ADI Analiza e Diskriminimit - ALB

8/19/2019 ADI Analiza e Diskriminimit - ALB

1/91


2/91

1

ANALIZË KOMPARATIVE E GJENDJES ME DISKRIMINIMIN NËRAJOININ E POLLOGUT DHE PELLAGONISË

Analizë komparative


3/91

2

Biblioteka: Të drejtat e njeriut

Redaktor: Albert Musliu

Autorë: d-r. Zhaneta Poposka

d-r. Bekim Kadriu

m-r. Shpend Imeri

Lulzim Haziri

Përktheu: Agim Mustafai

Dizajn, redaktim dhe shtyp: InBOX Studio

Tirazhi: 400 kopje

Kjo analizë është punuar në kuadër të projektit “Analiza e politikave dhe shpërndarja e resursevelokale ndërmjet bashkësive etnike në regjionin e Pollogut dhe Pellagonisë”, përkrahur përmes

Projektit të USAID-it për shoqëri civile, implementuar nga ana e Fondacionit Shoqëria e Hapur –Maqedoni. Përmbajtja e botimit është përgjegjësi e Asociacionit për Iniciativa Demokratike (ADI)

zhvillim ndërkombëtar (USAID) ose të Qeverisë së SHBA-ve.


4/91

3

ANALIZË KOMPARATIVE E GJENDJES ME DISKRIMINIMINNË RAJONIN E POLLOGUT DHE TË PELLAGONISË

ANALIZË KOMPARATIVE

Gostivar - Manastir

2016


5/91

4

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”, Скопје 316.647.82:343.211.3(497.75+497.774/777) ANALIZË komparative e gjendjes me diskriminimin në rajonin e Pollogut dhe të Pellagonisë./ [autorë: ZhanetaPoposka Bekim Kadriu Shpend Imeri Lulzim Haziri] – Gostivar : Asociacioni për iniciativa demokratike (ADI),2016. – fq. 180 : 27 cm – (Biblioteka Të drejtat e njeriut)

ISBN 978-9989-133-50-3

1. Попоска, Жанета [автор]а) Човекови права - Дискриминација - Заштита - Полог б) Човековиправа - Дискриминација - Заштита - Пелагонија

COBISS.MK-ID 100408074


6/91

5

PËRMBAJTJA

Parathënie ................................................................................................................... 9

Rezime ....................................................................................................................... 10

Metodologjia ............................................................................................................. 13

Hyrje .......................................................................................................................... 17

I. Subjekti i analizës ................................................................................................ 19

II. Ligjvënia nacionale për mbrojtjen dhe parandalimin nga diskriminimi ....... 21

1. Ligji për parandalim dhe mbrotje nga diskriminimi ...................................... 22

2. Ligje të tjera .................................................................................................... 23III. Standardet ndërkombëtare për mbrojtje dhe parandalim të diskriminimit 25

1. Në nivel universal ........................................................................................... 25

2. Në nivel evropian rajonal ............................................................................... 26

IV. Diskriminimi në nivel lokal në rajonin e Pollogut dhe të Pellagonisë .......... 28

1. Gostivar ...................................................................................................... 28

1.1. Analiza e dokumenteve strategjike ......................................................... 28

1.1.1. Analiza e procesit ........................................................................ 28

1.1.2. Analiza e përmbajtjes ................................................................... 30

1.1.3. Analiza e zbatimit dhe vlerësimit ................................................ 30

1.2. Analiza e gjendjeve .................................................................................. 31

1.2.1.

Përgjigjete pyetësorëve ................................................................. 311.2.2. Perceptimi i popullatës ................................................................. 34

1.2.3. Rezultatet nga debati publik ......................................................... 37

1.3. Pikëpamjet përfundimtare ........................................................................ 37

2. Tetovë .......................................................................................................... 40

2.1. Analiza e dokumentve strategjike .............................................................. 40

2.1.1. Analiza e procesit ............................................................................... 40

2.1.2. Analiza e përmbajtjes .................................................................... 41


7/91

6

2.1.3. Analiza e zbatimit dhe vlerësimit ....................................................... 42

2.2. Analiza e gjendjeve ..................................................................................... 43

2.2.1. Përgjigjet e pyetësorëve ...................................................................... 43

2.2.2. Perceptimi i popullatës ......................................................................... 47

2.2.3. Rezultatet nga debati publik ............................................................... 50

2.3. Pikëpamjet përfundimtare ........................................................................... 50

3. Prilep ........................................................................................................... 53

3.1. Analiza e dokumenteve strategjike ............................................................. 53

3.1.1. Analiza e procesit ............................................................................... 53


3.1.3. Analiza e zbatimit dhe vlerësimit ....................................................... 55


3.2.1. Përgjigjet e pyetësorëve ............................................................... 56

3.2.2. Perceptimi i popullatës .................................................................. 59

3.2.3. Rezultatet nga debati publik .......................................................... 61


4. Manastir ...................................................................................................... 64

4.1.1. Analiza e procesit ......................................................................... 64


4.1.3. Analiza e zbatimit dhe vlerësimit ................................................. 67


4.2.1. Përgjigjet e pyetësorëve ............................................................... 69

4.2.2. Perceptimi i popullatës ................................................................. 70

4.2.3. Rezultatet nga debati publik ......................................................... 72


5. Pasqyrë - komparative ndërmjet komunave të rajonit të Pollogut dhePellagonisë ............................................................................................................ 75


8/91

7

V. Korniza institucionale .......................................................................................... 77

1. Komisioni për mbrotje nga diskriminimi .............................................. 77

2. Avokati i popullit .................................................................................... 79

3. Përfaqësues juridik për zbatimin e procedurave për përcaktimin e trajtimit

jotë barabartë të grave dhe burrave ............................................................................. 81 4. Organet në nivel lokal ............................................................................ 81

VI. Konkluzione dhe rekomandime ......................................................................... 85

BIBLIOGRAFIA ....................................................................................................... 87


9/91

8


10/91

9

PARATHËNIA

Parimet e barazisë dhe mosdiskriminimit janë pjesë përbërëse e të gjithamarrëveshjeve dhe deklaratave për të drejtat e njeriut. Mosdiskriminimi vetë më vete

paraqet të drejtën e njeriut dhe është elementi më thelbësor nga të gjitha të drejtat tjera.Sjellja e Ligjit për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi në vendin tonë në vitin

2010, paraqiste një haptë rëndësishëm në vendosjen e mekanizmave për mbrojtje ngadiskriminimi.

Lufta kundërtë gjitha formave të diskriminimit dhe promovimit të barazisë,kërkon zbatim të një numri më të madh të instrumenteve të niveleve të ndryshme. Sëkëndejmi, qëllimi ikësaj analize është që të konstatohet gjendja me diskriminimin nëkatër komunat në rajonin e Pollogut dhe atë të Pellagonisë edhe atëTetovë, Gostivar,Prilep dhe Manastirit, mbi baza dhe sfera të ndryshme të diskriminimit. Në këtë kontekst,analiza e hulumton gjendjen në praktikë, në këto dy rajone për secilën nga komunatveç e veç. Subjekti analziës ishin të gjitha dokumentet strategjike dhe politikat lokaletë përpunuara në pesë vitete kaluara dhe të cilat marrin parasysh, drejtpërsëdrejti osetërthorazi, parimin e mosdiskriminimit dhe të drejtës për barazi. Gjendjet nga hulumtiminë terren, respektivisht nga pyetësorëtderi te institucionet dhe organizatat qytetare, si dhenga perceptimi i popullatës i shprehur përmes anketës së kryer, e plotësuan fotogranë

për kapacitetet lokale në ballafaqimin me diskriminimin. Njohuritë e para u nalizuanduke pasur parasysh pikëpamjet përfundimtare të shprehura përmes diskutimeve tësecilës nga debatet e organizuara publike veçe veç.

Në fund, prej të gjitha aktiviteteve të lartëpërmendura, respektivisht analizave, pyetësorëve, anketave dhe debateve publike, janë marrë konkulizone konkrete dherekomandime për secilën nga komunat në veçanti dhe koparative për përparimin e procesit,

përmbatjes dhe ndjekjes së dokumenteve strategjike nga aspekti i mosdiskriminimitdhe barazisë, përparimin e infrastrukturës institucionale në nivel lokal, e me këtë edhemundësimine barazisë më të madhe në vetë komunat.

Arsyeja për publikimin e kësaj analize është relativisht e thejshtë: të jepet kontribut

drejt të kuptuarit të së drejtës dhe praktikës së krijuar gjatë zbatimit të saj, por edhe të jepen rekomandime për prarimin e saj, sidomos në nivel lokal. Kundërdiskriminimitmund të luftojmë pasi që ta kuptojmë dhe pasi të dimëse si ta detektojmë. Të njohurit

paraqet hapin e parë drejt arritjes së mundësive të barabarta për të gjithë, ndërsa roli iorganizatave qytetarenë këtë drejtim nuk ka çmim.

Analiza është pjesë e projektit ”Analiza e politikave dhe distribuimi i resursevelokale ndërmjet bashk ësive etnike në rajonin e Pollogut dhe të Pellagonisë“të cilin

e zbaton Asociacioni për Iniciativa Demokratike në partneritet me Qendrën KulturoreMaqedonase – Manastir, mbështetur nga Projekti i USAID-it për shoqëri qytetare,implemntuar nga Fondacioni Shoqëri e Hapur - Maqedoni.


11/91

10

REZIME

Haritmi i Analizës komparative në rajonin e Pollogut dhe të Pellagonisë, buron nga Strategjia nacionale për barazi dhe mosdiskriminim në bazë të përkatësisëetnike, moshës, të metave mendore dhe trupore dhe gjinisë v. 2012-2015. Ky publikime analizon gjendjen me prakitkatdiskriminuese në dy rajonet planore, Pollog dhe

Pellagoni. Analiza është hartuar në periudhën prej majit deri në tetor të viti 2015meiniciativë të organizatës qytetare Asociacioni për Iniciativa Demokratike – ADI nëGostivar dhe në bashkëpunim me ekipin hulumtues prej 16 profesionistësh të rinj.

Sdë e analizës juridike ishte mapimi në një vend i gjendjeve me diskriminiminnë katër komunat të cilati përkasin rajoneve planore të Pollogut dhe Pellagonisë,sipër nga aspekti i politikave strategjike lokale ashtu edhe për nga aspekti i kornizësekzistuese institucionale në nivel lokal e cila e mundëson këtë proces dhe ekasiteti i

tyre në praktikë nga ana e popullatës lokale.Arsyeshmëria për hartimin e analizës është nevoja për prezantim tëqartë të

politikave lokale dhe tëvetë praktikës në katër komunat në rajonin e Pollogut dhe tëPellagonisë, respektivisht në Tetovë, Gostivar, Prilep dhe Manastir. Po ashtu, analiza evendosjes së kornizës institucionale në nivel lokal dhe faktikisht çfarë roli në gjithë këtë

proces luan, ishte e rëndësisë thelbësore të analizohet gjithçka me qëllim të dhënies sërekomandimeve për përparimin e gjendjes konkrete.

Për zbatimin e analizës, shfrytëzohej metodologjia e cila kombinon: pasqyrëne literaturës/dokumenteve strategjike, analizë kuantitative dhe kualitative përmes

pyetësorëve me organizatat qytetare dhe anketa e popullatës,sidhe debate me palët e prekura. Zbatimin e mbikëqyrte Asociacioni për Iniciativa Demorkatike dhe FondacioniShoqëria e Hapur Maqedoni.

