Open Monumentendagen 2012, De Kunst van het Bouwen

Comment tout ça tient ?L’art de construire en Région de Bruxelles-Capitale

Hoe blijft dit staan?De kunst van het bouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

27/08/1202/12/12

Halles Saint-Géry Sint-Gorikshallen

À l’initiative de la Région de Bruxelles-Capitale Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Des

sins

/ te

keni

ngen

: Phi

lippe

de

Kem

met

er —

Des

ign:

neu

tre.

be

Place Saint-Géry Sint-Goriksplein

Bruxelles 1000 Brusselaccessible gratuitement

gratis toegankelijk 7/7, 10:00-18:00

Europa , EEn gEmEEnsch a ppEl ijk ErfgoEdo n d E r b E s c h E r m i n g va n d E r a a d va n E u r o pa E n va n d E E u r o p E s E u n i E . i n h E t k a d E r va n d E E u r o p E s E m o n u m E n t E n d a g E n

De kunst van het bouwen15 & 16 SEPT. 2012 B r u s s e l s H o o f d s t e d e l i j k G e w e s t

Open Monumentendagen

a Openingsuren en data

d Metrolijnen en haltes

e Tram

f Bus

g Wandeling/Activiteit

h Tentoonstelling/Lezing

b Fietstocht

♬ Muzikale animatie

i Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

c Vertrekpunt of plaats van activiteit

j Rondleiding in gebarentaal

Gebruikte pictogrammen

Deze brochure wordt gratis verspreid

Wettelijk Depot : D/2012/6860/006

InformatieOrganisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofd-stedelijk Gewest – CCN - Vooruitgangstraat 80 – 1035 BRUSSELInfolijn op 15 en 16 september 2011, van 10u tot 17u : 0800/40 400fax : 02/204.15.22 – e-mail : [email protected] – #jdp-omd op Twitter

De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen.

Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek; het is mo-gelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan.

De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of ingeschreven werd op de bewaarlijst.

De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen en wordt u dan gratis toegestuurd.

De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en ver-trekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Opgelet : voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het te-lefoonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het ver-trekpunt van de activiteiten gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten.

toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteitDankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het pro-gramma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verant-woordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de ge-bouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s :

k Toegankelijk: er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen.

m Toegankelijk met hulp: de hulp van een derde is vereist om zich gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

l Niet toegankelijk: de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen.

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH ([email protected]).

De kunst van het bouwen – Erfgoed Brussel

Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten

en Landschappen van het Brussels Hoofdste-

delijk Gewest het tijdschrift Erfgoed Brussel uit.

Deze publicatie richt zich tot al wie een passie

heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als niet-

Brusselaars, en wil de diverse facetten van de

monumenten en landschappen in het Brussels

Hoofdstedleijk Gewest aan bod laten komen.

Per jaar zullen drie nummers verschijnen (twee

gewone nummers en een speciaal nummer).

Het dubbele nummer van september is gewijd

aan het thema van de Open Monumentendagen.

Verschillende artikels geschreven door specia-

listen presenteren de kunst van het bouwen van-

uit diverse invalshoeken. Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf half septem-

ber en in de Sint-Gorikshallen tijdens de Open

Monumentendagen.

prijs: € 20

Wettelijk depot : D/2012/6860/013

ISBN : 978-2-930457-83-3

O p en M O n u M en t en d a g en ⁄ 1

Traditiegetrouw staan bij de start van het nieuwe werkjaar ons erfgoed en onze cultuur

in de kijker tijdens de Open Monumentendagen. Dit evenement kent elk jaar opnieuw

een onmiskenbaar succes, waaruit duidelijk blijkt dat de Brusselaars geïnteresseerd

zijn in de geschiedenis van hun woongebied. Wat dit gebeuren zo aantrekkelijk maakt

voor de bezoekers, is de grote verscheidenheid van ons erfgoed; gaande van prachtige,

maar zelden toegankelijke burgerlijke of religieuze bouwwerken, tot archeologische of

industriële sites of zelfs het groen erfgoed. Twee dagen lang krijgt eenieder de kans

om zijn of haar stad te (her)ontdekken vanuit een nieuwe invalshoek.

Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wijdt de 24ste editie van de Open Monumen

tendagen aan ‘de kunst van het bouwen’ en rondt daarmee een cyclus af die in het

teken staat van materialen en technieken. Het publiek kan op ongeveer 80 open

gestelde locaties en tijdens een vijftigtal buitenactiviteiten kennis maken met het

engineeringerfgoed en meer te weten komen over structuren, materialen, vormen,…

We hebben ons toch allemaal al eens afgevraagd, wanneer we kijken naar een gebouw,

een torenspits, een brug of een gebinte: “Hoe blijft dit staan?”.

Deze Open Monumentendagen maken verder ook duidelijk dat erfgoed een begrip is

dat heel wat omvat: zo bestond er tot op heden nog maar weinig aandacht voor het

technische aspect van de bouwkunst. Techniek is echter geen op zichzelf staand

gegeven, maar is rechtstreeks gekoppeld aan de sociaaleconomische evolutie, zoals

blijkt uit het gebruik van beton in de twintigste eeuw. Op een ogenblik waarop energie

onze prioritaire aandacht vergt, kunnen we dankzij de kennis over de structurele opbouw

van ons erfgoed nagaan hoe we bepaalde ingrepen, zoals een restauratie, renovatie

of herbestemming, op een zinvollere manier kunnen doorvoeren, om zo in te spelen op

het streven naar duurzame ontwikkeling dat ons Gewest moet vooropstellen.

Ik wens van harte dat het Brusselse engineeringerfgoed de aandacht blijft krijgen

die het verdient en ik hoop dat, net zoals dat gisteren het geval was, de ingenieurs

van vandaag mee zullen bouwen aan de stad van morgen.

De Minister-President van de

Brusselse Hoofdstedelijke Regering

Vo o r w o o rd

2 ⁄ O p en M O n u M en t en d a g en

Tijdens de Open Monumentendagen kunt u met al uw

vragen terecht in het informatiepunt in het centrum

van Brussel, in de SintGorikshallen, van 10u tot 17u.

U vindt er ook de volledige programmabrochure en

informatie over de opengestelde plaatsen. De thema

tische publicatie wordt er tegen een voordeelprijs te

koop aangeboden.

Maak gebruik van uw bezoek om de verschillende

tentoonstellingen te bezoeken:

> “Hoe blijft dit staan?” (zie pagina 48).

> “Internationaal Fotografisch Experiment met

Monumenten” (zie pagina 38).

Boekhandelaars Quartiers Latins en Plaizier stellen

een reeks publicaties, postkaarten, posters en andere

documenten voor die gewijd zijn aan het Brusselse

erfgoed.

De Stadswinkel opent eveneens zijn deuren om u te

informeren over haar acitiviteiten en het repertorium

van gespecialiseerde ambachtsmensen.

c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein te Brussel

d 1-5 (De Brouckère)

e 3-4 (Beurs)

f 29-38-47-63-66-71-88 (De Brouckère),

46-48-95 (Beurs)

Met de medewerking van Patrimoine et Culture, CFC-Editions en de boekhandels Quartiers Latin en Plaizier en van de Stadswinkel

Een informatiepunt voor al uw vragen…

O p en M O n u M en t en d a g en ⁄ 3

InhoudVoorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 1

Opengestelde plaatsen en activiteiten

Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 4

Brussel-Uitbreiding / Sint-Lambrechts-Woluwe /

Sint-Pieters-Woluwe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 30

Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten . . p. 38

Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen . . . . . . . . . . . p. 43

Tentoonstelling: “Hoe blijft dit staan?” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 48

Oudergem / Watermaal-Bosvoorde /

Brussel-Uitbreiding / Elsene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 50

Ukkel / Sint-Gillis / Vorst / Anderlecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 60

Sint-Jans-Molenbeek / Koekelberg /

Jette / Brussel-Laken / Brussel-NOH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 70

Evere / Schaarbeek / Sint-Joost-ten-Node . . . . . . . . . . . . . . . . . p.78

Autoloze zondag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 85

Publicaties van de Directie

Monumenten en Landschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 86

4 ⁄ B R u s s el

B R U s s e l

20Justitiepaleis

B R u s s el ⁄ 5

1. Kaart Centrum M 3 K

sint-GoRikshallen

Sint-Goriksplein 1 – Brussel

A za en zo van 10u tot 18u


e 3-4 (Beurs)

f 29-38-63-66-71-88 (De Brou-ckère), 46-86 (Beurs)

De volkswijk SintGoriks werd eeuwenlang gedomineerd door het silhouet van een kerk. Na de afbraak hiervan in 1798 werd op de vrijgekomen plaats een plein aangelegd. Hierop werd een fontein met obelisk opgericht afkomstig van de abdij van Grimbergen. In 1881 kreeg architect Adolphe Vanderheggen, die eerder de overdekte markt aan de Etterbeekse Steenweg had ontworpen, opdracht om hier een overdekte markthal te

bouwen. Hij integreerde de fontein in een gebouw dat langs buiten in neorenaissancestijl was opgetrokken. Binnen koos hij voor een innoverende structuur van ijzer en glas.De centrale ruimte wordt omgeven door een galerij die gedragen wordt door bakstenen gewelven en slanke gietijzeren kolommen. Het geheel wordt overdekt door een groot glazen dak dat rust op een metalen overkapping met korfboogspanten. Tot 1973 werd hier groentemarkt gehouden. De SintGorikshallen werden in 1987 beschermd en gerestaureerd tot 1989. Meer recent zijn de luifels aan de buitenkant op identieke wijze gereconstrueerd. De hallen dienen vandaag als locatie voor talrijke activiteiten op het gebied van architectuur, erfgoed en ruimtelijke ordening. Ze huisvesten onder andere tentoonstellingsruimtes, conferentiezalen en informatieloketten. (B 26/01/1987)

g B e G e l e i d e R a l ly Van de eerste steen tot de laatste pan op het dak!

Deze rally neemt u mee langs een parcours dat de kunst van het bouwen als thema heeft en u een aantal plaatsen laat ontdekken die deel uitmaken van ons rijk Brussels erfgoed!Uw zintuigen worden aan het werk gezet voor een interactieve beleving van wat er allemaal gebeurt vanaf het ogenblik van de eerstesteenlegging tot aan de voltooiing van bouwwerken van allerlei aard: religieus, maritiem, militair, privaat, enz.Van natuursteen tot baksteen, van hout tot beton, en van marmer tot nieuwe materialen ontdekken we ook de oude en moderne technieken die gebruikt worden door de vakmensen die ons stedelijk landschap vorm geven.Gewapend met uw quizformulier en begeleid door uw gidsen zult u een route volgen waarbij allerlei praktische proeven en vragen u zullen inwijden in een zeer bijzondere kunst. Een zeer constructieve rally!

A zaterdag om 10u, 10u20, 10u40 en om 14u, 14u20, 14u40 (duur: 2u)

C vertrek: voor de Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3


e 3-4 (Beurs)

f 29-38-63-66-71-88 (Beurs), 46-86 (Beurs)

I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 15 personen per vertrek.

Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

1

Centraal informatiepunt van de Open Monumentendagen.

Stand van Brukselbinnenstebui-ten (zie kadertekst hieronder).

Vertrekpunt van de interactieve rally “Van de eerste steen tot de laatste pan op het dak!” (zie kadertekst hieronder).

g a c t i v i t e i t Sélection du patron

De vereniging Brukselbinnenstebuiten helpt u te kiezen uit het grote aanbod aan plaatsen die tijdens de Open Monumentendagen toegankelijk zijn. De ‘Sélection du Patron’ bevat een dertigtal gebouwen die een mooie illustratie vormen van het thema van dit jaar. Het gaat om gebouwen die slechts zelden open zijn voor het publiek en waar u vermoedelijk niet te lang zult moeten aanschuiven.De selectie omvat twee circuits, een in het stadscentrum en een tweede erbuiten. Beide circuits kunnen ook met het openbaar vervoer en/of per fiets worden afgelegd.

U kunt deze circuits vanaf 25 augustus downloaden op de website www.brukselbinnenstebuiten.be of ze op zaterdag 15 en zondag 16 september tussen 10u en 16u30 afhalen op de stand van Brukselbinnenstebuiten in de SintGorikshallen (SintGoriksplein in Brussel – kaart Centrum M 3).

Info: Brukselbinnenstebuiten (02/218.38.78 – [email protected])

6 ⁄ B R u s s el

2. Kaart Centrum M 3 LInstItut Cooremans (HeFF)

Anneessensplein 11 – Brussel


e 3-4 (Anneessens)

f 48-95 (Anneessens)

In 1876 besloot de stad Brussel een school te bouwen op het Lebeauplein – het huidige Anneessensplein – omdat de instelling in de Gierstraat te klein was geworden. Het project werd toevertrouwd aan architect Emile Janlet die een hoog gebouw ontwierp in neoVlaamse renaissancestijl met gevels in baksteen, hardsteen en Gobertangesteen. Het is geïnspireerd op de plannen van de Modelschool en brengt bepaalde principes van de Ligue de l’Enseignement in praktijk, zoals de centrale overdekte speelplaats, de overvloedige verlichting en goede verluchting. De klaslokalen liggen verspreid over twee verdiepingen rond de centrale speelplaats waarvan de volledig beglaasde overkapping bewaard is. Dit glazen dak rust op een metalen gebinte met spanten die goed op het Ardanttype lijken. Hier zien we echter geen twee afzonderlijke spantbenen maar een geknikte Ibalk die elegantie en stabiliteit combineert.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van het Atelier de Recherche et d’Action urbai-nes (ARAU) en Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

3

2

g B e z o e k Een ongewoon museum…

Tijdens deze niet alledaagse wandeling in een van de kokers van de Zenne en in een collector zult u een klein gedeelte ontdekken van het 350 kilometer lange rioleringsnetwerk van de Stad Brussel. Een unieke gelegenheid om kennis te maken met de specifieke sfeer van de riolen…

A zaterdag en zondag om 10u, 12u, 14u en 16u (duur: 1u30)

C vertrek: Riolenmuseum, Anderlechtse Poort in Brussel – kaart Centrum M 3

e 51-82 (Anderlechtse Poort)

f 46 (Anderlechtse Poort)

I reserveren verplicht op nummer 02/279.60.13 (maandag 10 tot vrijdag 14 september van 9u tot 13u). Maximum 20 personen per groep.

Met de medewerking van de Stad Brussel.

B R u s s el ⁄ 7

3. Kaart Centrum L 2-3 MvooRmaliG octRooipaviljoen

Ninoofse Poort – Brussel


e 51-82 (Ninoofse Poort)

f 86 (Ninoofse Poort)

In 1833 werden langs het toen pas gegraven kanaal naar Charleroi, ter hoogte van de Ninoofse Poort, twee octrooipaviljoenen in neoclassicistische stijl gebouwd naar de plannen van architect Antoine Payen junior. De algemene bouwtechniek van deze paviljoenen beantwoordt aan de ingenieurskunst van die tijd. Dit komt vooral tot uiting in de kelders, die uitzonderlijk toegankelijk zijn. Men bemerkt hier trouwens trekstangen die volgens sommigen origineel zijn, volgens anderen dateren van de omleiding van het kanaal. De paviljoenen huisvestten destijds een wachtpost voor paspoortcontrole, een octrooibureau en een lokaal voor de brugwachter. De paviljoenen aan de Ninoofse Poort zijn de enige die nog op hun oorspronkelijke plaats staan. De paviljoenen van de Naamse Poort markeren vandaag de ingang van het Ter Kamerenbos, terwijl die van de Anderlechtse Poort heropgebouwd zijn. Een van de twee paviljoenen was sterk beschadigd door herhaalde branden. Het andere werd nog bewoond door de laatste hoofdsluiswachter maar verkeerde in zeer bouwvallige toestand. De vzw CIDEP (Centre d’Information, de Documentation et d’Étude du Patrimoine) heeft het initiatief genomen om de twee gebouwtjes zorgvuldig te restaureren. Dit project kadert in een ruimere renovatie van de omgeving van de Ninoofse Poort. Het eerste paviljoen is vandaag gerestaureerd en doet dienst als kantoor van het CIDEP. (B 10/09/1998)

Tentoonstelling over de bouw-kunst in oude foto’s, gepresen-teerd door het CIDEP (Centre d’Information, de Documentation et d’Étude du Patrimoine).

4

4. Kaart Centrum M 2 M

BellonahUis (maIson du speCtaCle la Bellone )

Vlaamse Steenweg 46 – Brussel


d 1-5 (Sint-Katelijne)

e 3-4 (Beurs)

f 29-38-46-63-66-71-88 (De Brouckère), 86 (Dansaert)

Het Bellonahuis, vandaag omgevormd tot Maison du Spectacle op initiatief van schilderscenograaf Serge Creuz, heeft op mirakuleuze wijze de eeuwen getrotseerd. Het ontwerp van de merkwaardige 17deeeuwse voorgevel wordt toegeschreven aan kunstenaar Jan Cosyn. Dit geslaagde compromis tussen streng classicistische compositie en weelderige Vlaamse barokstijl

bevat een allegorisch decor van buitengewone kwaliteit. Als bescherming tegen de luchtverontreiniging en de zure regen ontwierp architect Olivier Notterman, in samenwerking met ingenieur René Greisch, een overkapping in glas en roestvrije materialen van 300 m² die het binnenplein sinds eind 1995 overdekt. In dit unieke kader vinden geregeld ontmoetingen, colloquia en andere manifestaties plaats gewijd aan de podiumkunsten. Voor dit glazen dak is het principe van het ‘facetgewelf’ toegepast. De hierbij verkregen boog, bestaande uit geplooide roestvrije staven, rust op de bestaande constructies zonder dat deze een horizontale druk ondergaan.(B 03/08/1956)

8 ⁄ B R u s s el

6. Kaart Centrum M 2 Ksint-jan-Baptist ten BeGijnhofkeRk

Begijnhofplein – Brussel


d 1-5 (St-Katelijne)

e 3-4 (De Brouckère)

f 47-88 (Beguinage)

De begijnen van het Groot Begijnhof van Brussel hadden in de eerste helft van de 17de eeuw talrijke kunstwerken aangekocht die ze in een passend kader wilden tentoonstellen. Ze beslo

ten daarom de bestaande gotische begijnhofkerk te verbouwen. De werken begonnen in 1657. Eerst werd het koor aangepast, daarna het schip. De nieuwe barokke gevel werd opgetrokken naar het model van de jezuïetenkerken van Leuven en Brussel. Het begijnhof telde in die tijd 1.084 huizen op een terrein van zeven hectare. In het begin van de 18de eeuw werd een slanke, opengewerkte klokkentoren toegevoegd. Net als de voorgevel, die tot de rijkste van België behoort, kreeg het interieur een verzorgde en overvloedige decoratie, ook al werden sommige delen om besparingsredenen uitgevoerd in natuursteen imiterende materialen. De kerk bezit mooie bakstenen gewelven met ribben in witsteen. Na de opheffing van het begijnhof werd de kerk in 1801 omgevormd tot parochiekerk. In november 2000 werd de kerk door brand ernstig beschadigd. Het vernielde dak werd vervangen door een voorlopige bedekking. In 2004 werd begonnen met de reiniging van de zwartgeblakerde stenen en de glasramen, vervolgens werd de klokkentoren hersteld. In 2006 begon de identieke reconstructie van het dakgebinte met houtophoutverbindingen waarbij de nog bruikbare dakbalken werden benut. Als hout werd gekozen voor eik uit de Loirestreek. Op dit gebinte werd een dakbedekking gelegd van 3.000 m² Spaanse leien. Hoewel van recente datum illustreert deze structuur op prachtige wijze de kunst van het timmermansvak uit de baroktijd.(B 05/03/1936)

Rondleidingen met toegang tot het dakgebinte op zaterdag en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Arka-dia.be en Korei.

g W a n d e l i n GEen golf van bouwwerken!

Voor de haven binnen de vijfhoek en later de zeehaven werd in de loop van de eeuwen een hele infrastructuur ontwikkeld, waarvan nog vele verrassende sporen zijn overgebleven. Een wandeling langs herbergen en stapelplaatsen en architecturale details die getuigen van een ver verleden.

A zaterdag om 12u en 16u (duur: 1u30)

C vertrek: GB-Carrefour des Halles, Hallenstraat in Brussel – kaart Centrum M 3


e 3-4 (Beurs)

f 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

I reserveren verplicht op het nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrij-dag 10u tot 15u). Maximum 25 personen per vertrek.


5. Kaart Centrum M 2 mde maRkten – vRoeGeRe zetel van de kRistal-faBRieken val saint-lamBeRt

Oude Graanmarkt 5 – Brussel


d 1-5 (Sint-Katelijne)

e 3-4 (Beurs)

f 46 (Beurs), 86 (Dansaert)

Het gebouwencomplex waarin vandaag het Vlaamse gemeenschapscentrum De Markten gevestigd is, was tot 1965 de zetel van de kristalfabrieken Val SaintLambert. Het geheel bestaat uit een gebouw aan de straatkant in BeauxArtsstijl (19111914) en een stapelruimte die uit 1854 dateert. Bijzonder aan deze ruimte is zijn dragende structuur van gietijzeren balken en kolommen, de bakstenen gewelven en de dragende buitengevels in metselwerk. Het gaat om een standaard brandwerende bouwtechniek, fire-proof mill construction genaamd, die in Engeland ontwikkeld werd en vanaf 1830 toegepast.

5

B R u s s el ⁄ 9

g W a n d e l i n GDankzij de glasplaat…

Glasplaten zijn een uitvinding van de 19de eeuw en maakte het ontstaan mogelijk van nieuwe winkeltypes, grote cafés en winkelgalerijen waarin het gebruik van glas een belangrijke rol speelde. Deze wandeling laat u een aantal voorbeelden van deze techniek zien langs de centrale lanen.

A zondag om 10u, 14u en 16u (duur: 1u30)

C vertrek: tegenover het hotel NH, Adolphe Maxlaan 7 in Brussel – kaart Centrum N 2



f 29-38-46-63-66-71-86-88 (De Brouckère)


Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschie-denis.

6

7. Kaart Centrum M 2 Mkoninklijke vlaamse schoUWBURG

Lakensestraat 146 – Brussel


d 2-6 (IJzer)

e 51-88 (IJzer)

In 1883 gaf de Stad Brussel toestemming om het oude Arsenaal te verbouwen tot Vlaamse schouwburg op voorwaarde dat de oorspronkelijke gevel van het stapelhuis uit 17801781, gebouwd naar de plannen van architect Nivoy, behouden bleef. De opdracht werd toevertrouwd aan architectdecorateur Jean Baes die de vroegere voorgevel integreerde als achtergevel van de nieuwe schouwburg. Hij ontwierp een gebouw in uitbundige neoVlaamse renaissancestijl met overvloedige decoratieve elementen. De toevoeging van balkons in terrasvorm aan de zijgevels die naar beneden toe breder worden, verleent het gebouw een vrij ongebruikelijk silhouet. Deze balkons rusten op stalen consoles die gedeeltelijk in de zijmuren zijn ingewerkt. Een netwerk van metalen profielen en bakstenen gewelfboogjes zorgt voor extra stevigheid. De schouwburg werd tussen 2001 en 2006 grondig gerestaureerd. (B 09/09/1993)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Korei.

7

1 0 ⁄ B R u s s el

g W a n d e l i n GThurn en Taxis en de havenwijk

De vroegere industriële site van Thurn en Taxis langs het kanaal is een indrukwekkend voorbeeld van industriële architectuur in Brussel. De site omvat meerdere gebouwen en stapelplaatsen opgetrokken uit baksteen, glas en smeedijzer. Tijdens deze interactieve rally komt u alles te weten over de geschiedenis van dit gebouw, van zijn ontstaan tot herbestemming. Ook de andere industriële gebouwen in de havenwijk komen aan bod.

C vertrek: zaterdag om 10u en 14u, zondag om 14u (duur: 2u)

C vertrek: ingang van de site van Thurn en Taxis, Havenlaan 86C in Brussel – kaart G 6

d 2-6 (IJzer)

e 51 (Sainctelette)

f 14 (Thurn en Taxis), 88 (Reders)


Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Arkadia.be.

8

8. Kaart G 6 Mkoninklijk pakhUis en site van thURn en taxis

Havenlaan 86C – Brussel


d 2-6 (IJzer)

e 51 (Sainctelette)

f 14 (Thurn en Taxis), 88 (Reders)

Op het einde van de 19de eeuw leidden de gezamenlijke belangen van het spoor, de douane en de haven tot het ontstaan van de site van Thurn en Taxis. De gebouwen, geïnspireerd op de Vlaamserenaissancestijl, werden ontworpen door de architecten Constant Bosmans, Henri Vandeveld en Henri Van Humbeek, bijgestaan door ingenieur Bruneel. Alle mogelijkheden van gietijzer, gewapend beton, staal en glas werden in deze stapelhuizen benut die tussen 1903 en 1907 op een moerassige ondergrond werden gebouwd. Het koninklijk stapelhuis, waarvan de dragende structuren geheel uit gewapend beton bestaan, beschikt over een geweldige ruimte van vier verdiepingen onder een zenitaal glazen dak met metalen kapconstructie. De sheds van stapelhuis A, die 17.000 m² beslaan, bezitten een uniek zelfdragend metalen dakgebinte. De overdekking van de veertien traveeën, met een spanwijdte van 60 meter, is een opeenvolging van stalen vakwerkbalken die afwisselend 60° en 30° hellen. De sheds rusten op bakstenen pilasters en op portalen met stalen kolommen. De nietdragende buitenmuur kan worden verschoven om de ruimte te moduleren. Het voormalige grootste maritieme station van Europa ten slotte is 276 meter lang bij 140 meter breed, op een oppervlakte van vier hectare. Het bestaat in de lengte uit een opeenvolging van galerijen die onderling door overlangse balken zijn verbonden. In de breedte is het interieur verdeeld in drie beuken, een centrale hoofdbeuk en twee lagere zijbeuken met een overspanning van 17 m.

Rondleidingen zaterdag om 14u. Afspraak aan de ingang van het Koninklijk pakhuis (kant parking), Havenlaan 86C. Reserveren gewenst op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag van 9u tot 17u).

Met de medewerking van La Fon-derie.

Tentoonstelling over de geschie-denis van Thurn en Taxis.

iPod Experience.

Vertrekpunt van de wandeling “Thurn en Taxis en de havenwijk” (zie kadertekst hieronder).

B R u s s el ⁄ 11

9. Kaart Centrum N 2 kde mUnt

Muntplein – Brussel

A enkel op zo. van 16u tot 20u



f 29-38-46-47-63-66-71-86-88 (De Brouckère)

De meer dan driehonderd jaar oude Muntschouwburg werd verschillende keren aangepast aan de toneeltechnische noden. Tussen 1985 en 1986 ondergaat het theater een grote renovatiecampagne geleid door de architectenbureaus A.2R.C en URBAT onder algemene leiding van Charles Vandenhove. Het dak van de schouwburg wordt volledig ontmanteld en er wordt een stalen structuur geplaatst ter ondersteuning van enkele extra verdiepingen, die niet op de oude buitenmuren kunnen rusten. De belangrijkste wijzigingen vinden plaats in de toneeltoren. Een nieuwe stalen constructie draagt de scène en de onderbouw, de loopbruggen, de toneelzolder en het nieuwe dak. Er wordt gekozen voor een liftensysteem en een vaste hellingsgraad van 4%. De manuele touwen en tegengewichten worden deels vervangen door een elektromechanisch systeem.(B 14/09/2000)

Vrije toegang tot de grote zaal. Geleide bezoeken op en onder de scène (laatste vertrek om 19u30). Met de medewerking van de Publiekswerking van de Munt en het architectenbureau Origin.

g B o o t t o c h t Brussel zeehaven

Deze ontdekkingstocht per boot van de haven van Brussel omspant vijf eeuwen groei van de hoofdstad langs het water. Het kanaal van Willebroek is een van de oudste bevaarbare waterwegen van België. Het werd in de 16de eeuw gegraven om Brussel een uitweg naar zee te geven. Langs dit historische kanaal zijn haveninrichtingen gegroeid die tot op vandaag stelselmatig gemoderniseerd worden. Deze boottocht laat u het belang van de haven van Brussel beter begrijpen en toont een omgeving vol contrasten waar plezierboten het water delen met een containerterminal en de meest uiteenlopende fabrieken. Onderweg komen we ook bekende plaatsen tegen zoals de indrukwekkende site van Thurn en Taxis, de prachtige brug van Buda en het koninklijk domein van Laken.

A zaterdag om 10u (duur: 1u30)

C vertrek: Havenlaan, Becokaai (toegang 1) in Brussel – kaart G 6

d 2-6 (IJzer)

e 51 (Sainctelette)

f 14-57-88 (Reders)

I reserveren gewenst op nummer 02/410.99.50 (maandag tot vrijdag van 9u tot 17u). Maximum 72 personen per vertrek.

Met de medewerking van La Fonderie.

