ดนตรีในพิธีกรรมร าผีฟ้า...

ดนตรในพธกรรมร าผฟา : กรณศกษาคณะหมอล าผฟาบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ปรญญานพนธ ของ

อนลกษณ อาสาส

เสนอตอบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

ตลาคม 2553


ปรญญานพนธ ของ



ตลาคม 2553 ลขสทธ เปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ


บทคดยอ ของ



ตลาคม 2553

อนลกษณ อาสาส. (2553). ดนตรในพธกรรมร าผฟา : กรณศกษาคณะหมอล าผฟาบาน

หนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม. ปรญญานพนธ ศป.ม. (มานษยดรยางควทยา). กรงเทพฯ : บนฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม: รองศาสตราจารย กาญจนา อนทรสนานนท, ผชวยศาสตราจารย ดร. เฉลมพล งามสทธ. การวจยครงนเปนการศกษาวฒนธรรมดนตร ดนตรในพธกรรมร าผฟา: กรณศกษาคณะหมอล าผฟาบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมองจงหวดชยภม เพอศกษาดนตรและวฒนธรรมทเกยวของกบพธกรรมร าผฟาและเพอบนทกและศกษาบทเพลงประกอบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ผลการศกษาวจยพบวา ดนตรในพธกรรมร าผฟาทใชบรรเลงในพธคอ แคนแปด นบเปนองคประกอบทส าคญอยางหนงในการร าผฟา และเปนสงทขาดไมได พธร าผฟาจะจดขนไดใน 2 กรณคอ 1. ใชรกษาคนเจบปวย 2. ใชในพธปลงพาขาว ซงในพธกรรมทง 2 รปแบบตางกมความคลายคลงกน จะตางกนตรงจดมงหมาย กลาวคอ กรณแรกใชร าเพอรกษาผปวยออนวอนและเอาอกเอาใจผ เพอใหผปวยมอาการดขน จากนนผปวยกจะตอบแทนผโดยการสงเครอง 9 และสงทผตองการให กรณสองเปนการ ไหว เซนสรวงสงเวยของผทมหงบชาผฟาประจ าบาน และผนบถอผฟา โดยหวหนาคณะผฟาจะเชญผฟาลงมาเขาทรง(เทยม) เพอไหวและถวายเครองสงเวย เปนการฉลองหง ในแตละปสดทายกจะมการร าถวาย ใหเหลาบรรดาผทมาเทยมรางและลกศษยรายร าจนเปนทพอใจและเสรจพธ บทเพลงทใชบรรเลงเพลงประกอบในพธร าผฟา บานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมองจงหวดชยภมนนมอย 7 เพลง (ลาย) คอ ลายสดสะแนน ลายสรอยนอย ลายสรอยใหญ ลายตดสด ลายโปซาย ลายอวยลงลาย และลายแมงภตอมดอก โดยผวจยไดท าการศกษาเพลงทงหมด โดยเปนเพลงทอนเดยว มเพยงเพลงอวยลงลายทม 3 ทอน สวนมาก รปแบบของจงหวะในแตละเพลงมหลายรปแบบ และมท านองซ ากนไปมา ปจจบนดนตรประกอบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมองจงหวดชยภม ไมมเยาวชนคนรนใหม หรอผสบทอด รวมทงคนร าผฟา กลดนอยลงตามยคสมยและสภาพเศรษฐกจและสงคมในปจจบน กลาวโดยสรปวา พธกรรมการร าผฟาเปนรปแบบของวฒนธรรมอกอยางหนงในการด ารงชวตของชาวบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมองจงหวดชยภม ทอาศยการเจบปวยของบคคลทงทางตรงและทางออม มพธกรรมเปนเครองมอ มผฟาเปนกลไกล น าอ านาจจากความเชอเรองผ มาควบคมสมาชกในสงคม จดระเบยบแบบแผนทางสงคมใหเกดความสงบและอยรวมกนตามแบบวถชาวบานอยางมความสข ซงคณะ

หมอล าผฟาคณะแมแกว พยฆชย ยงคงรกษาวฒนธรรมการร าผฟา ดนตร และขนตอนในพธร าผฟาไวอยางมนคงครบถวนสมบรณ

MUSIC IN LAM PHI FA RITUALS : A CASE STUDY MORLAM PHI FA GROUP IN BAN NORNGKHONTHAI KUTTUM SUB-DISTRICT,MUANG DISTRICT, CHAIYAPHUM

PROVINCE.

