

kleuren heeft en waar alles nog zo is als vroeger.

Museum Het Schip Spaarndammerplantsoen 140 | za

& zo 10.30 | 11.30 | 12.30 | 14.30 | 15.30 u | 30 min | min. 6 jaar

Let op! Reserveren verplicht | zie p 55 | rondleidingen

jongerengidsen zijn gratis | uitsluitend online reserveren:

www.amsterdam.nl/openmonumentendag | gereserveer-

de kaarten ophalen in De Bazel | Vijzelstraat 32

De jongerengidsen worden financieel mogelijk

gemaakt door Ymere. Werving i.s.m. Bosch Film.

Speciaal voor kinderen leiden onze jongerengidsen rond

in een beroemd Amsterdams monument. En jongerengids

word je niet zomaar! Er gaat een heuse opleiding aan

vooraf, waarbij de jongerengidsen alles leren over de

monumenten. Dit jaar verzorgt een team van 30 jongeren-

gidsen van tussen de 8 en 17 jaar oud rondleidingen door

gebouw De Bazel en Museum Het Schip .

De Bazel

Het reusachtige gebouw De Bazel is een van de grootste

van Amsterdam. Het is gebouwd als het deftige hoofd-

kantoor van de machtige Nederlandsche Handel-

Maatschappij. Nu is het stadsarchief van Amsterdam

daar gevestigd. Van buiten ziet het er gesloten en nogal

somber uit. Verrassend is dan de zee van licht die je inde centrale hal tegemoet komt! Veel vertrekken boven

hebben nog hun oorspronkelijke inrichting met kostbare

meubels, vloerkleden, lampen en schilderijen. In de

geheimzinnige schatkamer in de kelder zie je honderden

topstukken die de geschiedenis van de stad vertellen. In

de rondleiding laten jongerengidsen de machinekamer

zien met het buizenpostsysteem en de hendel die de

afvoer van de directietoiletten bediende.

De Bazel Vijzelstraat 32 | za & zo 11.00 | 12.00 | 14.00

15.00 | 16.00 u | 30 min | min. 6 jaar

rondleidingen voor & door kinderen

jongerengidsen



22

Leer de kneepjes van het architectenvak in de Academie

van Bouwkunst. Laat je fantasie de vrije loop en ontwerp

samen met een modellenmaker een gebouw, een toren,

een droomhuis of misschien wel een hele stad in miniatuur.

Je kunt zoveel ontwerpen maken als je wilt. Met een

beetje geluk loop je ook nog een echte architect tegenhet lijf die naar jouw ontwerp kijkt.

Academie van Bouwkunst Waterlooplein 211-213

za & zo 10.00-17.00 u

Vroeger een scheepssmederij nu een plek waar poppen

tot leven komen. Het Amsterdams Marionetten Theater

presenteert een unieke vorm van muziektheater voor jong

en oud. Poppenspelers brengen grote marionetten tot

leven in een korte scène en laten de moeilijke en

eeuwenoude techniek van het marionettenspel zien.

Ook mag je voor één keer achter de schermen kijken:

in ateliers worden marionetten uit hout gesneden en

historische kostuums gemaakt.

Amsterdams Marionetten Theater Nieuwe

Jonkerstraat 8 | za 13.00 | 14.00 | 15.00 | 16.00 u | 15 min

specerijen uit Azië te halen. Hoe ging dat in zijn werk?

Ontdek samen met familie en vrienden de geschiedenis

van de scheepsbouw en de VOC.

Zelf op pad download de fiets- of wandelroute via

www.amsterdam.nl/openmonumentendag

Wist je dat Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg in

de zeventiende eeuw werden aangelegd voor de bouw

van kleine en grote zeilschepen? Ken je het spannende

verhaal van het ontstaan van de VOC? VOC betekent

Verenigde Oostindische Compagnie. Meer dan 400

jaar geleden werd het opgericht om peper en andere

bouw je eigen droomhuis

ontdekkingstocht oostenburg

mini-marionetten-optreden



23

In de junior tentoonstelling kun je het verhaal zien over

Zotia, een tienjarig Pools meisje dat in 1928 van land

verhuist. Met de trein komt ze samen met haar vader in

Amsterdam aan, waar ze enkele dagen in het Lloyd Hotel

verblijft voor ze op het stoomschip de Gelria van de

Koninklijke Hollandsche Lloyd emigreert naar Brazilië.Een tentoonstelling met beelden van traditionele Poolse

papierknipsels, kleding en gebruiksvoorwerpen.

Lloyd Hotel Oostelijke Handelskade 34

za & zo 10.00-17.00 u

Van bellen blazen en verhalen van Donderelf tot drijf-

sculpturen bouwen en schminken. Een hoop te doen

voor kinderen. Kortom kinderpret.

Remise Schinkelhaven za & zo 10.00-17.00 u

zotia emigreert

Jongeren tussen de 10 en 18 jaar kunnen meedoen aan de

Internationale Monumenten Fotowedstrijd en kans maken

op 4 toegangsbewijzen voor De Efteling. De winnende foto's

komen in een internationale catalogus met het werk van alle

winnaars uit verschillende landen van over de hele wereld.

Meer informatie en spelregels via


internationale monumenten fotowedstrijd

bubbelen in de remise



Silhouet Posthoornkerk Foto Han van Gool | De Bazel



Bent u een grote kenner van de Amsterdamse monumen-

ten of wilt u uw kennis over de monumenten testen?Dan kunt u meedoen aan de Grote Monumentenquiz

Amsterdam. Onder leiding van Esther Agricola, directeur

Bureau Monumenten & Archeologie, rolt u van vraag naar

vraag over de Amsterdamse monumenten.

Hoeveel rijksmonumenten telt Amsterdam?

Tijdens deze quiz maakt u kennis met de Amsterdamse

organisaties die zich inzetten voor het beheer en behoud

van de monumenten in de stad. Bent u diegene met de

meeste kennis, dan maakt u kans op ons prijzenpakket.

De verzameling van de meest recente literatuur over de

Amsterdamse monumenten, beschikbaar gesteld door

de Amsterdamse monumentenorganisaties.

Een samenwerking tussen Stadsherstel Amsterdam

Genootschap Amstelodamum | Heemschut Amsterdam

Agora Europa | Ons Amsterdam | Museum Het Schip

Cuypersgenootschap | Gilde Amsterdam

De Bazel Vijzelstraat 32 | zo 13.00 u | 60 min

25

kennis & kunde

grote monumentenquiz live-opgraving

Onder de huidige gebouwen op Oostenburg liggen

nog tal van resten verborgen van de scheepswerf van

de VOC. De werf bestond uit drie eilanden. Op het eerste

eiland, bij de huidige ijzeren ophaalbrug, stond een groot

pakhuis, het Grote Zeemagazijn. Op het tweede eiland

was een mastenmakerij en op het derde drie scheeps-

hellingen met een spijkerloods, smidse, apotheek en

scheepsbeschietersloods. In dit laatste gebouw werd de

binnenbetimmering van de VOC-schepen gemaakt. Bij

een opgraving in 2001 is de fundering van de 8,6 meter

brede voorkant van deze loods teruggevonden.

Alleen tijdens Open Monumentendag Amsterdam kan

het publiek van dichtbij zien hoe archeologen van Bureau

Monumenten & Archeologie verder graven om de restvan de loods op te sporen.

Bij de Van Gendthallen RMO-hal | Bontiusplein | za &

zo 10.00-17.00 u Expositie Archeologie in beeld | zie p.36

Lezing de VOC op Oostenburg | zie p.29 Films van eerdere

opgravingen



26

avondprogramma

Onder het dak van stadspaleis Felix Meritis verenigen

kunst, cultuur en wetenschap zich en reist u even terug

in de tijd. Tradities van het genootschap Felix Meritis

herleven tijdens uw tocht door het imposante pand metde sfeervolle zalen en een van de hoogste trappenhuizen

aan de Amsterdamse grachten. Felix Meritis biedt een

uniek avondprogramma aan. Muziek luisteren in de

befaamde Concertzaal, een voordracht bijwonen over

de tijd dat de Communistische Partij van Nederland in

het pand huisde door Max van den Berg (o.a. oud functio-

naris CPN en redacteur van De Waarheid), herinneringen

ophalen aan het Shaffy Theater en de begindagen van het

huidige Felix Meritis samen met Steve Austen (voormalig

directeur Shaffy Theater en Felix Meritis), een lezing over

de glorie- dagen van het departement sterrenkunde door

dr. Huib Zuidervaart (natuur- en sterrenkundige, natuur-

wetenschapshistoricus), genieten van het uitzicht in de

Sterrenzaal… en nog veel meer!

Muziek met o.a. Ensemble Caméléon 19.00 | 20.00 u

Lezing door dr. Huib Zuidervaart 19.30 | 20.30 u

Herinneringen met Steve Austen 21.00 | 22.00 u

Verhalen met Max van den Berg 21.30 | 22.30 u

Rondleiding elke 60 min

Felix Meritis Keizersgracht 324 | za 19.00-23.00 u

doorlopend muziek, verhalen en rondleidingen

stadspaleis bij nacht dungeon nachtrit

Normaal brengt The Amsterdam Dungeon 500 jaar

duistere geschiedenis tot leven in huiveringwekkende

shows! Maar deze avond maakt het publiek kennis met

de geschiedenis van het monument. The Amsterdam

Dungeon is gevestigd in een kapel, op een plek waar in

1345 het Mirakel van Amsterdam plaats vond. Sinds de jaren zestig is het pand meerdere malen herbestemd. Na

onder andere een moskee en een feestruimte heeft het

voormalige kerkgebouw nu wel een heel bijzondere

bestemming gekregen. Hoe is de kerk omgetoverd tot

een achtbaan? Beelden en verhalen die overdag niet

zichtbaar zijn, worden nu tentoongesteld. Is The Amster-

dam Dungeon ook bij licht nog angstaanjagend? Voor

de moedige bezoeker is er de achtbaan!

The Amsterdam Dungeon Rokin 78 | za 19.00-22.00 u

www.theamsterdamdungeon.nl



27

cumbia & rock in de remise

In Remise Schinkelhaven is het feest. BinnenPret zorgt

voor een swingende avond met live muziek en bands

uit Griekenland en Argentinië. Zo maken Constitu & DJ

Pinchado uit Argentinië een heel eigen geluid van cumbia

en electro. En rockt Acid Baby Jesus uit Athene op geluiden

als Black Lips en King Khan. Allemaal in de OCCII.

Remise Schinkelhaven Amstelveensweg 134

za 20.00-03.00 u

De Amsterdamse grachtengordel staat sinds een jaar

op de Werelderfgoedlijst. Daarom organiseert Bureau

Werelderfgoed een speciale Avondtour door dit Unesco-

gebied. Tijdens de avondtour kunt u de grachten op een

bijzondere manier ervaren. Onderweg hoort u boeiende

verhalen, spannende anekdotes en als u bij Felix Meritis

weer van boord gaat, begrijpt u wat het geheim is van

de grachtengordel.

Verzamelpunt The Amsterdam Dungeon Rokin 78

za 20.00-22.00 u Eindpunt Felix Meritis reserveren

verplicht | zie p.55

unesco-boot avondtour

Sluit de dag af met een bijzondere avond in de neo-goti-

sche Posthoornkerk. Hier verzorgt de jonge celliste Ella

van Poucke een avondconcert als voorproefje op de

EllaNi kamermuziek concerten van het komende seizoen.

Er valt nog meer te proeven: The Art of Healthy Cooking

bereidt heerlijke én gezonde gerechten, om vervolgens

in ongedwongen sfeer van het concert te genieten.

Posthoornkerk Haarlemmerstraat 124 | za 18.00-21.00 u

concert gratis | diner tegen betaling | graag diner

reserveren via [email protected]

Er is in Amsterdam geen toepasselijker plek om naar de

klassieker Captain Blood te kijken dan de Van Gendthal-

len. Hier werden honderden schepen gebouwd voor de

Verenigde Oostindische Compagnie, die tijdens hun

tochten op zee te maken kregen met muiterij, kielhalen,

scheurbuik en piraterij. Allemaal elementen die in deze

filmklassieker uit 1935, met Eroll Flyn als de Johny Depp

van zijn tijd, voorbijkomen.

Van Gendthallen Oostenburgervoorstraat 181

za 20.00-22.00 u | eten & drinken op Oostenburg

piraterij op oostenburg

diner met ellani



28

lezingen

de stad van alle tijden

Hergebruik is een wat modieus woord waarmee men

bedoelt dat een gebouw gemoderniseerd kan worden,

of een nieuwe functie krijgt. Hedendaagse mensen

vinden dat heel bijzonder, omdat architecten en

stedenbouwers bijna anderhalve eeuw lang gedacht

hebben dat sloop en nieuwbouw een betere keuze is.Maar wie even tot zich door laat dringen dat de meeste

Europese steden bijna duizend jaar oud zijn, en soms

veel ouder, begrijpt wel dat het stedelijk bouwwerk door

de eeuwen heen permanent is hergebruikt. De platte-

grond verandert niet of nauwelijks, afgezien van wat

onnozele doorbraken, en ook gebouwen kunnen heel

lang meegaan. Gelukkig maar, want daardoor hebben

steden een eigen karakter.

Spreker prof. dr. Vincent van Rossem, bijzonder

hoogleraar aan de UvA en architectuurhistoricus

bij Bureau Monumenten & Archeologie geeft een

lezing over herbestemming door de eeuwen heen

Rijksmagazijn van Geneesmiddelen Sarphatistraat 410

za & zo 11.00 u | 60 min | reserveren verplicht

zie p.55

het paleis van de republiek

In 1638 bezocht Maria de Medici Amsterdam. Deze moeder

van drie regerende vorsten werd overal met veel pracht en

praal onthaald, behalve in het toenmalige stadhuis. Dat

was een bouwvallig middeleeuws gebouwtje, waar je een

koningin niet met goed fatsoen kon ontvangen. De burge-

meesters van de internationale en machtige handelsstadAmsterdam zullen zich geschaamd hebben voor het feit dat

ze geen waardig stadhuis hadden. Drie maanden na het

vertrek van Maria de Medici ontstonden de eerste plannen

voor een nieuw stadhuis. Uiteindelijk werd een groots stad-

huis neergezet, dat als enige gebouw in de Republiek de

uitstraling van een paleis had. Toen Lodewijk Napoleon

koning van Holland werd, was er maar één gebouw geschikt

om als koninklijk paleis te dienen. Zo veranderde het stadhuis

van paleis van de republiek in paleis voor ons koninkrijk.

Spreker dr. Pieter Vlaardingerbroek, architectuurhistoricus

bij Bureau Monumenten & Archeologie en auteur van

Het Paleis van de Republiek , geeft een lezing over het

Koninklijk Paleis Amsterdam.

De Bazel Vijzelstraat 32 | za 12.00 u | 60 min | reserveren


om de historische structuren en details te behouden.

In 2004 opende Lloyd Hotel & Culturele Ambassade

de deuren. Het resultaat is verbluffend.

Spreker zaterdag Piet Boogert, general manager

Lloyd Hotel Spreker zondag Suzanne Oxenaar,

artistiek directeur Lloyd Hotel

Lloyd Hotel Oostelijke Handelskade 34

za & zo 15.00 u

In de afgelopen jaren zijn veel gebouwen in het Oostelijk

Havengebied herbestemd, waaronder het Lloyd Hotel.

Hoewel het gebouw in 1921 geopend werd als landver-

huizerhotel, heeft het sindsdien diverse functies gehad:

van vluchtelingenopvang (1939-1941) tot jeugdgevangenis

(1964-1989). Na een ingrijpende verbouwing door het

architectenbureau MVRDV en met de medewerking van

meer dan vijftig kunstenaars en ontwerpers, kreeg het

pand zijn oorspronkelijke functie terug: een hotel. Bij de

transformatie is voortdurend gezocht naar mogelijkheden

terug naar de oorspronkelijke functie: het lloyd hotel



29

Het Koninklijk Paleis Amsterdam kan worden gezien

als een schoolvoorbeeld van hergebruik: van stadhuis

tot Koninklijk Paleis, eerst ten behoeve van de

Bonapartes, later van de Oranjes. De afgelopen

jaren is het paleis zowel van binnen als van buiten

gerestaureerd en opgeknapt. Het Genootschap

Amstelodamum is hier nauw bij betrokken geweest.

