P a g e | 1

ใบความรูเร่ือง การสืบพันธุของพืชและสัตว

สวนปะกอบของดอก

พืชโดยท่ัวไปจะมีดอกซึ่งมีลักษณะสีสันตางๆ กัน บางชนิดมีสันงดงามและมีกล่ินหอม สี

และกล่ินของดอกไมจะชวยลอแมลงใหมาชวยในการสืบพันธุ

สวนประกอบของดอก มีดังน้ี

๑. กลีบเลี้ยง

เปนสวนท่ีอยูนอกสุด ทําหนาท่ีหอหุมดอกตูมและปองกันอันตรายขณะท่ีกลีบดอกยัง

เปนตนออนอยู

๒. กลีบดอก

เปนสวนท่ีอยูถัดไปจากกลีเล้ียง เปนสวนท่ีมีสีสันสวยงาม ทําหนาท่ีลอแมลงใหมาผสม

พันธุ

๓. เกสรตัวผู

อยูถัดจากกลีบดอกเขามา ประกอบดวย

กานชูอับละอองเรณู ทําหนาท่ีชูอับละอองเรณู

อับละอองเรณู ภายในจะประกอบดวยละอองเรณูซึ่งเปนเซลลสืบพันธุเพศผู

P a g e | 2

๔. เกสรตัวเมีย

อยูภายในสุด ทําหนาท่ีสรางไข ประกอบดวย

ยอดเกสรเพศเมีย อยูบนสุด จะมีน้ําเหนียวๆ ชวยยึดละอองเรณู

กานชูเกสรเพศเมีย เปนเสนทางใหละอองเรณูพาไปผสมกับไขในรังไข

รังไข ภายในมีออวุลบรรจุอยูภายในและภายในออวุลมีเซลลสืบพันธุเพศเมียคือเซลล

ไข

ดอกท่ีมีสวนประกอบทุกสวนในดอกเดียวกัน เรียกวา ดอกสมบูรณ เชน ดอกพูระหง

ดอกตอยติ่ง ดอกพริก ดอกหางนกยูง

ดอกพูระหง ดอกพริก

ดอกหางนกยูง ดอกตอยต่ิง

P a g e | 3

ดอกท่ีมีสวนประกอบไมครบทุกสวนในดอกเดียวกัน เรียกวา ดอกไมสมบูรณ เชน ดอก

ตําลึง ดอกบวบ ดอกฟกทอง ดอกมะละกอ

ดอกตําลึง ดอกบวบ

ดอกฟกทอง ดอกมะละกอ

ดอกท่ีมีเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียอยูในดอกเดียวกันเรียกวา ดอกสมบูรณเพศ เชน ดอก

กลวยไม ดอกกุหลาบ

P a g e | 4

ดอกท่ีมีเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียอยูคนละดอกเรียกวา ดอกไมสมบูรณเพศ เชน ดอก

มะยม ดอกขาวโพด

กิจกรรมท่ี ๘

ช่ือดอกไม ประกอบของดอก เกสรของดอก

กลีบเล้ียง กลีบดอก เกสรเพศ

ผู

เกสรเพศ

เมีย

มีเกสรครบ

ท้ัง ๒ ชนิด

มีเกสรชนิด

ใดชนิดหนึ่ง

๑. ดอกกุหลาบ

๒. ดอกตําลึง

๓. ดอกฟกทอง

๔. ดอกมะเขือ

๕. ดอกกะเพรา

๖. ดอกชบา

๗. ดอกบัว

๘. ดอกมะลิ

สรุป

๑. ดอกท่ีมีครบท้ังเกสรเพศผูและเกสรเพศเมีย ไดแก.......................................................................

..................................................................................จัดเปน........................................................

๒. ดอกท่ีมีครบท้ังเกสรเพศผูและเกสรเพศเมีย ไดแก.......................................................................

....................................................................................จัดเปน......................................................