AN ABSTRACT BY

ANULUK ARSASU

Presented in Partial fulfillments of the requirements for the Master of Fine Arts degree in Ethnomusicology

at Srinakharinwirot University October 2010

Anuluk Arsasu. (2010). Music in Lam Phi Fa Rituals : A Case Study Morlam Phi fa group In Bannorngkhonthai Kuttum SubDistrict,AmphoeMuang District,Chaiyaphum Province. Master degree of Fine Arts (Ethnomusicology) Bangkok: Graduate School, Srinakharinwirot University. Advisors Committee: Assoc. Prof. Dr. Kanchana Intarasunanon, Ass. Prof. Dr. Chalearmpon Ngamsudthi.

This research aimed to study a musical culture. The musical of worship in Phe Fah Dance: A case study of Mor Lum Phe Fah Band of Ban Nhongkonthai, Tambon Kudtum, Amphoe Moung, and Chaiyaphum Province. To study music and culture that related to worship of Phe Fah dance. Recorded and studied songs of worship Phe Fah dance at Ban Nhongkonthai, Tambon Kudtum, Amphoe Moung, Chaiyaphum Province. The result found that Canpad is the most important and necessary elements of Phe Fah dance. Phe Fah dance ceremony will occur in 2 cases which are: 1.To heal sickness people 2. To uses in Lay down rice ceremony. The 2 worship are similar but different in goals that are: a first case which dance to heal patients. Then pray and squire to spirit for that patients have recovered. After that, patients will return by sending spirits appliance 9 and things which spirit wanted. A second case which Wai to sacrifice, for whom, who has shelf offering and respect of Phe Fah in their house. The chief of Phe Fah band will communicate with Phe Fah, then Wai and offer oblation for celebrate in each year. The final part will perform dance to sacrifice for all spirit which come into the body and the supporters will dance to satisfy, and then the ceremony will end. Songs that play in Phe Fah dance ceremony at Ban Nhongkonthai, Tambon Kudtum, Amphoe Moung, Chaiyaphum Province has 7 songs which are: Plaeng Sudsanan, Plaeng Sloi Noi, Plaeng Sloi Yai, Plaeng Tidsood, Plaeng Posai, Plaeng Auylounglai and Plaeng Mangphutomdok. All these songs are Unitary Form but only Plaeng Auylounglai has Ternary Form. The most form of rhythm music in each song has many and repeatedly. Presently musical worship of Phe Fah dance at Ban Nhongkonthai, Tambon Kudtum, Amphoe Moung, Chaiyaphum Province has no young generation inherit. Including people, who will perform Phe Fah dance, these days, is reduced by

generation, economy, and society. The concluding of Phe Fah dance worship is a form of culture which is a habit of people at Ban Nhongkonthai, Tambon Kudtum, Amphoe Moung,Chaiyaphum Province. It used the cause of illness in person through direct and indirect to perform worship as a tool. There was Phe Fah who has a power as a leadership to control members of society. An organized scheme for the social peace and live happily. Mor Lum Phe Fah named Mae Kaew Phayakchai Band still preserves Phe Fah traditional dance, music, and Step of Phe Fah dance strongly complete.

ปรญญานพนธ เรอง


ของ อนลกษณ อาสาส

ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

.......................................................................... คณบดบณฑตวทยาลย (รองศาสตราจารยดร.สมชาย สนตวฒนกล) วนท...........เดอน....................พ.ศ.2553 คณะกรรมการควบคมปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา .........................................................ประธาน .........................................................ประธาน (รองศาสตราจารยกาญจนา อนทรสนานนท) (อาจารย ดร.ชนดา ตงเดชะหรญ) .........................................................กรรมการ ..........................................................กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.เฉลมพล งามสทธ) (รองศาสตราจารยกาญจนา อนทรสนานนท) .........................................................กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.เฉลมพล งามสทธ) ........................................................กรรมการ (อาจารย ดร. ธนพชร นตสาระ)

