Stadsarchief Amsterdam I Projectplan Kijk Amsterdam 1700 ......Stadsarchief Amsterdam I Projectplan...

Projectplan

Kijk Amsterdam

1700-1800

[werktitel]

Stadsarchief Amsterdam 15 I 9 I 2017 – 14 I 1 I 2018

H.P. Schouten, Bloemstraat met Westertoren, 1778

Stadsarchief Amsterdam I Projectplan Kijk Amsterdam 1700-1800 I December 2016 1


Inhoud 1. Inleiding……………………………………..………..….3 2. Doelstellingen en Doelgroepen…………..…….…4 3. Inhoud…………………………………………..………...5 4. Vormgeving en Concept……………………………..9 5. Feedback en Alle Amsterdamse Akten….…….12 6. Planning…………………...…………………............13 7. Organisatie……………………………………………..14


1. Inleiding

In het najaar van 2017 presenteert het Stadsarchief Amsterdam een tentoonstelling over Amsterdamse stadsgezichten uit de 18de eeuw. Het genre van het stadsgezicht, of de topografische kunst, maakt een ongeëvenaarde bloei door in de periode 1700-1800 en verzamelaars leggen grote collecties aan met talloze prenten en tekeningen, vaak in prachtige kleuren. Amsterdam is een geliefd decor: de grachten, de Amsterdammers, het groen en de bebouwing worden tot in detail gedocumenteerd. Al dit beeldmateriaal laat een stad zien waar wordt gehandeld en gewandeld, waar koetsen en karren ratelen over de keien en schuiten worden volgeladen. Het is voor het eerst dat een overzichtstentoonstelling over Amsterdamse topografische kunst uit de periode 1700-1800 op deze schaal wordt gehouden.

Waarom?

Door middel van de tentoonstelling willen wij een breed publiek laten kennismaken met en laten genieten van het prachtige, maar relatief onbekende werk van onder andere Jacob Cats, H.P. Schouten, Reinier Vinkeles en Jan de Beijer. Het Stadsarchief beheert wereldwijd de grootste en mooiste collectie Amsterdamse prenten en tekeningen uit de 18de eeuw en vindt het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen deze fantastische collectie leren kennen.

Het overdragen van de brede kennis en jarenlange ervaring van conservator Bert Gerlagh staat aan de basis van dit project. Hij is al sinds 1979 verantwoordelijk voor de collectie prenten en tekeningen van het Stadsarchief en gaat in 2017 met pensioen; Kijk Amsterdam is zijn ‘afscheidstentoonstelling’.

Daarnaast willen we met de tentoonstelling en de publicatie voorzien in de lacune die bestaat in het onderzoek naar en de aandacht voor de 18de eeuw in het algemeen en de 18de-eeuwse (Amsterdamse) tekenkunst in het bijzonder. Dit maakt dat het project van nationaal belang is.

Amsterdam in beeld

Amsterdam is vanaf omstreeks 1600 vele malen in beeld gebracht in schilderij, tekening en prent. Na een terugval aan het eind van de 17de eeuw komt het genre van het stadsgezicht tot een hoogtepunt in de 18de eeuw. Binnen Nederland is geen stad in die tijd zo uitvoerig gedocumenteerd als Amsterdam en zelfs binnen Europa vindt alleen in Rome en Venetië een vergelijkbare ontwikkeling plaats. De enorme productie werd aangespoord door de grote vraag vanuit de stad zelf, anders dan bij de Italiaanse steden was de topografische kunst bestemd voor Amsterdammers en niet voor reizigers of toeristen.

Het visueel documenteren van de eigen omgeving past in de tijdgeest van de Eeuw van de Rede waar kennisontwikkeling en -verspreiding door middel van nauwkeurige beschrijving en ordening een grote vlucht nam. Verzamelaars legden historisch-topografische atlassen aan met afbeeldingen van Amsterdam; het bekijken en bespreken van dergelijke verzamelingen was een sociale aangelegenheid. Het kijken naar de eigen stad en hoe die stad in beeld werd gebracht staan centraal in de tentoonstelling. Wat vertellen de prenten en tekeningen ons over het Amsterdam en de Amsterdammers van de 18de eeuw?