Aan de hand van een foto-presentatie gunt het

genootschap de bezoekers een kijkje achter de

schermen. Aansluitend kan vanuit de Rabobank

Ronddwalend over het voormalig Storkterrein op

Oostenburg is het tegenwoordig nauwelijks voor te

stellen dat zich hier ooit de scheepswerf bevond van de

VOC. Ranjith Jayasena belicht in zijn lezing de ontwikke-

lingen op dit terrein, die door uitgebreid archeologisch

onderzoek in kaart zijn gebracht. Buiten allerlei bodem-

vondsten van verschillende locaties op het terrein, komt

ook de geschiedenis van de Oostenburgereilanden aan

bod. Wist u bijvoorbeeld dat onder het huidige INIT

hebben we – terecht? – gesloopt, maar hoe gaan we nu

verder in de Tuinsteden, op de IJ-oever en op Amstel III?

Spreker prof. ir. Maurits de Hoog, hoogleraar faculteit

Bouwkunde TU-Delft en senior stedenbouwkundig adviseur

bij de Dienst Ruimtelijke Ordening Gemeente Amsterdam

De Bazel Vijzelstraat 32 | za & zo 15.00 u | 60 min

reserveren verplicht | zie p.55

hergebruik van stukken stad

Bij de wederopbouw van het WTC in New York wordt de

footprint van de TwinTowers gebruikt om een indrukwek-

kend herinneringsmonument te maken. Hoewel van een

totaal andere orde en schaal is het van belang om op

Open Monumentendag Amsterdam stil te staan bij de

manier waarop we in Amsterdam bij het herontwikkelen vangebieden omgaan met bestaande kwaliteiten. Dat geldt

voor industriegebieden en kantoorparken, maar natuurlijk

ook voor woongebieden. De Bijlmerflats en het Wibauthuis

de voc op oostenburg

koninklijk paleis amsterdam gerestaureerd

gebouw de IJ-oever van het eiland liep? Hier zijn de

resten van twee scheepshellingen opgegraven waar

tussen 1660 en 1800 bijna 500 VOC-schepen zijn gebouwd.

Spreker drs. Ranjith M. Jayasena, archeoloog bij


Bij de Van Gendthallen RMO-hal | Bontiusplein

za & zo 16.00 u | 60 min | reserveren verplicht | zie p.55

vanaf de tweede verdieping goed naar de gevel

gekeken worden. Bij mooi weer kan men onder

deskundige leiding een wandeling rond het

paleis maken.

Spreker dr. Marten Jan Bok, kunsthistoricus en

drs. Gerrit Vermeer, architectuurhistoricus

Rabobank Dam 16 | za & zo 15.30 u | 60 min

reserveren verplicht | zie p.55



30

lezingen

van burgerweeshuis tot museum

Sinds 1975 huisvest het Amsterdam(s) (Historisch)

Museum zich binnen de muren van het Burgerweeshuis

midden in het centrum van Amsterdam. Bij binnenkomst

zorgen de poorten, de gevels en jongens- en meisjes-

binnenplaats ervoor dat de bezoeker voor even terug

gaat in de tijd. Het vroegere weeshuis dat lange tijdhaar functie vervulde als onderkomen voor wezen uit

de stad Amsterdam, heeft een bijzondere geschiedenis.

website Panden met Kansen, een platform waar burgerini-

tiatieven voor hergebruik van leegstaande panden kunnen

worden aangemeld en ondersteund, wordt gepresenteerd.

Sprekers Evert Verhagen, directeur Reuse en voormalig

projectleider Westergasfabriekterrein en Eisse Kalk,

directeur Agora Europa en coördinator van de campagnes

Nieuw Leven voor Oude Gebouwen

De Posthoornkerk Haarlemmerstraat 124 | za 15.00 u

120 min Expositie zie p.37

Steeds meer gebouwen komen leeg te staan in Neder-

land. Wat te denken van de vele leegstaande kantoren of

kerkgebouwen? Stichting Agora Europa pleit al jaren voor

het hergebruik en herbestemmen van leegstaande panden

in Amsterdam. Na de lezing 'Van Leegstand naar Maat-

schappelijk vastgoed' is er een rondetafelgesprek met als

thema 'Hoe pakken we de leegstand aan met actieve

gebruikers, bewoners en ondernemers'. Maatschappelijke

organisaties, zoals ASVA, Amsterdams Steunpunt Wonen,

Huurdersvereniging Amsterdam, Urban Resort en Stads-

herstel wisselen hierover van gedachten. De nieuwe

De krakersbeweging is met het nieuwe kraakverbod

onlangs meerdere malen in de actualiteit geweest. De

meningen over het al dan niet toestaan van kraken lopen

sterk uiteen. Het belang van de krakersbeweging voor de

stad Amsterdam blijft vaak onderbelicht. Zo is de krakers-

beweging verantwoordelijk geweest voor het behoud van

diverse monumentale panden. Daarnaast is het realiseren

van betaalbare woon- en werkruimte, waar de krakers naar

streefden, van groot belang voor de stedelijke ontwikkeling.

panden met kansen voor hergebruik

Luister in het vernieuwde Amsterdam Museum naar

het verhaal van het voormalige Burgerweeshuis.

Spreker Laura van Hasselt, conservator moderne

geschiedenis van het Amsterdam Museum

Amsterdam Museum Kalverstraat 92 | za 14.00 | 16.00 u

60 min | reserveren verplicht | zie p.55

Wat is de rol van de krakersbeweging geweest in

de afgelopen jaren en hoe ziet, na de invoering van

de anti-kraakwet, de toekomst eruit?

Spreker Hein de Haan, architect en bestuurslid

Urban Resort

Belastingkantoor Wibautstraat 2-4 | za & zo 13.30 u

60 min | reserveren verplicht | zie p.55

betaalbare woon- en werkruimte in monumenten



31

bootdebat

herbestemmen in het groot naar zaandam & terug

Dit jaar organiseert Gemeente Zaanstad een bootverbin-

ding tussen Zaandam, het Hembrugterrein en Amsterdam.

Varen met de historische IJ-veer uit de jaren dertig is een

leuke alternatieve manier om zowel in Amsterdam als

Zaandam Open Monumentendag te bezoeken en beide

steden te verkennen. U kunt ook uw zintuigen latenprikkelen tijdens het evenement Smaakexplosies op het

Hembrugterrein. Zo kan men met de boot van Amsterdam

naar de Zaanse Schans varen en met de bus (lijn 91) terug-

rijden. Of andersom. En met de fiets vanuit Amsterdam

het slagenlandschap en de polders doorkruizen en dan

met de boot weer terugkeren. Kortom: een unieke

ervaring om zowel Amsterdam als het Hembrugterrein

en Zaanstad te ontdekken.

Boottocht za & zo 09.05-18.05 u | vertrekt elk uur

om 5 min over heel | vanaf Amsterdam Centraal Station

50 min | gratis | voor meer informatie en reistijden

zie www.amsterdam.nl/openmonumentendag

ARCAM organiseert op de vrijdag voor Open Monumen-

tendag Amsterdam een debat over het herbestemmen

en opnieuw inrichten van grote industriële terreinen.

Vier spraakmakende gebieden worden onder de loep

genomen: het NDSM-terrein en de Van Gendthallen in

Amsterdam en het Hembrugterrein en de Verkadefabriek

in Zaanstad. Stuk voor stuk gebieden die momenteel

volop in herontwikkeling zijn, waarbij processen variëren.

Soms een succes en soms een langlopend verhaal met

veel valkuilen. Juist nu de herbestemming in volle gang is,

dringen zich vragen op. Is de monumentenstatus een pre

of een last? Welke functies komen in aanmerking? Hoe

zijn deze rendabel te krijgen? Moeten regels versoepeld

worden om herbestemming mogelijk te maken en waar

liggen kansen? Aan het debat komen verschillende

experts, vertegenwoordigers van woningcorporaties,

gemeente en culturele instellingen aan bod. Expertsvan de vier gebieden vertellen hun ervaringen en gaan

het debat aan met elkaar en het publiek.

Beurs van Berlage Beursplein 1 | vr 9 sep 15.00-17.00 u

Lancering architectuur app UAR

Na het debat lanceren ARCAM en Bureau Monumenten &

Archeologie twee herbestemmingsroutes in Amsterdam

in de app UAR. Bezitters van een geschikte smartphone

kunnen de routes downloaden en vanaf dit moment

gebruiken tijdens Open Monumentendag Amsterdam.

App UAR wandeling zie p.33 & fietsttocht p.34



32

wandelingen

indische buurt-wandeling

Een van de best bewaarde geheimen van Amsterdam is

de Indische buurt. De wijk ontstond aan het begin van de

twintigste eeuw door de stijgende vraag naar huisvesting.

De straatnamen herinneren nog aan de kolonie Nederlands-Indië. Begin jaren zestig trokken veel bewoners weg,

gastarbeiders en studenten trokken daarna in de huizen.

Enkele leegstaande panden werden door krakers bewoond.

De wijk werd lange tijd gekenmerkt door hoge werkloos-

heid en gezinnen met beperkte inkomsten. Dankzij de

inzet van Ymere, de Alliantie, Eigen Haard en Stadsdeel

Oost is de Indische buurt weer in opkomst. De wijk

is de laatste jaren vooral fysiek en sociaal verbeterd.

Het winkel- en horeca aanbod is toegenomen en het

historische karakter van de wijk wordt door renovaties

van traditionele gevels gewaarborgd. De wandeling voert

tot in het hart van de Indische buurt. Onderweg maakt

u kennis met uiteenlopende projecten van de woning-

bouwcorporaties en krijgt u de unieke kans om deze van

dichtbij te bewonderen. Gedurende de route ontdekt

u waarom de Indische buurt een historische parel is.

Medewerkers van Ymere, de Alliantie, Eigen Haard en

Stadgenoot leiden u rond langs het verhaal achter hun

monumenten.

Start Gerardus Majellakerk Ambonplein 79 | za & zo

11.30 | 13.30 | 15.30 u | 120 min | reserveren verplicht | zie p.55

nieuwer-amstel-wandeling

Het gebied rond de voormalige grens met Nieuwer-Amstel,

het huidige Amstelveen, kent een rijke geschiedenis. In

1896 werd een groot deel van de gemeente Nieuwer-

Amstel aan Amsterdam toegevoegd. Na de opheffing

van de grens werden veel nieuwe gebouwen gerealiseerd.

Enkele jaren later werden diverse bestaande gebouwendoor Amsterdam geëxploiteerd en eventueel herbestemd.

Het College Hotel, waar de wandeling begint, was

bijvoorbeeld voorheen de HBS van Nieuwer-Amstel.

De route gaat langs een diversiteit aan monumenten.

Zo zijn onder andere de Oud Katholieke kerk, een vroeg

bouwblok van de bekende Amsterdamse School architect

M. de Klerk en de Nieuwe Huishoudschool te bezichtigen.

De wandeling eindigt bij de Rijkspostspaarbank, die

binnenkort zijn deuren opent als hotel.

Het Cuypersgenootschap dat zich richt op behoud

van waardevolle negentiende- en twintigste-eeuwse

architectuur organiseert deze wandeling langs de

voormalige grens met Nieuwer-Amstel.

Start The College Hotel Roelofhartstraat 1

za & zo 14.00 u | 120 min | reserveren verplicht | zie p.55



33

Vereniging voor Heemkennis 'Ons Amsterdam'

heeft als doel de kennis over Amsterdam te bevorderen.

De vereniging is opgedeeld in vier kringen. Kring zuid

organiseert de Haarlemmermeerstation-wandeling.

Start Haarlemmermeerstation Amstelveenseweg 264za & zo 11.30 | 14.00 u | 90 min | reserveren verplicht

zie p.55

haarlemmermeerstation-wandeling

Met de komst van het Amsterdamse Haarlemmermeersta-

tion in 1915 veranderde er veel voor Amsterdam: omlig-

gende streken werden sneller en makkelijker te bereiken.

De Haarlemmermeerlijnen werden in 1950 opgeheven

voor personenvervoer. Toch vormt het gebied ook nu

nog een belangrijk knooppunt van tram- en buslijnenin Oud-Zuid. Bovendien is in het oude station ook de

Electrische Museumtramlijn Amsterdam gevestigd.

Een spannende wandeling met beeld en geluid

door Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg.

Zelf op pad download de fiets- of wandelroute via

www.amsterdam.nl/openmonumentendag | zie p.55

De audiotour rond het Entrepotdok is een verkenning

van de achttiende- en negentiende-eeuwse pakhuizen

rondom Entrepotdok, die in de jaren zeventig bijna geen

functie meer hadden en in slechte staat verkeerden. De

pakhuizen werden voor 1 gulden aangekocht door de

Dageraad (een voorloper van de Alliantie) en ontwikkeld

tot woningen bestemd voor de sociale huursector. Het

oorspronkelijke karakter en de vele historische details

van de pakhuizen zijn bewaard gebleven. Wandel langs het

Entrepotdok via de uitgezette route en luister naar anek-

dotes en verhalen van bewoners over heden en verleden.

Zelf op pad download de audiotour inclusief plattegrond

via www.amsterdam.nl/openmonumentendag

het verhalendepot

Veel gebouwen om ons heen zijn in feite collages. Doordat

gebouwen vaak van functie veranderen, zijn ze samenge-steld uit elementen afkomstig uit diverse tijdvakken. De

UAR-wandelroute neemt u mee langs twaalf hergebruik-

projecten, die het verhaal vertellen van het Amsterdamse

verleden en laten zien hoe dit verleden deel uitmaakt van

de stad van het heden en van de toekomst. De route gaat

door de binnenstad, van het Kantoorgebouw Algemene

Bank Nederland tot de St. Olofskapel en toont een

diversiteit aan voorbeelden van herbestemming.

Zelf op pad download de app via www.amsterdam.nl/open-

monumentendag Lancering vr 9 sep | zie p.31 Fietsroute

zie p.34 UAR is initiatief van het NAi m.m.v. ARCAM, Bureau

Monumenten & Archeologie en Stadsarchief Amsterdam

herbestemmings-wandeling

ontdekkingstocht oostenburg



34

fietstochten

bouw en een van de eerste herbestemmingen in

Amsterdam. Via de Indische Buurt eindigt de tocht

bij de Gerardus Majellakerk, die binnenkort een

tweede herbestemming krijgt als repetitieruimte

voor het NedPhO.

Start Pakhuis de Zwijger Piet Heinkade 179 | zo 10.30

12.30 | 14.30 u | 90 min | reserveren verplicht | zie p.55

van stigt-fietsroute

André Van Stigt, architect en rasechte Amsterdammer

fietst op zondag langs een aantal spraakmakende en

door hem herbestemde monumenten. De tocht begint

bij Pakhuis de Zwijger, waar allereerst een kijkje in het

cultuurpaleis genomen wordt. Haarfijn legt hij uit hoe

dit gebouw van sloop gered werd en nu een prominenteplaats heeft tussen de nieuwbouw. Daarna fietst u naar

het Entrepotdok, een sociaal monument voor de woning-

van de pont aan het IJ-plein naar de Buiksloterwegpont.

Onderweg wordt bij diverse opengestelde gebouwengestopt. Zo zijn onder andere de ruimtes van Stork, de

Noordergasfabriek, de Willemssluizen en een moskee

te bezichtigen. De fietstocht gaat terug door belangrijke

woonwijken voor de arbeiders uit de jaren twintig, waar

ook het voormalige badhuis Vogeldorp en de Bethlehem-

kerk in de Vogelbuurt te zien zijn.

Start pont IJ-plein noordzijde za & zo 11.00 | 13.00

15.00 u | 120 min | reserveren verplicht | zie p.55

Het noordoostelijk industriegebied aan het IJ maakt een

grote verandering door: diverse gebouwen hebben of

krijgen een andere bestemming. Ontdek dit interessante

gebied onder begeleiding van een gids. De route gaat

Gendthallen. Ze vertellen het verhaal van het rijke Amster-

damse industrieverleden en laten zien hoe dit deel uitmaakt

van het Amsterdam van het heden en de toekomst.

Zelf op pad download de app via www.amsterdam.nl/

openmonumentendag Lancering vr 9 sep | zie p.31

Wandeling zie p.33 UAR is initiatief van het NAi m.m.v.