ประกาศคณปการ

ปรญญานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด ดวยความอนเคราะหจากหลายฝ ายโดยเฉพาะรองศาสตราจารย ดร.กาญจนา อนทรสนานนท ประธานควบคมวทยานพนธผซงใหความเอาใจใสและกรณาใหค าแนะน าตลอดจนตรวจทานแกไข มาโดยตลอดอยางดยง ผวจยขอขอบคณอยางสง ขอขอบคณผชวยศาสตราจารย ดร.เฉลมพล งามสทธ ทใหค าแนะน าแนวคดแกผวจย ชวยแกไขมาโดยตลอด ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.มานพ วสทธแพทย ทไดใหแนวคดในการวเคราะหเพลงแกผวจย ขอขอบคณ ดร.ชนดา ตงเดชะหรญ ขอขอบคณ ดร.ธนพชร นชตะสาระ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม ทไดกรณาเปนกรรมการเพมเตมภายนอก ขอกราบขอบพระคณพระครอรรถกจนทคณ (นพดล นนทโน) เจาอาวาสวดปาดอยลบงา อ าเภอเมอง จงหวดก าแพงเพชร ททานไดใหแนวคดในการท าวจยเลมนแกผวจย ใหความเมตตา อนเคราะหสนบสนนแกผวจยในทก ๆ เรองตลอดจนทนในการศกษาเลาเรยน และเรองอน ๆ อก นานปการเปนเอนกอนนต ผวจยขอขอบคณผชวยศาสตราจารยรตนา รกการ อธการบดมหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชรททานไดใหก าลงใจและใหความอนเคราะหสนบสนนทนการศกษาแกผวจยจนเกดแรงผลกดนแกผวจยดวยดเสมอมา ขอกราบขอบคณผชวยศาสตราจารย กว ครองแกว ประธานโปรแกรมวชาดนตรศกษามหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชรทไดใหขอคดในการท าวจย และคอยกระตนใหงานวจยเลมนเสรจสนสมบรณ ขอขอบคณผชวยศาสตราจารยชชชย พวกด ทชวยอบรมสงสอนวชาดนตรไทยใหแกผวจยใหค าแนะน าดแลตดตามโดยใกลชดทก ๆ เรอง ทก ๆ ท ใหเกดสตปญญาและจดประกายความคดใหแกผวจยท าส าเรจไดสมใจ ขอขอบคณอาจารยอ านาจ บญอนนท ทชวยอบรมสงสอนวชาดนตรไทยแกผวจย ชวยแนะน าและตรวจทาน 3 บทให ผวจย ขอขอบคณอาจารยปรดา แตงเมอง ผอ านวยการโรงเรยนบานหนองแตราษฎรสามคค อ.เกษตรสมบรณ จงหวดชยภม ทเปนผคอยสงเสรมผลกดนใหผวจยไดเรยนและศกษาดนตรอยางเปนรปธรรม พรอมทงเปนแบอยางทดในการศกษาใหแกผวจยและลกหลานโดยถวนหนา ขอขอบคณคณพรทพย - สธร จนทรหอมจล (นา) ทชวยเปนก าลงใจ ก าลงกาย ก าลงทรพย เปนแบบอยางทดในการศกษาเลาเรยนใหแกผวจย

ขอขอบคณคณะหมอล าผฟาแมใหญแกว พยฆชย แมกองเงน อดมศกด ทไดอนญาตใหผวจยสมภาษณและเกบขอมลคลอดจนผชวยและบรวารผฟาทกทาน ทใหความอนเคราะหผวจยสมภาษณและเกบขอมลอกดวย ขอขอบคณพอใหญลอง ด ารงเชอ ทอนเคราะหขอมลเกยวกบเรองแคน ลายแคนและการบนทกเสยงแคน แกผวจยในครงน ขอขอบคณอาจารยสงห จณดามาตยทอนเคราะหใหขอมลประวตความเปนมาเกยวกบหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ขอขอบคณคณยายเมา นารรกษ คณยายกองแพง ชาญครไทยทอนเคราะหใหขอมล และชวยตรวจทานขอมล ใหแกผวจย ขอขอบคณ พเขยว พลาวรรณ ปาบญเกด เพยรหาผล ทคอยใหขอมลและอ านวยความสะดวกแกผวจยและคณะอยางดยง เสมอมา ในการเกบขอมลภาคสนาม ขอขอบคณคณะลกศษยโปรแกรมวชาดนตรศกษามหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชรทก ๆ คนทชวยเกบขอมล และจดพมพวทยานพนธเลมนใหสมบรณ สดทายนขอกราบขอบพระคณนางนภาพร อาสาส (มารดา) นายสมคร อาสาส (บดา) ซงไดอบรมเลยงด สงสอน และชแนะแนวทางทถกตอง ใหความรก ความเมตตาความปรารถนาดและเปนก าลงแรงใจ สนบสนนทกเรอง ในการวจยครงน ท าใหผวจยเกดสตปญญาและประสบผลส าเรจ


สารบญ

บทท หนา 1 บทน า..................................................................................................................... 1