9

1 2 ⁄ B R u s s el

10. Kaart Centrum N 3

koninklijke sint-hUBeRtUsGaleRijen

Grasmarkt/Schildknaapstraat Brussel


d 1-5 (Centraal Station)

f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)

Het grootse project van de Koninklijke SintHubertusgalerijen werd in de jaren 1830 aangevat door architect JeanPierre Cluysenaer. De werkzaamheden begonnen in 1846 en waren bijna voltooid bij de officiële opening op 20 juni 1847. Cluysenaer ontwierp een lange galerij van 210 meter lang die halverwege aan het centrale zuilenportaal een lichte knik maakt, een gevolg van de onregelmatigheden van het terrein. De architectuur en de decoratie zijn bijzonder verzorgd en geïnspireerd op de Italiaanse palazzi uit de 16de eeuw. De

g W a n d e l i n GStaal en glas

Glas en metaal hebben voor een revolutie in het bouwen gezorgd op het vlak van structuur en omhulsel, stevigheid en lichtheid. Het feit dat metaal recycleerbaar is en in vele gedaanten kan worden aangewend zijn belangrijke elementen voor zijn economische rentabiliteit. Glas neemt de vorm aan die men het geeft en wordt aangewend in muren, gevels, plafond en kan dienen als spiegel. Tijdens deze wandeling van de Koninklijke SintHubertusgalerijen naar de Papenvest, ontdekt u meerdere gebouwen en hoe deze twee materialen een nieuwe relatie creëren tussen de mens en zijn woning, het licht en de natuur.

A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur: 2u)

C vertrek: ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgale-rijen (kant Grasmarkt) in Brussel – kaart Centrum N 3




Enkel in het Frans.


g W a n d e l i n G Au bonheur des dames

Glas en metaal waren dé belangrijke Belgische industriële producten van de 19de eeuw. Daardoor werd het mogelijk om grote ruimten te overwelven en interieurs te laten baden in een oase van licht. Ze zorgden ook voor een revolutie in de winkelarchitectuur. De galerijen maakten het mogelijk voor de burger om beschut tegen regen en wind zijn aankopen te doen. Men kon ook voor het eerst aan windowshopping doen langs de etalages van de grootwarenhuizen. Kom mee met ons flaneren, in het spoor van Emile Zola… !

A zaterdag en zondag om 10u30, 11u30 en 14u30 (duur: 1u30)

C vertrek: ingang van de Koninklijke Sint-Hubertusgale-rijen (kant Grasmarkt) in Brussel – kaart Centrum N 3



I reserveren verplicht op nummer 02/569.27.74 of per mail ([email protected]). Maximum 20 personen per vertrek..

Met de medewerking van Culturama.

gevel aan de Grasmarkt bestaat uit een superpositie van de Toscaanse, Ionische en Korinthische orde, die binnen in de galerij herhaald wordt. De grijze bepleistering aan de buitenkant, die de architecturale versieringen in hardsteen onderstreept, wordt roze aan de binnenkant van de galerij en harmonieert met de witte omlijstingen van de vensters, de zwarte marmeren plinten en de pilasters die beschilderd zijn met een imitatie van geaderd marmer, verschillend per niveau. De vernuftige glazen overkapping op zelfdragende rondbogen, waarvan de ruiten als visschubben over elkaar zijn geplaatst om de ventilatie te bevorderen, is een buitengewoon voorbeeld van de metaal englasstructuren die kenmerkend zijn voor de architectuur van de tweede helft van de 19de eeuw. De ijzeren bogen, 444 in totaal, dragen een dakruiter met twee hellingen en rusten op de bovenkant van de binnengevels door middel van gesmede glijlagers op gietijzeren rails. (B 19/11/1986)

Rondleidingen met toegang tot het bureau van de galerijen en de glazen overkapping, zaterdag en zondag van 10u tot 17u, in groep-jes van 10 personen. Afspraak op nr 5 van de Koningsgalerij. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiede-nis, en van Klare Lijn.

Vertrekpunt van de wandelingen “Staal en glas” en “Au bonheur des dames” (zie kaderteksten hieronder).

B R u s s el ⁄ 1 3

1110

11. Kaart Centrum M 3 ksint-niklaaskeRk

Boterstraat – Brussel

A za van 12u tot 18u en zo van 12u tot 15u


e 3-4 (Beurs)

f 46-48-86-95 (Beurs), 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère)

Een eerste kapel op deze plaats wordt vermeld in 1125. Ze zou eerst aan SintGoedele zijn toegewijd en later aan SintNiklaas, patroonheilige van de schippers, aangezien de haven van Brussel vlakbij lag. Een toren wordt vermeld in 1289 en het huidige koor zou voltooid zijn in 1381. De kerk, die langs drie zijden nog altijd ingesloten is door private huizen en handelszaken, werd in de loop der jaren meermaals bedreigd en dankt haar overleven aan haar sterke verbondenheid met de geschiedenis van Brussel. De gotische architectuur van de kerk wordt gekenmerkt door steunberen

die de voorgevel in Massangissteen stutten maar ook de muren van het schip en het koor. De middenbeuk wordt van de lagere gedeeltes gescheiden door pijlers in metselwerk die in feite de originele witstenen zuilschachten uit de 14de eeuw verbergen. Deze pijlers vangen de ribben op van de spitsbooggewelven van de middenbeuk en de zijbeuken die eveneens uit de 14de eeuw dateren behalve de eerste twee traveeën die in 1714 werden herbouwd toen de toren die vroeger als belfort diende instortte. De kerk bezit ook een mooi meubilair uit de 18de eeuw. (B 05/03/1936)

1 4 ⁄ B R u s s el

12. Kaart Centrum M 3 LBeURs van BRUssel

Anspachlaan – Brussel


I uitsluitend rondleidingen (groepen van 20 personen)


e 3-4 (Bourse)

f 48-95 (Bourse), 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère)

De Handelsbeurs van Brussel, geopend in 1873, centraliseerde oude lokalen die voordien verspreid lagen over de stad. De bouw kaderde in een grootschalig project voor de heraanleg van het stadscentrum dat gepaard ging met een aanpassing van de omliggende straten en het trekken van de centrale lanen waarvan de Beurs een van de orgelpunten zou worden. De keuze van de vestigingsplaats was

niet toevallig. Burgemeester Anspach, drijvende kracht achter het project, opteerde voor een locatie midden in de toenmalige zakenwijk, niet ver van de haven en de dokken. De werken begonnen in 1868 onder leiding van architect Léon Suys. Die ontwierp een gebouw met basilicaal grondplan in neorenaissancestijl waarin de invloed van Palladio duidelijk aanwijsbaar is: de koepel met gewelfzwikken, het fronton en de zuilenrij van de voorgevel. De koepel met vierkant grondplan rust op vier monumentale pijlers waarvoor gekoppelde Korinthische zuilen staan en wordt bekroond door een cirkelvormige lantaarn met topornament. Het interieur wordt gekenmerkt door een opmerkelijke stucdecoratie zowel voor de koepel als voor de gordelbogen, de gewelfzwikken en de tongewelven die uitbundig versierd zijn met bloemenslingers, bladelementen en gestileerde motieven.(B 19/11/1986)

12

Doorlopend rondleidingen (laat-ste vertrek om 15u30). Met de medewerking van Babbelbus.

Vertrekpunt van de wandelingen “Van marktkraam tot uitstal-raam” en “Hoe ingenieurskunst het centrum van Brussel herte-kend heeft” (zie kaderteksten hieronder).

g W a n d e l i n GVan marktkraam tot uitstalraam, van markt tot markthal

Deze wandeling laat u reizen in de tijd, van de middeleeuwse marktkramen tot de oprichting van marktplaatsen zoals de Grote Markt, en gaat op zoek naar de technische evoluties van ijzer en glas die de bouw van markthallen – handelsplaatsen bij uitstek – mogelijk hebben gemaakt.


C vertrek: aan de trappen van de Beurs van Brussel, Anspachlaan in Brussel – kaart Centrum M 3


e 3-4 (Beurs)

f 48-95 (Beurs), 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère)


Enkel in het Frans.


g W a n d e l i n G Hoe ingenieurskunst het centrum van Brussel hertekend heeft

Het huidige uitzicht van Brussel is sterk bepaald door de grote stedenbouwkundige ingrepen van de 19de eeuw. De overwelving van de Zenne en de bouw van de Koninklijke SintHubertusgalerijen hebben het historische centrum hertekend. De Kunstberg en de NoordZuidspoorverbinding zorgden voor een drastische verandering van het stadsbeeld. Deze wandeling vertelt aan de hand van een aantal sleutelprojecten met sterke technische inbreng het verhaal van de ontwikkeling van de stad.

A zondag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur: 1u30)

C vertrek: aan de trappen van het beursgebouw, Anspachlaan in Brussel – kaart Centrum M 3


e 3-4 (Beurs)

f 48-95 (Beurs), 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère)


Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU).

B R u s s el ⁄ 1 5

13

13. Kaart Centrum N 3 LBRoodhUis – mUseUm van de stad BRUssel

Grote Markt – Brussel

d 1-5 (De Brouckère / Centraal Station)

e 3-4 (Beurs)

f 29-38-63-66-71-88 (De Brou-ckère), 46-86 (Beurs)

Het gebouw op de Grote Markt tegenover het Stadhuis, gekend als het Broodhuis (in het Frans: Maison du Roi), huisvest het Museum van de Stad Brussel dat in 1887 werd opgericht op initiatief van burgemeester Karel Buls. Het werd ontworpen door architect PierreVictor Jamaer die opdracht kreeg de vroegere broodhal te herbouwen die sterk gewijzigd was na het bombardement van het Franse leger onder maarschalk de Villeroy in

1695. Jamaer inspireerde zich vrij op oude gravures maar ook op de gevel van het stadhuis van Oudenaarde om het gebouw het uitzicht terug te geven dat het mogelijk had in de tijd van keizer Karel V. Hij paste hierbij het principe van de stilistische eenheid toe, afkomstig van de Franse restaurateur ViolletleDuc. Het Broodhuis is in feite een ingenieus geheel van twee stilistisch verschillende gebouwen. Het eerste, in neogotische stijl, ligt aan de Grote Markt en wordt aan de achterkant verdubbeld door een tweede gebouw in neoVlaamse renaissancestijl. De twee gebouwen zijn echter vanuit functioneel oogpunt onlosmakelijk met elkaar verbonden doordat het tweede gebouw het trappenhuis van het eerste bevat. De constructie, die een grote technische uitdaging vormde, rust op een dik bed van hout vanwege de moerassige bodem. Voor de realisatie van een open galerij met bekronende spits aan de kant van de Grote Markt was een uitgebreid net van ijzeren trekstangen nodig dat goed de toepassing van dit materiaal aan het einde van de 19de eeuw laat zien. Een grote groep beeldhouwers vervaardigde de vele wimbergen, pinakels, hogels, blazoenen, fleurons en alle beelden die vandaag nog te zien zijn. (B 05/03/1936).

Rondleidingen, zaterdag en zon-dag om 11u30, 13u30 en 15u30.

Panelen met uitleg over de tech-nische innovaties in het gebouw.

Met de medewerking van het Museum van de Stad Brussel-Broodhuis.

g W a n d e l i n GBrussel: een staaltje van technisch kunnen!

Brussel heeft een voortrekkersrol gespeeld op gebied van engineering. Vernuftige technische oplossingen hebben tal van constructies mogelijk gemaakt zoals de overwelving van de Zenne en de aanleg van de metro.We zijn ons niet altijd bewust de wetenschappelijke en technische knowhow die erin verscholen zit. Op deze wandeling maken we kennis me de constructies en met de eigenheid van verschillende structuren en de geschiedenis van materiaalkunde en hoe de wetten van de fysica en mechanica aan het werk zijn in gebouwen en kunstwerken. Op ons traject doorheen de stad onderzoeken we de bouwactiviteit doorheen de geschiedenis.

A zaterdag en zondag om 10u30 en 13u30 (duur: 2u)

C vertrek: voor het stadhuis van Brussel, Grote Markt te Brussel – kaart Centrum M 3

d 1-5 (De Brouckère/Centraal Station)

e 3-4 (Beurs)

f 29-38-63-66-71-88 (De Brouckère), 46-86 (Beurs)

Met de medewerking van Korei.

1 6 ⁄ B R u s s el

14 15


BoRtieRGaleRij

Magdalenasteenweg en Sint-Jansstraat – Brussel



f 48-95 (Brussels Parlement), 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)

De Bortiergalerij verbond oorspronkelijk de Magdalenasteenweg met de SintJansstraat, maar stond ook in verbinding met de Magdalenamarkt waarvan de gevel uitkwam in de Duquesnoystraat. Toen de stad Brussel van deze markthal haar feestzaal maakte, werd de galerij ingekort tot de twee armen die vandaag nog bestaan. Aan de kant van de Magdalenasteenweg is de ingang geïntegreerd in de mooie barokgevel van de voormalige Messageries de la Poste. De ingang in de SintJansstraat is heel wat soberder en staat dichter bij de vormentaal van architect JeanPierre Cluysenaer die de opdracht voor de Bortiergalerij kreeg in 1847, na de voltooiing van zijn meesterlijke ontwerp voor de Koninklijke SintHubertusgalerijen. De ruimte waarin talrijke boekhandelaars gevestigd zijn, heeft een lager gedeelte in neorenaissancestijl met in het hoofdgestel van elke travee platen van kunstig bewerkt gietijzer die een doorwrocht decor van rankwerk en windingen bevatten. De andere arm is eenvoudiger van stijl en vertoont meer neoclassicistische invloeden. Het glazen dak zorgt voor bovenverlichting zoals gebruikelijk bij dit soort overdekte passages. Hier echter is de originele bedekking vervangen door opeenvolgende platen van gelaagd en gewelfd glas in een raamwerk van sta len bogen. (B 26/09/1996)

Vertrekpunt van de wandeling “Door de galerijen van Brussel” (zie kadertekst hiernaast).

15. Kaart Centrum M 3 M BRUssels paRlement

Lombardstraat 69 – Brussel

A enkel op zo van 10u tot 18u

f 48-95 (Brussels Parlement)

De zetel van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar vroeger de Provincieraad van Brabant en de provinciale diensten gevestigd waren, heeft een oppervlakte van 12.000 m². De vleugel in BeauxArtsstijl, waarlangs men binnenkomt, is het werk van architect Hano. Ze bevat onder meer een ruime ‘spiegelzaal’ en enkele mooie salons. Het oudste gedeelte, het

hotel de Limminghe, dateert uit het begin van de 18de eeuw en geeft uit op een vierkant binnenplein dat uitmondt in de Eikstraat. Het recentste gedeelte werd gebouwd naar de plannen van architectenbureau A2RC dat de in 1995 uitgeschreven wedstrijd won. Deze aanbouw is langs buiten duidelijk te zien en staat boven op het oorspronkelijke gebouw. Hier bevindt zich het halfrond waar de plenaire zittingen van het Brussels Parlement plaatsvinden. De van grote ramen voorziene schaal met zinken dak springt in ten opzichte van de rooilijn om de hedendaagse interventie op het oude gebouw beter te doen uitkomen. De nieuwbouw steunt op een

g W a n d e l i n GDoor de galerijen van Brussel

De Ravensteingalerij zet de traditie voort van de 19deeeuwse overdekte winkelgalerijen. Ze bevindt zich in het hart van de NoordZuidverbinding en vormt ook een belangrijke verbindingsas tussen de boven en benedenstad. Iets verderop werd de Bortiergalerij gebouwd als onderdeel van de overdekte Magdalenamarkt, een doorgang die eveneens de circulatie binnen het stadscentrum verbeterde. We wandelen van de ene galerij naar de andere en vergelijken hun bouwwijze.

A zondag om 12u en 16u (duur: 1u30)

C vertrek: voor de Bortiergalerij, Magdalenastraat 55 in Brussel – kaart Centrum N 3


f 48-95 (Brussels Parlement), 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)



B R u s s el ⁄ 1 7

16. Kaart Centrum M 4 LBeRG van BaRmhaRtiGheid

Sint-Gisleinsstraat 19-23 – Brussel


f 27-48 (Vossenplein)

Het imposante complex werd door architect Partoes ontworpen in 1859 en in gebruik genomen in 1862. Het pandjeshuis zet tot op vandaag de activiteiten voort van de vroegere Berg van Barmhartigheid, gevestigd in het Hof van Beersel in de Lombardstraat dat verdween bij de aanleg van de Zuidstraat. De eerbiedwaardige instelling, opgericht in 1618 onder de aartshertogen Albrecht en Isabella, leent sinds bijna 400 jaar geld uit tegen voorwerpen die in pand worden gegeven. Partoes ontwierp een monumentaal neoclassicistisch gebouw dat vijf bouwlagen omvat. De gevel aan de straatzijde, dertien traveeën lang, is bijzonder sober gehouden. Binnen heeft de architect vernieuwende en bijzonder efficiënte technieken toegepast om de schade bij brand tot een minimum te beperken. In plaats van de gebruikelijke grote bakstenen

16

gewelven opteerde hij voor een aaneenschakeling van gewelfboogjes. Hij gaf ook de voorkeur aan smeedijzeren balken die beter bestand zijn tegen trekkrachten dan de traditionele gietijzeren balken. In het algemeen kan het gebouw als model worden beschouwd op het vlak van brandbestrijding. Eind vorige eeuw ondergingen de gebouwen een tweede belangrijke vernieuwing door de automatisering van het beheer en de opslag van de verpande voorwerpen. Tevens werden veiligheidsvoorzieningen, informatisering en klantenonthaal aangepast aan de hedendaagse normen.

Rondleidingen met gelegenheid om ook de kelders van de Berg van Barmhartigheid te bezoeken, in gebruik door het Voormalig Groot Koninklijk en Edel Serment der Kruisboogschutters van Onze-Lieve-Vrouw ten Zavel, zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 13u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30.

Borden met uitleg.

H d e B a tHet tribunaal van een mysterie: de toren van het Stadhuis van Brussel

Al eeuwenlang wordt er gebakkeleid over het feit dat de toren van het Stadhuis niet juist in het midden staat. Waarom is de linkervleugel langer dan de rechtervleugel? En waarom staat de poort van de toren op de begane grond ook 80 cm uit de aslijn naar links? Deze dubbele afwijking van het midden blijft een mysterie. Noch oude afbeeldingen noch archeologisch onderzoek van de structuren die in de loop der eeuwen al te zeer gewijzigd zijn, laten toe dit raadsel op te lossen. Meerdere hypotheses reiken geloofwaardige verklaringen aan, maar geven niet echt uitsluitsel.Op dit debat worden de verschillende stellingen tegen elkaar afgewogen. Dit ‘tribunaal’ van het torenmysterie vindt plaats in het Stadsarchief van Brussel waar de advocaten – historici, ingenieurs en archeologen – van de verschillende partijen om beurten hun hypotheses komen verdedigen, zo nodig met getuigen à charge. Het publiek speelt de rol van jury!De jury zal nadien beraadslagen bij een drankje en het vonnis zal, zoals in de Middeleeuwen, door middel van gekleurde bonen worden bekendgemaakt.

A zaterdag om 18u (duur: 1u30)

C Stadsarchief van Brussel, Huidevettersstraat 65 in Brussel – kaart Centrum M 4


Met de medewerking van het Stadsarchief van Brussel en de deelname van Isabelle de Pange, Roel Jacobs en André Loits.

dragende muur en op volledig beglaasde gevels die het daglicht volop binnenlaten. De heraanleg van de binnenkant van het huizenblok is het werk van het bureau Art & Build dat een tuin ontworpen heeft die zowel horizontaal als verticaal is opgevat. De volumes zijn voorzien van grote glaspartijen die zorgen voor een overvloedige natuurlijke verlichting en ongewone zichten bieden op deze originele tuin. (B 09/02/1995)

Rondleidingen zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de mede-werking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.

1 8 ⁄ B R u s s el

17. Kaart Centrum M 4 LBaden van BRUssel

Reebokstraat 28 – Brussel

A za en zo van 10u tot 16u30


d 2-6 (Hallepoort)

e 3-4 (Hallepoort)


Architect Maurice Van Nieuwenhuyse ontwierp in 1949 de plannen van een nieuw badcomplex voor de Stad Brussel. De plattegrond van de baden werd bepaald door de smalheid en lengte van het perceel. De architect koos voor een hoogst ongebruikelijke en technisch complexe oplossing door een gebouw van vijf verdiepingen te ontwerpen dat tegelijk uitgaf op de Reebokstraat en de Kapucijnenstraat. Hij plaatste twee baden boven elkaar en gaf ze een dragende structuur die onafhankelijk is van de hoofdstructuur van het gebouw dat in zijn lengte verdeeld is in drie aparte volumes. Het eerste volume, aan de kant van de Reebokstraat, omvat de onthaal en administratieve ruimtes, het middelste volume huisvest de nevenactiviteiten die verbonden zijn met de badfunctie (individuele douches en baden, gymnastiekzaal, kleedkamers, cafetaria) terwijl het derde volume, kant Kapucijnenstraat, de twee baden bevat. De werken begonnen in 1950 en waren drie jaar later voltooid. De baden werden officieel geopend op 18 december 1953. Het brede ingangsportaal draagt het opschrift 'BainsBaden'. (B 06/05/2010)

Doorlopend rondleidingen (laat-ste vertrek om 15u30). Met de medewerking van Arkadia.be, van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis, en van Pro Velo.

18. Kaart Centrum M 4-5 MÉCole Fondamentale Baron steens

Hoogstraat 255 – Brussel


d 2-6 (Hallepoort)

e 3-4 (Hallepoort)


Het standbeeld van Marnix van SintAldegonde, auteur van een pedagogisch traktaat, kijkt vanuit zijn nis in de vrij smalle gevel aan de Hoogstraat neer op de voorbijgangers. Toch is dit de toegang tot een complex dat de volledige binnenkant van het huizenblok omvat en bestaat uit 21 ruime klaslokalen, administratieve lokalen, twee speelplaatsen, een overdekte binnenplaats, een bibliotheek, een schoolmuseum, een schrijnwerkersatelier en, vernieuwend voor die tijd, een douchezaal. Vergeten we niet dat toen de school op 1 september 1897 in gebruik werd genomen, bijna de helft van de leerlingen slechts tien keer per jaar in

17

18

bad ging! Het ontwerp van architect Adolphe Samijn nam in grote lijnen de plattegrond van de Modelschool aan de Lemonnierlaan over en volgde met name in de schikking van de lokalen de adviezen van de Ligue de l’Enseignement. De luchtige en goed verlichte klaslokalen liggen rond een overdekte speelplaats waarvan het dak, een combinatie van hout en glas, rust op een overkapping van gebogen metalen spanten die door consoles worden gedragen. De architect gebruikte voor de eerste keer ook rechte staven van het type ‘Ardant’ in de overkapping van de speelplaats. Een galerij met ijzeren borstwering, die op zuiltjes en gewelven rust, bedient de lokalen op de eerste verdieping. De vloer is nog origineel en bevat een centrale windroos en een historische kaart van België.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30 en 15u30. Met de medewer-king van het Atelier de Recherche et d’Action urbaines (ARAU) en van Klare Lijn.

B R u s s el ⁄ 1 9

19. Kaart Centrum M 5 MhallepooRt (koninklijke mUsea vooR kUnst en Geschiedenis)

Zuidlaan 150 – Brussel (tegenover de Hoogstraat)


d 2-6 (Hallepoort)

e 3-4-51 (Hallepoort)

f 27-48 (Hallepoort)

De tweede stadsomwalling die vanaf 1356 gebouwd werd, valt grotendeels samen met de grote lanen die vandaag de Brusselse Vijfhoek omsluiten. Deze verdedigingsmuur, gebouwd in baksteen en witsteen, had een omtrek van acht kilometer en werd verdedigd door talrijke open torens en door zeven imposante stadspoorten die het begin markeerden van de zeven hoofdverkeersassen. De Hallepoort is het enige overblijfsel van deze omwalling waarvan de ontmanteling al op het einde van de 18de eeuw werd ingezet en een

20. Kaart Centrum M 4 LjUstitiepaleis

Poelaertplein – Brussel



d 2-6 (Louiza)

e 92-94 (Poelaert), 97 (Louiza)

Menigeen die voor dit gebouw staat, zal denken dat dit wel het grootste justitiepaleis ter wereld moet zijn. En niet ten onrechte, want architect Joseph Poelaert heeft het werkelijk heel groots gezien. Het Brusselse justitiepaleis meet 150 bij 160 meter, goed voor een oppervlakte van 26.000 m2, en rust op imposante bakstenen funderingen. Zijn silhouet sluit op grandioze wijze het perspectief van de Regentschapsstraat af. Voor de bouw die in 1866 van start ging, moesten verschillende oude straten van de volkse Marollenwijk verdwijnen. Dit opus magnum van Poelaert, een duidelijk voorbeeld van eclectische architectuur, werd door de

19

20

merkwaardige getuigenis van middeleeuwse verdedigingsarchitectuur. De poort bleef gespaard omdat ze in die periode als gevangenis dienst deed. Na in 1847 tot museum te zijn omgevormd, werd de Hallepoort tussen 1868 en 1870 vergroot en sterk verbouwd door architect H. Beyaert. Na een recente restauratie waarbij de ophaalbrug langs de kant van SintGillis werd vrijgemaakt, is deze stadspoort de ideale plek om het versterkte verleden van de stad te ontdekken. Binnen leidt een grote stenen wenteltrap naar de gotische zaal en andere ruimtes waarin opmerkelijke objecten worden tentoongesteld zoals gildekettingen, het harnas van aartshertog Albrecht of het opgezette paard van aartshertog Isabella. (B 13/09/1990)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van de Hallepoort (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis).

Franse dichter Verlaine als AssyrischBabylonisch bestempeld. In werkelijkheid is er geen enkele invloed van het antieke MiddenOosten in aan te wijzen. De bouwstijl is hoofdzakelijk geïnspireerd op het klassieke Griekenland en Rome. De originaliteit van het grondplan en de volumeontwikkeling is volledig toe te schrijven aan de vruchtbare verbeelding van de architect die een hoogteverschil van bijna 20 meter wist te overbruggen. De dominerende koepel van 17 meter diameter heeft een structuur van metalen bogen. Binnen worden de sectieveranderingen die zorgen voor een duizelingwekkend perspectief vanaf de marmeren vloer van de grote hal tot aan de koepel verzekerd door een systeem van gewelfbogen waarvan de horizontale druk wordt opgevangen door een netwerk van metalen draagbalken. Die zijn ook gebruikt in het onderste gedeelte van de bovendrempel van het 39 meter hoge ingangsportaal, waardoor het gewicht wordt verminderd en de stijfheid van deze bovendrempel wordt vergroot. (B 03/05/2001)

Doorlopend rondleidingen (laatste vertrek om 17u). Met de medewer-king van Arkadia.be en Korei.

2 0 ⁄ B R u s s el

21. Kaart Centrum N 4 lonze-lieve-vRoUW ten zavelkeRk

Regentschapsstraat 3b – Brussel


e 92-94 (Kleine Zavel)

f 27-48-95 (Grote Zavel)

De bescheiden kapel die de kruisboogschuttersgilde in 1304 liet bouwen was het eerste gekende religieuze gebouw op de plaats van de huidige kerk. Beatrijs Soetkens bracht vanuit Antwerpen een mirakelbeeld van de heilige maagd naar deze kapel dat al vlug een grote stroom pelgrims aantrok. Tijdens de 15de eeuw werd de kapel aanzienlijk vergroot tot de kerk die we vandaag kennen. Het interieur is sindsdien intact gebleven maar de buitenkant werd vanaf 1843 ingrijpend gerestaureerd, eerst door pastoor Van Hoebroeck, daarna achtereenvolgens door de architecten A. Schoy (tussen 1870 en 1885), J.J. Ysendijck (tussen 1890 en 1901) en M. Van Ysendijck (tussen 1901 en 1937). De wijzigingen waren zo talrijk dat men gerust mag zeggen dat de kerk bijna helemaal werd heropgebouwd. Ondanks de neogotische aankleding kan men nog altijd het efficiënte systeem van steunberen zien die vertrekken van de zijkapellen om het hoge gedeelte van het schip te ondersteunen. Ook het koor wordt d o o r m a s s i eve s te u n b e r e n geschoord. Binnen komen de ribben van de gewelfbogen en van de spitsbooggewelven in bundels samen op zuiltjes die rusten op de massieve zuilen van het schip waarvan de kapitelen met koolbladeren zijn versierd. Deze zuilen dragen ook de spitsbogen die het centrale schip scheiden van de zijbeuken. Deze goed doordachte krachtenverdeling maakte de bouw mogelijk van een ruim dwarsschip dat binnen in de kerk voor een dynamisch ruimtegevoel zorgt. (B 05/03/1936)

Rondleiding zaterdag om 11u. Met de medewerking van Kerk en Toerisme.

Presentatie van het orgel en con-cert zaterdag om 14u. Met de medewerking van BrusselSe Orgels (zie kadertekst hiernaast).