Nga analiza mund të veçohen këto konkluzione të përgjithshme:

1) Në të gjitha komunat, edhe pse në nivel të ndryshëm, ekziston disponim

për bashkëpunim me sektorin civil. Megjithatë, në një pjesë të komunavevërehet sektori joaktiv qytetar dhe shkalla e ulët e kulturës participative politiketë qytetar ëve në krijimin e politikave publike lokale.

2) Dokumentet strategjike të komunave të cilat janë subjekt i analizës, në parim, përfshijnë grupe të veçanta qëllimore dhe nuk ekziston futje në rrjedhatkryesore(mainstreaming)të më shumë grupeve të cilat mund t’i jenë nështruardiskriminimit. Vetë parimi i mosdikriminimit dhe barazisëështë i përmbajtur në

dokumente të caktuara strategjike nënjë pjesë të komunave, por në procesin eshkrirjes së qëllimeve strategjike në aktivitete, ato janë të denuara si masasociale drejt grupeve të veçanta qëllimore (për shembull romët, perosonatmehandikap etj.).


12/91

11

3) Në pjesën më të madhe të komunave të analizuara, me përjashtim të Prilepit,mungon sistemi i ndjekjes dhe vlerësimit të zbatimit. Në mënyr ë plotësuese,dokumentimi i procesit ka hapësir ë për përmir ësim në të gjitha komunat eanalizuara.

4) Për të përshëndetur është që në komunat e rajonit të Pollogut, parimi

i realizimit progresiv i të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore është i përfaqësuar, por është shqetësuese se i një jti mungon në komunat e rajonit të Pellagonisë. Në të gjitha komunat e analizuara mungojnë masat armative përgrupe të caktuara, sidhe qasshmëria për personat me handikap.

5) Komisionet për mundësi të barabarta të grave dhe burrave nuke kanë roline mirëlltë të tyre në komunat, respektivisht t’i analizojnë dhe t’i përmir ësojnë dokumentet nga aspekti i garancisë së mosdiskriminimit dhe mundësivetë

barabarta.

6) Ekziston një përqindje e madhe e mos-harmonizimit të qëndrimeve të institucioneve dhe atyre të organizatave qytetare dhe perceptimit të qytetar ëve

për ekzistimin ose jo të diskriminimit në komunate analizuara, me përjashtimtëkomunës së Tetovës. Një përqindje e lartë e qytetar ëve konsiderojnë seekziston diskriminim në komunat e shqyrtuara dhe ai është më i përhapur mbibazën e përkatësisë politike. Në rajonin e Pollogut edhe baza përkatësi etnike

është e shpeshtë, ndërsa në rajonin ePollogut qytetar ët detektojnë edhe bazatë tjera të shpeshta krahas asajetnike, siç janë bazat e orientimit seksual dhehandikapit.

7) Qytetar ët e komunavetëanalizuara janë relativisht tolerantë të jetojnë në njëlagje të përbër ë prejgrupeve të ndryshme, me përjashtim të pasjes së një fqinjihomoseksual kuezkiston një përqindje skajshmërisht elartë e mospranimit në të gjitha komunat e analizuara pa përjashtim, identike si edhe në nivel nacional. Në mënyr ë plotësuese, stereotipet dhe paragjykimet për personat më të moshuar se

75 vjeç, mbisundojnë në të gjitha komunat e analizuara në lidhje me postet mëtë larta shtetërore. Në disa komuna (si për shembull në Manastir) paragjykime të atilla ekzistojnë edhe për personat me handikap.

Respektivisht, disa rekomandime të përgjithshme mund të veçohen:

1) Komunat të vazhdojnë me prakitikën e transparencës ndaj sektorit civildhe të vazhdojnë me bashkëpunimin e mirë me të gjithë aktorët gjatë hartimittë dokumenteve të veta strategjike/planeve aksionale lokale, përfshirë këtuedhe organizatat qytetare. Në ciklet e radhës të planikimit rekomandohet që


13/91

12

komunat, në mënyrë plotësuese në standardizimin ISO, të aprovojnë proceduratë shkruara për bashkëpunim dhe informim të qytetarëve. Ashtu dotë barazohejdhe do të thjeshtësohej struktura e planikimit zhvillimor në komunat.

2) Komunat të zbatojnë një qasje qëllimore- të orientuar drejt planikimitdhe zbatimit të aktiviteteteve dhe masave të parapara me dokumentet strategjike/

planet aksionale lokale duke marrë parasysh edhe çështjen e mosdiskriminimitdhe mundësive të barabarta. Me këtë rast, rekomandohet që dokumentetstrategjike të përfshijnë më shumë grupe qëllimore dhe futje në rrjedhat kryesore(mainstreaming)të grupeve të caktuara, si për shembull gratë.

3) Rekomandohet përpilimi i bazave të të dhënave dhe grumbullimii të dhënave statistikore me qëllim të konstatimit nëse analiza e zbatimit tëdokumenteve strategjike është e bazuar në fakte.

4) Rekomandohet aprovimi i protokolleve të ndjekjes dhe notimi izbatimit të dokumenteve strategjike dhe planeve aksionale lokale në komunatsi dhe përparimi i dokumentimit të proceseve duke aprovuar standardizim tëunikuar të tyre. Po ashtu, rekomandohet parashikimi i evalvimit të brendshëmdhe të jashtëm të zbatimit të dokumenteve lokale në varësi nga nevojat e vetëdokumentit, kurse për dokumentet strategjike kryerja e vlerësimit të jashtëm.

5)Mungesa e mjeteve nanciare (buxhetit) për aktivitetet e parapararekomandohet të tejkalohet me atë që në të ardhme, gjatë hartimit të dokumentevetë ardhshme strategjike për secilin dokument në veçanti të denohet konstruksioninanciar dhe burimi i nancimit. Është e preferushme që burimet e mjeteve tëdiversikohen.

6) Rekomandohet hartimi i Programit për punë të komisioneve lokale përmundësitëe barabarta të grave dhe burrave dhe ndërmarrja e iniciativave konkretenë kompetencë të tyre. Për këtë qëllim, rekomandohet zbatimi i trajnimit për

anti-diskriminim dhe sigurimi i mbështetjes mentoriale në funksionimin e tyre.

7) Rekomandohet bashkëpunim më i madh i Komisioni për mbrojtjen ngadiskriminimi me njësitë e vetëqeverisjes lokale në dizajnimin dhe zbatimine aktiviteteve promovuese për ngritjen e vetëdijes publike për ekzistimin einfrastrukturës legjislative dhe institucionale për barazi, si dhe tejkalimine

paragjykimeve ekzistuese thellësisht të rrënjosura për grupe të ndryshme nëmjedisin lokal, veçanërisht njerëzit LGBTI, personat me aftësi të kuzuara dhe

mëtë moshuarit.


14/91

13

METODOLOGJIA

Analiza e gjendjes me diskriminimin në rajonin e Pollogut dhe Pellagonisë(më poshtë në tekst: analiza) hartohet në kuadër të projektit “Analiza e politikave dhedistribuimi i resursve lokale ndërmjet bashkësive etnike në rajonin e Pollogut dhe të

Pellagovnisë“që e implementon shoqata Asociacioni për Iniciativa Demokratike (ADI)nga Gostivari. Analiza është përpunuar nga ekspertë nacionalë, detyrat e të cilëve ishin:

- Të zhvillohet drafti i tekstit dhe metodologjisë për përpunimin e analizësnë të cilën dotë analizohen praktikate ndryshme diskriminuese në katërkomuante rajonit të Pollogut dhe Pellagonisë në sferatë ndryshme dhe mbi baza tëndryshme specike diskriminuese dominonte mbi: përkatësinë etnike, moshën,gjininë dhe të metat mendore dhe trupore;

- Përpunimi i tekstit të analizës, duke u prirë nga Ligji për pengimin ediskriminimit, legjislativën tjetër nacionale dhe standardet ndërkombëtare.

Autorët ngushtë bashkëpunuan me ekipin e hulumtuesve prej 16 profesionistësh të rinj.

Ky tekst ka për qëllim të japë pasqyrë të metodologjisë për grumbullimindhe përpunimin e të dhënave të nevojshme për hartimin e analizës dhe për qasjendrejt përpilimit të tekstit të analizës, sidhe të kuzimit të zbatimit të metodologjisë.

I njëjti përbëhet prej këtyre pjesëve: vërejtje gjenerale, forma të hulumtimit, metodatë grumbullimit të të dhënave, metoda të përpunimit të të dhënave dhe vërejtjeve për përpilimine tekstit të analizës.

1) Vërejtjet gjenerale për qasjen metodologjike për grumbullimin dhepërpunimin e të dhënave të nevojshme dhe përpilimin e tekstit të analizës

Qëllimi i analizës është përcaktuar në projektin e lartëpërmendur, e kjo ështëqë të shihet gjendja me diskriminimin në katër komunat e rajonit të Pollogut dhe tëPellagonisë edhe atë Tetovë, Gostivar, Prilep dhe Manastir,mbi baza të ndryshme dhesfera të diskriminimit të cilatjanë të përmbajtura në Ligjin për parandalimin dhe mbrojtjenga diskriminimi (2010). Me këtë, është caktuar edhe fokusi kryesor tematik i analizës.Por, me qëllim të të kuptuarit më të mirë të këtyre praktikave, krahas ligjeve vendoredhe praktikave, analiza i merr parasysh të gjitha standardet ndërkombëtare relevante përmbrotje nga diskriminimi, si dhe literatura relevante. Në mënyrë plotësuese, analiza e

hulumtoi edhe gjendjen në praktikë, respektivisht e reektoi praktik ën diskriminuese nëkëto dy rajone për secilën nga komunat veç e veç, me qëllim që të jepen rekomandime për përparimin e tyre në të ardhmen.


15/91

14

Përpilimi i tekstit të analizës është i limituar në raport me gjatësinë, si shkaku inumrit të komunave të cilat me këtë rast analizohen, ashtu edhe shkaku i dedikimit tësaj – të shërbejë si prijës i institucioneve shtetërore dhe sidomos administratës lokale

për ndryshime në dokumentete vetastrategjike të institucioneve shtetërore e sidomosadministrata lokale për ndryshime në dokumentet e veta dhe për përparimin e praktikës në

përgjithësi (parasë gjithash të njësive të vetëqeverisjes lokalе në Tetovë, Gostivar, Prilepdhe Manastir, si dhe tëkuazi trupave gjyqësorënë nivel nacional, siç janë Komisioni përmbrojtje nga diskriminimi dhe Avokatii popullit).

Po ashtu,denohen edhe kuzimet konceptuale, si gjatë grumbullimit dhe përpunimit të të dhënave të nevojshme, ashtu edhe gjatë hartimit të traktit të analizës.Këto kuzime rrjedhin prej dokumenteve të ndryshme strategjike të cilati ka sjellësecila nga komunat dhe të cilat do të jenë subjekt i analizës, por edhe sdat e ndryshmeqë ndërlidhen me mosdikriminimin dhe zhvillimin e parimit të barazisë në nivel lokal.

Të njëjtat do të shpjegohen në mënyrë më të detajuar në analizën në pjesën që ka të bëjëme analizën e dokumenteve strategjike dhe analizën e perceptimit të qytetarëve.