ภมหลง................................................................................................................ 1 จดมงหมายการวจย.............................................................................................. 7 นยามศพทเฉพาะ................................................................................................. 8 กรอบแนวคด........................................................................................................ 10

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ............................................................................. 11 เอกสารทเกยวของ................................................................................................. 11 งานวจยทเกยวของ................................................................................................ 21

3 วธด าเนนการวจย................................................................................................... 33 ขนศกษาและรวบรวมขอมล.................................................................................... 33 ขนศกษาขอมล.......................................................................................... .......... 36 ขนจดท าขอมล...................................................................................................... 37 ขนวเคราะหขอมล.................................................................................................. 37 ขนสรป.................................................................................................................. 39

4 ดนตรในพธกรรมร าผฟา หมบานหนองดอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 39 1. สถานภาพและบทบาททางวฒนธรรม หมบานหนองดอนไทย ต าบลกดตม

อ าเภอเมอง จงหวดชยภม...................................................................................

42 1.1 สภาพทวไปของหมบานหนองดอนไทย.......................................................... 42 1.1.1 ประวตหมบานหนองดอนไทยและการตงถนฐานบานเรอน....................

1.1.2 สภาพชมชน...................................................................................... 1.1.3 วฒนธรรมความเปนอย...................................................................... 1.1.4 การแตงกาย...................................................................................... 1.1.5 ความเชอ..........................................................................................

42 44 45 47 50

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 4 (ตอ)

1.1.6 การสาธารณปโภค............................................................................. 1.1.7 การศกษา......................................................................................... 1.1.8 อาชพ...............................................................................................

51 51 52

1.2 บทบาทของวฒนธรรมดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา หมบานหนองดอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม.........................................................

53

องคประกอบของการร าผฟา......................................................................... หมอล าผฟา.......................................................................................... หมอแคน.............................................................................................. คนปวย................................................................................................ คาย.....................................................................................................

53 53 55 58 57

1.2.1 พธกรรมการรกษาโรค........................................................................ 1.2.1.1 การนมนต.............................................................................. 1.2.1.2 การเตรยมสถานทประกอบพธร าผฟา........................................ 1.2.1.3 อปกรณและเครองคาย............................................................. 1.2.1.4 การเขาคาย............................................................................. 1.2.1.5 การรกษาในเบองตน................................................................ 1.2.1.6 การร าของผ............................................................................. 1.2.1.7 การสงเครองเกา......................................................................

1.2.2 พธไหวครของผฟา (ปลงพาขาว).........................................................

57 58 59 59 60 60 61 62 67

องคประกอบของพธการปลงพาขาว........................................................ ผนบถอผฟา.................................................................................... คาย และเครองสงเวย...................................................................... เครองดนตร.................................................................................... สถานทประกอบพธ..........................................................................

68 68 69 71 72


บทท หนา

4 (ตอ)

ขนตอนของพธกรรมการไหวครของผฟา (พธปลงพาขาว)......................... 1.2.2.1 ไหวพระเจาองคตอและถวายพาขาวพอ.............................. 1.2.2.2 ไหวและถวายพาขาวแม.................................................... 1.2.2.3 ไหวนายดาน.................................................................... 1.2.2.4 ไหวเจาพอพระยาแล………………………………....…….. 1.2.2.5 ร าถวาย...........................................................................

73 74 75 76 77 77

2. ดนตรทใชประกอบพธร าผฟา หมบานหนองดอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม.............................................................................................. 2.1 ประวตความเปนมาของดนตรในพธกรรมร าผฟา.................................... 2.2 เครองดนตรในพธกรรมร าผฟา..............................................................

สวนประกอบตาง ๆ ของแคน................................................................ 1. ลกแคน.................................................................................. 2. เตาแคน………………………………………………………..... 3. หลาบโลหะ……………....………………………………...……. 4. ขสดหรอชนโรง....................................................................... 5. ไมกน…………………………………………………....………. 6. เชอก.....................................................................................

ประเภทของแคน……………………….…………………………..……... แคนแปด......................................................................................

2.3 วธการบรรเลง...................................................................................... 2.3.1 วธการจบแคน.......................................................................... 2.3.2 วธใชนว................................................................................... 2.3.3 วธใชลม................................................................................... 2.3.4 วธการเปาแคน..........................................................................

78 78 80 82 82 83 84 86 86 86 88 89 90 90 90 91 92


บทท หนา 4 (ตอ)

2.4 การสบทอด......................................................................................... 2.5 นกดนตร.............................................................................................