ARCAM, Bureau Monumenten & Archeologie en Stadsar-

chief Amsterdam

herbestemmings-fietsroute

Steeds meer gebouwen komen leeg te staan en wachten

op een nieuwe bestemming. Hergebruik van een leeg-

staand pand is echter vaak een ingewikkeld proces. Welke

nieuwe functie kan gevonden worden? Hoe kijken diverse

betrokken partijen hier tegen aan? En hoe ver moet en kan

het oude gebouw veranderen ten behoeve van de nieuwe

bestemming? Antwoorden op deze vragen zijn zeer divers.

Met deze UAR-fietsroute gaat u langs zestien van dergelijke

hergebruikprojecten, zoals Pakhuis de Zwijger en de Van

van pont naar pont-fietsroute



35

Bente Kox

de jongste jongerengids 2011 | 8 jaar

1e keer deelname als jongerengids

"Mijn grote broer doet dit jaar al voor de derde keer

mee als jongerengids. Elk jaar ging ik naar hem toe. Ik

ga rondleiden in Museum Het Schip en het aller leukstevind ik om te vertellen over de luistervinkjes in het post-

kantoor. En ik denk nu al dat ik volgend jaar weer mee doe."

Marleen Stikker

directeur Waag Society

8e keer deelname als monument

"Open Monumentendag is een prachtige gelegenheid

om mensen bekend te maken met de bijzonderegeschiedenis en de huidige functie. De Waag

heeft net als vroeger een gildefunctie: bezoekers

kunnen onder leiding van onze 'meesters' leren om

met technologie bijvoorbeeld robots, lichtgevende

kleding of mobiele games te maken. De deuren van

de Waag staan weer wagenwijd open."

Henny van der Meulen

vrijwilliger via het Gilde Amsterdam

vanaf 1988

"Ik herinner me Open Monumentendag in 1988. Het

thema was toen 'een pracht van een gracht'. Op de

Keizersgracht was het een drukte van belang. Mijn werk

was het enquêteren van het publiek. Heel veel mensen

toen de vraag gesteld wat zij van het initiatief Open

Monumentendag vonden. Hele positieve antwoorden.Zie hoe het gegroeid is. Toen waren monumenten

maar een dag geopend, nu een weekend lang.”

jubileum & estafette

open monumentendag bestaat 25 jaar!

De Nationale Monumenten Estafette wordt georgani-

seerd ter gelegenheid van 25 jaar Open Monumenten-

dag. De afgelopen 25 weken ging de estafette van

monument naar monument door alle provincies in het

land. Al 24 keer opende een pand, dat behoort aan de

nationale top van best bezochte monumenten in 25 jaar,

de deuren. Het 25ste en laatste monument van de

estafette dat haar deuren opent is het Koninklijk

Paleis Amsterdam.

Start laatste estafette Koninklijk Paleis Amsterdam

za 10.00 u | reserveren verplicht | zie p.55

nationale monumenten estafette – finish in amsterdam

Het geheim achter het succes van 25 jaar

Open Monumentendag Amsterdam

honderden eigenaren en bewoners openen

belangeloos al 25 jaar hun monument

een paar duizend vrijwilligers zorgen al 25 jaar voor

een goede ontvangst en uitgebreide rondleiding

25 jaar steeds weer 'nieuwe' monumenten

elk jaar groeit het publiek dat kennis maakt met

het cultureel erfgoed van Amsterdam

in 2010 meer dan 35.000 bezoekers in Amsterdam

steeds meer jongerengidsen leiden jongeren rond

ieder jaar meer verdieping door de extra

monumentale activiteiten

het publiek maakt kennis met de belangrijkste

Amsterdamse monumentenorganisaties



36

exposities

archeologie in beeld

Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg werden in de

zeventiende eeuw aangelegd voor de scheepsbouw

van kleine en grote zeilschepen. Een voor veel mensen

onbekend gebied met onder meer de indrukwekkende

geschiedenis over het ontstaan van de VOC. Archeologen

voerden in de beginjaren van deze eeuw op Oostenburgvijf verschillende opgravingen uit naar overblijfselen van

de VOC-werf uit 1660-1800. Een deel van de vondsten

behoorde tot stadsafval, zoals aardewerk en scherven, uit

1600-1660. Dit werd gebruikt om de grond van het eiland

Oostenburg mee te verstevigen. Een ander deel van de

vondsten bestond uit gereedschap van de werf, maar ook

uit persoonlijke eigendommen van de arbeiders uit die

tijd. Tenslotte waren er ook allerlei gereedschappen uit

de negentiende eeuw, die in de fabrieken van Werkspoor

en Stork werden gebruikt voor de bouw van stoomloco-

motieven en machines. De tentoonstelling met beeld,

tekst en vondsten zegt meer over de geschiedenis en

geeft een helder overzicht van de verschillende bouw-

resten en werfstructuren.

Bij de Van Gendthallen RMO-hal | Bontiusplein | za &

zo 10.00-17.00 u Live-opgraving zie p.25 Lezing De VOC

op Oostenburg | zie p.29 Films van eerdere opgravingen

nieuw-west '50-'60

Samen met Bureau Monumenten & Archeologie maakt

het Stadsarchief een tentoonstelling waar tienduizenden

Amsterdammers iets mee hebben: Nieuw-West. Voor

veel Amsterdammers was het vlak na de oorlog een hele

onderneming om aan een woning te komen. Als je door

'Herhuisvesting' eindelijk een woning toegewezen kreeg

kon je je geluk niet op. Als je dan ook nog terechtkwam in

Nieuw-West waande je jezelf eigenaar van een paleisje.Alles was 'nieuw': het huis, de woonomgeving, de houten

noodscholen en -kerken en de nieuwe recreatieplek de

Sloterplas. Er was in het begin nog veel opgespoten land

waar de jeugd hutten bouwde en cowboytje kon spelen.

Het gaf een gevoel van trots. Zij woonden en werkten

immers in het gerealiseerde wereldberoemde Algemeen

Uitbreidingsplan van C. van Eesteren. De tentoonstelling

bevat vele foto's, films, kaarten en documenten vanaf

het begin tot en met onze tijd, want Nieuw-West is nog

steeds voor veel Amsterdammers een favoriete plek omte wonen en te werken.

De Bazel Vijzelstraat 32 | za & zo 10.00-17.00 u

tramremise schinkelhaven

De voormalige paardentramremise is in de afgelopen

125 jaren uiteenlopend gebruikt: als remise, gemeentelijke

werkplaatsen en wasserij. In 1984 werd het gekraakt en

omgedoopt tot 'de Binnenpret'. Sinds 1984 wordt de remise

gebruikt als atelier, concerten theaterzaal, oefenruimte en

eetcafé. Een kleine expositie toont de roerige geschiedenis.

Remise Schinkelhaven Amstelveenseweg 134

za & zo 10.00-17.00 u



37

goud voor hout

Het ideële doel van Het Veem vormt de basis voor

het project Goud voor Hout, waarin 'nadenken over de

ontwikkelingen in en rond de Oude Houthaven' centraal

staat. Er werd onderzoek gedaan naar de (cultuur)historie,

economie, bedrijvigheid, bevolking, demografie en zelfs

de sociale veiligheid. Vele partijen werden betrokkenbij workshops en brainstorms in Het Veem. Het moet

gezegd worden: het stormde soms heftig in de Oude

Houthaven. Op basis van het onderzoek zijn scenario's

ontwikkeld: van 'niks doen' tot 'dempen die hap'. De

scenario's zetten aan tot denken over de toekomst van

dit prachtgebied in Amsterdam. Het resultaat van het

onderzoek is samengevat op beelden van een meter groot.

Pakhuis Het Veem Van Diemenstraat 410-412 | za & zo

10.00-17.00 u Presentatie za 12.00-13.30 u | uitkomsten

onderzoek & scenario's met rondleiding

kansen voor hergebruik

Wat doe je met een kerk, kantoor, school, badhuis, kazerne

of fabriek als die leeg komt te staan? In Amsterdam zijn

vele gebouwen bezig aan een tweede of derde leven,

doordat een nieuwe, passende functie gevonden kon

worden. Meer dan 7500 Amsterdammers namen deel aan

de campagne Nieuw Leven voor Oude Gebouwen. Initiator

Stichting Agora Europa presenteert in een tentoonstelling

inspirerende voorbeelden van hergebruik van leegstaande

panden. Evert Verhagen en Eisse Kalk houden op zaterdag

gezamenlijk een lezing met het thema 'Van Leegstand

naar Maatschappelijk vastgoed' en aansluitend is er een

rondetafelgesprek. Ook wordt de nieuwe website Panden

met Kansen gepresenteerd.

Posthoornkerk Haarlemmerstraat 124 | za & zo

10.00-17.00 u Presentatie website za 15.00 u | zie p.30

boeken

Bureau Monumenten &

Archeologie 10

Lees het nieuwe, tiende jaarboek van

Bureau Monumenten & Archeologie,

met daarin aandacht voor de Unesco-

status van de grachtengordel, de bouw-

geschiedenis van de Nieuwe Kerk en

het erfgoed van de Bijlmermeer.

Het Paleis van de Republiek

Het Paleis van de Republiek is een

uitvoerige publicatie over het Paleis

op de Dam. De architectuur van dit

voormalige stadhuis van Amsterdam

staat centraal en wordt behandeld

binnen de cultuurhistorie van zijn tijd

met verrassende resultaten tot gevolg.

Amsterdam Ceramics

Deze Engelstalige catalogus toont

1250 voorwerpen van aardewerk die

in Amsterdam zijn gevonden tijdens

archeologisch onderzoek. Ingedeeld

in negen tijdvakken van 1175 tot 2011,

voorafgegaan door een inleiding over

de geschiedenis en ontwikkeling van

Amsterdam. Verschijnt november 2011.

Het huis van de burgemeester

Het statige grachtenpand Herengracht

502 uit 1671-1672 is sinds 1927 de

residentie van de Amsterdamse

burgemeester. In vier chronologische

hoofdstukken wordt ingegaan op het

huis, de bewoners en de rijke interieurs

uit de achttiende en negentiende eeuw.

Verschijnt eind oktober 2011 in twee

edities: Nederlands- en Engelstalig.

Auteur

Pieter

Vlaardingerbroek

Auteur

Jerzy

Gawronski

Auteur

Coert Peter

Krabbe &

Hillie Smit



iconen

voor dit monument

is reserveren verplicht

rolstoeltoegankelijk

extra activiteiten

junior programma

drankje en/of hapje

avondprogramma

wandeling fietstocht

Silhouet VredenburghFoto Han van Gool | De Beurs van Berlage



39 Van fabriek tot woning.De Zuidergasfabriek werd rond

1913 gebouwd op het grondgebied van de gemeente

Ouder-Amstel. De Dienst Publieke Werken bouwde het

complex met uitzondering van de markante watertoren.

In de loop van de tijd zijn diverse gebouwen gesloopt. In

2003 zijn negen resterende onderdelen aangewezen tot

rijksmonument. De diensten bedrijfsgebouwen zijn

uitgevoerd in diverse historische stijlen. De voormalige

ingenieurswoning aan de kant van de Amstel is met een

hek van het overige terrein afgescheiden. De villa werd

in 1911 opgetrokken in een landelijke stijl. Het vrijstaandewoonhuis bestaat uit een begane grond, een verdieping

en een hoge houten kapverdieping. Links van de ingang

bevond zich het woongedeelte met salon en serre, rechts

een studeerkamer. Aan de achterzijde waren de eetkamer

en een grote keuken. De verdieping bood plaats aan zes

vertrekken, waaronder de slaapkamers. Het oorspronkelijke

interieur is verrassend goed bewaard gebleven.

01 Zuidergasfabriek

Korte Ouderkerkerdijk 45

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.wibautaandeamstel.nl

Van remise tot creatief centrum. Architect A. Salm GBzn

ontwierp het exotische pand in 1884 als paardentramremise.

Het gebouw in chaletstijl heeft vormen en ornamenten uitRussische en Moorse architectuur. Opdrachtgever was de

Amsterdamsche Omnibus Maatschappij (AOM). De AOM

had in 1877 een tramlijn op de route Leidseplein-Overtoom

geopend met het eindpunt op de Amstelveenseweg vóór

de ingang van het Vondelpark. Om de hoek, aan de Schinkel-

havenstraat 27, ligt het gebouw waar de paardenstallen van

de AOM waren gevestigd. Dit pand, geschikt voor 52 paarden

en eveneens ontworpen door Salm, is soberder van karakter.

De architect, die al dan niet in samenwerking met zijn vader

G.B. Salm, een groot en gevarieerd oeuvre op zijn naam heeftstaan, was ook verantwoordelijk voor twee andere remises op de

Linnaeusstraat en aan de Weesperzijde. In het gebouw worden

momenteel muziek- en theatervoorstellingen gegeven door

BinnenPret. Avondprogramma Cumbia & rock in de remise

zie p.27 Junior programma zie p.23 Expositie zie p.36

04 RemiseSchinkelhaven

Amstelveenseweg 134

zaterdag 10.00 - 17.00 u - avondzondag 10.00 - 17.00 uwww.binnenpret.org

Van station tot museum en restaurant. Het kopstation

Amsterdam Haarlemmermeer werd gebouwd in 1914 door

H. van Emmerik jr. Van deze architect is geen ander bouwwerkbekend. Opdrachtgever was de in 1898 opgerichte Hollandsche

Electrische Spoorweg Maatschappij. Op 1 mei 1915 werd de lijn

Aalsmeer-Amsterdam Willemspark, zoals het station vroeger

heette, geopend. Het stationsgebouw is opgetrokken in een

landhuisachtige trant. Rechts op de begane grond bevond

zich het goederen- en bagagelokaal, links kon men langs het

kantoor van de chef en de controle in de wachtkamers komen.

Links en haaks op het hoofdgebouw bevindt zich de restauratie

in dezelfde stijl. Op de eerste verdieping waren woningen

voor de 'restaurateur' en de stationschef, bereikbaar viaafzonderlijke spiltrappen. Op de zolderverdieping bevonden

zich de slaapkamers. In 1950 werden de Haarlemmermeerlijnen

opgeheven voor personenvervoer. Expositie oude trams uit

diverse steden Wandeling za & zo 11.30 | 14.00 u | Haarlemmer-

meerstation-wandeling | zie p.32 | reserveren verplicht | zie p.55

03 Haarlemmermeerstation

Amstelveenseweg 264

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.museumtramlijn.org

Van schoolgebouw tot hotel.Het voormalige schoolgebouw

werd in 1894 gebouwd op het grondgebied van de toenmalige

gemeente Nieuwer-Amstel. Het ontwerp in Hollandse neo-

renaissance stijl is vermoedelijk van W.J. de Groot, directeur

gemeentewerken van Nieuwer-Amstel. In 1897 werd de school

ten behoeve van een 'Hoogere Burgerschool met vijfjarigen

cursus' uitgebreid. Bij deze uitbreiding hoort ook het hekwerk

als perceelsscheiding met de straat. In 1902 en 1908 werd de

school nogmaals uitgebreid met respectievelijk een losstaand

gymnastieklokaal en een conciërgewoning. Dienst Publieke

Werken van de gemeente Amsterdam ontwierp alle uitbreidin-gen, nadat Nieuwer-Amstel door Amsterdam was geannexeerd.

Zowel binnen als buiten het complex is rijk gebruik gemaakt

van siermetselwerk. Na een ingrijpende verbouwing is sinds

2005 The College Hotel in het complex gevestigd. Het hotel-

personeel bestaat overwegend uit studenten van het ROC

van Amsterdam. Wandeling za & zo 14.00 u | Nieuwer-

Amstel-wandeling | zie p.32 | reserveren verplicht | zie p.55

02 The College Hotel

Roelof Hartstraat 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.thecollegehotel.com



40

Van school tot museum. Het ontstaan van het Van Eesteren-

museum is een mooi voorbeeld van hoe hedendaagse stedelijke

vernieuwing en lokale democratie hand in hand gaan. Toende slopershamer in Nieuw-West wat al te gretig om zich

heen sloeg, werd gereageerd met acties waarin aandacht

gevraagd werd voor de waarde van het erfgoed van

stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren (1897-1988).

Het resulteerde in de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht

voor de wijk in de directe omgeving van het museum. De

wijk is nu onderdeel van het Van Eesteren Buitenmuseum

dat alle stedenbouwkundige hoogtepunten van Nieuw-West

omvat. In de vaste tentoonstelling is ruimte gewijd aan het

leven en werk van Van Eesteren zelf. Dit Binnenmuseumbevindt zich in Broedplaats De Vlugt. Het museum doet ook

dienst doen als platform voor debatten en lezingen over

stedelijke- en stedenbouwkundige kwesties.