2) Forma e hulumtimit

Analiza ka për qëllim të ndihmojë në mapimin e praktikave diskriminuesenë katër komunatmbi baza të ndryshme dhe në fusha të ndryshme. Prandaj, forma ehulumtimit që do të zhvillohet me qëllim të grumbullimit dhe analizëssëtë dhënave tënevojshme për përgatitjen e tekstit të analizës është hulumtim formulativ. Hulumtimiformulativ nuk ka për qëllim të testojë hipotezën, por të japë një pasqyrëtë detajuarmbi subjektine hulumtimit. Në këtë rast, subjekt janë praktikat diskriminuese në katërkomunat në rajonin e Pollogut dhe Pellagonisë mbi baza të ndryshme dhe në fusha tëndryshme. Qëllimi i hulumtimit është qëme anë të një shqyrtimi të këtillë tëhollësishëm,të kontribuohet në të kuptuarit e së drejtës dhe praktikës së krijuar gjatë zbatimit të tij,

por dhe të japërekomandime për përparimin e tij, sdiomos në nivel lokal.

3) Metoda e grumbullimit të tëdhënave

•Grumbullimi i të dhënave do të bëhet në përmjet të një metode të kombinuartë grumbullimit të literaturës ekzistuese dhe të dhënave dhe hulumtimit në terren.

• Literatura ekzistuese dhe të dhënat që do të merren parasysh mund të

strukturohen në kategoritë e mëposhtme:


16/91

15

• standardet ndërkombëtare;

• dokumentet juridike (ligjet vednore, politikat);

• praktika e gjykatave dhe organeve (gjykatat vednore, Komisioni për mbrojtjen kundër diskriminimit, Avokati i popullit, gjykatat dhe

organizatat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut);

• dokumentet strategjike nga katër komunat e përzgjedhura merëndësi për parimin e barazisë dhe mosdiskriminimit;

• litëratur ë akademike dhe literaturë tjetër (punime, hulumtime,analiza).

Kriteret për përzgjedhjen e letërsisë nuk do të jenë rreptësisht të denuara.Fokusi është në literaturën që ka domethënie në kontekstin rajonal evropian si dhe ajoliteraturë me rëndësi për të dy rajonet e analizuara. Kjo literaturë është mbledhur përmesdesk-hulumtimit që u zhvillua në prill-maj të vitit 2015.

Hulumtimi në terren përbëhet prej tri pjesësh. Njëra pjesë është analiza epyetësorëve, të cilët u janë dërguar palëve të interesuara në nivel lokal në secilën prejkatër komunave, subjekt i kësaj analize. Dyllojet e pyetësorëve janë përpiluar, një përinstitucionet dhe administratën lokale, ndërsa tjetri për organizatatqytetare. Grupet

qëllimore të të anketuarve përmes pyetësorëve janë: anëtarët e Komisioneve lokale përmundësi të barabarta Komisioneve për marrëdhënie ndërmjet bashkësive, administratatjetër lokale në Tetovë, Gostivar, Prilep dhe Manastir, gjyqtarëte gjykatave të rregulltanë katër komunat, zëvendës Avokati i Popullit në zyrat rajonale nëManastir dhe Tetovë,Agjenciapër punësim, Qendra për punë sociale, Stacionet policore dhe organizatatqytetareqë punojnë në nivel lokal me grupe të ndryshme qëllimore. Aktivitetet me përpunim,

plotësim dhe analizimtëpyetësorëveu zbatuan në prill-maj të vitit 2015.

Në pjesën e dytë, pasur parasysh të dhënat e pakta në dispozicion mbi këtë çështjenë nivel lokal, uzbatua anketa e popullsisë me pyetjen themelore a konsiderojnë seekziston ose jo diskriminim në komunën në të cilën ata jetojnë dhe institucionet në nivellokal a ndëmarrin masa të mjaftueshme për të kapërcyer gjendjen me diskriminimin.Përdoret i njëjti pyetësor si ai i përdorur për përpilimin e Barometrit për mundësi të

barabarta, hulumtim i bërë në vitin 2013 bazuar në pyetësorin standard që Eurostate shfryëtzon për të hulumtuar diskriminimin në Bashkimin Evropian, me qëllim tëkrahasimit të gjetjeve në secilën prej komunave të analizuara dhe atyre në nivel nacional.Anketa u realizua me një kampion prej jo më pak se 100 persona për komunë, përfaqësimetnik, gjinor dhe rajonal. Anketa u krye në qershor-korrik në vitin 2015.


17/91

16

Dhe për fund, pjesa e tretë e hulumtimit në terren përbëhet prej debateve publike,me atë që gjetjet të cilattregohen si relevante gjatë të gjitha metodave të lartëpërmendurau kontrolluan në katër debate publike me përfaqësuesit e palëve të interesuara nënivel lokal edhe atë në Tetovë, Gostivar, Prilep dhe Manastir. Këto debate publike

përfaqësojnë forum për shpalosjen e gjetjeve në formë të konkluzioneve nga analiza përkomunat konkrete veç e veç,si dhe pjesën komparative ndërmjet rajonit tëPollogut dhePellagonisë. Por, në të njëjtën bëhet fjalë edhe për rekomandimet për përmirësimin egjendjes, përmes debateve publike. Të njëjtat u mbajtën në tetor-nëntor 2015.

4) Metodat e përpunimit të të dhënave

Të dhënat e grumbulluara nga literatura ekzistuese dhe ato të grumbulluara përmes

hulumtimit në terren janë përpunuar përmes analizës kualitative të përmbajtjes. Kjomundësonte qasje më bazike eksibile dhe jo shumë hollësishttë përcaktuar, e cila mundtë jetë përpunuar në mënyrë përshkruese, me ç’rast mundëson ruajtjen e kontekstit,

por edhe të kuptimit të tekstit shikuar nga perspektiva e autorëve, me çka mundësohetanalizë hermenetike. Analiza është përgatitur në gjuhën maqedonase në shtator-nëntortë vitit 2015, u përkthyenë shqip dhe u publikua.

5) Vërejtje për përpilimin e tekstit të analizës

Analiza është ideuar si një udhëzues për institucionet lokale për ndryshime nëdokumentet strategjike dhe për të çuar përpara praktikën (para së gjithash të njësivetë vetëqeverisjes lokale në Tetovë, Gostivar, Prilep dhe Manastir, si dhe të organevenacionale siç janë Komisioni për mbrojtjen nga diskriminimi dhe Avokati i popullit).Për shfryëtzim më të lehtë të saj, gjatë përgatitjes synohet drejt kuzimit të gjatësisë së tekstit në 80 faqe (15 faqe për secilën komunë, 5 faqe për krahasim në mes të rajonit të Pollogut dhe Pellagonisë, 10 faqe analizë e standardeve ndërkombëtare, legjislacionitnacional dhe praktikën gjyqësore dhe 5 faqe në total për hyrje, rezime ekzekutive dhemetodologji).

Qëllimi i analizës është gjithashtu një faktor vendimtar për përzgjedhjen e

informacioneve dhe detajeve në të cilat ata janë shpalosur. Kjo ishte vendimtare edhe për stilin e aplikuar të të shkruarit.


18/91

17

HYRJE

Parimi i barazisë është parimi themelor i të drejtave të njeriut, i cili bazohetnë vlerën e barabartë dhe dinjitetin e të gjithë qenieve njerëzore. Ky parim është i

artikuluar në të gjitha instrumentet ndërkombëtare dhe rajonale mbi të drejtat e njeriut.Konceptualisht, barazia dhe ndalimi i diskriminimit mund të shihen si formulim

pozitiv dhe negativ i të njëjtit parim (Bayefsky, 1990, fq.1). Edhe pse instrumentet juridike formulohen në mënyrën që e theksojnë atë që është e ndaluar, respektivishtdiskriminimin, megjithatë, ky ndalim shërben për sigurimin e idealit për barazi, i cili, nëfakt është qëllimi i këtij ndalimi (Poposka 2012, fq.15).

Në jetesën moderne, diskriminimi duhet të shihet si një koncept evolutiv që nuk

ka kuj ks dhe të pandryshueshëm, dhe prandaj si i tillë duhet të analizohet. Përkuzimiligjor i konceptit diskriminim nënkupton trajtim të pabarabartë të bazuar në cilësi apokarakteristika të caktuara personale, respektivisht baza diskriminuese, që ngërthenklasikimeve të pabazuara dhe diferencime në një kontekst të caktuar ligjor. Në fushëne të drejtave të njeriut, nocioni diskriminim paraqet dallimin në raport me ushtrimin e tëdrejtave të bazuarambiparimet dhe bazate ndryshme ligjore apo joformale (Fërçkoski,2005, fq..57). Diskriminimi mund të jetë i qëllimshëm apo i paqëllimshëm në varësinga rasti konkret, por kjo është krejtësisht irelevante, sepse për gjetjen e diskriminimit

aspak nuk ka rëndësi nëse diskriminuesi ka pasur qëllim të diskriminojë, apo jo. Nërastet e diskriminimit i rëndësishëmështë vetë veprimi ose rezultati nga vetë veprimi,e jo edhe qëllimi. Diskriminimi mund të jetë rezultat i veprimit individual ose të një

politike të caktuar shtetërore e cila duke u zbatuar, në mënyrësistematike çon deri në pabarazi, andaj mundtë jetë edhe pjesë e kornizës legjislative. Megjithatë, çfarëdo qëtë jetë diskrimini ai gjithmonë në vete përfshin një veprim të ndryshëm, respektivishttrajtim më pak të favorshëm ndaj një personi të caktuar ose grupittë personave mekarakteristikë mbrojtëse, për dallim nga anëtarët e tjerë në shoqëri.

Kjo buron edhe nga vetë kuptimi etimologjik i nocionit “diskriminim”, qërrjedh nga fjala latine discriminare, discriminatio, që në përkthim do të thotë dallim,diferencim, klasikim. Dhe, më së shpeshti këto dallime janë të bazuara në stereotipetekzistuese dhe paragjykimet për grupin e caktuar mbrojtës. Ndërkaq, çdo dallim, vetëmë vete, nuk do të thotë diskriminim. Diskriminimi paraqet një dallim që nuk ka qëllimlegjitim, ose, edhe pse ka objektiv legjitim të cilin dëshiron ta arrijë (GJEDNJ, rastiCaserelating to certain aspects of the laws on the use of languages in education in Belgium ,1968, paragra 10).


19/91

18

Diskriminimi ka shumë forma manifestuese, por,më sëshpeshtiparaqitet sidiskriminim i drejtpërdrejtë ose i tërthortë, pa dallim nësekjo është paraparë me vetëligjin ose me praktikën gjyqësore. Ngacmimi, adaptimi adekuat dhe instruksionipërdiskriminim janë ndër formatmë të reja manifestuese, të cilat parasë gjithash janëtë përfaqësuara kryesisht në legjislacionin kundër diskriminimit të Bashkimin Evropian(Poposka dhe të tjerë, 2014, fq.17). Në kohët e fundit disa legjislacione parashohinedhesegregacionin si një formë e diskriminimit dhe krijojnë politika për luftë kundër tyre.