♬ a c t i v i t e i tOrgels en techniek

Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen zal BrusselSe Orgels vijf opmerkelijke instrumenten aan het publiek tonen, gekozen uit de vele bestaande orgels en stijlen. Elke plaats en elk instrument wordt mondeling en muzikaal gepresenteerd met speciale aandacht voor de bijzondere werking van het orgel, de specifieke bouw van het instrument en een bezoek aan de speeltafel. Voor zover mogelijk zullen ook de inwendige elementen van het orgel (pijpen, blaasbalgen, mechaniek) zichtbaar worden gemaakt om de oplossingen te laten zien die de orgelbouwers uitgedacht hebben om de instrumenten te maken.

Groot orgel van Gerhard Grenzing (2000)Dit instrument met een metalen structuur dat uniek is in zijn soort kan een breed repertoire aan, van barok tot hedendaags.Presentatie door Xavier Deprez.

A zaterdag om 10u

C Sint-Michiels-en-Sint-Goedelekathedraal, Sint-Goedelevoorplein in Brussel – kaart Centrum N 3

Onze-Lieve-Vrouw ter Kapellekerk – Orgel Rudy Jacques (1997)Orgel gebouwd in 17deeeuwse Nederlandse barokstijl. Presentatie door Cindy Castillo.

A zaterdag om 11u15

C Onze-Lieve-Vrouw ter Kapellekerk, Kapellemarkt in Brussel – kaart Centrum M 4

Orgel Jean-Baptiste Bernabé Goynaut (1763)/Georg Westenfelder (1989)Reconstructie van het orgel in klassieke Franse stijl Presentatie door Roland Servais.

A zaterdag om 14u

C Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk, Regentschapsstraat 3b in Brussel – kaart Centrum N 4

Orgel Patrick Colon (2011)Orgel gebouwd in barokstijl.Presentatie door de leerlingen van de Orgelklas van Bernard Foccroulle.

A zaterdag om 15u30

C Rijkeklarenkerk, Rijkeklarenstraat 23 in Brussel – kaart Centrum M 3

Orgel Salomon Van Bever (1911)Symfonisch orgel uit de 19de eeuw. Presentatie door Johan Moreau.

A zondag om 14u

C Onze-Lieve-Vrouw van Lakenkerk, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein in Brussel-Laken – Kaart H 4

21

B R u s s el ⁄ 2 1

gebouw dat bij die gelegenheid werd gerenoveerd. Na een periode van leegstand werd het in gebruik gegeven aan het Rode Kruis. Nadien werd het eerst omgevormd tot Museum voor Sierkunsten, later tot Museum van de Dynastie en uiteindelijk tot museum over de geschiedenis van België. Een atrium en grote glaspartijen die de vroegere binnenkoer afsluiten, maken een optimaal onthaal van de bezoekers mogelijk. Deze transparante ruimte met ruiten bevestigd op een zichtbaar stalen skelet werd ontworpen door het architectenbureau Art & Build. (B 22/12/1951)

Concert, zaterdag om 15u (zie kadertekst hieronder).

22. Kaart Centrum N 4 MBelvUemUseUm

Paleizenplein 7 – Brussel


e 92-94 (Paleizen)

f 27-38-54-71 (Hertog)

Het Belvuemuseum is gevestigd in een voormalig hotel en werd gebouwd volgens de architecturale voorschriften die waren uitgevaardigd door keizerin MariaTheresia om de stilistische eenheid van het Koningsplein te bewaren. Honoré de Balzac, vorst Metternich en Jérôme Bonaparte hebben hier nog gelogeerd. Het hotel kwam in 1902 in het bezit van de Stichting van de Kroon. Kort na hun huwelijk namen kroonprins Leopold en prinses Astrid hun intrek in het

22

g W a n d e l i n GDe kunst van de verbinding

De eerste helft van de 20ste eeuw is ontegensprekelijk de glorieperiode van de Belgische architectuur. De doorsteek van de NoordZuidverbinding en de heraanleg van de Kunstberg vormden in dit opzicht buitengewone uitdagingen en een terrein voor nooit geziene experimenten. Dit stadsdeel is het vertrekpunt voor een ‘overdekte’ wandeling door enkele van de meest opmerkelijke bouwwerken van deze periode: Bozar, de cultuurtempel met vele facetten, gebouwd op verschillende niveaus op een perceel van nauwelijks 80 are, de Ravensteingalerij, de even multifunctionele verbinding tussen Bozar en het Centraal Station en tussen boven en benedenstad, en het Centraal Station, het sluitstuk van de NoordZuidverbinding, waar elke dag zowat 140.000 reizigers de trein nemen. De architecten van deze gebouwen, Horta, Brunfaut en Dumont, zijn goed gekend. Vandaag worden de ingenieurs ervan in de kijker geplaatst.

A zaterdag om 10u, 11u30, 14u en 15u30 (duur: 1u)

C vertrek: voor het BIP, Koningsstraat 2-4 in Brussel – kaart Centrum N 3-4

e 92-94 (Paleizen)

f 27-38-54-71 (Hertog)

Met de medewerking van Klare lijn.

♬ m U z i k a l e e n e R f G o e d o n t d e k -k i n G e nTer gelegenheid van de Open Monumentendagen organiseert Promusica (www.asepromusica.com), een internationale vereniging ter bevordering en verdediging van het Belgische en Europese erfgoed, een gratis concert voor soloviool met muziek van J.S. Bach, gespeeld door de Belgische violiste Olga Guy.

A zaterdag om 15u

C Belvuemuseum, Paleizenplein 7 in Brussel – kaart Centrum N 4

e 92-94 (Paleizen)

f 27-38-54-71 (Hertog)

2 2 ⁄ B R U s s el

23. Kaart Centrum N 3-4 KvooRmaliG WaRenhUis old england – mim (koninklijke mUsea vooR kUnst en Geschiedenis)

Hofberg 2 – Brussel

A za en zo van 10u tot 17u gratis toegang enkel tot het gedeelte Old England

e 92-94 (Koning)

f 27-38-71-94 (Koning)

Het gebouw in art-nouveaustijl dat vandaag deel uitmaakt van het Muziekinstrumentenmuseum is het vroegere warenhuis Old England. Deze Britse firma wou zijn Brusselse filiaal in het voormalige Hotel Spangen uit-breiden en liet in 1898-1899 aanpalend een modern gebouw optrekken met overvloedig verlichte ruimtes. Het ont-werp van architect Paul Saintenoy en ingenieur E. Wyhovski was baanbre-kend voor die tijd. De combinatie van ijzer en glas, die al eerder was gebruikt

24. Kaart Centrum N 3 Lpaleis vooR schone kUnsten van BRUssel – BozaR

Ravensteinstraat 23 – Brussel



e 92-94 (Paleizen)

f 38-71 (Bozar)

Het ontwerp van het Paleis voor Schone Kunsten was zo’n lastige opdracht dat Victor Horta zijn plannen zes keer opnieuw maakte. De onder-grond, het sterk hellende terrein, de hoogtebeperkingen, de gevel die dis-creet moest zijn… waren stuk voor stuk elementen die het de architect extra moeilijk maakten. Horta ont-wierp uiteindelijk een imposant bouw-werk dat meer dan een hectare beslaat en opgebouwd is rond de vermaarde Henry Le Bœuf-zaal. Bin-nen bemoeilijken de hellende vlakken, de vele trappen, de schuifdeuren en de volumetrische verschillen de oriën-tatie van de bezoekers. Horta benutte de eigenschappen van het gewapend

24

23

voor stations en tentoonstellingshal-len, was nieuw voor een warenhuis en maakte het mogelijk een zeer transpa-rant gebouw te creëren met volledig beglaasde gevels in een gietijzeren skelet. De interne dragende structuur bestond uit vloeren in gewapend beton van slechts 8 cm dik op een rooster van ijzeren balken die zelf rustten op slanke kruisvormige kolommen van gesmeed ijzer. Deze nieuwbouw illus-treerde ten tijde van zijn bouw de tech-nische innovaties van de 19de eeuw

Rondleidingen met bezoek aan het volledige gebouw en interactief parcours voor gezinnen, zaterdag en zondag om 11u en 14u (duur rondleiding: 1u15 – gezinspar-cours: 1u30). Met de medewerking van BOZAR STUDIOS (educatieve dienst van het Paleis voor Schone Kunsten).

beton en het staal die in de meeste gevallen zichtbaar zijn gebleven om natuurlijk licht binnen te laten in de meeste ruimtes van het paleis, zowel in de tentoonstellingszalen als de grote concertzaal. Deze sterke con-structie maakte het immers mogelijk om talrijke en grote glazen daken te installeren. De afgelopen jaren heeft een zorgvuldige restauratie de ruim-tes in hun oorspronkelijke staat her-steld. (B 19/04/1977)

op het vlak van ijzer en glas en is ook een mooi voorbeeld van een vroeg gebruik van gewapend beton. (B 30/03/1989)

Rondleidingen zaterdag en zondag om 11u, 12u, 13u, 15u en 16u. Met de medewerking van Arkadia.be en van Klare Lijn.

Permanente tentoonstelling over het gebouw gerealiseerd door de Archives d’Architecture Moderne.

B R u s s el ⁄ 2 3

b f i e t s t o c h t(Voetgangers) bruggen over de Zennevallei en het kanaal

De Zennevallei en het kanaal doorsnijden het Brusselse landschap en getuigen tevens van het rijke commerciële verleden van de hoofdstad. In de loop der tijden zijn talrijke bruggen gebouwd om van de ene oever naar de andere te geraken of om de vele niveauverschillen in de stad te overbruggen. Het is een erfgoed dat we regelmatig gebruiken zonder er veel aandacht aan te besteden. Deze fietstocht is een herontdekking van deze technische kunstwerken, met als een van de spectaculairste de Budabrug, de ophaalbrug die toegang geeft tot de haven van Brussel.

A zaterdag en zondag om 14u (duur: 3u30)

C vertrek: voor het hoofdingang van het Centraal Station, Europakruis-punt in Brussel – kaart Centum N 3



I reserveren verplicht op nummer 02/502.73.55 (maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Vergeet uw fiets niet. Er is geen fietsverhuur ter plaatse.

Met de medewerking van Pro Velo.


RavensteinGaleRij

Ravensteinstraat/Kantersteen Brussel




De Ravensteingalerij, die naar het Centraal Station leidt, is een belangrijke schakel tussen de boven en de benedenstad. Ze ligt ingekapseld in een groot kantoorgebouw van vier verdiepingen en was aanvankelijk bedoeld om nieuw leven te geven aan de wijk die hard was getroffen door de verwoestende aanleg van de NoordZuidverbinding. De winkelgalerij telt 81 handelszaken en werd tussen 1954 en 1958 gebouwd in zogenaamde internationale stijl naar de plannen van de architecten Alexis en Philippe Dumont, die ook het aanpalende Shellgebouw ontwierpen. Met een lengte van 81 meter strekt de galerij zich niet zonder allure uit vanaf het Kantersteen tot aan de rotonde aan de voet van de Ravensteinstraat. De toegang langs deze kant wordt gevormd door een monumentaal portaal in travertijn dat toegang geeft tot een cirkelvormige trap die het hoogteverschil van tien meter tussen beide ingangen overbrugt. Twee steunplaten in gewapend beton op heipalen verzekeren de stabiliteit van het geheel dat opmerkelijk is door de grote koepel met diameter van 23 meter. In gewapend beton gevatte glastegels zijn in concentrische cirkels geplaatst en zorgen voor een perfecte verlichting van bovenaf. Een gewelf van beton en glastegels overspant de 7,1 meter brede galerij. (B 03/03/2011)


kUnstBeRG

Keizerlaan – Brussel


f 38-71 (Bozar), 29-63-65-66 (Centraal Station)

De Coudenberg was tot het einde van de 19de eeuw een volkswijk met een wirwar van straatjes. Het stadsbestuur besloot deze wijk te saneren en op de flank van de heuvel een publiek park aan te leggen, ontworpen door de Parijse architect Vacherot. Gedurende 45 jaar kon de Brusselse bevolking genieten van de terrassen, esplanades, trappen, fonteinen en watervallen van dit park. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg de hele wijk een nieuw uitzicht. Het monumentale stedenbouwkundige complex van de Kunstberg, dat de boven en benedenstad moest verbinden, werd ontwikkeld door de architecten Ghobert et Houyoux. Het geheel, in een classiciserende stijl beïnvloed door de officiële en academische stijl van eind jaren 1930, dat het Paleis voor Congressen, de Koninklijke Bibliotheek en het Algemeen Rijksarchief omvat, ligt rond een door René

Pechère ontworpen park waar in 1951 een ruiterstandbeeld van koning Albert I werd onthuld. Het Paleis voor Congressen opende zijn deuren in 1958. Het indrukwekkende paviljoen van de westvleugel werd opgedragen aan het koningshuis en kreeg een decoratie die daarmee in overeenstemming is. De bronzen deur die uitgeeft op de tuin, is verfraaid met een reliëf ‘België en Dynastie’, een werk van O. Declerck. Op de site van de Kunstberg staat vandaag een imposante kubus van glas en metaal die deel uitmaakt van de volledige renovatie van het Paleis voor Congressen dat een nieuw centrum voor internationale ontmoetingen en vergaderingen moet worden, beter aangepast aan de huidige eisen.

Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de mede-werking van Leefmilieu Brussel.

26

25

2 4 ⁄ B R u s s el

27. Kaart Centrum N 3 Mmaatschappelijke zetel van vivaqUa

Keizerinlaan 17-19 – Brussel




Na de aanleg van de NoordZuidverbinding beschikten de architecten Léon Stynen en Paul De Meyer over een braakliggend perceel om er een nieuw gebouw neer te zetten in opdracht van de toenmalige RTT. Ze ontwierpen een ruime constructie bestaande uit twee aparte gebouwen die door een loopbrug en een tuin met elkaar waren verbonden. Voor de gevel aan de kant van de laan, die beperkt werd tot vijf bouwlagen, verkozen ze een zichtbare rasterstructuur in gewapend beton waarbij elk van de talrijke cellen een zonnewering van aluminium bevatte met destijds oriënteerbare lamellen. De invloed van Le Corbusier is duidelijk merkbaar in het modernistische rationalisme van het ontwerp dat typisch is voor de jaren 1950. Na de restauratie en herinrichting door het waterbedrijf Vivaqua dat hier zijn hoofdzetel heeft, is het complex door het Brussels Gewest erkend als voorbeeldgebouw voor milieu en energiebewust bouwen. Het heeft onder andere een akoestische en thermische ‘dubbele huid’isolatie en beschikt over goed verlichte en comfortabele kantoren, met loungehoekjes en kitchenettes op elke verdieping. Het terras op de vijfde verdieping biedt een panoramisch zicht op Brussel.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van Vivaqua, van Klare Lijn en van Korei.

F B U s t o c h tAchter het beton: het groen

Deze wandeling heeft de spoorlijn als leidraad en laat u vier verschillende landschappen zien: van Armand Steurssquare, functioneel resultaat van een overwelfde spoorlijn, tot Josaphatpark, ontstaan uit een arboretum en aangelegd volgens het model van de door Leopold II geliefde Engelse landschapsparken. Tussen beboomde taluds en treinsporen ontvouwt zich een onbekend stukje natuur van Brussel voor onze ogen.

A zaterdag om 10u, 14u en 16u (duur: 1u30)

C vertrek: Kardinaal Mercierstraat in Brussel – kaart Centrum N 3




Enkel in het Frans.


F B U s t o c h tTwee stromingen in de sociale woningbouw

Na de Eerste Wereldoorlog zullen sommige architecten zich engageren om iets te doen aan de ongezonde leefomstandigheden van de arbeidersklasse. In de jaren 1920 verrezen talrijke tuinwijken. Kenmerkend waren de aandacht voor het licht, goedkope materialen en de doorgaans identieke plattegronden en gevels. Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat een heel nieuw type sociale woning, geïnspireerd door de principes van Le Corbusier: appartementsgebouwen gelegen in het groen met een aantal gemeenschappelijke voorzieningen. Op het programma staan de Diongrewijk, de Moderne Wijk van Victor Bourgeois, de tuinwijken Het Rad en Verregat, Ieder zijn huis en La Cité Modèle en enkele recentere realisaties.







27

B R u s s el ⁄ 2 5

F B U s t o c h t Van gotiek naar neogotiek

De neogotiek vierde hoogtij in de 19de eeuw met architecten zoals ViolletleDuc en Victor Jamaer. Middeleeuwse stadsmuren werden heropgebouwd, gevels werden met gebruik van moderne materialen geherinterpreteerd op een manier die beantwoordde aan de ideale voorstelling die men zich toen van de gotische stijl maakte.Allerlei soorten gebouwen, van privéwoning tot apotheek, van warenhuis tot school, kregen een gotisch uiterlijk aangemeten, soms met ontleningen aan de religieuze architectuur. Zelfs de gevangenissen ontsnapten niet aan deze stijldwang! Oude technieken zoals ijzeren muurankers werden in de neogotiek gebruikt naast moderne zoals met baksteen beklede betonnen elementen om een verleidelijk decorum te creëren.

A zaterdag om 10u, 14u en 16u (duur: 1u30)




I reserveren verplicht op nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maxi-mum 45 personen per vertrek.

Enkel in het Frans.


F B U s t o c h tLangs stadspoorten en torengebouwen

Wist je dat de huidige torengebouwen op de plaats van de oude stadspoorten staan? De vervanging van de militaire vestingen door torengebouwen heeft voor enkele mooie architectonische verrassingen gezorgd. Gordels vast voor deze tocht die ons langs torengebouwen en wolkenkrabbers voert.


C vertrek: Kardinaal Mercierstraat te Brussel – kaart Centrum N 3



I reserveren verplicht op het nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag 10u tot 15u). Maximum 45 personen per vertrek.


g W a n d e l i n GAltijd hoger, altijd sneller: van trap naar lift

Op deze wandeling gaan we trappen lopen! Brussel, gelegen in de vallei van de Zenne kent grote niveauverschillen. Om deze verschillen te overwinnen en de boven en benedenstad met elkaar te verbinden ontwierpen ingenieurs bruggen, viaducten, ondergrondse doorgangen en vooral trappen. We bekijken de evolutie die de stad onderging op dit vlak van de middeleeuwen tot de 21ste eeuw. En natuurlijk mag een tochtje met de lift niet ontbreken!


C vertrek: aan de voet van het beeld van Guust Flater, boven aan de Zandstraat in Brussel – kaart Centrum N 2

d 2-6 (Kruidtuin)

e 92-94 (Kruidtuin)

f 61 (Kruidtuin)



g W a n d e l i n GBeton?

De groei van de tertiaire sector in de tweede helft van de 20ste eeuw leidde tot de bouw van talloze kantoor en administratieve gebouwen. Deze bouwwoede gaf ingenieurs en architecten de gelegenheid de meest innoverende technieken en materialen toe te passen en zo de bouwkunst radicaal te veranderen. De eerste gevels in geprefabriceerde elementen uit architectonisch beton werden in Brussel in de jaren 1950 opgetrokken. Dit procedé, dat grote expressieve mogelijkheden bood, vormde toen een alternatief voor de gordijngevel. Beton, dat eerder vooral als structuurmateriaal werd beschouwd, maakte voortaan deel uit van de esthetiek van het gebouw. Deze wandeling concentreert zich vooral op twee interessante realisaties: het vroegere Gemeentekrediet (Belfius) aan de Pachecolaan en het vroegere ASLK aan de Broekstaat.

A zaterdag en zondag om 14u (duur: 1u)

C vertrek: op de hoek van de Kruidtuinlaan en de Pachecolaan in Brussel – kaart Centrum O 2

d 2-6 (Kruidtuin)

e 92-94 (Kruidtuin)

f 61 (Kruidtuin)

I reserveren gewenst op nr. 02/410.99.50 (maandag tot vrij-dag van 9u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek.

Met de medewerking van La Fonderie.

2 6 ⁄ B R u s s el

28

28. Kaart Centrum N 3 Msint-michiels-en-sint-GoedelekathedRaal

Sint-Goedelevoorplein – Brussel

A za van 10u tot 12u en van 14u tot 15u30 zo van 15u tot 16u



De SintMichielsenSintGoedelekathedraal werd gebouwd tussen het begin van de 12de eeuw en het einde van de 15de eeuw op de plaats van een romaanse collegiale waarvan de oorsprong opklimt tot de 11de eeuw. Tot het begin van de 20ste eeuw kenden we van dit primitieve bedehuis alleen maar het silhouet dat op het zegel van de stadskeuren werd gedrukt. Opgravingen tijdens de restauratiecampagne die tussen 1975 en 2000 plaatsvond, hebben de oude funderingen aan het licht gebracht. Het tracé van deze plattegrond werd in de vloer van de kathedraal ingewerkt. Het koor is een van de eerste uitingen van de gotiek in Brussel, maar de rest van het gebouw toont alle fases van deze stijl die vaak als ‘Brabantse gotiek’ wordt gekenmerkt. De kathedraal illustreert de technische knowhow van de toenmalige architecten die erin slaagden kerken van grote hoogte te realiseren dankzij een aantal vernuftige procedés. Aan de buitenkant wordt het hoge

g B e z o e kDe fundamenten van de godsdienst

In de loop van de eeuwen en met de evolutie van de bouwstijlen ontstond een zeer nauwkeurige woordenschat van religieuze bouwtermen. Tijdens dit bezoek leer je de verschillende onderdelen van een kerk kennen en benoemen. Zonder gewelfsleutel geen romaanse kerk. Zonder luchtbogen en steunberen hadden we nooit de indrukwekkende kathedralen gekend met hun hoog oprijzende muren en torens die tot op vandaag nog altijd onze bewondering opwekken voor de middeleeuwse bouwmeesters.Schip, dwarsbeuk, travee, rondboog… Deze termen zullen na dit bezoek geen geheim meer voor je hebben!


C vertrek: voor het standbeeld van kardinaal Mercier, zuide-lijke dwarsbeuk van de Sint-Michiel-en-Sint-Goedeleka-thedraal, Sinter-Goedele-voorplein in Brussel – kaart Centrum N 3




Met de medewerking van Iti-néraires, op de Paden van de Geschiedenis.

gedeelte van het koor ondersteund door een systeem van steunberen en luchtbogen die op de zijkapellen rusten. Binnen in de kerk komen de ribben van de gewelfbogen en van de spitsbooggewelven in bundels samen op zuiltjes die zelf rusten op de massieve pijlers van het schip waarvan de kapitelen met koolbladeren zijn versierd. Deze massieve zuilen dragen ook de spitsbogen die het middenschip scheiden van de zijbeuken. Daarboven lopen de zuiltjes van het triforium door in de vensterkruisen van de bovenste vensters. Dit procedé vergroot de stabiliteit van de muren die door de grote vensteropeningen in de hoge gedeeltes minder sterk zijn. (B 05/03/1936)

Rondleidingen zaterdag om 10u30 en 14u en zondag om 15u. Met de medewerking van ACT (Animation chrétienne et Tou-risme) en van Kerk en Toerisme.

Presentatie van het orgel en con-cert, zaterdag om 10u. Met de medewerking van Brusselse Orgels (zie kadertekst pagina 20).

Bezoek “De fundamenten van de godsdienst” en vertrekpunt van de bustochten “Brussel en haar architecturale meesterwerken”, “Torens geven hun geheimen prijs” en “De evolutie van de techniek geeft vleugels aan de creativiteit…” (zie kaderteksten hiernaast).

B R u s s el ⁄ 2 7

F B U s t o c h tTorens geven hun geheimen prijs

Deze bustoer voert ons langs een aantal gebouwen die innoverend zijn door hun materialen en technieken, op diverse plaatsen in Brussel: de omgeving van het Centraal Station, de Louizawijk, de Vorstlaan, de Europese wijk, de Manhattanwijk en de oevers van het kanaal. U verneemt alles over hun geraamte, hun funderingen en de technische aspecten van hun ontwerp: heipalen, gewapend beton, stalen structuren, gordijnmuren, caissons, scheidingswanden, enz.

A zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur: 3u)

C vertrek: aan het standbeeld van kardinaal Mercier, zijkant van de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekathe-draal in Brussel – kaart Centrum N 3




Enkel in het Frans.

Met de medewerking van de Babbelbus.

F B U s t o c h tDe evolutie van de techniek geeft vleugels aan de creativiteit…

Van de tijd van de kathedralen tot die van de glazen kantoortorens is de stad voortdurend veranderd. Nieuwe technieken hebben daarbij een belangrijke rol gespeeld. De technische vooruitgang heeft telkens weer nieuwe impulsen gegeven aan de bouwmeesters en voorheen onbekende perspectieven geopend. Deze evoluties hebben ook het beroep van architecten en ingenieurs veranderd die vandaag meer dan ooit geconfronteerd worden met technische uitdagingen. De bustoer maakt deze evolutie aanschouwelijk met concrete voorbeelden zoals de kanaalzone, de NoordZuidverbinding en de Europese wijk.

A zaterdag om 10u en 14u (duur: 3u)

C vertrek: aan het standbeeld van kardinaal Mercier, zijkant van de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekathe-draal in Brussel – kaart Centrum N 3




Enkel in het Frans.


F B U s t o c h tBrussel en haar architecturale meesterwerken

Van SintMichielenSintGoedelekathedraal tot Berlaymontgebouw, onder invloed van nieuwe bouwtechnieken, nieuwe materialen en soms nieuwe beperkingen, heeft Brussel haar architectuur zien veranderen. Dit circuit laat u zien hoe dankzij deze technische en architecturale innovaties Brussel geëvolueerd is van de Middeleeuwen tot vandaag. Meerdere haltes met uitstappen uit de bus staan op het programma!

A zaterdag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur: 3u)

C vertrek: voor het standbeeld van kardinaal Mercier, zuidelijke dwarsbeuk van de Sint-Michiel-en-Sint-Goedelekathedraal, Kathedraalvoorplein in Brussel – kaart Centrum N 3




Enkel in het Frans.

Met de medewerking van Atelier de Recherche et d’Action Urbaines (ARAU).

2 8 ⁄ B R u s s el

29. Kaart Centrum O 3 LvooRmaliGe ijskeldeRs –vooRzitteRschap van de FÉdÉratIon WallonIe-Bruxelles

Surlet de Chokierplein 15/17 Brussel

A enkel zo van 10u tot 18u


d 2-6 (Madou)

f 29-63-65-66 (Madou)

Hoewel gekend door sommige historici lijken de ijskelders van Brussel pas herontdekt te zijn in 1989 toen de werfleiding tijdens afbraakwerken geconfronteerd werd met deze grote ondergrondse ruimte die uit de 19de eeuw dateert. Brouwers en slagers die hier hun vlees kwamen opslaan waren de voornaamste klanten van de ijskelders waarin tijdens de wintermaanden ijsblokken werden opgestapeld die uit de naburige vijvers werden gehaald. Dit ijs werd zo lang mogelijk bewaard om de kostelijke invoer van tonnen met ijs uit Noorwegen te vermijden. De ijskelders hebben een gewelfd plafond en strekken zich uit onder de twee herenhuizen naast het gebouw waar de Fédération Wallonie-Bruxelles gevestigd is. De kelders zijn opgeknapt en voorzien van verlichting.

Doorlopend rondleidingen (laat-ste vertrek om 17u). Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis, en van Klare Lijn.

29

g W a n d e l i n GDe bouw van de eerste omwalling

Deze wandeling neemt u mee langs het tracé van de eerste stadsomwalling van Brussel. Bijna 700 jaar na de bouw in de 14de eeuw zijn nog slechts een paar restanten van deze omwalling bewaard. De wandeling doet dan ook een beroep op uw verbeelding: hoe zag dit vier kilometer lange militaire bouwwerk er destijds uit?


C vertrek: ingang metrostation Park (hoek van de Wetstraat en de Koningsstraat) in Brussel – kaart Centrum N 3

d 1-5 (Park)

e 92-94 (Park)

f 29-63-65-66 (Park)


Enkel in het Frans.


B R u s s el ⁄ 2 9

Grote figuren uit Wallonië

8 en 9 september 2012

24e

Open Monumentendagen in Wallonië

3 0 ⁄ B R u s s el- u I t B R eI d I n g / s I n t- l a M B R eC H t s - W O lu W e / s I n t- p I e t eR s - W O lu W e

B R U s s e l - U i t B R e i d i n G / s i n t - l a m B R e c h t s - W o l U W e / s i n t - p i e t e R s - W o l U W e

33Koninklijk Museum van het Leger en van de Krijgsgeschiedenis

B R u s s el- u I t B R eI d I n g / s I n t- l a M B R eC H t s - W O lu W e / s I n t- p I e t eR s - W O lu W e ⁄ 3 1

g W a n d e l i n G Kantoorparadijs tussen kunst en wet

Deze wandeling voert u door de KunstWetwijk waar het begrip kantoor flink veranderd is en blijft evolueren. Tussen de eerste kantoren in oude herenhuizen en het functionalisme van de jaren 1960 heeft de kantoorbouw deze wijk geleidelijk overwoekerd met monofunctionele straten die er buiten de kantooruren verlaten bij liggen. Met de crisis in de vastgoedsector wordt nu weer overwogen om deze gebouwen om te vormen tot woningen zoals gebeurd is met de lofts. Beton, een uitvinding uit de 19de eeuw, bereikt zijn technische perfectie in de 20ste eeuw. Vandaag wordt het meer en meer vervangen door staal om nog luchtigere en transparantere constructies te bouwen die hun bekroning vinden in de hightechstijl.