2. Doelstellingen en Doelgroepen

Kernboodschap

De stad Amsterdam werd in de 18de eeuw op een unieke manier vastgelegd: in grote aantallen levendige prenten en tekeningen, vaak in kleur en prachtig gedetailleerd. Door goed te kijken naar deze omvangrijke schat aan topografisch beeldmateriaal - voor het grootste gedeelte in het bezit van het Stadsarchief - zie je de stad en zijn inwoners in een periode met een eigen karakter en aanzien.

Doelgroepen

(Oud-)Amsterdammers en Amsterdamliefhebbers

Liefhebbers van kunst en geschiedenis in het algemeen, liefhebbers van tekenkunst, architectuur, kostuumgeschiedenis en de 18de eeuw in het bijzonder

Professionals op het gebied van (kunst)geschiedenis

Nederlandse en buitenlandse toeristen in Amsterdam

Museumkaarthouders

Scholieren (basisschool)

Bezoekers en gebruikers van gebouw De Bazel waarin het Stadsarchief gevestigd is

Kwalitatieve doelstellingen

Het in origineel tonen van 18de-eeuwse prenten en tekeningen van Amsterdam, met name uit de eigen collectie, aangevuld met bruiklenen: de bezoeker laten genieten (emotie)

Laten zien hoe beeldmateriaal als bron gebruikt kan worden en wat details in de prenten en tekeningen ons kunnen leren over Amsterdam in de 18de eeuw en hoe de Amsterdammers toen leefden en werkten (kennis)

De herkenbaarheid & schoonheid benadrukken van het 18de-eeuwse stadsgezicht in het Amsterdam van nu en de bezoeker laten beleven hoe dichtbij het verleden komt door goed te kijken (ervaring)

Het bevorderen van het gebruik van het Stadsarchief als hét onderzoeks- en kenniscentrum voor Amsterdam en het vergroten van de bekendheid van het Stadsarchief als centrale beeldbank van de stad (gedrag)

Het vastleggen en overdragen van de grote kennis van Bert Gerlagh, conservator prenten & tekeningen van het Stadsarchief (kennismanagement)

Kwantitatieve doelstelling

Het verwelkomen van 15.000 bezoekers op de tentoonstelling en 30.000 bezoekers in de hal en bij activiteiten


3. Inhoud Kijk Amsterdam!

Van 15 september 2017 tot en met 14 januari 2017 zullen de expositieruimte, de zogenaamde ‘schatkamer’ en de hal van het Stadsarchief in het teken staan van Amsterdam in de 18de eeuw. Uitgangspunt hierbij zijn de prenten en tekeningen uit de eigen collectie die een unieke kijk geven op de stad en het straatleven. Aangevuld met onder andere werken uit de collecties van het Koninklijke Oudheidkundig Genootschap, het Rijksprentenkabinet en het Amsterdam Museum trachten we de stedelijke omgeving in de periode 1700-1800 zo volledig en aantrekkelijk mogelijk in beeld te brengen.

Na de Gouden Eeuw die Amsterdam internationaal op de kaart zette, volgde een tijd van relatieve rust en welvaart. De expansiedrift veranderde in een honger naar kennis, een hang naar individuele groei en culturele verdieping. Er kwam aandacht voor de directe omgeving en de behoefte ontstond om die zo precies mogelijk in beeld te brengen. Op geordende wijze werd de stad Amsterdam gedocumenteerd, verzameld en bekeken: een traditie die door het Stadsarchief nog steeds wordt voortgezet.

Het waarderen van het stedelijk schoon, het kijken naar de stad en het gebruiken van het beeld als bron is wat wij onze bezoekers mee willen geven. De detaillering in de prenten en tekeningen geeft de bezoeker inzicht in de gelaagdheid van de Amsterdamse bevolking, in de bedrijvigheid, handel en nijverheid op straat en in de veranderingen en continuïteit in het stadsgezicht. De tekeningen maken de 18de eeuw leuk, levendig en interessant: het zijn als het ware historische zoekplaatjes.

H.P. Schouten, Grimburgwal met onder

andere een tapperij en scharensliep, 1783


Audiotour Bij de tentoonstelling zal een audiotour gemaakt worden die door de bezoeker zonder extra kosten te gebruiken is. We laten tekenaars van nu aan het woord over tekenaars en tekeningen van toen. De bezoeker bekijkt de tekeningen op die manier samen met een professionele kijker: de beeldend kunstenaar. Zo verbinden we de topografische kijk van toen met die van vandaag de dag en tonen we aan dat het topografisch en documentair tekenen een springlevend medium is.