20/91

19

SUBJEKTI I ANALIZËS

Subjekt i analizës janë dokumentet ekzistuese strategjike dhe praktikat nëkatër komuna në dy rajonet planore, Pollog dhe Pellagoni, me qëllim që të vlerësohet

harmonizimi i tyre i brendshëm nga aspekti i kyçjes së parimit të barazisë dhe mbrojtjesnga diskriminimi, si dhe harmonizimi me Ligjin për parandalim dhe mbrojtje ngadiskriminimi dhe klauzolat anti-diskriminuese në dispozitat tjera materiale. Në mënyrë

plotësuese, analizohetedhe infrastruktura institucionale në nivel lokal dhe kapacitetet etyre për promovim të konceptittëbarazisë dhe mbrojtjes nga diskriminimi. Me këtëështëcaktuar edhe fokusi kryesor tematik i analizës.

Duhet të theksohet se, subjekt i analizës janë të gjitha dokumentet strategjike dhe

politikat lokale të përpiluara në pesë vitet e fundit dhe të cilat e marrin në konsideratë,drejtpërdrejt ose tërthorazi, parimin e mosdiskriminimit dhe të drejtën për barazi padallim nëse ato janë të lidhura tematikisht me mbrojtjen nga diskriminimi ose kanëtë bëjnë me mbrojtjen e të drejtave të një grupi të caktuar ose bëhet fjalë për politikatlokale zhvillimore. Për këto arsye në shumicën e komunave krahas planeve tematikeaksionale në lidhje me mos-diskriminimin dhe mundësitë e barabarta të grave, përparimi të drejtave të romëve, promovim i të drejtave të personave me aftësi të kuzuaramendore dhe zike, avancim të të drejtave të personave me HIV/AIDS, promovimin e

politikave rinore ose masave për mbrojtje të personave të moshuar, janë analizuar edhe planet strategjike për zhvillimin ekonomik lokal, zhvillimin rural, përfshirjen sociale dheuljen e varfërisë, si dhe për nxitjen e vullnetarizmit dhe bashkëpunimin me organizatate shoqërisë civile në përgjithësi.

Analiza iniciale për secilën komunë u përpilua në bazë të indikatorëve përmatjen e diskriminimit në nivel lokal në fusha të ndryshme që janë zhvilluar në kuadër të

projektit “Aplikimi i indikatorëve për matjen e diskriminimit në nivel lokal”, të zbatuarnë vitin 2010 nga ana e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut e Republikës

së Maqedonisë dhe mbështetur nanciarisht në programin Progres (2007-2013) tëBashkimit Evropian. Gjatë hartimit të analizave iniciale për secilën nga komunat eshqyrtuara, autorët iu qasën analizës së procesit, përmbajtjes dhe zbatimit të të gjithadokumenteve strategjike. Në secilën nga komponentat e analizuara i është kushtuarvëmendje e posaçme sukseseve, sdave dhe problemeve, respektivisht është bërë GAPanalizë. Pastaj janë përmbledhur gjetjet nga hulumtimi në terren, gjegjësisht veçmas nga

pytetësorët deri te institucionet dhe organizatat qytetare, ndërsa veçmas nga percepcionii popullatës i shprehur nëpërmjet anketës së kryer. Të njëjtat u nalizuan duke pasur

parasysh pikëpamjet përfundimtare nëpërmjet diskutimeve nga debatet publike nëveçanti. Në fund, prej të gjitha aktiviteteve të lartëpërmendura, respektivisht analiza,

pyetësorë, anketa dhe debate, janë sjellë konkluzione konkrete dhe rekomandime për


21/91

20

secilën nga komunat për përparimin e procesit, përmbajtjes dhe ndjekjes së dokumentevestrategjike nga aspketi i mos-diskriminimit dhe barazisë,përparimi i infrastrukturësinstitucionale në nivel lokal, dhe me këtë edhe mundësimi i një barazie më të madhe nëvetë komunën.


22/91

21

II. LIGJVËNIA NACIONALE PËR PARANDALIMIN DHE MBROJTJENNGA DISKRIMINIMI

Republika e Maqedonia(RM) ka aprovuar legjislacion adekuat për parandalimin

dhe mbrojtjen nga diskriminimi. Pjesa më kryesore nga ky legjislacion paraqet, Ligjin për parandalimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi (LPMD). Krahas LPMD, ekzistojnë edheligje tjera të cilat përmbajnë edhe ligje tjera të cilat përmbajnë dispozita për parandalimindhe mbrojtjen nga diskriminimi. Megjithatë, mban qëndrimin se legjislacioni i Republik ëssë Maqedonisë për mbrotje nga diskriminimi është jokonsistent. Kjo shihet në ekzistimine denicioneve të ndryshme të diskriminimit direkt dhe indirekt, jokonzistencë në lidhjeme përjashtimet nga diskriminimi, zbatimi i qasjes së ndryshme në ligjet nga e njëjtafushë dhe të ngjashme.

Legjislacioni për parandalimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi bazohet në parimin kushtetues për barazi i parapar ë me nenin 9 të Kushtetutës së Republik ës së Maqedonisë. Kjodispozitë kushtetuese, edhe pse është bazë e mjaftueshme juridike përmiratimin e legjislacionit plotësues, prapëseprapë vetë më vete ka disa mangësi. Parasëgjithash,e njëjta ka të bëjë vetëm me qytetarët e RM-së, me çka ilë pa mbrotje juridiketë huajt si dhe personat pa nënshtetësi (përkundër Rekomandimit të përgjithshëm tëEKRInr.7).Në vazhdim, kjo dispozitë numëron vetëm një numër të caktuar të bazavediskrimnuese, pa cekur prerazi disa baza aktuale dhe shumë të praktikuara si në të

drejtën ndërkombëtare ashtu edhe në kontekstin nacional, si për shembull të metat,orientimi seksual dhe mosha. Po ashtu, lista e bazave të numëruara diskriminuese ështëe mbyllur. Në fund, kjo dispozitë kushtetuese nuk ka të bëjë me personat juridikë, që

prerazi numërohen në nenin 2 të LPMD.

Për shkak të mangësivetë këtilla, konsiderohet se dispozita kushtetuese për baraziduhet të pësojë ndryshim me qëllim të përcjelljes së dispozitave bashkëkohore për mos-diskriminim. Ky argument vërtetohet me faktin se Maqedonia ka ndërmarrë

obligime ndërkombëtare për sigurimin e të vepruarit të njëjtë,pa diskriminim të të gjithëindividëve nën jurisdiksionine saj, pas bazave shumë më të gjera nga ato të paraparat nëvetë dispozitën kushtetuese të nenint 9. Vetëm për ilustrim do t’i përmendim dispozitat enenit 26 tëPaktit ndëkombëtar për të drejtat njerëzore dhe politike dhe nenin 1 të Porokollit12 nga Konventa evropiane për të drejtate njeriut. Këto klauzola të përgjithshme përmosdiskriminim e obligojnë Maqedoninë të sigurojë mos-diskriminim në një diapazonshumë më të gjerë nga ai i cili përmes interpretimit restriktiv mund të burojë nga neni 9 tëKushtetutës.Nga ana tjetër, marrëveshjet e këtilla janë drejtpërsëdrejti të zbatueshme dhe

pjesë integrale nga e drejta ndërkombëtare. Më pas, edhe pse edhe dispozitat kushtetuese janë direkt të zbatueshme, nuk ekziston procedurëmbi bazën e diskriminimit në të cilëndikush ia ka dalë që me sukses t’i referohet nenit 9, e as është thirrur në Protokollin 12të Konventës evropiane për të drejtat enjeriut.


23/91

22

1. Ligji për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi

LPMDpërmban dispozita sipas të cilave ndalohet diskriminimi direkt dheindirekt (neni 6) mbi bazën e listës së gjerë në baza diksriminuese, përfshirë këtu gjininë,racën, ngjyrën e lëkurës, përkatësinë në grup të margjinalizuar, përkatësinë etnike,gjuhën, nënshtetësinë, prejardhjen sociale, religjionin ose bindjen fetare, lloje të tjera

të bindjes, arsim, përkatësi politike, status personal ose shoqëror, pengesë mendore dhetrupore, moshë, gjendje familjare ose gjendje bashkëshortore, statusi pronësor, gjendjashëndetësore, ose ciladoqoftë bazë tjetër e cila ështëe paraparë me ligj ose marrëeveshjendërkombëtare të ratikuar (neni 3).Poashtu, meLPMDjanë përfshirë edhe veprimete shqetësimit (neni 7), viktimizimi(neni 10)dhe referim dhe iniciim të diskriminimit(neni 9). Në mënyrë plotësuese, në nenin 12 Ligji e parasheh si formë më të rëndë tëdiskriminimit dhe diskriminimit të shumështë, respektivisht ështëkryer mbi një persontë caktuar njëkohësisht mbi më shumë baza diskriminuese.

Në LPMD janë të përfshira edhe një numër i madh i dispozitave procesuale, përfshirë edhe dispozita për transferin e ngarekesës për përdëftim (neni 38)dhe përmundësinë organizata të specializuara qytetare jo vetëm të intervenojnë në procedurë si

persona të tretë, por edhe nën kushte të caktuara të paraqiten në cilësinë e paditësve dhe bashkëpaditësve (neni 39).LPMD po ashtu parasheh vendosjen e një trupi të veçantëpërmbrojtje nga diskriminimi –Komisioni për mbrojtje nga diskriminimi (shih më shumë

poshtë në analizën, V.Korniza institucionale).

Ajo që LPMD e bë n posaçërisht të r ë ndë sishë m pë r Republik ë n e Maqedonisëë shtë ajo se paraqet ligjin e par ë i cili në më nyr ë të përgjithshme e ndalon diskriminimin.Pë rgjithë sia e LPMD buron nga karakteristikat e tija. Parasë gjithash, LPMDka të bë jë me një numër të madh të bazave diskriminuese (gjithsej 19 baza), ndërsa krahas kësaj

parasheh edhe listë të hapur, që do të thotë se asnjë karakteristik ë e individit (e lindur osee tuar) nuk guxon të jetë bazë pë r përjashtim ose kuzim të paarsyeshëm në ushtrimine të drejtave. Nga ana tjetër, LPMD ka të bë jë me sfera të gjera të jetë s shoqë rore.K ë shtu, sipas nenit 4, LPMDzbatohet në marr ë dhë niet e punë s, arsimin, shkencën dhe

sportin, mbrojtjen sociale, sigurimin pensional dhe invalidor, sigurimin shë ndetë sor dhembrojtjen shë ndetë sore, jurisprudencë n dhe administratë n, banimin, qasjen deri te të mirat dhe shërbimet dhe të ngashme. Në k ë të më nyr ë , LPMD garanton një mundësi të gjer ë të zbatimit.

Krahas pë rgjithë sisë së LPMD, pasur parasysh se i njëjti përmban dispozita pë rmosdiskriminim (baza diskriminuese, denicione, përjashtime nga diskriminimi dhe të ngjashme), LPMD paraqet edhe model të zbatimit të dispozitave të këtilla të ngjashmetë cilat ekzistojnë në ligjet tjera. Në fakt, pasur parasysh qasjen jokonzistente të ligjeve

të posaçme nga çështjet e mosdiskriminimit, LPMD paraqet tregues të mir ë se si atoterme dhe institute duhet të shpjegohen dhe të zbatohen.


24/91

23

LPMDë shtë i r ë ndë sishë m edhe pë r shkak të arsyeve themelore. E para, LPMD parasheh themlimin e një trupi pë r barazi–Komisioni pë r mbrojtje nga diskriminimi. Nga ana tjetë r, LPMD pë r të par ë n her ë parasheh edhe porcedur ë pë r mbrojtjen ngadiskriminimi (neni 34). I njëjti ë shtë parapar ë si porcedur ë kontestimore dhe e shpejtuar.

