Afrikaans 1ste Add Taal...Tale – Afrikaans Eerste Addisionele Taal iii K Ik S Bo Lu INHOUD HOE OM...

Nasionale KurrikulumverklaringGraad 10 – 12(Algemeen)

TALEAFRIKAANS EERSTE ADDISIONELE TAAL

onderwysDepartement van OnderwysREPUBLIEK VAN SUID-AFRIKA

Departement van Onderwys

Sol Plaatje HuisSchoemanstraat 123Privaatsak X895Pretoria 0001Suid-AfrikaTel: +27 12 312-5911Faks: +27 12 321-6770

Pleinstraat 120Privaatsak X9023Kaapstad 8000Suid-AfrikaTel: +27 21 465-1701Faks: +27 21 461-8110

http://education.pwv.gov.za

© 2003 Departement van Onderwys

ISBN 1-919975-85-3

Ontwerp en uitleg deur: Seriti Printing (Pty) Ltd

HOE OM HIERDIE BOEK TE GEBRUIK

Hierdie dokument is ’n beleidsdokument wat uit vier hoofstukke bestaan. Dit is belangrik dat die leser tydensdie bestudering van die dokument die inligting van die verskillende afdelings op ’n geïntegreerde wyse lees.Die opgesomde inhoud van elke hoofstuk volg hieronder:

■ Hoofstuk 1 – Inleiding tot die Nasionale Kurrikulumverklaring

Die beginsels en ontwerpelemente van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen).

■ Hoofstuk 2 – Inleiding tot die Leerveld vir Tale

Die definisie, doel, omvang, tipiese beroepsmoontlikhede en Leeruitkomste van die Leerveld vir Tale.Dit oriënteer die leser aangaande Tale.

■ Hoofstuk 3 – Leeruitkomste, Assesseringstandaarde, Inhoud en Kontekste

Die volledige lys Leeruitkomste en Assesseringstandaarde. Die Assesseringstandaarde is gerangskik omdie leser ’n geheelbeeld te gee van die progressie van graad 10 tot graad 12. Gevolglik is dieAssesseringstandaarde ’n dubbelbladuitleg. Aan die einde van die hoofstuk verskyn die voorgesteldeinhoud en kontekste om die Assesseringstandaarde te bereik.

■ Hoofstuk 4 – Assessering

Die generiese benadering tot assessering. Aan die einde van die hoofstuk is ’n tabel wat vakspesifiekeBevoegdheidsomskrywings bevat. Die tabel bestaan uit ’n kode, skaal en bevoegdheidsomskrywings virelke graad. Die bevoegdheidsomskrywings is só gerangskik dat die leser in staat is om die progressievan graad 10 tot graad 12 te kan sien.

■ Simbole:

Die volgende simbole word gebruik om Assesseringstandaarde, Leeruitkomste, grade, kodes, skale,bevoegdheidsomskrywings, inhoud en kontekste te identifiseer:

= Leeruitkoms = Skaal

= Assesseringstandaard = Bevoegdheidsomskrywing

= Graad = Inhoud en konteks

= Kode

Tale – Afrikaans Eerste Addisionele Taal

iii

KIk

SBo

Lu

INHOUD

HOE OM HIERDIE BOEK TE GEBRUIK iii

AKRONIEME ix

HOOFSTUK 1: INLEIDING TOT DIE NASIONALE KURRIKULUMVERKLARING 1

BEGINSELS 1

Sosiale transformasie 2

Uitkomsgebaseerde Onderwys 2

Hoë kennis- en vaardigheidsvlakke 3

Integrasie en toegepaste bevoegdheid 3

Progressie 3

Artikulasie en oordraagbaarheid 3

Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid 4

Waardering vir inheemse kennissisteme 4

Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid 5

DIE SOORT LEERDER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD 5

DIE SOORT ONDERWYSER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD 6

STRUKTUUR- EN ONTWERPELEMENTE 6

Struktuur van die Nasionale Kurrikulumverklaring 6

Inhoud van Vakverklarings in die Leerveld vir Tale 7

RIGLYNE VIR LEERPROGRAMME 8


v

HOOFSTUK 2: INLEIDING TOT DIE LEERVELD VIR TALE 9

DEFINISIE 9

DOEL 9

OMVANG 10

Inklusiwiteit 10

Taalvlakke 11

ONDERWYS- EN BEROEPSMOONTLIKHEDE 12

LEERUITKOMSTE 13

Leeruitkoms 1: Luister en Praat 13

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk 13

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied 14

Leeruitkoms 4: Taal 14

HOOFSTUK 3: LEERUITKOMSTE, ASSESSERINGSTANDAARDE, INHOUD EN 16KONTEKSTE

Leeruitkoms 1: Luister en Praat 16

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk 24

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied 34

Leeruitkoms 4: Taal 40

INHOUD EN KONTEKSTE VIR DIE BEREIKING VAN ASSESSERINGSTANDAARDE 50

Die gebruik van tekste vir die onderrig van taal 50

’n Begrip van die samestelling van tekste 51


vi

HOOFSTUK 4: ASSESSERING 55

INLEIDING 55

WAAROM ASSESSEER 55

SOORTE ASSESSERING 56

Grondlynassessering 56

Diagnostiese assessering 56

Formatiewe assessering 56

Sommerende assessering 57

WAT MET ASSESSERING BEOOG WORD 57

HOE GEASSESSEER WORD 57

ASSESSERINGSMETODES 58

Selfassessering 58

Portuurassessering 58

Groepassessering 58

METODES VIR DIE INSAMELING VAN ASSESSERINGSBEWYSE 59

Waarnemingsgebaseerde assessering 59

Toetsgebaseerde assessering 59

Taakgebaseerde assessering 59

REKORDHOUDING EN RAPPORTERING 59

Metodes van verslaghouding 60

Rapportering van prestasie en vordering 61

VAKBEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS 62

BEVORDERING 62


vii

WATTER INLIGTING IN RAPPORTE/VERSLAGKAARTE MOET VERSKYN 62

ASSESSERING VAN LEERDERS MET SPESIALE ONDERWYSBEHOEFTES 63

BEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS VIR EERSTE ADDISIONELE TAAL 64

WOORDELYS 81


viii

AKRONIEME

AOO Algemene Onderwys en OpleidingDAS Deurlopende AssesseringIKS Inheemse KennissistemeMIV Menslike immuniteitsgebreksvirusNKR Nasionale KwalifikasieraamwerkNKV Nasionale KurrikulumverklaringSAKO Suid-Afrikaanse KwalifikasieowerheidUGO Uitkomsgebaseerde OnderwysVIGS Verworwe immuniteitsgebreksindroom VOO Verdere Onderwys en Opleiding


ix


x

HOOFSTUK 1

INLEIDING TOT DIE NASIONALE KURRIKULUMVERKLARING

Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika (Wet 108 van 1996) verskaf die grondslag virkurrikulumtransformasie en -ontwikkeling in Suid-Afrika. Volgens die Aanhef is die doelstellings van dieGrondwet om:

■ die verdelings van die verlede te heel en ’n samelewing gegrond op demokratiese waardes, sosialegeregtigheid en fundamentele menseregte te skep;

■ die lewensgehalte van al die burgers te verhoog en die potensiaal van elke mens te ontsluit;■ die grondslag te lê van ’n demokratiese en oop samelewing waar regering op die wil van die bevolking

gegrondves is en die reg van elke burger in gelyke mate beskerm word; en ■ ’n verenigde en demokratiese Suid-Afrika te bou wat sy regmatige plek as ’n soewereine staat in die

gemeenskap van nasies kan inneem.

Die Grondwet bepaal verder dat “elkeen die reg het tot verdere onderwys wat die Staat, deur redelikemaatreëls, geleidelik beskikbaar en toeganklik maak”.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) vorm die grondslag van die verwesenlikingvan hierdie doelwitte in die onderwys deur die uitspel van Leeruitkomste en Assesseringstandaarde, asook diekernbeginsels en waardes wat dit onderlê.

BEGINSELS

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) is gebaseer op die volgende beginsels:

■ sosiale transformasie; ■ uitkomsgebaseerde onderwys; ■ hoë kennis- en vaardigheidsvlakke; ■ integrasie en toegepaste bevoegdhede; ■ progressie; ■ artikulasie en oordraagbaarheid; ■ menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid; ■ waardering vir inheemse kennissisteme; en■ geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid.


1

Sosiale transformasie

Die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika (Wet 108 van 1996) vorm die grondslag van sosialetransformasie in ’n postapartheidsamelewing. Die noodsaaklikheid om die Suid-Afrikaanse samelewing teomvorm deur middel van verskeie transformerende instrumente ontstaan uit die behoefte om die nalatenskapvan apartheid op al die terreine van menslike aktiwiteite, en spesifiek die onderwys, reg te stel. Sosialetransformasie moet verseker dat ongelykhede van die verlede aangespak word, en dat gelykeonderwysgeleenthede aan almal voorsien word. Indien Suid-Afrikaners sosiale transformasie wil bewerkstellig,moet hulle kunsmatige struikelblokke op weg na ’n kwalifikasie verwyder sodat almal se potensiaal deuronderwys erken word.

Uitkomsgebaseerde Onderwys

Uitkomsgebaseerde Onderwys (UGO) is die grondslag van die kurrikulum in Suid-Afrika. Die Leeruitkomstewat leerders aan die einde van die proses moet bereik, dui op die strewe om deur UGO alle leerders in staat testel om volgens hul vermoë te presteer. Die Leeruitkomste beklemtoon ’n leerdergerigte enaktiwiteitsgebaseerde benadering tot onderwys. Die Nasionale Kurrikulumverklaring baseer die Leeruitkomstevir graad 10 – 12 op die Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste wat deur die Grondwet geïnspireer en in ’ndemokratiese proses ontwikkel is.

Die Kritieke Uitkomste vereis dat leerders in staat is om die volgende te doen:

■ identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe denke;■ werk doeltreffend saam met ander as lede van ’n span, groep, organisasie en gemeenskap;■ organiseer en bestuur hulself en hulle aktiwiteite verantwoordelik en doeltreffend;■ versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;■ kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en/of taalvaardighede in verskillende

vorme;■ gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur verantwoordelikheid teenoor die omgewing en

die gesondheid van ander te toon; en■ begryp dat die wêreld ’n stel verwante stelsels is waarin probleme nie in isolasie opgelos word nie.

Die Ontwikkelingsuitkomste stel leerders in staat om die volgende te doen:

■ dink na oor en ondersoek ’n verskeidenheid strategieë om meer doeltreffend te leer;■ neem as verantwoordelike burgers aan die lewe van die plaaslike, nasionale en wêreldgemeenskap deel;■ is kultureel en esteties sensitief in verskeie sosiale kontekste;■ ondersoek onderwys- en beroepsmoontlikhede; en■ ontwikkel entrepreneursgeleenthede.


2

Hoë kennis- en vaardigheidsvlakke

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) is gerig op die ontwikkeling van hoë kennis-en vaardigheidsvlakke vir leerders. Dit stel hoë verwagtings aan Suid-Afrikaanse leerders. Sosiale geregtigheidvereis dat groepe wat voorheen deur ’n gebrek aan kennis en vaardighede ontmagtig is, nou bemagtig word.Die Nasionale Kurrikulumverklaring beskryf die minimum standaarde vir die kennis en vaardighede wat in elkegraad verwerf moet word – standaarde wat in al die vakke hoog, maar bereikbaar is.

Integrasie en toegepaste bevoegdheid

Integrasie geskied binne en oor vakke en leervelde, asook tussen vakke en praktykgerigte areas heen. Hierdieintegrasie is beslissend vir die verwerwing van toegepaste bevoegdhede soos gedefinieer in die NasionaleKwalifikasieraamwerk. Toegepaste bevoegdheid behels die integrering van drie afsonderlike soortebevoegdhede, naamlik praktiese, teoretiese en reflektiewe bevoegdhede. Omdat die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) hierdie beginsel van integrasie en toegepaste bevoegdhedeaanvaar, bevorder dit die geïntegreerde leer van teorie, toepassing in praktyk, en refleksie.

Progressie

Progressie verwys na die proses waartydens meer gevorderde en komplekse kennis en vaardighede ontwikkelword. Die Vakverklarings toon progressie van graad tot graad. Ná elke Leeruitkoms volg ’n eksplisieteverklaring van die verwagte prestasievlak vir die bereiking van die uitkoms. Assesseringstandaarde isgeformuleer in ’n formaat wat vir elke graad aandui hoe die verwagte prestasievlakke in moeilikheidsgraad enomvang toeneem. Inhoud en kontekste toon ook progressie van eenvoudig tot kompleks namate leerders vangraad tot graad vorder.

Artikulasie en oordraagbaarheid

Artikulasie verwys na die verband tussen kwalifikasies in die verskillende vlakke of bande van die NasionaleKwalifikasieraamwerk en wel op ’n wyse wat toegang van een kwalifikasie na ’n ander bevorder. Dit is veralbelangrik in die geval van kwalifikasies binne dieselfde loopbaanvelde. Omdat die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tussen die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband en die Hoër-Onderwys-en-Opleidingsbandval, is dit noodsaaklik dat die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat (Algemeen) artikuleer met dieAlgemene-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat en ander kwalifikasies in soortgelyke leerveldbane van hoëronderwys. Om hierdie artikulasie te bewerkstellig is tydens die ontwikkeling van die Kurrikulumverklaringnoukeurige ondersoek gedoen na die uittreevlakverwagtings in die leerareas van Algemene Onderwys enOpleiding én van die veronderstelde leer wat nodig is vir die intreevlakke van verwante dissiplines in hoëronderwys.


3

Oordraagbaarheid verwys na die mate waarin dele van ’n kwalifikasie (vakke of eenheidstandaarde) oorgedrakan word na ’n ander kwalifikasie binne ’n ander leerveldbaan van dieselfde band van die NasionaleKwalifikasieraamwerk. Om die oordraagbaarheid van vakke in Graad 10 – 12 (Algemeen) te versterk, ismeganismes ondersoek soos om ’n vak as gelykstaande aan eenheidstandaarde van 20 krediete elk te beskou.Heelwat van die vakke in die Nasionale Kurrikulumverklaring is só geformuleer dat dit artikuleer mettoepaslike eenheidstandaarde geregistreer ingevolge die Nasionale Kwalifikasieraamwerk.

Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) probeer om menseregte,inklusiwiteit,omgewings- en sosiale geregtigheid te verseker. Al die nuwe Vakverklarings weerspieël diebeginsels en praktyke van sosiale en omgewingsgeregtigheid en menseregte soos dit in die Grondwet van dieRepubliek van Suid-Afrika omskryf word. Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) isveral sensitief vir kwessies wat diversiteit weerspieël soos armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom,gestremdhede en ander faktore.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) volg ’n inklusiewe benadering deur minimumvereistes vir alle leerders te spesifiseer. Dit gee erkenning aan die beginsel dat alle leerders geleentheid moetkry om tot hul volle potensiaal te ontwikkel mits hulle die nodige steun ontvang. Die intellektuele, sosiale,emosionele, spirituele en fisiese behoeftes van leerders kry aandag in die ontwerp en ontwikkeling van gepasteLeerprogramme en deur die gebruik van gepaste assesseringsinstrumente.

Waardering vir inheemse kennissisteme

Gedurende die sestigerjare het teorieë oor veelvuldige intelligensie meegebring dat opvoedkundiges besef hetdaar is verskillende maniere waarop inligting geprosesseer en betekenis geskep kan word en dat, indienintelligensie opnuut gedefinieer word, hierdie verskillende benaderings in ag geneem moet word. Tot opdaardie stadium het die Westerse wêreld veral waarde geheg aan logiese, wiskundige en spesifieke linguistiekebevoegdhede. ’n Persoon is as ‘intelligent’ beskou indien bedrewe in hierdie bevoegdhede. Tans erken mensedie wye diversiteit van kennissisteme wat gebruik kan word om betekenis te gee aan hulle leefwêrelde.

Inheemse kennissisteme binne die Suid-Afrikaanse konteks verwys na ’n kennisgeheel van filosofiesedenkwyses en sosiale praktyke wat oor duisende jare in Afrika ontstaan het. Die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) sluit doelbewus inheemse kennissisteme in dieVakverklarings in om erkenning te gee aan die ryke geskiedenis en erfenisse van hierdie land as bydraendefaktore om die waardes in die Grondwet te laat gedy. Soveel as moontlik verskillende perspektiewe is ingesluitom by te dra tot probleemoplossing in al die leervelde.


4

Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) streef na geloofwaardigheid deur ’ntransformasie-agenda en deur onderwys te voorsien wat vergelykbaar is met internasionale standaarde in termetransformasie-agenda van kwaliteit, omvang en diepte. Gehalteversekering sal gereguleer word deur dievereistes van die Suid-Afrikaanse Kwalifikasieowerheid (Wet 58 van 1995), die Onderwys-en-Opleiding-Gehalteversekeringsregulasies en die Gehalteversekeringswet (Wet 58 van 2001) vir Algemene en vir VerdereOnderwys en Opleiding.

DIE SOORT LEERDER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD

Waardes is belangrike aspekte vir die ontwikkeling van die mens omdat waardes betekenis aan persoonlikespirituele ervarings en intellektuele speurtogte gee. Die dokument The Manifesto on Values, Education andDemocracy (Departement van Onderwys, 2001:9–10) verklaar die volgende oor onderwys en waardes:

Values and morality give meaning to our individual and social relationships. They are the commoncurrencies that help make life more meaningful than might otherwise have been. An education system doesnot exist to simply serve a market, important as that may be for economic growth and material prosperity.Its primary purpose must be to enrich the individual and, by extension, the broader society.

Die soort leerder wat in die vooruitsig gestel word, is geïnspireer deur respek vir die waardes wat in dieGrondwet beskryf word soos demokrasie, gelykheid, menswaardigheid en sosiale regverdigheid. Hierdie soortleerder sal dienooreenkomstig in belang van die samelewing optree.

’n Leerder wat uit die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tree, moet die bereiking van die Kritieke enOntwikkelingsuitkomstes, soos vroeër in dié dokument aangedui, toon. Vakke in die Fundamenteleleerkomponent dra saam daartoe by om die Kritieke en Ontwikkelingsuitkomstes te bevorder, terwyl spesifiekevakke in die Kern- en Elektiewe Komponente individueel die bereiking van spesifieke Kritieke enOntwikkelingsuitkomstes bevorder.

Afgesien van bogenoemde kenmerke behoort leerders wat uit die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband tree,ook te kan

■ toetree tot kwaliteit lewenslange leer en opleiding en daarin suksesvol wees;■ logies en analities dink en holistiese en laterale denke openbaar; en■ vaardighede van bekende kontekste na onbekende situasies oordra.


5

DIE SOORT ONDERWYSER WAT IN DIE VOORUITSIG GESTEL WORD

Alle onderwysers en ander opvoeders speel sleutelrolle in die transformasie van onderwys in Suid-Afrika. DieNasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) stel gekwalifiseerde, bekwame, toegewyde ensorgsame onderwysers in die vooruitsig. Hulle sal in staat wees om die verskillende rolle te vervul soos in dieNorme en Standaarde vir Opvoeders uiteengesit. Van onderwysers word verwag om op te tree as bemiddelaarsvan leer, interpreteerders en ontwerpers van Leerprogramme en -materiaal, leiers, administrateurs enbestuurders, studente, navorsers en lewenslange leerders, gemeenskapslede, burgers en begeleiers, en assessoreen vakkundiges.

STRUKTUUR- EN ONTWERPELEMENTE

Struktuur van die Nasionale Kurrikulumverklaring

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) bestaan uit ’n Oorsigdokument, dieQualifications and Assessment Policy Framework grade 10 – 12 (General), en die Vakverklarings.

Die vakke in die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) word in ses leerveldegekategoriseer.

Wat is ’n Leerveld?

’n Leerveld is ’n kategorie wat dien as ’n basis vir verwante vakke. Dit fasiliteer ook die formulering van reëlsvir vakkombinasies vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat (Algemeen). Die afbakening vanleervelde vir graad 10-12 is gedoen met inagneming van artikulasie met die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband en die Hoër-Onderwys-en-Opleidingsband, asook met klassifikasieskemas in ander lande.