C vertrek: hoek van de Belliardstraat en de Kunstlaan in Brussel – kaart Centrum O 4

d 1-2-5-6 (Kunst-Wet)

f 22-29-34-38-54-64-71-80-95 (Troon)


Enkel in het Frans.


g W a n d e l i n GDe Leopoldswijk of de kunst van het bouwen in de loop van de tijd

De Leopoldswijk is rijk aan gebouwen in diverse stijlen en uit alle periodes. Tijdens deze wandeling verneemt u meer over de bouwtechnieken van sommige van deze realisaties, van de Solvaybibliotheek over de verrassende torens van de Europese wijk tot de gloednieuwe realisatie van Pierre Blondel, het hotel Aloft. Kortom, de kunst van het bouwen in de loop van de tijd.


C vertrek: voor de Solvaybibliotheek, Leopoldspark, Belliardstraat 137 in Brussel-Uitbreiding – kaart I 9

d 1-5 (Schuman)

f 21-27-59 (Leopoldspark)


Enkel in het Frans.


30. Kaart I 8 mBedRijfsRestaURant van total

Guimardstraat 14 Brussel-Uitbreiding


d 1-2-5-6 (Kunst-Wet)

f 22 (Guimard)

Het herenhuis aan de Guimardstraat 14 werd in 1851 gebouwd naar de plannen van architect F. Derre en in 1987 aangekocht door de onderneming Petrofina om er bezoekers te ontvangen en seminaries te organiseren. De benedenverdieping geeft aan de binnenkant van het huizenblok toegang tot een restaurant dat in 1994 ontworpen werd door het architectenbureau Samyn & Partners. De open constructie, helder en strak, heeft veel te danken aan de grote glasoverkapping die de ruimte doet baden in een overvloedig en vriendelijk licht. Deze realisatie, die in vakkringen veel lof oogstte, berust op het principe van de kettinglijnvorm, een van de structurele vormen van overbrugging. Veertien kettinglijnen met rond profiel verlenen de overkapping haar holle vorm. Dwarsbalken die als verbindingselementen dienst doen, leiden de eventuele drukkrachten af naar de laterale zuilen. (B 20/07/1993)

Rondleidingen zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van het Atelier de Recherche et d’Action urbaines (ARAU) en van Korei.

Tentoonstelling over de realisa-ties van Samyn & Partners voor Total en over de activiteiten van de onderneming in België.

30


31. Kaart I 9 Kkoninklijk BelGisch institUUt vooR natUURWetenschappen

Vautierstraat 29 Brussel-Uitbreiding


f 34-80 (Museum)

Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en zi jn Museum, gelegen aan de rand van het Leopoldspark, vormen een mozaïek van uiteenlopende stijlen. De vier eenheden, één na één opgericht, hebben een eigen functie en aangepaste bouwstijl. De oudste vleugel aan de parkzijde was eind 19de eeuw als klooster bedoeld, maar werd meteen verbouwd om de omvangrijke natuurwetenschappelijke collecties te huisvesten. Een eerste belangrijke uitbreiding was de Janletvleugel, twee ruime hallen met glas, gietijzer en staal, om de nieuwe Belgische vondsten (Iguanodons en mammoet van Lier) in een fraai daglicht te plaatsen. In het interbellum plande architect Lucien De Vestel een nieuwe uitbreiding op de site, met aandacht voor kantoren, laboratoria en bewaarplaatsen. Het moest een modernistisch torengebouw worden. De Vestel bouwde vlakbij ook de Belgische Geologische Dienst, die sinds enkele jaren deel uitmaakt van het Instituut. Deze architect was zeer ver

32. Kaart J 8

aRcade van het jUBelpaRk

Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis

Jubelpark 3 – Brussel-Uitbreiding

A za en zo van 10u tot 12u en van 13u tot 16u45

d 1-5 (Merode)

e 81 (Merode)

f 22-27-80 (Merode), 61 (Jubelpark), 27-80 (Galliërs)

De majestueuze drieledige arcade werd ontworpen door de Franse architect Charles Girault om de 75ste verjaardag van België te vieren. Deze arcade, opgetrokken in hardsteen uit Henegouwen, is 40 meter hoog en 50 meter lang en refereert duidelijk naar de triomfbogen van het Romeinse Rijk. De centrale pijlers van de bogen, 12 meter breed, zijn massief, terwijl de twee andere aan de buitenzijde, trappen bevatten die toegang geven tot de bovenste niveaus gelegen onder het houten gebinte van het dak. De arcade, bedoeld als symbolische overgang tussen stad en platteland, wordt bekroond door een bronzen vierspan van Thomas Vinçotte en vormt een van de meest indrukwekkende toegangspoorten tot Brussel. (B 29/06/1984)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 13u30, 14u30 en 15u30. Met de mede-werking van het Atelier de Recherche et d’Action urbaines (ARAU).

Vertrekpunt van de wandeling “De Europese wijk of bouwen in de hoogte” (zie kadertekst hier-naast).

31

32

nieuwend, zowel wat techniek, esthetiek als keuze van materialen betreft: ingenieuze compartimentering van de opslagruimte, keramische vloeren en granito in laboratoria en bewaarplaatsen, gebruik van mahonie, iroko en aluminiumlegeringen in de gangen en kantoren. De keramiektegels die de gevels bekleden, bleken jammer genoeg vorstgevoelig en kregen later een verflaag.

Rondleidingen over de architec-turale en technische bijzonder-heden van het museum, zaterdag en zondag van 11u tot 14u30 (maximum 15 personen per groep). Reserveren verplicht op 02/627.42.52 ( maandag tot vrij-dag van 9u tot 12 en van 13u tot 16u30).


b f i e t s t o c h tHet Jubelpark en de Europese wijk of 100 jaar bouwkunst

Het Jubelpark en de Europese wijk en groeperen op een vrij beperkte ruimte een volledig overzicht van ‘de bouwkunde’ in Brussel vanaf de jaren 1880 tot vandaag: de arcaden van het Jubelpark, de toekomstige zetel van de Europese Raad, de projecten voor de humanisering van de Europese wijk door de Franse architect en stedenbouwkundige Christian de Portzamparc, maar ook het Hotel Van Eetvelde van Victor Horta, het Résidence Palace en de gebouwen van het Leopoldspark. Deze wandeling toont u een staalkaart van monumentale bouwwerken van gisteren, vandaag en zelfs morgen.

A zaterdag en zondag om 14u30 (duur: 3u30)

C vertrek: voor de hekken van het Jubelpark (Merode) in Etterbeek – kaart K 9

d 1-5 (Schuman)

f 12-21-22-36-60-79 (Schuman)

I reserveren verplicht op nummer 02/502.73.55 (maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Vergeet uw fiets niet. Er is geen fietsverhuur ter plaatse.

Enkel in het Frans.Met de medewerking van Pro Velo.

g W a n d e l i n GDe Europese wijk of bouwen in de hoogte

Deze wandeling vertrekt in het Jubelpark en laat bijna een eeuw geschiedenis de revue passeren alvorens aan te komen bij het Europees Parlement, symbool bij uitstek van de buitengewone verandering van Brussel tot hoofdstad van Europa. U zult de gevolgen zien van de inplanting van de Europese instellingen in het stadsweefsel en krijgt uitleg over de technische aspecten van het bouwen in de hoogte. Het toekomstige plan voor heraanleg van de Wetstraat van de Franse architect Christian de Portzamparc komt eveneens aan bod.

A zaterdag om 10u en 14u en zondag om 14u (duur: 2u)

C vertrek: onder de arcaden van het Jubelpark, Jubel-park esplanade in Brussel-Uitbreiding – kaart J 8-9

d 1-5 (Merode)

e 81 (Merode)

f 22-27-80 (Merode), 61 (Jubelpark), 27-80 (Galliërs)


Enkel in het Frans.


33. Kaart J 8 Kkoninklijk mUseUm van het leGeR en van de kRijGsGeschiedenis

Jubelpark 3 – Brussel-Uitbreiding

A za en zo van 9u tot 12u en van 13u tot 16u45

d 1-5 (Merode)

e 81 (Merode)

f 22-27-80 (Merode) 61 (Jubelpark)

Het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis, opgericht in 1910, vestigde zich in 1923 in het Jubelpark. Deze majestueuze site leende zich perfect voor een museum over de militaire geschiedenis van ons land. Het oorspronkelijke gebouw is nog volledig intact, maar bij de restauratie in 1984 werden er mezzanines aan toegevoegd. Een nieuwe afdeling voor Lucht en Ruimtevaart is ondergebracht in de grote noordelijke hal.

33

Deze door architect Gédéon Bordiau ontworpen hal bestaat uit een geheel van 18 metalen rondbogen met lichte knik die steunen op gietijzeren spanten die zelf rusten op muren van hardsteen. Deze rondbogen zijn verbonden door dwarsliggers die de structuur stabiliseren en waarop de glazen overkapping rust. Het ingenieuze systeem van over elkaar schuivende glasplaten, zoals de leien van een dak, zorgt ervoor dat het con

denswater ongehinderd kan afvloeien. De rondbogen werden tussen 1895 en 1897 geïnstalleerd met behulp van een indrukwekkend steigerwerk. (B 29/06/1984)

Rondleidingen met speciale aan-dacht voor de hallen, zaterdag en zondag om 15u. Met de mede-werking van de FABI Patrimoine et Histoire.


34

g W a n d e l i n GDe Europese wijk: een zeer stimulerende bouwplaats!

De wijk van het Jubelpark en de Europese instellingen heeft altijd diepgaande mutaties gekend en de bouwsector vond hier een geliefkoosd terrein om nieuwe ingenieurstechnieken uit te proberen. De arcaden van het Jubelpark en de Bordiauhal bijvoorbeeld vormden in hun tijd een technisch huzarenstuk. Het Residence Palace, tegenover het Leopoldspark, was eveneens een prestatie van formaat. Voor de gebouwen die de Europese instellingen huisvesten – Berlaymont, Karel de Grote en het toekomstige gebouw van de Europese Raad dat in 2013 voltooid moet zijn, is technische innovatie ook steeds het ordewoord. Na deze wandeling weet u alles over technische termen, als de Preflexbalk, de Frankipaal, diepwanden en gordijnmuren.

A zondag om 10u30 en 14u30 (duur: 2u)

C vertrek: voor Autoworld, esplanade van het Jubelpark in Brussel-Uitbreiding – kaart J 9


Enkel in het Frans.


b f i e t s t o c h tKlein vademecum van de bouwkunst

De hele zondag van het Open Monumentenweekend kunt u deelnemen aan begeleide fietstochten die op verkenning gaan langs opmerkelijke gebouwen op tal van plaatsen in het Brussels Gewest.

C vertrek: begeleide fietstochten zondag om 11u en 14u30 (duur: 2u30)

C vertrek: Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9

I reserveren verplicht op nummer 02/502.73.55 (maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Wegens de Au-toloze Zondag raden wij sterk aan met de eigen fiets te komen (Pro Velo kan niet garanderen dat er fietsen beschikbaar zullen zijn).


34. Kaart M 9 MGemeentehUis van sint-pieteRs-WolUWe

Charles Thielemanslaan 93 Sint-Pieters-Woluwe

A enkel za van 13u tot 18u


e 39-44 (Groene Hond)

Het nieuwe gemeentehuis van SintPietersWoluwe werd tussen 1961 en 1965 gebouwd naar de plannen van de architecten Vermeiren en Nicaise. Het gebouw, dat vrij geïnspireerd is op de neoVlaamse renaissancestijl, is opgetrokken in rode baksteen en Euvillesteen op een betonnen structuur en heeft een leien dakbedekking. Met haar twee vleugels die een hoek vormen doet ze denken aan het stadhuis van Stockholm. Het gebouw wordt gedomineerd door een imposante belforttoren die vanaf alle hoofdassen van de gemeente te zien is. De toren is bekroond met een lichtkoepel en versierd met vier wijzerplaten waarvan de uren door tekens van de dierenriem worden voorgesteld. Op de eerste verdieping is het kantoor van de burgemeester herkenbaar aan een opvallend gedecoreerde loggia.

Rondleidingen op de benedenver-dieping en de eerste verdieping, zaterdag om 13u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewer-king van het gemeentebestuur van Sint-Pieters-Woluwe en Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.


35. Kaart M 8 KzWemBad poseidon

Dapperenlaan 2 Sint-Lambrechts-Woluwe


d 1 (Tomberg)

f 28 (Tomberg)

Na de zwembaden in ‘pakketbootstijl’ volgden in de jaren 1960 de zwembaden in ‘zeilbootstijl’ die door hun architecturale gedurfdheid, gebaseerd op een doordacht samenspel van glas en beton, voor een ongekende lichtheid en nieuw ruimtegevoel zorgden. In het geval van het Poseidonzwembad, dat in 1964 geopend werd, ontwierp architect Isia Isgour een gebouw met twee hoge gevels (waarvan een licht hellend) die volledig in glas zijn uitgevoerd en met een dak met asymmetrische vlakken en gebogen prof ie l waarvan de opwaartse vlucht bewondering blijft wekken. De bovenste balken van voorgespannen beton in onregelmatige Vvorm hebben immers een draagwijdte van 31 meter en dragen een netwerk van loodrechte secundaire balken. Het zwembad zelf profiteert volop van het daglicht dat het interieur overspoelt, in die mate dat men de indruk krijgt in openlucht te zwemmen.

35

36

36. Kaart N 8

WolU techni-cité – Gemeentelijke opslaGplaats

Stokkelse Steenweg 80 Sint-Lambrechts-Woluwe


f 28 (Fallon Stadion)

Omstreeks 1920 liet de befaamde firma G. Devis, depothouder van de steenkoolmijnen van MariemontBascoup, een kolenopslagplaats bouwen langs de spoorlijn BrusselTervuren. Tussen 1924 en 1926 verrezen er grote loodsen met zaagdaken bestaande uit parallelle dakvlakken onder verschillende hellingen die afwisselend beglaasd en gesloten zijn. Deze daken, die typisch zijn voor industriële gebouwen, zijn ook gekend als sheddaken. In dezelfde periode werd ook een administratief gebouw in neoVlaamse renaissancestijl opgetrokken. De opslagplaatsen verloren na de oorlog hun nut door het almaar dalende verbruik van steenkool en werden aan de gemeente afgestaan die er sinds 1959 eigenaar van is.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om het uur.

Fototentoonstelling over de bouw van het zwembad.

Met de medewerking van het gemeentelijk museum en het gemeentebestuur van Sint-Lam-brechts-Woluwe.


37. Kaart M 9-10

WolUWepaRk

Tervurenlaan – Sint-Pieters-Woluwe

e 39-44-94 (Trammuseum)

f 36-42 (Trammuseum)

Het Woluwepark, begrensd door de Vorstlaan, de loop van de Woluwe, de Tervurenlaan en de Bemelvallei die er gedeeltelijk mee samenvalt, strekt zich uit over meer dan 71 hectare. Daarmee is het een van de grootste groene ruimten van het Brussels Gewest. Het park, voltooid tussen 1906 en 1907, werd aangelegd naar de plannen van de Franse landschapsarchitect Émile Laîné, met wijzigingen aangebracht door Louis van der Swaelmen. De twee ontwerpers maakten efficiënt gebruik van de talrijke terreinglooiingen en hoogteverschillen die op sommige plaatsen tot dertig meter bedragen, om een schilderachtig nieuw reliëf te creëren zonder evenwel de oorspronkelijke configuratie te veel geweld aan te doen. Het Woluwepark is bijzonder rijk aan rotspartijen. Het bevat een

lange rustieke brug met betonnen leuningen die houten takken imiteren, een kunstmatige waterval die van imitatierotsen neerklatert, de fameuze Duivelsbrug nabij de Mostincklaan, gevormd door een doordachte opeenstapeling van gecementeerde stenen, betonnen elementen en imposante rotsen waarop de voetgangersbrug rust die de Tervurenlaan overspant. Grote aan de buitenkant geplaatste stenen zijn met metalen stangen bevestigd aan een betonnen structuur en zorgvuldig bepleisterd om het uitzicht zo realistisch mogelijk te maken. (B 08/11/1972)

Informatiefolder verkrijgbaar bij de parkwachter. Met de mede-werking van Leefmilieu Brussel.

37


Open Monumentendag Vlaanderen is een initiatief van:

Bekijk het hele programmamobiel vanaf 06/08/2012!

In samenwerking met:

V.U. Guido Knops, Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen,Vrij van zegel, art. 198











OMD_Advertentie_210x148,5_NL_01.indd 1 24/05/12 15:23

3 8 ⁄ O p en M O n u M en t en d a g en

Sinds 1998 neemt het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest deel aan het Internationaal Fotografisch

Experiment met Monumenten. Dit project, opgezet

door de regio Catalonië in 1992 naar aanleiding van

de Europese Monumentendagen, wil de jongeren

via het medium fotografie warm maken voor een

persoonlijke en creatieve ontdekking van het archi

tecturale erfgoed. Momenteel doet een veertigtal

Europese landen eraan mee.

Vanessa FERNANDEZ GARCIA

Thomas GILLET

Het Internat ionaal Fotograf isch Experiment met Monumenten

O p en M O n u M en t en d a g en ⁄ 3 9

Julian PARODI

Yliana PILLETThéo COLLIGNON

Het Internat ionaal Fotograf isch Experiment met Monumenten


De wedstrijd richt zich tot alle middelbare scholen van

Brussel en staat open voor alle leerjaren en afdelingen.

Het principe van het Internationaal Fotografisch Expe

riment met Monumenten is eenvoudig: enkele weken

lang fotograferen de leerlingen een of meerdere monu

menten die een erfgoedwaarde hebben.

De beste foto’s worden geselecteerd door een jury en

tentoongesteld tijdens de Open Monumentendagen in

alle landen die aan het project deelnemen.

Océane SOBRINO CUE

Bryan LASSUDRY


Émilie LEBRETON

Théo COLLIGNON

Tentoonstelling gratis toegankelijk van 1 september tot 31 oktober 2012, alle dagen van 10u tot 18h, in de SintGorikshallen, SintGoriksplein te Brussel.

Organisatie: Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.


Erfgoedklassen is in 2006 ontstaan op initiatief van Directie

Monumenten en Landschappen van het Brussels Gewest.

Erfgoedklassen organiseert gratis ontdekkingsdagen om

jongeren warm te maken voor het onroerend erfgoed van

hun wijk en voor het historisch erfgoed in hartje Brussel.

Deze activiteiten richten zich tot alle leerlingen tussen 10

en 18 jaar van de scholen van het Brussels Gewest, zowel

uit het algemeen als het beroeps- en technisch onderwijs.

Naast een activiteitenprogramma, aangepast aan de

verschillende onderwijsgraden, biedt Erfgoedklassen sinds

kort ook pedagogische dossiers aan die gedownload kunnen

worden van de website www.erfgoedklassen.be. Deze site bevat

een nieuw luik “pedagogische dossiers” waar leerkrachten

een aantal dossiers, spelmateriaal en vragenlijsten vinden

om samen met hun leerlingen dieper in te gaan op wat ze

tijdens de activiteiten van Erfgoedklassen geleerd hebben.

ERFGOEDKLASSEN & BURGERSCHAP:

EEN ANDERE KIJK OP DE DINGEN DIE JE OMRINGEN

Om te werken rond het erfgoed van de eigen wijk zullen

binnenkort pedagogische parcours beschikbaar zijn op de

website van Erfgoedklassen, gebaseerd op de brochures “À

la carte” van Directie Monumenten en Landschappen. Deze

parcours zullen observatie- en deductieoefeningen bevatten

om op actieve wijze het ons omringende erfgoed te ontdekken.

Informatie en inschrijvingen

www.erfgoedklassen.be

Erfgoedklassen & Burgerschap

BIP – Koningsstraat 2-4

1000 Brussel

T. 02/563.63.73


kaaRt en RepeRtoRiUm van de openGestelde plaatsen



F

F

A B C D E

A B C D E

2

1

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

BRUssel

pagina 4 tot 28

BRUssel-UitBReidinG

sint-lamBRechts-WolUWe

sint-pieteRs-WolUWe

pagina 30 tot 36

oUdeRGem

WateRmaal-BosvooRde

BRUssel-UitBReidinG

elsene

pagina 50 tot 58

Ukkel

sint-Gillis

voRst

andeRlecht

pagina 60 tot 68

sint-jans-molenBeek

koekelBeRG

jette

BRUssel-laken

BRUssel-noh

pagina 70 tot 77

eveRe

schaaRBeek

sint-joost-ten-node

pagina 78 tot 84

53

6061

62

66

67

63

68

SINT-AGATHA-BERCHEM KOEKELBERG

VORST

ANDERLECHT

SINT-JANS-MOLENBEEK

GANSHOREN

JETTE

F G H I J K L M N O

F G H I J K L M N O

2

1

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

33

3746

45

47

48

49

52

50

51

55

54

58

56

57

64

59

65

72

73

71

7069

77 75

74

76

79

80

82

83

10

81

42

43

44

40

41

34

39

17

28

35

36

15

29

16

21

23

20

26

38

113

22

3

2

7

32

14

11

4

8

9

12

5

6

19

30

31

24

78

18

25

27

BRUSSEL

ETTERBEEK

SINT-JOOST-TEN-NODE

UKKEL

SINT-GILLIS

ELSENE

OUDERGEM

SINT-PIETERS-WOLUWE

SINT-LAMBRECHTS-WOLUWE

EVERE

SCHAARBEEK

KOEKELBERG

WATERMAAL-BOSVOORDE

VORST

JETTEBRUSSEL-LAKEN

BRUSSEL-NOH


R e p e R t o R i U m v a n d e o p e n G e s t e l d e p l a a t s e n

a n d e R l e c h t

62 Collegiale Sint-Pieter- en-Sint-Guido . . . . . . . . . . . . D 9

Dapperheidsplein

63 Luizenmolen . . . . . . . . . . . . . . A 9 Vlinderstraat

60 Memoriaal van de Joodse Martelaars van België . . . . . E 9

hoek Grondelsstraat en Carpentierstraat

61 Vroeger meelfabriek Moulart – Zuidhaven . . . . . . . . . . . . . . . . E 9

Demetskaai 23

B R U s s e l

17 Baden van Brussel . . . . . . . . M 4 Reebokstraat 28

4 Bellonahuis (Maison du Spectacle La Bellone) . . M 2

Vlaamse Steenweg 46

22 Belvuemuseum . . . . . . . . . . . N 4 Paleizenplein 7

16 Berg van Barmhartigheid . . M 4 SintGisleinsstraat 1923

12 Beurs van Brussel. . . . . . . . . M 3 Anspachlaan

14 Bortiergalerij . . . . . . . . . . . . . N 3 Magdalenasteenweg en

SintJansstraat

13 Broodhuis – Museum van de Stad Brussel . . . . . . . N 3

Grote Markt

15 Brussels Parlement . . . . . . . M 3 Lombardstraat 69

5 De Markten – vroegere zetel van de kristalfabrieken Val Saint-Lambert . . . . . . . . . . . . M 2

Oude Graanmarkt 5

9 De Munt . . . . . . . . . . . . . . . . . . N 2 Muntplein

18 École fondamentale Baron Steens . . . . . . . . . . . M 4-5

Hoogstraat 255

78 Gevel van het Hôtel Aubecq . . . . . . . . . . . . . . I 5

FrançoisJoseph Navezstraat 102

19 Hallepoort (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis). . . . . . . . . . . M 5

Zuidlaan 150 (tegenover de Hoogstraat)

2 Institut Cooremans (HEFF) M 3 Anneessensplein 11

20 Justitiepaleis . . . . . . . . . . . . . M 4 Poelaertplein

8 Koninklijk pakhuis en site van Thurn en Taxis . . . . . . . . G 6

Havenlaan 86C

10 Koninklijke Sint- Hubertusgalerijen. . . . . . . . . N 3

Grasmarkt/Schildknaapstraat

7 Koninklijke Vlaamse Schouwburg . . . . . . . . . . . . . . M 2

Lakensestraat 146

26 Kunstberg . . . . . . . . . . . . . . . . N 3 Keizerlaan

27 Maatschappelijke zetel van Vivaqua. . . . . . . . . . . . . . . N 3

Keizerinlaan 1719

21 Onze-Lieve-Vrouw Ten Zavelkerk. . . . . . . . . . . . . N 4

Regentschapsstraat 3b

24 Paleis voor Schone Kunsten van Brussel – Bozar . . . . . . . N 3

Ravensteinstraat 23

25 Ravensteingalerij . . . . . . . . . N 3 Ravensteinstraat/Kantersteen

1 Sint-Gorikshallen . . . . . . . . . M 3 SintGoriksplein 1

6 Sint-Jan-Baptist ten Begijnhofkerk . . . . . . . . . M 2

Begijnhofplein

28 Sint-Michiels-en-Sint-Goedelekathedraal. . . . . . . . N 3

SintGoedelevoorplein

11 Sint-Niklaaskerk . . . . . . . . . . M 3 Boterstraat

29 Voormalige ijskelders – Voorzitterschap van de Fédération WallonieBruxelles. . . . . . . . . . . . . O 3

Surlet de Chokierplein 15/17

3 Voormalig octrooipaviljoen . . . . . . . . .L 2-3

Ninoofse Poort

23 Voormalig warenhuis Old England – MIM . . . . . . N 3-4 (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis)

Hofberg 2

B R U s s e l- U i t B R e i d i n G

32 Arcade van het Jubelpark . .J 8 Jubelpark 3

30 Bedrijfsrestaurant van Total . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 8

Guimardstraat 14

31 Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurweten-schappen. . . . . . . . . . . . . . . . . . I 9

Vautierstraat 29

33 Koninklijk Museum van het Leger en van de Krijgsgeschiedenis . . . . . . . .J 8

Jubelpark 3

43 Ter Kamerenbos . . . . . . . . . . I 12

49 Waterreservoir van Vivaqua. . . . . . . . . . . . . . H 10

hoek van de Kluisstraat en de Kloosterstraat

B R U s s e l- l a k e n

69 Goddelijk Kind Jezuskerk . .F 2 Houba de Strooperlaan 759

71 Kerkhof van Laken . . . . . . G-H 4 OnzeLieveVrouwvanLaken

Voorplein

68 Modelwijk . . . . . . . . . . . . . . . . E 2 BrusselLaken

70 Paleis 5 - BRUSSELS EXPO . . . . . . . . . .F 2

Belgiëplein (toegang via poort B)

B R U s s e l- n o h

73 Budabrug. . . . . . . . . . . . . . . . . K 1 Vilvoordse Steenweg (ter hoogte

van de A. Van Osslaan)

72 Sint-Pieter-en- Sint-Pauluskerk. . . . . . . . . . . .J 2

Peter Benoîtplein

e l s e n e

44 Auditorium Paul-Émile Janson . . . . . . . . I 12

Franklin Rooseveltlaan – Campus Solbosch

50 Etablissements D’Ieteren. H 11 Maliestraat 50

47 Flagey – voormalig NIR-gebouw . . . . . . . . . . . . . . I 10

Heilig Kruisplein

42 Sint-Adriaankerk. . . . . . . . . .J 12 Generaal Dossin de

SaintGeorgeslaan

48 Sint-Bonifatiuskerk . . . . . . . H 9 Vredestraat 23

45 VUB (studentenwoningen, aula Q en rectoraatsgebouw) . . . . . .J 11

Pleinlaan 2

46 Zwembad van Elsene. . . . . . . I 9 Zwemkunststraat 10

e v e R e

74 Brussels Museum van de Molen en de Voeding . . . J 5

Lindestraat 189 / Windmolenstraat 21

75 Ieder zijn huis. . . . . . . . . . . . . L 6 Platolaan 1921

j e t t e

67 Voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem . E 3

J.B. Tiebackxstraat 14

k o e k e l B e R G

66 Nationale Basiliek van het Heilig Hart . . . . . . . . . . . . E 6

Basiliekvoorplein 1

o U d e R G e m

38 Voormalige ijskelders – Vrije Universiteit Brussel . K 10

Waverse Steenweg 1015

39 Zoniënwoud . . . . . . . . M-N 11-12

s c h a a R B e e k

79 Gemeentehuis van Schaarbeek. . . . . . . . . . . . I 5

Colignonplein

80 Hallen van Schaarbeek . . . . . I 6 Koninklijke SintMariastraat 22a

77 Josaphatpark. . . . . . . . . . . . I-J 6 Schaarbeek

81 Koninklijke Sint-Mariakerk. . . . . . . . . . . H-I 6

Koninginneplein

76 Sint-Suzannakerk . . . . . . . . . J 6 Latinislaan 48

s i n t- G i l l i s

58 École communale J.-J. Michel . . . . . . . . . . . . . . G 10

Bordeauxstraat 16

57 Pauluspark . . . . . . . . . . . . . . G 10 Parmastraat 69

55 Stadhuis van Sint-Gillis. . . G 10 Van Meenenplein 39

59 Volkshuis van Sint-Gillis . G 10 SintGillisvoorplein 3739

56 Voormalige ijskelders van Sint-Gillis . . . . . . . . . . . . G 11

IJskelderstraat 16

s i n t- j a n s - m o l e n B e e k

64 Gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek . . . . . .F 7

Graaf van Vlaanderenstraat 20

65 Sint-Jan-de-Doperkerk . F-G 7 SintJanBaptistvoorplein

s i n t- j o o s t-t e n - n o d e

83 Charliermuseum . . . . . . . . . . . I 8 Kunstlaan 16

82 Le Botanique . . . . . . . . . . . . . H 7 Koningsstraat 236

sint-lamBRechts-WolUWe

35 Zwembad Poseidon . . . . . . . M 8 Dapperenlaan 2

36 Wolu Techni-Cité – Gemeentelijke opslagplaats. . . . . . . . . . . . . . N 8

Stokkelse Steenweg 80

s i n t- p i e t e R s -W o l U W e

34 Gemeentehuis van Sint-Pieters-Woluwe . . M 9

Charles Thielemanslaan 93

37 Woluwepark . . . . . . . . . . . . . . M 9 Tervurenlaan

U k k e l

52 Russisch-orthodoxe kerk van Sint-Job . . . . . . . . . . . . . G 13

De Frélaan 19

51 Sint-Marcuskerk . . . . . . . . . H 12 De Frélaan 7476

v o R s t

53 Gemeentehuis van Vorst . E 12 Pastoorstraat 2

54 Sint-Augustinuskerk . . . . . .F 11 Hoogte Honderdplein

Wat e R m a a l- B o s v o o R d e

41 Kantoorgebouw – vroegere hoofdzetel van Glaverbel . K 13

Terhulpsesteenweg 166

40 Kerk van Onze-Lieve-Vrouw der Hemelen . . . . . . . . . . . . . .L 14

Heiligenborre


In België worden de Open

Monumentendagen sinds

1989 georganiseerd.