Rondleiding za & zo 11.00 | 13.00 | 15.00 u | architectuur-

wandelingen door het Buitenmuseum

08 VanEesterenmuseum

Burgemeester de Vlugtlaan 125

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.vaneesterenmuseum.nl

Van kerk tot klimhal. Architecten G.H.M. Holt en K.P. Tholens

ontwierpen de Sint Josephkerk, die in 1952 werd gewijd. Het

is een driebeukig kerkgebouw met toren, voorhof en uit-gebouwde apsis en doopkapel. Het ontwerp is geïnspireerd

op een vroegchristelijke basilica, gebouwd met moderne

materialen. Beton had in Nederland nog geen toepassing

gevonden in de kerkelijke architectuur. De bouw werd al vanaf

1941 voorbereid, maar kon pas na 1950 worden gerealiseerd.

Het kostte de architecten grote moeite het bisdom van hun

ontwerp te overtuigen. Het exterieur wordt bepaald door een

betonconstructie, met muurwerk van betonplaten en Limburgse

natuursteen. De bakstenen lichtbeuk wordt inwendig gedragen

door betonnen pijlers, het dak door spanbalken. De plafondsbestaan uit geprefabriceerde betoncassetten. De kerkruimte

bood plaats aan 1130 personen. In 1990 verviel de kerkfunctie.

Momenteel wordt het tijdelijk in gebruik genomen als klimhal.

De kerk geldt als pioniersontwerp binnen de vernieuwing van

de kerkelijke architectuur.

07 Sint Josephkerk

Erik de Roodestraat 16

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.mountain-network.eu

Van klooster tot woning.De bouw van het klooster werd in

1953 naar ontwerp van G.H.M. Holt voltooid. Het gebouw is

onderdeel van een bijzonder stedenbouwkundig geheel met

de Sint Josephkerk als middelpunt. Naast de kerk en het

klooster maken ook drie scholen en een rijtje vroeg naoor-

logse bejaardenwoningen deel uit van het oorspronkelijke

ensemble. Tussen de scholen en voor de kerk ontstonden

twee afzonderlijke pleinruimtes. Latere ontwikkelingen en

verrommeling van de openbare ruimte hebben de samen-

hang ter plaatse geen goed gedaan. De plint van kerk en

klooster is uitgevoerd in hetzelfde materiaal, ongelijkvormigekeien Limburgse natuursteen. Beide gebouwen zijn met elkaar

verbonden door een verglaasde gang. In het klooster vonden

onder andere de leerkrachten van de scholen onderdak. De

stedenbouwkundige opzet reflecteert de opvattingen van

de 'wijken gemeenschapsgedachte' binnen een katholieke

enclave in Bos en Lommer in de periode van de wederopbouw.

Rondleiding za & zo doorlopend

06 KloosterSint Josephkerk

Robert Scottstraat 7

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.eigenhaard.nl

Van schoolgebouw tot creatief centrum.Aan het begin

van de Postjesweg staat een van de eerste rijksmonumen-

ten in de Baarsjes. De voormalige Vierde Ambachtsschool

ontwierp A.J. Westerman in 1924 in opdracht van de Dienst

Publieke Werken. Het ontwerp is in de stijl van de Amster-

damse School met beeldhouwwerken van Hildo Krop. Op

een vijfhoekige plattegrond ontstond een robuust waaier-

vormig gebouw aan drie zijden omgeven door water. Toen

werd het gebouwd op de drempel van de nieuwe stad,

nu ligt het in het centrum en oriëntatiepunt van de buurt.

Door de markante situering komt het monumentale karakteroptimaal tot zijn recht. Van 2004 tot begin 2007 werd

het gebouw verbouwd en gerestaureerd door Ymere.

De voormalige binnenplaats werd daarbij overkapt op

een constructie van ranke kolommen. Onder de naam

Het Sieraad is in het gebouw een creatief centrum voor

kennis, kunst, werken en een grand café ondergebracht.


05 Het Sieraad

Postjesweg 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.het-sieraad.nl



41

Van fabriek tot cultuurpark. De Imperial Continental Gas

Association bouwde eind negentiende eeuw de Westergasfa-

briek. Deze kwam gereed in 1885 en was gelegen tussen water,spoor en toegangswegen. Het gas werd aanvankelijk gebruikt

voor stadsverlichting. Architect Isaac Gosschalk ontwierp de

gebouwen. Gosschalk werkte in een schilderachtige stijl waar

hij zelf de aanzet toe had gegeven: de Hollandsche neorenais-

sance. In 1898 nam de gemeente de exploitatie over. Nadat

de gasproductie in 1967 stopte, werd het terrein voornamelijk

gebruikt voor opslag. Vanaf 1992 werden de gebouwen tijdelijk

gebruikt voor creatieve en culturele activiteiten. In 1996 besloot

stadsdeel Westerpark het gehele gebied nieuw in te richten en

een blijvend cultureel karakter te geven. Sindsdien heeft hetterrein zich ontwikkeld tot een creatief en veelzijdig cultuur-

park. Inmiddels is het een van de beste voorbeelden van

industriële herbestemming en heeft het verschillende prijzen

behaald. Rondleiding za & zo 10.00 | 11.00 | 12.00 | 13.00

14.00 | 15.00 | 16.00 u | start Polonceaukade 1

12 Cultuurpark Westergasfabriek

Klönneplein 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.westergasfabriek.nl

Van markthal tot onbekende bestemming. Food Center

Amsterdam werd in 1934 als Centrale Markt in gebruik

genomen. Doel was een centraal opgezette groenten- enfruitmarkt, waar zowel de handel als de locatie daarvoor

op moderne wijze was geregeld. De aanleg en architectuur

van het terrein met de gebouwen is van de Dienst Publieke

Werken. Het complex had de hoofdingang aan de Jan van

Galenstraat. De aanvoer van groenten, fruit en aardappelen

vond overwegend over water plaats via het Oostelijk- en

Westelijk Marktkanaal naar de insteekhaventjes aan het

marktterrein. Het weg- en spoortransport kwam binnen via

de Haarlemmerweg. Midden op het terrein ligt de imposante

Centrale Markthal, met daarachter de koelhal. Het ontwerpvan de markthal is van N. Lansdorp. In de loop van de twintigste

eeuw werd het terrein uitgebreid met een vis- en vleesmarkt

en een abattoir. Momenteel wordt het gehele gebied geher-

structureerd, waarbij wordt voorzien in herbestemming van de

monumentale Centrale Markthal.

11 Centrale Markthal

Jan van Galenstraat 4

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.foodcenter.nl

Van kerk tot theater.Bij de kruising met de Admiraal de

Ruijterweg staat de voormalig gereformeerde Pniëlkerk.

Het fascinerende gebouw werd in 1952 ontworpen door B.T.

Boeyinga en twee jaar later in gebruik genomen. Het bood

plaats aan ongeveer 1200 kerkgangers. Boeyinga ontwierp

een gebouw met een opmerkelijke vormgeving en construc-

tie. Het was een van de eerste geheel in beton opgetrokken

kerken in Nederland. De betonnen structuur is volledig in het

zicht gelaten. Door het bijzondere materiaalgebruik en de

specifieke vormgeving doet het gebouw oriëntaals aan. De

kerk heeft een verhoogd middenschip en brede zijbeukenwaarboven, langs drie zijden, galerijen bevinden. Het uit

stalen boogspanten samengestelde dak en de galerijen

worden gedragen door ranke achtkantige kolommen. Boven

het dak worden vier kolommen deels voortgezet in lichte en

opengewerkte torenconstructies. Sinds 1 januari 2005 is de

kerk in gebruik als theater. Ook zijn er studio's, een café,

kantoren en een huisartsenpraktijk in ondergebracht.

10 Pniëlkerk

Bos en Lommerweg 191

zaterdag 11.00 - 17.00 uzondag 11.00 - 17.00 uwww.stadgenoot.nl

Van schuilkelder tot opslagplaats.Tijdens de Koude Oorlog

(1946-1990) zijn door de Dienst Publieke Werken in Amster-

dam ongeveer 50 openbare schuilplaatsen (schuilkelders)

gebouwd. De schuilplaatsen werden vooral bij verkeersknoop-

punten en andere gebieden met veel passanten ingericht, zo

veel mogelijk in combinatie met nieuwbouw van gebouwen

of bruggen. In vredestijd kregen zij meestal een functie als

bergruimte of als fiets- annex voetgangerstunnel. Zo ook de

schuilplaats aan de Leeuwendalersweg, die waarschijnlijk in

1974 is gebouwd. De tunnel kan aan beide zijden worden

afgesloten door het dichtrollen van twee 30 centimeter dikkebetonwanden. Achter de schuifdeuren liggen deuren die via

een luchtsluis toegang tot de schuilkelder met luchtverver-

singsinstallatie geven. Vier trapfietsen moesten soelaas

bieden bij stroomuitval. In de afgesloten tunnel konden 100

banken worden geplaatst, voor in totaal 800 personen. In de

tunnel is nog een rioolgemaal aanwezig en op de straatkolken

in het fietspad konden toiletten worden geplaatst.

09 Schuilkelder

Leeuwendalersweg onder A10

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 u



42

Van afbramerij tot bedrijfsgebouw. Vanaf 1946 breidt de

NDSM werf zich uit naar het westen. Op het westelijk deel

van de werf werden hoofdzakelijk reparatie- en onderhouds-werkzaamheden uitgevoerd. In de jaren '50 werden hier

de koperslagerij, de gieterij, het opleidingsinstituut van

de NDSM en de afbramerij gebouwd. De afbramerij werd

gebouwd naar ontwerp van A.E.G. en J.D. Postma, specia-

listen in fabrieksbouw. Afbramen is het verwijderen van

de oneffen randen (braam) voordat de verschillende delen

van schepen aan elkaar kunnen worden verbonden. Net

als de veel grotere lasloods maakt het gebouw indruk door

de contrasten tussen de gesloten geveldelen, de deuren,

de kleine raampartijen en de prominente daklichten. Hetgebouw is nu nog in gebruik als bedrijfsgebouw, maar zal

worden ontwikkeld tot nieuw onderkomen voor creatieve

bedrijven. Naar verwachting zal het in de tweede helft

van 2012 met die bestemming in gebruik zijn. Film door-

lopend diverse films te zien Demonstratie staalbewerking

16 AfbramerijNDSM

T.T. Melaniaweg 12

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.booiz.nl

Van graansilo tot woning. De graansilo Korthals Altes werd

in 1896-1898 gebouwd. Aanleiding tot de bouw was het

veiligstellen van de graanvoorziening tijdens een eventuelebelegering van de stad. Architect was J.F. Klinkhamer, als

constructeur werd A.L. van Gendt aangetrokken. De locatie

was gunstig gelegen. De Westerdoksdijk vormde een goede

aanlegsteiger voor schepen vanuit het Noordzeekanaal. En

Centraal Station en stadscentrum waren vlakbij. Het gebouw

bestond uit twee lange, blinde vleugels van baksteen

aan weerszijden van een middenpartij met toren en had

afmetingen van ongeveer 105 bij 20 meter met een hoogte

van circa 27 meter. De vleugels bevatten elk 60 stortschachten.

In totaal kon 17 miljoen kilo graan in de silo worden opgeslagen.In 1952 werd aan de zuidzijde van de bestaande, een nieuwe

betonnen silo gebouwd. Bij een ingrijpende renovatie werd

het gebouw veranderd in een appartementengebouw.

Verticale reeksen open raampartijen kenmerken de

voorheen gesloten, blinde gevels van het gebouw.

15 Graansilo

Silodam 100-256


Van pakhuis tot culturele werkplaats.De twee pakhuizen,

oorspronkelijk genaamd 'Oranje Nassau' en 'Koelit', zijn

gebouwd in 1898. Ze maken deel uit van de aaneengesloten

pakhuisbebouwing aan de Oude Houthaven aan het IJ,

aansluitend aan het in 1876 in gebruik genomen Noord-

zeekanaal. De pakhuizen lagen zeer centraal voor scheep-

vaarttransport en waren zeer geschikt voor overslag. Aan

de voorzijde lag oorspronkelijk een aansluiting op een

goederenspoorlijn. Het ontwerp kwam van de architecten

F. en R. Kuipers (410) en J.A. van Straaten jr. (412). De

uitbouwen boven het dak van het zestig meter brede, ingele baksteen opgetrokken 'Oranje Nassau' (410), markeren

de plaatsen van de goederenliften. Nu zijn in de pakhuizen

ateliers, een theater en kleine culturele bedrijven gevestigd.

In het inwendige zijn diverse originele gietijzeren kolommen,

boogvormige vakwerkliggers en houten kapspanten bewaard

gebleven. Expositie Goud voor hout Presentatie za 12.00 u

uitkomsten scenario's & onderzoek met rondleiding | zie p.37

14 Pakhuis Het Veem

Van Diemenstraat 410-412

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.veem.nl

Van postkantoor tot museum.In 1921 ontwierp Michel

de Klerk Het Schip in Amsterdamse School stijl met 102

woningwetwoningen, een postkantoortje en een vergader-

zaaltje. Door de extravagante vorm en kleur lijkt het meer

op een expressionistisch kunstwerk dan traditionele volks-

woningbouw. Hildo Krop ontwierp het beeldhouwwerk aan

de gevels. Tijdens een restauratie in 1980 zijn de platte-

gronden gewijzigd en is ook het aantal woningen terug-

gebracht. In 2001 opende in het voormalige postkantoor

het huidige museum. Daarna is het museum organisch

gegroeid en beschikt het over een woning met het bekendetorentje. Momenteel staat het aan het begin van een

volgende fase om een groot museum voor de Amsterdamse

School op te richten in het schoolgebouw van Het Schip.

Jongerengidsen za & zo 10.30 | 11.30 | 12.30 | 14.30 | 15.30 u

reserveren verplicht | zie p.21 & p.55 Rondleiding za & zo

10.00 | 11.00 | 12.00 | 14.00 | 15.00 | 16.30 u | reserveren


13 Museum Het Schip

Spaarndammerplantsoen 140

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.museumhetschip.nl



43

Van kantoor tot onbekende bestemming. De voorloper van

het latere Shell vestigde zich in 1905 in de Volewijk langs het

Buiksloterkanaal. In de daarop volgende decennia verwierf het bedrijf een ruim 22 ha. groot terrein waar ze onafgebroken

haar laboratoriumactiviteiten ontplooide. Momenteel wordt

op het terrein een nieuwe werken woonwijk gebouwd. Het

Groot Lab en de toren Overhoeks van Shell blijven behouden

en krijgen een nieuwe bestemming. Eerstgenoemd gebouw

werd in twee fases gebouwd; in 1929 en in 1939. Het eerste

bouwdeel is vier bouwlagen hoog, het tweede is een

verdieping hoger. Hoogstwaarschijnlijk zijn beide delen

ontworpen door C.A. Abspoel. Het geheel van horizontale en

verticale lijnen vertoont een zakelijk karakter. De constructiebestaat uit een betonskelet, bekleed met rode baksteen. De

hoofdtrappenhuizen liggen iets terug in de rooilijn en zijn

tevens hoger dan de vleugels. Het hoofdtrappenhuis aan het

Buiksloterkanaal is voorzien van figuratieve gebrandschilderde

ramen uit 1947 van de kunstenaar Max Nauta.

20 Groot Laboratorium

Badhuisweg 3

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.overhoeks.nl

Van kantoor tot onbekende bestemming. Toren Overhoeks,

waar nu het hele gebied naar is vernoemd, fungeert als

landmark van het voormalige Shellterrein. Architect A. Staalontwierp het kantoorgebouw in 1970. Het dankt zijn naam

aan de gedraaide richting ten opzichte van de IJ-oever.

Met bijna 80 meter was het jarenlang een van de hoogste

gebouwen van de stad. Het was bestemd voor de directie

en de algemene diensten van Shell. In maart 1965 werd

de eerste paal geslagen, maar de bouw liep vertraging

op vanwege een afgekeurde funderingsvloer. Een jaar

later werd de vloer opgeblazen en opnieuw met de bouw

begonnen. Daarna werd de betonnen ruwbouw van 15

verdiepingen in een jaar gerealiseerd. Bijzonder zijn dedakbekroning met daarin uitgespaarde schelpvormen,

de forse poten van beton en de koperkleurige spiegelende

ramen. De begane grond en de tussenverdieping verkeren

nog in oorspronkelijke staat. Voor de toren wordt een

passende herbestemming gezocht.