Alhoewel die ontwikkeling van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) die twaalforganiseringsvelde van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk as vertrekpunt gebruik het, is die twaalforganiseringsvelde nie noodwendig leervelde of ‘kennisvelde’ nie, maar dit is eerder aan beroepskategorieëgekoppel.

Die volgende vakgroeperinge is afgebaken in leervelde om vakkombinasies vir leerders te vergemaklik:

■ Tale (Fundamenteel);■ Kuns en Kultuur;■ Sake-, Handel-, Bestuur- en Diensstudies;■ Vervaardiging, Ingenieurswese en Tegnologie;■ Menslike en Sosiale Studies en Tale; en■ Natuur-, Wiskundige, Rekenaar-, Lewens- en Landbouwetenskappe.


6

Wat is ’n Vak?

In die verlede is ’n vak gedefinieer as ’n spesifieke akademiese kennisgeheel. Hierdie opvatting van ’n vak lêmeer klem op kennis as op vaardighede, waardes en houdings. Vakke word deur sommiges beskou as statiesen onveranderlik en met rigiede grense. Dikwels het vakke hoofsaaklik Westerse bydraes tot kennisbeklemtoon.

In ’n uitkomsgebaseerde kurrikulum soos die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) wordvakgrense vaag gedefinieer. Kennis integreer teorie, vaardighede en waardes. Vakke word as dinamies beskou,en behoort voortdurend op nuwe en diverse kennis te reageer, insluitend kennis wat tradisioneel van dieformele kurrikulum uitgesluit is.

’n Vak in ’n uitkomsgebaseerde kurrikulum word in die breë deur Leeruitkomste gedefinieer en nie slegs deur’n inhoudsgeheel nie. In die Suid-Afrikaanse konteks behoort die ontwerp van Leeruitkomste sodanig te wees,dat dit tot die bereiking van Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste lei. Leeruitkomste word in breë termegedefinieer, is buigsaam en laat ruimte om plaaslike bydraes in te sluit.

Wat is ’n Leeruitkoms?

’n Leeruitkoms is ’n verklaring van die bedoelde eindresultaat van leer en onderrig. Dit beskryf kennis,vaardighede en waardes wat leerders aan die einde van die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband behoort teverwerf.

Wat is ’n Assesseringstandaard?

Assesseringstandaarde is kriteria wat gesamentlik beskryf wat ’n leerder behoort te weet en in staat is om tekan doen om die bereiking van die Leeruitkoms op die vlak van ’n spesifieke graad te toon.Assesseringstandaarde beskryf die kennis, vaardighede en waardes wat leerders moet verwerf om dieLeeruitkomste te bereik. Vir elke Leeruitkoms toon die Assesseringstandaarde gesamentlik die wyse aanwaarop konseptuele progressie van graad tot graad plaasvind.

Inhoud van Vakverklarings in die Leerveld vir Tale

Elke Vakverklaring in die Leerveld vir Tale bestaan uit vier hoofstukke en ’n woordelys:

■ Hoofstuk 1, Inleiding tot die Nasionale Kurrikulumverklaring: Hierdie generiese hoofstuk lei die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) in.

■ Hoofstuk 2, Inleiding tot die Leerveld vir Tale: Hierdie hoofstuk sit die hoofkenmerke van die Leerveld virTale uiteen. Dit bestaan uit ’n definisie van die leerveld, die doel en omvang daarvan, onderwys- enberoepsmoontlikhede en Leeruitkomste.


7

■ Hoofstuk 3, Leeruitkomste, Assesseringstandaarde, Inhoud en Kontekste: Hierdie hoofstuk bestaan uitLeeruitkomste met die gepaardgaande Assesseringstandaarde, en inhoud en kontekste om dieAssesseringstandaarde te bereik.

■ Hoofstuk 4, Assessering: Hierdie hoofstuk omskryf die beginsels vir assessering en maak voorstelle virverslaghouding en verslaglewering of rapportering van assessering. Bevoegdheidsomskrywings vir diespesifieke vak word hier uiteengesit.

■ Woordelys: Hierdie afdeling bevat definisies van vakspesifieke en geselekteerde algemene terme.

RIGLYNE VIR LEERPROGRAMME

Leerprogramme spesifiseer die omvang van leer en assessering vir die drie grade in die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband. Dit is die programme wat verseker dat leerders die Leeruitkomste kan demonstreer soos deurdie Assesseringstandaarde vir ’n spesifieke graad voorgeskryf. Die Riglyne vir Leerprogramme helponderwysers en ander ontwikkelaars van Leerprogramme met die beplanning en ontwerp van leer-, onderrig- enassesseringsprogramme van ’n hoë gehalte.


8

HOOFSTUK 2

INLEIDING TOT DIE LEERVELD VIR TALE

DEFINISIE

Taal is ’n instrument vir denke en kommunikasie. Deur taal word kulturele diversiteit en sosiale betrekkingegekonstrueer en uitgedruk. Die doeltreffende gebruik van taal stel leerders in staat om te dink en kennis teverwerf, hulle kreatiewe vermoëns en identiteit, asook gevoelens en idees uit te druk, in interaksie te tree metander en om hul eie leefwêrelde te bestuur.

DOEL

Weens Suid-Afrika se taal- en kulturele verskeidenheid moet Suid-Afrikaners bemagtig word om oor taalgrenseheen te kommunikeer en sodoende kulturele en linguistieke verdraagsaamheid en begrip te bevorder. Diegrondwetlike erkenning van 11 amptelike tale en die taal-in-onderwys-beleid wat ’n toevoegende benaderingtot veeltaligheid volg, aanvaar die land se kulturele en taaldiversiteit en ag dit van waarde. Leerders is verpligom ten minste twee tale as Fundamentele vakke te neem. In die geval van ’n derde of meer tale, kan dit deelvorm van die Kern- en/of Elektiewe vakke.

In die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband word die leerder se kennis van die huistaal deeglik ontwikkel.Dit vorm die grondslag vir die aanleer van addisionele tale. Wanneer leerders graad 10 bereik, het hulle reedsaddisionele tale begin aanleer en verken en dalk ook vir leerdoeleindes gebruik. Die kurrikulum vir dieVerdere-Onderwys-en-Opleidingsband bied aan leerders geleenthede om hulle vaardighede in ander tale teversterk en te ontwikkel. Van leerders word verwag om, namate hulle vorder, hulle taal met toenemendevlotheid, beheer en akkuraatheid binne ’n groter verskeidenheid situasies te gebruik. Hulle aanvaar meerverantwoordelikheid vir hulle eie leer en wend hulle taalvaardighede op meer uitdagende en kompleksemaniere aan.

Die verskillende geletterdhede wat nodig is vir doeltreffende deelname aan die samelewing en vir gebruik indie werkplek as deel van die wêreldekonomie van die 21ste eeu, sluit meer in as net luister, praat, lees skryf enorale tradisies. Ook ander geletterdhede is nodig, byvoorbeeld in die gebruik van media, grafiese voorstellings,inligting, rekenaars, en kulturele en kritiese geletterdheid. Die taalkurrikulum berei leerders voor vir dieuitdagings wat hulle as Suid-Afrikaners en as lede van die wêreldgemeenskap in die gesig staar.


9

Die kurrikulum vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband stel alle leerders in staat om aan die vereistes vandie Kritieke en Ontwikkelingsuitkomste te voldoen, insluitend die volgende doelwitte:

■ Verbreed en verdiep taalbevoegdhede wat alreeds in die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband ontwikkelis. Dit sluit die abstrakte taalvaardighede in wat nodig is vir akademiese leer oor die kurrikulum heen.Leerders toon waardering vir die estetiese waarde en leesgenot van tekste, sodat hulle in staat is om metvertroue te luister, praat, lees/kyk en skryf/aanbied. Hierdie vaardighede en houdings vorm die grondslagvir lewenslange leer.

■ Gebruik taal gepas in lewensgetroue kontekste met inagneming van die teikengroep, doel en konteks. ■ Gebruik taal met vertroue om eie idees, sienings en emosies uit te druk en te regverdig ten einde

selfstandige en analitiese denkers te word. ■ Gebruik taal en verbeelding om menslike ervarings uit te beeld en te verken. Deur interaksie met kreatiewe

tekste, kan leerders oor hulle eie lewens en ervarings nadink en alternatiewe wêreldbeskouings oorweeg. ■ Gebruik taal om inligting te verkry en te bestuur vir leer oor die kurrikulum heen en in ’n wye

verskeidenheid ander kontekste. Inligtingsgeletterdheid is ’n noodsaaklike vaardigheid in die ‘inligtingseeu’en vorm die grondslag vir lewenslange leer.

■ Gebruik taal as ’n instrument vir kritiese en kreatiewe denke. Hierdie doelwit bevestig dat kennis sosiaaldeur taal gekonstrueer word en dat daar ’n noue interaksie tussen taal en denke bestaan.

■ Druk beredeneerde opinies oor etiese kwessies en waardes uit. Om leerders in staat te stel om ’n eiewaardesisteem te ontwikkel, behoort hulle aan tekste oor menseregte en verantwoordelikhede soos die regtevan kinders, vroue, gestremdes en bejaardes blootgestel te word, asook aan kwessies wat verband hou metras, kultuur, ideologie, klas, geloofsisteme, geslag, MIV en vigs, vryheid van uitdrukking, sensuur en dieomgewing.

■ Werk krities met ’n wye verskeidenheid tekste. Leerders behoort die perspektiewe, waardes enmagsverhoudings wat onderliggend in tekste ingesluit is, te herken en te bevraagteken.

■ Herken die ongelyke status van verskillende tale en taalvariëteite. Leerders is in staat om die oorheersingvan enige taal of taalvariëteit te bevraagteken en om in ’n multikulturele samelewing hul eie taalregte tehandhaaf.

OMVANG

Inklusiwiteit

Die onderrig en assessering van tale behoort voorsiening te maak vir die insluiting van alle leerders. Strategieëom tekste vir alle leerders toeganklik te maak en hulle in staat te stel om self tekste te produseer, moet gevindword. Sekere leerders wat struikelblokke ervaar, mag dalk nie sommige van die Assesseringstandaarde soos indie Nasionale Kurrikulumverklaring vervat, bereik nie. Die volgende moet derhalwe in ag geneem word:

■ Die begrippe ‘beskryf’, ‘vertel’, ‘oorvertel’, ‘parafraseer’, ‘praat’, ‘sê’, ‘bespreek’, ‘verduidelik’, ‘vra’ en‘voer gesprek’ sluit alle vorme van verbale en nie-verbale kommunikasie, asook gebaretaal en alternatieween aanvullende kommunikasiemetodes in. Op soortgelyke wyse sluit die woord ‘mondeling’ ook gebaretaalen aanvullende kommunikasiehulpmiddels in.


10

■ Die begrippe ‘luister’, ‘lees’ en ‘kyk’ sluit vorme van kommunikasie in soos die ‘lees’ van lippetaal engebaretaal.

■ Gesiggestremde leerders mag aanvullende metodes en tekste in formate soos Braille, klankopnames,grootdruk, taktiele metodes en tekeninge benodig. Die begrip ‘visualiseer’ kan deur fisiese voorstellinguitgedruk word. Verwysings na ‘lees’ sluit bronne soos Braille en klanktekste in.

Taalvlakke

Die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband sluit al die amptelike tale in – Afrikaans, Engels, isiNdebele,isiXhosa, isiZulu, Sesotho, Sepedi (Sesotho sa Leboa), Setswana, siSwati, Tshivenda en Xitsonga – asookGebaretaal en tale wat deur die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad (PANSAT) goedgekeur is.

Die Kurrikulumverklaring vir Huis-, Eerste Addisionele en Tweede Addisionele Tale mag vir goedgekeurdenie-amptelike tale verwerk word. Hierdie tale kan as Kern- of Elektiewe komponente van die kurrikulumaangebied word.

Alle tale kan op die volgende vlakke aangebied word:

■ Huistaal: Die leerder se huistaal moet versterk en ontwikkel word om sodoende die grondslag vir dieaanleer van addisionele tale te vorm. In die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband het alle amptelike Suid-Afrikaanse tale hoë, internasionaal vergelykbare Huistaalleeruitkomste. Dit is ooreenkomstig diegrondwetlike vereistes van gelyke status vir alle amptelike tale. Die kognitiewe vlak van die huistaalbehoort sodanig te wees dat dit ook vir onderrig en leer gebruik kan word. Luister- en praatvaardighedeword verder ontwikkel en verfyn, maar op hierdie vlak word klem op die ontwikkeling van die leerder selees- en skryfvaardighede geplaas.

■ Eerste Addisionele Taal: Die aanleer van ’n Eerste Addisionele Taal bevorder veeltaligheid en interkulturelekommunikasie. Omdat leerders moontlik in die Suid-Afrikaanse konteks deur die medium van hul EersteAddisionele Taal mag leer, bied Leeruitkomste vir Eerste Addisionele Tale bevoegdheidsvlakke watbeantwoord aan die drempelvlakke benodig vir doeltreffende leer oor die kurrikulum heen. Dit sluit dieabstrakte, kognitiewe akademiese taalvaardighede in wat nodig is vir dink en leer. Hierdie beginsel is op aldie amptelike tale van toepassing. Die taalvaardighede, naamlik luister, praat, lees/kyk en skryf/aanbied kryewe veel aandag.

■ Tweede Addisionele Taal: Die aanleer van ’n Tweede Addisionele Taal bevorder veeltaligheid eninterkulturele kommunikasie. Alhoewel lees- en skryfvaardighede ontwikkel word, word veral dieontwikkeling van luister- en praatvaardighede op hierdie vlak beklemtoon. Die vlak van die TweedeAddisionele Taal behoort verbeterde interpersoonlike kommunikasie as teiken te hê.

Alle leerders is verplig om twee amptelike tale in die Fundamentele komponent van die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband te neem – óf twee tale op Huistaalvlak, óf een op Eerste Addisionele Taalvlak en een opHuistaalvlak. Een van die tale in die Fundamentele komponent moet die Taal van Onderrig en Leer (TOL)wees. Verder kan leerders wat besonder belangstel in tale en ter bevordering van veeltaligheid en daardieleerders wat besonder belangstel in tale, ander amptelike tale neem in die Kern- en Elektiewe komponente opHuistaal-, Eerste Addisionele Taal- en/of Tweede Addisionele Taalvlakke.


11


12

ONDERWYS- EN BEROEPSMOONTLIKHEDE

In die Algemene-Onderwys-en-Opleidingsband is tale as vakke in die Leerarea vir Tale opgeneem; in dieVerdere-Onderwys-en-Opleidingsband skakel die Leerveld vir Tale met die Suid-AfrikaanseKwalifikasieowerheid (SAKO) se organiseringsleerveld van Kommunikasiestudies en Tale. Om kontinuïteit teverseker, word dieselfde organiseringsbeginsels in die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsband soos dié in dieAlgemene-Onderwys-en-Opleidingsband gebruik:

■ die taalvaardighede, naamlik luister, praat, lees, kyk, skryf en aanbied vorm die grondslag vir dieontwikkeling van die Leeruitkomste; en

■ die gebruik van ’n wye verskeidenheid tekste stel leerders in staat om persoonlike, nasionale enwêreldaangeleenthede te ondersoek en om sodoende toenemend kennis van die wêreld op te bou.

Die bestudering van tale kan lei tot taalgeoriënteerde loopbane soos joernalistiek, vertaling, taalonderwys,bemarking, reklame en diplomasie. Dit is egter duidelik dat tale die grondslag van alle leer vorm, nie net in diealledaagse lewe nie, maar ook in die werkplek. Die ontwikkeling van entrepreneurskap berus byvoorbeeld op ’nleerder se taalbevoegdheid. Leerders se kommunikatiewe bevoegdhede bepaal hulle toegang tot die hoogsmededingende tegnologiese wêreld. Taal verleen toegang tot vele beroepsmoontlikhede en, indien nie deeglikonderrig nie, kan die leerder se beroepskeuses beperk word.

Geletterdheid vorm die grondslag vir die susksesvolle afhandeling van daaglikse take en dra by tot dielewensvaardighede wat die leerder in die wêreld moet hanteer. Taal is die instrument waarmee leerdersbetekenisvolle verhoudings in hulle onmiddellike gemeenskap kan bewerkstellig. Die sensitiwiteit waarmeehulle taal hanteer, bepaal die sukses of mislukking van talle interpersoonlike verhoudings.


13

LEERUITKOMSTE

Die omvang en doel soos hierbo uiteengesit, is gekonsolideer tot vier Leeruitkomste. Alhoewel hierdieuitkomste afsonderlik gelys is, behoort dit tydens onderrig en assessering geïntegreer te word.

Leeruitkoms 1: Luister en Praat

Die leerder is in staat om te luister en te praat vir verskillende doeleindes en teikengroepe en in ’nverskeidenheid kontekste.

Leerders begryp dat luister en praat sosiale aktiwiteite is wat in spesifieke kontekste en vir verskeie doeleindesen teikengroepe plaasvind en dat mondelinge genres en registers dienooreenkomstig varieer. Hulle herken engebruik gepaste mondelinge genres en registers in ’n verskeidenheid formele en informele kontekste.

Luister en praat is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende luister- en praatstrategieë kan leerdersinligting versamel en sintetiseer, kennis konstrueer, probleme oplos en idees en opinies uitdruk. Kritieseluistervaardighede stel leerders in staat om waardes en houdings wat onderliggend in tekste ingesluit is, teherken en om vooroordeel en manipulerende taal te bevraagteken.

Leeruitkoms 2: Lees en Kyk

Die leerder is in staat om te lees en te kyk vir begrip, om krities te evalueer en om op ’n wye verskeidenheidtekste response te lewer.

Goed ontwikkelde lees- en kykvaardighede is belangrik vir suksesvolle leer oor die kurrikulum heen, en virvolledige deelname aan die samelewing en in die werkplek. Leerders ontwikkel vaardighede om inligting in tewin deur die kyk na en lees van ’n wye verskeidenheid literêre en nie-literêre tekste, insluitend visuele tekste.Hulle herken hoe genre en register die doel, teikengroep en konteks van tekste weerspieël.

Leerders gebruik verskillende lees- en kykvaardighede na aanleiding van ’n spesifieke doel en die strekkingvan die teks. Hulle gee betekenis aan tekste, identifiseer waardes en aannames en reageer krities. Deur lees enkyk verken en dink leerders na oor die verweefdheid van hulle eie bestaan met dié van ander. Die lees vanliterêre tekste bied aan leerders modelle vir hulle eie skryfwerk.

Lu

Lu

Leeruitkoms 3: Skryf en Aanbied

Die leerder is in staat om vir ’n wye verskeidenheid doeleindes en teikengroepe te skryf en aan te bied deurkonvensies en formate gepas vir verskillende kontekste te gebruik.

Skryf is ’n magtige kommunikasiemiddel. Deur skryf konstrueer en kommunikeer leerders idees samehangend.Gereelde skryfaktiwiteite in verskillende kontekste, vakgebiede en vir verskeie take stel leerders in staat omfunksioneel en kreatief te kommunikeer. Die doel van skryf is dat leerders vaardige en veelsydige skrywersword wat hul skryfvaardighede kan toepas om doeltreffende geskrewe, visuele, oudio- en multimediatekste vir’n wye verskeidenheid doeleindes te ontwikkel.

Leeruitkoms 4: Taal

Die leerder is in staat om taalstrukture en -konvensies gepas en doeltreffend te gebruik.

Deur interaktief om te gaan met ’n verskeidenheid tekste, verbreed leerders hul woordeskat en pas hul begripvan taalstrukture toe. Hulle ontwikkel kritiese bewustheid van die wyses waarop waardes en magsverhoudingsin taal ingebed kan wees en van wyses hoe taal ander kan beïnvloed.


14

Lu

Lu


15


16

HOOFSTUK 3

LEERUITKOMSTE, ASSESSERINGSTANDAARDE, INHOUD ENKONTEKSTE

Assesseringstandaarde

Dit is duidelik wanneer die leerder in staatis om die volgende te doen:

Graad 10

Leeruitkoms 1

Luister en Praat

Die leerder is in staat om te luister en te praat virverskillende doeleindes en teikengroepe en in ’nverskeidenheid kontekste.