P a g e | 5

วาดรูปสวนประกอบของดอก พรอมเขียนสวนประกอบของดอกและระบายสีให

สวยงาม

P a g e | 6

การสืบพันธุของพืช

การสืบพันธุของพืชมี ๒ วิธี คือ การสืบพันธุแบบอาศัยเพศและการสืบพันธุแบบไมอาศัย

เพศ

การสืบพันธุแบบอาศัยเพศ

การสืบพันธุแบบอาศัยเพศของพืดอกมี ๒ ขั้นตอน ดังนี้

๑. การถายละอองเรณู

การถายละอองเรณู หมายถึง ละอองเรณูตกลงบนยอดเกสรเพศเมีย ปจจัยท่ีชวยใน

การถายละอองเรณู

ลม จะพัดเอาละอองเรณูไปตกบนยอดเกสรเพศเมีย

แมลง โดยละอองเรณูท่ีติดขาแมลง จะไปตกบนยอดเกสรเพศเมีย

น้ํา การรดน้ําตนไม ฝนตก อาจทําใหละอองเรณูไปตกบนยอดเกสรเพศเมียได

คน โดยการนําละอองเรณูมาแตะบนยอดเกสรเพศเมียเพื่อปรับปรุงพันธุพืช

การถายละอองเรณูมี ๒ ลักษณะคือ

การถายละอองเรณูใน ดอกเดียวกันซ่ึงจะเกิดกับดอกสมบูรณเพศ

การถายละอองเรณู ขามดอกซ่ึงจะเกิดกับดอกไมสมบูรณเพศ

๒. การปฏิสนธิ

การปฏิสนธิ คือ การท่ีเซลลสืบพันธุเพศผู (ละอองเรณู) ผสมกับเซลลสืบพันธุเพศเมีย

(เซลลไข)

หลังจากท่ีละอองเรณูตกลงบนยอดเกสรตัวเมียแลว ละอองเรณูจะงอกหลอดลงไปตาม

ยอดเกสรตัวเมีย พรอมกับสรางอสุจิ (สเปรม) เขาผสมกับเซลลไข (ออวุล) ในถุงเก็บเซลลสืบพันธุ

เพศเมีย

P a g e | 7

สิ่งท่ีเปลี่ยนแปลงไปหลังจากการปฏิสนธิ คือ

ดอกกานชูเกสรตัวผูและเกสรตัวเมียจะแหงและหลุดรวงไป

รังไขเจริญไปเปนผล

ออวุลเจริญไปเปนเมล็ด

ผนังรังไขเจริญไปเปนเปลือกและเนื้อของผล

การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ

การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศจะไมมีการปฏิสนธิ แตจะเพิ่มจํานวนโดยใชสวนตางๆ ในการ

แพรพันธุ สามารถเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ไดแก การแตกตนใหมของพืช เชน ใบตนตายใบเปน

การแตกหนอของพืช เชน ตนกลวย ล้ินมังกร ไผ พุทธรักษา

ใบตนตายใบเปน ตนกลวยแตกหนอ

P a g e | 8

การจําแนกพืช

จําแนกตามการมีดอกของพืช แบงเปน ๒ประเภท คือ

๑. พืชดอก หมายถึง พืชท่ีเจริญเติบโตเต็มท่ีแลวจะมีดอกซึ่งเปนสวนท่ีชวยในการสืบพันธุ

เชน พิกุล กลวยไม กุหลาบ เปนตน

๒. พืชไรดอก หมายถึง พืชท่ีเจริญเติบโตเต็มท่ีแลวไมมีดอก เชน มอส เฟน เห็ด เปนตน

จําแนกตามลักษณะใบเล้ียงของพืช แบงเปน ๒ ประเภท คือ

๑. พืชใบเลี้ยงเดี่ยว หมายถึง พืชท่ีมีใบเล้ียงท่ีสะสมอาหารสําหรับเล้ียงตนออนเพียงใบ

เดียว มีระบบรากเปนรากฝอย เชน ขาว หญา ออย กลวย มะพราว เปนตน

๒. พืชใบเลี้ยงคู หมายถึง พืชท่ีมีใบเล้ียงท่ีสะสมอาหารสําหรับเล้ียงตนออน ๒ ใบ ระบบ