Në procedurën paditë si, jo vetëm që mund të k ë rkojë përcaktimin e ekzistimit të diskriminimit, si dhe ndalimin e ndërmarrjes së veprimeve me të cilat shkilet ose mund të shkilet e drejta e paditësit pë r veprim të barabartë , por mund të k ë rkojë edhe kompensimtë dë mit material dhe jomaterial dhe publikim i aktgjykimit (në raste individuale). Në fund, LPMD parasheh dispozita kundë rvajtë se pë r diskriminimin e kryer.

2. Ligjet tjera

Krahas LPMD, në Republik ë n e Maqedonisë ka shumë ligje të cilat në vetengë rthejnë dispozita të cilat kanë të bë jnë me mosdiskriminimin. K ë to ligje janë ngasferat e ndryshme, dhe mund të ndahen në dy grupe. Në grupin e par ë bien ligjet të cilat e ndalojnë diskriminimin në sfera të posaçme, të cilat edhe i rregullojnë . Ligje të atilla janë Ligji pë r marr ë dhë niet e punë s (neni 6-8), Ligji pë r mbrojtje sociale (neni20),Ligji pë r mbrojtje të të drejtave të pacientë ve (neni 5), Ligji pë r arsimin llor (neni2), Ligji për shkollën e mesme (neni 3), Ligji pë r arsimin e lartë (neni 108), Ligji pë rvollonterizë m (neni 9), Ligji pë r shëndet publik (neni 16), Ligji pë r gjykatat (neni 3). Në të gjitha këto ligje më të detajuara ose vetëm dispozita “modeste“ të cilat kanë të bë jnë

me diskriminimin. Në pë rgjithë si, këto ligje nuk kanë qasje konzistente ndaj çë shtjes së (mos)diskriminimit. Megjithatë , ajo qëë shtë më e r ë ndë sishme ë shtë se të gjitha këtoligje i plotëson LPMD që duhet të paraqet model pë r atë se si duhet që edhe dispozitatekëtyre ligjeve të posaçme duhet të interpretohen.

Në grupin edytë të ligjeve bien ato të cilat kanë të bë jnë meveprat penale oseshkeljet pë r diskriminimin e bë r ë ; ligjettë cilat kanë të bë jnë me procedurën; ose ligjetë cilat kanë të bë jnë me institucionet të cilat kanë kompetenca të caktuara në sferën e

mosdiskriminimit. K ë tu sidomos mendohet në Kodin penal, Ligjin pë r kundë rvajtje,Ligjin pë r procedur ë kontestimore dhe Ligjin pë r avokatin e popullit.

Në Kodin Penal ekzistojnë vepra të cilat kanë të bë jnë pikërisht me ndalimin ediskriminimit. Vepra të këtilla janë : cenimi i barazisë së qytetar ë ve(neni 137), cenimii barazisë në kryerjen e veprimtarisë ekonomike (neni 282), diskriminimi racor dhediskriminim tjetër (neni 417), shkaktimi i përçarjeve dhe animozitetit nacional, racordhe fetar (neni 319), ofendimet përmes sistemit kompjuterik të pjesëtarëve të grupeveracore, fetare, etnike ose sipas ngjyrës së lëkurës (neni 173 paragra 2) dhe përhapja e

materialit racor dhe ksenofobik përmes sistemit kompjuterik (neni 394-g).


25/91

24

Ligji për procedurëkontestimore është po ashtu i rëndësishëm sepse procedura për konstatimin e diskriminimit dhe kompensimit të dëmit, sipas LPMD është paraparësi procedurëkontestimore. Të gjitha çështjet të cilat nuk janë të rregulluara me LPMDrregullohen me Ligjin për procedurëkontestimore.

Në fund, Ligji për Avokatin e popullit është shumë i rëndësishëm për mbrojtje

nga diskriminimi. Në fakt, ky ligj, kompetencën e Avokatit të popullit e zgjeron pikërishtnë pjesën e mbrojtjes së parimit të mosdikriminimit, si dhe parimin e përfaqësimit

proporcional dhe adekuat të pjesëtarëve të komuniteteve në organet e pushtetit publik(neni 2). Të dy këto parime janë të rëndësishme për mbrojtje nga diskriminimi, prejtë cilave e para e ndalon diskriminimin, ndërsa e dytalejon ndërmarrjen e masavearmative në pjesën e punësimit në sektorin publik. Më gjerësisht për autorizimin eAvokatit të popullit bëhet fjalë më poshtë në analizën (shih më shumë në analizën, V.Korniza institucionale).


26/91

25

III. STANDARDET NDËRKOMBËTARE PËR PARANDALIMIN DHEMBROJTJEN NGA DISKRIMINIMI

Republika e Maqedonisë ka ratikuar marrëveshje ndërkombëtare përmes të

cilave merr për obligim që personat nën juridiksionin e saj t’i mbrojë nga diskriminimi(mbi baza të ndryshme). Sipas Kushtetëtutës së Republikës së Maqedonisë, marrëveshjetndërkombëtare të lidhura dhe të ratikuara në përputhje me Kushtetutën, paraqesin një

pjesë të rregullimit juridik(neni 118). Në këtë mënyrë krijohet mundësia që Republikae Maqedonisë drejtpërëdrejti t’i zbatojë instrumentet të cilat e ndalojnë diskriminimin.

Kur asim për mbrojtjen nga diskriminimi, instrumentet e rëndësishmendërkombëtare për shtetin konsiderohen Pakti ndërkomëbtar për të drejtat qytetaredhe politike (PNDQP), Pakti ndërkombëtar për të drejtat ekonomike, sociale dhe

kulturore (PNDESK), Konventa ndërkombëtare për eliminimin e të gjitha formave tëdiskriminimit racor(KEDR), Konventa dnërkombëtare për eliminim të të gjitha formavetë diskriminimit mbi gratë(KEDG), Konventa për të drejtat e fëmijës (KDF), Konventa

për të drejtat e personave me invaliditet (KDPI),Konvnenta evropiane për të drejtatenjeriut (KEDNJ), Protokolli 12 ndaj KEDNJ, Konventa kornizë për mbrojtje të pakicavenacionale edhe në kuadër tëBE-së, Direktivat anti-diskriminuese.

1. Në nivel universal

Si instrumente më të rëndësishme të miratuara në nivel universal, ndërsatë ratikuara nga ana e Republik ës së Maqedonisë konsiderohen PNDQP,PNDESK,KEDR, KEDG, KDF dheKDPI.

PNDQP, PNDESK parashohin të drejta të shumta, por i obligojnë shtetetkontraktuese të sigurojnë që ato të drejta t’i gëzojnë të gjithë personat në jurisdiksione

saj, pa diskriminim. Gegjësisht, këto Pakte përmbajnë klauzola anti-diskriminueseduke e ndaluar diskriminimin në të ushtruarit e të drejtave mbi baza të ndryshme(neni2).Specike është edhe dispozita nga neni 26 i PNDQP në të cilën ekziston klauzolë

plotësuese anti-diskriminuese, por e cila nuk ka të bëjë vetëm me të drejtat e numëruaranë paktin, por në të gjitha të drejtat të cilat një sistem juridik ua garanton individëve(përfshirë edhe të drejtën vendore).

KEDR ka të bëjë kryekëput me diskriminimin racor, i cili sipas denicionit të tij,e përfshin edhe diskriminimin mbi bazën e origjinës nacionale dhe etnike (neni 1).Në

këtë konventë denohet diskriminimi, parashihen obligime që shtetet tëndërmarrinmasa për parandalimin dhe eliminimin e diskriminimit racor në të gjitha sferat e jetësshoqërore dhe tëndërmarrin masa të aksioneve armative (neni 1-7).


27/91

26

Ngjashëm është edhe me KEDG, e cila ka të bëjë kryekëput me diskriminiminndaj grave. Kjo Konventë e denon diskriminimin dhe parashen obligime themelore

për shtetet për ndërmarrejn e masave në ligjvënie,por edhe në praktikë, për eliminimin por edhe pengimin e diskriminimit ndaj grave në më shumë sfera tëjetës shoqërore, përfshirë këtu punësimin, arsimin, shëndetësinë, bashkëshortësinë dhe familjen, jetën poltike dhe publike etj.Konventa parasheh edhe mundësi për ndërmarrjen e masavearmative (neni 4).

Konventa e fundit e miratuar është Konventa për të drejtat e personave meinavaliditet, e ratikuar prej Republik ës së Maqedonisë në vitin 2011.Shtetet janë tëobliguara që të miratojnë ligjvënie dhe politika me qëllim që personat me invaliditet

pa pengesë t’i gëzojnë të drejtat nga Konenta, si dhe t’i abrogojnë ligjet dhe aktet tjeratë cilat përfaqësojnë diskriminim ndaj njerëzve me invaliditet (neni 4). Krahas këtijobligimi, shtetet marrin edhe obligime tjera me Konventën që kanë të bëjnë me aspektet

e posaçme të jetës së personave me invaliditet, si për shembull të drejtën e jetës, qasjenderi te drejtësia dhe institucionet e drejtësisë, obligimet kanë të bëjnë me fëmijët meinvaliditet, tëdrejtën e privatësisë, qasshmërisë deri te transporti, objektet dhe shërbimetme karakter publik, deinstitucionalizimin, rehabilitimin dhe të ngjashme.

2. Në nivel rajonal evropian

Instrumentet më të rëndësishme të drejtave të njeriut të Këshillit të Evropës, tëcilat janë të lidhura direkt me parandalimin dhe ndalimin e diskriminimit me KEDNJ,Protokolli 12 ndaj KEDNJ-së dhe Konventës Kornizë për Mbrojtjen e PakicaveKombëtare. Me nenin 14 të KEDNJ përcaktohet se respektimi i të drejtave dhe lirive tënjohura me këtë Konventë duhet të sigurohet pa diskriminim në çfarëdo baze, siçjanëgjinia, raca, ngjyra e lëkurës, gjuha, religjoni, bindja politike ose ndonjë bindje tjetër,origjina kombëtare apo shoqërore, përkatësia në një minoritet nacional, pronësi, lindjaose ndonjë status tjetër. Duke pasur parasysh se neni 14 ndalon vetëm diskriminimlidhur me të drejtat e përfshira në KEDNJ, u miratua dhe hyri në fuqi dhe Protokollin 12

nga KEDNJ që përmban një ndalim të përgjithshëm të diskriminimit, të ngjashëm menenin 26 të KNDQP. Maqedonia është një nga 18 shtetet anëtare të statusit të Këshillittë Evropës ( me status prej shtatorit të vitit 2015) që e kanë ratikuar Protokollin 12.1

Republika e Maqedonisë ndër vendet e para e ratikoi Konventën kornizë përmbrojtjen e pakicave kombëtare të Këshillit të Evropës në të cilën në bazë të nenit 4,

palët marrin përsipër që pjesëtarëve të pakicave kombëtare tu garantojnë barazinë paraligjit dhe mbrojtje të barabartë ligjore. Në lidhje me këtë ndalohet çdo lloj diskriminimi

i cili bazohet në përkatësinë në një pakicë kombëtare.1 Për listën e shtetevetë cilat e kanë ratikuar Protokollin 12 ndaj KEDNJ,shih ueb faqen http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=177&CM=&DF=&CL=ENG[Qasurmë

06.09.2015].