■ toon kennis van verskillende vorme vanmondelinge kommunikasie vir sosialedoeleindes:• leer oor en deel idees met mekaar, toon

begrip van konsepte, lewer kommentaar opervarings, verdedig ’n standpunt, vertel ’nstorie en lewer onvoorbereide response soostoesprake en praatjies;

• inisieer en hou gesprekke vol deur gepastebeurtnemingskonvensies te gebruik, gapingsin te vul en aan te moedig waar nodig;

• gee en volg aanwysings en instruksies;

• neem deel aan groepbesprekings deur eieidees en menings uit te spreek en deur naander s’n te luister en dit te respekteer oorkwessies soos inklusiwiteit,magsverhoudings, menseregte, dieomgewing en oor etiese en sosio-kulturelekwessies;

• neem deel aan besprekings, debatte en

Lu


17

Graad 11 Graad 12








• gee en volg aanwysings en instruksies mettoenemende akkuraatheid;

• neem deel aan groepbesprekings deur eieidees en menings uit te spreek en deur naander s’n te luister en dit te respekteer oorkwessies soos inklusiwiteit,magsverhoudings, die omgewing,menseregte en oor sosio-kulturele en etiesekwessies;

• neem deel aan paneelbesprekings, debatte en




• gee en volg aanwysings en instruksiesakkuraat;

• neem effektief deel aan groepbesprekingsdeur eie idees en menings uit te spreek endeur na ander s’n te luister en dit terespekteer oor ’n verskeidenheid kwessiessoos inklusiwiteit, magsverhoudings, dieomgewing, menseregte en oor sosio-kulturele en etiese kwessies;

• neem deel aan paneelbesprekings, debatte,


18



Graad 10

Leeruitkoms 1(Vervolg)

Luister en Praat


formele vergaderings en gebruik korrekteprosedures;

• stel ’n spreker gepas voor en doen, met hulp,bedankings;

• voer eenvoudige onderhoude en doenverslag oor bevindings waar gepas.

■ beplan en doen navorsing om mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing oor ’n onderwerp deur

toepaslike bronne wat verskaf word, tegebruik;

• organiseer inligting deur hoofgedagtes entoepaslike ondersteunende besonderhede envoorbeelde te kies;

• identifiseer en kies gepaste formate,woordeskat en taalstrukture en -konvensies;

• berei ’n gepaste inleiding en slot voor; • sluit sekere gepaste visuele, oudio- en

oudiovisuele hulpmiddels in soos kaarte,plakkate, foto’s, skyfies, beelde, musiek,klank en elektroniese media.

Lu


19

Graad 11 Graad 12





formele vergaderings en gebruik korrekteprosedures;

• stel ’n spreker gepas voor en doenbedankings;

• voer onderhoude en doen verslag oorbevindings waar gepas.

■ beplan en doen navorsing om mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing oor ’n onderwerp deur

verskillende toepaslike bronne te gebruik;

• organiseer inligting samehangend deurhoofgedagtes en toepaslike en akkurateondersteunende besonderhede of voorbeeldete kies;

• identifiseer en kies gepaste formate,woordeskat, en taalstrukture en -konvensies;

• berei ’n gepaste inleiding en slot voor; • sluit gepaste visuele, oudio- en oudiovisuele

hulpmiddels in soos kaarte, plakkate, foto’s,beelde, skyfies, musiek, klank enelektroniese media.

forums en formele vergaderings en gebruikkorrekte prosedures;

• stel ’n spreker gepas voor en doenbedankings;

• voer onderhoude en doen verslag oorbevindings waar gepas.

■ beplan en doen navorsing vir mondelingeopdragte vlot en ekspressief aan te bied:• doen navorsing oor ’n onderwerp deur ’n

verskeidenheid toepaslike bronne te gebruik;

• organiseer inligting samehangend deurhoofgedagtes en toepaslike en akkurateondersteunende besonderhede of voorbeeldete kies;

• identifiseer en kies gepaste formate,woordeskat, en taalstrukture en -konvensies;

• berei ’n effektiewe inleiding en slot voor; • sluit gepaste visuele, oudio- en oudiovisuele

hulpmiddels in soos kaarte, plakkate, foto’s,beelde, skyfies, musiek, klank enelektroniese media.


20

■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • gebruik bekende retoriese middels soos

retoriese vrae, pouses en herhalings;

• gebruik toon, stemprojeksie, tempo,oogkontak, liggaamshouding en gebarekorrek en reageer gepas;

• spreek woorde uit sonder om betekenis teverwring;

• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken soos deur notas, kontrolelyste,opsommings en parafrases en/of deuroorvertelling;

• luister krities na en reageer terverduideliking op vrae.



Graad 10


Luister en Praat


Lu


21

■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • gebruik en evalueer bekende retoriese

middels soos retoriese vrae, pouses enherhalings;



• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken soos deur notas, kontrolelyste,opsommings, parafrases, oorvertelling enverduideliking;


■ toon vaardighede in die luister na en lewer vanmondelinge aanbiedings: • gebruik bekende retoriese middels soos

retoriese vrae, pouses en herhalings;



• toon begrip van mondelinge tekste deurhoof- en/of ondersteunende gedagtes aan teteken soos deur notas, kontrolelyste,opsommings, parafrases, oorvertelling enverduideliking;


Graad 11 Graad 12






22

■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik gepaste style en registers volgens

doel, teikengroep en konteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite mettoenemende begrip en waardering;

• identifiseer en gebruik enkeleoorredingstegnieke in bekende situasies;

• onderskei tussen feite en menings;

• maak afleidings en gevolgtrekkings enmotiveer;

• verken hoe die doelbewuste insluit of uitlaatvan inligting betekenis kan verwring;

• herken die effek van taalvorme soos tegniesetaal en vaktaal;

• herken die verhouding tussen taal en kultuur,en taal en mag;

• herken en bevraagteken die opvallendegebruik van gevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.



Graad 10


Luister en Praat


Lu


23

■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik gepaste style en registers volgens

doel, teikengroep en konteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite metbegrip en waardering;

• identifiseer en gebruik verskillendeoorredingstegnieke;

• onderskei tussen feite en menings en geebewyse;

• maak afleidings en gevolgtrekkings enmotiveer met bewyse;

• verduidelik hoe die doelbewuste insluit ofuitlaat van inligting betekenis kan verwring;

• herken die effek van taalvorme soos tegniesetaal en vaktaal;

• herken die verhouding tussen taal en kultuur,en taal en mag;

• herken en bevraagteken die opvallendegebruik van gevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.

■ toon kritiese bewustheid van taalgebruik inmondelinge situasies:• gebruik en evalueer gepaste style en

registers volgens doel, teikengroep enkonteks;

• herken en verduidelik taalvariëteite metbegrip en waardering;

• identifiseer en gebruik ’n wyeverskeidenheid oorredingstegnieke;

• onderskei tussen feite en menings, selfswanneer slegs geïmpliseer, en gee bewyse;

• maak afleidings en gevolgtrekkings enmotiveer met oortuigende bewyse;

• verduidelik hoe die doelbewuste insluit ofuitlaat van inligting betekenis kan verwring;

• herken en evalueer die effek van taalvormesoos tegniese taal en vaktaal;

• verduidelik die verhouding tussen taal enkultuur, en taal en mag;

• herken en bevraagteken die gebruik vangevoels- en manipulerende taal,partydigheid, vooroordeel en stereotiperingsoos in propaganda en advertensies.

Graad 11 Graad 12






24

■ toon verskeie lees- en kykstrategieë vir begripen waardering:• vra vrae ten einde voorspellings te kan

maak;• vluglees tekste om hoofgedagtes te

identifiseer deur titels, inleidings, eersteparagrawe en temasinne van paragrawe telees;

• soeklees tekste vir ondersteunendebesonderhede;

• lees/kyk aandagtig volgens doel en opdrag; • som hoof- en ondersteunende gedagtes in

sinne en puntsgewys op;• lei die betekenis af van onbekende woorde

of beelde in geselekteerde kontekste deurkennis van grammatika,woordaanpakvaardighede, kontekstueleleidrade, klank, kleur, ontwerp, plasing endeur sintuie te gebruik;

• herlees/kyk weer en hersien tekste om begripte bevorder.



Graad 10

Leeruitkoms 2

Lees en Kyk

Die leerder is in staat om te lees en te kyk virbegrip, om krities te evalueer en om op ’n wyeverskeidenheid tekste response te lewer.

Lu


25

■ toon verskeie lees- en kykstrategieë vir begripen waardering: • vra vrae ten einde voorspellings te kan

maak; • vluglees tekste om hoofgedagtes te




sinne; puntsgewys en paragrawe op;• lei die betekenis af van onbekende woorde

of beelde in bekende kontekste deur kennisvan grammatika, woordaanpakvaardighede,kontekstuele leidrade, klank, kleur, ontwerp,plasing en deur sintuie te gebruik;

• herlees/kyk weer na en hersien tekste ombegrip te bevorder.

■ toon verskeie lees- en kykstrategieë vir begripen waardering:• vra vrae ten einde voorspellings te kan

maak; • vluglees tekste om hoofgedagtes te




sinne, puntsgewys en paragrawe op;• lei die betekenis af van onbekende woorde

of beelde in bekende en onbekendekontekste deur kennis van grammatika,woordaanpakvaardighede, kontekstueleleidrade, klank, kleur, ontwerp, plasing endeur sintuie te gebruik;

• herlees/kyk weer na en hersien tekste ombegrip te bevorder.

Graad 11 Graad 12






26

■ verduidelik die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- enoudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• herken hoe seleksie en weglaat van inligting

betekenis beïnvloed; • onderskei tussen feite en menings en gee eie

respons;• herken direkte en verskuilde betekenis;

• herken die skrywer/verteller/karakter sestandpunt/perspektief en gee enkele bewyseuit die teks;

• herken die sosio-politieke en kultureleagtergrond van tekste;

• herken en verduidelik die impak vanfiguurlike en retoriese taal- en literêrestylmiddels op die betekenis van ’n teks soosmetafoor, vergelyking, personifikasie,metonimia, klanknabootsing, simbool,hiperbool, kontras, sarkasme en ironie;

• verduidelik die skrywer se gevolgtrekkingsen vergelyk met eie;

• interpreteer alledaagse grafiese tekste;

• gee en motiveer persoonlike response optekste.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


27

■ evalueer die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- en oudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• herken hoe seleksie en weglaat van inligting

betekenis beïnvloed;• onderskei tussen feite en menings en

motiveer eie respons; • herken die verskil tussen direkte en

geïmpliseerde (verskuilde) betekenis;• verduidelik die skrywer/verteller/karakter se

standpunt/perspektief en gee ondersteunendebewyse uit die teks;

• herken die sosio-politieke en kultureleagtergrond van tekste;

• herken en verduidelik die impak van ’nverskeidenheid figuurlike en retoriese taal-en literêre stylmiddels op die betekenis van’n teks soos inversie, metafoor, vergelyking,personifikasie, metonimia, klanknabootsing,simbool, hiperbool, kontras, sarkasme,ironie, satire en antiklimaks;

• verduidelik die skrywer se gevolgtrekkingsen vergelyk met eie;

• interpreteer en evalueer ’n verskeidenheidgrafiese tekste;

• gee en motiveer, persoonlike response optekste.

■ evalueer die betekenis van ’n wyeverskeidenheid geskrewe, visuele, oudio- enoudiovisuele tekste:• vind toepaslike inligting en besonderhede in

tekste;• herken en verduidelik hoe seleksie en

weglaat van inligting betekenis beïnvloed;• onderskei tussen feite en menings en

motiveer eie respons; • verduidelik die verskil tussen direkte en

geïmpliseerde (verskuilde) betekenis;• verduidelik die skrywer/verteller/karakter se

standpunt/perspektief en gee ondersteunendebewyse uit die teks;

• verduidelik die sosio-politieke en kultureleagtergrond van tekste en toon aan hoe ditbetekenis beïnvloed;

• herken en verduidelik die impak vanfiguurlike en retoriese taal, en ’n wyeverskeidenheid literêre stylmiddels op diebetekenis van ’n teks soos inversie,metafoor, vergelyking, personifikasie,metonimia, klanknabootsing, simbool,hiperbool, kontras, sarkasme, karikatuur(spot), ironie, satire, paradoks, antitese,antiklimaks en woordspeling;

• verduidelik die skrywer se afleidings engevolgtrekkings en vergelyk met eie;

• interpreteer en evalueer ’n wyeverskeidenheid grafiese tekste;

• gee en motiveer, met oortuiging, persoonlikeresponse op tekste.

Graad 11 Graad 12






28

■ herken hoe taal en beelde waardes en houdingskan weerspieël en vorm in tekste:• herken sosio-kulturele en politieke waardes,

houdings en oortuigings soos sienings oorgeslag, klas, ouderdom, magsverhoudings,menseregte, inklusiwiteit en die omgewing;

• herken die aard van partydigheid,vooroordeel en diskriminasie in tekste.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


29

■ herken en verduidelik hoe taal en beeldewaardes en houdings kan weerspieël en vorm intekste:• herken en verduidelik sosio-kulturele en

politieke waardes, houdings en oortuigingssoos sienings oor geslag, klas, ouderdom,magsverhoudings, menseregte, inklusiwiteiten die omgewing;

• herken en verduidelik die aard vanpartydigheid, vooroordeel en diskriminasie.

■ verduidelik hoe taal en beelde waardes enhoudings kan weerspieël en vorm in tekste:

• verduidelik sosio-kulturele en politiekewaardes, houdings en oortuigings soossienings oor geslag, klas, ouderdom,magsverhoudings, menseregte, inklusiwiteiten die omgewing;

• verduidelik die aard van partydigheid,vooroordeel en diskriminasie.

Graad 11 Graad 12






30

■ verken die hoofkenmerke van tekste en verduidelikhoe betekenis deur die leser se interaksie geskepword (hierdie kenmerke moet nooit in isolasiebehandel word nie):

* transaksionele en kreatiewe tekste:• identifiseer en verduidelik die doel en

struktuur van en taalgebruik in tekste oordie kurrikulum heen soos verslag,prosedure, oorvertelling, verduideliking,uiteensetting en beskrywing;

• identifiseer en verduidelik, met hulp, dieimpak op betekenis van tegnieke soosdie gebruik van lettertipe en -grootte,hoofopskrifte en onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• beskryf die ontwikkeling van intrige,

subintrige, konflik, karakter en die rolvan die verteller waar toepaslik;

• identifiseer en verduidelik boodskappeen temas en toon die verband metgeselekteerde uittreksels uit die res vandie teks;

• beskryf hoe die agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• beskryf stemming, tydsverloop enafloop.



Graad 10


Lees en Kyk


Lu


31

■ verken die hoofkenmerke van tekste en verduidelikhoe betekenis deur die leser se interaksie met tekstegeskep word (hierdie kenmerke moet nooit inisolasie behandel word nie):


struktuur van en taalgebruik in tekste oordie kurrikulum heen soos verslag,prosedure, oorvertelling, verduideliking,uiteensetting en beskrywing;

• identifiseer en verduidelik die impak opdie betekenis van ’n teks van tegniekesoos die gebruik van lettertipe en -grootte, hoofopskrifte en onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• beskryf die ontwikkeling van intrige,

subintrige, konflik, karakter en die rolvan die verteller waar toepaslik;

• identifiseer en verduidelik boodskappeen temas en toon die verband metgeselekteerde uittreksels uit die res vandie teks;

• verduidelik hoe agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• verduidelik stemming, tydsverloop,ironiese wendings en afloop.

■ verken die hoofkenmerke van tekste en verduidelikhoe betekenis deur die leser se interaksie met tekstegeskep word (hierdie kenmerke moet nooit inisolasie behandel word nie):


struktuur van en taalgebruik in teksteoor die kurrikulum heen in tekste soosverslag, prosedure, oorvertelling,verduideliking, uiteensetting enbeskrywing;

• identifiseer en verduidelik die impak opbetekenis van tegnieke soos die gebruikvan lettertipe en -grootte, hoofopskrifteen onderskrifte.

* literêre tekste:roman, kortverhaal, volksverhaal(volksvertelling/folklore), kort essay:• verduidelik en interpreteer die

ontwikkeling van intrige, subintrige,konflik, karakter en die rol van dieverteller waar toepaslik;

• verduidelik en interpreteer boodskappe entemas en toon die verband met die teks asgeheel;

• interpreteer hoe agtergrond en milieu(ruimte) verband hou met karakter en/oftema;

• interpreteer stemming, tydsverloop,ironiese wendings en afloop.

Graad 11 Graad 12






32



Graad 10


Lees en Kyk


poësie:• herken hoe woordkeuse, stylfigure

beeldspraak en klank gebruik word omstemming, betekenis en tema uit te druk;

• herken hoe versreël- en strofebou, rym,ritme en punktuasie betekenis skep en/ofbeïnvloed.

drama en filmstudie:• herken hoe dialoog en handeling verband

hou met karakter en tema;

• beskryf intrige, subintrige,karakteruitbeelding, konflik endramatiese doelstelling;

• herken die gebruik van dramatiesestruktuur en toneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama:• identifiseer en beskryf boodskappe en

temas;• herken die gebruik van visuele, oudio-

en oudiovisuele tegnieke soos diegebruik van kleur, byskrifte, dialoog,musiek, klank, beligting, komposisie,redigering, rame, kameraskote,kamerategnieke, kamerabeweging enplasing in die voorgrond en agtergrond(posisie).

Lu


33

Graad 11 Graad 12





poësie:• verduidelik hoe woordkeuse, stylfigure,

beeldspraak, klank gebruik word omstemming, betekenis en tema uit te druk;

• herken hoe versreël- en strofebou, rym,ritme en punktuasie betekenis skep en/ofbeïnvloed.

drama en filmstudie:• herken en verduidelik hoe dialoog en

handeling met karakter en tema verbandhou;

• verduidelik intrige, subintrige,karakteruitbeelding, konflik, dramatiesedoelstelling en dramatiese ironie;

• verduidelik die gebruik van dramatiesestruktuur en toneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama:• identifiseer en verduidelik boodskappe

en temas;• verduidelik die effek van visuele, oudio-

en oudiovisuele tegnieke soos diegebruik van kleur, byskrifte, dialoog,musiek, klank, beligting, komposisie,redigering, rame, kameraskote,kamerategnieke, kamerabeweging enplasing in die voorgrond en agtergrond(posisie).

poësie:• interpreteer hoe woordkeuse, stylfigure,

beeldspraak, klank gebruik word omstemming, betekenis en tema uit te druk;

• verduidelik hoe versreël- en strofebou,rym, ritme en punktuasie betekenis skepen/of beïnvloed.

drama en filmstudie:• herken en verduidelik hoe dialoog en

handeling met karakter en tema verbandhou;

• verduidelik en interpreteer intrige,subintrige, karakteruitbeelding, konflik,dramatiese doelstelling en dramatieseironie;

• verduidelik en interpreteer die gebruikvan dramatiese struktuur entoneelaanwysings.

* visuele, oudio- en multimediatekste:filmstudie, televisie- en radiodrama:• identifiseer en interpreteer boodskappe

en temas;• verduidelik die effek van visuele, oudio-

en oudiovisuele tegnieke soos tekstuur,ontwerp, komposisie, kleur, dialoog,byskrifte, klank, beweging, musiek,beligting, redigering, rame, kameraskote,kamerategnieke, kamerabeweging enplasing in die voorgrond en agtergrond(posisie).


34

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van verskillende

opdragte;• identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, beskryf enmanipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, kreatiewe,transaksionele en multimediatekste;

• besluit op en gebruik die gepaste styl,perspektief/standpunt en formaat van tekste;

• doen navorsing oor onderwerpe in bekendebronne en teken bevindings aan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer, toepaslike inligting van bekendebronne;

• verander geselekteerde inligting van eenbekende formaat na ’n ander soos ’n grafiekna ’n paragraaf;

• ontwikkel en organiseer samehangende ideesdeur tegnieke soos kopkaarte, diagramme,vloeidiagramme en kernwoordlyste tegebruik;

• gebruik enkele visuele beelde enontwerpelemente gepas.