Animatie Het Stadsarchief heeft een aantal succesvolle animaties gemaakt over de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam (o.a. over de groei van de Grachtengordel en recentelijk 100 jaar Schiphol). Ook voor de tentoonstelling Kijk Amsterdam zal een animatie worden gemaakt. Het idee is om een link te leggen tussen de tekeningen en het huidige aanzien van de stad, het tot leven brengen van de kunstwerken en het benadrukken van de verschillen en overeenkomsten in het stadsgezicht van de 18de eeuw en nu.

Caspar Philips Jacobsz, De Heeren Gragt, c.1768


Publicatie Bij de tentoonstelling verschijnt een uitgebreide publicatie. Gewerkt wordt aan een catalogus van de tentoongestelde werken met hoogwaardige reproducties en begeleidende teksten, voorafgegaan door uitgebreide artikelen van verschillende vakspecialisten waaronder Bert Gerlagh, Frans Grijzenhout, Bianca du Mortier, Boudewijn Bakker en Pieter Vlaardingenbroek.

In de artikelen zal ten eerste aandacht worden besteed aan de ontwikkeling van het stadsgezicht als genre in de 18de eeuw. Dit zal in verband worden gebracht met kunsttheorie en smaak-ontwikkeling. Ook zullen de vragen aan de orde komen waarom het aantal in kleur uitgewerkte tekeningen zoveel groter is dan in de voorgaande eeuw en waarom het aantal topografische schilderijen zover achterblijft bij het aantal tekeningen. Verder wordt besproken wie de belangrijkste kunstenaars en hun opdrachtgevers waren en wat de rol was van verzamelaars en uitgevers. Er zal aandacht worden besteed aan de manier van werken: van schets op locatie tot uitgewerkte tekening in het atelier, en van voortekening tot gedrukte prent. Van dergelijke samenhangende reeksen bezit het Stadsarchief fraaie voorbeelden.

Een tweede deel is van topografische aard en gaat over wat er op de prenten en tekeningen precies te zien is. Dit deel biedt perspectief op onderwerpen die tot op heden nooit systematisch bestudeerd zijn: het aanzien van de stad, gebouwen en gebouwtypen, de betrouwbaarheid van de weergave, details in straatmeubilair, kleding en figuratie.

H.P. Schouten, Gravenstraat achter de Nieuwe Kerk, 1788


Stadswandeling

Op zondagen gedurende de tentoonstelling zullen stadswandelingen aangeboden worden onder leiding van een professionele gids. Er zal aandacht zijn voor 18de-eeuwse gebouwen en architectuur, maar ook voor politieke, culturele en maatschappelijke ontwikkelingen. Uiteraard zullen de overeenkomsten en verschillen tussen het huidige en het 18de-eeuwse stadsgezicht benadrukt worden.

Amsterdam in Gesprek

In gebouw De Bazel organiseert het Stadsarchief elke eerste en derde zondag van de maand ‘Amsterdam in gesprek’, waarbij spraakmakende gastsprekers geïnterviewd worden over onderwerpen uit de Amsterdamse geschiedenis. De toegang is gratis. In de serie worden in het najaar van 2017 gesprekken opgenomen met betrekking tot de 18de eeuw en de boeiende prenten en tekeningen.

Muziek in het Zevenbruggen Kwartier

Het jaarlijkse festival ‘Muziek in het Zevenbruggen Kwartier’ vindt plaats tijdens de duur van de tentoonstelling. Het Stadsarchief is één van de historische locaties waar concerten worden gegeven door bekende, internationale musici. In de 18de eeuw werd er prachtige muziek gecomponeerd die wij graag tijdens het festival ten gehore willen brengen in gebouw De Bazel.

Tekenworkshops

In samenwerking met het Tekenlab Amsterdam willen we workshops topografisch tekenen aanbieden. Zelf tekenen is misschien wel de beste manier om echt goed te leren kijken.