28/91

27

Krahas obligimeve që në luftën kundër diskriminimit i imponon anëtarësimi nëKëshillin e Evropës dhe Organizatën e Kombeve të Bashkuara, si një vend kandidat përanëtarësim në BE, Maqedonia është e detyruar të harmonizojë legjislacionin e saj mesistemin ligjor të BE-së i cili gjithashtu përmban rregulla për mbrojtje nga diskriminimi.

Në kuadër të Bashkimit Evropian, si dokumente më të rëndësishme të Kartës së BE-së për të Drejtat Fundamentale, Direktiva e Këshillit (2000) për zbatimin e parimit tëtrajtimin e barabartë të personave pavarësisht origjinës së tyre racore apo etnike dheDirektivën (2006) për zbatimin e parimit të mundësive të barabarta dhe trajtimit të

barabartë të burrave dhe grave në çështjet e punësimit dhe profesioneve.

Karta e të Drejtave Themelore e BE-së përmban një sërë të të drejtave civile, politike, ekonomike dhe sociale të të gjithë qytetarëve dhe personave me vendqëndrimnë BE. Karta, ndër të tjera, parashikon barazinë e të gjithë njerëzve para ligjit, e ndalondiskriminimin në bazë të çfarëdo përkatësie, dhe gjithashtu e obligon Bashkimin që të

respektojë diversitetin kulturor, religjioz dhe gjuhësor.

Burimi më i rëndësishëm i së drejtës të BE-së i cili ekskluzivisht ka të bëjë mediskriminimin janë direktivat kundër diskriminimit. Direktivat e sipërcituara kryesisht

janë uniforme, si në përcaktimin e diskriminimit dhe formave të saj, mundësisë sëndërmarrjes së veprime pozitive, kalimit të barrës së përdeftimit dhe të ngjashme. Duke

pasur parasysh kompleksitetin e kësaj çështjeje, dhe shkaku i faktit që është përtejinteresit të këtij hulumtimi, nuk hymë më thellë në analizën e dispozitave të tyre.


29/91

28

IV. DISKRIMINIMI NË NIVEL LOKAL NË RAJONIN E POLLOGUTDHE TË PELLAGONISË

1. Gostivar

Komuna e Gostivarit është komunë urbane qëndodhet në pjesën perëndimoretë Republik ës sëMaqedonisë dhe i takon Rajonit Planor të Pollogut. Nga popullsia e

përgjithshme prej 81.030 banorë 66.6% janë shqiptarë, 19.5% janë maqedonas, 9.8% janë turq,3.8% janë romë, 0.01% vllehë, 0.19% janë serbë, 0,4% janë boshnjakë dhe0.84% të tjerë. Vetë qyteti i Gostivarit ka gjithsej 49.545 banor ë prej të cilave 24.215

janë burra dhe 25.330 gra.

1.1. Analiza e dokumenteve strategjike

Në kuadër të hulumtimit janë analizuar dokumentet strategjike në vijim:Strategjia për zhvillimin e dialogut multikulturor në komunën e Gostivarit; Plani lokalaksional për punësim 2014-2017; Plani strategjik i Këshillit social ekonomik lokal;

Strategjia për zhvillim të qëndrueshëm; Strategjia për luftën kundër korrupsionit 2014-2017; Strategjia lokalerinore e komunëssëGostivarit 2014-2017.

Ajo që duhet të theksohet që nga vetëllimi ështëse këto dokumente strategjikenuk janë të lidhura drejtpërdrejt me çështjen e barazisë dhe mosdiskriminimit, edhe psenë zbatimin e tyre, patjetër të kihet kujdes në këto parime kushtetuese dhe ligjore.

1.1.1. Analiza e procesit

Në aspektin e procesit të planikimit dhe sjelljes së dokumenteve strategjike, te tëgjithavërehet përfshirja e aktorëve shoqërorë, ndërsa shumë prej tyre janë miratuar edhesi pjesë e projekteve të mbështetura ndërkombëtarisht, me përfshirjen e organizataverelevante ndërkombëtare. Kështu, Strategjia për të luftuar korrupsionin është miratuarsi pjesë e projektit “Qytete pa korrupsion - Qytete të sëardhmes” njëprojekt pjesëeProgramit për partneritet urban tëBank ës Botërore Austri. Strategjia për zhvillim të

qëndrueshëm është përgatitur në bashkëpunim me Institutin ndërkombëtar për hapësirëArti Future(International institute for human space ARTI Future) nga Sllovenia.Shembujt më të mirë për përfshirjene palëve të interesuara në përgatitjen e dokumentevestrategjike janë Strategjia për zhvillimin e dialogut multikulturor, Strategjia rinorelokale


30/91

29

dhe Plani aksionallokal për punësim.Pikërisht këto tre dokumente janë të lidhura direktme parimin e mosdiskriminimit. Gjatë përgatitjessë këtyre dokumenteve, sëpariështë

bërënjë analizë për konstatimin e gjendjes aktuale,janë marrë parasysh të dhënatcilësore dhe sasiore nga institucionet relevante, janë mbajtur punëtori ku si pjesëmarrës

paraqiten institucionet dhe përfaqësuesite komunës së Gostivarit dhe përfaqësues tëorganizatave të shoqërisë civile. Gjatë përgatitjes së Strategjisë rinore lokale, në mënyrëaktive janë përfshirëorganizatat rinore në komunë, ështëbërë studimi për identik imin e

problemeve tëtë rinjve, ështëmbajtur takimi i parë dhe i dytë koordinues me organizatatrinore dhe diskutimi i parëdhe i dytëon line.

Në aspektin e procedurave për miratimin e dokumenteve të këtilla strategjike,komuna e Gostivaritnuk ka procedura të veçanta të shkruara, por miratimi është i bazuarnë dispozitat ligjore dhe dispozitat e akteve të komunës, kurse një pjesë e dokumenteve

janë përgatitur si pjesë e projekteve të mbështetura nga organizatat ndërkombëtare ose të

huaja. Komuna e Gostivarit ende nuk ka standarde ISO, por është në procedurëpërmarrjendhe aplikimin e tyre në të gjitha procedurat në komunë.

Në aspektin e disponueshmërisë dhe informimittëqytetarëve rreth planeve dhestrategjive, Komuna e Gostivarit kryesisht e përdorueb faqen e cila është në dispozicionnë tri gjuhë: shqip, maqedonisht dhe turqisht. Gjithashtu, Komuna Gostivarit ka qendër

për informim e cila shërben për informim të qytetarëve, ndërsa i shfrytëzonedhe rrjetetsociale. Edhe anëtarët e grupeve të cenueshme me të cilat kanë të bëjë strategjitë dhe

planet e këtilla, mund të përdoren me këto forma të komunikimit me komunën, duke pasur parasysh transparencën e komunës ndaj qytetarëve të saj.

Në aspektin e përgatitjessë dokumenteve strategjike, sipas të dhënave të marra,të njëjtati përgatitDepartamenti për zhvillim ekonomik lokal dhe implementim të

projekteve, në të cilinpunjonëprofesionistë. Sipas të dhënave të marra, administratakomunale ka marrë trajnim adekuat për mbrojtjenga diskriminimi dhe promovimi i tëdrejtëspër barazi. Megjithatë, mungon të thuhet se cilët persona dhe me çfarë trajnimikanë qenëtë përfshirë në përgatitjen e dokumenteve strategjike, si dhe çfarë trajnimi (të

përgjithshëm, të avancuar) kanëndjekur pjesëtarët e administratës komunale, veçanërishtnë lidhje me parimin e mosdiskriminimit dhe promovimit të sëdrejtëspër barazi.

Komuna bashkëpunon me institucionet e tjera publike lokale dhe nacionaleprejtë cilave, sipas nevojëskonkrete, shter të dhëna në nivel lokal. Kjo duket qartë nga

përgatitja e Planit lokal aksional për punësim të komunës sëGostivarit, ku informacionet përkatëse përdoren nga ana e Agjencisë për punësim.

Treguesit për matjen e suksesit janë paraparënë të gjitha dokumentet strategjike

me përjashtim të Strategjisë për të luftuar korrupsionin dhe Strategjinë për zhvillim tëqëndrueshëm.


31/91

30

1.1.2. Analiza e përmbajtjes

Nga aspekti i përmbajtjes së dokumenteve të analizuara strategjike të komunëssë Gostivarit, mund të konstatohet diversitet, në varësi të dokumentit strategjik. Ngaaspektii parimit të mos-diskriminimit, për të gjitha dokumentet strategjike jemi kujdesurqë të jenë nëpërputhje me legjislacionin për mbrojtjen nga diskriminimi dhe promovimi

i parimit të barazisë; në të gjitha dokumentet strategjike është paraparë adaptimi adekuati personave me aftësi të kuzuar dhe parimi i qasshmërisë; në shumicën e dokumentevestrategjike ka edhe pjesë të veçanta që lidhen me kategoritë e cenueshme siç janë gratë,fëmijët, personat me handikap dhe të ngjashme. Vetëm në Strategji për ballafaqim mekorrupsionin nuk ka pjesë të këtilla të veçanta, gjë që është e kuptueshme duke pasur

parasysh përmbajtjen e vetëstrategjisë. Në të gjitha dokumentet strategjike ka edheanaliza për atë se si do të reektoheshin masat e parapara të grupeve të ndryshme, edhe

pse këto parashikime janë të zakonshme. Kështu për shembull, në Strategjinë lokale

rinoretë Komunës së Gostivarit parashihen efektet që priten t’i kenë masat e ndëmarranga Strategjia mbi të rinjtënë komunën e Gostivarit.

Në të gjitha dokumentet strategjike janë paraparë institucione kompetente përndërmarrjene masave. Në pjesën më të madhe tëdokumenteve strategjike, me përjashtimvetëm të Strategjisë për luftimine korrupsionit, janë paraparë edhe plane operative. Në

pjesën dërmuese tëdokumenteve strategjike ka kornizë adekuate kohore, me përjashtimtë Strategjisë për luftimine korrupsionit dhe Strategjisë për zhvillim të qëndrueshëm.

1.1.3. Analiza e implementimit dhe evalvimit

Nga aspekti i implementimit të dokumenteve strategjike, doemos të ceket senë Komunëne Gostivarit grupet e synuara janë të përfshira në pjesën e implementimittë dokumenteve strategjike. Kështu, përStartegjinëlokale rinore janë të përfshiraedheorganizatat qytetare dhe shkollat e mesme, Këshilli Rinor,si dhe vetë komuna. PërStrategjinë për zhvillimin e dialogut multikulturor është kompetent Komisioni përmarrëdhënie ndërmjet bashkësive. Në dokumentet tjera strategjike vetëm konrmohet

pjesëmarrja e grupeve qëllimore, pa u thënë se kush konkretisht merr pjesë dhe në çfarëroli, gjë që paraqet një prononcim mjaft deklarativ.

Edhe në aspektin e koordinimit të aktiviteteve, për të gjitha dokumentet strategjike janë paraparëinstitucione konkrete të cilat i koordinojnë aktivitetet. Megjithatë, shihetse më së shumti janë të përfaqësuara departamentet në kuadër të vetë komunës. Ndërsarrallëherëgrupet qëllimore marrin pjesë në koordinimin e implementimit të dokumenteve

strategjike.