Graad 10

Leeruitkoms 3

Skryf en Aanbied

Die leerder is in staat om vir ’n wye verskeidenheiddoeleindes en teikengroepe te skryf en aan te bieddeur konvensies en formate gepas vir verskillendekontekste te gebruik.

Lu


35

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van ’n

geselekteerde verskeidenheid opdragte;• identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, beskryf enmanipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, kreatiewe,transaksionele en multimediatekste;


• doen navorsing oor onderwerpe in ’nverskeidenheid bronne en teken bevindingsaan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer toepaslike inligting van ’nverskeidenheid bronne;

• verander inligting van een bekende formaatna ’n ander soos ’n grafiek na ’n paragraaf;


• gebruik ’n verskeidenheid visuele beelde enontwerpelemente gepas.

■ beplan die skryfproses volgens ’n spesifiekedoel, teikengroep en konteks:• verduidelik die vereistes van ’n wye

verskeidenheid opdragte;• identifiseer die teikengroep en spesifieke

doel soos vertel, vermaak, oorreed,argumenteer, verduidelik, inlig, interpreteer,beskryf en manipuleer;

• identifiseer en verduidelik tekssoorte soosverbeeldings-, feitelike, transaksionele enmultimediatekste;


• doen navorsing oor onderwerpe in ’n wyeverskeidenheid bronne en teken bevindingsaan;

• vind, ontsluit, selekteer, organiseer enintegreer toepaslike inligting van ’n wyeverskeidenheid bronne;

• verander inligting van een formaat na ’nander soos ’n grafiek na ’n paragraaf;


• gebruik ’n wye verskeidenheid visuelebeelde en ontwerpelemente gepas.

Graad 11 Graad 12






36

■ toon die gebruik van skryfstrategieë en -tegnieke vir eerste weergawes:• gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses; • eksperimenteer met formaat en styl vir

kreatiewe doeleindes; • identifiseer en gebruik styl- en retoriese

middels gepas soos figuurlike taal,woordkeuse, helder beskrywing, eievertolking en styl, toon, simbool, kleur,plasing en klank;

• gebruik verskillende sinsoorte, sinslengtes en-strukture gepas;

• gebruik paragraafkonvensies om samehang(koherensie) te verseker deur kernsinne,inleiding en afsluiting, logiese progressievan paragrawe, oorsaak en gevolg, envergelyking en kontras te gebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoorde enbywoorde om kohesie te verseker.



Graad 10


Skryf en Aanbied


Lu


37

■ toon die gebruik van skryfstrategieë en -tegnieke vir eerste weergawes: • gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses effektief; • eksperimenteer met formaat en styl vir


middels gepas soos figuurlike taal,woordkeuse, lewendige beskrywing, eievertolking en styl, spesifieke toon, simbool,kleur, plasing en klank;

• gebruik ’n verskeidenheid sinsoorte,sinslengtes en -strukture gepas;

• gebruik paragraafkonvensies om samehang(koherensie) te verseker deur kernsinne,inleiding en afsluiting, logiese progressievan paragrawe, duidelike skakels tussenoorsaak en gevolg, en vergelyking enkontras te gebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoorde enbywoorde om kohesie te verseker.

■ toon die gebruik van skryfstrategieë en -tegnieke vir eerste weergawes: • gebruik hoof- en ondersteunende idees van

die beplanningsproses effektief;• eksperimenteer met formaat en styl vir


middels gepas soos figuurlike taal,woordkeuse, lewendige beskrywing, eievertolking en styl, spesifieke toon, simbool,kleur, plasing en klank;

• gebruik ’n verskeidenheid sinsoorte,sinslengtes en -strukture korrek en effektief;

• gebruik paragraafkonvensies om samehang(koherensie) te verseker deur kernsinne,inleiding en afsluiting, logiese progressievan paragrawe, duidelike skakels tussenoorsaak en gevolg, en vergelyking enkontras te gebruik;

• gebruik voegwoorde, voornaamwoorde enbywoorde kohesie te verseker.

Graad 11 Graad 12






38

■ dink na oor, ontleed en evalueer, metinagneming van ander se sienings, eie werk enbied die finale produk aan:• gebruik vasgestelde kriteria vir evaluering

van eie en ander se skryfwerk en omskryfwerk te verbeter;

• verbeter samehang (koherensie) en kohesiebinne die algehele struktuur;

• dink na oor die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon ’n volgehoue eie perspektief/standpunten ondersteunende argumente mettoenemende selfvertroue;

• hersien en verbeter woordkeuse, sin- enparagraafstrukture en vermy opvallendefoute en aanstootlike taal;

• toon, tydens hersiening en verbetering,sensitiwiteit vir menseregte en vir sosiale,kulturele, etiese en omgewingskwessies,asook aangeleenthede soos geslag, ras,gestremdheid, ouderdom, status, armoede,lewenstyl, etniese oorsprong, godsdiens,MIV en vigs, en ander siektes, englobalisering;

• berei tekste voor vir finale weergawe deur teproeflees en te redigeer;

• bied die finale produk aan en gee aandag aan’n gepaste aanbiedingswyse soos ’n netjiese,afgeronde teks of ’n indrukwekkende,kleurvolle plakkaat.



Graad 10


Skryf en Aanbied


Lu


39

■ dink na oor, ontleed en evalueer, metinagneming van ander se sienings, eie werk enbied die finale produk aan:• gebruik vasgestelde kriteria vir oorsigtelike

evaluering van eie en ander se skryfwerk enom skryfwerk te verbeter;


• dink na oor die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon met selfvertroue ’n volgehoue eieperspektief/standpunt argumente;

• verfyn woordkeuse, sin- enparagraafstrukture en skakeldubbelsinnigheid, omslagtigheid,woordoortolligheid, onvanpaste groeptaal,aanstootlike taal en slang uit;



• bied die finale produk aan en gee aandagaan ’n gepaste aanbiedingswyse soos ’nnetjiese, afgeronde teks of ’nindrukwekkende, kleurvolle plakkaat.

■ dink na oor, ontleed en evalueer, metinagneming van ander se sienings, eie werk enbied die finale produk aan:• gebruik vasgestelde kriteria vir oorsigtelike

evaluering van eie en ander se skryfwerk enom skryfwerk te verbeter;


• evalueer die gepastheid van inhoud, styl,register en effekte volgens doel, teikengroepen konteks en verander waar nodig;

• toon die bevoegdheid om ’n volgehoue eieperspektief/standpunt en argumente metselfvertroue te handhaaf;

• verfyn woordkeuse, sin- enparagraafstrukture en skakeldubbelsinnigheid, omslagtigheid,woordoortolligheid, onvanpaste groeptaal,aanstootlike taal en slang uit;



• bied die finale produk aan en gee aandagaan ’n gepaste aanbiedingswyse soos ’nnetjiese, afgeronde teks of ’nindrukwekkende, kleurvolle plakkaat.

Graad 11 Graad 12






40

■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’nverskeidenheid tekste:• gebruik kennis van basiese spelpatrone,

-reëls en -konvensies vir nuwe woorde enskep ’n persoonlike spellys;

• gebruik alledaagse afkortings en akronieme;

• gebruik woordeboeke en ’n tesouruseffektief vir verskillende doeleindes soos virdie naslaan van betekenis, uitspraak, klem,spelling en vir navorsing;

• identifiseer simplekse en die woorddele vankomplekse (basisvorm/stam en voor- enagtervoegsels) om betekenis van nuwewoorde te bepaal soos in afleiding ensamestelling;

• gebruik geslags- en meervoudsvorms (ookdubbele meervoude) en verkleining korrek;

• gebruik trappe van vergelyking enintensiewe vorme korrek;

• herken hoe tale woorde van mekaar leen;

• herken polisemie, onderskei tussenalledaagse homonieme, homofone en anderwoorde wat algemeen verwar word engebruik dit toenemend akkuraat in tekste;



Graad 10

Leeruitkoms 4

Taal


Lu


41

■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’n wyeverskeidenheid tekste:• gebruik kennis van belangrike spelpatrone, -

reëls en -konvensies vir nuwe en/ofkomplekse woorde en skep ’n persoonlikespellys;

• gebruik ’n verskeidenheid alledaagseafkortings en akronieme;


• identifiseer simplekse en gebruik diewoorddele van komplekse (basisvorm/stamen voor- en agtervoegsels) om betekenis vannuwe woorde te bepaal soos in afleiding,samestelling en samestellende afleiding.

• gebruik geslags-, meervoudsvorms (ookdubbele meervoude) en verkleining korrek;

• gebruik trappe van vergelyking en verboë enintensiewe vorme korrek;

• identifiseer en verduidelik hoe tale woordevan mekaar leen en gebruik dit gepas;

• herken polisemie, onderskei tussenalledaagse homonieme, homofone en anderwoorde wat verwar word en gebruik ditkorrek in tekste;

■ identifiseer en verduidelik die betekenis vanwoorde en gebruik dit korrek in ’n wyeverskeidenheid tekste:• pas kennis toe van ’n verskeidenheid

spelpatrone, -reëls en -konvensies vir nuween/of komplekse woorde en skep ’npersoonlike spellys;

• gebruik ’n wye verskeidenheid alledaagseafkortings en akronieme;


• identifiseer simplekse en gebruik diewoorddele van komplekse (basisvorm/stam,en voor- en agtervoegsels) om betekenis enfunksie van verskillende nuwe woorde tebepaal soos in afleiding, samestelling ensamestellende afleiding;

• gebruik geslags- en meervoudsvorms (ookdubbele meervoude) en verkleining korrek;

• gebruik trappe van vergelyking en verboë enintensiewe vorme korrek;

• verduidelik hoe tale woorde van mekaar leenen gebruik dit gepas;

• herken polisemie, onderskei tussen ’nverskeidenheid homonieme, homofone enander woorde wat verwar word en gebruikdit korrek in tekste;

Graad 11 Graad 12






42

• gebruik verskeie bekende sinonieme,antonieme en een woord vir ’n omskrywingkorrek en gepas.



Graad 10


Taal


Lu


43

• gebruik ’n verskeidenheid sinonieme,antonieme, paronieme en gee een woord vir’n omskrywing toenemend korrek en gepas.

• gebruik ’n verskeidenheid sinonieme,antonieme, paronieme en een woord vir ’nomskrywing korrek en gepas.

Graad 11 Graad 12






44

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel:• identifiseer en gebruik woordsoorte in

geselekteerde tekste akkuraat enbetekenisvol soos voorsetsels in vaste envrye verbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;

• gebruik selfstandige, koppel- enhulpwerkwoorde, toenemend korrek;

• gebruik deelwoorde ook in vaste verbindingstoenemend korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede,toenemend en die onbepaalde wyse soosinfinitief korrek en gepas;

• identifiseer en gebruik sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde korrek inenkelvoudige sinne;

• identifiseer en bou aanvaarbare veelvoudigeen saamgestelde sinne deur byvoorbeeldbywoordelike en byvoeglikebepalings/sinsnedes en bysinne te gebruik;

• herken en gebruik verskillende sinsoortesoos stelsinne, vrae, bevele en instruksiesmet toenemende korrektheid;



Graad 10


Taal


Lu


45

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel: • identifiseer en gebruik woordsoorte in ’n

verskeidenheid tekste akkuraat enbetekenisvol soos voorsetsels in vaste envrye verbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;

• gebruik selfstandige, koppel- enhulpwerkwoorde korrek;

• gebruik deelwoorde, ook in vasteverbindings, toenemend korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede entoekomend en die onbepaalde wyse soosinfinitief korrek en gepas;

• verduidelik die funksie van sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde inenkelvoudige sinne en gebruik bywoordelikeen byvoeglike bepalings/sinsnedes om sinnebetekenisvol uit te brei;

• gebruik veelvoudige en saamgestelde sinnedeur hoofsinne, neweskikkende hoofsinne enbywoordelike en byvoeglike bysinnetoenemend korrek te gebruik;

• herken en gebruik verskillende sinsoortesoos stelsinne, vrae, bevele, uitroepe eninstruksies korrek;

■ gebruik goed gestruktureerde sinne betekenisvolen funksioneel:• identifiseer en gebruik woordsoorte akkuraat

en betekenisvol in ’n wye verskeidenheidtekste soos voorsetsels in vaste en vryeverbindings, telwoorde, werkwoorde,selfstandige naamwoorde, voornaamwoorde,byvoeglike naamwoorde/adjektiewe,bywoorde, voegwoorde, tussenwerpsels endetermineerders soos lidwoorde enaanwysende woorde;

• gebruik selfstandige, koppel- enhulpwerkwoorde korrek;

• gebruik deelwoorde, ook in vasteverbindings, toenemend korrek en gepas;

• gebruik tyd soos teenwoordig, verlede entoekomend en die onbepaalde wyse soosinfinitief korrek en gepas;

• verduidelik die funksie van sinsdele soosonderwerp, voorwerp en gesegde inenkelvoudige sinne en gebruik bywoordelikeen byvoeglike bepalings/sinsnedes om sinnebetekenisvol uit te brei;

• gebruik veelvoudige en saamgestelde sinnedeur hoofsinne, neweskikkende hoofsinne enbywoordelike en byvoeglike bysinne korreken effektief te gebruik;

• herken en gebruik verskillende sinsoortesoos stelsinne, vrae, bevele, uitroepe eninstruksies korrek;

Graad 11 Graad 12






46



• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doel;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek;

• gebruik die ontkennende vorm korrek en opverskillende maniere;

• verken en gebruik gepaste woordorde insinne en begryp hoe woordorde betekeniskan beïnvloed;

• gebruik punktuasie korrek en virverskillende doeleindes soos om betekenis teverduidelik, grammatikale verband te toonen vir beklemtoning;

• gebruik figuurlike taal soos idiome,idiomatiese uitdrukkings en spreekwoordetoenemend gepas;

• vertaal kort sinne van teikentaal na huistaalen omgekeerd.

Graad 10


Taal


Lu


47

Graad 11 Graad 12





• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doel;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek envir ’n gewenste effek;


• gebruik gepaste woordorde in sinne sonderom betekenis te verwring;

• gebruik punktuasie korrek en vir ’nverskeidenheid doeleindes soos ombetekenis te verduidelik, grammatikaleverband te toon en vir beklemtoning;

• gebruik figuurlike taal soos idiome,idiomatiese uitdrukkings en spreekwoordegepas;

• vertaal sinne van teikentaal na huistaal enomgekeerd.

• gebruik die passief/lydende vorm en dieaktief/bedrywende vorm gepas volgens doelen motiveer die funksie van die twee vorme;

• gebruik direkte en indirekte rede korrek envir ’n gewenste effek;


• gebruik gepaste woordorde in sinne sonderom betekenis te verwring;

• gebruik punktuasie korrek en vir ’nverskeidenheid doeleindes soos ombetekenis te verduidelik, grammatikaleverband te toon en vir beklemtoning;

• gebruik ’n wye verskeidenheid figuurliketaal soos idiome, idiomatiese uitdrukkings enspreekwoorde gepas;

• vertaal kort paragrawe van teikentaal nahuistaal en omgekeerd.


48



■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • identifiseer denotasie en konnotasie;

• verken hoe taal deur implisiete en eksplisieteboodskappe, waardes en houdings diespreker/ontvanger/leser/kyker onwillekeurigsekere perspektiewe laat deel (posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken opvallendepartydigheid, stereotipering, gevoels-,oorredings- en manipulerende taal.

Graad 10


Taal


Lu


49

Graad 11 Graad 12





■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • verduidelik denotasie en konnotasie;

• verduidelik hoe taal deur implisiete eneksplisiete boodskappe, waardes en houdingsdie spreker/ontvanger/leser/kykeronwillekeurig sekere perspektiewe laat deel(posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken partydigheid,stereotipering, gevoels-, oorredings- enmanipulerende taal en verken alternatieweuitdrukkingswyses.

■ ontwikkel kritiese taalbewustheid: • verduidelik denotasie en konnotasie en

geïmpliseerde betekenis;• verduidelik en interpreteer hoe taal deur

implisiete en eksplisiete boodskappe,waardes en houdings die spreker/ontvanger/leser/kyker onwillekeurig sekereperspektiewe laat deel (posisioneer);

• identifiseer en bevraagteken subtielepartydigheid en stereotipering, gevoels-,oorredings- en manipulerende taal en verkenalternatiewe uitdrukkingswyses.


50

INHOUD EN KONTEKSTE VIR DIE BEREIKING VAN ASSESSERINGSTANDAARDE

Hierdie afdeling bevat inhoud en kontekste wat die bereiking van die Assesseringstandaarde steun. Die inhoudwaarna verwys word, behoort op ’n wyse aangewend te word dat dit leerders se vordering steun om dieLeeruitkomste te bereik. Inhoud moet die Leeruitkomste steun en nie ’n doel op sigself wees nie. Dievoorgestelde kontekste bied inhoud wat betekenisvolle situasies vir die leerders skep en só leer en onderrigsteun. Die onderwyser behoort bewus te wees van plaaslike kontekste en wat nie noodwendig hier aangeduiword nie. Hierdie kontekste kan dalk meer aansluit by leerders se ervarings. Indien die inhoud en kontekstebydra tot die bereiking van Assesseringstandaarde, behoort dit as ’n raamwerk vir die ontwikkeling vanLeerprogramme te dien. Die Riglyne vir Leerprogramme verskaf meer inligting hieroor.

Die gebruik van tekste vir die onderrig van taal

Die woord ‘teks’ in die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Tale het ’n omvattende betekenistoepassing en sluitin alle mondelinge, skriftelike, visuele, oudio-, oudiovisuele en multimediaformate. In enigetaalonderrigsituasie kan tekste as die vertrekpunt vir onderrig en leer gebruik word, en uiteindelik sal sekeretekssoorte as die produk van die onderrigproses aangebied word. Die toepaslike Assesseringstandaarde toonprogressie deur tekste te produseer wat vanaf graad 10 geleidelik meer ingewikkeld raak tot graad 12. Tekste –sowel eenvoudige as komplekse – vorm derhalwe die grondslag van progressie in alle tale.

Tekste is dus die hoofbron van die ‘inhoud’ en ‘konteks’ vir die kommunikatiewe, geïntegreerde leer enonderrig in tale.

Die verskeidenheid tekste wat gebruik en geproduseer word, behoort leerders aan die volgende bloot te stel:

■ ryk en gepaste sosiale, kulturele en geskiedkundige ruimtes wat begrip van die taal se erfenis ontwikkel;■ uitdagende en prikkelende temas wat ’n kritiese begrip van waardes en waardering vir belangrike sosio-

kulturele en etiese kwessies van belang vir Suid-Afrikaanse leerders ontwikkel;■ ’n wye verskeidenheid perspektiewe; ■ modelle van skriftelike en gesproke taal wat ’n wye verskeidenheid taalstrukture toon om die leerders te

help om sodoende taal korrek en doeltreffend te gebruik;■ die ontleding van stereotipes, partydigheid en veralgemenings om kritiese denke te ontwikkel;■ oorredende en manipulerende taal;■ die verhouding tussen taal en mag en die magsverhouding tussen tale; ■ die ontwikkeling van ’n bewustheid van teikengroep, doel en konteks met inagneming van gepaste en

gevarieerde atmosfeer, toon en register;■ kenmerke en struktuurelemente van ’n wye verskeidenheid tekste, insluitend literêre tekste; ■ visuele, oudio- en oudiovisuele tekste, insluitend film, en tekste wat beelde en skrif en ander maniere van

kommunikasie in die ontwerp daarvan bevat; en ■ gevarieerde styl en stilistiese middels soos ’n wye verskeidenheid figuurlike en kreatiewe taalgebruik en

taalidioom.

Ik


51

Sowel die teksgebaseerde as die kommunikatiewe benaderings is deurlopend van die gebruik en skep vantekste afhanklik.