Deze dagen, waar jaarlijks duizenden

bezoekers op afkomen, worden vandaag

georganiseerd in de 49 landen die het

Europees Cultureel Verdrag ondertekend

hebben, onder de naam van Europese

Open Monumentendagen.

In heel Europa worden dus tijdens de

weekends van september talrijke sites

en monumenten voor het publiek open

gesteld, waarvan vele doorgaans niet

toegankelijk zijn. Op die manier krijgen

de Europese burgers de gelegenheid hun

gemeenschappelijke culturele erfgoed

te ontdekken en beter te leren kennen.

Tevens worden ze aangemoedigd actief

deel te nemen aan de bescherming en

de valorisatie van dit erfgoed voor de

huidige en toekomstige generaties.

Meer informatie over de Europese Open

Monumentendagen in de andere landen

van Europa is te vinden op de website

www.jep.coe.int.

de eURopese open monUmentendaGen


Tentoonstelling

HOE BLIJFT DIT STAAN?

A. de Ville de Goyet © MRBCMBHG


Ch. Bastin & J. Evrard © MRBCMBHG

Velen hebben zich waarschijnlijk bij het zien van een

gebouw, een brug,… de vraag gesteld “Hoe blijft dit

staan?”. Een vraag die vaak onbeantwoord blijft.

Deze tentoonstelling georganiseerd in het kader van

de Open Monumentendagen 2012, wil aan de hand

van didactisch materiaal de bezoeker helpen om op

deze boeiende vraag het antwoord te vinden.




Doorheen de tentoonstelling zal de bezoeker een dia

loog kunnen volgen tussen een leerling en zijn mentor

die de wereld van de structuren verkennen. Interac

tieve ateliers, video’s, voorbeelden van bouwmateriaal,

maquettes, foto’s en schetsen van Brusselse gebou

wen zullen mee een antwoord bieden op de vraag

“Hoe blijft dit staan?”. Dit zowel op een didactische

als interactieve manier. Daarnaast zullen Brusselse

voorbeelden van de bouwkundige principes het onlos

makelijk verband aantonen tussen de kunst van het

bouwen en het bouwkundig erfgoed.

U zult van deze reis ongetwijfeld terugkeren met een

nieuwe blik op de bouwkunst, ons bouwkundig erf

goed en ons Gewest.

Tentoonstelling gratis toegankelijk van 27 augustus tot 2 december 2012, alle dagen van 10u tot 18u, SintGorikshallen, SintGoriksplein te 1000 Brussel.

Commissariaat: Michel Provost en David Attas

Scenografie – Realisatie: Martial Prévert

Didactische maquettes: André Charon

Grafisme: Neutre – Emmanuel Blondiau

Tekeningen en schetsen: Philippe de Kemmeter

5 0 ⁄ O u d eR g eM / W at eR M a a l- B O s V O O R d e / B R u s s el- u I t B R eI d I n g / els en e

o U d e R G e m / W a t e R m a a l - B o s v o o R d e / B R U s s e l - U i t B R e i d i n G / e l s e n e

38Voormalige ijskelders – Vrije Universiteit Brussel

O u d eR g eM / Wat eR M a a l- B O s V O O R d e / B R u s s el- u I t B R eI d I n g / els en e ⁄ 5 1

38. Kaart K 10 LvooRmaliGe ijskeldeRs – vRije UniveRsiteit BRUssel

Waverse Steenweg 1015 Oudergem



e 7-25 (Arsenaal)

f 34 (Arsenaal)

De voormalige ijskelders aan de Waverse Steenweg zijn met een oppervlakte van 600 m² zo groot als een kerkschip. Ze werden in 1874 (eerste kelder) en 1894 (tweede kelder) gebouwd door aannemermetselaar JeanPhilippe Sommereyns op een terrein dat zijn eigendom was en waren strategisch gelegen nabij de kazernes en brouwerijen van de Koninklijke Jacht. Hij zou ze overigens ook exploiteren, hierin later opgevolgd door zijn zoons. Deze kelders van buitengewone afmetingen bestaan uit twee grote ingegraven ruimtes die door steunberen elk in drie zalen zijn onderverdeeld. De wanden zijn bijna 80 cm dik en bestaan uit twee rijen dubbele baksteen aan weerszijden van een centrale spouw, de zogenaamde luchtruimte. Net als de zes tongewelven zijn ze volledig opgetrokken uit lokale baksteen van het type ‘Brusselse moef’. De zorg waarmee de stenen zijn gevoegd met een mengsel van kalk en zand wijst erop dat men de isolatie van de kelders heeft willen verbeteren om er ijs voor industrieel gebruik op te slaan en te bewaren. De gebogen vloer vergemakkelijkt de opvang van het water wanneer het ijs smelt. Sinds 1996 worden de ijskelders gerestaureerd door hun eigenaar, de Vrije Universiteit Brussel. Deze restauratie is trouwens nog altijd aan de gang. (B 13/05/1993)

Doorlopend rondleidingen (laat-ste vertrek om 17u). Met de medewerking van de Babbelbus, Korei en het bureau Origin.

38

39

39. Kaart M-N 11-12

zoniënWoUd

Oudergem

d 5 (Hermann-Debroux)

e 44-92-94-25

f 41-17-95-43-72 (ADEPS)

Het Zoniënwoud, dat zich uitstrekt over het grondgebied van de drie gewesten en gezamenlijk door hen beheerd wordt, is een van de grootste groene ruimtes van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het heeft een bijzonder rijke geschiedenis die sterk verweven is met de demografische evolutie en de ruimtelijke ordening. Vroeger diende het als privaat jachtgebied van de hertogen van Brabant, waardoor het voor rooien gevrijwaard werd. In de loop van de eeuwen echter werd voortdurend aan zijn randen geknabbeld door de dorpen en religieuze gemeenschappen die zich in de omgeving vestigden. In de 18de eeuw had

het Zoniënwoud sterk te lijden van illegale houtkap door de bevolking op bevel van lokale heren die in geldnood zaten. Tegelijkertijd kreeg onder het Oostenrijks bewind ook een jong, uit Wenen afkomstig landschapsarchitect, Joachim Zinner, belangstelling voor het woud dat hij als bron zag voor de snelle productie van kwaliteitshout. Daarom begon hij in zeer korte tijd op grote schaal bomen te planten. Enkele tientallen jaren later ontstond hieruit de befaamde beukenkathedraal waarvoor het woud nog altijd bekend staat. Door Koning Willem I van de Nederlanden afgestaan aan de Société Générale, werden grote stukken van het Zoniënwoud verkocht en gerooid. Koning Leopold I kocht de resterende 4.400 hectare aan en gaf ze in beheer aan het Bestuur van Waters en Bossen.

Informatiefolder verkrijgbaar bij de wachter van de Roodklooster. Met de medewerking van Leef-milieu Brussel.

5 2 ⁄ O u d eR g eM / Wat eR M a a l- B O s V O O R d e / B R u s s el- u I t B R eI d I n g / els en e

42. Kaart J 12 lsint-adRiaankeRk

Generaal Dossin de Saint-Georges-laan – Elsene

A za van 10u tot 18u zo van 13u tot 18u

e 25-94 (Solbosch)

f 95 (Pleisterplaats)

De SintAdriaankerk staat niet ver van de plaats waar al in de 15de eeuw een gelijknamige kapel stond en is volledig bekleed met ‘klampsteen’bakstenen in grijsroze tinten. De bouw begon in 1940 onder leiding van architect Auguste Vanden Nieuwenborg die moest werken met een beperkt budget. Hij ontwierp een massieve kerk met duidelijk afgelijnde volumes die zich ontwikkelen rond de middenbeuk. Bakstenen bogen, een variant op de romaanse lisenen, benadrukken alle muuropeningen in het gebouw. Het reliëf en het licht en schaduwspel die hierdoor ontstaan, vormen de enige decoratieve elementen. De architect heeft de stoere klokkentoren opgenomen in de voorgevel. Hij inspireerde zich hiervoor waarschijnlijk op sommige hallenkerken in NoordEuropa en oplossingen die al in de romaanse periode in het Maas en Rijnland bestonden. Deze bijzonder massieve toren heeft een structuur van gewapend beton bekleed met bakstenen. Het centrale portaal maakt deel uit van een diepe, omhoog lopende nis die het verticale karakter van de toren nog versterkt. Binnen zijn zowel de pijlers als de gewelven met zandsteenkleurige bakstenen bekleed.

Uitleg ter plaatste.

40

42

40. Kaart L 14 kkeRk van onze-lieve-vRoUW deR hemelen

Heiligenborre Watermaal-Bosvoorde


f 17 (Heiligenborre)

De kerk van OnzeLieveVrouw der Hemelen is gebouwd naar het model van de SintLaurentiuskerk in Lokeren uit 1955 en vloeide voort uit de samenwerking tussen architect Jan Windels en de Kunstwerkhuizen De Coene in Kortrijk. Ze is volledig vervaardigd uit prefabelementen en werd in 1956 in slechts enkele maanden opgetrokken. Grote paraboolbogen in gelijmd lamellenhout ondersteunen een kapconstructie in grenenhout die op haar eentje de structuur van het gebouw bepaalt. De voorgevel wordt helemaal ingenomen door een grote glazen wand met panelen van bruin plexiglas die de oorspronkelijke ruiten in blauw en oranje glas vervangen. Een klokkentoren die het geheel vervolledigde is vandaag verdwenen.

41. Kaart K 13 mkantooRGeBoUW – vRoeGeRe hoofdzetel van GlaveRBel

Terhulpsesteenweg 166 Watermaal-Bosvoorde


e 94 (Bosvoorde Station)

De vroegere hoofdzetel van Glaverbel met zijn ringvormige plattegrond en diameter van 85 meter is goed bekend bij de Brusselse bevolking en wordt vaak – terecht overigens – beschouwd als een van de meest geslaagde gebouwen in zijn soort. Het werd tussen 1963 en 1967 gebouwd naar de plannen van de architecten Renaat Braem, Pierre Guillissen, André Jacqmain en Victor Mulpas in een nieuwe zone die bestemd was voor de vestiging van kantoren en zetels van bedrijven. De architecten hebben gekozen voor een gordijngevel die hier bestaat uit een opeenstapeling van betonnen ringen bekleed met lagen hardsteen en metalen ramen zonder horizontale geledingen. Elke verdieping wordt gescheiden door geribde vloeren in gewapend beton. Een van de originele kenmerken van het gebouw is de afwezigheid van uitzettingsvoegen in het netwerk van balken en pijlers die de structuur van het gebouw vormen. Toch heeft men excentrische gelede pijlers moeten toevoegen om het gebouw in staat te stellen te evolueren. Aan de buitenkant contrasteert de ruwheid van de muurvlakken mooi met de afwerking van de andere materialen.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 13u30 en 15u. Met de medewerking van de Ateliers de Genval en Korei.

41


44. Kaart I 12 KaUditoRiUm paUl-emile janson

Franklin Rooseveltlaan – Campus Solbosch – Elsene


e 25-94 (ULB)

f 71 (ULB)

Dit auditorium met 1500 plaatsen, dat gebouwd werd in het kader van de expo om er evenementen in onder te brengen, zal achteraf worden overgedragen aan de ULB. De structuur lijkt op die van de markt van Raleigh, maar de afmetingen zijn meer bescheiden. Het plan is grosso modo ellipsvormig. De draag en spankabels die het dak in de vorm van een HP vormen, werden om de twee meter geplaatst en hun diameters zijn respectievelijk 33 mm en 21 mm. Het eigenlijke dak is samengesteld uit houten planken die met zink zijn bekleed. Deze kabels zijn verankerd in de parabolische zijbogen in gewapend beton van 0,60 m hoog en 1,20 m breed. Deze bogen, waarvan het eigen gewicht wordt overgenomen door slanke metalen kolommen, worden op druk belast door de spanning van de kabels. Deze bogen rusten op driepikkels die de stabiliteit van het geheel in lengte en dwars

44

43

43. Kaart I 12

teR kameRenBos

Brussel-Uitbreiding

e 7-25 (Legrand)

f 41 (Gendarmen)

Terwijl de werkzaamheden voor de aanleg van de Louizalaan volop bezig waren, droeg de Belgische regering op aandringen van koning Leopold II de eigendomsrechten van het Ter Kamerenbos over aan de Stad Brussel. Het was de bedoeling deze uitloper van het Zoniënwoud aan de rand van de hoofdstad om te vormen tot een park op maat van de koninklijke ambities. De in Saksen geboren Duitse landschapsarchitect Edward Keilig, die ook het stadspark van Antwerpen en het Parc de la Boverie in Luik ontwierp en meewerkte aan de inrichting van de groene ruimtes van het koninklijk domein van Laken, kreeg de opdracht voor de parkaanleg, waarbij hij de aanwezige bomen zo veel mogelijk behield. Het boskarakter, dat ook vandaag nog de charme van het park uitmaakt, werd hierdoor gevrijwaard. Tegelijk voegde hij nieuwe elementen toe zoals het Engelse gazon, de rotsbrug en de vijver waarvoor tussen 1863 en 1866 aanzienlijke graafwerken nodig waren. In de zomer van 1864 waren meer dan 250 grondwerkers, spadedelvers en sjouwers aan de slag. Het water van de vijver werd via een galerij naar een bedding van rotsstenen gevoerd die door een kleine waterval werd verlevendigd. Wegens doorsijpelend water moesten de bodem en de oevers echter met een dikke laag klei worden verstevigd, een karwei dat pas in 1872 was voltooid.(B 18/11/1976)

richting verzekeren. De spatkrachten van de bogen worden opgevangen door een voorgespannen trekstang die onder het gebouw werd geplaatst. De verhouding kracht–vorm–materiaal is hier perfect: het eigenlijke dak bestaat uit kabels in de vorm van een op trekbelaste kettinglijn en zijn in staal uitgevoerd, de randen zijn paraboolvormig, op druk belast en uit gewapend beton. De kabelstructuur van dit dak is bijzonder licht. In het nabijgelegen Institut de Socio-logie trekt een elegante luifel met een uitstek van meer dan twaalf meter de aandacht. De structuur in gewapend beton bestaat uit vier naast elkaar geplaatste hyperbole paraboloïden die steunen op twee sokkels. De luifel is tevens een perfect voorbeeld van de zogenaamde ‘dunne schaal’techniek.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis.


45. Kaart J 11

vUB (stUdentenWoninGen, aUla q en RectoRaatsGeBoUW)

Pleinlaan 2 – Elsene


d 5 (Delta)

e 7-25 (Arsenaal)

f 34 (Arsenaal), 71 (Delta)

Op het einde van de jaren 1960 werd het voormalige Oefenplein van de Rijkswacht als locatie gekozen voor twee nieuwe campussen, een voor de bestaande ULB, de andere voor haar afgesplitste Nederlandstalige tegenhanger, de Vrije Universiteit Brussel, die aan de rand van de Generaal Jacqueslaan een terrein van twintig hectare kreeg waarop het bestuur van de VUB een hele reeks gebouwen liet optrekken. Een van de eerste constructies was het geheel van studentenwoningen ontworpen door architect Willy Van der Meeren. Het complex, gebouwd tussen 1971 en 1973, met de studentenrevolte van mei ‘68 nog vers in het geheugen, lijkt op een doolhofachtig dorp waarin de studenten gemakkelijk aan de ordekrachten kunnen ontsnappen. De architect gebruikte geprefabriceerde elementen die typisch zijn voor die tijd en ‘snelle’ materialen zoals beton, aluminium en vinyl. Het rectoraat, ontworpen door Renaat Braem, werd in dezelfde periode

45

gebouwd, namelijk tussen 1971 en 1978. Het gebouw heeft een opvallende ellipsvorm, die volgens de architect het best harmonieert met de natuurlijke bewegingen van de mens, en huisvest een geheel van kantoren die in een kring gegroepeerd zijn rond een centrale kern met een indrukwekkende trap. De grote aula Q werd in 1977 gebouwd naar de plannen van het architectenkantoor Baro, die er tussen 2000 en 2002 ook leslokalen aan toevoegde. De stijl is verwant aan het brutalisme dat in de jaren 1950 in GrootBrittannië in zwang was. Het auditorium, met muren van naakt beton, heeft een vaste zaal van 550 plaatsen maar is uitgerust met een zeer opmerkelijk moduleerbaar systeem om de capaciteit naar behoefte aan te passen. Door middel van een kraankop met meerdere armen waarop betonnen platen liggen, kunnen de wanden vrij draaien in een akoestisch labyrint. (B 27/09/2007 – Rectoraat)

Rondleidingen met vertrek in de hal van het rectoraat, zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewer-king van Korei en Pro Velo.

Demonstratie van het systeem van moduleerbare plaatsen in aula Q, zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30.

46. Kaart I 9 LzWemBad van elsene

Zwemkunststraat 10 – Elsene


f 59 (Zwemkunst)

Het zwembad van Elsene, geopend in 1904, werd in opdracht van de gemeente gebouwd om de lichamelijke hygiëne te bevorderen van de inwoners van de arbeiderswijk Verlorenhoek. De architecten Alexandre Cooreman en Jules Rau ontwierpen een gebouw dat uit drie aparte delen bestaat. Het centrale gedeelte, dat de ingang bevat, wordt links geflankeerd door het baden en douchegebouw en rechts door de directeurswoning die zich qua uitzicht weinig onderscheidt van de aanpalende huizen. Het zwembad zelf is dertig meter lang en wordt omringd door zestien gietijzeren kolommen, waarvan de eclectische kapitelen met voluten en koolbladeren de metalen structuren van de dakconstructie dragen, die negen traveeën telt. Oorspronkelijk werd het centrale gedeelte van het dak ingenomen door een lichtkoepel en een onderlichtkoepel. Deze werden omstreeks 1930 vervangen door een gebinte met spanten van het type Polonceau waarop een glazen dak rust dat het zwembad van bovenaf verlicht. De galerij met de kleedhokjes op het bovenste niveau heeft een sierlijke borstwering van smeedijzer die bijdraagt tot de decoratie van het zwembad.


46

g W a n d e l i n GDe kunst van het bouwen in de Maalbeekvallei

Deze wandeling vertrekt in de oude dorpskern van Elsene en belicht de bouwprocedés van enkele opmerkelijke architecturale realisaties en technische kunstwerken in de Maalbeekvallei: de SintKruiskerk, het vroegere Nationaal Instituut voor Radioomroep (NIR) en zijn om hun buitengewone akoestiek befaamde opnamestudio’s, het stormbekken onder het Flageyplein, het nieuwe wijkhuis in de Damstraat, de huizen die aangebouwd zijn tegen het talud van de Kroonlaan, enz.

A zondag om 14u en 15u30 (duur: 1u15)

C vertrek: voor de Sint-Kruiskerk, Sint-Kruisplein in Elsene – kaart I 10

e 81 (Flagey)

f 38-59-60-71 (Flagey)

Enkel in het Frans.

Met de medewerking van de Dienst Stedenbouw en Erfgoed van de gemeente Elsene.

47

47. Kaart I 10 kflaGey – vooRmaliG niR-GeBoUW

Heilig Kruisplein – Elsene


e 81 (Flagey)

f 38-59-60-71 (Flagey)

De bouw van het Nationaal Instituut voor Radioverspreiding (NIR) begon in 1933 en werd voltooid in 1939. Architect Joseph Diongre werkte met

meerdere ingenieurs samen om de architectuur af te stemmen op de technische eisen eigen aan radio. De twaalf studio’s werden verdeeld tussen twee akoestische torens waarvan de muren op sommige plaatsen 1,25 meter dik zijn om de voortplanting van het geluid te beletten. De studio’s hebben bovendien een trapeziumvormige plattegrond en beantwoorden aan stricte verhoudingsregels (verhouding 523 voor lengte, breedte en hoogte) die de akoestische kwaliteit optimaliseren. Het gebouw is een schoolvoorbeeld van de zogenaamde pakketbootstijl maar sommigen zien er ook de invloed van het Nederlandse modernisme in, met name door het gebruik van gele baksteen. Het interieur is in artdecostijl. Na de overname door de NV Omroepgebouw Flagey in 1998 kreeg het gebouw een nieuwe vleugel boven de parking en een derde akoestische toren ontworpen door de architecten Samyn, Van Ranst en Wachtelaer. Met zijn zonnewering en roosters is het een licht en transparant ontwerp. Omkeerbare balkons hebben de capaciteit van de legendarische Studio 1 vergroot. (B 28/04/1994)

Rondleidingen zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de mede-werking van Arkadia.be en Korei.

Concert van Nikita Borisoglebsky en Milos Popovic, zondag om 14u en 17u.

Rondleidingen in het gebouw en de kelders, zaterdag en zondag om 10u, 14u en 16u (maximum 10 personen per groep).

Borden met uitleg over de geschiedenis van het zwembad en het technische materiaal.

5 6 ⁄ O U D ER G EM / W AT ER M A A L- B O S V O O R D E / B R U S S EL- U I T B R EI D I N G / ELS EN E

48. Kaart H 9 LSINT-BONIfATIUSkERk

Vredestraat 23 – Elsene


f 54-71 (Sint-Bonifaaswijk)

De Sint-Bonifatiuskerk, gebouwd door architect Joseph-Jonas Dumont tussen 1846 en 1849 was de eerste neogotische kerk van Brussel. Achter een piramidale gevel in Gobertange-steen, gedomineerd door een centrale torenspits, ligt een ruim schip met drie beuken van gelijke hoogte naar het model van de hallenkerken die vooral in Duitsland zeer verspreid zijn maar bij ons minder vaak voorkomen. Louis De Curte, die in Frankrijk onder Viol-let-le-Duc had gewerkt, voegde er in 1885 een dwarsbeuk aan toe en ver-grootte het koor. De gewelfribben van de middenbeuk lopen door in de zuil-tjes die de vierkante pijlers van het schip flankeren. De zijbeuken daar-entegen worden overdekt door een-voudige spitsbooggewelven die door hun gelijke hoogte in balans zijn met de middenbeuk. De flamboyante gotiek diende als inspiratiebron voor de decoratie van zowel de buitenkant van de kerk, gebeeldhouwd in Reffroy steen, als van het interieur dat bestaat uit talrijke beelden, een rijk houten meubilair vervaardigd door het atelier van beeldhouwer Jean-Fran-çois Malfait, schilderijen op doek van de Antwerpenaar Ernest Wante en glasramen uit het atelier van de glas-kunstenaars Gustave Ladon, Arthur Verhaegen en Van der Poorten. (B 18/03/1999)

Rondleidingen zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30 en zondag om 12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van het Atelier de Recherche et d’Action urbaines (ARAU) en van Itinérai-res, op de Paden van de Geschiedenis.

49. Kaart H 10 mWATERRESERVOIR VAN VIVAQUA

hoek van de Kluisstraat en de Kloosterstraat Brussel-Uitbreiding


e 81 (Dautzenberg), 94 (Bailli)

f 54 (Verlaat), 71 (Van Volsem)

Het waterreservoir van de Stad Brussel vormt een kleine verhoging die bijna het volledige huizenblok inpalmt tus-sen de Verlaatstraat en de Klooster-straat op de grens met Elsene. Dit in 1855 gebouwde reservoir is het oudste van de hoofdstad en heeft een capa-citeit van ongeveer 20.000 m³. Omslo-ten door drie meter dikke muren bevat deze ‘waterkathedraal’ een netwerk van gewelven gedragen door pijlers van 0,80 meter dik. Het reservoir wordt gevoed door waterwinningen in het Ter Kamerenbos, het Zoniënwoud en het Waals Gewest. Op de site staat ook een door architect Joseph Poelaert ontworpen paviljoen dat verschillende apparaten bevat om de kwaliteit van het water te meten. Het uitgestrekte dak van het reservoir is met gras begroeid. Langs een opening kan men ook een blik werpen op het water van deze geheimzinnige plek.

Tentoonstelling over de weg van het water en de bouw van de reservoirs in Brussel. Met de medewerking van Vivaqua.

48

b f I E T S T O c H TPanorama van de bouw-kunst, van eind 19de tot eind 20ste eeuw

Deze fietstocht vertrekt in het stadscentrum en voert langs een aantal gebouwen die de bouw-kunst op het einde van de 19de eeuw radicaal hebben vernieuwd, zoals het Tasselhuis, manifest van de art nouveau, dat in 1893 gebouwd werd door Victor Horta. De bouwkunst tijdens het interbel-lum komt aan bod aan de hand van appartementsgebouwen met structuren in gewapend beton. Ook recentere gebouwen met innoverende bouwtechnieken worden onder de loep genomen tijdens de doortocht van recenter bebouwde wijken.


C vertrek: Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9

d 2-6 (Troon)

f 34-38-80-95 (Idalie)

I reserveren verplicht op nummer 02/502.73.55 (maandag tot zondag van 10u tot 18u). Maximum 20 personen per vertrek. Fiets-verhuur mogelijk op het ver-trekpunt (8 €), enkel op za-terdag (op zondag is eigen fiets noodzakelijk).



49

H t e n t o o n s t e l l i n GDuizend kamers met uitzicht. De toekomst van grote woonensembles

In de jaren 1950 en 1960 werden in vele Europese steden tal van grote appartementsgebouwen opgericht. Sommige worden momenteel gerenoveerd. De ingenieurs en architecten die daarbij betrokken zijn, staan voor de vraag hoe ze dat het beste kunnen doen: met welke architectuur, welke technieken, welke materialen? Deze tentoonstelling vergelijkt de renovatie van twee sociale woningblokken die op het einde van de jaren 1950 werden opgericht: Ieder zijn huis in Evere, ontworpen door Willy Van Der Meeren, en Park Hill in Sheffield (VK), een realisatie van Ivor Smith en Jack Lynn. Foto’s, plannen, kaarten, technische documenten, maquettes, gevelelementen, deuren, trapleuningen, meubilair en films tonen ons deze woningen in hun oorspronkelijke staat en tijdens de renovatie.

A zaterdag en zondag van 10u30 tot 18u (rondleidingen, zaterdag om 15u30 en zondag 14u)

C Centre international pour la Ville, l’Architecture et le Paysage (CIVA), Kluisstraat 55 in Elsene – kaart H 10

e 81 (Dautzenberg), 94 (Baljuw)


I Maximum 25 personen per vertrek

Met de medewerking van het Centre international pour la Ville, l’Architecture et le Paysage (CIVA).

H t e n t o o n s t e l l i n GBrussel, een sterk staaltje van ingenieurskunst

Aan de hand van maquettes van Brusselse bouwwerken, didactische maquettes, video’s en schetsen nodigt deze tentoonstelling u uit om de wereld van de ingenieurskunst te ontdekken. De bezoekers worden geconfronteerd met de verschillende problemen die de ingenieur ontmoet.

A zaterdag en zondag van 10u30 tot 18u

C Centre international pour la Ville, l’Architecture et le Paysage (CIVA), Kluisstraat 55 in Elsene – kaart H 10

e 81 (Dautzenberg), 94 (Baljuw)


Met de medewerking van het Centre international pour la Ville, l’Architecture et le Paysage (CIVA).