Kunstschouw & Muziek in de Italiaanse zaal

Het gebouw van architect De Bazel waar het Stadsarchief gehuisvest is heeft één wel heel bijzondere ruimte: De Italiaanse zaal. Deze stijlkamer uit de 18de eeuw is in zijn geheel meeverhuisd uit een grachtenpand aan de Herengracht toen de Nederlandsche Handel-Maatschappij het gebouw van De Bazel als nieuw hoofdkantoor in gebruik nam. De wanden zijn bedekt met landschapsschilderingen in de Italianiserende stijl.

Deze ruimte vormt het perfecte decor voor intieme ‘huiskamerconcerten’ en kunstbeschouwingen. De concertreeks zal georganiseerd worden in samenwerking met het Geelvinck Museum. Tijdens de kunstbeschouwing zullen originele tekeningen uit de collectie van het Stadsarchief op de hand worden bekeken, onder de deskundige begeleiding van onze conservatoren.

Museumnacht en Maand van de Geschiedenis

Het Stadsarchief zal bij deze evenementen aansluiten met een speciaal programma rondom de tentoonstelling. Zo willen we jonge theatermakers benaderen om de 18de-eeuwse literatuur, in het bijzonder toneelteksten, tot leven te brengen. Met name de jaarlijkse Museumnacht biedt ons de mogelijkheid om een jong publiek (18-35 jaar) te bereiken.


4. Vormgeving en Concept

Voor de vormgeving van de tentoonstelling en de uitwerking van het concept werken wij samen met Synergique. Synergique ontwerpt tentoonstellingen die verwonderen. Zij vinden dat een tentoonstellingsbezoek geen individuele ervaring is en gaan dan ook graag de interactie aan met de bezoeker. Daarnaast stimuleren ze bezoekers om elkaar uit te dagen en een tentoonstelling samen te beleven. Met een verrassend ruimtelijk ontwerp en een heldere vormgeving vertellen ze een verhaal waar bezoekers mee aan de slag gaan en dat ze willen delen.

Bij de tentoonstelling Kijk Amsterdam staat het beleven van de stad centraal. De 18de-eeuwse tekeningen van Amsterdam zijn zó levendig en gedetailleerd en nodigen uit om van héél dichtbij te worden bekeken. Aan de hand van blow-ups die inzoomen op een detail, cut-outs die levensgroot als coulisse in de ruimte zijn geplaatst en een handzaam vergrootglas willen we de werken tot leven laten komen. Een topografische link met het hedendaagse Amsterdam geeft een extra dimensie aan de werken door ze in een herkenbare context te plaatsen.

Haltentoonstelling

Een installatie in het entreegebied moet bezoekers uitnodigen de tentoonstelling te komen bekijken. Bezoekers van gebouw De Bazel zullen direct kennismaken met details uit de tekeningen. We denken er aan om de ‘Hollandse luchten’ die vaak prominent aanwezig zijn in de tekeningen en prenten, te isoleren en uitvergroot in de monumentale hal op te hangen.


Expositieruimte Bij binnenkomst in de tentoonstellingszaal stap je het Amsterdam van de 18de eeuw binnen. Levensgrote reproducties van verschillende werken staan als coulissen opgesteld en je wordt als het ware onderdeel van de tekeningen. Aan de wand is voldoende ruimte om de originele stukken tot hun recht te laten komen. Er zal in de teksten en bijschriften veel aandacht zijn voor de topografie en de continuïteit en verandering in het aanzien van de stad. Daarnaast willen we door middel van een interactieve installatie en/of animatie de bezoeker zelf de verschillen en overeenkomsten laten ontdekken tussen de hedendaagse en de 18de-eeuwse binnenstad.


Schatkamer

In de schatkamer van het Stadsarchief willen we bij de wandvitrines – net als in de hal en in de expositieruimte – een gelaagdheid aanbrengen om een ‘kijkkast-effect’ te creëren.

De originele prenten en tekeningen zullen verlevendigd worden met objecten waaronder archeologische vondsten uit de 18de eeuw, maar ook miniatuur zilver en aardewerk. Op het glas kunnen cut-outs en details uit de tekeningen worden aangebracht.


5. Feedback en Alle Amsterdamse Akten

Reinwardt Academie

40 tweedejaars studenten Cultureel Erfgoed van de Reinwardt Academie hebben de opdracht gekregen mee te denken over het tentoonstellingsplan en specifiek het bereiken van de doelgroep 18-35 jaar. Het is gaandeweg duidelijk geworden dat de studenten voornamelijk aangetrokken worden door de verhalen die de tekeningen vertellen over het (dagelijks) leven in de 18de eeuw, de gebeurtenissen die er op de tekeningen te zien zijn en de details in de werken. Meerdere malen werd de Amsterdamse stadskroniek van Jacob Bicker Raije (1732-1772) genoemd als mogelijke toevoeging op de tekeningen in de tentoonstelling.