’n Teksgebaseerde benadering verken hoe tekste werk. Die doel van ’n teksgebaseerde benadering is omleerders in staat te stel om vaardige, vrymoedige en kritiese lesers, skrywers en ontwerpers van en kykers natekste te word. Dit sluit die luister en kyk na, en lees en ontleding van tekste in om te verstaan hoe ditsaamgestel is en watter effek dit het. Deur hierdie kritiese interaksie ontwikkel leerders die vermoë om tekste teevalueer. Die teksgebaseerde benadering sluit ook die produsering in van verskillende tekste vir spesifiekedoelstellings en teikengroepe. ’n Begrip van die manier waarop tekste saamgestel word, rugsteun hierdiebenadering.

Die kommunikatiewe benadering beteken dat ’n leerder baie en ryk blootstelling aan die taal moet kry. Om dit tebereik, moet leerders vele geleenthede gebied word om taalgebruik te oefen en te produseer deur te kommunikeer virbyvoorbeeld sosiale en praktiese doeleindes. Die leerproses behoort op ’n natuurlike en informele wyse oorgedra teword na die klaskamer waar geletterheidsvaardighede soos lees/kyk en skryf/aanbied op ’n ‘natuurlike’ wyse geleerword – leerders se lees en skryf word juis verbeter en ontwikkel deur die gereelde geïntegreerde inoefening entoepassing daarvan en terugvoer daarop.

’n Begrip van die samestelling van tekste

Tekste word in spesifieke kontekste geskep met geïdentifiseerde doelstellings en teikengroepe in gedagte.Verskillende kategorieë van tekste het eiesoortige funksies en volg besondere konvensies in terme vanstruktuur, styl, register grammatika, woordeskat en inhoud. Só ’n kategorie word ’n genre genoem. Leerdersmoet in staat wees om ’n verskeidenheid genres te begryp en te produseer.

Tekste weerspieël ook die verskillende kulturele en politieke kontekste waarin dit geskep word. Die taalgebruikin tekste kan boodskappe rakende kulturele waardes en politieke standpunte bevat van die skrywer of skepperdaarvan. Tekste is derhalwe nie neutraal nie. Leerders moet in staat wees om die waardes en houdings in tekstete interpreteer en hul eie response daarop te gee.

In ’n teksgebaseerde benadering word taalgebruik altyd in die konteks van tekste verken en tekste word inverhouding tot hulle kontekste verken. Die benadering wy wel aandag aan die formele aspekte van taal(grammatika en woordeskat). Laasgenoemde aspekte behoort as keuses in terme van hulle invloed op diefunksie en betekenis van die teksaanbod gehanteer te word; grammatika en woordeskat moet dus nie in isolasieonderrig word nie. Om oor tekste te kan praat, behoort leerders oor ’n ‘metataal’ te beskik – leerders moet oordie terminologie beskik om verskillende aspekte van grammatika, woordeskat en styl te beskryf en om oorverskillende genres te praat.

Tekste kan gekategoriseer word as gebruikte tekste en geproduseerde tekste. Hierdie twee kategorieë word indie onderstaande lyste uiteengesit. Die lyste kan nie alle moontlike tekssoorte insluit nie – die onderwyser kanander tekssoorte byvoeg indien dit vir geïntegreerde, kommunikatiewe taalonderrig benut kan word. Die doelvan die lyste is om ’n wye keuse van tekste wat gebruik en geproduseer kan word, te gee. Besonderhede vanvereistes rakende die kompleksiteit en die toepaslike register van tekste, word in die Riglyne virLeerprogramme vervat.


52


53

TEKSTE OM TE GEBRUIK TYDENS DIE GEÏNTEGREERDE ONDERRIG VAN EERSTEADDISIONELE TAAL

GRAAD 10 – 12

Literêre tekste: BiografieDramaEssayFilmstudieKortverhaleOutobiografiePoësieRomanVolksvertelling (folklore)

Verdere genres wat in grade 10 tot 12 behandel word, sluit in transaksionele, naslaan, kreatiewe,visuele, oudio-, oudiovisuele en multimediatekste. ’n Wye keuse van tekste moet oor ’n periode van drie jaar in geïntegreerde onderrig gebruik word.

Transaksionele tekste:AdvertensiesAgendas en notulesBriewe (formeel en informeel)BrosjuresDagboekinskrywingsDialoë (geskrewe)E-pos boodskappeFakse, telegrammeHuldeblykeKennisgewingsMemorandaNotas, luisteraantekeningePamflettePlakkate ResensiesStrooibiljetteTydskrif- en koerantartikelsUitnodigings Verslae (formeel en informeel)Vorms

Naslaantekste:EnsiklopedieëSkedulesTeksboekeTesourusTV- en telefoongidseTydroosters Woordeboeke

Kreatiewe tekste:DagboekinskrywingsDialoëDramatiseringGrappeKreatiewe tekste deur leerdersgeskryfLiedere (ook volksliedere)Literêre teksteMites, legendes, fabelsRaaiselsStories, verhaleToesprakeVolksvertellings (folklore)

Visuele, oudio-, oudiovisuele enmultimediatekste:AdvertensiesBandopnamesDramasFoto’s, illustrasiesGraffitiGrafieke, diagramme, tabelleGrappe (geïllustreer), spotprenteGravering Kaarte Musiekvideo’sSkyfies, skyfievertoningsSlagspreuke, leusesStrokiesprente en -verhaleTekens, simboleTransparanteTV- en radioprogramme en-dokumentêre Voorlesings


54

TEKSTE OM TE PRODUSEER TYDENS DIE GEÏNTEGREERDE ONDERRIG VAN EERSTEADDISIONELE TAAL

GRADE 10 – 12

(’n Seleksie van tekste wat in grade 10 tot 12 geproduseer behoort te word.)

Transaksionele tekste:AdvertensiesAgendas en notulesBrosjuresCurriculum VitaeDialoëE-pos boodskappeFakseFormele en informele briewe aan die persFormele briewe: aansoek, versoek, klagte, simpatie,uitnodiging, bedanking, gelukwensing, sakebrief HuldeblykeKoerantberigteKort teksboodskappe (SMS)MemorandaPamflettePoskaarteResensiesTydskrif- en koerantartikelsUitnodigingsVerslae (formeel en informeel)Vorms (invul)Vriendskaplike briewe

Kreatiewe tekste:Opstelle: verhalend, beskrywend, bespiegelend,argumenterend, feitelik en beredenerend Response op letterkunde

Naslaan- en informatiewe tekste:AanwysingsInstruksiesKopkaarte, vloeidiagrammeNavorsingsopdragteNotas, luisteraantekeningeOpsommingsWoordeboekinskrywings

Mondelinge, visuele, en multimediatekste:Aanbiedings met grafiese en/of klankeffekteAdvertensiesDialoëFormele en informele toesprakeNavorsingsprojekteOnderhoude PlakkateSlagspreuke, leusesStrooibiljette

Nie-verpligte tekste vir verryking: dramatisering, storievertelling, radio- en televisienuus, radio- entelevisiedramas, paneelbesprekings, eie kortverhale/gedigte/toneelstukke, strokiesprente, strokiesverhale,grappe, tekens, ens.


55

HOOFSTUK 4

ASSESSERING

INLEIDING

Assessering vorm ’n kritieke en integrale deel van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12(Algemeen). Assessering is ’n deurlopende en beplande proses van die versamel en interpreteer van bewyse omleerdervordering te bepaal en -prestasie te beoordeel. Bewyse kan op verskillende stadiums van die leerprosesversamel word deur ’n verskeidenheid gepaste assesseringstrategieë, -metodes, -instrumente en -media tegebruik.

Om te verseker dat assesseringsresultate toeganklik is en later vir verskillende doeleindes aangewend kan word,is verslaghouding van resultate noodsaaklik. In Uitkomsgebaseerde Onderwys bestaan verskeie benaderings tenopsigte van die wyse waarop leerderprestasie opgeteken kan word. Sekere van hierdie benaderings word inhierdie hoofstuk bespreek. Ander word breedvoerig in die Riglyne vir Leerprogramme vir die spesifieke vakuiteengesit.

Verskeie persone en instansies het belange by leerderprestasie in grade 10 – 12. Dit sluit in leerders,onderwysers, ouers, voogde, donateurs, die Provinsiale Departemente van Onderwys, die Departement vanOnderwys (Nasionaal), die Ministerie van Onderwys, werkgewers en Hoër-Onderwys-en-Opleidingsinstellings.Dit is derhalwe nodig om die proses van verslaglewering oor leerders se algehele prestasie, en die maak vanafleidings oor leerders se bevoegdhede, toeganklik te maak. Verslag kan op verskeie maniere gelewer word.Die dokumente Riglyne vir Leerprogramme en Riglyne vir Assessering sit die verskillende maniere uiteenwaarop verslae vir skoolgebaseerde en eksterne assessering gehou en gelewer kan word, asook vakspesifiekeriglyne vir assesseringskwessies.

WAAROM ASSESSEER

Voordat ’n onderwyser begin met assessering, is dit noodsaaklik om duidelike doelstellings daarvoor te bepaal.Volgens die doelstellings kan die onderwyser dan gepaste assesseringsmetodes kies, sodat hy/sy regverdige,geldige en betroubare besluite kan neem en gevolgtrekkings kan maak oor leerderprestasie.

Daar is verskeie redes waarom leerderprestasie geassesseer word. Die doelstellings van assessering kanbyvoorbeeld wees om leerders se vordering te monitor, terugvoering te gee, leerstruikelblokke te diagnoseer ente remedieer, ondersteuning en hulpverlening vir leer te bied, en vir sertifiserings- en bevorderingsdoeleindes.

In hierdie kurrikulum kan leer en assesseer nie geskei word nie. Assessering help leerders om die waarde vanhul leerproses te bepaal. Dit verskaf inligting aan die leerders oor hul eie vordering en stel hulle in staat ombeheer van en besluite oor hulle eie leer te neem. In hierdie opsig verskaf assessering inligting omtrent die


56

geslaagdheid van onderrig en leer in die bereiking van die Leeruitkomste. Indien die assessering toon dat geenprogressie plaasvind nie, behoort remediëring plaas te vind en planne vir onderrig en leer dienooreenkomstigaangepas te word.

SOORTE ASSESSERING

In hierdie afdeling word die volgende soorte assessering bespreek:

■ grondlynassessering;■ diagnostiese assessering;■ formatiewe assessering; en■ sommerende asssessering.

Grondlynassessering

Grondlynassessering is belangrik aan die begin van ’n graad, maar kan ook aan die begin van enige leersiklusgebruik word om vas te stel wat leerders reeds weet en kan doen. Dit stel onderwysers in staat omleeraktiwiteite te beplan en Leerprogramme te ontwerp. Hierdie soort assessering se resultate word gewoonlikinformeel opgeteken.

Diagnostiese assessering

Enige soort assessering kan vir diagnostiese redes gebruik word, dit wil sê om die aard en oorsaak of oorsakevan ’n leerstruikelblok vas te stel wat ’n leerder ervaar. Dit stel die onderwyser in staat om vas te stel watterleer nie plaasgevind het nie om sodoende gepaste ondersteuningstrategieë te beplan vir tussentrede, leiding,remediëring of ’n verwysing na ’n kundige. Dit kan vir die onderwyser dien as ’n kontrolepunt om diedoelstellings van Leerprogramme te herdefinieer.

Formatiewe assessering

Enige soort assessering wat op terugvoering aan ’n leerder gerig is, het ’n formatiewe doel. Formatieweassessering is ’n kerndeel van onderrig en leer. Dit monitor en ondersteun die leerproses. Alle belangegroepemaak van hierdie soort assessering gebruik om inligting oor ’n leerder se vordering en prestasie te bekom.Konstruktiewe terugvoering is ’n kardinale komponent van formatiewe assessering.

Sommerende assessering

Wanneer onderwysers assessering gebruik om verslag te hou van hulle beoordeling van leerders sebevoegdhede en prestasies, het assessering ’n sommerende doel. Sommerende assessering gee ’n geheelbeeldvan ’n leerder se vordering of stand van kennis en vaardighede op enige spesifieke tydstip. Dit kan plaasvindaan die einde van enige tydsverloop soos ’n leeraktiwiteit, leereenheid, leersiklus, kwartaal, semester of teendie einde van die jaar. Sommerende assessering moet noukeurig beplan word. ’n Verskeidenheidassesseringsinstrumente en -strategieë behoort gebruik te word om leerders in staat te stel om hul bevoegdhedete demonstreer.

WAT MET ASSESSERING BEOOG WORD

Assessering behoort die volgende kenmerke te hê:

■ duidelikheid vir die leerder en die wyer publiek;■ duidelike fokus;■ integrasie met onderrig en leer;■ gebaseer op die voorafbepaalde kriteria of Assesseringstandaarde;■ uitgebreide geleenthede vir leerders om hulle bevoegdhede te bewys;■ aanpassing by die tempo van die leerder;■ billikheid, betroubaarheid en geldigheid;■ buigsaamheid;■ gebruik van ’n verskeidenheid instrumente; en■ gebruik van ’n verskeidenheid metodes.

HOE GEASSESSEER WORD

Onderwysers se assessering van leerderprestasies moet betroubaar wees. Alle inligting wat onderwysers oorleerders se bevoegdhede op verskillende maniere en tye insamel en assesseer, behoort dieselfde resultate op telewer. Beoordeling van prestasies behoort ook geldigheid te verseker, met ander woorde daar behoort ’nduidelike verband te bestaan tussen bewyse wat ingesamel is en die aspekte wat onderrig is.

Omdat elke assesseringsaktiwiteit of -taak op sigself nie volledig aan die vereistes van betroubaarheid engeldigheid kan voldoen nie, behoort die onderwyser ’n leerder se vordering en prestasie deurlopend teassesseer. Dit is die beginsel waarop Deurlopende Assessering (DAS) gebaseer is. Deurlopende assessering is’n assesseringstrategie waarvolgens besluite oor leer gebaseer word op verskillende assesseringsaktiwiteite en-gebeurlikhede en wat op verskillende tye van die leerder se vordering en leerproses plaasvind. Deurlopendeassessering maak voorsiening vir ’n verskeidenheid assesseringsaktiwiteite wat oor ’n jaar versprei word. Ditsluit aktiwiteite in soos toetse, eksamens, projekte, opdragte en take. Mondelinge, skriftelike en praktieseassessering is hierby ingesluit. Verskillende uitgesoekte werkstukke wat leerders as produkte van hul leerprosesaanbied en wat oor ’n tydperk versamel is, kan in portefeuljes gehou word. Portefeuljes sal verskil van vak tot


57

vak en aan verskillende vakvereistes voldoen. Hierdie vereistes word breedvoerig in die spesifieke vak seRiglyne vir Leerprogramme uiteengesit.

Deurlopende assessering is klaskamer- en skoolgebaseerd en fokus voortdurend op maniere waaropgeïntegreerde assessering in die onderrig- en leerproses kan plaasvind. Dit beteken dat etlike verwanteAssesseringstandaarde in ’n enkele aktiwiteit gebruik kan word en dat verskillende assesseringsmetodes (soosportefeuljes en praktiese werk), tegnieke (soos vraagstelling en waarneming) en instrumente (soos werkblaaieen take) gekombineer word vir assessering. Ook beteken dit dat die onderwyser deur vraagstelling, waarnemingen interaksie met leerders, hulle van dag tot dag beter sal leer ken en hul bevoegdhede sodoende billikbeoordeel.

Deurlopende assessering behoort toegepas te word op komponente van die kurrikulum wat die bestegeassesseer word deur middel van sowel skriftelike toetse en opdragte, as ander metodes soos die lewering vanpraktiese of mondelinge bewyse.

ASSESSERINGSMETODES

Selfassessering

Leeruitkomste en Assesseringstandaarde is deursigtig en toeganklik vir leerders. Leerders kan dus sinvol by dieassesseringsproses betrek word deur selfassessering, soos deur eie werk te ‘pre-assesseer’ voor die finaleassessering van die onderwyser. Besinning oor eie leer is ’n kernkomponent van die leerproses.

Portuurassessering

Portuurassessering met behulp van ’n taak- of kontrolelys of rubriek, dra by tot die leerproses. Dit ondersteundie leerproses van leerders wie se werk geassesseer word, en dié van leerders wat assesseer. Die gedeeldekennis van assesseringskriteria bemagtig leerders om eie en ander se prestasies te evalueer.

Groepassessering

Die vermoë om doeltreffend in groepverband te werk, is een van die Kritieke Uitkomste. Die assessering vangroepwerk veronderstel ook die bewyslewering van doeltreffende samewerking, hulpverlening, werksverdelingen die konsolidering van individuele bydraes tot ’n enkele assesseerbare produk. Groepassessering fokus opproses én produk. Dit sluit in die assessering van sosiale vaardighede, tydshantering, benutting van hulpbronne,die hantering van groepdinamika, asook die vermoë van die groep om uiteindelik ’n produk te lewer.


58

METODES VIR DIE INSAMELING VAN ASSESSERINGSBEWYSE

Verskillende metodes kan gebruik word om inligting oor leerderprestasie in te samel. Voorbeelde van dieassesseringsmetodes word vervolgens bespreek.

Waarnemingsgebaseerde assessering

Hierdie assesseringsmetode neig om minder formeel en gestruktureer te wees. Verskillende soorte bewyse vanverskeie leerders kan op verskillende tye ingesamel word. Hierdie soort assessering is dikwels gebaseer op takewat van leerders vereis om met mekaar in interaksie te tree met die doel om ’n probleem op te los of om ’nproduk aan te bied. Waarnemings moet intensioneel en nie lukraak geskied nie, met ander woorde dieonderwyser behoort te weet wat hy/sy op ’n bepaalde tydstip wil assesseer en die leerders behoort daarooringelig te word. Dit behoort opgeteken te word, of die bewyse kan geassesseer word aan die hand van ’ngepaste instrument, soos ’n rubriek, wat vir hierdie doel ontwerp is.

Toetsgebaseerde assessering

Toetsgebaseerde assessering word meer formeel en gestruktureer beplan en stel die onderwyser in staat ombewyse van al die leerders se vordering gelyktydig en vir dieselfde assesseringsaktiwiteit in te samel. Dié soortassessering lewer objektief verifieerbare bewyse wat gewoonlik bepunt word. Indien korrek gebruik, bly toetseen eksamens ’n belangrike komponent van die kurrikulum omdat dit goeie bewyse van ’n leerder sebevoegdheidsvlak en verworwe kennis oplewer.

Taakgebaseerde assessering

Praktiese of taakgebaseerde assessering toon of leerders kennis en vaardighede wat hulle in die klaskamergeleer het, in onbekende kontekste of kontekste buite die klaskamer kan toepas. Hierdie soort assessering hetook betrekking op al die praktiese komponente van vakke deur die wyses te bepaal waarop leerders teorie totpraktyk omskep. Hierdie benadering maak staat op die onderwyser se professionele oordeel in die assesseringvan leerderprestasie volgens die voorafbepaalde kriteria, standaarde of reëls waarvolgens die taak, soos beskryfin rubrieke en taak- en kontrolelyste, geassesseer sal word.

REKORDHOUDING EN RAPPORTERING

Verslae/rekords en rapportering is gegrond op bewyse wat tydens assessering verkry is, sodat dit logies ontleed,en verstaanbaar en akkuraat aangebied kan word.


59

Metodes van verslaghouding

Daar is talle maniere waarop verslae of rekords gehou kan word. Dikwels kan evalueringsmetodes vanleerderprestasies ook dien as metodes van verslaghouding.

Die volgende is voorbeelde van verskillende soorte instrumente vir verslaghouding:

■ metingskale;■ taak- of kontrolelyste; en■ rubrieke.

Elke instrument word vervolgens bespreek.