50. Kaart H 10-11 KfiRma d’ieteRen

Maliestraat 50 – Elsene

A Enkel za van 13u tot 17u

e 81 (Drievuldigheid)

f 54 (Drievuldigheid), 60 (Washington)

Het complex waarin de Etablissements D’Ieteren gevestigd zijn, is een van de meest representatieve voorbeelden van een gebouw dat de techniek van de gordijnmuur combineert met een inwendig dragend skelet. Het werd in 1961 ontworpen door architect René Stapels, die ook de auteur is van het gebouw van Royale Belge in WatermaalBosvoorde, en werd gebouwd in twee fases, van 1962 tot 1963 en van 1965 tot 1967. Het gebouw, dat een volledig huizenblok beslaat omvat een achter de rooilijn terugwijkend laag gedeelte met een skelet van voorgebogen balken en stalen balken met betonbekleding, en een imposante bovenbouw in de vorm van een parallelopipidum die op palen lijkt te staan. Beneden bevinden zich de ateliers, parkeergarages en showrooms, terwijl in de bovenstructuur, bekleed met geprefabriceerde gordijngevels in aluminium en halfweerspiegelende ruiten, de kantoren van de onderneming zijn gehuisvest.

Rondleidingen, zaterdag om 13u, 14u, 15u en 16u. Met de mede-werking van Klare Lijn.

Rondleidingen “De firma D’Ieteren en de kunst van het bouwen” (zie kadertekst hier-naast).

50

H B e z o e k De firma D’Ieteren en de kunst van het bouwen

Dit bezoek legt de klemtoon op de structurele en formele aspecten van het gebouwencomplex van de firma D’Ieteren, bestaande uit de combinatie van gordijnmuur en zichtbaar skelet van gemengde materialen. De bezoekers zullen ook een conferentiezaal ontdekken met een opmerkelijke akoestiek, een ruime ‘hangende’ showroom, kantoren met hun oorspronkelijk meubilair, evenals de verzameling oude modellen van de firma, de D’Ieteren Gallery.

A zaterdag om 14u en 15u30 (duur: 1u15)

C Etablissements D’Ieteren, Maliestraat 50 in Elsene – kaart H 10-11

e 81 (Drievuldigheid)

f 54 (Drievuldigheid), 60 (Washington)

Enkel in het Frans.

Met de medewerking van de Dienst Stedenbouw en Erfgoed van de gemeente Elsene.


Schrijnwerk, ijzerwerk, dakbedekking, steenhouwen, beeld-houwwerk, staff-en stucwerk, verguldsel, marmer, decoratieschil-deren, rocaille, mozaïek,...

Het register van de beroepen van het architecturaal patrimonium van de Stadswinkel vermeldt de gegevens van ambachtslui uit de bouw en van conservators-restaurateurs die actief zijn op Brusselse bouwwerven.

Ontdek ze op onze site :

S t a d s w i n k e l

Gratis informatieloketSint-Gorikshallen

1000 BrusselT : 02 219 40 60

Di > Vr : van 10 u tot 17 uZa : van 14 u tot 17 u

[email protected] - www.curbain.be

De Stadswinkel informeert en adviseert u over woningrenovatie in Brussel: conservering van architecturaal erfgoed, energiebesparing, geluidsisolatie, ecologisch bouwen, stedenbouwkundige vergunningen,...

Onze experts, ingenieurs, architecten, kunsthistorici en steden-bouwkundigen beantwoorden gratis uw vragen, ter plekke, telefonisch en via e-mail.

Tijdens de Open Monumentendagen is ons informatieloket open op zaterdag en zondag van 10 u tot 17 u.

www.patrimonium-beroepen.be

Met de steun van de Directie Monumenten en Landschappenvan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Register van de patrimoniumberoepen

6 0 ⁄ u K K el / V O R s t / s I n t- g I l lI s / a n d eR leC H t

U k k e l / v o R s t / s i n t - G i l l i s / a n d e R l e c h t

63Luizenmolen

u K K el / V O R s t / s I n t- g I l lI s / a n d eR l eC H t ⁄ 6 1

51. Kaart H 12 ksint-maRcUskeRk

De Frélaan 74-76 – Ukkel


f 38-41-43-60 (Houzeau)

De plannen voor deze kerk, gebouwd op initiatief van priester Joseph Jourdain, de eerste pastoor van de SintMarcusparochie, werden in 1963 ontworpen door architect André Milis, maar de werken gingen pas van start in 1969. De inwijding van de kerk vond een jaar later plaats, in 1970. De gevel, een grote bakstenen rechthoek op heipalen, wordt bekroond door een opmerkelijke dakconstructie. Twee immense hellende daken komen samen ter hoogte van een zenitale glaskap die het koor van de kerk in het licht doet baden. Het kerkgebouw heeft een vierkant grondplan en bestaat uit een betonnen skelet (pijlers, balken, vloeren) opgevuld met bakstenen metselwerk. Binnen wordt de aandacht getrokken door een bovenstructuur van gelijmde houten lamellen met een draagwijdte van 31,5 meter, waarvan de paraboloïde vorm voortvloeit uit het geleidelijke hoogteverschil van de portalen waarop de dakbedekking rust. De SintMarcuskerk illustreert met zwier de innovaties in de religieuze architectuur van de jaren 1960.

52. Kaart G 13 LRUssisch-oRthodoxe keRk van sint-joB

De Frélaan 19 – Ukkel


e 4-92 (Helden)

f 38-41-43 (Beeldhouwers)

De Russischorthodoxe kerk van SintJob is ontworpen door architect Nicolas Iselenov die zich liet inspireren door een de zijkapellen van de kerk van de Transfiguratie in Ostrov nabij Moskou. De bouw, begonnen in 1936, werd onderbroken door de Tweede Wereldoorlog en pas voltooid in 1960. De afstammelingen van de Russische emigranten die hun land na de

51 52

Oktober revolutie ontvlucht waren en zich in België hadden gevestigd, beschikten hiermee eindelijk over een cultusgebouw dat ook dienst deed als gedenkplaats voor de slachtoffers van de gebeurtenissen van 1917. De plattegrond en het silhouet van de kerk zijn typerend voor de Russische kerkbouw van de 16de eeuw. Op het dak lopen drie rijen diadeembogen trapsgewijs omhoog naar de ronde toren met uivormige spits. Het geheel wordt langs binnen ondersteund door robuuste rondbogen in de bovenste delen van de muren. (B 24/07/1984)

Uitleg door de aannemer over de restauratie van de koepel en de koperen dakbedekking alsook tentoonstelling over de gebruikte technieken.

H a c t i v i t e i t e nSint-Job: bouwen in de vallei

Presentatie van de technische bouwwerken (verkeersbruggen, spoorwegviaducten, voetgangersbruggen, enz.) die de vallei van SintJob en omgeving overspannen en die doorgaans weinig aandacht krijgen. Een andere blikvanger is de SintJobkerk waar een kleine tentoonstelling wordt georganiseerd en van waaruit wandelingen vertrekken door de gelijknamige wijk die grenst aan het begin van de Geleytsbeekvallei.

A zaterdag en zondag van 14u tot 18u (wandelingen om 14u en 16u)

C Sint-Jobplein 18 (naast de kerk) in Ukkel – kaart H 14

e 92 (Sint-Jobplein)

f 43-60 (Sint-Jobplein)

Met de medewerking van de Kring voor geschiedenis, archeologie en folklore van Ukkel en omstreken.


g W a n d e l i n GEen molen om te ontdekken…

De roze molen maakte deel uit van de Homborchhoeve, die vroeger aan de Godshuizenlaan lag en helaas werd afgebroken in 1895. Oude teksten maken gewag van zijn gebruik voor de fabricage van papier sinds 1568. Hij werd in 1718 omgebouwd tot graanmolen en bleef in activiteit tot 1920 voor de boeren van Verrewinkel. Uit die periode zijn nog het maalmechanisme en het grote waterrad bewaard die vandaag buiten gebruik zijn. Tijdens deze wandeling zult u de gelegenheid hebben de molen te ontdekken evenals het omringende park.


C vertrek: halte “Homborch-veld” van bus 48, op de hoek van de Godshuizen-laan in Ukkel

Met de medewerking van de Ligue des Amis du Kauw-berg.

53. Kaart E 12 mGemeentehUis van voRst

Pastoorstraat 2 – Vorst


e 82-97 (Sint-Denijs)

f 50-54 (Sint-Denijs)

Na een artnouveauperiode werd architect JeanBaptiste Dewin na de Eerste Wereldoorlog aanhanger van een stijl die onder invloed stond van zowel de art deco als de Internationale School. Hij bundelde zijn ideeën vanaf 1925 in het ontwerp voor het nieuwe gemeentehuis van Vorst. De werken hieraan begonnen echter pas in 1934. Een 50 meter hoog belfort torent uit boven een massief gebouw in gele baksteen, hardsteen en beton, de favoriete materialen van die tijd. Deze toren is versierd met een klok en vier gebeeldhouwde bronzen groepen die de gemeentelijke rechten uitbeelden. Dewin opteerde voor een functionele en logische architectuur die niet gespeend is van een zekere luxe zoals blijkt uit de exotische houtsoorten (avodiré, ebbenhout, bubinga, iroko kimbala) en het gepolijste marmer die voor de decoratie van het interieur zijn gebruikt. Het gemeentehuis, dat in 1938 in gebruik werd genomen, heeft een ruime lokettenzaal over twee verdiepingen onder een glazen overkapping, maar ook een grote hal met staatsietrap waarvan de bekleding in wit Carraramarmer, blauw Bioulmarmer en zwart Mazymarmer samen met het siersmeedwerk en de gekleurde glasinloodramen een mooi geheel vormen. (B 22/10/1992)

Rondleidingen zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van de Babbelbus en Klare Lijn.

54. Kaart F 11 Ksint-aUGUstinUskeRk

Hoogte Honderdplein – Vorst

A za en zo van 14u tot 17u30 uitsluitend rondleidingen

e 51 (Hoogte Honderd)

f 48 (Hoogte Honderd)

De SintAugustinuskerk, strategisch gelegen op een van de hoogste punten van Brussel, is gebouwd in een uitgesproken artdecostijl. De architecten Léon Guiannotte en André Watteyne gaven het gebouw een piramidale structuur met een centrale klokkentoren en een bijna cirkelvormig grondplan. Hierdoor vormt de kerk een visueel aantrekkelijk eindpunt voor de acht lanen die uitmonden op het kruispunt waarvan de kerk het middelpunt vormt. Net als de SintJandeDoperkerk in SintJansMolenbeek en de SintSuzannakerk in Schaarbeek is de SintAugustinuskerk een constructie in gewapend beton, gebouwd rond acht pijlers waarvan er vier in het centrum staan. Deze pijlers zijn twee per twee verbonden door horizontale balken. Daartussen vormen muren in hol metselwerk een licht skelet net als het plafond dat eveneens uit holle bakstenen bestaat. De door vochtigheid aangevreten metalen binnenstructuren werden enkele jaren geleden gerestaureerd. (B 08/08/1988)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 14u en 16u (duur: 1u30). Met de medewerking van de parochie en Arkadia.be.

53

54


55. Kaart G 10 mstadhUis van sint-Gillis

Van Meenenplein 39 – Sint-Gillis


e 3-4-51 (Horta), 81-97 (Lombardije)

f 48-54 (Horta)

De plannen voor het nieuwe stadhuis van SintGillis, gebouwd op het terrein van een oude zandgroeve, werden in 1896 ontworpen door architect Albert Dumont die als overtuigd francofiel koos voor een weelderige neoFranse renaissancestijl. Het gebouw van 4.267 m² heeft twee vleugels in de vorm van een halve cirkel. Het gebruik van roze graniet uit de Vogezen, Euville en Savonnièresteen, baksteen en hardsteen zorgt voor een geslaagde polychromie. Op het gebouw is een originele metalen kapconstructie geplaatst die met leistenen bedekt is. Voor de belforttoren moest een sokkel in gewapend beton van 15 meter zijde en 4 meter hoog worden gegoten. Befaamde kunstenaars zoals Julien Dillens, Paul Dubois en Victor Rousseau hebben meegewerkt aan het rijke beeldhouwwerk van de gevel. De decoratie van het interieur is van een buitengewone verfijning en brengt hulde aan de gemeente als instelling, haar realisaties en imago, onder meer in het plafond van de Trouwzaal, uitgevoerd door Fernand Khnopff. (B 08/08/1988)

Activiteiten “Dakgebinten en co.…” (zie kadertekst hiernaast).

Tentoonstelling “Indien ik… was. Chinees portret van de huizen te Sint-Gillis. 1840-1940” over de grote architecturale families die men aantreft in Sint-Gillis.

55

H a c t i v i t e i t e nDakgebinten en co.…

In het stadhuis van SintGillis worden diverse activiteiten georganiseerd voor volwassenen en gezinnen met kinderen vanaf 5 jaar.

Uitzonderlijk bezoek aan de dakgebinten en het belfort van het stadhuisBeperkte toegang voor groepjes van maximaal 10 personen om de metalen dakgebinten en het buitengewone metselwerk van de toren te bezichtigen… langs een duizelingwekkende trap.Bezoek met begeleiding door een architect

Hoe zit dat in elkaar?Ontdekking van de dakgebinten van het stadhuis, gewoonlijk niet toegankelijk, experimenten en kennismaking met een ongelooflijk bouwprincipe: de driehoeksmeting. Bamboe en elastiek worden gebruikt om uitleg te geven en om samen een structuur van twee meter hoog te bouwen.Voor iedereen vanaf 6 jaar

De eerste keer Rad van fortuin (quiz): anekdotes over bouwwerven en constructies die hun stempel gedrukt hebben op het Brusselse monumentale erfgoedVoor de nieuwsgierigen en zij die smelten voor Brussel

Ongelooflijk, zeg!Reusachtig Memoryspel dat belangrijke monumentale realisaties in de kijker plaatst die vernieuwend waren voor de tijd toen ze gebouwd werden.Voor iedereen vanaf 5 jaar

Het Parthenon? Dat is als de Munt! Reuzenbouwspel om het bouwprincipe te ontdekken van paal en balk. Het resultaat is een toren van meer dan drie meter hoog.Voor iedereen vanaf 5 jaar

Indien ik een… wasChinese portretten van de mooiste huizen van SintGillis. Kom ze ontdekken in de balzaal van het stadhuis en maak er nieuwe met uw kinderen of vrienden.Voor iedereen vanaf 6 jaar

A zaterdag en zondag, doorlopend vanaf 10u (laatste workshop en be-zoek om 17u)

C stadhuis van Sint-Gillis, Van Meenenplein 39 in Sint-Gillis – kaart G 10

e 3-4-51 (Horta), 81-97 (Lombardije)

f 48-54 (Horta)

Met de medewerking van Patrimoine à Roulettes.


57. Kaart G 10

paUlUspaRk

Parmastraat 69 – Sint-Gillis

e 3-4 (Horta)

Het Pauluspark, aangelegd in Engelse landschapsstijl, strekt zich vandaag over 1,2 hectare uit aan de binnenzijde van een huizenblok. Romantisch van inspiratie vertoont het reliëf onverwachte hoogteverschillen die het park een schilderachtige aanblik geven, nog versterkt door fonteinen, een vijver met gecementeerde oevers, fantasiegebouwtjes, waterbakken en bronnen die vroeger de naburige wijken van water voorzagen. Hoewel de tuinarchitect de oorspronkelijke landschapskenmerken benut heeft, staan we hier toch voor een geïdealiseerde herschepping van de natuur in een park dat volledig door de mens bedacht is. Het Pauluspark, dat mooie groenpartijen bevat, is genoemd naar Pierre Paulus, een kunstenaar van SintGillis. (B 17/04/1997)

56. Kaart G 10-11 mvooRmaliGe ijskeldeRs van sint-Gillis

IJskelderstraat 16 – Sint-Gillis


e 81 (Morris), 92 (Ma Campagne)

f 54 (Ma Campagne)

Deze ijskelders zijn met hun oppervlakte van 60 are de grootste van Brussel. Ze werden in 1874 gebouwd en zijn een van de meest representatieve voorbeelden van industriële architectuur in het Gewest. Achter de trapgevels ligt een geheel van koelkelders die verdeeld zijn over drie identieke niveaus. Elk niveau, verdeeld in negen kamers, heeft een zijde van 42 meter bij een diepte van 18 meter. Alleen de eerste kelderverdieping heeft een plafond in tongewelven, net als de perifere galerij die alle kamers met elkaar verbindt. Het ijs werd in de kelders gestort langs een opening boven in de gewelven en

56 57

weer opgehaald in grote tenen manden die met behulp van stoomlieren werden opgetakeld. In het begin was het ijs afkomstig van de vele Brusselse vijvers of werd het soms zelfs uit Noorwegen aangevoerd. Vanaf 1906 werd er ter plaatse ijs gefabriceerd. In 1926 ten slotte werden de eerste koelkamers geïnstalleerd.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinérai-res, op de Paden van de Geschie-denis, en van Klare Lijn.

J Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 16u. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.


58. Kaart G 10 MÉCole Communale J.-J. mICHel

Bordeauxstraat 16 – Sint-Gillis


e 92-97 (Faider)

School nr. 6, een belangrijk voorbeeld van schoolarchitectuur in SintGillis, werd in 1892 in gebruik genomen. Sindsdien heeft het gebouw geen noemenswaardige veranderingen ondergaan. De mooie bakstenen gevel met hardstenen banden en gedecoreerde geveltoppen maakte destijds grote indruk. Het middelpunt van de school wordt gevormd door de overdekte speelplaats van 526 m², een indeling die typerend is voor de scholenbouw in Brussel op het einde van de 19de eeuw. Het houten plafond en de elegante metalen overkapping van deze speelplaats zijn nog volledig intact. Alle lokalen geven er op uit. Een omlopende galerij op de verdieping, gedragen door smeedijzeren zuiltjes, geef t toegang tot de klaslokalen. De school beschikt daarnaast over een turnzaal, een kleine oefenplaats en een grote speelplaats. Gemeentearchitect Edmond Quétin ontwierp de plannen voor deze school die als een van de meest geslaagde van Brussel wordt beschouwd.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van het Ate-lier de Recherche et d’Action urbaines (ARAU) en van Korei.

J Rondleidingen in Franse gebarentaal, zaterdag en zondag om 13u30. Met de medewerking van de vereniging Arts et Culture.

59

58

59. Kaart G 10 mvolkshUis van sint-Gillis

Sint-Gillisvoorplein 37-39 Sint-Gillis


e 3-4-51 (Horta)

f 48 (Bareel)

Het Volkshuis van SintGillis dateert uit 1905 en was oorspronkelijk een plaats van solidariteit, waar de arbeiders elkaar in een gezellige omgeving konden ontmoeten en toegang kregen tot cultuur en vorming. Lenin in 1914 en PaulHenri Spaak hebben er ooit toespraken gehouden. In 1918 kreeg het gebouw zijn eigen bioscoop. De sociale betekenis van het Volkshuis taande vanaf de jaren 1960 en het gebouw werd ingenomen door handelszaken, later door de werkloos

heidsdienst, een vereniging en een dansgezelschap. Na de aankoop door de gemeente in 1995 volgde een restauratie die opnieuw het metalen gebinte in artnouveaustijl zichtbaar heeft gemaakt dat door een verlaagd plafond en de bouw van een zaal op de bovenste verdieping aan het oog was onttrokken. Het Volkshuis heeft vandaag weer aangeknoopt met zijn vroegere sociaalculturele roeping in dienst van de lokale bevolking.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Itinérai-res, op de Paden van de Geschie-denis.

J Rondleidingen in Franse gebarentaal, zondag om 10u30. Met de medewerking van de ver-eniging Arts et Culture.

J Rondleidingen in gebarentaal

Zoals elk jaar organiseert de vereniging Arts et Culture rondleidingen in Franse gebarentaal, bestemd voor dove en slechthorende personen.

Dit jaar zijn drie plaatsen op deze manier te bezoeken:

> Volkshuis van Sint-Gillis (notitie 59 pagina 65)A zondag om 10u30

> Ecole communale J.-J. Michel (notitie 58 pagina 65)A zaterdag en zondag om 13u30

> Voormalige ijskelders van Sint-Gillis (notitie 56 pagina 64)A zaterdag en zondag om 16u


60. Kaart E 9 lmemoRiaal van de joodse maRtelaaRs van BelGië

hoek Grondelsstraat en Carpentierstraat – Anderlecht


e 81 (Albert I)

f 46 (Albert I)

In 1964 won de Bergense architect André Godart de wedstrijd voor de bouw van een Memoriaal ter nagedachtenis van de Belgische joden die stierven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het monument werd tussen 1968 en 1970 opgericht in samenwerking met architect Odon Dupire en de studiebureaus Jacques Lewin en Louis Cantor. Het ligt op de hoek van twee Anderlechtse straten en werd uitgevoerd in staal en gewapend beton. Op gedenkplaten in zwart graniet staan de namen gegraveerd van 24.600 gedeporteerden die tussen 4 augustus 1942 en 31 juli 1944 uit de Dossinkazerne in Mechelen werden gezonden naar de

60

vernietigingskampen. Ze bekleden de betonnen muren die in deze tot bezinning uitnodigende ruimte een soort van synagoge in open lucht vormen. Onder de verhoging die vaak door sprekers wordt gebruikt is trouwens een crypte ingericht. Een muurmotief bestaande

61

61. Kaart E 9

vRoeGeR meelfaBRiek moUlaRt – zUidhaven

Demetskaai 23 – Anderlecht



d 5 (Aumale), 2-6 (Delacroix)

e 81 (Kuregem)

f 46 (Kuregem), 89 (Aumale)

In 1903 liet Léon Moulart een industriële graanmolen bouwen in de nabijheid van het kanaal om de bevoorrading van de fabriek met grondstoffen en steenkool te vergemakkelijken. De imposante, sobere gevel aan de straatzijde, met zijn afwisseling van pilasters en bogen, is karakteristiek voor het industriële classicisme van die tijd. Het gebouw, dat in 1940 vergroot werd, was ook een van de eerste waarin gewapend beton gebruikt werd, een materiaal waarvan men de diverse

mogelijkheden toen pas begon te ontdekken, onder meer op het vlak van veiligheid. Door zijn grotere vuurvastheid beschermt gewapend beton immers beter tegen brand.Op deze oude industriële site wordt met de steun van de gemeente Anderlecht het project ZUIDHAVEN voorbereid. In 2014 wordt hier een nieuwe ruimte voor kmo’s geopend en een ontdekkingscentrum voor de wijken van het kanaal. (BL 22/05/1997)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 13u30, 14u30 en 15u30. Met de mede-werking van La Fonderie, de Uni-versité libre de Bruxelles, de Vrije Universiteit Brussel en Zuidha-ven.

uit stalen ketens die de contouren van een menorah aannemen vervolledigt het geheel dat ook voorzien is van een esplanade die grote groepen bezoekers kan ontvangen.

Uitleg in kleine groepen.


van Ysendyck bekroond met een neogotische stenen spits. De zijkapellen en zijbeuken zijn bedekt met zadeldaken die haaks op het dak van het kerkschip staan. De hoge gedeeltes van het schip worden doorbroken door spitsboogvensters. De binnenruimte is volledig overwelfd met spitsbooggewelven waarvan de ribben in bundels samenkomen op culsdelampe en op de massieve pilaren van het schip. Deze met koolbladkapitelen versierde pilaren dragen ook de spitsbogen die het middenschip scheiden van de zijbeuken. Het koor, waarvan de koorafsluiting zeven vakken telt, is zeer diep en even lang als het schip. In tegenstelling tot de rest van de kerk die vrij duister is, ontvangt het koor overvloedig licht langs de prachtige glasramen (B 25/10/1938)

Rondleidingen “Stenen en bou-wers van de collegiale Sint-Pie-ter-en-Sint-Guido” (zie kader-tekst hieronder).

Diverse activiteiten in het kader van de duizendste verjaardag van Sint-Guido.

H a c t i v i t e i t Stenen en bouwers van de collegiale Sint-Pieter-en-Sint-Guido

De bouw van de collegiale SintPieterenSintGuido in Anderlecht nam meerdere eeuwen in beslag. Talrijke bouwmeesters – zoals men de middeleeuwse architecten noemt – volgden elkaar op tijdens deze zeer lange bouwwerf, evenals vele ploegen arbeiders en ambachtslieden zoals steenhouwers, metselaars en schrijnwerkers. Sommige delen van de kerk zijn romaans, andere gotisch of neogotisch. De manier van steenkappen varieerde in de tijd en dankzij de analyse van de sporen die de werktuigen van de steenhouwers hebben achtergelaten, heeft men de diverse bouwfases van de kerk kunnen dateren en van elkaar onderscheiden.Deze buitengewone rondleiding laat u dit merkwaardige gebouw beter begrijpen en ontdekken vanuit het oogpunt van de bouwers en met een bouwtechnische invalshoek. U bezoekt de kerk van de crypte tot het dak dat een verrassend gebinte bezit.

A zondag om 14u30

C Collegiale Sint-Pieter-en-Sint-Guido, Dapperheidsplein in Anderlecht – kaart D 9

d 5 (Sint-Guido)

e 81 (Sint-Guido)

f 46-49 (Sint-Guido)

I reserveren verplicht op nummer 02/526.83.65 (dinsdag tot vrijdag van 12u tot 18u30 en zaterdag van 10u tot 16u) of per mail ([email protected]). Maximum 25 personen per bezoek.

Op initiatief van het schepenambt van Cultuur en Monumenten en Landschappen van Anderlecht, met de medewerking van de Kerkfabriek van de collegiale Sint-Pieter-en-Sint-Guido.

62

62. Kaart D 9 LcolleGiale sint-pieteR- en-sint-GUido

Dapperheidsplein – Anderlecht


d 5 (Sint-Guido)

e 81 (Sint-Guido)

f 46-49 (Sint-Guido)

De collegiale SintPieterenSintGuido, opgetrokken in zandkalksteen (steen van Dilbeek en Liedekerke) en baksteen, is een van de mooiste kerken in Brabantse gotiek van het Brussels Gewest. Ze werd in meerdere fases gebouwd tussen de tweede helft van de 14de eeuw en het midden van de 16de eeuw. Meerdere befaamde architecten uit die tijd werkten eraan mee. Jan Van Ruysbroeck, auteur van de toren van het Brusselse stadhuis, realiseerde het koor, terwijl Mathieu Keldermans III de SintGuidokapel en de onvoltooide toren ontwierp. Pas in 1898 werd de toren door architect JulesJacques


63

63. Kaart A 9 llUizenmolen

Vlinderstraat – Anderlecht


f 75 (Goede Lucht)

Vroeger werden houten staakmolens vaak van het ene dorp naar het andere verplaatst. Dat was ook zo met de molen in de Vlinderstraat die in 1864, men weet niet van waar afkomstig, op de grens van de gemeente Anderlecht geïnstalleerd werd. In 1874 werd hij opnieuw verplaatst naar een heuveltje naast de boerderij van zijn eigenaar. Uitgerust met drie paar molenstenen bleef de molen in werking tot 1928 en in 1939 werd hij door de gemeente Anderlecht aangekocht. Ondanks de bescherming in 1942 takelde de Luizenmolen geleidelijk af, hij verloor zijn wieken en stortte zelfs gedeeltelijk in. In 1954 werd de bescherming opge

heven en het jaar daarop werd de molen afgebroken. In 1992 richtten enkele nostalgici met een passie voor lokale geschiedenis een vzw op met het doel de molen herop te bouwen. Met het akkoord van de gemeente werden de plannen hiervoor opgesteld door de Brusselse architect Georges Piron. Een nieuwe molenterp werd aangelegd niet ver van de oude. De nieuwe Luizenmolen, identiek aan de vorige, werd gebouwd door de molenbouwers Gebroeders Peel uit Gistel. In mei 1999 werd hij feestelijk in gebruik genomen. Staakmolens met vier wieken worden al vermeld in de 12de eeuw. Ze bestaan uit een houten kooi die op een centrale spil draait en het maalmechanisme en de molenstenen bevat. (B 08/02/2007)

Uitleg over de geschiedenis van de molen en zijn werking.