Në pjesën më të madhe tëdokumentevestrategjike nuk është vërejtur parimii realizimit progresiv të masave të parapara. Parimi i këtillëështë vërejtur vetëm në


32/91

31

Strategjinë për zhvillimin e dialogut multikulturor në komunën e Gostivarit, që ështëveçanërisht e rëndësishme pikërisht për parimine mosdiskriminimit dhe promovimine barazisë. Po ashtu, nëshumicën e dokumenteve strategjike nuk është paraparëkuadriadekuat buxhetor, i cili do të ishte edhe senzitiv në aspektin gjinor.

Ajo që më së shumti mungon në implementimin e qëllimeve strategjike është

vlerësimi i efekteve të strategjisë sëimplementuar apo plani lokalaksional. Në asnjë ngadokumentet strategjike të analizuara nuk aplikoheninstrumente specike për vlerësimapo vetëvlerësim, dhe as nuk bëhet vlerësimi jashtëm; në asnjërin nga dokumentetstrategjike nuk bëhet vlerësim ex post; në shumicën e dokumenteve strategjike nukekziston mekanizëm apo formë për publikimtë rezultateve nga strategjitëose përrishikimin e vetëstrategjive. Vetëm Strategja për zhvillimin e dialogut multikulturor ka

paraparë masa për raportimin mbi mënyrën e zbatimittëstrategjisë, si dhe vlerësimin e sënjëjtës nga ana e ekspertëve të pavarur (gjegjësisht, vlerësimi jashtëm).

1.2. Analiza e gjendjeve

1.2.1. Përgjigjet nga pyetësorët

Institucionet që veprojnë në nivel lokal në komunën e Gostivarit nga të cilët janë grumbulluar informacionet, janë: Shtëpia e shëndetit, Prokuroria themelorepublike,Zyra e Prokurorit të shtetit, Agjencia e punësimit, Policia, Qendrëa për punë sociale dheKomisioni për mundësi të barabarta (dy institucione më pak se nëTetovë).

Grupi i parë i çështjeve që kanë të bëjnë me institucionet janë ato që lidhen meekzistimin e legjislacionit për mbrojtjenga diskriminimi. Nga të gjitha institucionet (me

përjashtim të policisë), janë përgjigjur se në komunën e Gostivarit ka legjislacionin tëzbatueshëm adekuatpër mbrojtje nga diskriminimi, si dhe se janë të njoftuar me Ligjin

për parandalim dhe mbrojtje nga diskriminimi dhe përmbajtjen e tij. Edhe në lidhjeme çështjen e efektivitetit të legjislacionit ekzistues, shumica e institucioneve (duke

përjashtuar policinë dhe prokurorinëpublike) konsiderojnëse legjislacioni ekzistuesështë ekas për mbrojtje nga diskriminimi.

Për fat të keq, shumica e institucioneve nuk e dinë ose konsiderojnë se nëkomunënuk ekzistojnë akte ineterne që i rregullojnë çështjet e mbrojtjes për mbrojtjenga

diskriminimi.Me këtë institucionet nuk e dinë nëse këto akte janë në përputhje meLPMD (vetëm nga Zyra e Prokurorittë shtetit janë përgjigjur se ekzistojnë të tilla akteinetrne dhe se të njëjtat janë nëpërputhje me LPMD).


33/91

32

Në aspektin e ekzistimittë institucioneve në komunë që janë adekuate dheekasepërmbrojtje nga diskriminimi, pjesa dërmuese e institucioneve konsiderojnë seinstitucionet e tilla nuk ekzistojnë, ose ekzistojnë por nuk janë ekase. Vetëm Komisioni

për mundësi të barabarta dhe Shtëpia e shëndetitnë Gostivar janë përgjigjur pozitivisht nëkëtë pyetje, në drejtim se ekzistojnë institucione lokale për mbrojtjen nga diskriminimi,respektivisht se tënjëjtat janë të efektshme në punën e tyre. Për Komisionin për mundësitë barabarta, përgjigjjae këtillëështë e pritshme pasur parasysh se përgjegjësia bazëe Komisionit përputhet me subjektin e pyetjes. Nëpërgjigjet në këtë pyetje vërehenkontradikta, në kontekst të asaj se nuk ekzistojnë institucione të tilla, por se të njëjtat

janë ekase (të dhëna nga Prokuroriathemelore publike dhe Agjenciaepunësimit).

Lidhur me pyetjen për ekzistimin e diskriminimit, shumica e institucioneve besojnë se në komunën e Gostivarit nuk ka diskriminim. Habit fakti se Komisioni përmundësi të barabarta konsideron se në Gostivar nuk ka diskriminim. Vetëm nga policia

dhe Qendra për punë sociale konsiderojnë se në komunën e Gostivarit ka diskriminim.

Ky rezultat përputhet edhe me përgjigjet nga organizatat civile ku prej gjashtëorganizatave qytetare, tre konsiderojnë se ka, ndërsa tre konsiderojnë se nuk kadiskriminim në komunë.

Grupi tjetër i pyetjeve janë nga aspekti i punës të vetë institucionit për çështjene mbrojtjes nga diskriminimi. Përgjigjet janë të ndaranë kontekst nëse vetëinstitucioni

punon me rastet e diskriminimit. Kështu, nga Zyra e Prokurorit të shtetit, Policia dhe

Qendra për punë sociale janë përgjigjur se nuk punojnë në rastet e diskriminimit, dhe përkëtë arsye edhe nuk punojnë në promovimin e barazisë (ka edhe përgjigje kontradiktore,se institucioni nuk punon fare në çështjet e diskriminimit, por punon në promovimin e

barazisë, të dhëna nga Prokuroria e shtetit dhe Qendra për punë sociale).

Lidhur me çështjen e punës me ankesave për mbrojtje nga diskriminimi, pjesamë e madhe e institucioneve janë përgjigjur pozitivisht. Konkretisht, institucionet tëcilat janë përgjigjur se punojnë dhe zgjidhin ankesa për diskriminimin të pretenduar,janë

Komisioni për mundësi të barabarta, Shtëpia e shëndetit, Prokuroriathemelore publike,Agjencia për punësim, Policia, ndërsa përgjigje negative kanë dhënënga Qendra për punë sociale dhe Zyra e prokurorit të shtetit. Kjo përgjigje është kontradiktore nëse kihen parasyshdallimetmbi çështjen e punës me rastete diskriminimit të punës. Për shembull, policia tha se ata janë duke punuar në rastet e diskriminimit, dhe për të pranuar dhevepruar sipas ankesave të diskriminimit të pretenduar është e palogjikshme dhe konfuze.

Në lidhje me pyetjen për diskriminim e pretenduar ose ankesën për diskriminim,të bërë nga vetë institucioni, pjesa dërmuese e institucioneve janë përgjjigjur negativisht,

në kuptim të asaj se vetë institucionet nuk diskriminojnë dhe se të njëjtat nuk kanë pranuarankesë për diskriminim tëpretenduar. Vetëm nga policia janë përgjigjur se institucionidiskriminon, por se nukakanë pranuar parshtresë për diskriminim të supozuar, ndërsa


34/91

33

nga prokuroria themelore publikejanë përgjigjur se institucioni nuk diskriminon, por sekanë pranuar ankesë për diskriminim të supozuar.

Në lidhje me pjesëmarrjen në trajnim për mbrojtje nga diskriminimi, pjesadërmuese e institucioneve janë përgjigjur se të punësuarit kanë marrë pjesë në trajnime

për mbrojtje nga diskriminimi.

Nga pyetjet e hapura për institucionet, në të cilat kërkohet një shpjegim më iqartë i punës së institucioneve në pjesën e mbrojtjes nga diskriminimi, përgjigjet janëshumë të shkurta dhe të mangëta.

Kështu, në të gjitha institucionet nuke dinë nëse kanë ose jo akte për mbrojtjenga diskriminimi, apo nukjanëpërgjigjur në pyetjen. Edhe në lidhje me pyetjen përshfaqjen dhe ballafaqimin me rastet e diskriminimit në institucionin konkret, prej tëgjitha institucioneve përgjigjen se deri më tani nuk kanë pasur rast të diskriminimit me tëcilin kanë qenë të detyruar të ballafaqohen ose i cili është shfaqur para institucionit. Kjo

përgjigje, se nuk ekziston rasti paraqitur i diskriminimit të pretenduar, më së shumti habitkur jepet nga ana e Komisionit për mundësi të barabarta. Nga ana tjetër, kjo përgjigjekorrespondon me numrin e ulët të rasteve në nivel shtetëror. Është inetersante përgjigjjanga Agjencia për punësim, kur thuhet se “vet ë personi i papunësuar dhe i var f ër ë sht ë idiskriminuar “, që tregon në faktin e mosnjohjes së konceptit të diskriminimit.

Institucionet nuk japin përgigje as në pyetjen për atë se çfarë masash ndërmerren

për mbrojtje nga diskriminimi ose promovimi i barazisë. Në fakt, institucionet ose nuk japin përgjigje në këtë pyetje, ose vetëm tregojnëdisa kompetenca të përgjithshme“zbatojmë ligjin“ apo “masa adekuate“.

Në lidhje me pyetjen për llojin e diskriminimit që paraqitet para institucionit,respektivisht komunës, përgjigjet janë shumë të ndryshme. Disa institucione nuk janë

përgjigjur, disa konsiderojnë se nuk ka aspak diskriminim (Komisioni për mundësitëbarabarta), disa konsiderojnë se ky është diskriminim sipas përkatësisë politike(Agjencia për punësim) dhe përkatësia etnike (Qendra për punë sociale). Kjo përputhetme konstatimin se në Republikën e Maqedonisë këto dy forma të diskriminimitdominojnë.

Prej organizatave qytetare në komunën e Gostivarit, janë marrë të dhëna prej:Qendrëssë gruas, OKKryqi i Kuq, Youth Empowering platform, Këshilli Rinor, Asanimadhe Shoqata e pensionistëve.

Ndërmjet organizatave qytetare ekziston ndasi në lidhje me pyetjen nëse në komunën e Gostivarit ka diskriminim. Ndasi ekziston edhe në lidhje me pyetjen nëseqytetar ët në komunëne Gostivarit e detektojnë diskriminimin, si dhe në lidhje me

pyetjen nëse qytetar ët denoncojnë rastet e diskriminimit.


35/91

34

Por, organizatat qytetare janë unanime kur bëhet fjalë për njohjen e qytetar ëveme legjislativën për mbrojtjen nga diskriminimi dhe mekanizmat e institucioneve përmbrojtje nga diskriminimi. Të gjitha organizatat qytetare janë përgjigjur se qytetar ëtnuk janë njoftuar as me ligjvënien, as me mekanizmat dhe institcuonet për mbrojtje ngadiskriminimi. Në të një jtin drejtim, organizatat qytetare janë unanime në qëndriminse numri i rasteve të denoncuara tëdiskriminimit nuk korrespondon me realitetin nëlidhje me ekzistimin e diskriminimit. Kjo përdëftohet edhe me faktin se para këtyreorganizatave qytetare nuk është paraqitur asnjë rast i diskriminimit tëpretenduar. Kjoet mbi nevojën e promovimit të mekanizmave për mbrotje nga diskriminimi, e qëështë

pikërisht masë të cilën organizatat qytetare epropozojnë.