Metingskale

Metingskale sluit in alle nasienstelsels waar ’n simbool of kode (soos ’n A of B), of ’n punt (soos 5/10) of ’nverhouding (soos 50%) in besonderhede beskryf word om die gekodeerde telling te skakel met ’n beskrywingvan die vaardighede wat vereis word om daardie telling te bepaal. Hierdie besonderhede is belangriker vironderrig en leer as die simbool of punt omdat dit leerders ’n baie duideliker idee gee van wat hulle bereik heten waar en hoekom hulle leer nie die beoogde teiken bereik het nie. Tradisionele nasien maak hoofsaaklik vanmetingskale gebruik, maar duidelike besonderhede soos swakhede en sterk punte wat aandui hoe die leerder interme van die beoogde uitkomste presteer, ontbreek meesal. ’n Ses-puntprestasieskaal word in die NasionaleKurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) gebruik.

Taak- of kontrolelyste

Taak- of kontrolelyste bevat diskrete stellings of kriteria wat ’n leerder se prestasie in die uitvoering van ’nspesifieke taak beskryf. Wanneer dit uit die leerder se optrede of prestasie duidelik is dat die leerder voldoenaan die vereistes van die taak soos vervat in die spesifieke stelling (kriterium), kan daardie stelling/kriterium opdie taak- of kontrolelys afgemerk word. Leerderprestasie word dus omskryf deur al die stellings/kriteria wat opdie lys regmerkies het. Hierdie lyste is besonder geskik vir die assessering van portuur- en groepaktiwiteite.

Rubrieke

Rubrieke is ’n kombinasie van gegradeerde kodes en omskrywings van standaarde. Dit bestaan uit ’n hiërargievan standaarde (byvoorbeeld van hoog tot laag) met beskrywings wat die omvang van aanvaarbare prestasie virelke gekodeerde vlak aandui. Rubrieke vereis dat onderwysers presies moet weet wat die bereiking van ’nLeeruitkoms vereis. Daar is twee soorte rubrieke – holistiese en analitiese rubrieke. ’n Holistiese rubriekassesseer die geheel van ’n vereiste standaard (soos die geheel van ’n werkstuk of ’n taak se kriteria), terwyl ’nanalitiese rubriek ’n duidelike beeld gee van die afsonderlike aspekte waaruit die kriteria bestaan, of ’nkombinasie daarvan. Die Riglyne vir Leerprogramme bevat talle voorbeelde van vakspesifieke rubrieke.


60


61

Om ’n rubriek te ontwerp, behoort die onderwyser die volgende in ag te neem:

■ Watter Leeruitkomste word beoog om te bereik?■ Watter Assesseringstandaarde is van toepassing vir die taak?■ Watter soort bewyse behoort ingesamel te word?■ Wat is die verskillende eienskappe/kenmerke van die taak/prestasie wat geassesseer sal word?■ Watter assesseringsinstrumente kan die doeltreffendste gebruik word vir al die verskillende komponente

van die prestasie/taak (soos vir die proses en produk)?■ Watter bewyse van kennisverwerwing is nodig?■ Watter vaardighede behoort toegepas te word of watter aksies word van die leerder verwag? ■ Watter geleenthede om persoonlike opinies, waardes en houdings uit te druk, spruit voort uit die

taak/opdrag, watter van hierdie aspekte moet geassesseer word en op watter wyse behoort assessering plaaste vind?

■ Behoort een rubriek al die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde van die taak te teiken, of vereis die taakdie gebruik van verskeie rubrieke?

■ Hoeveel rubrieke moet gebruik word om die taak te assesseer?

Dit is uiters belangrik dat leerders vertroud moet wees met die rubriek of rubrieke voordat ’n taak aangepakword. Die rubriek fokus leer en prestasie. Rubrieke kan nuttige instrumente vir selfassessering wees.

Rapportering van prestasie en vordering

Rapportering/verslaglewering van leerderprestasie verwys na die maniere waarop belanghebbendes ingelig wordoor leerders se vordering. Nadat onderwysers bewyse ingesamel en geïnterpreteer het, moet hulle rekord/verslaghou van ’n leerder se prestasies en algehele vordering. Genoegsame sommerende assesserings is noodsaakliksodat ’n rapport/verslag ’n weergawe van die standaard van die leerder se prestasie en vordering gee.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10 – 12 (Algemeen) aanvaar ’n 6-puntskaal vir leerderprestasie en-vordering. Die besonderhede van die skaal word in Tabel 4.1 van nader beskou.

Tabel 4.1 Prestasieskaal van die Nasionale Kurrikulumverklaring Grade 10 – 12(Algemeen)

Metings- Omskrywing van Bevoegdheid Punte (%)kode

6 Uitmuntend 80 – 100

5 Voldoen met meriete 60 – 79

4 Voldoen bevredigend 50 – 59

3 Voldoende 40 – 49

2 Voldoen gedeeltelik 30 – 39

1 Onvoldoende 0 – 29


62

VAKBEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS

Om die standaardvlakke te help bepaal vir die voldoende bereiking van die Leeruitkomste van Grade 10, 11 en12, dit wil sê die verwagtings van wat leerders in elke graad moet weet en moet kan doen, is vakbevoegdhedevir elke graad omskryf. Vir elke vak en elke graad is ses bevoegdheidsvlakke omskryf. Hierdie omskrywingssal onderwysers help om leerders te assesseer in terme van vaardigheidsvlakke. Die omskrywings gee ’npresiese opsomming van besonderhede wat in die Leeruitkomste en Assesseringstandaarde vervat is. Diebevoegdheidsomskrywings gee ook onderskeidende kenmerke benodig vir assessering volgens ’n spesifiekevlak. Die verskillende prestasie- en ooreenstemmende persentasievlakke verskyn in Tabel 4.1.

Ooreenkomstig die beginsels en praktyk van uitkomsgebaseerde assessering, moet alle assessering – sowelskoolgebaseerde as eksterne assessering – hoofsaaklik kriteriumgerig wees. Punte kan vir die evaluering vanspesifieke assesseringstake gebruik word, maar die take behoort eerder aan die hand van rubrieke geassesseer teword as om bloot die regte antwoord af te merk en dan volgens die aantal regmerkies, ’n punt toe te ken. Dievakbevoegdheidsomskrywings beskryf die minimum vaardighede, kennis, houdings en waardes wat ’n leerderbehoort te toon vir die bereiking van elke vlak van die metingskaal.

Wanneer onderwysers/assessore ’n assesseringstaak of -vraag beplan, moet hulle seker maak dat die taak ofvraag ’n aspek van ’n bepaalde uitkoms betrek. Die gepaste Assesseringstandaard of -standaarde moet gebruikword om rubrieke te ontwerp waarvolgens die taak of vraag geassesseer word. Die omskrywings gee ’npresiese aanduiding van die minimum vlak vir elke kategorie van die metingskaal waarop bevoegdheid bereikkan word. Die bevoegdheidsomskrywings vir hierdie vak verskyn aan die einde van hierdie hoofstuk.

BEVORDERING

Bevordering op graad 10- en graad 11-vlakke geskied volgens interne skoolgebaseerde assessering, maar ditmoet nogtans voldoen aan dieselfde voorwaardes soos dié vir die Verdere-Onderwys-en-Opleidingsertifikaat.Die vereistes, voorwaardes, vakkombinasies en kondoneringsvereistes vir bevordering word volledig in dieQualifications and Assessment Policy Framework Grade 10 – 12 (General) uiteengesit.

WATTER INLIGTING IN RAPPORTE/VERSLAGKAARTE MOET VERSKYN

’n Rapport of verslagkaart kan verskeie vorme aanneem, maar die ontwerp behoort eenvoudig te wees,alhoewel dit nogtans al die nodige inligting moet bevat. Elke verslag/rapport oor ’n leerder se algehelevordering behoort inligting in te sluit oor:

■ die leerprestasie in terme van die uitkomste;■ die leerder se sterk punte; ■ ondersteuning wat, waar toepaslik, nodig is of voorsien word;■ opbouende terugvoering wat kommentaar oor ’n leerder se prestasies in ’n vak lewer en hoe dit met die

leerder se vorige prestasies in en vereistes van die vak verband hou; en■ die leerder se ontwikkelingsproses in die toepassing van leerstrategieë.

Verslagkaarte/rapporte behoort ook die volgende inligting te bevat:

■ naam van skool;■ naam van leerder;■ graad van leerder;■ jaar en kwartaal;■ datum;■ datums wanneer skole sluit en heropen; en■ skoolbywoningsprofiel van die leerder.

Hierbenewens behoort verslagkaarte/rapporte ook ruimte te hê vir die:

■ handtekening van ouer of voog; ■ handtekening van onderwyser en skoolhoof; en■ skoolstempel.

ASSESSERING VAN LEERDERS MET SPESIALE ONDERWYSBEHOEFTES

Die assessering van leerders wat leerstruikelblokke ervaar, sal uitgevoer word in ooreenstemming met dieaanbevole alternatiewe en/of aangepaste metodes soos voorgeskryf in die Qualifications and Assessment PolicyFramework Grade 10 – 12 (General) soos vir leerders met leerstruikelblokke. Verwys na Witskrif 6 wat handeloor Special Needs Education: Building an Inclusive Education and Training System.


63


64

Graad 10

6 80%–100%Uitmuntend

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watuitmuntend aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ samehangend, vrymoedig en met kohesie praaten aanbied; bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; krities luisterom inligting vir verskillende doeleindes teidentifiseer, interpreteer, ontleed en verduidelik;taal vlot en ekspressief in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste doeltreffend en met selfvertroueidentifiseer, interpreteer, ontleed en verduideliktydens lees en kyk; goeie insig toon en eieopinies duidelik stel en regverdig; besondervloeiend en gevoelvol luidlees; verskillendemenings en kulturele kwessies met sensitiwiteithanteer.

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; volgensverskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate tekste produseer; idees en argumentevolgehoue en oortuigend struktureer, en bewysevan kreatiwiteit en ’n ontwikkelende persoonlikestyl toon; onafhanklik skryfwerk hersien enredigeer om dit te verbeter.

Kode BevoegdheidsomskrywingsSkaalSK Bo

BEVOEGDHEIDSOMSKRYWINGS VIR EERSTE ADDISIONELE TAAL


65

Graad 11 Graad 12


■ met vrymoedigheid samehangend, volgehoue enmet kohesie praat en aanbied; duidelikebewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon en gebruik; krities luister om inligting virverskillende doeleindes korrek te identifiseer,interpreteer, ontleed en evalueer; taal vlot enekspressief in ’n verskeidenheidkommunikasiesituasies gebruik.

■ met selfvertroue tekste doeltreffend interpreteer,ontleed, evalueer en verduidelik tydens lees enkyk; baie goeie insig toon en eie opiniesduidelik handhaaf en regverdig; besondervloeiend en gevoelvol luidlees; ’nverskeidenheid menings en kulturele kwessiesmet sensitiwiteit hanteer.

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formateeffektief in ag neem; idees en argumentevolgehoue en oortuigend struktureer en bewysevan kreatiwiteit en ’n ontwikkelende persoonlikestyl toon; skryfwerk onafhanklik hersien enredigeer om beduidende verbetering te verseker.


■ konsekwent en volgehoue vrymoedig,samehangend en met kohesie praat en aanbied;goed ontwikkelde bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; krities luisterom inligting vir verskillende doeleindes korrekte identifiseer, interpreteer, ontleed en evalueer;taal vlot en ekspressief in ’n wye verskeidenheidkommunikasiesituasies gebruik.

■ met selfvertroue tekste baie doeltreffendinterpreteer, ontleed, evalueer en verduideliktydens lees en kyk; besondere insig toon en eieopinies duidelik handhaaf en regverdig;besonder vloeiend en gevoelvol luidlees; ’n wyeverskeidenheid menings en kulturele kwessiesmet sensitiwiteit hanteer.

■ tekste oorspronklik, samehangend, akkuraat enmet kohesie skryf en aanbied; doeltreffendverskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate in ag neem; idees en argumentevolgehoue, oortuigend en kreatief struktureer en’n persoonlike styl toon; skryfwerk onafhanklikhersien en redigeer om afgewerkte tekste teverseker.

Bevoegdheidsomskrywings BevoegdheidsomskrywingsBo Bo


66

6 80%–100%Uitmuntend

(vervolg)

■ strukture en konvensies van taal verstaan metselfvertroue en toenemend akkuraat gebruik;subtiele verskille tussen betekenisse en funksiesvan woorde en woordvorme korrek identifiseer,interpreteer en verduidelik; verskeidenheidsinstrukture vir funksionele doeleindes enstilistiese effek identifiseer, verduidelik engebruik; deeglike beheer van grammatika enwoordeskat toon.

Graad 10



67

■ strukture en konvensies van taal verstaan en metselfvertroue akkuraat gebruik; subtiele verskilletussen betekenisse en funksies van woorde enwoordvorme identifiseer, interpreteer enverduidelik; verskeidenheid sinstrukture virfunksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer, verduidelik, evalueer en gebruik;deeglike beheer van grammatika en woordeskattoon.

■ strukture en konvensies van taal verstaan en metselfvertroue akkuraat gebruik; subtiele verskilletussen betekenisse en funksies van woorde enwoordvorme identifiseer, interpreteer enverduidelik; wye verskeidenheid sinstrukture virfunksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer, verduidelik, evalueer en gebruik;deeglike beheer van grammatika en woordeskattoon.

Graad 11 Graad 12



68

5 60%–79%Voldoen met

meriete

Aan die einde van graad 10 kan die leerder wat metmeriete aan die bevoegdheidsvereistes voldoen:

■ meesal vrymoedig, samehangend, en metkohesie praat en aanbied; toenemend bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; krities luister om inligting virverskillende doeleindes te identifiseer en teinterpreteer, maar ontleed en verduidelik methuiwering; taal meesal vlot en gevoelvol inverskillende kommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste meesal met selfvertroue identifiseer eninterpreteer tydens lees en kyk, maar toononsekerheid om te ontleed en te verduidelik;goeie insig toon en eie opinies goed stel enregverdig; meesal vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste meesal oorspronklik, samehangend en metkohesie skryf en aanbied, maar minder akkuraat;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate in ag neem; idees en argumentemeesal volgehoue, met besonderhede enoortuigend struktureer, maar net soms kreatief;bewys van ’n ontwikkelende persoonlike styltoon; eie skryfwerk meesal onafhanklik hersienen redigeer om verbetering te verseker.

■ meesal strukture en konvensies van taal verstaanen toenemend akkuraat gebruik; subtieleverskille tussen betekenisse en funksies vanwoorde en woordvorme meesal identifiseer,interpreteer en verduidelik; verskillendesinstrukture meesal identifiseer, verduidelik engebruik vir funksionele doeleindes en soms virstilistiese effek, maar maak foute; goeie beheervan grammatika en woordeskat toon.

Graad 10



69


■ meesal vrymoedig, samehangend en met kohesiepraat en aanbied; toenemend bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te identifiseer en te interpreteer, maarontleed en evalueer met huiwering; taal meesalvlot en gevoelvol in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ meesal tekste met selfvertroue interpreteer enontleed tydens lees en kyk, maar toononsekerheid om te evalueer en te verduidelik;goeie insig toon en eie opinies goed handhaaf enregverdig; meesal vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste meesal oorspronklik, samehangend,akkuraat en met kohesie skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, kontekste enformate in ag neem; idees en argumente meesalvolgehoue en oortuigend en soms kreatiefstruktureer; bewys van ’n ontwikkelendepersoonlike styl toon; skryfwerk meesalonafhanklik hersien en redigeer om dit te verbeter.

■ meesal strukture en konvensies van taalverstaan en toenemend akkuraat gebruik; subtieleverskille tussen betekenisse en funksies vanwoorde en woordvorme meesal identifiseer,interpreteer en verduidelik; verskillendesinstrukture meesal vir funksionele doeleindes enstilistiese effek identifiseer, evalueer, verduideliken gebruik, maar maak soms foute; baie goeiebeheer van grammatika en woordeskat toon.


■ meesal vrymoedig, samehangend en met kohesiepraat en aanbied; toenemend bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;meesal krities luister om inligting virverskillende doeleindes te identifiseer,interpreteer en ontleed, maar evalueer methuiwering; taal meesal vlot en gevoelvol in ’nverskillende kommunikasiesituasies gebruik.

■ meesal tekste met selfvertroue interpreteer enontleed tydens lees en kyk, maar toon effenseonsekerheid om te evalueer en te verduidelik;goeie insig toon en eie opinies goed handhaaf enregverdig; meesal vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessies metsensitiwiteit hanteer.

■ tekste meesal oorspronklik, samehangend, akkuraaten met kohesie skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formate inag neem en gepas reageer; idees en argumente op’n gedetailleerde, oortuigende en volgehoue wyse,en soms kreatief struktureer; bewys van ’nontwikkelende persoonlike styl toon; skryfwerkmeesal onafhanklik hersien en redigeer om dit teverbeter.

■ meesal strukture en konvensies van taal verstaanen akkuraat gebruik; subtiele verskillebetekenisse en funksies van woorde enwoordvorme meesal identifiseer, interpreteer enverduidelik; ’n verskeidenheid sinstrukture virfunksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer, evalueer, verduidelik en gebruik,maar maak geringe foute; baie goeie beheer vangrammatika en woordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



70

4 50%–59%Voldoen

bevredigend

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watbevredigend aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ samehangend, met kohesie en redelikvrymoedige praat en aanbied; redelikbewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon en gebruik; krities luister om inligting virverskillende doeleindes te identifiseer en teinterpreteer, maar ontleed en verduidelik methuiwering; taal redelik vlot en gevoelvol inbekende kommunikasiesituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste identifiseer eninterpreteer tydens lees en kyk, maar benodighulp om dit te ontleed en te verduidelik; redelikinsig toon en eie opinies gee en dit somsregverdig; redelik vloeiend en gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies redelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend, metkohesie en akkuraat skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate redelik in ag neem; met hulp idees enargumente redelik met besonderhede en fokusstruktureer, maar kreatiwiteit en bewyse van ’npersoonlike styl ontbreek dikwels; skryfwerkmet hulp hersien en redigeer om verbetering teverseker.

Graad 10



71


■ samehangend, met kohesie en redelik vrymoedigpraat en aanbied; toenemend bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te identifiseer en te interpreteer, maarontleed en verduidelik met huiwering; taalredelik vlot en gevoelvol in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste interpreteer enverduidelik tydens lees en kyk, maar benodighulp om dit te ontleed en te evalueer; redelikinsig toon en soms eie opinies gee en regverdig;redelik vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessiesredelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend, metkohesie en akkuraat skryf en aanbied;verskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate redelik in ag neem; met hulp ideesen argumente in besonderhede en gefokusstruktureer, maar soms sonder kreatiwiteit enbewys van ’n persoonlike styl; skryfwerk methulp hersien en redigeer om verbetering teverseker.


■ met redelike selfvertroue, samehangend en metkohesie praat en aanbied; bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon en gebruik;krities luister om inligting vir verskillendedoeleindes te identifiseer en te interpreteer, maarontleed en evalueer met huiwering; taal redelikvlot en gevoelvol in verskillendekommunikasiesituasies gebruik.

■ redelik met selfvertroue tekste interpreteer enverduidelik tydens lees en kyk, maar benodighulp om dit te ontleed en te evalueer; redelikinsig toon en eie opinies handhaaf en regverdig;redelik vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessiesredelik met sensitiwiteit hanteer.

■ tekste redelik oorspronklik, samehangend enakkuraat skryf en aanbied; verskillendeteikengroepe, doeleindes, kontekste en formateredelik in ag neem; met hulp idees en argumentegedetailleerd, gefokus en kreatief struktureer entoon redelik bewys van ’n persoonlike styl;skryfwerk met hulp hersien en redigeer omverbetering te verseker.

Graad 11 Graad 12



72

4 50%–59%Voldoen

bevredigend(vervolg)

■ strukture en konvensies van taal verstaan engebruik, maar nie altyd akkuraat nie; verskilletussen die betekenisse en funksies van woordeen woordvorme redelik korrek identifiseer eninterpreteer, maar vind dit moeilik om subtieleverskille te verduidelik; verskillende sinstrukturevir funksionele doeleindes en stilistiese effekidentifiseer en gebruik, maar maak dikwels fouteom dit te verduidelik; redelik beheer vangrammatika en woordeskat toon.