92 93

3. บนทกบทเพลงประกอบพธกรรมการร าผฟา จ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองดอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม....................................... 3.1 ลายสดสะแนน..................................................................................... 3.2 ลายสรอยนอย...................................................................................... 3.3 ลายสรอยใหญ..................................................................................... 3.4 ลายโปซาย........................................................................................... 3.5 ลายตดสด........................................................................................... 3.6 ลายอวยลงลาย.................................................................................... 3.7 ลายแมงภตอมดอก...............................................................................

95 95 95 96 96 97 97 98

4. ศกษาบทเพลงทใชประกอบพธร าผฟา............................................................ 4.1 ลายสดสะแนน..................................................................................... 4.2 ลายสรอยนอย...................................................................................... 4.3 ลายสรอยใหญ..................................................................................... 4.4 ลายโปซาย.......................................................................................... 4.5 ลายตดสด........................................................................................... 4.6 ลายอวยลงลาย.................................................................................... 4.7 ลายแมงภตอมดอก..............................................................................

99 99 103 107 111 114 117 123


บทท หนา

5 สรปผล อภปราย และขอเสนอแนะ..................................................................... 126 จดมงหมายในการศกษาวจย.................................................................................. 126 ขอบเขตของการศกษาวจย..................................................................................... 126 วธด าเนนการศกษาคนควา..................................................................................... 126 สรปผล.................................................................................................................. 129 อภปรายผล............................................................................................................ 135 ขอเสนอแนะ........................................................................................................... 137

บรรณานกรม.......................................................................................................................... 138 ภาคผนวก............................................................................................................................... 144

ภาคผนวก ก ขอมลคนร าผฟา บรวารผฟา....................................................................... 144 ภาคผนวก ข โนตสากล................................................................................................... 151 ภาคผนวก ค แบบสมภาษณ............................................................................................ 160

ประวตยอของผวจย............................................................................................................... 178

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา

1 แสดงแผนทสงเขปหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม.....................................................................................................

42

2 แสดงสภาพบานเรอน............................................................................................ 44 3 แสดงทางเขาหมบาน............................................................................................. 45 4 แสดงอาหารทรบประทาน ลาบ ปลารา สมต าอาหารพนบาน................................. 46 5 แสดงกจกรรมยามวางของแมบาน.......................................................................... 47 6 แสดงกจกรรมยามวางของพอบาน.......................................................................... 47 7 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงสงอาย.............................................................. 48 8 แสดงการแตงกายของชาวบานชายวยกลางคน........................................................ 48 9 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงวยกลางคน....................................................... 49 10 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงในขบวนเซงบงไฟ.............................................. 49 11 แสดงศาลปตาสงศกด สทธ ทชาวบานนบถอ.............................................................. 50 12 แสดงศาลสมเดจฑาสงศกด สทธ ทชาวบานนบถอ..................................................... 50 13 หนองใหญ หนองน าในหมบานทใชผลตน าประปา................................................... 51 14 แสดงภาพวดอดร.................................................................................................. 52 15 แสดงภาพการท านา.............................................................................................. 52 16 การแตงกายของหมอล าผฟา................................................................................... 54 17 การแตงกายของหมอล าผฟาตอนเขาเทยมเจาพอพระยาแล...................................... 54 18 การแตงกายของหมอมา........................................................................................ 55 19 การแตงกายของผปวยหญง.................................................................................... 56 20 การแตงกายของผปวยชาย..................................................................................... 56 21 เครองคาย.............................................................................................................. 57 22 การเขาคาย........................................................................................................... 58 23 ขนนมนต.............................................................................................................. 58 24 สถานทประกอบพธร าผฟา..................................................................................... 59 25 การเขาเทยมของผฟา............................................................................................ 61

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา 26 การเจรจาออนวอนผ......................................................................................... 61 27 การปด เปา วด ฟาย....................................................................................... 62 28 เครองคายเดมทใชในพธสงเครอง 9.................................................................... 63 29 ดอกจ าปา........................................................................................................ 64 30 กระทง 9หองในพธตดกรรมตดเวร..................................................................... 64