Klankbordsessie

Op 3 november j.l. hebben wij een klankbordsessie gehouden waarbij 9 potentiële bezoekers hebben meegedacht over de tentoonstelling en konden reageren op onze plannen. De bijeenkomst was voor ons zeer leerzaam: er kwam naar voren dat men het heel leuk vond om samen de tekeningen te bestuderen en bespreken. De topografie, de details en de figuratie riepen veel vragen op: vragen over het realiteitsgehalte van de tekeningen, de topografie, de mensen en dieren en, net als bij de Reinwardt studenten, het leven in de stad.

Alle Amsterdamse Akten

De feedback die wij hebben ontvangen van de Reinwardt studenten en van de klankbordgroep heeft ons gesterkt in het idee dat het tentoonstellingsconcept versterkt wordt door het aan-brengen van een tweede laag of verhaallijn. Om hier invulling aan te geven werken wij inhoudelijk nauw samen met onze collega's binnen het Stadsarchief die verantwoordelijk zijn voor het project Alle Amsterdamse Akten, dat onlangs van start is gegaan mede dankzij een bijdrage van het Mondriaan Fonds. Tijdens dit project zal het kilometerslange archief van de Amsterdamse Notarissen van 1578 tot 1915 worden gedigitaliseerd en vervolgens door middel van crowdsourcing worden geïndexeerd.

De grote hoeveelheid informatie over de 18de eeuw die langzaam tevoorschijn komt uit de notariële archieven biedt ons nieuwe inzichten in hetgeen er (wel of niet) op de tekeningen werd afgebeeld en levert een schat aan anekdotes en verhalen op. Deze archiefvondsten, eventueel aangevuld met andere primaire bronnen zoals het dagboek van Jacob Bicker Raije, kunnen tegenstellingen, contrasten en overeenkomsten tussen het dagelijkse 18de-eeuwse leven en het afgebeelde stadsleven op de tekeningen illustreren en aanvullen.

Deze werkwijze is nieuw voor ons: nog niet eerder hebben wij in zo'n vroeg stadium en op basis van 'externe feedback' onze plannen getoetst en uitgebreid. We hopen dat de wisselwerking tussen beide projecten een bijdrage zal leveren aan de interesse en kennis over de 18de eeuw in het algemeen en aan het ontsluiten en beschrijven van de 18de-eeuwse beeld- en archiefcollectie door middel van publieksparticipatie in het bijzonder


6. Planning

Planning

Officiële opening: 14 september 2017 Duur tentoonstelling: 15 september 2017 – 14 januari 2018 Onderzoek: Gehele periode 2016, begin 2017 Fondsenwerving: September 2016 – maart 2016 Selectie: Oktober 2016 – februari 2017 Ontwerp: September 2016 – augustus 2017 Bruikleenaanvragen: Maart 2017 Publiciteitscampagne: Maart 2017 - oktober 2017 Bouw tentoonstelling: Augustus - september 2017


7. Organisatie

Projectteam

Conservator: Bert Gerlagh Projectleider: Ludger Smit Projectcoördinator: Stefanie van Odenhoven Marketing & Communicatie: Frank Driessen Evenementen & Rondleidingen: Meino Schraal Junior Conservator: Alinde Bierhuizen Stagiaire: Izanna Mulder

Partners

Synergique Reinwardt Academie Monumenten & Archeologie Amsterdam Rijksmuseum Amsterdam Museum Koninklijk Oudheidkundig Genootschap UNESCO – Bureau Werelderfgoed ARCAM Muziek in het Zevenbruggen Kwartier Geelvinck Museum Het Tekenlab Stichting Werkgroep achttiende eeuw Vele Handen

Stadsarchief Amsterdam I Projectplan Kijk Amsterdam 1700 ......Stadsarchief Amsterdam I Projectplan...

Documents

Transcript of Stadsarchief Amsterdam I Projectplan Kijk Amsterdam 1700 ......Stadsarchief Amsterdam I Projectplan...