7 0 / s I n t- J a n s - M O l en B eeK / K O eK elB eR g / J e t t e / B R u s s el- l a K en / B R u s s el- n O H

s i n t - j a n s - m o l e n B e e k / k o e k e l B e R G / j e t t e / B R U s s e l - l a k e n / B R U s s e l - n o h

70Paleis 5 – BRUSSELS EXPO

s I n t- J a n s - M O len B eeK / K O eK elB eR g / J e t t e / B R u s s el- l a K en / B R u s s el- n O H ⁄ 7 1

64. Kaart F 7 GemeentehUis van sint-jans-molenBeek

Graaf van Vlaanderenstraat 20 Sint-Jans-Molenbeek


d 1-5 (Graaf van Vlaanderen)

f 89 (Graaf van Vlaanderen)

Voor de bouw van een nieuw gemeentehuis deed het gemeentebestuur van SintJansMolenbeek een beroep op architect JeanBaptiste Janssens, directeur van de dienst Openbare Werken van de gemeente. De werken gingen van start in 1887 en twee jaar later konden de gemeentediensten verhuizen uit de bouwvallige lokalen waar ze sinds 1861 gevestigd waren. Het gebouw, opgetrokken in kolossale 64

eclectische stijl met een gevelbekleding van Gobertangesteen, heeft twee voorgevels die scharnieren rond een hoektoren. Deze toren heeft een monumentale zuilenportiek die de ingang markeert en wordt bekroond met een koepel van grijsgroen geoxideerd koper. De voor het publiek toegankelijke diensten liggen op de benedenverdieping terwijl de gemeente raadzaal en de kabinetten van de burgemeester en de schepenen op de verdieping liggen en bereikt worden via een imposante marmeren trap die naar een overhangende galerij met balustrade leidt. Een koepel met lantaarn verlicht deze statige ruimte.(B 13/04/1995)

Rondleidingen en tentoonstelling “Dubbelslag in Sint-Jans-Molen-beek” (zie kadertekst hieronder).

H t e n t o o n s t e l l i n GDubbelslag in Sint-Jans-Molenbeek

Profiteer van uw bezoek aan het gemeentehuis van SintJansMolenbeek om deze symbolische plaats van de gemeente te ontdekken maar ook om twee tentoonstellingen rond de kunst van het bouwen te bezoeken:> de eerste gaat over de bouw van het huidige gemeentehuis, de

verschillende vroegere gemeentehuizen en de niet geselecteerde ontwerpen;

> de tweede brengt aan de hand van plannen en foto’s de geschiedenis tot leven van de arbeiderscoöperatieve La Maison du Peuple, waarvan de voornaamste winkels en bakkerijen in SintJansMolenbeek lagen. Er wordt ook aandacht besteed aan de industriële gebouwen in de gemeente ontworpen door Springiers, een medewerker van Horta.

Tijdens uw bezoek krijgt u de nodige uitleg.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen zaterdag om 10u, 11u, 12u, 14u, 15u, 16u en 17u en zondag om 10u, 11u, 12u, 14u, 15u en 16u)

C gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek, Graaf van Vlaande-renstraat 20 in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F 7



Met de medewerking van Molenbecca en het gemeentebe-stuur van Sint-Jans-Molenbeek.

H a c t i v i t e i t e nDe evolutie van de bouwtechnieken in Sint-Jans-Molenbeek

Deze fototentoonstelling besteedt aandacht aan de verschillende innoverende technieken die werden gebruikt voor sommige industriële, gemeentelijke of private gebouwen in de gemeente.Een geleide wandeling vult het bezoek aan en laat u kennismaken met een aantal architecturale realisaties in SintJansMolenbeek.

A zaterdag en zondag van 9u30 tot 17u (ver-trek van de wandelingen om 10u en 14u)

C Gemeentemuseum van Sint-Jans-Molen-beek, Mommaertsstraat 2A in Sint-Jans-Molenbeek – kaart F 7



Met de medewerking van het Gemeente-museum van Sint-Jans-Molenbeek.


65

66

65. Kaart F-G 7 msint-jan-de-dopeRkeRk

Sint-Jan-Baptistvoorplein Sint-Jans-Molenbeek




De SintJandeDoperkerk is een van de drie betonnen kerken die Brussel rijk is. De bouw begon in 1931 en duurde amper vijftien maanden. Architect Joseph Diongre, die de plannen tekende, behield het traditionele grondplan in de vorm van een Latijns kruis maar gaf de 56 meter hoge klokkentoren een plaats in de voorgevel. De bekleding van de buitengevels is in witsteen van Brauvilliers terwijl voor het interieur overvloedig gebruik is gemaakt van verschillende Belgische marmersoorten. Paraboolbogen, geïnspireerd op de betonnen structuren van de vliegtuigloodsen van Orly,

verlenen een weidse en lichte allure aan het schip dat mooi verlicht wordt door een unieke reeks van veelkleurige glasramen. Deze zijn gevat in 604 geprefabriceerde claustra’s die de wanden verdelen tussen de langgerekte bogen in gewapend beton. Vochtinfiltraties hadden corrosie van de metalen wapeningen veroorzaakt, maar de claustra’s konden gelukkig worden gerestaureerd door een procedé van versterking en injectie van micromortel in de barsten en de horizontale voegen. De glasramen, die zonder stopverf waren gemonteerd en voorzien van een voorgezette plaat in gehamerd glas, waren in goede staat dankzij een permanente luchtstroom die condensatie verhinderde. (B 29/02/1984)

Rondleidingen zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en zondag om 13u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

66. Kaart E 6 mnationale Basiliek van het heiliG haRt

Basiliekvoorplein 1 – Koekelberg


e 19 (Bossaert-Basiliek)

f 49-87 (Riethuizen)

Het initiatief voor de bouw van een religieus monument op deze hoogte kwam van koning Leopold II. De vorst had een kerk voor ogen die de SacréCœur in Parijs naar de kroon zou steken. De eerste steen werd al in 1905 gelegd, maar het gebouw dat wij vandaag kennen is het winnende ontwerp van een architectuurwedstrijd uit 1920, ingediend door de Gentse architect Albert Van huffel. De opdracht was een kerk te bouwen die 3.000 tot 4.000 personen kon bevatten, met negen kapellen die de Belgische provincies symboliseerden. De basiliek is een manifest van religieuze artdecostijl. De koepel met een diameter van 30 meter verheft zich bijna 100 meter boven de begane grond. Verstijvers versterken de dra

gende structuur terwijl een trekring de druk opvangt van de 20 meter hoge koepel. De indrukwekkende binnenvolumes zijn gedecoreerd met verschillende materialen waaronder Bourgondische steen, Nederlandse baksteen en in mallen gevormde holle terracottaelementen, geglazuurd en gebakken in de oven. Deze goudgele terracotta, vervaardigd door de Engelse firma Fireclay, diende als verloren bekisting voor de structuren van gewapend beton, meer bepaald de pijlers, de portieken, de gewelven en de koepel. Voor de uitvoering hiervan was een complex geheel van steigers nodig. Het volledige gebouw rust op 1.288 Frankipalen.

Rondleidingen zaterdag om 13u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en zondag om 13u30, 14u30, 15u30 en 16u30. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis, en van Klare Lijn.

Tentoonstelling “De kunst van het bouwen in de basiliek”.

Orgelconcert, zondag om 17u.


67. Kaart E 3 lvooRmaliGe aBtsWoninG van de aBdij van dieleGem

J.-B. Tiebackxstraat 14 – Jette

f 14-84 (Dielegem), 13-53 (Soetens)

De voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem werd in 1775 in classicistische stijl gebouwd naar de plannen van architect LaurentBenoît Dewez. Tijdens een restauratie in de jaren 1960 door Simon Brigode werden de gevels en het interieur aangepakt. Hierbij werden de ontlastingsbogen van de koepel van de staatsiezaal vervangen door liggers en de doorgangen tussen de salons afgesloten wat de circulatie in het gebouw zoals die door Dewez was bedoeld aanzienlijk wijzigde. De koepel is versierd met fraai stucwerk dat de vier elementen uitbeeldt: Aarde, Water, Lucht en Vuur, lateraal verlicht via de vensters van de galerij. (B 03/02/1953)

Activiteiten “Van baksteen tot beton” (zie kadertekst hiernaast).

67

H a c t i v i t e i t e nVan baksteen tot beton

Deze tentoonstelling behandelt de geschiedenis van de baksteen als structuur en decoratief element en de geleidelijke vervanging ervan door beton. Koepels, gewelven, ontlastingsbogen en gevels geven al hun geheimen prijs.Een geleide wandeling laat u tevens enkele opmerkelijke bouwwerken in de omgeving ontdekken.

A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (geleide wandeling, zaterdag en zondag om 11u)

C voormalige abtswoning van de abdij van Dielegem, J.-B. Tiebackxstraat 14 in Jette – kaart E 3

f 13-14-53-84 (Dielegem)

De tentoonstelling is toegankelijk van 1 tot 30 september, dinsdag tot vrijdag van 10u tot 12u en van 14u tot 17u, in het weekend van 10u tot 18u. Rondleidingen op aanvraag (02/479.00.52).

De leraren van de muziekacademie geven een concert op zondag 16 september om 15u en 16u.

Met de medewerking van het schepenambt van de Franse Gemeenschap van de gemeente Jette, het Centre culturel de Jette en de Association culturelle de Bruxelles Nord-Ouest.


69. Kaart F 2 lGoddelijk kind jezUskeRk

Houba de Strooperlaan 759 Brussel-Laken

A za van 10u tot 18u zo 12u tot 18u

d 6 (Koning Boudewijn)

f 84-88 (Koning Boudewijn)

Deze neoromaanse kerk, die tussen 1939 en 1942 werd gebouwd naar het ontwerp van architect A. Demey, valt op door de ruime en luchtige proporties van het interieur, een indruk die ongetwijfeld voortvloeit uit de grote hoofdgewelven waarvan de koepels elk een oppervlakte hebben van bijna

68. Kaart E 2 modelWijk

Romeinse Steenweg/Citroenbo-menlaan/Dikke Lindelaan Brussel-Laken


d 6 (Koning Boudewijn)

f 84-88 (Koning Boudewijn)

De door Le Corbusier ontwikkelde principes voor het wooncomplex Cité radieuse in Marseille en de beginselen uit het charter van Athene vormden een inspiratiebron voor de ontwerpers van de Modelwijk. Dit omvangrijke project moest uitdrukking geven aan de progressieve ideeën die op het vlak van sociale huisvesting in België leefden aan de vooravond van de Wereldtentoonstelling van 1958. Het oorspronkelijke plan werd echter gewijzigd en de Belgische Staat, die financieel moest bijspringen om het geheel te voltooien, vertrouwde de opdracht toe aan de sociale huisvestingsmaatschappij Lakense Haard die het werk in iets minder dan tien jaar tot een goed einde bracht. Er werden ongeveer 850 woningen gecreëerd in appartementsgebouwen die ‘vrij’ werden ingeplant te midden van de groene ruimte. De gebouwen stonden op palen om de begane grond vrij te houden en

69

68

waren voorzien van zijgalerijen. Voor de bouw werd gebruik gemaakt van gewapend beton. De architecten Jean van Dosselaere, René Paris, Victor Coolens en Renaat Braem, een leerling van Le Corbusier, werkten mee aan de plannen voor de Modelwijk, waar voor het eerst in België de procedés van zware prefabricage en schermmuren in aluminium werden toegepast.

150m²! Het metselwerk van de koepels is nauwelijks zes centimeter dik en rust op vier rondbogen in gewapend beton die zelf gedragen worden door robuuste ronde zuilen, eveneens van beton. Deze zuilen torsen tegelijkertijd het gewicht van de dakbedekking en de druk van de bogen. Een dak met metalen gebinte onttrekt de koepels langs buiten aan het gezicht.

Rondleidingen, zaterdag en zon-dag om 11u, 14u30 en 16u30. Afspraak Citroenbomenlaan, voor de ingang van het metrosta-tion “Boudewijn”. Met de mede-werking van Laeken Découvertes en Klare Lijn.

Voorstelling van het boek uitge-geven door de Lakense Haard.


70

70. Kaart F 2 kpaleis 5 – BRUssels expo

Belgiëplein (toegang via poort B) Brussel-Laken


d 6 (Heizel)

e 7-51 (Heizel), 94 (Stadion)

f 84-88 (Stadion)

De Paleizen 2, 4, 5, 6 en 10 (goed voor een totale oppervlakte van 52.000 m²) werden tussen 1933 en 1935 ontworpen door architect Joseph van Neck. Het Heizelplateau was in 1926 door de Belgische Staat afgestaan aan de Stad Brussel om er de wereldtentoonstelling te organiseren naar aanleiding van het honderjarig bestaan van België in 1930. Uiteindelijk zou deze expo pas in 1935 doorgaan. Een brede laan verdeelde het terrein in twee en liep door tot aan de gevel van het Groot Paleis, het huidige Paleis 5. Dat perspectief is sinds 1955 verstoord door de bouw van het Atomium, maar het Paleis verheft nog

g W a n d e l i n GWanneer de architect ingenieur wordt!

Metalen bollen vervaardigd in Waalse ateliers, kolommen gegoten in metaalgieterijen, platte Tijzers afkomstig van grote staalfabrieken: het begrip bouwen verandert volledig met de industriële revolutie en wordt steeds meer technologische krachttoer en stoutmoedige ingenieurskunst. Deze wandeling neemt je mee op een ontdekkingstocht langs enkele opmerkelijke voorbeelden in de Heizelwijk.


C vertrek: op de hoek van de Emile Bockstaellaan en Eric Wautersstraat in Brussel-Laken – kaart G 4

I reserveren verplicht op het nummer 02/537.78.75 (maandag tot vrijdag 10u tot 15u). Maximum 25 per-sonen per vertrek.


g W a n d e l i n GDe Heizelvlakte en haar paleizen

De Heizelvlakte is de plaats waar grote handelsbeurzen, internationale salons en tentoonstellingen plaatsvinden. Voor de wereldtentoonstelling van 1935 werden hier stoutmoedige tentoonstellingspaviljoenen gebouwd. Het Groot Paleis met 15.000 m² tentoonstellingsoppervlakte en de vier andere paleizen waren voor die tijd echte technische hoogstandjes. Tijdens deze wandeling komt u ook alles te weten over de bouw van het Atomium, symbool van de Expo 58.

A zaterdag om 10u en 13u en zondag om 13u (duur: 2u)

C vertrek: aan de voet van het Atomium, Atomiumsquare in Brussel-Laken – kaart G 2

d 6 (Heizel)

e 7-51 (Heizel)

f 84-88 (Heizel)

I reserveren verplicht op nummer 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9 tot 13). Maximum 25 personen per vertrek.

Enkel in het Frans.


altijd zijn indrukwekkende gevel, bekroond door allegorische beelden van Egide Rombaux. In tegenstelling tot het vrij klassieke schema van de voorgevel is het interieur vernieuwend door het gebruik van betonnen bogen van een tot dan toe ongekend formaat. Met een spanwijdte van 86 meter en hoogte van 31 meter op het hoogste punt dragen de 12 hyperbolische bogen, die telkens 12 meter uit elkaar liggen, het getrapte dak van de hal dankzij horizontale dwarsbalken. De druk van de bogen wordt opgevangen door een systeem van schuine heipalen. Met deze structuur creëerde men een bruikbaar grondoppervlak van bijna 15.000 m2 mogelijk. De later toegevoegde gebouwen – de Paleizen 1, 3, 7, 11 en 12 – hebben het terrein zijn huidige potentieel gegeven van in totaal 115.000 m2.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u en 17u. Met de medewerking van Itinéraires, op de Paden van de Geschiedenis, en van Klare Lijn.


71

71. Kaart G-H 4 keRkhof van laken

Onze-Lieve-Vrouw-van-Laken Voorplein – Brussel-Laken

A za en zo van 8u30 tot 16u

e 94 (Prinses Elisabeth)

Door de bijzetting van koningin Louise Marie in de kerk van OnzeLieveVrouwvanLaken in 1850 werd het bij een deel van de Brusselse bevolking, en met name bij de burgerij, de adel en de kunstwereld mode om zich niet ver van de vorstin te laten begraven. Als gevolg hiervan wordt het kerkhof van Laken wel eens het ‘Belgische Père Lachaise’ genoemd. Het grote aantal aanvragen en de onmogelijkheid om het kerkhof te vergroten zetten burgemeester E. Bockstael ertoe aan om in navolging van de ZuidEuropese begraafplaatsen ondergrondse grafgalerijen te bouwen die toegankelijk waren via bovengronde monumenten. Dat was in 1876 en de

g G e l e i d e W a n d e l i n GDe Heizelvlakte, memoriaal van de 20ste-eeuwse architectuur

Deze geleide wandeling op de Heizelvlakte en in de omgeving laat u kennismaken met enkele belangrijke aspecten in de ontwikkeling van de moderne architectuur in Brussel, namelijk de stedenbouwkundige ingrepen en de gebouwen die werden ontworpen voor en in het verlengde van de wereldtentoonstellingen van 1935 en 1958. De architectuur van de tentoonstellingspaviljoenen is ook illustratief voor de toepassing van nieuwe bouwtechnieken.

A zaterdag en zondag om 15u

C vertrek: voor de uitgang van het metrostation Heizel, Keizerin Charlottelaan in Brussel-Laken – kaart F 2

d 6 (Heizel)

e 7-51 (Heizel)

f 84-88 (Heizel)

Met de medewerking van Laeken Découvertes.

g W a n d e l i n GDe Heizelvlakte, bouwtechniek op zijn best

De Heizelvlakte is rijk aan gebouwen die getuigen van groot technisch vernuft. Voor de Wereldtentoonstelling van 1935 werd gewapend beton gebruikt voor de bouw van Paleis 5 met zijn draagstructuur van paraboolbogen, evenals voor de voetgangersbrug in het park van Ossegem. Opmerkelijke koepels bekroonden het Alberteum, vandaag vervangen door het Planetarium, en de kerk van het Goddelijk Kind Jezus. In 1958 gaven het Atomium, de Pijl van de Burgerlijke Bouwkunde en het Amerikaanse paviljoen uitdrukking aan een algemeen gevoel van triomfantelijke moderniteit. Deze wandeling laat u de Heizelvlakte in een ander licht zien.

A zondag om 10u30 en 14u30 (duur: 2u)

C vertrek: uitgang van het metrostation Heizel (kant Atomium) in Brussel-Laken – kaart F 2

d 6 (Heizel)

e 7-51 (Heizel)

f 84-88 (Stadion)

I reserveren verplicht op nummer 02/673.18.35 (maan-dag tot vrijdag van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per vertrek.

Enkel in het Frans.


keuze voor beton was toen vrij gedurfd voor grafgalerijen. In een eerste periode werd alleen de vloer in beton gegoten. Voor de uitbreidingen die volgden in 1883, 18881889 en 18901891 werd ook beton gebruikt voor het overdekkende gewelf. De Franse architect François Malfait vergrootte de grafgalerijen een laatste keer tussen 1933 en 1939 in artdecostijl. In 2009 begonnen bewarings en restauratiewerken die tot op vandaag voortduren. (B 14/01/1999)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u, 11u, 14u en 15u.

Tentoonstelling over het feno-meen van de grafgalerijen in het Brussels Gewest in het Museum voor Grafkunst – Voormalig ate-lier Ernest Salu (Onze-Lieve-Vrouwvoorplein 16 in Brussel-Laken), zaterdag en zondag van 10u tot 18u.

Met de medewerking van Epitaaf.


72

72. Kaart J 2 lsint-pieteR-en-sint-paUlUskeRk

Peter Benoîtplein Neder-Over-Heembeek


f 47-53 (Peter Benoît)

De SintPieterenSintPauluskerk werd gebouwd tussen de niet meer gebruikte SintNiklaaskerk en de SintPieterskerk waarvan alleen de romaanse toren overblijft. Op vraag van het aartsbisdom werden overigens twee forse torens aan de voorkant gebouwd als herinnering aan deze twee monumenten die deel uitmaken van de geschiedenis van de parochie. De zeer ruime kerk werd in 1935 voltooid naar het ontwerp van architect Julien De Ridder. De dragende structuur van gewapend beton is met een parement van bakstenen bekleed. Het beton is echter goed zichtbaar ter hoogte van de claustra’s van het grote

H t e n t o o n s t e l l i n GEen nieuwe kerk en een wijk in volle ontwikkeling

De parochie van NederHeembeek en OverHeembeek, verdeeld over twee bescheiden oude kerkjes, kende een belangrijke bevolkingsaangroei in de jaren 1920. Er bestonden al plannen voor een nieuwe kerk die meer gelovigen moest kunnen ontvangen toen de brand van de kerk van NederHeembeek het dossier in een stroomversnelling bracht. In twee jaar verrees een van de eerste kerken van Brussel in gewapend beton en zonder inwendige steunpunten. Het modernistische kerkgebouw dat in 1935 werd ingewijd, had twee torens die niet alleen een panoramisch uitzicht boden op het Gewest, maar ook twee keer vier ruimten van 32 m² bevatten. De tentoonstelling vertelt het verhaal van de kerk maar ook van de wijk eromheen die op het ogenblik van de bouw in volle expansie was.

A zaterdag van 10u tot 18u

C vertrek: Sint-Pieter-en-Pauluskerk, Peter Benoitplein te Brussel- Neder-Over-Heembeek – kaart J 2

f 47-53 (Peter Benoit)

I maximum 25 personen per vertrek.

Met de medewerking van de vereniging Groene Wandeling van Neder-Over-Heembeek.

centrale venster in de voorgevel en de laterale rozetvensters die het transept verlichten. De verrassende basreliëfs in ajourtechniek, onder meer in het timpaan van de hoofdingang, zijn vervaardigd door Paul Stoffijn.

Rondleidingen.

Tentoonstelling “Een nieuwe kerk en een wijk in volle ontwikkeling” (zie kadertekst hieronder).

73. Kaart K 1 BUdaBRUG

Vilvoordse Steenweg Brussel-NOH (ter hoogte van de A. Van Osslaan)

f 47 (Antoon Van Oss)

De Budabrug werd in 1935 gebouwd om de ontwikkeling van de linkeroever van het kanaal te stimuleren en om de verbinding tussen de industriezone van Haren en die langs het kanaal van Willebroek te verbeteren. De brug werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en werd uiteindelijk in 1955 in zijn oorspronkelijke vorm heropgebouwd door de ingenieurs Baume en Marpent. Deze ophaalbrug voor weg en spoorverkeer heeft de algemene vorm van een portaalkraan met drie rotules bestaande uit een complex geheel van staalbalken. De twee masten, die bovenaan door een dwarselement worden verbonden, dragen de oprolhaspels van de kabels en de drijfriemen die voor de bediening van het mobiele brugdek zorgen. Dit brugdek heeft zelf twee laterale traliewanden van staalbalken. Het kunstwerk is in totaal 43 meter hoog en heeft een maximale doorvaarthoogte van 34 meter. De naam ‘Budabrug’ zou afkomstig zijn van een oude boerderij in de omgeving die zo werd genoemd na de overwinning in 1686 van de Oostenrijkse legers op de Turken in Buda, het westelijke stadsdeel van Boedapest.

73

7 8 ⁄ e V eR e / s C H a a R B eeK / s I n t- J O O s t-t en - n O d e

e v e R e / s c h a a R B e e k / s i n t - j o o s t - t e n - n o d e

80Hallen van Schaarbeek

e V eR e / s C H a a R B eeK / s I n t- J O O s t-t en - n O d e ⁄ 7 9

74. Kaart J 5 MBRUssels mUseUm van de molen en de voedinG

Lindestraat 189 / Windmolenstraat 21 – Evere


e 55 (Linde)

f 66 (Kurth)

In 1841 werd in Evere een windmolen gebouwd waar de boeren uit de omgeving hun graan konden laten malen. In 1853 werd in de molen een stoommachine geïnstalleerd om in alle weersomstandigheden te kunnen malen. De houten wieken verloren hierdoor hun functie en werden dan ook verwijderd.

De molen, bestaande uit een bakstenen romp met kleine rondboogvensters, staakte zijn activiteit in 1911 omdat hij niet meer kon concurreren met de grote maalderijen langs het kanaal van Willebroek. De gebouwen werden nadien gebruikt voor diverse andere activiteiten zoals een leerlooierij en een fabriek van verwarmingsketels voor het forceren van witloof. Het geheel, gelegen in een park met bomen en toegankelijk via een schilderachtige weg van breukstenen, bestaat uit de later gebouwde cilindermolen, de molenromp zelf en de molenaarswoningen. De molen werd in 1998 door de gemeente Evere aangekocht op voorstel van de MOB (Milieucommissie Brussel en Omgeving). (B 20/12/1990)

74

75

75. Kaart L 6 liedeR zijn hUis

Platolaan 19-21 – Evere

A za van 10u tot 16u uitsluitend rondleidingen

f 63-66-80 (Kerkhof van Brussel), 45 (Cicero)

Dit complex van 105 sociale woningen werd tussen 1959 en 1961 gerealiseerd door architect Willy Van der Meeren in samenwerking met zijn collega Léon Palm. Het gebouw rust op betonnen pijlers en de appartementen zijn toegankelijk via ‘binnenstraten’ die telkens drie verdiepingen bedienen. De portieken werden ter plaatse gegoten, maar

alle andere elementen (gevelelementen, vloeren, trappen, enz.) werden elders geprefabriceerd. Hun afmetingen zijn geïnspireerd op het Modulormaatsysteem dat ontwikkeld werd door Le Corbusier. Van der Meeren staat bekend om zijn rationalistische en economische architectuur gebaseerd op industrialisering, standaardisering en modulering, waarmee hij zich onderscheidt van de eerste generatie modernisten. Dit appartementsgebouw blijft een referentie in de Belgische architectuur en wordt geregeld als voorbeeld geciteerd. In de loop van 2012 zal Beliris een grondige renovatie ondernemen om het gebouw aan te passen aan de huidige normen op het vlak van isolatie, veiligheid en comfort.

Doorlopend rondleidingen. Met de medewerking van Beliris.

Tentoonstelling “Duizend kamers met uitzicht. De toekomst van grote woonensembles” (zie kadertekst pagina 57).

Rondleidingen, zaterdag en zon-dag om 11u en 14u30. Met de medewerking van het gemeente-bestuur van Evere.


76. Kaart J 6 Lsint-sUzannakeRk

Latinislaan 48 – Schaarbeek


e 7 (Louis Bertrand)

f 66 (Louis Bertrand)

Deze kerk van gewapend beton, een echte primeur voor België, werd gebouwd tussen 1925 en 1928. Ze werd bekostigd door de vrouw van generaal Maes als herinnering aan haar overleden dochter Suzanne. Architect Jean Combaz, die met de bouw belast werd, inspireerde zich voor zijn ontwerp op de kerk van Notre-Dame du Raincy van Perret, niet ver van Parijs. Hij bedacht dit uiterst originele gebouw met enorme betonnen pijlers en monumentale glasramen die grote stukken muur in beslag nemen. Het kostte Simon Steger en de befaamde glazenier Florent Jaspar Colpaert maar liefst zes jaar om deze reusachtige glasramen te vervaardigen, elk bestaande uit 280 stukken glas gevat in claustra’s van gewapend beton. Het binnenvallende zonlicht wordt omgezet in schitterende kleurschakeringen. Het ongewone gebruik binnen in een religieus gebouw van vier Vierendeelbalken in gewapend beton maakte de constructie mogelijk van het plafond van het schip dat 26 meter breed is en waarin zenitale glaskappen zijn aangebracht, een echt technisch meesterstuk. De 49 meter hoge klokkentoren draagt een kruis van gewapend beton. (B 04/05/2006)

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo.

b f i e t s t o c h tDe kunst van het bouwen in Schaarbeek

Fietstocht met als thema de evolutie van de technieken en de gebruikte materialen sinds het begin van de verstedelijking van Schaarbeek op het einde van de 19de eeuw tot vandaag.Schaarbeek telt enkele opmerkelijke realisaties die elk op zich een omweg waard zijn: het gemeentehuis, de Hallen van Schaarbeek, diverse gevels in hout, glas en staal of met smeedijzeren luifels, bruggen in hardsteen en roze graniet, een tramstelplaats uit ijzer en glas, plus een van de mooiste kerken in gewapend beton van Brussel, de SintSuzannakerk.Onderweg krijgt u ook praktische tips om veilig te fietsen in de stad, met respect voor het verkeersreglement.

A zaterdag en zondag om 14u (inschrijvingen zaterdag vanaf 14u en zondag vanaf 10u (duur: 2u30)

C vertrek: voor de Mezze Bar, Meiserplein (hoek Wahis-Cambier) in Schaarbeek – kaart K 7

e 25-62 (Meiser)

f 63 (Meiser)

I vergeet uw fiets niet. Geen fietsverhuur ter plaatse.

Met de medewerking van GRACQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale afdeling van Schaarbeek).