Graad 10



73

■ strukture en konvensies van taal redelik akkuraatverstaan en gebruik; verskille tussen betekenisseen funksies van woorde en woordvorme redelikkorrek identifiseer en interpreteer, maar sukkelom subtiele verskille te verduidelik; verskillendesinstrukture vir funksionele doeleindes endikwels vir stilistiese effek identifiseer engebruik, maar maak foute om dit te verduidelik;redelik beheer van grammatika en woordeskattoon.

■ strukture en konvensies van taal redelik akkuraatverstaan en gebruik; verskille tussen diebetekenisse en funksies van woorde enwoordvorme redelik korrek identifiseer eninterpreteer, maar sukkel soms om subtieleverskille te verduidelik; verskillende sinstrukturevir funksionele doeleindes en soms vir stilistieseeffek redelik korrek identifiseer, evalueer,verduidelik en gebruik, maar maak ooglopendefoute; redelik beheer van grammatika enwoordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



74

3 40%–49%Voldoende

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watvoldoende aan die bevoegdheidsvereistes voldoen:

■ met hulp en aanmoediging praat en aanbied,maar nie altyd samehangend en met kohesie nie;voldoende bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; krities luisterom inligting voldoende te identifiseer en teinterpreteer, maar sukkel om te ontleed en teverduidelik; taal in ’n mate vlot in bekendekommunikasiesituasies gebruik, maar niegevoelvol nie.

■ tekste voldoende identifiseer en interpreteer tydenslees en kyk, maar ondervind selfs met hulpprobleme om dit te ontleed en te verduidelik;voldoende insig toon en eie opinies gee, en somsmotiveer; taamlik vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessiesvoldoende met sensitiwiteit hanteer.

■ voldoende aandag gee aan oorspronklikheid,samehang, kohesie en akkuraatheid tydens skryfen aanbied, maar maak heelwat foute; voldoendeaandag gee aan verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate; idees enargumente voldoende ontwikkel, maar hetvoortdurend hulp nodig; voldoende bewys van’n persoonlike styl toon; slegs met uitgebreidehulp hersien en redigeer om voldoendeverbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal voldoendeverstaan en gebruik, maar maak baie agterlosigefoute; verskille tussen betekenisse van bekendewoorde en woordvorme voldoende identifiseer eninterpreteer, maar ervaar probleme om funksiesvan woordafleidings te verduidelik; sinstrukturevoldoende identifiseer, verduidelik en gebruik virfunksionele doeleindes, maar maak dikwelsernstige foute; voldoende beheer van grammatikaen woordeskat toon.

Graad 10



75


■ met aanmoediging praat en aanbied, maar niealtyd samehangend en met kohesie nie;voldoende bewustheid van sensitiewe enrespekvolle taal toon en gebruik; voldoendekrities luister om inligting te identifiseer en teinterpreteer, maar sukkel om dit te ontleed en teevalueer; taal met voldoende vloeiendheid vlotin bekende kommunikasiesituasies gebruik,maar nie altyd gevoelvol nie.

■ tekste voldoende interpreteer tydens lees en kyk,maar ondervind selfs met hulp probleme om ditte ontleed, evalueer en verduidelik; voldoendeinsig toon en eie opinies gee, en soms motiveer;taamlik vloeiend en gevoelvol luidlees;verskillende menings en kulturele kwessiesvoldoende met sensitiwiteit hanteer.

■ voldoende aandag gee aan oorspronklikheid,samehang, kohesie en akkuraatheid tydens skryfen aanbied, maar maak van foute; voldoendeaandag gee aan verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate; idees enargumente voldoende ontwikkel, maar gee minaandag aan besonderhede en fokus en benodigvoortdurend hulp; voldoende bewys van ’npersoonlike styl lewer; hersien en redigeer methulp om voldoende verbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal voldoendeverstaan en gebruik, maar maak agterlosigefoute; verskille tussen betekenisse van woordeen woordvorme taamlik korrek identifiseer eninterpreteer, maar ervaar ernstige probleme omfunksies van woordafleidings te verduidelik;sinstrukture voldoende identifiseer, evalueer,verduidelik en gebruik vir funksioneledoeleindes, maar maak dikwels ernstige foute;voldoende beheer van grammatika enwoordeskat toon.


■ met behulp van voorsê, samehangend en metkohesie praat en aanbied; taamlik bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; voldoende krities luister om inligting teidentifiseer en te interpreteer, maar sukkel omdit te ontleed en te evalueer; taal met voldoendevloeiendheid en gevoel in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ tekste tydens lees en kyk interpreteer, maarondervind probleme om dit te ontleed, evalueeren verduidelik; voldoende insig toon en eieopinies gee en motiveer; taamlik vloeiend engevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies voldoende met sensitiwiteithanteer.

■ voldoende aandag gee aan oorspronklikheid,samehang, kohesie en akkuraatheid tydens skryfen aanbied; voldoende aandag gee aanverskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate; idees en argumente voldoende metbesonderhede en fokus ontwikkel, maar benodighulp; voldoende bewys van ’n persoonlike styllewer; hersien en redigeer met hulp om taamlikverbetering te verseker.

■ strukture en konvensies van taal taamlikverstaan, maar nie altyd korrek gebruik nie;verskille tussen betekenisse van woorde enwoordvorme identifiseer en interpreteer, maarervaar probleme om funksies vanwoordafleidings te verduidelik; sinstrukturevoldoende identifiseer, evalueer, verduidelik engebruik vir funksionele doeleindes, maar maakdikwels ooglopende foute; voldoende beheervan grammatika en woordeskat toon.

Graad 11 Graad 12



76

Graad 10

Kode BevoegdheidsomskrywingsSkaalSK Bo2 30%–39%

Voldoengedeeltelik

Aan die einde van graad 10 kan die leerder watgedeeltelik aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ baie huiwerig en selde samehangend en metkohesie praat en aanbied; selde ’n bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; byna nooit krities luister nie en kan nieinligting identifiseer, interpreteer, ontleed ofverduidelik nie; taal kwalik vlot en gevoelvol inbekende kommunikasiesituasies gebruik.

■ met hulp tekste selde identifiseer interpreteertydens lees en kyk, maar ondervind ernstigeprobleme om dit te ontleed en te verduidelik;selde insig toon of eie opinies gee en kwalikmotiveer; selde vloeiend en gevoelvol luidlees;selde verskillende menings en kulturele kwessiesmet sensitiwiteit hanteer.

■ tekste selde met oorspronklikheid, samehang enakkuraatheid skryf en aanbied en maakvoortdurend foute; kwalik aandag gee aanverskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate; selde idees en argumente selfs metvoortdurende ondersteuning, ontwikkel; kwalikbewys van ’n persoonlike styl toon; baie seldefoute in tekste herken om te hersien en teredigeer en benodig voortdurend hulp.

■ strukture en konvensies van taal selde verstaanen gebruik dit meesal foutief; die verskilletussen die betekenisse van woorde enwoordvorme selde identifiseer en interpreteer enondervind deurentyd ernstige probleme om diefunksies van woordafleidings te verduidelik;kwalik sinstrukture korrek vir funksioneledoeleindes identifiseer, toepas en verduidelik enmaak dikwels baie ernstige foute; beperktebeheer van grammatika en woordeskat toon.


77

Graad 11 Graad 12

Bevoegdheidsomskrywings BevoegdheidsomskrywingsBo BoAan die einde van graad 11 kan die leerder watgedeeltelik aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ met huiwering en selde samehangend en metkohesie praat en aanbied; beperkte bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; selde krities luister om inligting teidentifiseer, interpreteer, ontleed of evalueer; taalselde vlot en kwalik gevoelvol in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ met voortdurende hulp tekste selde interpreteertydens lees en kyk en ondervind ernstigeprobleme om dit te ontleed, evalueer enverduidelik; beperkte insig toon en kwalik eieopinies gee en motiveer; selde vloeiend engevoelvol luidlees; selde vloeiend of gevoelvolluidlees selde ander se menings en kulturelekwessies met sensitiwiteit hanteer.

■ skryf en bied aan, maar gee selde aandag aanoorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid; kwalik aandag gee aanverskillende teikengroepe, doeleindes, konteksteen formate; slegs met moeite idees en argumenteontwikkel en benodig voortdurend hulp; kwalikbewys van ’n persoonlike styl toon; hersien enredigeer net met voortdurende hulp.

■ kwalik strukture en konvensies van taal verstaanen gebruik dit meesal foutief; selde die verskilletussen die betekenisse van woorde enwoordvorme identifiseer en interpreteer enondervind dikwels probleme om die funksiesvan woordafleidings te verduidelik; kwaliksinstrukture vir funksionele doeleindesidentifiseer, verduidelik en gebruik en maakdikwels ernstige foute; beperkte beheer vangrammatika en woordeskat toon.

Aan die einde van graad 12 kan die leerder watgedeeltelik aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ met huiwering en selde samehangend en metkohesie praat en aanbied; beperkte bewustheidvan sensitiewe en respekvolle taal toon engebruik; selde krities luister om inligting teidentifiseer, interpreteer, ontleed of evalueer; taalselde vlot en met beperkte gevoel in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ met hulp tekste selde interpreteer tydens lees enkyk, maar ondervind probleme om dit te ontleed,evalueer en verduidelik; beperkte insig toon eneie opinies gee, maar slaag selde om dit temotiveer; selde vloeiend en gevoelvol luidlees;selde vloeiend en gevoelvol luidlees; selde anderse menings en kulturele kwessies metsensitiwiteit hanteer.

■ skryf en bied aan, maar gee selde aandag aanoorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid; selde verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate in ag neem;met voortdurende hulp idees en argumente metmoeite ontwikkel en kwalik bewys van ’npersoonlike styl toon; hersien en redigeer tekstenet met voortdurende hulp.

■ strukture en konvensies van taal selde verstaanen sukkel om dit korrek te gebruik; selde dieverskille tussen die betekenisse van woorde enwoordvorme identifiseer en interpreteer enondervind ernstige probleme om die funksiesvan woordafleidings te ontleed en te verduidelik;selde sinstrukture vir funksionele doeleindesidentifiseer, verduidelik en gebruik en maakdikwels ernstige foute; beperkte beheer vangrammatika en woordeskat toon.


78

Graad 10

Kode BevoegdheidsomskrywingsSkaalSK Bo1 0%–29%

OnvoldoendeAan die einde van graad 10 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ teësinnig, met lang pouses, en sonder samehangen kohesie praat en aanbied; kwalik ooitbewustheid van sensitiewe en respekvolle taaltoon of gebruik; selfs met hulp, byna nooitkrities luister om inligting te identifiseer,interpreteer, ontleed en verduidelik; taal bynanooit vlot of gevoelvol in bekendekommunikasiesituasies gebruik nie.

■ kwalik ooit tydens lees en kyk teksteidentifiseer, interpreteer, ontleed en verduidelik;byna nooit insig toon nie en kwalik eie opiniesgee en motiveer; kwalik ooit vloeiend ofgevoelvol luidlees; verskillende menings enkulturele kwessies met byna geen sensitiwiteithanteer nie.

■ geen oorspronklikheid, samehang, kohesie enakkuraatheid tydens skryf en aanbied toon nie;geen begrip van verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate toon nie asgevolg van waninterpretasie en onverstaanbaretaalgebruik tekste skep wat byna betekenisloosen vol ernstige foute is; kwalik ooit idees enargumente ontwikkel of ’n persoonlike styl toon;geen bewyse van hersiening en redigering toonnie, selfs met uitgebreide hulp.

■ byna nooit strukture en konvensies van taalverstaan of korrek gebruik nie; kwalik enigebetekenisverskille van woorde en woordvormeidentifiseer, interpreteer en verduidelik en toonbyna geen begrip van funksies van woordafleidingsnie; sinstrukture nie korrek gebruik vir funksioneledoeleindes nie; geen beheer van grammatika enwoordeskat toon nie.


79

Graad 11 Graad 12

Bevoegdheidsomskrywings BevoegdheidsomskrywingsBo BoAan die einde van graad 11 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ praat en bied aan, maar met teësin, baie pousesen selde samehangend en met kohesie; kwalikooit bewustheid van sensitiewe en respekvolletaal toon of gebruik; baie selde krities luister ominligting te identifiseer en kan dit nieinterpreteer, ontleed en evalueer nie; taal bynanooit vlot en gevoelvol in bekendekommunikasiesituasies gebruik.

■ kwalik tekste interpreteer tydens lees en kyk enondervind baie probleme om dit te ontleed,evalueer en verduidelik; byna nooit insig toonnie en selde eie opinies gee en motiveer; kwalikooit vloeiend of gevoelvol luidlees; verskillende menings en kulturele kwessieskwalik met sensitiwiteit hanteer.

■ skryf en bied aan, maar byna nooit oorspronklik,samehangend, akkuraat en met kohesie nie; geenaandag gee aan verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate nie; as gevolg vanwaninterpretasie tekste skep wat vol ernstige fouteen bykans betekenisloos is; kwalik ooit idees enargumente ontwikkel of ’n persoonlike styl toon;geen bewyse van hersiening en redigering toon nie,selfs met uitgebreide hulp.

■ byna nooit strukture en konvensies van taalverstaan of korrek gebruik nie; byna nooit verskilletussen betekenisse van woorde en woordvormeidentifiseer, interpreteer of verduidelik nie en toonbyna geen begrip van funksies van woordafleidingsnie; sinstrukture nie korrek gebruik vir funksioneledoeleindes nie; geen beheer van grammatika enwoordeskat toon nie.

Aan die einde van graad 12 kan die leerder watonvoldoende aan die bevoegdheidsvereistesvoldoen:

■ teësinnig en sonder samehang of kohesie praaten aanbied; kwalik ooit bewustheid vansensitiewe en respekvolle taal toon of gebruik;kwalik krities luister om inligting te identifiseer,interpreteer, ontleed en evalueer; taal byna nooitvlot en gevoelvol in bekendekommunikasiesituasies gebruik nie.

■ byna nooit slaag om tekste te interpreteer tydenslees en kyk nie en ondervind baie probleme omdit te ontleed, evalueer en verduidelik; bynanooit insig toon nie en selde eie opinies gee enmotiveer; kwalik ooit vloeiend of gevoelvolluidlees; verskillende menings en kulturelekwessies kwalik met sensitiwiteit hanteer.

■ skryf en bied aan, maar byna nooit oorspronklik,samehangend, met kohesie en akkuraat nie; geenaandag gee aan verskillende teikengroepe,doeleindes, kontekste en formate nie; as gevolgvan waninterpretasie en ’n slordige taalaanbodtekste skep wat vol foute en byna betekenisloosis; kwalik ooit idees en argumente ontwikkel of’n persoonlike styl toon; geen bewyse vanhersiening en redigering toon nie, selfs metuitgebreide hulp.

■ byna nooit strukture en konvensies van taalverstaan of korrek gebruik nie; byna nooit verskilletussen betekenisse van woorde en woordvorme teidentifiseer, interpreteer, ontleed en verduidelik nieen toon byna geen begrip van funksies vanwoordafleiding nie; sinstrukture nie korrek gebruikvir funksionele doeleindes nie; geen beheer vangrammatika en woordeskat toon nie.


80


81

WOORDELYS

addisionele taal (verwys ook na huistaal) – ’n taal wat bykomend tot die huistaal geleer word

afgeleide betekenis – die skep van betekenis uit wat geïmpliseer word om ’n nuwe begrip te vorm; dit wattussen die reëls staan

aflei – ’n oordeel vorm uit wat vooraf gegee is of gebeur het

afleiding – ’n woord wat bestaan uit ’n basisvorm (stam) en voor- en/of agtervoegsels (hierdie proses vormdikwels ’n ander woordsoort), bv. ritus: rituele gebruike

akronieme (letterwoorde) – afkortings wat soos woorde optree; word uitgespreek as ’n woord, gevorm deur dieeerste letters van ander woorde, bv. Soweto vir South Western Townships of vigs vir Verworweimmuniteitsgebreksindroom

aktiewe luister – wanneer ’n mens aandagtig luister na wat iemand sê en probeer om jouself in die spreker seposisie te plaas

alliterasie – herhaling van dieselfde beginletters (medeklinkers/konsonante) in beklemtoonde lettergrepe; ’nalgemene stylmiddel, bv. Kind nog kraai

animasie – aanmekaarlas van stil prente of tekeninge om die illusie van lewe of beweging te skep

antiklimaks – die omgekeerde van klimaks; onverwagte teleurstellende uiteinde, afloop; ommeswaai van ietsbelangriks na iets nietigs, gewoonlik met ’n komiese effek

antitese – teenstelling van gedagtes wat uitgedruk word deur parallelisme wat skerp teenoor mekaar staan, bv.hoe meer haas hoe minder spoed

antoniem – woorde wat min of meer die teenoorgestelde betekenis van ander woorde uitdruk, bv. kurkdroog ensopnat

assessering – ’n deurlopende beplande proses van inligtingversameling op verskillende maniere oorleerderprestasie en uitgevoer volgens die Assesseringstandaarde

assesseringstandaard – kriteria gebruik om ’n uitkoms te assesseer

assonansie – herhaling van klinkers of vokale in beklemtoonde lettergrepe in twee of meer woorde, bv. Oor diegroen poel wat stil en dik / was van die bronslaai en die warm slik (N P van Wyk Louw, Raka)

beeld – ’n prent of visuele voorstelling


82

beelding – ook figuurlike taal; woorde wat beelde (in konteks/sinsverband) in die gedagtes oproep; sluitimplikasieverskynsels in

beeldspraak – taaluiting wat van figuurlike, oordragtelike taal gebruik maak, bv. vergelykings, metafore,personifikasie

beklemtoning – die klemtoon lê op, aksentueer, benadruk

beurtnemingskonvensies – die gebruike wat die vloei van gesprekke tussen mense reguleer soos om ander toete laat om ’n opinie te gee, stiltes te hanteer, inligting te herhaal vir duidelikheid, aan te moedig waar gepas, tevra vir duidelikheid, inligting te verskaf, tussenbeide te tree om fokus te herstel

cliché – afgesaagde, verslete beeldspraak; holruggeryde uitdrukking of idee wat so dikwels gebruik word datdit uitdrukkingskrag verloor, bv. laaste, maar nie die minste nie

denotasie (teenoorgestelde van konnotasie) – dit wat die begripsinhoud weergee of saamvat, die letterlikebetekenis van ’n woord of uitdrukking

determineerders – bepaler of aanwyser soos lidwoorde en aanwysende woorde

diskoers – spraak langer as een konvensionele sin en wat verbande trek; ’n formele term vir praat of ’ngesprek

diskriminerende taalgebruik – taal wat kwessies met onderskeid behandel, bv. om manlike terme vir allepersone te gebruik

dramatiese doelstelling – om ’n spesifieke reaksie by die toeskouer/leser te ontlok

dramatiese ironie – ’n vorm van kontras - die karakter is onbewus van die ware toedrag van sake, terwyl dieleser/toeskouer/ander karakters weet wat werklik plaasvind. Dié ironie verhoog (of ontlont) spanning, genot engehoordeelname.

dramatiese struktuur – die bou van die drama (eksposisie/aanloop, motoriese moment, verwikkeling,ontwikkeling, klimaks/hoogtepunt, ontknoping/afloop)

dubbelsinnigheid – tweërlei betekenis geskep deur die manier waarop woorde of sinne gebruik word; meer aseen betekenis of vertolking hê. Wanneer dit onbewus gebruik word, kan dubbelsinnigheid betekenis versluier.

eksplisiet (in teenstelling met implisiet) – betekenis wat duidelik of direk gestel word

essay – korter prosageskrif waarin ’n literêre, estetiese, politieke of sosiale probleem op kernagtige wysebehandel of bespreek word; krities en bespiegelend van aard; kan ’n gesprektoon hê; taal en styl is helder,duidelik en logies, dikwels vol humor

esteties – betreffende die skoonheidsin; staan in verband met sensitiwiteit en waardering vir die skone soos dieskoonheid van taal of die blywende waarde van tekste

eufemisme – versagtende uitdrukking of omskrywing; verbloeming; word gebruik om nie gevoelens seer temaak nie, bv. lang vingers hê (steel)

figuurlike taal (teenoor letterlike taal) – sinnebeeldig, metafories, oordragtelik; woorde en frases wat gebruikword om ’n spesifieke effek te bereik soos vergelykings, personifikasie, metafoor. Literêre tekste maak baie vanfiguurlike taal gebruik.