19 Toren Overhoeks

Overhoeksplein 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.overhoeks.nl

Van scheepsbouwloods tot kunststad.De scheepsbouwloods

werd in 1920 gebouwd naar ontwerp van G.J. Langhout. De

enorme loods is een samengestelde hal, bestaande uit een

langshal van zes beuken en een éénbeukige dwarshal met

daarin de mallenzolder. Op die zolder werden de mallen

gemaakt die vervolgens, als een patroon, werden overgezet

op het staal dat daarna werd uitgesneden en voor zover

mogelijk in de hal aan elkaar werd gezet. De staalconstructie

in het interieur is uitgevoerd als vakwerk met geklonken

verbindingen. Zware kolommen dragen zowel de grote

kraanbaanliggers als de lichter uitgevoerde kapconstructie.De daken zijn voorzien van grote lichtstraten voor voldoende

lichttoetreding. Momenteel is de loods van 100 bij 200 meter

de grootste culturele broedplaats van Amsterdam. In totaal

zijn er 10.000 m2 ateliers, 2.000 m2 skatepark, 4.200 m2 andere

jongerenactiviteiten en 6.000 m2 expositie- en theaterruimte.

Daartoe werd in de loods een vrij in de ruimte staand

complex gebouwd.

18 ScheepsbouwloodsNDSM

T.T. Neveritaweg 15

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.ndsm.nl

Van lasloods tot evenementen gebouw.Na een fusie van de

NSM met de Nederlandsche Dok Maatschappij ontstond in

1946 de Nederlandse Droogdok en Scheepsbouw Maatschap-

pij (NDSM). Dit leidde tot uitbreiding van de werf. Tussen 1947

en 1957 werden een machinegebouw, kraanspoor, lasloods,

gieterij, afbramerij en een kantine aan de bestaande bebouwing

toegevoegd. Met een aaneenschakeling van ruim twee

kilometer aan industriële gebouwen, bepaalde de NDSM

het gezicht van de noordelijke IJ-oever. De voormalige lasloods

dateert uit 1952. De immense hal van 110 x 55 x 22 meter met

grote blauwe deuren bestaat uit twee beuken en heeft eenimposante staalconstructie. De kraanbaanliggers worden

gedragen door massieve kolommen, waarboven lichtere

kolommen ter ondersteuning van het dak. Voor- en achter-

gevel zijn aan de bovenzijde voorzien van doorlopende

vensterpartijen onder de dakrand. Het platte dak heeft in de

breedte vier afgeknotte lichtkappen. De ruimte wordt momen-

teel gebruikt voor evenementen en periodieke activiteiten.

17 LasloodsNDSM

T.T. Neveritaweg 1-5

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.biesterbos.nl



44

Van loods tot kantoor, winkel, atelier en tentoonstellings-

ruimte. De Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij

(KNSM) was van 1903-1979 gevestigd op het gelijknamigeKNSM-eiland in het IJ. De rederij beschikte over een groot

terrein met bedrijfsgebouwen en loodsen. De langgerekte

Loods 6 uit 1921 bevindt zich aan de noordzijde van het eiland.

In de drie bouwlagen met souterrain tellende loods bevonden

zich onder andere de bagagehal en de indrukwekkende

aankomst- en vertrekhal van de maatschappij uit 1956. In de

loop van de eeuw heeft het meerdere functies gekend: van

overslag- en douaneloods tot sloepenwerkplaats, passagiers-

terminal en verzamelgebouw voor krakers en kunstenaars.

Halverwege de jaren negentig werd Loods 6 grondig verbouwden geschikt gemaakt voor kantoor- en expositieruimten, winkels,

horeca en ateliers. Sporen uit het verleden zijn nog steeds terug

te vinden, zoals betonnen vloeren, betonnen kolommen, oude

warmtewisselaars en oude loodsdeuren. De laatste originele

havenkraan uit 1958 staat nog aan de waterkant.

24 Loods 6

KNSM-laan 143

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.loods6.nl

Van industriehal tot bedrijvencomplex. Sinds het begin van

de vorige eeuw is dit oude Stork terrein industriegebied. Ook

hier is de functie wonen in de loop van de tijd belangrijkergeworden. Bedrijven verdwenen en kanalen en insteekhavens

werden gedempt. De Kromhout Motorenfabriek vestigde

zich vanaf 1908 in het gebied. Het bedrijf floreerde en

omstreeks 1930 vormde de fabriek een aaneengesloten

complex van bedrijfsgebouwen en hallen. De bouwdelen

aan het Motorkanaal behoorden tot de oudste (circa 1915).

Daarachter, en haaks op het IJ, ligt een langgerekte hal die

in 1922 werd doorgetrokken met een hogere hal naar het

(gedempte) Hamerkanaal. De twee aaneen geplaatste hallen

bestaan uit drie beuken met geklonken Engelse (halve)spanten. Het dak is voorzien van doorlopende lichtstroken.

In 2009 kocht Eigen Haard dit terrein van 33.000 m2 om een

woon- en werkgebied te creëren: de Overkant. Tot die

transformatie is de Overkant een creatieve hotspot met

horeca, kunst en cultuur.

23 De Overkant

Gedempt Hamerkanaal t.o. 92

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.deoverkant.com

Van fabriek tot bedrijvencomplex.Met het besluit van

de gemeente Amsterdam in 1898 om de gasfabricage in

eigen beheer te nemen werden de bestaande Ooster- en

Westergasfabrieken overgenomen en uitgebreid. Om aan

de groeiende vraag te voldoen werden in Zuid en Noord

twee nieuwe gasfabrieken gebouwd, die beide in 1913 in

gebruik kwamen. Door kolenschaarste en hoge prijzen,

beide als gevolg van de Eerste Wereldoorlog en door

het toenemende belang van elektriciteit als nieuwe

energiebron, werd de gasproductie in Noord in 1924

alweer gestaakt. De fabriek bleef tot 1967 in gebruik alsdistributiestation. Daarna werd het complex door gemeen-

telijke diensten gebruikt. In 1995 kwam het in particuliere

handen, waarna het gerenoveerd, deels gesloopt en nieuw

bijgebouwd werd. Het hoofdgebouw heeft een eigenaar-

dige, aan een 'basilica' denkende, opbouw. Diverse hallen

in het fabriekscomplex zijn voorzien van ijzerconstructies

met Engelse en Belgische spanten.

22 Noordergasfabriek

Gedempt Hamerkanaal 31


Van badhuis tot museum. Vogeldorp werd als één van de

tuindorpen in Amsterdam-Noord in 1918-1919 gebouwd

in opdracht van de gemeentelijke Woningdienst. De buurt

was gepland als tijdelijke huisvesting in het kader van de

volkswoningbouw. Het was bedoeld voor ongeveer vijftien

jaar, maar die termijn is zodanig overschreden, dat het dorp

inclusief het badhuis inmiddels een monumentenstatus heeft

gekregen. Naast 313 gestandaardiseerde eengezinswoningen

met tuin, bevatte de wijk ook voorzieningen als winkels, een

verenigingsgebouw, een politie- annex brandweerpost en

het badhuis. Het badhuis werd in 1919 in gebruik genomen.Het had een capaciteit van zes stortbaden en een kuipbad

en was afwisselend geopend voor mannen en vrouwen.

Vanwege het landelijke karakter kreeg het badhuis de

vorm van een stolpboerderij. Na een restauratie door

Stadsherstel Amsterdam is sinds 2009 Museum De

Noord in het badhuis gevestigd.

Wandelexcursie za & zo 11.00 | 13.00 | 15.00 u

21 Badhuis Vogeldorp

Zamenhofstraat 28A

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.museumamsterdamnoord.nl



45

Van school tot kunstenaarscollectief. Deze voormalige school

met twaalf leslokalen voor 600 leerlingen is in twee fases

gebouwd op een onregelmatige plattegrond. Als eerste werdin 1885 het gedeelte aan de Tweede Leeghwaterstraat en de

geknikte haakvorm aan de Kraijenhoffstraat gebouwd. Aan

de eerste straat verrezen zes klaslokalen, drie per verdieping.

In de andere straat kwam een gymnastiekzaal met op de

verdieping twee lokalen voor praktijkvakken. Op de grens van

beide vleugels bevond zich de hoofdingang. De nieuwere

vleugel van 1898, ook weer zes lokalen, drie per bouwlaag,

is in het verlengde van de gymnastiekzaal gebouwd. Haaks

daarop verrees een eenlaagse aanbouw, bestemd als

overdekte binnenplaats. Het ontwerp heeft kenmerken uit deneorenaissance en neogotiek. De representatieve entree van

de voorgevel wordt geaccentueerd door een geveltop, een

variant op een trapgevel met ingesneden driepas. In het

schoolgebouw wonen en werken nu kunstenaars. Rondleiding

langs open ateliers & expositie & griffeltour | doorlopend

28 Openbarelagere school

Tweede Leeghwaterstraat 7

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.vwwo.nl

Van hal tot bedrijvencomplex. Oostenburg werd samen met

de eilanden Kattenburg en Wittenburg rond 1660 aangeplempt.

Oostenburg werd ingericht als terrein van de VOC. Ook naopheffing hiervan bleef Oostenburg een industriegebied.

In 1897 gaf de 'Nederlandsche Fabriek van Werktuigen en

Spoorwegmaterieel', later bekend als Werkspoor, architect

A.L. van Gendt opdracht voor de bouw van drie fabriekshallen.

Aanleiding was een mammoetorder voor de bouw van 40

locomotieven en 400 goederenwagons. In 1903 werd een

vierde hal gebouwd die in 1910 werd uitgebreid. De tussen-

ruimte werd opgevuld door de bouw van een vijfde hal.

Na een brand in 1922, die de twee laatst gebouwde hallen

gedeeltelijk verwoestte, werd het complex grotendeels inoorspronkelijke staat hersteld door architect G.J. Langhout.

Live-opgraving RMO-hal | zie p.25 Expositie Archeologie in

beeld | zie p.36 Lezing za & zo 16.00 u | De VOC op Oostenburg

zie p.29 | reserveren verplicht | zie p.55 Avondprogramma

za 20.00 u | Piraterij op Oostenburg | zie p.27

27 Van Gendthallen

Oostenburgervoorstraat 181

zaterdag 10.00 - 17.00 u - avondzondag 10.00 - 17.00 uwww.stadgenoot.nl

Van pakhuis tot kantoor.Pakhuys Afrika is een van de

oudste pakhuizen aan de Oostelijke Handelskade. Het

werd in 1883-1885 gebouwd in opdracht van de NV Handels-

kade door de architecten W. van Lookeren Campagne en

E. Confeld von Felbert. Oorspronkelijk vormde het een

enkele gevelwand van 200 meter lengte met twee naastgele-

gen pakhuizen. Pakhuys Afrika brandde in 1913 geheel uit en

werd vervangen door een ultramodern pakhuis, ontworpen

door A.J. Joling met een constructie van gewapend beton

en zogeheten paddenstoelkolommen, destijds een noviteit

in Nederland. In 1934 onderging het een grote verbouwing.Aan de zijde van het IJ werd een verhoogd laad- en losperron

gebouwd bestaande uit baksteen, beton en staal. De hijs-

luiken van de vier bovenste bouwlagen zijn nog voorzien van

laadkleppen die met kettingen aan de muur zijn bevestigd.

Rondom het pakhuis, tegenwoordig het hoofdkantoor van

Ymere, is nieuwbouw verrezen voor wonen en werken.


26 Pakhuys Afrika

Jollemanhof 21-35

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.ymere.nl

Van hotel tot gevangenis tot hotel.De rederij Koninklijke

Hollandsche Lloyd bezat aan de Oostelijke Handelskade een

groot terrein met loodsen, kantoren, woningen, een koffiehuis

en het Lloyd hotel. Al deze gebouwen ontwierp architect

Evert Breman. Aanvankelijk concentreerde de rederij zich

op veevervoer uit Zuid-Amerika, later op personentransport.

Vooral emigranten op weg naar Zuid-Amerika werden in het

landverhuizerhotel opgevangen. Het gebouw herbergde

900 personen, voor het merendeel boeren en joden uit

Oost-Europa. Na het faillissement in de crisisjaren ging het

hotel over in handen van de gemeente. Na de oorlog werdhet gebruikt als jeugdgevangenis. Vervolgens diende het als

kunstenaarscentrum. In 2004 herkreeg het gebouw zijn hotel-

functie in combinatie met horeca en culturele ambassade in

een omgeving van afwisselend authentiek en eigentijds modern.

Junior programma tentoonstelling Zotia Emigreert | zie p.23

Lezing za & zo 15.00 u | Terug naar de oorspronkelijke functie:

het Lloyd Hotel | zie p.28 | reserveren verplicht | zie p.55

25 Lloyd Hotel

Oostelijke Handelskade 34

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.lloydhotel.com



46

Van woning tot woning. Architect J.H.W. Leliman ontwierp

de twee bouwblokken in 1913. Het was het eerste volkshuis-

vestingsproject van de in 1909 opgerichte woningbouw-vereniging Eigen Haard. Het complex is slechts twee

bouwlagen hoog en omvatte ongeveer 160 woningen.

Het is vormgegeven in een sobere, eigentijdse architectuur

van een 'gesloten hoftype'. De situering en plattegronden

van de woningen - met eigen voorzieningen op het gebied

van privacy, hygiëne, sanitair en lichttoetreding - waren voor

die tijd (het begin van de sociale woningwetbouw) uiterst

modern en vooruitstrevend. Aanvankelijke sloopplannen uit

het begin van deze eeuw zijn door de bewoners verijdeld.

Momenteel werkt Eigen Haard samen met een bewonerscom-missie aan de voorbereiding van een restauratie- en renovatie-

project. Aan de Zeeburgerdijk 59-109 staat een complex

arbeiderswoningen uit 1916, eveneens van de hand van

Leliman en ook gebouwd voor Eigen Haard. Het is in hoofd-

vorm en in stijl geïnspireerd op het hier getypeerde complex.

32 Indië 1

Lombokstraat 13-I

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.eigenhaard.com

Van school tot woning, bioscoop en hostel. De bouw

van de voormalige Derde Ambachtsschool werd in 1911

voltooid. Het ontwerp is van de Dienst Publieke Werken.Het is gebouwd in een zakelijk rationele bouwtrant en telt

vier bouwlagen rond een binnenplaats. De vierde verdieping

werd na 1960 aangebracht en is uitgevoerd in beton. Na

vertrek van het ROC in 2003 werd besloten het gebouw te

bestemmen als multifunctioneel centrum. Begin 2006 werd

begonnen met de ingrijpende verbouwing. In de aula werd

bij toeval een kleurig kunstwerk aangetroffen. Het bleek de

muurschildering 'Bloemen en Vogels' van de kunstenaar

Aart Roos te zijn. Het kunstwerk van 15 x 4 meter is gesig-

neerd en dateert uit 1961. Begin september 2007 werd hetgebouw feestelijk en officieel in gebruik genomen. In het

pand zijn onder andere een hostel, bioscoopzalen, een

theater, een café-restaurant, congres- en vergaderzalen

en een ondernemerscentrum gevestigd.


31 Timorplein

Timorplein 24-62

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.ymere.com

Van ontspanningsgebouw naar theater.Architect M.F. Duintjer

ontwierp in samenwerking met G.J. en A.J. Langhout het

ontspanningsgebouw in 1952 voor N.V. Werkspoor. Het pand

staat tussen het fabriekskantoor en het oude gebouw van de

VOC. De gevel is uitgevoerd in glas en staal. Achter de entree

ligt een ruime hal met in het midden twee slanke paddenstoel-

kolommen die de verdieping dragen. Via een doorgang in het

verlengde van de hal kon het achtergelegen fabriekscomplex

van Werkspoor worden bereikt. Vanaf de hal leiden twee

trappen naar de kantine en de grote ontspanningszaal op de

verdieping. Deze zaal met balkon heeft een groot toneel, waarvoorstellingen kunnen worden gegeven. De schilderingen in het

gebouw zijn van Gerard Hordijk. Het gebouw werd bekroond

met de architectuurprijs Amsterdam 1958. Vooral de inpassing

van de moderne gevel in de historische gevelwand werd daarbij

geroemd. Sinds 1989 maakt het Werkteater gebruik van het

gebouw. Rondleiding za & zo doorlopend naar de zolder

max. 15 pers. | gebouw verder toegankelijk zonder rondleiding

30 Ontspannings-gebouw Werkspoor

Oostenburgergracht 75

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 15.30 uwww.werkteater.com

Van pakhuis tot woning.In opdracht van de VOC werd

in 1720 begonnen met de bouw van pakhuis Oostenburg.