รากเปนรากแกว เชน มะมวง ทุเรียน ลําใย กุหลาบ เปนตน

พืชใบเลี้ยงเดี่ยว พืชใบเลี้ยงคู

P a g e | 9

กิจกรรมท่ี ๙

มอส กุหลาบ เฟน ไผ มะเขือ

ตีนตุกแก ขาวโพด มะมวง เห็ด มะละกอ

กลวย ตะไครน้ํา ชมพู ขาว บัว

ประเภทของพืช

พืชไมมีดอก

พืชมีดอก

พืชใบเลี้ยงเด่ียว

พืชใบเลี้ยงคู

P a g e | 10

การขยายพันธุพืช

การขยายพันธุพืช คือ การทําใหมีจํานวนตนพืชมากขึ้นทําไดหลายวิธี ดังนี้

๑. การปกชํา หมายถึง การนําสวนของพืช เชน กิ่ง กาน ใบ ลําตน ราก ออกจากลําตน

เดิมไปไวในสภาพท่ีเหมาะสม

๒. การตอนก่ิง คือ การทําใหตนหรือกิ่งพืชออกรากขณะท่ียังติดอยูกับตนเดิม

๓. การติดตา คือ การเชื่อมตาของพืชพันธุดี ติดเขากับตนตอท่ีแข็งแรง เพื่อใหตานั้น

เจริญเติบโตตอไปบนพืชท่ีเปนตนตอ

P a g e | 11

๔. การตอก่ิง คือ การนํากิ่งพืชพันธุดีท่ีมีตามากกวา ๑ ตาขึ้นไป มาเสียบเขากับพืชตน

ตอท่ีแข็งแรง

๕. การเพาะเลี้ยงเน้ือเย่ือ หมายถึง การนําเนื้อเย่ือเจริญของพืชท่ีตองการไปขยายพันธุ

เพื่อเพาะเล้ียงใหเกิดรากและลําตน ทําโดยการตัดเอาตาออน ยอดออน หรือเนื้อเย่ือเจริญไปเล้ียง

ในอาหารสังเคราะหในสภาพปลอดเชื้อ

กิจกรรมท่ี ๑๐ พิจารณารูปภาพแลวตอบคําถาม

ขยายพันธุโดยวิธีใด

...........................................................................

สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด

...........................................................................

P a g e | 12

ขยายพันธุโดยวิธีใด

...........................................................................

สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด

...........................................................................

ขยายพันธุโดยวิธีใด

...........................................................................

สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด

...........................................................................

ขยายพันธุโดยวิธีใด

...........................................................................

สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด

...........................................................................

ขยายพันธุโดยวิธีใด

...........................................................................

สวนท่ีใชขยายพันธุคือสวนใด

...........................................................................

P a g e | 13

การสืบพันธุและการขยายพันธุสัตว

สัตวตางๆ เมื่อเจริญเติบโตเปนตัวเต็มวัย จะมีการสืบพันธุเพื่อดํารงเผาพันธุไวไมใหสูญ

พันธุ การสืบพันธุของสัตวแบงออกเปน ๒ ประเภท ดังนี ้

การสืบพันธุแบบอาศัยเพศ

การสืบพันธุแบบอาศัยเพศจะเกิดขึ้นเมื่อสัตวเจริญเติบโต เปนตัวเต็มวัย สัตวเพศผูจะสราง

เซลลสืบพันธุเพศผู เรียกวา อสุจิ สัตวเพศเมียจะสรางเซลลเพศเมีย เรียกวา ไข เมื่ออสุจิเขาไป

ผสมกับไขแลวจะเกิดการปฏิสนธิ ไขท่ีไดรับการปฏิสนธิจะเจริญเติบโตเปนตัวใหมตอไป

การปฏิสนธิของสัตวแบงออกเปน ๒ แบบ ดังน้ี

๑. การปฏิสนธิภายใน

หมายถึง การท่ีเซลลอสุจิเขาผสมกับไข ขณะท่ีอยูในรางกายของสัตวเพศเมีย สัตวท่ีมี

การปฏิสนธิภายใน เชน เปด ไก นก จิ้งจก สุนั แมว หมู ควาย วัว เปนตน

- สัตวท่ีมีการปฏิสนธิภายในและออกลูกเปนตัว เชน สุนัข แมว วัว โลมา พะยูน

- สัตวท่ีมีการปฏิสนธิภายในและออกลูกเปนไข เชน ไก เปด หาน นก เตา ตุกแก

๒. การปฏิสนธิภายนอก

หมายถึง การท่ีเซลลอสุจิเขาผสมกับไขภายนอกตัวของเพศเมีย ไดแก ปลาเกือบทุก

ชนิด สัตวคร่ึงบกคร่ึงน้ํา เปนตน

P a g e | 14

กิจกรรมท่ี ๑๑

สุนัข เปด ปลากัด แมว ไก

ปลาดุก วัว หาน ปลาชอน โลมา

นก เขียด พะยูน เตา กบ

ปลาสอด จระเข คางคก ปลาฉลาม จิ้งจก

การปฏิสนธิของสัตว

ปฏิสนธิภายนอก

ปฏิสนธิภายใน ออกลูกเปนตัว

ปฏิสนธิภายใน ออกลูกเปนไข

P a g e | 15

การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ

การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ เปนการสืบพันธุท่ีไมมีการผสมกันระหวางเซลลอสุจิกับเซลล