76


H t e n t o o n s t e l l i n GBrusilia

Het appartementsgebouw Brusilia is met zijn 34 verdiepingen voorlopig nog steeds het hoogste appartementsgebouw van het gewest. De brutale inplanting in een wijk van typische Brusselse woningen aan het begin van de jaren 1970, zorgt bij omwonenden nog steeds voor een negatief imago. Het gebouw is nochtans een bijzonder interessant ontwerp van Jacques Cuisinier. Om structuur en plan optimaal op elkaar af te stemmen kiest de architect voor een gebogen vorm. De schuin geplaatste wanden geven de appartementen een trapezevorm met aan de voorgevel enkel de leefruimte en aan de achtergevel de slaapkamers. De oostwest oriëntatie geeft een mooie lichtinval maar houdt de zon buiten op de warmste uren van de dag.Tentoonstelling van plannen, documenten en interieurfoto’s

A zondag van 14u tot 17u

C Residentie Brusilia, Louis Bertrandlaan 104, 1030 Schaarbeek – kaart I 6

f 59 (Herman), 66 (Crossing)

77. Kaart I-J 6 josaphatpaRk

Schaarbeek

e 7 (Heliotropen)

f 64-65 (Chazal), 66 (Crossing)

Volgens de legende zou een pelgrim bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in 1574 zo’n treffende gelijkenis hebben gezien tussen de Roodebeekvallei en de Josaphatvallei in Palestina dat hij dit deel van Schaarbeek een nieuwe naam gaf. Op dezelfde plaats lag later een uitgestrekt domein dat aan het begin van de 20ste eeuw versnipperd dreigde te raken. Op aandringen van koning Leopold II ging de gemeente tot onteigening over en in 1904 werd een publiek park opengesteld, aangelegd door de Belgische landschapsarchitect Edmond Galoppin. De gemeente verdriedubbelde de oorspronkelijke oppervlakte door toevoeging van aanpalende gronden waardoor het park in 1914 een oppervlakte van 40 hectare bereikte. Het bevat ruimtes voor sport en spel, een dierenverblijf, mooie gazons en tal van schilderachtige hoekjes die verfraaid zijn met een dertigtal rocailleelementen waaronder een duiventil, namaakrotsen en een brug met leuning van stenen boomstammen. Galoppin benutte het natuurlijke niveauverschil van de vallei en stelde een coherent parkontwerp voor dat rekening hield met het oorspronkelijke reliëf. Hij modelleerde dit overigens met smaak door de aanplanting van bospartijen, de aanleg van schilderachtige wegen en paden, en het omleiden van beken en bronnen om vijvers en kleine watervallen te creëren. Het fantasievolle berglandschap van Dumillieux, een fraai staaltje bouwkunst met zijn brug en rotsen, verdient een speciale vermelding. Het Josaphatpark is een mooi voorbeeld van ambitieuze parkaanleg die de betekenis van groene ruimte in de stad grondig heeft gewijzigd. (B 31/12/1974)

77


79. Kaart I 5 M GemeentehUis van schaaRBeek

Colignonplein – Schaarbeek


e 92 (Pogge), 55 (Paviljoen)

f 59 (Eenens)

Het huidige gemeentehuis in neoVlaamse renaissancestijl werd door koning Albert I in 1919 plechtig geopend. Dit gebouw, ontworpen door Maurice Van Ysendijck, verving het vorige gemeentehuis, een imposant bouwwerk opgetrokken naar de plannen van zijn vader, JulesJacques Van Ysendijck, dat in 1911 door een felle brand volledig in de as werd gelegd. Het nieuwe gemeentehuis leek sterk op het vorige maar was bijna dubbel zo groot. Het plein rond het gemeentehuis werd bebouwd met een homogeen geheel van woonhuizen dat tot vandaag vrij goed bewaard is. De gevels zijn met zeer veel zorg uitgevoerd. Witsteen bepaalt onmiskenbaar de architecturale structuur en ordent als het ware de andere muurgedeeltes die zijn uitgevoerd in rode baksteen met een ruitvormig decor van zwarte geverniste bakstenen. Het interieur van het gebouw heeft een opmerkelijke decoratie bewaard. De grote lokettenzaal beslaat twee bouwlagen en vertoont veel gelijkenis met de overdekte passages die in die tijd zeer in de mode waren. De gebogen glazen overkapping is versierd met ruiten antiek glas en bedrukt gegoten glas, die bijeen worden gehouden door een netwerk van loodstrips en rusten op een metalen raamwerk. (B 13/04/1995)

Rondleidingen zaterdag om 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en zondag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Pro Velo.

79

78. Kaart I 5 Gevel van het hotel aUBecq

François-Joseph Navezstraat 102 Brussel


e 7-92 (Prinses Elisabeth), 55-92 (Verboeckhoven)

f 58-59 (Verboeckhoven)

Het Hôtel particulier Aubecq, gebouwd tussen 1900 en 1904, stond aan de Louizalaan, aan de rand van het Ter Kamerenbos en wordt beschouwd als een van de hoogtepunten in het oeuvre van Victor Horta die zowel het huis zelf als de interieurdecoratie en het meubilair ontwierp. Ondanks veel protest werd het in 1950 afgebroken om plaats te maken voor een modern appartementsgebouw. De voorgevel zou reddeloos verloren zijn gegaan zonder de inzet van Julia Horta, laatste echtgenote van de meester, en architect Jean Delhaye. Samen konden ze de toenmalige minister van Openbare Werken, Auguste Buisseret overtuigen om de gevel zorgvuldig te demonteren met als doel deze elders weer op te bou

wen. Zo ver kwam het echter nooit, ondanks diverse projecten en de belangstelling van de Franse staatsmusea die eerder al de lambriseringen en meubels van de eetkamer hadden gekocht, vandaag te zien in het Musée d'Orsay. De gedemonteerde gevel (stenen, schrijnwerk en ijzersmeedwerk), die sinds 2001 eigendom is van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, vormde een echte puzzel. In 2010 werden op vraag van de Directie Monumenten en Landschappen alle stukken in liggende toestand opnieuw samengesteld onder leiding van architect Nicolas Créplet, specialist in de restauratie van beschermde monumenten. De archeologische studie die tijdens deze montage werd uitgevoerd (inventarisatie, opmeting, diagnostiek van gebreken, bestek, enz.) maakt het nu mogelijk deze gevel met meer kans op succes in eer te herstellen in een publieke ruimte.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van Voir et Dire Bruxelles en Korei.

78


81. Kaart H-I 6 l koninklijke sint-maRiakeRk

Koninginneplein – Schaarbeek


e 92-94 (St Maria), 25 (Robiano)

In 1844 won architect Louis Van Overstraeten de architectuurwedstrijd die was uitgeschreven voor de bouw van een koninklijke kerk, strategisch gelegen op het tracé tussen het koninklijk paleis van Brussel en dat van Laken. De jonge Gentse architect stelde een kerk in byzantijnsromaanse stijl voor met centraal grondplan in de vorm van een achthoek omringd door apsiskapellen. Het geheel werd bekroond door een indrukwekkende koepel op gewelfzwikken gedragen door bun

80. Kaart I 6 Mhallen van schaaRBeek

Koninklijke Sint-Mariastraat 22a Schaarbeek


e 92-94 (St Maria), 25 (Robiano)

f 65-66 (Robiano)

Samen met de SintGorikshallen zijn de Hallen van Schaarbeek een van de zeldzame overdekte markten die in Brussel bewaard zijn gebleven. Ze werden in 1865 niet ver van de Koninklijke SintMariakerk gebouwd naar het ontwerp van architect Hansotte die voor de gelegenheid samenwerkte met aannemer Bertaux, gespecialiseerd in ijzeren skeletbouw. De architectuur van de Hallen sluit dan ook aan bij de grote industriële complexen van het einde van de 19de eeuw, maar ook bij de grote stationshallen uit die tijd die hoofdzakelijk uit ijzer en glas werden opgetrokken. Het gebouw omvat zes portalen gevormd door een 80

81

delpijlers. De koepel werd lichter gemaakt door het gebruik van metaal en lichte bekledingsmaterialen. Ze laat licht binnen langs oculi in de basis van de lantaarntoren en via een gordel van vensters ter hoogte van de kroonlijst. Om de structuur te verstevigen voegde de architect toch nog luchtbogen toe, ontleend aan de gotiek. De werkzaamheden begonnen in 1845 en de kerk werd op 15 augustus 1853 in gebruik genomen. Het overlijden van de architect in 1849 was er oorzaak van dat de werken pas in 1900 werden beëindigd. Het originele meubilair en de decoratie van het interieur vormen samen met de architectuur een uniek en zeer homogeen voorbeeld van ‘byzantijnse’ kunst in Brussel. (B 09/11/1976)

groot aantal met bouten verbonden onderdelen. De oorspronkelijke structuur wordt versterkt door vijf grote vakwerken op pijlers en dragen het dubbele akoestische dak en zes technische loopbruggen op een portaalkraan. Vroeger verkocht men groenten en vlees in de Grote Hal en vis in de Kleine Hal. Een monumentale trap leidde naar een galerij die langs de vier binnenmuren liep. Op deze galerij, geschraagd door slanke gietijzeren kolommen, waren textiel en kledingwinkels gevestigd. De Kleine Hal doet vandaag dienst als zaal voor optredens, tewijl de Grote Hal is omgevormd tot polyvalente zaal.

Rondleidingen zaterdag en zon-dag om 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30.

Rondleidingen op zaterdag om 10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30 en op zon-dag om 14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. Met de medewerking van de Babbelbus.


82. Kaart H 7 M le BotaniqUe

Koningsstraat 236 Sint-Joost-ten-Node


d 2-6 (Kruidtuin)

e 92-94 (Kruidtuin)

f 61 (Kruidtuin)

Het uitgestrekte gebouw, bedoeld om de plantenverzamelingen van een oudere plantentuin te herbergen, werd gebouwd tussen 1826 en 1829. Schilderdecorateur PierreFrançois Gineste leidde de werken naar de plannen van architect TilmanFrançois Suys. Deze laatste was uitgegaan van de traditionele structuur van een oranjerie, met een imposante centrale rotonde met koepel, geflankeerd door twee vleugels die uitlopen op twee licht uitspringende paviljoenen. De rotonde is omringd door een zuilencolonnade die een portiek vormt. De openingen tussen de zuilen zijn door glaspartijen gesloten en ook het dak van het portiek is in glas. Tegen de zijvleugels zijn serres aangebouwd. De oorspronkelijke functie van het gebouw verklaart de overvloed aan beglaasde vensteropeningen die een maximum aan zonlicht moesten binnenlaten voor de groei van de planten. Het centrale gedeelte heeft nog een metalen gebinte waarin de beglaasde delen van de koepel zijn bevestigd. De gevel is zoals het hoort naar het zuiden gericht.De Kruidtuin werd in 1870 door de Belgische Staat overgenomen en kreeg haar huidige bestemming in 1984 als cultureel centrum van de Federatie WalloniëBrussel. In deze prestigieuze en historische plaats vinden vandaag talrijke culturele activiteiten plaats. (B 15/05/1964)

Rondleidingen met toegang tot enkele zalen zaterdag en zondag om 10u30, 11u30 en 12u30. Met de medewerking van Arkadia.be en Korei.

Voordracht “Le jardin botanique de Bruxelles (1826-1940). Miroir d’une jeune nation” door Denis Diagre, Dr. in de geschiedenis, zaterdag om 11u en 13u (enkel in het Frans).

83. Kaart I 8 LchaRlieRmUseUm

Kunstlaan 16 – Sint-Joost-ten-Node


d 2-6 (Madou)

f 29-63-65-66 (Madou)

In 1890 verwierf kunstliefhebber en verzamelaar Henri Van Cutsem twee aanpalende gebouwen in neoclassicistische stijl aan de huidige Kunstlaan (het eerste had hij geërfd, het tweede kocht hij erbij). Het eerste gebouw uit 1844 met vier traveeën werd intact gelaten, maar het tweede werd gesloopt en heropgebouwd om een meer uniform geheel te verkrijgen. De algemene indeling van de voorgevel bleef onveranderd, maar om zijn verzameling schilderijen en beeldhouwwerken beter tot hun recht te laten komen vroeg Van Cutsem aan Victor Horta om aan de achterkant van de woningen lange galerijen te ontwerpen met een beglaasde overkapping die het licht langs boven laat binnenvallen. Vandaag worden in deze tentoonstellingsruimtes ook geregeld concerten gegeven. Vitrinekasten die aan Horta worden toegeschreven doen dienst als scheidingswand om het perspectief te verkorten. In 1904 ver

maakte Van Cutsem zijn huis en verzameling aan beeldhouwer Guillaume Charlier die op zijn beurt alles naliet aan de gemeente SintJoost in 1925. (B 15/07/1993)

Gidsen ter plaatse.

Tentoonstelling “Victor Horta en het Charliermuseum” met uitleg over de interventies van Victor Horta.

82

83


Ook dit jaar stelt het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest zijn 160 km2 grondgebied open voor de

zachte mobiliteit. Op 16 september geniet u dus

van een andere mobiliteit ! Dankzij het gratis open

baar vervoer van de MIVB is dit een uitgelezen

kans om de complementariteit te testen tussen

verschillende vervoerwijzen : bus, metro, te voet,

rolschaatsen, fiets,… De autoloze zondag is

bedoeld om een mentaliteitswijziging tot stand te

brengen en het debat aan te zwengelen over de

mobiliteit in de stad.

Behalve de Open Monumentendagen vinden er

nog tal van activiteiten en manifestaties plaats

overal in de stad: Landelijk Brussel, Le Beau vélo

de Ravel, fietstochten of wandelingen … “Mijn dorp

in de stad”, een gewestelijk initiatief, organiseert

op symbolische punten in een twaalftal gemeenten

van het Brussels Gewest aangename ontmoetings

zones waar u kunt deelnemen aan activiteiten rond

mobiliteit en duurzame ontwikkeling.

Het wordt opnieuw een geanimeerde dag en vooral

de gelegenheid om Brussel met het gezin of vrien

den te bezoeken en te ontdekken, zonder auto’s,

lawaai of luchtvervuiling !

Praktisch

De Autoloze Zondag geldt voor iedereen, behalve

voor het openbaar vervoer, taxi’s, autocars, hulp

diensten en voertuigen van openbaar nut. De maxi

mumsnelheid is om veiligheidsredenen echter

beperkt tot 30 km/h.

Het Gewest is gesloten voor alle autoverkeer van

9 tot 19 uur. In sommige wijken kunnen de straten

langer afgesloten blijven wegens de activiteiten of

feestelijkheden die er plaatsvinden. De tunnels zul

len geleidelijk terug opengesteld worden.

Opgelet, het verkeersreglement blijft van toepas

sing. Vergeet niet dat sommige voertuigen die dag

toelating hebben om te rijden. Wij roepen iedereen

op zich te verplaatsen in een geest van respect

voor elke weggebruiker. Om veiligheidsredenen

mogen voetgangers, rolschaatsers en fietsers in

geen geval de tunnels nemen !

Om bepaalde redenen (speciale leveringen, ver

plaatsingen om medische redenen) kan een rijver

gunning, geldig voor het gehele gewest, worden

toegekend. Deze vergunning is slechts geldig voor

één voertuig en voor het motief dat op het door

gangsbewijs staat vermeld.

Inwoners van het Brussels Gewest moeten de ver

gunning aanvragen bij het gemeentebestuur van

hun woonplaats. Personen van buiten het Gewest

moeten dit doen bij het gemeentebestuur van de

plaats van hun bestemming.

Voor meer informatie

Raadpleeg de website www.weekvanvervoering.

irisnet.be waarop het volledige programma vanaf

begin september beschikbaar zal zijn.

Mobiel Brussel

Autoloze zondag


Publicaties van de Directie Monu menten en Landschappen

BRUssel, stad van kUnst en Geschiedenis

1. Het Jubelpark, zijn gebouwen en musea (NIFrSpEng)

2. Het kerkhof aan de Dieweg (NlFr) 3. De Grote Markt van Brussel (NIFrSpEng) 4. De Begijnhofwijk (NlFr) 5. De Heizel (NIFrSpEng) 6. De Louis Bertrandlaan en het Josaphatpark (NlFr) 7. Drie voorbeelden van passages uit

de 19de eeuw (NIFrSpEng) 8. Anderlecht (NlFr) 9. De Zavel (N FrSpEng) 10. De vijvers van Elsene en omgeving (NlFr) 11. De Sint-Katelijnewijk (NlFr) 12. Het Leopoldspark (NIFrSpEng) 13. De Squareswijk (NIFrSpEng) 14. De Armand Steurssquare (NrFr)

15. Het Koningsplein en de Warandewijk (NIFrSpEng)

16. De Observatoriumwijk (NlFr)

17. De Tervurenlaan (NlFr) 18. Het Woluwedal (NlFr)

19. De Louizalaan (NIFr)

20. De centrale lanen (N Fr)

21. Sint-Gillis (NlFr)

22. De Ringlanen (NlFr) 23. De Sint-Bonifatiuswijk (NlFr)

24. De Onze-lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk (NlFr)

25. De Brusselse kanalen (NlFr) 26. De Marktplaatsen van de Vijfhoek (NlFr)

27. Gangen in Brussel (NlFr)

28. Ukkel, huizen en villa’s (NlFr)

29. De eerste omwalling (NlFr)

30. Het Ter Kamerenbos (NlFr)

31. Het Justitiepaleis (NlFr)

32. De Ter Kamerenabdij (NlFr)

33. De Molièrelaan en de Berkendaalwijk (NlFr)

34. De tuinwijken Le Logis en Floréal (NlFr)

35. Geschiedenis van de Brusselse bioscopen (NlFr)

36. De Wolstraat en haar historische gebouwen (NlFr)

37. Koninklijk domein van Laken (NlFr)

38. Kerkhoven en begraafplaatsen (NlFr)

39. Geschiedenis van de Brusselse scholen (NlFr)

40. De Ringlanen (NlFr)

41. De abdij van Dielegem (NlFr)

42. Het voormalige Coudenbergpaleis (NlFr)

43. Appartementsgebouwen uit het interbellum (NlFr)

44. Het Rijksadministratief Centrum (NlFr)

45. Het gemeentehuis van Schaerbeek (NlFr)

46. De Marollen (NlFr)

47. In het hart van Vorst (NlFr)

48. De cafés van Brussel (NlFr)

49. Het rurale erfgoed (NlFr)

50. Het militaire erfgoed (NlFr)

51. Brugmann, het parkziekenhuis van Victor Horta (NlFr)

aRcheoloGie in BRUssel1. De Rijke Klarenwijk:

van Priemspoort tot Klooster (NlFr) 2. Brouwerijen in de Sint-Katelijnewijk (NlFr)

3. Middeleeuwse ambachten en stedelijk wonen (NlFr)

4. Rond de eerste stadsomwalling (NlFr)

Geschiedenis en RestaURatieDe Sint-Hubertusgalerijen (NlFr) De Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk (NlFr)

Villa Empain (NlFrGb)

Hotel Aubecq – Victor Horta (NlFr)


atlas van de aRcheo - loGische ondeRGRond van het GeWest BRUssel

1. Sint-Agatha-Berchem (NlFr)

2. Sint-Lambrechts-Woluwe (NlFr)

3. Ukkel (NlFr)

4. Vorst (NlFr)

5. Jette (NlFr)

6. Sint-Joost-ten-Node (NlFr)

7. Etterbeek (NlFr)

8. Anderlecht (NlFr)

9. Watermaal-Bosvoorde (NlFr)

10.1 Brussel-Vijfhoek- Archeologische potentieel (NlFr)

10.2 Brussel-Vijfhoek- Archeologlsche ontdekkingen (NlFr)

11. Koekelberg (NlFr)

12. Brussel-Noordoostwijk (NlFr)

13. Sint-Gillis (NlFr)

14. Sint-Pieters-Woluwe (NlFr)

15. Elsene (FrNl)

16. Schaarbeek (NlFr)

17. Sint-Jans-Molenbeek (Nl Fr)

18. Evere (Nl Fr)

19. Brussel-Louizawijk (Nl Fr)

20. Ganshoren (Nl Fr)

21. Oudergem (Nl Fr)

22. Brussel-Haren (Nl Fr)

23. Brussel. Neder-over-Heembeek (Nl Fr)

24. Brussel. Laken (Nl Fr)

monUmenten en landschappenDeel l Brussel, beschermde monumenten (NlFr)

Deel 2 Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Gevrijwaarde monumenten en landschappen (NlFr)

Deel 3 Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Beschermde monumenten en landschappen (NlFr)

inventaRis van het cUltUURBezit in BelGië BRUssels hoofdstedelijk GeWest

Deel I A Brussel Vijfhoek A-D (NlFr)

Deel I B Brussel Vijfhoek E-M (NlFr)

DeeI 1C Brussel Vijfhoek N-Z (NlFr)

Deel 2 Sint-Joost-ten-Node (NlFr)

Deel 3 Etterbeek (NlFr)

De anderen inventarissen van het Erfgoed kunnen geraadpleegd worden op de volgende site: http://www.irismonument.be

open monUmentdaGenArchitecturale gehelen in het Brussels Gewest (NlFr)

Plaatsen om te feesten (NlFr)

Kunst en openbaar erfgoed (NlFr)

Een eeuw architectuur en stedenbouw: 1900-2000 (NlFr)

Erfgoed en Ambachten (NlFr)

Archeologie van Neolithicum tot industriële revolutie (NlFr)

Handel (NLFr)

Modernisme – art deco (NlFr)

Brussel, 175 jaar hoofdstad (FrNl)

Lichaam en Geest (FrNl)

Architectuur sinds de Tweede Wereldoorlog (NlFr)

Van andere oorden (NlFr)

Steen & Co (NlFr)

Restauratie en Conservatie (NlFr)

Beschikbaar in de betere boekhandel

(Opgelet: meerdere titels zijn momenteel niet meer in voorraad)

De Directie Monumenten en Landschappen heeft eveneens verschillende gratis publicaties. De lijst van deze publicaties is raadpleegbaar op de website www.monument.irisnet.be

restauration(s) et conservation /Si richement embellie de parcs et de jardins fût-elle, la ville est,

avec ses pavés sous nos pieds ou ses tuiles sur nos toits, essentiellement un univers de pierre. Elle en garde bien souvent une image assez négative, car la pierre est généralement perçue comme grise et froide, dure et immuable voire monotone. Toutefois, lorsque nous prenons la peine de la considérer “à travers ses pierres”, la ville nous dévoile tout un monde de couleurs, de formes et de textures.

La présente publication illustre quelques-uns des aspects typiques de notre capitale.

D’où proviennent les variétés de pierres utilisées à Bruxelles ? Dans un parcours de la carrière au chantier, la réponse nous est donnée à l’appui de quelques monuments bruxellois emblématiques.

Les intérieurs bruxellois sont richement décorés de marbre et autres pierres polies. Un monde étonnant où évolution technique et modes interagissent pour le plaisir des yeux.

En architecture comme ailleurs, tout ce qui brille n’est pas or. Qu’entend-on par stuc, staff et carton-pierre, et comment les distinguer ?

Qui ne peut se permettre de la pierre naturelle doit se tourner vers des alternatives. Petit voyage initiatique parmi les matériaux de construction décoratifs tels la céramique et le verre, depuis le milieu du XIXe siècle jusqu’à nos jours.

Des façades revêtues d’un enduit avec des joints fictifs censés imiter la “pierre de France”. Des grottes et des rochers réalisés à l’aide de ciment et d’enduit. Comment distinguer le vrai du factice ?

BRUSSELS HOOFDSTEDELIjk GEwEST

l’architecture depuis la seconde guerre mondiale /

l’archit

ecture d

epuis

la

seco

nde g

uerre m

on

dia

le /

R

ÉG

ION

DE

BR

UXE

LLE

S-C

AP

ITA

LErestauratio

n(s

) et c

on

servatio

n /

restauratie en conservatie /

Publicaties van de Directie Monu menten en Landschappen


Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Onder bescherming van de Raad van Europa, in het kader van de Europese Monumentendagen

Organisatie Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Algemene coördinatie Paula DUMONT en Brigitte VANDER BRUGGHEN met de medewerking van Cindy DE BRANDT

Begeleidingscomité Pascale INGELAERE en Anne-Sophie WALAZYC, Kabinet van Minister-President Charles Picqué Stéphane DEMETER en Manja VANHAELEN, Directie Monumenten en Landschappen

Redactie De teksten over de opengestelde monumenten werden geschreven door Chris-tophe VACHAUDEZ . Enkele notities werden geschreven op basis van de gids Brussel, in de voetsporen van de bouwkundig ingenieurs, uitgegeven door het CIVA, de ULB en de VUB, onder leiding van David Attas en Michel Provost.

Vertaling Gitracom

Revisie en verbetering teksten Harry LELIÈVRE, Directie Monumenten en Landschappen

Herkomst foto’sDe foto’s werden genomen door Alfred de VILLE de GOYET, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk GewestbehalveChristine BASTIN en Jacques EVRARD © Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (pagina 4, 22, 70)Pierre BERNARD (44)Ryan CHKOUNDI (77)Philippe DE GOBERT (9)Georges DE KINDER (pagina 50)Johan JACOBS (09)Thomas LECLERCQ (39)Xavier LINNENBRINK (pagina 68)Mathias NOUEL © Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (78)Wim ROBBERECHTS (pagina 60, 68)Faris ZERROUKI (pagina 70)CIDEP (03)Directie Moumenten en Landschappen (72, 73)Hallen van Schaarbeek (pagina 78)Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (31, 33)Koninklijk Museum van het Leger en van de Krijgsgeschiedenis (pagina 30)ORIGIN (38)

Foto gevel hotel Aubecq (78): arch. V. Horta@Sofam 2012 Foto bedrijfsrestaurant van Total (30): arch. Samyn & Partners Foto’s Flagey (47) en SintJandeDoperkerk (65): arch. J. Diongre@Sofam 2012

Ontwerp omslag en affiche Kaligram, Brussel

Ontwerp programma, opmaak en cartografie Kaligram, Brussel

Druk IPM, Brussel

Verantwoordelijk uitgever Philippe PIÉREUSE, Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, CCN – Vooruitgangstraat 80, 1035 Brussel

DankwoordDe Directie Monumenten en Landschappen wenst alle openbare en privéinstellingen te danken, alsook alle eigenaars die hebben bijgedragen tot het succes van de Brusselse Open Monumentendagen.

De Directie dankt ook de vereniging Patrimoine et Culture die het centraal informatiepunt ontvangt.

De inlichtingen in deze brochure kunnen buiten onze wil om gewij-zigd worden.

a Openingsuren en data

d Metrolijnen en haltes

e Tram

f Bus

g Wandeling/Activiteit

h Tentoonstelling/Lezing

b Fietstocht

♬ Muzikale animatie

i Enkel te bezoeken met gids of reserveren is verplicht

c Vertrekpunt of plaats van activiteit

j Rondleiding in gebarentaal

Gebruikte pictogrammen

Deze brochure wordt gratis verspreid

Wettelijk Depot : D/2012/6860/006

InformatieOrganisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofd-stedelijk Gewest – CCN - Vooruitgangstraat 80 – 1035 BRUSSELInfolijn op 15 en 16 september 2011, van 10u tot 17u : 0800/40 400fax : 02/204.15.22 – e-mail : [email protected] – #jdp-omd op Twitter

De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- en sluitingsuur. De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen.

Het is verboden te roken, te eten en te drinken tijdens het bezoek; het is mo-gelijk dat de verantwoordelijken het maken van foto’s niet toestaan.

De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst, wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of ingeschreven werd op de bewaarlijst.

De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen en wordt u dan gratis toegestuurd.

De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB. Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en ver-trekpunten, rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.

Opgelet : voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het te-lefoonnummer vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het ver-trekpunt van de activiteiten gaan, want annuleringen zijn immers nooit uitgesloten.

toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteitDankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het pro-gramma opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verant-woordelijken van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de ge-bouwen waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.

De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de volgende logo’s :

k Toegankelijk: er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen.

m Toegankelijk met hulp: de hulp van een derde is vereist om zich gemakkelijk te kunnen verplaatsen.

l Niet toegankelijk: de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.

De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de gewone activiteiten in die gebouwen.

Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de NVHPH ([email protected]).

De kunst van het bouwen – Erfgoed Brussel

Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten

en Landschappen van het Brussels Hoofdste-

delijk Gewest het tijdschrift Erfgoed Brussel uit.

Deze publicatie richt zich tot al wie een passie

heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als niet-

Brusselaars, en wil de diverse facetten van de

monumenten en landschappen in het Brussels

Hoofdstedleijk Gewest aan bod laten komen.

Per jaar zullen drie nummers verschijnen (twee

gewone nummers en een speciaal nummer).

Het dubbele nummer van september is gewijd

aan het thema van de Open Monumentendagen.

Verschillende artikels geschreven door specia-

listen presenteren de kunst van het bouwen van-

uit diverse invalshoeken. Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf half septem-

ber en in de Sint-Gorikshallen tijdens de Open

Monumentendagen.

prijs: € 20

Wettelijk depot : D/2012/6860/013

ISBN : 978-2-930457-83-3

Comment tout ça tient ?L’art de construire en Région de Bruxelles-Capitale

Hoe blijft dit staan?De kunst van het bouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

27/08/1202/12/12

Halles Saint-Géry Sint-Gorikshallen

À l’initiative de la Région de Bruxelles-Capitale Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Des

sins

/ te

keni

ngen

: Phi

lippe

de

Kem

met

er —

Des

ign:

neu

tre.

be

Place Saint-Géry Sint-Goriksplein

Bruxelles 1000 Brusselaccessible gratuitement

gratis toegankelijk 7/7, 10:00-18:00

E ur opa , EE n gEmEE n s ch a pp E l i jk E rf goEdO n d e r b e s c h e r m i n g va n d e r a a d va n e u r O pa e n va n d e e u r O p e s e u n i e . i n h e t k a d e r va n d e e u r O p e s e m O n u m e n t e n d a g e n



Open Monumentendagen 2012, De Kunst van het Bouwen

Documents

Transcript of Open Monumentendagen 2012, De Kunst van het Bouwen