Het kolossale magazijn werd gebruikt voor de opslag van

salpeter, suiker, garens, tin, zink, koffie en drogerijen. Op

de binnenplaats lag werfhout. Na het failliet van de VOC

werd het overgedaan aan de Marine en in 1872 kwam het

latere Werkspoor er in. Daarna werd het een paar maal

ingrijpend verbouwd. Zo werden de dragende muren

in de vertrekken vervangen door gietijzeren kolommen

en balken en de houten ramen door vensters van ijzer.

In 1949 werden de meeste houten vloeren vervangendoor vloeren van beton. In 1996 werd het verkocht en

kreeg het pand een woonbestemming. Bij die gelegen-

heid kreeg het voormalige magazijn onder andere een

geheel nieuw, licht geconstrueerd dak uitgevoerd in

houtskeletbouw. Atrium za & zo toegankelijk zonder

rondleiding Rondleiding alleen op zondag | elke 30 min

naar een van de woningen | max. 8 pers.

29 Pakhuis Oostenburg

Oostenburgervoorstraat 182-316

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.pakhuisoostenburg.nl



47

Van magazijn tot kantoor. Rond 1888 werd langs de Sarphati-

straat op een gedempt stuk van de Singelgracht het Rijks-

magazijn van Geneesmiddelen gebouwd. Het in eclectisch-renaissancistische trant opgetrokken gebouw werd ontworpen

door ingenieurs van de Genie. Het hoofdgebouw bestaat

uit een U-vormige plattegrond met aan de straatzijde twee

hogere hoekpaviljoens. In het paviljoen links was de directeur

gevestigd, rechts was plaats voor de conciërge, administrateurs

en de boekhouder. De lagere zijvleugels zijn gegroepeerd rond

een onoverdekte binnenplaats. De teruggeplaatste midden-

vleugel bevatte onder meer diverse laboratoria. Door twee

overdekte doorgangen liep aanvankelijk een smalspoor voor

goederentransport van en naar het water van de Singelgracht.Het gebouw heeft een eeuw lang zijn bestemming voor de

militaire farmacie vervuld. Het is inmiddels hoofdkantoor van

woningcorporatie Stadgenoot. Rondleiding za & zo doorlopend

naar de zolder Lezing za & zo 11.00 u | De stad van alle tijden

zie p.28 | reserveren verplicht I zie p.55

36 Rijksmagazijn vanGeneesmiddelen

Sarphatistraat 410


Van cavaleriekazerne tot academie. Voor de aanleg van

het Frederiksplein en het Paleis voor Volksvlijt moesten

de oude cavaleriestallen van die plek verdwijnen. Op hetvroegere bolwerk Muiden werd in 1864-1865 een nieuwe

cavaleriekazerne gebouwd. Het in sober neoclassicisme

opgetrokken gebouw bestond uit vier vleugels rond een

open rijbaan. De begane grond was bestemd voor de

stalling van ongeveer 200 paarden, op de verdieping en

zolder waren manschappen gelegerd en werd het voer voor

de paarden opgeslagen. De overdekte manege werd in

1874 naast de kazerne opgetrokken. De manege kreeg een

ijzeren kapconstructie. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen

kazerne en manege grotendeels leeg te staan en werdensteeds vaker gebruikt als opslagruimten voor het naast-

gelegen Rijksmagazijn van Geneesmiddelen. In de periode

1989-1992 werd de Cavaleriekazerne door architect Koen

van Velsen ingrijpend verbouwd om er de 'Rijksakademie

van Beeldende Kunsten' te huisvesten.

35 Cavaleriekazernemet rijloods

Sarphatistraat 470

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.rijksakademie.nl

Van stadspoort tot kantoor. Van de poorten die in de

zeventiende en achttiende eeuw toegang tot de stad

gaven, is de Muiderpoort als enige overgebleven. De

bouw werd in 1771 voltooid, nadat twee jaar eerder zijn

voorganger was ingestort. Het ontwerp is van architect

Cornelis Rauws. Het classicistische gebouw is voorzien

van Dorische zuilen en pilasters. In de frontons zijn de

stadswapens aangebracht, de drie Andreaskruizen en

het oudere stadswapen met het koggenschip. Het beeld-

houwwerk is van Anthonie Ziesenis. Boven de frontons is

een vierkante opbouw geplaatst, waarop de achtzijdigehouten koepelopbouw van tamboer, koepel en lantaarn

staat. De poort sloot aan op een brug over de Singelgracht

met op het einde een voorpoort van smeedijzeren hekken.

Vanaf 1903 leidde een nieuwe brug het verkeer langs de

Muiderpoort. De voorpoort was al in 1898 verwijderd en

siert de ingang van het Flevopark. De vroegere stadspoort

heeft sinds 1963 een kantoorfunctie.

34 Muiderpoort

Sarphatistraat 500

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.nob.net

Van kerk tot kantoor.De kerk van de heilige Gerardus Majella

werd rond 1925 gebouwd door architect Jan Stuyt. Het gebouw

was onderdeel van een katholiek complex, waartoe ook een

zusterhuis, een pastorie en twee scholen behoorden. Het

ontwerp is geïnspireerd op de Byzantijnse kerken die Stuyt

tijdens een bedevaart bezocht, zoals de Aya Sophia. De belang-

rijkste verwijzing is de enorme koepel, die van een achthoekige

onderbouw overgaat in een twaalfzijdige vieringtoren. Deze

domineert hiermee het straatbeeld. De kerk had 1400 zitplaat-

sen en was voorzien van lagere aanbouwen, enkele straalkapel-

len en een ranke traptoren. Aan de oostzijde wordt het gebouwafgesloten met een vijfzijdige hoofdapsis. In 1992 werd de kerk

buiten gebruik gesteld en overgedragen aan Stadsherstel

Amsterdam, die het gebouw door architect André van Stigt liet

restaureren en verbouwen tot verhuurbare ruimten. Het hoge

centrale deel onder de koepel is grotendeels gehandhaafd

gebleven. Wandeling za & zo 11.30 | 13.30 | 15.30 u | Indische

buurt-wandeling | zie p.32 | reserveren verplicht | zie p.55

33 GerardusMajellakerk

Ambonplein 79

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.stadsherstel.com



48

Van belastingkantoor tot onderwijsgebouw. Rijksbouwmeester

G. Friedhoff ontwierp het voormalig belastingkantoor in 1958.

Het kantoor bestaat uit een hoofdgebouw met vier hoekpaviljoens. Aan de zijde van de Wibautstraat bevindt zich tussen

twee hoekpaviljoens een hoge ingangshal. De hoogbouw telt

tien bouwlagen, de paviljoens zijn zeven bouwlagen hoog.

Opvallend is de rondboogarcade met dubbele zuiltjes op de

bovenste verdieping. Het gebouw bestaat uit een betonskelet

met lichtgele baksteen. Vanwege de publieksfunctie is de

ingangshal voorzien van een hoge glazen pui. De hoger

gelegen kantoren kregen een standaardplattegrond met een

middengang en aan weerszijden werkvertrekken. In de kantines

zijn wanddecoraties en glas-in-loodramen opgenomen. Sindshet eind van de jaren negentig is het in gebruik bij de Hoge-

school van Amsterdam onder de naam Philip Kohnstammhuis.

In 2007 werd het gebouw aangewezen als rijksmonument.

Lezing za & zo 13.30 u | Betaalbare woon- en werkruimte

in monumenten | zie p.30 | reserveren verplicht | zie p.55

40 Belastingkantoor

Wibautstraat 2-4

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.hva.nl

Van brouwerij tot onderwijsgebouw. Dit hoofdkantoor van

de voormalige Amstelbrouwerij is het enig overgebleven

gedeelte van het bedrijfscomplex. De bouw werd in 1932voltooid door architecten F.A. Eschauzier en A.J. Langhout.

Langs en achter de Mauritskade verrees al in 1929 een nieuw

fabriekscomplex van architecten A.J. en G.J. Langhout. Het

gebouw is opgetrokken in de stijl van de Delftse School met

invloeden van het functionalisme. De gevel van het hoofd-

gebouw valt op door de asymmetrische plaatsing van de

vensters. Boven het grote gekoppelde venster van de

ingangspartij bevindt zich een plastiek met afbeeldingen

in reliëf van rammen, korenaren en hop. Het monumentale

trappenhuis is origineel en ook in de voormalige directie-kamer bevinden zich nog enkele oorspronkelijke interieur-

onderdelen. In 1982 werden de laatste activiteiten van de

Amstelbrouwerij op deze plek stopgezet en werd een groot

deel gesloopt. Het hoofdkantoor bleef staan en sinds 1994

huist hier het Amsterdam Fashion Institute.

39 AMFI

Mauritskade 11

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.amfi.nl

Van gesticht tot hotel.Het huidige Hotel Arena werd eind

negentiende eeuw gebouwd als St. Elisabeth Gesticht, een

rooms-katholiek tehuis voor ongeneeslijke zieke vrouwen. Het

ontwerp was van A.C. Bleijs. Het complex is opgetrokken in

een neorenaissance architectuur. Het tehuis was het eerste

gasthuis in Amsterdam dat werd gebouwd op basis van

nieuwe medische inzichten. Wat resulteerde in een combinatie

van het oude 'corridorsysteem' met aaneengesloten grote

zalen langs gangen en het nieuwe 'paviljoensysteem' dat

voorzag in zoveel mogelijk vrijliggende zalen met grote

raampartijen. Tot het complex behoorde onder andere eenkapel met een neobyzantijnse uitstraling. De kapel heeft een

vijfzijdig uitgebouwde apsis, vierkante kolommen en ronde

zuilen die rondbogen dragen. De decoraties zijn eveneens

ontworpen door Bleijs. Vanaf 1999 is het complex een paar

maal gerestaureerd en verbouwd. Momenteel bevinden zich

er onder andere een club, een hotel en vergaderzalen in een

afwisselende mix van oud en nieuw.

38 Hotel Arena

's-Gravesandestraat 51

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.hotelarena.nl

Van magazijn tot kantorenmarkt.In de periode 1865-1889

verrezen langs de Singelgracht vier complexen voor het

nationale militaire apparaat. Op de hoek Sarphatistraat

en Korte 's-Gravensandestraat werd in 1874 het 'Rijksgoede-

renmagazijn voor Kleeding en Uitrusting' gebouwd. Het

in eclectisch-classicistische trant uitgevoerde magazijn is

ontworpen door ingenieurs van de Genie. Het 86 meter

lange en 18 meter diepe gebouw is voorzien van risalerende

midden- en hoekpaviljoens met elk een eigen ingangspartij.

De hoofdingang is voorzien van een natuurstenen omlijsting

met rusticawerk en Dorische pilasters. In het middelstefronton is het gekleurde rijkswapen met gekroonde leeuwen

aangebracht. Achter de robuuste gevels lagen oorspronkelijk

de bergkamers voor militaire kleding en andere goederen.

Rolwagens op ijzeren rails en een hijstoestel zorgden voor het

interne transport. Vanaf 1970 zetelde lange tijd de Rijkspolitie

hier, waardoor het interieur ingrijpend is gewijzigd. In 2010 is

het pand gemoderniseerd voor kantoren: The Bell.

37 Rijkskledingmagazijn

Sarphatistraat 370




49

Van synagoge tot museum. Het Joods Historisch Museum is

sinds 1987 gevestigd in het voormalige synagogencomplex

van de Hoogduitse gemeente. De eerste Hoogduitse jodenof Asjkenaziem uit Midden- en Oost-Europa vestigden zich

omstreeks 1630 in Amsterdam. Aan het huidige Jonas Daniël

Meijerplein werd in 1671 als eerste de Grote Synagoge of

Grote Sjoel gebouwd. Daarachter en daarnaast volgden in

de periode 1685-1778 de bouw van nog drie synagogen. Na

afzonderlijke aanpassingen onderging het gehele complex

rond 1855 een ingrijpende onderhoudsbeurt. De Tweede

Wereldoorlog betekende het dramatische einde van het

gebruik van het complex. Na de oorlog bleven de leeggeplun-

derde gebouwen achter in een ontvolkte en vervallen buurt. Nadiverse romprestauraties werd het complex in 1974 bestemd als

museum en ingrijpend verbouwd en vernieuwd. Het museum

én de tegenoverliggende Portugees-Israëlitische Synagoge zijn

een waardevolle tastbare herinnering aan de rijke joodse

geschiedenis en cultuur in Amsterdam en Nederland.

44 Joods HistorischMuseum

Nieuwe Amstelstraat 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.jhm.nl

Van hofjeswoning tot verzamelplaats non-profit organisaties.

Op een terrein van de Nederlands Hervormde diaconie werd

in 1723 de bouw van het Corvershof voltooid. Het huis werdgebouwd uit de nalatenschap van het echtpaar Corver-Trip en

bood plaats aan bejaarde, armlastige echtparen. De ruim 28

meter lange voorgevel is opgetrokken in de stijl van Lodewijk

XIV. De rijke zandstenen middenpartij wordt afgesloten door

de wapens van de stichters: drie tripjes (schoentjes) en drie

korfjes (mandjes). Zeer bepalend en zeldzaam is het enorme

fronton met daarin symbolen van liefdadigheid en bescher-

ming. Op de begane grond en de eerste verdieping van

de vier vleugels rond de binnenplaats bevonden zich

oorspronkelijk 34 kleine woningen. Het hof beschikteverder over een eigen bakkerij en brouwerij. De regenten-

kamer bevond zich op de verdieping aan de achterzijde. Het

interieur, met portretten van de stichters en regenten, is nog

grotendeels in tact. Na diverse verbouwingen werden de

woningen in 1978 in gebruik genomen door bedrijven.

43 Corvershof

Nieuwe Herengracht 18

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag GESLOTENwww.diaconie.org

Van vakbondsgebouw tot wetenschapscentrum.De Burcht,

het gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamantbe-

werkers Bond is het oudste vakbondsgebouw in Nederland.

Het ontwerp van H.P. Berlage werd in 1898-1900 gebouwd,

geïnspireerd op de middeleeuwse Italiaanse stadhuizen, voor

Berlage het symbool van de volkssoevereiniteit. Direct achter

de ingang liggen de centrale hal en het trappenhuis, die

verlicht worden door een glazen overkapping. Het uitzonder-

lijke interieur, waaraan vooraanstaande kunstenaars als R.R.

Holst en J. Eissenloeffel meewerkten, is een uniek voorbeeld

van de stijl rond 1900. Berlage streefde in het ontwerp naareenvoud en helderheid, waarbij vormen en decoraties de

constructie niet mochten verhullen. Dit was een revolutio-

naire stap in de architectuurgeschiedenis op weg naar

het moderne bouwen. Vanaf 1991 was hier het Nationaal

Vakbondsmuseum gevestigd. Inmiddels is het pand in

handen van Hendrick de Keyser en na een grondige

restauratie in gebruik als congrescentrum.

42 De Burcht

Henri Polaklaan 9

zaterdag 11.00 - 17.00 uzondag 11.00 - 17.00 uwww.hendrickdekeyser.nl

Van pakhuis tot woning.In 1827 werd het besluit genomen

een centraal en Algemeen Rijks Entrepot in te richten. Nog in

hetzelfde jaar werd begonnen met de aankoop van een groot

aantal bestaande pakhuizen aan de Nieuwe Rapenburger-

gracht, tegenwoordig Entrepotdok. In 1829-1830 volgde de

bouw van 33 nieuwe pakhuizen naar ontwerp van architect

J. de Greef. Het entrepot bleef tot 1895 in functie, toen werd

een nieuw Handels Entrepot aan de Cruquiusweg in gebruik

genomen. In 1983-1987 werd de imposante pakhuiswand

geschikt gemaakt voor ruim 430 woningen en bedrijfsruimte.

Voor een goede lichttoetreding werden in het midden vande diepe pakhuizen gedeelten weggenomen, waardoor

eigentijdse binnenhoven ontstonden. Tussen de Entrepotdok-

sluis en de Geschutswerf liggen de Kalenderpanden. Deze

twaalf pakhuizen werden rond 1838 gebouwd door C.W.M.