Organizatat qytetare,po ashtu,konsiderojnë se nuk kanë kapacitet për ballafaqimin me rastete diskriminimit, edhe pse të gjithë përgjigjen armativisht në pyetjen nëse ndërmarrin masa konkrete për aktivitete mbrojtëse dhe promotive për

mbrojtje nga diskriminimi. Vetë organizatat qytetare propozojnë bashkëpunim më tëmadh ndërmjet vetë organizatave, edukim dhe trajnim të organizatave, me qëllim tëtejkalimit të gjendjes. Asnjëra nga organiziatat qytetare nuk i përfaqëson qytetar ët paraorganeve gjyqësore në lëndët për mbrotje nga diskriminimi.

Në lidhje me grupet e goditura nga diskriminimi, përgjigjet e organizataveqytetare janë të ndara. Dominon qëndrimi se më i përfaqësuar është diskriminimi mbikomunitetin rom, si dhe diskriminimi i kategorive të shqetësuara të personave dhediskriminimimbi bazën e përkatësisë partiake/poltike.

1.2.2. Perceptimi i popullsisë

Analiza e popullatës në komunën e Gostivarit2, në lidhje me formën ediskriminimit e cila është më prezente, tregon trend i cili është karakteristik për gjithë

shtetin. Në fakt, në komunën e Gostivarit ekziston percepcion te qytetar ët se dominondiskriminim në bazë rë pëkratësisë politike dhe diskriminimin në bazë të përkatësisëetnike. K ështu, madje 92% e të anketuarve konsiderojnë se diskriminimi në bazë të

përkatësisë politike është formë shumëeshpeshtë ose e shpeshtë e diskriminimit, 82% në bazë të përkatësisë etnike, 72% në bazë të handikapit, 54% në bazë të moshës, dhe 34%e të anketuarve konsiderojnë se diskriminimi në bazë të orientimit seksual është dukurishumë e shpeshtë ose e shpeshtë.

2 Kampionipërfshiu 100 të anketuar nga Komuna e Gostivarit edhe atë me kampi-

on reprezentativ sipas gjinisë (burra - 46%, gra - 54%), moshë (grupmosha 18-25 vjeç- 16%, grupmosha26-40 vjeç - 39%,grupmosha 41-60 vjeç - 37%, dhegrupmoshambi 60vjeç -8%), përkatësia etnike (Мaqednonas – 21%, Shqiptarë - 60%, Turq - 11%, Romë- 8%), vendi i banimit (mjedisi urban 75%, ndërsa mjedisi rural 25%)


36/91

35

E njëjta gjë konrmohetedhe në lidhje krahasuarme pesë vjet më parë. Në fakt,94% e të anketuarve konsiderojnë se diskriminimi në bazë të përkatësisë politike atniështë shumë ishpeshtëose mjaft më i shpeshtë krahasuar me pesë vjet më parë, pasuarnga 80% e të anketuarve të cilët konsiderojnë se diskriminimi në bazë të përkatësisëetnike dhe handikapit është shumë më i shpeshtë ose mjaft më i shpeshtëtani, krahasuarnga pesë vitete mëparshme në komunën e Gostivarit.

Diskriminimi në bazë të përkatësisë politike dominon edhe në pyetjenetë anketuarve nëse kanë qenë viktima të diskriminimit ose kanë dëshmuardiskriminimin. 59% e të anketuarve në Gostivar ishin viktima ose kanë qenë dëshmitarë të diskriminimit në bazë të përkatësisë politike, pas çka vijon baza e

përkatësisë etnike me 57% kurse 49% e të anketuarve kanë qenë viktima (9%) osedëshmitar ë (40%) të diskriminimit në bazë të moshës. Kjo gjendje është identike menivelin nacional ku dominon diskriminimi në bazë të përkatësisë politike dhe etnike

(Popoviqdhe Mihaillovska 2013 fq.9-12). Formattjera të diskriminimit janë shumë mëpak prezente, gjë që mund të jetë rezultat i mos-detektimit të diskriminimit (si përshembull, në bazë të moshës) ose ekzistencës së stereotipeve të fuqishme rreth grupevetë caktuara të njerëzve dhe të diskriminimit ndaj tyre dhe nuk e trajtojnë atë si të tillë(p.sh. në bazë të orientimit seksual).

Anketa tregon dozë më të madhe të intolerancës ndaj personave me orientimhomoseksual. Domethënë, në pyetjen për ndjenjën në qoftë se keni një fqinj i cili ështëme orientim homoseksual, në një shkallë prej 1 deri në 9, madje 43% janë përgjigjurme 1 në kuptimin që do të ndiheshintejet palakamueshëm nëse do të kishin një fqinjhomoseksual. Për nga bazat tjera, shihet qartë se ekzistojnë stereotipe dhe se qytetarët

janë tolerantë në aspektin e të jetuarit në një lagje të përzier. Edhe në lidhje me pyetjen tjetër, faktikisht nëse qytetarët kanë shok ë apo të njohur që i përkasin grupevetë tjera, përsëri personat me orientim homoseksual janë më të prekur. Në fakt, 86%e të anketuarve nuk kanë miq apo të njohur me orientim homoseksual, gjë qëtregonmbiekzistimin e një shkalle më të madhe të intolerancës dhe stigmatizimit ndaj kësajkategorie të personave. Ky konstatim është identik në mbarë vendin. Kategoriae dytë e personave ndaj të cilëve ekzistojnë stereotipe, janë romët. Në fakt, 57% e tëanketuarve nuk kanë miq apo të njohur romë. Lidhur me grupet e tjera, të anketuarit

janë tejet tolerantë, ashtu që madje 93% kanë shokë apo të njohur nga grupet e tjeraetnike, pastaj 87% kanë shokë apo të njohur të cilët janë pjesëtarë të një partie politikeme pikëpamjet e së cilës ata nuk pajtohen, kurse 80% e të anketuarve kanë shokë apotë njohur me handikap, si dhe persona me religjon apo besimndryshe nga i veti.

Edhe në lidhje me pyetjen se cilat persona do të ishin më të pranueshëm për

pozicionet më të larta shtetërore, sipas të anketuarve në komunën e Gostivarit, simësë pakutë pranueshëm janë personat me orientim homoseksual (në shkallënprej 1 deri9, madje 49% janë përgjigjurme 1). Edhe këtu, përqindja sillet ngjashëm si edhe


37/91

36

në nivel nacional, ku rezultatet po ashtu tregojnë edhe intolerancën më të madhe ndaj personave me orientim homoseksual (Popoviq, Mihaillovska 2013, fq.9). Nga ana tjetër,si persona më të pranueshëm përpostet më të larta shtetërore janë gratë dhe personat mëtë rinj se 30 vjeç.

Personat me orientim homoseksual janë më të goditurit edhe në lidhje me çështjen

e aprovimittë veprimeve armative për punësim. Në fakt, 46% e të anketuarve janëkundër futjes së masave të tilla, ndërkohë që 27% e të anketuarve pajtohen (tërësisht ose

pjesërisht), me aprovimine masave të këtilla. Përkundrazi, kur bëhet fjalë për personame prejardhje të ndryshme etnike, një përqindje e lartë prej 92% e të anketuarve

pajtohen me aprovimin e këtyre masave, 72% e të anketuarve pajtohen me aprovimine masave të këtilla për personat në bazë të gjinisë së tyre (për burra ose për gra) 77% etë anketuarve pajtohen me aprovimin e masave armative për personat e një religjioniapo besimitë caktuar.

Nga të anketuarit në komunën e Gostivarit, përqindje e lartë prej 85% e tëanketuarve besojnë se në Republik ën e Maqedonisë aspak ose pamjaftueshëm bëhen përpjekjepër luftëkundër diskriminimit. Kjo është pjesërisht rezultat i nivelit të lartëtë diskriminimit të ndjerë, por edhe i ekasitetittë institucioneve dhe organizatave tëshoqërisë civile në luftën kundër diskriminimit (që buron nga pyetësorët e përshkruaramë sipër), gjë që kontribuon në përpjekjet e shtetit kundër diskriminimit dhe të mosndjehen.

Qytetarët e komunës së Gostivarit në masë 52% konsiderojnë se ata i dinë tëdrejtat e tyre në rast se do të ishin viktima të diskriminimit. Kjo edhe nuk është një

përqindje e madhe (të themi krahasuar me Manastirin dhe Prilepin,e shpjeguar mëposhtë, ku e njëjta përqindje është 69 dhe 61 respektivisht), që sugjeron nevojën përinformim dhe edukim më të lartë të qytetarëve dhe promovimin e mekanizmave dheinstitucioneve për mbrojtje nga diskrimini. Nga të anketuarit, 60% do të kërkonin

mbrojtje në qoftë se ata janë viktima të diskriminimit. Besim më të madh nga qytetarëte Gostivarit gëzon policia ku do të drejtoheshinmadje 38%, e më pas gjykatat (24%),organizatat e shoqërisë civile (9%), Komisioni për mbrojtjen nga diskriminimi (8%),avokati (5%) dhe Avokati i popullit (5%). Kjo përsëri tregon se qytetarët nuk janë tënjoftuar me kompetencat e instucioneve për mbrojtjen nga diskriminimi, gjë që sërishngre në nivel të lartë nevojën për infromim më të madh për të drejtate qytetarëve,institucioneve dhe mekanizmave për mbrojtje nga diskriminimi.


38/91

37

1.2.3. Rezultatet nga debati publik

Debati publik me aktorët e interesuar në Komunën e Gostivarit u mbajt më13 nëntor, 2015 në mjediset e Qendrës për zhvillimin e të rinjve, ndërtesae Komunëssë Gostivarit. Në të njëjtënmorën pjesë 27 përfaqësues të administratës komunale,këshilltarë, përfaqësues të institucioneve, përfaqësues të shoqërisë civile dhe sektorit të

biznesit. Në debatshkurtimisht u prezantuan gjetjet e analizës iniciale.

Pjesëmarrësit patën pyetje nga aspekti i metodologjisë së hulumtimit, me qëllimtë hulumtimit dhe mënyrës së përgatitjes dhe realizimit të anketës me popullatën.

Të pranishmit në përgjithësi i pranuan konkluzionet që dalin nga hulumtimi,ndërsa në kontekst të kaheve të mëposhtme: Mosekzistimii qasjeve strategjike dhesistemore për përfshirjen e konceptit të barazisë dhe mosdiskriminimit në rrjedhatkryesore në nivel lokal; Komuna ka vendosur bashkëpunim të mirë me sektorin civil

që është ikyçur në proceset që ndodhin në nivel lokal; Administrata komunale nukka njohuri të mjaftueshme mbi konceptin e barazisë dhe mosdiskriminimit dhe përkëtë arsye nuk e zbatonatë plotësisht në punën e vet; Duhet të vazhdojnë trajnimet eadministratës për çështjet e barazisë dhe mosdiskriminimit. Komuna duhet të krijojëdhe të ndjekë një procedurë uniforme për miratimin e dokumenteve strategjike lokaledheato të jenë të harmonizuara me politikat nacionale për barazi dhe mosdiskriminim; Tëshqyrtohen mundësitë e “decentralizimit” të Komisionit për mbrojtje nga diskriminimidhe Avokatit tëpopullit, ndërsa në drejtim të afrimit deri te qytetarët të instrumenteve

dhe mundësive për raportimin dhe trajtimin e rasteve të diskriminimit.

1.3. Pikëpamjet përfundimtare

Komuna e Gostivarit është e hapur për bashkëpu

ADI Analiza e Diskriminimit - ALB

Documents

Transcript of ADI Analiza e Diskriminimit - ALB