formaat – die vorm van tekssoorte soos ’n verslag, brief; ook grootte van iets

gebaar – die beweging van die gesig of liggaam wat betekenis kommunikeer soos om die kop ter bevestigingte knik

gebalanseerde benadering tot geletterdheid – ’n benadering wat leerders se vormende geletterdheidondersteun, hulle aanmoedig om tekste te geniet en om op betekenis te fokus, en wat hulle ook help omtegnieke en strategieë te ontwikkel wat die kode van die geskrewe woord ontsluit

geestigheid – oorspronklike, verrassende, lagwekkende, grappige uitdrukking

geïmpliseerde betekenis – betekenis wat gevolgtrekking inhou of toelaat; betekenis wat nie eksplisiet in dieteks uitgedruk word nie

geletterdhede – daar is verskillende soorte geletterdheid: lees/kyk en skryf/aanbied (tradisionele basiesegeletterdhede), kulturele geletterdheid (begrip van die kulturele, sosiale en ideologiese waardes wat ons leesvan tekste vorm), kritiese geletterdheid (die vermoë om krities op die boodskap in tekste te reageer), visuelegeletterdheid (die vermoë om beelde, tekens, prente, visuele simbole, ens. te lees/teken/skryf),mediageletterdheid (die lees van koerante, tydskrifte, TV en film as kulturele boodskappe),inligtingsgeletterdheid (die vermoë om inligting te vind, ontsluit, evalueer, berg, gebruik, ens.) enrekenaargeletterdheid (die vermoë om rekenaars en rekenaarprogramme – ook die internet – te gebruik)

geletterdheid – die vermoë om te lees en geskrewe inligting te gebruik en om vir verskillende doeleindes teskryf. Dit is ’n deel van ’n algemene menslike vermoë om sin van jou wêreld te maak.

genre – ’n soort letterkunde, bv. drama, kortverhale, gedigte, roman, volksverhale/folklore

gepastheid – taal moet gepas wees vir die konteks waarin dit gebruik word. Die groetwyse “Goeiedag, mnr.Vosloo” is gepas in ’n formele situasie, teenoor “Hello, Vossie” vir ’n informele situasie.

gevoelstaal (ook emosionele taal) – taal en styl wat persoonlik is; sterk gevoelens wek; teenoorgestelde vannugtere, saaklike taal


83


84

grafiese voorstelling – produkte van die visuele en tegniese kunste soos teken, ontwerp; lewendigbeskrywende, skilderende voorstelling

groeptaal – variëteit van ’n taal wat deur ’n bepaalde groep mense soos boere, vissers, fabriekswerkers,studente, tieners gepraat word, en dit van die algemene taal onderskei deur onder andere uitdrukkings enbetekenisverskille

hiperbool – ’n stylfiguur waarin buitensporige, doelbewuste oordrywing gebruik word; om iets groter as watdit werklik is, voor te stel, bv. Hulle het ons ’n berg koek gegee om te eet

holistiese benadering – dit is ’n benadering wat al die vaardighede en verskillende soorte kennis in aktiwiteiteintegreer en nie op elkeen afsonderlik fokus nie

homofone – woorde wat dieselfde klankvorm as ’n ander woord in ’n taal het, maar in betekenis en spellingverskil, bv. ’n blyk van waardering; die wasgoed bleik in die son

homonieme – woorde met dieselfde klank- en spelvorm, maar wat verskil in betekenis, bv. Sy het ’n kuiltjie inhaar ken; Hy ken al die name van die bome in die wildtuin

houdings – maniere van optrede of gedrag

huistaal – die taal wat kinders eerste aangeleer het deur by die huis en/of in hul gemeenskap konstant daaraanblootgestel te wees; dit is die taal ‘waarin ’n mens dink’

idiomatiese uitdrukking – ’n uitdrukking wat die idioom of taaleie betref, volgens die taaleie; idiome sluit inspreekwoorde, segswyses, gesegdes en spreuke

implisiet (teenoor eksplisiet) – dit wat nie direk in ’n teks gestel word nie, maar wel afgelei kan word

infinitief (ook onbepaalde wyse) - die vorm van ‘n werkwoord wat gewoonlik na te of om te gebruik word, bv.Hy is baie lief om te jag. Jy hoef my nie te help nie.

inklusiwiteit – die beginsel om onderwys toeganklik vir alle leerders te maak, ten spyte van hul leerstyl,agtergrond en vermoëns; neiging om in te sluit, omvat, op te neem

intonasie – vloei van die stem by praat, stembuiging

intrige – verwikkelde situasie wat ’n skrywer uitdink en waarop die verhaal gebaseer is (verwikkeling)

ironie – woordgebruik waarmee ’n mens die teenoorgestelde sê van wat jy bedoel; omstandigheid of stand vansake wat die teenoorgestelde sê van wat ’n mens kon verwag het

karikatuur – ’n oordrewe uitbeelding (geskrewe of visueel) van ’n karakter deur die spot tedryf metpersoonlike karaktertrekke of voorkoms; spotprent, spotbeeld, spotfiguur


85

klankbewustheid (ook fonologiese bewustheid) – die vermoë om tussen die afsonderlike klanke van ’n taal teonderskei

klanknabootsing (ook onomatopee) – die gebruik van woorde om die klanke wat hulle beskryf, te skep

klimaks (ook hoogtepunt) – die opwindendste, effektiefste of belangrikste deel van die storie. Hierdiebelangrike deel is nie noodwendig aan die einde van die verhaal nie.

kohesie – samehang

komposisie – samestelling van verskillende dele tot een geheel

konflik – stryd; botsing; worsteling; die stryd wat tussen karakters of individue of groepe en hulomstandighede ontstaan; konflik in letterkunde kan ook as gevolg van strydende begeertes of waardes tussenkarakters ontstaan

konnotasie – wat gesuggereer word deur ’n woord of ding, dieperliggend as die letterlike of eksplisietebetekenis

konteks – die konteks waarbinne ’n teks geskep en ontvang word, verwys na die breë en onmiddellike situasiewaarin dit bestaan en wat daarin oorgedra word

kontekstuele leidrade – ’n leestegniek om alle aanduidings of leidrade in ’n teks te gebruik om betekenis teverklaar

kontras (ook antitese, teenstelling) – stylmiddel waarin twee uiterstes teenoor mekaar gestel word

konvensies – aanvaarde gebruike of reëls in taalgebruik. Sommige konvensies help om betekenis (bv. taalreëls,punktuasie, hoofletters) te skep; sommige help met die aanbieding van inhoud (bv. inhoudsopgawe, algemeneuiteensetting, opskrifte, voetnotas, kaarte, onderskrifte, lyste, prente, indeks) en ander weerspieël ’n vastetaalpatroon, bv. groetvorme.

kopkaarte/breinkaarte – grafiese netwerkvoorstelling van idees of onderwerp in die vorm van sleutelwoordeen illustrasies

kreatiewe denke – die denkproses oor idees of situasies op skeppende en ongewone maniere met die doel omdie situasie of idee beter te verstaan en op ’n nuwe en konstruktiewe manier daarop te reageer

kritiese bewustheid – die vermoë om die konstruksie van betekenis te analiseer deur begrip vanmagsverhoudings binne en tussen tale. Dit bemagtig die leerder om manipulasie te weerstaan en om taalsensitief te gebruik.

leenwoorde – woorde wat aan ’n ander taal ontleen is, vreemde woorde wat nou deel van Afrikaans is


86

letterlik (teenoor figuurlik) – die eenvoudigste, mees direkte betekenis van woorde

literêre tegnieke – letterkundige begrippe wat in literêre tekste gebruik word

litotes – ’n stylfiguur waarby iets verklein word om die betekenis of bedoeling beter te laat uitkom, veral deurdie teenoorgestelde te ontken (bv. dit gaan nie sleg nie = goed)

magsverhoudings – verhoudings gemeet aan gesag en invloed

manipulerende taal – taal wat daarop gemik is om ’n onregverdige voorsprong te kry of ander te beïnvloed,meesal op ’n onderduimse manier

metafoor – gebruik een ding om ’n ander met soortgelyke eienskappe te beskryf

metataal – taalterminologie om oor taal te praat; dit sluit terminologie in soos teks, konteks, teikengroep, genreen polisemie

modus – daar is verskillende modusse van kommunikasie - die geskrewe modus, die gesproke of mondelingemodus, die visuele modus wat grafiese vorms soos tabelle insluit. Die vermoë om inligting van een modus na’n ander te verander soos om ’n grafiek te gebruik om ’n teks te skryf, of om inligting uit ’n mondelinge teks tegebruik om byskrifte by ’n prent te skryf, is ’n belangrike deel van ’n taalkurrikulum.

multimedia – ’n geïntegreerde reeks modusse wat teks, visuele materiaal, klank, video, ens. kan insluit

oksimoron – stylfiguur waarby twee teenoorgestelde begrippe met mekaar verbind word, bv. ou nuus

onderbeklemtoning – die uitdruk van iets op ’n terughoudende wyse, eerder as om die volle feite of waarheidte ontbloot, gewoonlik vir beklemtoning

onderskrif – ’n titel of kommentaar saam met ’n artikel, prent, foto, ens.

outentieke tekste – tekste wat buite die klaskamer (“in die regte lewe”) gebruik word soos tydskrifartikels,koerantberigte, radio- of televisieopnames, advertensies, verpakkingsetikette, brosjures, vorms, briewe

paradoks – skynbare teenstrydigheid, bv. om die waarheid te sê moet ek lieg

parafrase – die herbewoording van ’n idee in jou eie woorde

paronieme – woorde van dieselfde wortel of stam afgelei, bv. drink, drank, dronk; besin, versin; inwoner,bewoner

partydig – eensydig, vooringenome, wat by ’n beoordeling die saak nie onbevange beskou nie


87

personifikasie – beeldspraak waardeur menslike eienskappe en handelinge aan lewelose dinge, diere of plantetoegeken word, bv. As ek ’n huis kon hê / met sulke mure wat sing... (Marlise Joubert, Domus)

pleonasme (ook woordoortolligheid) – woorde waarvan die betekenisse nie sinoniem is nie, maar die betekenisvan die tweede woord is reeds in die eerste opgesluit, bv. Ek persoonlik het dit self ervaar; ’n dooie lyk

polisemie – eienskap van ’n woord om verskillende betekenisse te hê; betekenisonderskeidings van ’n woord,bv. Die koppie val uit sy hand / Dit is uit tussen hulle / Hulle uit ’n gil van blydskap

posisie – plasing, plek; posisionering van die onderwerp in vlak (fokus, in of naby die voorkant van die raam);postuur – die manier waarop ’n mens staan of jouself oordra terwyl jy praat

rame – gewoonlik reghoekige omlyning van die onderwerp van visuele teks

redigering – die proses van proeflees en herskryf van ’n teks, insluitend taalgebruik, punktuasie en spelling enom samehang van idees en struktuur na te gaan; in die finale vorm sit, vir publikasie inlewer, gereed maak

register – die woorde, styl en grammatika wat in verskillende kontekste of situasies deur sprekers en skrywersgebruik word (amptelike dokumente word byvoorbeeld in ’n formele register geskryf, regsdokumente in ’nregsregister)

retoriek – valse, oordrewe, verslete beeldspraak wat as oorversiering aangebied word; uitgedien, afgesaag,geyk

retoriese middels – middels soos pouses en herhaling, deur ’n spreker/skrywer/aanbieder gebruik omdoeltreffend te oortuig

retoriese vraag – ’n vraag wat gevra word nie om iets uit te vind nie, maar vir beklemtoning, jou mening uit tespreek of vir dramatiese effek (bv. Weet jy hoe gelukkig jy is?)

ritme – afgemete beweging; in poësie die natuurlike beweging veroorsaak deur die reëlmatige opeenvolgingvan beklemtoonde en minder beklemtoonde lettergrepe

rym – ooreenstemming van klank in die laaste lettergreep of woorde in digreëls

samehang – onderlinge verband, deurlopendheid, aaneenskakeling

sarkasme – bytend, bitter spot, minagting wat wil seermaak of skok op persoonlike vlak; dit sê wat diespreker/skrywer bedoel

satire – iets wat hekelend spot met die lewe; dwaashede en wanpraktyke van die mens/maatskappy wordonthul of geopenbaar; ’n satiriese literêre werk het gewoonlik ’n bewustelike sosiale inslag


88

simbool – ’n teken/voorwerp wat ’n ander saak verteenwoordig; ’n tradisionele simbool soos ’n kruis is asbeeldspraakvorm nie net ’n afbeelding van die werklikheid nie, maar dit kry ook ’n dieper betekenis deurdat ditna iets anders verwys

sinoniem (teenoor antoniem) – ’n woord wat min of meer dieselfde betekenis as ’n ander het

skote – neem van foto’s uit verskillende hoeke

slang (ook sleng) – ’n variëteit van Afrikaans wat dikwels by jongmense, bv. studente gehoor word en nienoodwendig verkeerd is nie, bv. Hulle het my ’n kop aangesit/ Jy kan kwaai bestuur

soeklees – om jou oë oor ’n teks te laat beweeg om spesifieke inligting te vind, soos wanneer jy ’n naam ofnommer in ’n telefoongids soek of ’n trein- of busrooster raadpleeg

stemprojeksie – luidheid, volume van stem

spelstrategieë – uitwerk van maniere om korrek te spel

standaard – die standaardvariëteit van ’n taal is die vorm wat meesal in koerante, amptelike dokumente entaalboeke gebruik word. Dit is nie noodwendig die beste vorm van die taal nie, maar dit is die vorm wat omhistoriese en/of politieke redes as die standaardvariëteit aanvaar is.

stem – dit verwys ook na die skrywer se eie persona – wie die skrywer is. As ’n mens lees of kyk, kan jy ’nindruk van die skrywer se bedoeling/voorneme kry.

stemming – gemoedsgesteldheid

stereotipe – vaste (en dikwels partydige) siening oor ’n spesifieke soort persoon (bv. vrou, immigrant, priester)

stylfigure (ook stylleer) – uitdrukking wat ’n styleffek teweegbring deur woorde nie in hulle normale ofletterlike betekenis en funksie aan te wend nie (afwyking in woordgebruik), maar op ’n besondere wyse groterkrag of dramatiese beeld aan skryfwerk verleen, bv. eufemisme, hiperbool, ironie, satire, litotes, sarkasme,metafoor, klimaks, oksimoron

strategie – ’n sekere prosedure gebruik om ’n probleem te hanteer

subintrige – ondergeskikte verwikkelde situasie wat ’n skrywer uitdink en waarop die verhaal gebaseer is(knoop, verwikkeling)

taalflater (ook malapropisme) – die verkeerdelike of deurmekaar gebruik van lang woorde om indruk te skep.Alhoewel hierdie woorde soms byna korrek klink, bly dit verkeerd en kan humoristies wees.

taalvariëteite – vorme van ’n taal wat patroonmatig van mekaar verskil


89

teikengroep – die bedoelde lesers van, luisteraars na, toeskouers of waarnemers van ’n spesifieke teks. Tydensbeplanning van ’n skryfstuk/aanbieding, moet ’n skrywer/spreker die doel en teikengroep in aanmerking neemdeur ’n gepaste formaat te kies.

teks – dit is enige geskrewe, gesproke of visuele vorm van kommunikasie

tekstuur – rangskikking en samestelling van bestanddele, struktuur

tema – die sentrale idee of idees in ’n literêre werk. ’n Teks mag meer as een tema hê en dit mag dalk nieeksplisiet/vanselfsprekend wees nie.

tempo – tydmaat, snelheid van byvoorbeeld praat

tesourus – ’n woordeboek wat volgens saakverbande georden is, saakwoordeboek

toevoegende veeltaligheid – ’n taalvermoë verwerf deur die aanleer van ’n taal of tale benewens jou huistaal.Dit vervang nie die huistaal nie, maar word daarmee saam geleer. In ’n toevoegende, veeltalige program worddie huistaal versterk en bevestig, terwyl enige verdere taal aangeleer, waarde toevoeg.

toneelaanwysings – inligting wat ’n dramaturg oor agtergrond, plasing, tyd en karakters by wyse vantoneelaanwysings gee; karakters se emosies en hul uiterlike voorkoms word ook beskryf; word gewoonlik inskuinsdruk aangedui of ná ’n karakter se naam of aan die begin van die drama

toon – klank van ’n bepaalde hoogte, toonhoogte, stembuiging wat ’n gevoelsboodskap van ’n teks kan oordra.In ’n geskrewe teks, word dit in woorde uitgedruk. In film kan toon ook deur musiek of agtergrond geskepword.

transaksionele skryfwerk – funksionele skryfwerk (bv. briewe, notules, verslae, fakse)

transformasie – verandering van die vorm van sinne, bv. van bedrywende na lydende vorm

trappe van vergelyking – soos van toepassing op byvoeglike naamwoorde en bywoorde soos mooi, mooier,mooiste en gou, gouer, gouste

vaktaal – taalgebruik by die beoefening van ’n vak, beroep of enige spesifieke groep soos rekenaartaal

verbindingswoord – ’n woord soos voegwoorde en betreklike voornaamwoorde wat gebruik word om sinne ofsinsdele te verbind in een sin

vergelyk (verwys ook na kontras) – om vas te stel op watter maniere dinge dieselfde is

vergelyking – naasmekaarstelling van dinge om die ooreenkoms of verskil te vergelyk; stylfiguur. Woorde soossoos en net soos of nes word gebruik om aandag op die vergelyking te vestig.

vertellersperspektief – verteller se standpunt vanuit ’n spesifieke hoek gesien (alwetend, alomteenwoordig,eerste- en derdepersoon)

visuele voorstellings – boodskappe wat deur middel van die sintuig van gesig oorgedra word (bv. foto’s,spotprente, modelle, tekeninge, skilderye, rekenaarbeelde)

vloeidiagramme – oorsigtelike, grafiese uiteensetting (voorstelling)

vluglees – om ’n teks baie vinnig te lees ten einde ’n oorsig te verkry soos om die koerantopskrifte virhoofnuus te vluglees

volksetimologie – onverstaanbare woorde word soms uit onkunde of grappenderwys omvorm tot ’n klank ofwoord wat verstaan is, bv. oliekolonie uit ‘eau de cologne’

vooroordeel – vooropgestelde idees oor ’n individu, groep, idee of saak. Sodanige neiging om een saak bo ’nander te bevoordeel, bring mee dat billike assessering baie moeilik word.

weergawe – ontwerp, voorlopige plan, konsep

woordaanpakvaardighede – die strategieë wat gebruik word vir die lees van onbekende woorde (bv. verdelingvan woorde in lettergrepe om na die betekenis van die voor- en agtervoegsels te kyk of om betekenis uit diekonteks af te lei)

woordoortolligheid – plekke in tekste waar woorde voorkom wat weggelaat kan word sonder om die betekeniste beïnvloed

woordspeling – die humoristiese gebruik van ’n woord om ’n ander betekenis uit te bring; maak op geestigewyse gebruik van woorde wat verskillende betekenisse kan hê of woorde wat eenders klink, bv. woordspelingby grappe

wyse (ook sinswyse) – die wyse waarop ’n skrywer/spreker sy bedoeling, gevoel en houding teenoor ’nbetrokke saak openbaar, in die klassieke tale word wyse d.m.v. werkwoorde uitgedruk, maar in Afrikaans worddit deur die sin uitgedruk, bv. onbepaald/infinitief, aanwysend/indikatief, aanvoegend/konjunktief,vraend/interrogatief en gebiedend/imperatief.


90

Afrikaans 1ste Add Taal...Tale – Afrikaans Eerste Addisionele Taal iii K Ik S Bo Lu INHOUD HOE OM...

Documents

Transcript of Afrikaans 1ste Add Taal...Tale – Afrikaans Eerste Addisionele Taal iii K Ik S Bo Lu INHOUD HOE OM...