Klijn. In 2003 werden de pakhuizen verbouwd tot 42 apparte-

menten. Audiotour za & zo doorlopend | Het Verhalendepot

zie p.33

41 Entrepotdok

Binnenkadijk 370

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.de-alliantie.nl



50

Van verzorgingstehuis tot ateliers en woningen. Op de plek

van een voormalige bierbrouwerij werd in 1836 het rooms-

katholieke oude vrouwenhuis 'Vredenburgh' gesticht. Hetcomplex bestaat uit vier gebouwen, waarvan de bouwge-

schiedenis teruggaat tot de late middeleeuwen. Het oudste

gedeelte bestaat uit drie naast elkaar gelegen achterhuizen,

die oprijzen uit het water tussen de Oudezijds Voor- en

Achterburgwal. De (achter)gevels bevatten metselwerk

uit de zeventiende en achttiende eeuw. In 1890 ontwierp

architect A.C. Bleijs aan de Vredenburgersteeg een nieuwe

voorgevel in eclectische stijl. Als verzorgingstehuis voor oude

vrouwen functioneerde Vredenburg tot 1976 toen een nieuwe

vestiging aan de Postjesweg werd betrokken. Drie jaar laterwerd het complex gekraakt. Na jarenlange onderhandelin-

gen werd het in 1987 door de gemeente gerestaureerd.

Momenteel zijn de gebouwen in bezit van Ymere en zijn

woningen en ateliers in het complex gevestigd.


48 Vredenburgh

Vredenburgersteeg 1-29

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag GESLOTENwww.ymere.nl

Van scheepssmederij tot theater. De oorspronkelijke

werkplaats uit 1930, een scheepssmederij later constructie-

bedrijf, bleef tot begin jaren zestig van de vorige eeuw ingebruik. Het was een typisch voorbeeld van kleinschalige

utiliteitsbouw, opgebouwd uit beton, baksteen, ijzer en

glas. Het dak werd gedragen door zes ijzeren kolommen.

Tegen de bouwmuren waren halverwege de hoogte

van het pand bordessen aangebracht. In 1969 werd

het pand gekraakt en groeide het uit tot hoofdkwartier

van de actiegroep Nieuwmarkt. Twintig jaar later werd

de smederij geschikt gemaakt voor het Amsterdams

Marionetten Theater. Het theater beschikt over ruim

honderd marionetten van soms wel een meter hoog,gesneden uit lindenhout en in kostuums van zijde en

fluweel. De poppen en historische kostuums worden

in het eigen atelier ontwikkeld en gemaakt.

Junior programma za 13.00 | 14.00 | 15.00 | 16.00 u

15 min | Mini-marionetten-optreden | zie p.22

47 AmsterdamsMarionetten Theater

Nieuwe Jonkerstraat 8

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag GESLOTENwww.marionettentheater.nl

Van stadspoort tot restaurant en kantoor.De Nieuwmarkt

ontstond in 1614 door demping en gedeeltelijke overkluizing

van de Geldersekade en Kloveniersburgwal. De Sint Antonies-

poort, oorspronkelijk een stadspoort van middeleeuws

Amsterdam, kwam zo op een plein te liggen en werd in 1617

omgebouwd tot waag. Onder de poort loopt nog altijd een

duiker die de verbinding vormt tussen het water van de twee

grachten. Op de verdiepingen van de Waag vestigden zich de

gilden van de metselaars, chirurgijns, smeden, koekenbakkers

en schoenlappers. Gebeeldhouwde toegangspoortjes gaven

toegang tot de gildenvertrekken in de torens. Vanaf 1690werd in een achtkantige koepelzaal anatomische lessen

gegeven. De koepel werd in 1732 versierd met de wapens

van de heelmeesters. In het pand zijn een café-restaurant en

de Waag Society gevestigd. Jaren van ongelijkmatige en

versnelde verzakking dreigden in 2010 een hoektoren af te

'scheuren'. Momenteel wordt onderzocht hoe een nieuwe

fundering dit kan verhelpen.

46 De Waag

Nieuwmarkt 4

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.waag.org

Van pakhuis tot onderwijsgebouw.De Academie van

Bouwkunst is sinds 1946 gevestigd in het 'Oudezijds Huis-

zittenhuis'. Het complex bestaat uit vier pakhuizen en een

administratiegebouw. De pakhuizen werden in 1610 in

opdracht van de Huiszittenmeesters gebouwd. Dit college

was belast met de armenzorg van de 'huiszitters': de armen.

De bedeling bestond uit turf, brood, boter en kaas. In 1654

werd besloten de uitdeling te verplaatsen naar een nieuw

pand naast de pakhuizen. Het ontwerp is van Willem de

Keyser, de jongste zoon van de beroemde architect Hendrick

de Keyser. Het bestaat uit een kantoorgebouw met aan deachterzijde een galerij rond een binnentuin: de omloop. Via

een poort aan de Nieuwe Amstelstraat liepen de armen door

de galerij naar loketten waar de voedseluitdeling plaatsvond.

Het gebouw is uitgevoerd in een sobere classicistische stijl

met een symmetrische gevel, bekroond met daklijst en

fronton. Junior programma za & zo doorlopend | Bouw je

eigen droomhuis | zie p.22

45 Academie vanBouwkunst

Waterlooplein 211-213

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.academievanbouwkunst.nl



51

Van gildehuis tot verenigingsgebouw. In het Korenmeters-

huisje uit 1620 vonden de vergaderingen plaats van het gilde

van de korenmeters en de korenzetters. Het is één van deweinige overgebleven gildehuizen van Amsterdam. Voordat

het graan in de Korenbeurs werd verhandeld, zorgden de

korenmeters en -zetters voor de verdeling van de partijen in

door het gilde vastgestelde standaardmaten. Het gebouw

werd opgetrokken in de stijl van de Hollandse renaissance.

Boven de hoofdingang zijn in reliëf de attributen van het

gilde aangebracht: de maat, ton en strijker. Het huis heeft

in de loop van de tijd verschillende wijzigingen ondergaan.

Tijdens een restauratie in 1896 door architect H.G. Jansen

werd volgens de toen gangbare restauratiedenkbeelden entechnieken gekozen het gebouw te reconstrueren naar de

vermeende toestand van 1620. Sinds 1967 is het de zetel van

de Bond Heemschut.

52 Korenmetershuis

Nieuwezijds Kolk 28

zaterdag 13.00 - 17.00 uzondag 13.00 - 17.00 uwww.heemschut.nl

Van beursgebouw tot palazzo pubblico. De Beurs van Berlage

uit 1903, oorspronkelijk Koopmansbeurs geheten, is een van

de meesterwerken van architect H.P. Berlage. Hoewel hetgebouw geregeld wordt gepresenteerd als een breuk met de

negentiende-eeuwse neostijlen, baseerde Berlage zich duidelijk

op de middeleeuwse baksteenarchitectuur. Het gebouw is een

totaalkunstwerk, omdat in het ontwerp een hechte samenhang

is gezocht tussen constructie, materiaalgebruik, functie en

decoratie. De Koopmansbeurs bood ruimte aan vier beurzen.

De grote zaal van de voormalige goederenbeurs vormt de kern

van het gebouw met de indrukwekkende ijzeren kapconstructie,

boogspanten en consoles. Voor de decoraties werkte Berlage

samen met beeldend kunstenaars als Richard Roland Holst,Antoon Derkinderen en Lambertus Zijl. Een groot deel van

het oorspronkelijke meubilair is bewaard gebleven. Na 1912

verdween geleidelijk aan de beursfunctie uit het gebouw.

Tegenwoordig heeft de Beurs een culturele bestemming.

Debat vr 9 sep 15.00 u | Herbestemmen in het groot | zie p.31

51 Beurs van Berlage

Beursplein 1

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.beursvanberlage.nl

Van koopmanshuis tot woningen.Het Blaauwlakenblok is een

langlopend restauratie- en renovatieproject in de historische

kern van Amsterdam. Het is genoemd naar een van de stegen

die het bouwblok tussen de Warmoesstraat en Oudezijds

Voorburgwal doorsnijdt. In dit gebied concentreerde zich

de middeleeuwse lakenhandel en -nijverheid. Na jaren van

voorbereiding en overleg ging het grootschalige project in

2002 van start. Naast behoud van de fijnmazige stegenstruc-

tuur zijn er zo'n veertig monumenten gerestaureerd en twintig

panden gerenoveerd. Enkele monumenten waren door

jarenlang verval niet meer te redden en moesten wordengesloopt. Lege plekken zijn ingevuld door nieuwbouw.

Tegelijkertijd worden de binnenterreinen aangepakt. Het project

was voor de gemeente Amsterdam een eerste pilot op het

gebied van duurzaam en energiearm (ver)bouwen. Het gebied

wordt ontwikkeld door woonstichting De Key in samenwerking

met Schakel & Schrale. De prognose is om in 2012 ongeveer

108 woningen en 38 ateliers en bedrijfsruimten te realiseren.

50 Blaauwlakenblok

Oudezijds Voorburgwal 96

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.blaauwlakenblok.nl

Van pakhuis tot schuilkerk tot museum.Het pakhuis

dateert uit omstreeks 1630, maar werd rond 1662 ingrijpend

verbouwd. Op de hoofdverdieping van het achterhuis kwam

een rijke ontvangstzaal met classicistische inrichting. Op de

zolderverdiepingen werd, doorlopend over twee achter-

huizen aan de Heintje Hoekssteeg, een huiskerk ingericht.

De barokke inrichting van de hoge kerkruimte is groten-

deels uit de eerste helft van de achttiende eeuw. Het rijk

uitgevoerde altaar stamt uit circa 1715, het altaarstuk is

geschilderd door Jacob de Wit in 1736. Na de bouw van

de Sint Nicolaaskerk verloor de huiskerk haar functie endreigde te verdwijnen. Dankzij de vereniging Amstelkring

werd het pand met de huiskerk gered en in 1888 ingericht

als museum. In februari 2010 begon een restauratie die

onlangs is afgesloten. Meest opvallend is het huidige

schilderwerk in historisch 'dodekop rood'. De uitbreiding

van het museum met het overgelegen hoekpand is in

voorbereiding. Audiotour za & zo doorlopend

49 Ons' Lieve Heerop Solder


zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 13.00 - 17.00 uwww.opsolder.nl



52

Van klooster tot hotel. Hotel The Grand heeft veel bestem-

mingen gekend. Het was eerst een middeleeuws klooster,

vervolgens was het in gebruik als Prinsenhof, daarna was hetde zetel van de Admiraliteit, vanaf 1808 een stadhuis en sinds

1992 een hotel. Deze geschiedenis wordt weerspiegeld in de

architectuur die varieert van het statige Hollands classicisme

tot de expressionistische stijl van de Amsterdamse School.

In het interieur zijn stijlkamers uit de jaren twintig van de

vorige eeuw bewaard gebleven. Het hoofdgebouw werd

in 1661-1662 ingrijpend verbouwd en kreeg een grootse

classicistische vormgeving en rijke ornamentiek in de vorm

van allegorisch beeldhouwwerk. In 1924-1926 kreeg het

gebouw aan de Voorburgwal-zijde een nieuwe gevel in stijlvan de Amsterdamse School. Kort daarna werd het interieur

door vooraanstaande kunstenaars verfraaid. Op 14 juli 1988

vond in het gebouw de laatste gemeenteraadsvergadering

plaats. Daarna werd het complex verbouwd tot vijfsterrenho-

tel en deze functie heeft het nu nog.

56 The Grand


zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.sofitel-legend-thegrand.com

Van stadhuis tot paleis. Jacob van Campen ontwierp in

1648 het Koninklijk Paleis als stadhuis van Amsterdam.

Het nieuwe stadhuis was de parel op de kroon vanAmsterdam en moest de rijkdom en het aanzien van

de stad en zijn bestuurders onderstrepen. Het exterieur,

in de stijl van het Hollands classicisme, is opgetrokken

in zandsteen, in het interieur is veel marmer gebruikt.

Imposant is de centrale Burgerzaal die door trappen-

huizen en galerijen is verbonden met de bestuursvertrek-

ken. Op de begane grond aan de Dam-zijde bevindt zich

de Vierschaar waar doodvonnissen werden uitgesproken.

Vanaf 1808 deed het stadhuis dienst als paleis voor koning

Lodewijk Napoleon. Na de Franse tijd kreeg de stad hetgebouw terug om in 1936 over te dragen aan het Rijk.

Het stadhuis geldt als het belangrijkste historische en

culturele monument van de Nederlandse zeventiende

of Gouden Eeuw. Rondleiding elke 15 min | reserveren


55 Koninklijk PaleisAmsterdam

Dam

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.paleisamsterdam.nl

Van stadspoort tot brug.De Torensluis is de oudste boog-

of welfbrug van Amsterdam. De 42 meter brede brug dateert

uit 1648. De naam ontleent de brug aan de Jan Roodenpoort-

storen die hier van omstreeks 1480 tot 1829 heeft gestaan.

De toren vormde een onderdeel van de middeleeuwse

stadsmuur en bleef behouden toen de oude stadsmuur in

het begin van de zeventiende eeuw werd afgebroken.

De brug bestaat uit vier bogen waarvan er drie voor de

doorvaart gebruikt konden worden. De meest bij de

Torensteeg gelegen boog werd gebruikt als gevangenis en

opslagplaats en stond in verbinding met de kelder van detoren. In 1960-1962 werd de brugfundering met 240 nieuwe

betonpalen verstevigd. Een laatste restauratie vond plaats

in 2006. Bij een herbestrating van het brugdek in 2003 is

de contour van de torenvoet in de keitjes aangegeven. Op

de brug staat sinds 1987 een standbeeld van de schrijver

Multatuli. In de ruimtes van Brug 9 organiseert MSTRDM

tentoonstellingen, debatten en optredens.

54 Brug 9

Singel 165A

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag GESLOTENwww.brug9.nl

Van kerk tot cultureel gebouw.Dit is de eerste kerk die

P.J.H. Cuypers in Amsterdam bouwde. In 1861 startte de

bouw aan de Haarlemmer Houttuinen voor de nieuwe

parochiekerk. Twee jaar later werd de kerk in gebruik

genomen. In de jaren 1887-1889 werd de kerk door-

getrokken naar de Haarlemmerstraat. Hier kwamen een

voorhal met ingangspartij en twee torens van 64 meter

hoog. Op last van de gemeente werd de gevel door een

voorplein van de rooilijn van de straat gescheiden. Het

interieur laat een afwisseling zien van bundelpijlers en ronde

zuilen van de arcade. De wanden bestaan afwisselend uit rodeen gele baksteen, zuilen en kapitelen zijn van zandsteen. In

1980 werd het gebouw door buurtbewoners gekraakt. Na

de restauratie kreeg het deels een kantoorfunctie en deels

een culturele functie. Avondprogramma za 18.00 u | Diner

met EllaNi | zie p.27 Expositie Kansen voor hergebruik

zie p.37 Lezing & tafelgesprek za 15.00 u | Panden met

kansen voor hergebruik | reserveren verplicht | zie p.30 & p.55

53 De Posthoornkerk

Haarlemmerstraat 124

zaterdag 10.00 - 17.00 u - avondzondag 10.00 - 17.00 uwww.stadsherstel.nl



53

Van grachtenhuis tot bibliotheek. Op deze plek aan de

Herengracht stonden tot 1921 drie grachtenpanden. Deze

werden gesloopt om plaats te maken voor het hoofdkantoorvan de Deli Batavia Maatschappij. Het gebouw werd ontwor-

pen door de Gebr. Van Gendt. Het rechthoekige kantoorge-

bouw bestaat uit vier bouwlagen. Aan de voorzijde wordt

het pand gedekt door een zogenoemd Duits gebroken dak,

een bijzondere vorm van een mansardekap. De gevel oogt

classicistisch, maar ook eigentijds door de Amsterdamse

School en de detaillering in die stijl. Het trappenhuis is bekleed

met genuanceerd grijsblauw geglazuurde keramiek. Voor de

lambriseringen, balustrades en kolombekledingen is gebruik

gemaakt van één decoratief element, namelijk een ovaalmet een ingewerkt golfmotief. Trap en hal zijn voorzien van

geglazuurde tegels en glas-in-loodramen die gemaakt zijn

door W. Bogtman. Sinds 1965 is het gebouw in bezit van de

Universiteit van Amsterdam. Vanaf 1990 biedt het onderdak aan

het Kunsthistorisch Instituut met een uitgebreide bibliotheek.