ไข มักพบในสัตวชั้นต่ําหรือสัตวท่ีมีเซลลเดียว โดยวิธีการตาง ๆ ดังนี้

๑. การแบงตัวออกเปน ๒ สวน

ส่ิงมีชีวิตจะแบงตัวออกเปน ๒ สวนเทาๆ กัน แตละสวนจะมีรูปรางลักษณะเหมือนเดิม

ทุกประการ เชน อะมีบา พารามีเซียม ยูกลีนา

๒. การแตกหนอ

ส่ิงมีชีวิตจะสรางหนอย่ืนออกขางลําตัว เมื่อหนอหลุดออกไปจะเกิดเปนส่ิงมีชีวิตใหมท่ี

มีชีวิตเดิม เชน ไฮดรา ปะการัง ฟองน้ํา ยีสต

P a g e | 16

๓. การงอกใหม

ส่ิงมีชีวิตจะสรางสวนท่ีขาดออกจากตัวเดิมใหกลายเปนตัวใหมท่ีสมบูรณได เชน ดาว

ทะเล พลานาเรีย

กิจกรรมท่ี ๑๒ เขียน √ ลงในชองท่ีถูกตอง

สัตว วิธีการขยายพันธุ

แตกหนอ แบงตัว งอกใหม

ดาวทะเล

อะมีบา

ไฮดรา

พลานาเรีย

ยูกลีนา

ปะการัง

พารามีเซียม

ฟองนํ้า

P a g e | 17

การจําแนกสัตว

นักวิทยาศาสตรจําแนกสัตวโดยใชลักษณะและกระดูกสันหลังของสัตวเปนเกณฑ แบงได ๒

ประเภท ไดแก สัตวมีกระดูกสันหลังและสัตวไมมีกระดูกสันหลัง

๑. สัตวมีกระดูกสันหลัง หมายถึง สัตวท่ีมีกระดูกเปนแกนกลางในลําตัว แบงออกได

ดังนี้

สัตวจําพวกปลา

สัตวคร่ึงบกคร่ึงน้ํา

สัตวเล้ือยคลาน

สัตวปก

สัตวเล้ียงลูกดวยนม

๒. สัตวไมมีกระดูกสันหลัง

สัตวมีกระดูกสันหลัง สัตวไมมีกระดูกสันหลัง

P a g e | 18

การขยายพันธุสัตว

การผสมเทียม

คือ การนํานํ้าเช้ือจากสัตวเพศผูมาผสมกับไขของสัตวเพศเมีย เพื่อใหเกิด

การต้ังครรภ

๑. การผสมเทียมภายในรางกาย

เปนการรีดเอาน้ําเชื้อจากสัตวพอพันธุ แลวนํามาฉีดเขาไปในมดลูกของสัตว

เพศเมียในระยะท่ีมีการตกไข นิยมใชกับสุกร แพะ กระบือ แกะ

๒. การผสมเทียมภายนอกรางกาย

P a g e | 19

กิจกรรมท่ี ๑๓

๑. การผสมเทียมเปนวิธีท่ีใหสัตวผสมกันเองตามธรรมชาติหรือไม อยางไร

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

๒. การผสมเทียมโค กระบือ ชวยประหยัดพอพันธุและคาใชจายอยางไร

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

๓. เพราะเหตุใดประเทศไทยจึงสงเสริมใหมีการผสมเทียมปลาบึก

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

๔. การเพิ่มจํานวนสัตวควรคํานึงถึงในเร่ืองใดบาง

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

๕. เพราะเหตุใดมนุษยจึงคนหาวิธีการเพิ่มจํานวนสัตว

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

๖. บอกหลักในการคัดเลือกพันธุสัตว และการปรับปรุงพันธุสัตวมา ๔ ขอ

.....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................