60 KunsthistorischInstituut

Herengracht 286

zaterdag 12.00 - 17.00 uzondag 12.00 - 17.00 uwww.hum.uva.nl

Van Schumann tot Sloterdijk. Het grachtenpand van het

genootschap Felix Meritis 'Gelukkig door Verdiensten' werd

in 1787-1792 gebouwd door architect Jacob Otten Husly. Hetgenootschap legde zich toe op de bevordering van kunsten

en wetenschappen, naar de idealen van de Verlichting. Het

genootschap, opgericht in 1777, heeft tot 1889 bestaan. De

voorgevel is opgetrokken in de internationale stijl van het

classicisme uit de achttiende eeuw: een tempelfront met

kolossale Korintische zuilen en fronton. Op de eerste verdieping

ligt de grote gehoorzaal met gemarmerde houten Ionische

zuilen. Het monumentale trappenhuis sluit aan op het achter-

gebouw, dat bijna geheel wordt ingenomen door een ovale

concertzaal met balkon. Op de verdiepingen onder de kapvan het achtergebouw bevond zich ooit het observatorium van

het genootschap. Sinds 1992 is het in gebruik als Europees

Centrum voor Kunst, Cultuur en Wetenschap. De restauratie

van de Concert- en de Shaffyzaal is onlangs voltooid. Avond-

programma za 19.00-23.00 u | Stadspaleis bij nacht | zie p.26

59 Felix Meritis

Keizersgracht 324

zaterdag 10.00 - 17.00 u - avondzondag GESLOTENwww.felix.meritis.nl

Van gesticht en woonhuis tot museum.Bijzondere

Collecties van de Universiteit van Amsterdam bevindt

zich sinds 2007 in twee nieuwe bouwvolumes achter oudere

gevels aan de Oude Turfmarkt. Rechts van het natuurstenen

toegangspoortje uit 1732 op nummer 129 bevond zich het

voormalige gesticht Sint Bernardus, een verzorgingstehuis

uit 1883 van architect P.F. Laarman. Van dit huis is slechts

de eclectische voorgevel behouden gebleven. Links van

het poortje, dat oorspronkelijk toegang gaf tot het binnen-

terrein van het Binnengasthuis, bevinden zich nog drie,

van oorspronkelijk negen, woonhuizen die in 1642 werdengebouwd door architect Philips Vingboons. De panden

werden omstreeks het midden van de negentiende eeuw

echter onherkenbaar veranderd, samengevoegd en

voorzien van een doorlopende, rechte kroonlijst. De

nieuwbouw achter de gevels is via een binnenhof

verbonden met het Allard Pierson Museum.


58 BijzondereCollecties

Oude Turfmarkt 129

zaterdag 13.00 - 17.00 uzondag 13.00 - 17.00 uwww.bijzonderecollecties.uva.nl

Van bank tot kantoor- en winkelgebouw.De kolos aan het

Rembrandtplein, die bijna tachtig jaar dienst deed als hoofd-

kantoor van ABN Amro, is geen bank meer. Architecten H.P.

Berlage en B.J. en W.B. Ouëndag ontwierpen het gebouw rond

1930. Destijds was het een zeer gesloten modern gebouw, dat

de gehele kopse kant van een bouwblok innam met klimaatbe-

heersing, dubbele ramen en liften. Bijzonder is de toren met

beeldhouwwerk van Lambertus Zijl. Nadat de bank in de jaren

zestig drastisch was aan- en ingepakt door Zwiers en Fontein,

maakte Rijnboutt in opdracht van Kroonenberg Groep een

masterplan om het pand opnieuw te interpreteren. Degesloten plint werd opengemaakt. Reliëf, ritme en geleding

werden teruggebracht in de gevel. De grootste ingreep vond

plaats in het hart van het gebouw, ooit een atrium. In de jaren

zestig werd dit dichtgebouwd voor meer vloeroppervlak.

Rijnboutt liet alles weghalen, zodat het daglicht dieper dan

ooit in het gebouw doordringt. Rondleiding za & zo naar het

dak met uitzicht | atrium is toegankelijk zonder rondleiding

57 The Bank

Herengracht 595

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.thebankamsterdam.nl



54

Van bank tot stadsarchief. Het imposante gebouw aan de

Vijzelstraat werd in de periode 1919-1926 gebouwd naar

ontwerp van architect K.P.C. de Bazel. Opdrachtgever was deNederlandsche Handel-Maatschappij. Van de interieurs op de

tweede en derde verdieping is veel uit de begintijd bewaard

gebleven. Zeer bijzonder is de safe deposito in de kelder van

het gebouw. Hier is nu de Schatkamer, waar historische top-

stukken uit de archieven en collecties permanent voor het

publiek tentoongesteld zijn. De plafond- en wanddecoraties zijn

hier gereconstrueerd naar het oorspronkelijke ontwerp. Bureau

Monumenten & Archeologie is ook gevestigd in De Bazel.

Lezing za 12.00 u | Het Paleis van de Republiek | zie p.28

Lezing za & zo 15.00 u | Hergebruik van stukken stad | zie p.29Rondleiding za & zo vanaf 10.00 u Expositie Amsterdam

Nieuw-West '50-'60 | zie p.36 Grote Monumentenquiz

Amsterdam zo 13.00 u | zie p.25 Jongerengidsen za & zo

10.00 | 11.00 | 12.00 | 13.00 | 14.00 | 15.00 | 16.00 u | lezing &

jongerengidsen reserveren verplicht | zie p.21 & p.55

64 De Bazelcentraal informatiepunt

Vijzelstraat 32

zaterdag 09.00 - 17.00 uzondag 09.00 - 17.00 uwww.stadsarchief.amsterdam.nl

Van grachtenhuis tot kantoor. De bouw van dit dubbele

woonhuis werd in 1670 voltooid. Het was vijf vensterassen

breed. Het drie traveeën brede middengedeelte werdbekroond door een fronton. In de achttiende eeuw

kreeg de gevel overwegend zijn huidige uiterlijk met

een decoratieve deuren vensteromlijsting, afsluitend

hoofdgestel en attiek. Kort daarna werd het pand voor-

zien van een imposante dubbele bordesstoep met de

gezwenkte wangen of harpstukken. De marmeren midden-

gang is voorzien van rijk gedecoreerd stuc- en beeldhouw-

werk. Het pand heeft vier stijlkamers met elementen uit

diverse stijlperioden. In de rechter voorkamer bevinden

zich plafondschilderingen uit het eind van de zeventiendeeeuw die worden toegeschreven aan Gerard de Lairesse.

De blauwe zaal daarachter dateert uit de achttiende eeuw

met onderdelen uit 1860-1870. Sinds 1942 is het huis in

gebruik als kantoorpand.

63 GrachtenhuisHammerstein

Herengracht 480

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.hammerstein.com

Van grachtenhuis tot museum.Het brede woonhuis met de

pilastergevel werd in 1665 gebouwd in de stijl van het Hollands

classicisme door architect Philips Vingboons. De voorgevel

bleef lange tijd ongewijzigd. Pas tegen het eind van de

achttiende eeuw werd de middenrisaliet van de huidige

omlijsting voorzien en werden de guirlandes onder de ramen

van de tweede verdieping verwijderd. Omstreeks 1875 werd

de stoep verwijderd, de ingang naar straatniveau verplaatst en

de kelderpartij gemoderniseerd. Het interieur is overwegend

uitgevoerd in diverse (neo)Lodewijkstijlen. Bijzonder zijn de

schilderingen van Jurriaan Andriessen in de linker achterkamer,gesigneerd en gedateerd 1776. Het pand is lang als woonhuis

in gebruik gebleven. Vanaf 1924 was het bij diverse firma's in

gebruik als kantoor. Na een restauratie en inbouw werd in

maart 2011 Museum Het Grachtenhuis geopend. Het museum

toont een multimediale interactieve tentoonstelling over de

geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel, die vorig

jaar op de werelderfgoedlijst van Unesco is geplaatst.

62 MuseumHet Grachtenhuis

Herengracht 386

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag 10.00 - 17.00 uwww.hetgrachtenhuis.nl

Van grachtenhuis tot instituut.De gevel van dit dubbelpand is

opvallend en ongebruikelijk in Amsterdam. Het is opgetrokken

in een Franse vroege renaissancestijl en geïnspireerd op

kastelen langs de Loire. De voorgevel is geheel van natuur-

steen en het lijstwerk wordt overwoekerd door uitbundig

beeldhouwwerk. Het interieur laat een bonte mengeling van

stijlen zien, tot en met een Moorse badkamer. Het pand werd

gebouwd in 1888 door architect A. Salm, die ook verantwoor-

delijk was voor de inrichting en aankleding. Opdrachtgever was

de vermogende tabaksplanter Jacob Nienhuys. Na de Tweede

Wereldoorlog was eerst de Nederlandse Bank in het pandgevestigd, daarna het ministerie van Financiën. Een restauratie-

en verbouwingsplan uit 1993 voorzag in het terugbrengen van

het laat negentiende-eeuwse karakter van de monumentale

vertrekken. In 1997 werd het gebouw officieel geopend als

nieuwe huisvesting van het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-

en Genocidestudies (NIOD). Expositie oorlogsschatten aan

de Herengracht uit de kelders van het NIOD

61 NIOD

Herengracht 380

zaterdag 10.00 - 17.00 uzondag GESLOTENwww.niod.nl



55

informatie &reserverencentraal informatiepunt openingstijden

Open Monumentendag Amsterdam vindt plaats op

zaterdag 10 & zondag 11 september van 10.00-17.00 u.

Extra openingstijden

ARCAM debat vrijdag 9 september | zie p.31

Avondprogramma zaterdag 10 september | zie p.26. Kijk per monument naar de specifieke openingstijden.


Gebouw De Bazel is het centraal informatiepunt

van Open Monumentendag Amsterdam. Hier kunt u

het programmaboekje en de gereserveerde kaartjes

ophalen.

Centraal informatiepunt De Bazel Vijzelstraat 32za & zo 09.00-17.00 u

gratis | beperkte toegang

Alle deelnemende monumenten zijn gratis te bezoeken.

Echter vanwege de beperkte publiekscapaciteit zijn

sommige monumenten en een aantal monumentale

activiteiten alleen via reservering toegankelijk.

Reserveer een kaartje vooraf voor de volgende monumen-

tale activiteiten: Lezingen zie p.28 Wandelingen zie p.32

Fietstochten zie p.34 Jongerengidsen zie p.21

Unesco-boot avondtour zie p.27

Er zijn twee monumenten met beperkte toegang

opengesteld, daarvoor is een reservering noodzakelijk.

Per reservering kunt u maximaal 2 kaartjes bestellen.Reserveer een kaartje vooraf voor:

Koninklijk Paleis Amsterdam

Museum Het Schip

Kaartjes zijn uitsluitend online te reserveren via www.

amsterdam.nl/openmonumentendag. Reserveren kan

vanaf maandag 29 augustus t/m dinsdag 6 september.

Om zoveel mogelijk mensen de kans te bieden om een

uniek monument te bezoeken, is voor deze werkwijze

gekozen. Wij rekenen op uw begrip.

Wees er op tijd bij, want vol=vol!

gereserveerde kaartjes ophalen

Gereserveerde kaartjes kunt u ophalen bij het

Centraal informatiepunt De Bazel Vijzelstraat 32

donderdag 8 september tussen 10.00-12.00 u

vrijdag 9 september tussen 10.00-12.00 u

zaterdag 10 september tussen 09.00-11.00 u

zondag 11 september tussen 09.00-11.00 u

plattegrond & iconen

Alle deelnemende monumenten zijn te vindenop de plattegrond op p.56. De nummers verwijzen

naar de monumenten en corresponderen met de

omschrijvingen.

voor dit monument is reserveren verplicht

rolstoeltoegankelijk

extra activiteiten

junior programma

drankje en/of hapje

avondprogramma

wandeling

fietstocht


http://slidepdf.com/reader/full/amsterdam-open-monumentendagen-10-11-sept-2011 56/avondprogramma | zie p.26 start fietstocht | zie p.34boot | zie p.27 & p.31informatiepunt | zie p.55



Zuidergasfabriek

The College Hotel

Haarlemmermeerstation

Remise Schinkelhaven

Het Sieraad

Klooster Sint Josephkerk

Sint Josephkerk

Van Eesterenmuseum

SchuilkelderPniëlkerk

Centrale Markthal

Cultuurpark Westergasfabriek

Museum Het Schip

Pakhuis Het Veem

Graansilo

Afbramerij-NDSM

Lasloods-NDSM

Scheepsbouwloods-NDSM

Toren Overhoeks

Groot Laboratorium

Badhuis Vogeldorp

NoordergasfabriekDe Overkant

Loods 6

Lloyd Hotel

Pakhuys Afrika

Van Gendthallen

Openbare lagere school

Pakhuis Oostenburg

Ontspanningsgebouw Werkspoor

Timorplein

Indië I

Gerardus Majellakerk

MuiderpoortCavaleriekazerne met rijloods

Rijksmagazijn van Geneesmiddelen

Rijkskledingmagazijn

Hotel Arena

AMFI

Belastingkantoor

Entrepotdok

De Burcht

Corvershof

Joods Historisch Museum

Academie van Bouwkunst

De Waag

Amsterdams Marionetten Theater Vredenburgh

Ons' Lieve Heer op Solder

Blaauwlakenblok

Beurs van Berlage

Korenmetershuis

De Posthoornkerk

Brug 9

Koninklijk Paleis Amsterdam

The Grand

The Bank

Bijzondere Collecties

Felix Meritis

Kunsthistorisch Instituut

NIOD

Museum Het Grachtenhuis

Grachtenhuis Hammerstein

De Bazel

alleen avond locatie | the dungeon | zie p.26alleen lezing locatie | zie p.28



2

Boven de ingang van een van onze meest indrukwekkende herbestemde monumenten, Het Sieraad in de Baarsjes, hangt

van oudsher een inscriptie waarmee de schooljeugd indertijd tot hard werken aangezet moest worden. 'Zonder moeite

niets' staat er. Die uitspraak geldt in alle opzichten voor het herbestemmen van monumenten, maar het resultaat is er dan

ook naar. Gebouwen uit het verleden die we een nieuwe toekomst hebben gegeven voegen kwaliteit toe aan de wijk.

Mensen identificeren zich met die herbestemde gebouwen. Vaak is het effect van deze gebouwen op het alledaagse leven

in de wijken waar ze staan enorm. Zonder moeite niets, maar moeite loont.

zondermoeite niets

jong geleerd…

"Als maatschappelijk ondernemer is het onze ambitie om jongeren de kans

te geven om hun talenten te ontwikkelen. Daarom leiden wij niet alleen onze

eigen medewerkers op tot gids, maar hebben we ook de jongerengidsen

geadopteerd. Jongerengidsen zijn kinderen tussen de acht en zeventien jaar

die andere jeugdige bezoekers rondleiden, in opengestelde monumenten.

Wij steunen dit initiatief omdat we de jongeren willen stimuleren in het

ontwikkelen van kennis over en liefde voor monumenten. Veel enthousiaste

kinderen hebben zich aangemeld. Gids word je overigens niet zomaar; ook hier

gaat een opleiding aan vooraf. Op www.amsterdam.nl/openmonumentendag

kunt u kaartjes reserveren voor de rondleidingen die door de jongerengidsen

wordt verzorgd". Junior programma jongerengidsen | zie p.21

rondleidingen

Deze Open Monumentendag

openen wij vier bijzondere

monumenten voor u:

Het Sieraad

Pakhuys Afrika

Timorplein

Vredenburgh

Medewerkers van Ymere leiden

u samen met andere vrijwilligers

rond met een bijzonder verhaal

over de geschiedenis van de

panden, de herbestemming en

wat daar allemaal bij komt kijken.

hoofdsponsor Ymere is voor de vierde maal

op rij hoofdsponsor van Open

Monumentendag Amsterdam.

Ons bezit telt ruim 370 rijks- en

gemeentelijke monumenten.

Hiermee bewaakt Ymere de

kwaliteit van de woonomgeving en

behoudt zij cultureel en historisch

erfgoed. Oude plekken krijgen

een nieuwe bestemming en

hebben daarmee betekenis voor

de bewoners en gebruikers van

nu. Monumenten geven buurten

een eigen identiteit waar bewoners

zich mee verbonden voelen.

Amsterdam - Open Monumentendagen 10 & 11 Sept 2011

Documents

Transcript of Amsterdam - Open Monumentendagen 10 & 11 Sept 2011