31 กระทงหนาวว 9 ชนในพธสงเครอง 9................................................................. 65 32 พธสงเครอง 9................................................................................................... 66 33 พธตดกรรมตดเวร.............................................................................................. 66 34 ขบวนแหเครอง9 และเครองบรขารไปสง.............................................................. 67 35 การเตรยมเครองสงเวยและเครองคายในพธปลงพาขาว........................................ 67 36 เครองคายในพธปลงพาขาว............................................................................... 68 37 ส ารบคาว – หวาน ในพธปลงพาขาว................................................................... 69 38 พาขาวแม......................................................................................................... 70 39 พาขาวนายดาน................................................................................................. 70 40 พาขาวเจาพอพญาแล......................................................................................... 71 41 หมอมาในพธปลงพาขาว..................................................................................... 72 42 หงบชาผฟา........................................................................................................ 72 43 การไหวพระและอาราธนาศล กอนการเรมพธปลงพาขาว...................................... 73 44 ยกขน 5 ขน 8 กอนเรมเทยม............................................................................... 73 45 ผฟา “หงสทอง” เรมเขาเทยมตรวจตราความเรยบรอย.......................................... 74 46 การประเคนส ารบคาว-หวาน............................................................................... 75 47 ถวายพาขาวแม.................................................................................................. 75 48 ภาพผพอเขามาเทยมและสบบหร........................................................................ 76 49 ผปอบเขาสงรางผเขารวมพธขณะไหวเจาพอพระยาแล......................................... 76 50 การร าถวายขนตอนสดทายของการท าพธทกพธ.................................................. 77

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา 51 ไมไผเหยทใชท าลกแคน..................................................................................... 81 52 แสดงลกษณะลกแคน........................................................................................ 82 53 เตวแคน............................................................................................................ 83 54 หลาบโลหะ....................................................................................................... 84 55 ลกษณะของนกการเวก หรอนกไนตงเกล ในต านานการท าแคน........................... 86 56 รงของแมงขสด................................................................................................. 87 57 ขสด................................................................................................................. 87 58 ลกษณะของแคนแปด........................................................................................ 88 59 ระบบเสยงของแคนแปด..................................................................................... 89 60 นายส ารอง ด ารงเชอ......................................................................................... 93

บทท 1 บทน า

ภมหลง

มนษยมความผกพนอยกบความเชอตลอดเวลา ตงแตเกดจนกระทงตาย การด าเนนชวตของมนษยนนมกมความเชอมาเกยวของอยเสมอ อกทงมนษยไดใชความเชอเหลานนเปนเครองมออธบายเหตผลของการกระท านน ๆ แมวาบนวถของการพฒนาสงคมไทยจะเปลยนแปลงไปทกยคทกสมย วทยาการตาง ๆ เจรญกาวหนามากขน แตเชอวาคงไมมใครกลาปฏเสธวา ความเชอเรอง “ผ” วญญาณสงศกดสทธ และสงทเกดมาจากความเชอนนจะกอใหเกดการบชา บวงสรวง และพธกรรมขนอยอยางสม าเสมอ เพอใหเกดสมพนธภาพอนดกบสงทมอ านาจเหนอมนษยนน ซงเปนเรองทมมาชานานแลว และยงคงอยในสงคมไทยไดอยางกลมกลนจนถงปจจบน เพราะความเชอเรองผไดฝงรากลกลงในสงคมไทย เนองจากสงคมไทยดงเดมนนเปนสงคมเกษตรกรรม วถชวตของผคนตองพงพงธรรมชาตอยางแนบชดและแนนแฟน ดงนนคนไทยจงมความเชอในสงตางๆ ไมวาจะเปนความเชอเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาต โชคลาง ไสยศาสตร เครองรางของขลง คาถาอาคม สงศกดสทธ ตลอดไปจนความเชอเรองภตผปศาจ เมอเชอวาผมจรง และมความสามารถเหนอคนธรรมดาทวไป รอดต ท านายชะตาชวตได ใหยารกษาโรคได ผคนจงใหความเคารพย าเกรง และเกดเปนประเพณและพธกรรมตาง ๆ เชนการเซนไหวผ เลยงผ เพอทจะขอความคมครองปกปองภยอนตรายทอาจจะมมา เชน ภยธรรมชาต การเจบไขไดปวย หรออนตรายจากมนษยดวยกนเอง ภยพบตตาง ๆ เหลานท าใหมนษยตองหาทพงทางใจโดยการหาทางออกดวยวธวงวอนขอความชวยเหลอจากสงทตนเชอวาจะชวยได เมอพนภยกแสดงถงความรนเรง ความรคณตอสงเหลานนดวยการบชาคณใหเปนสรมงคลแกตว ในทสดกเกดเปนพธกรรมขนมาเพอแสดงออกถงความเคารพย าเกรง และความออนนอมถอมตนตออ านาจทเรยกวา “ผ” เหลานนทงนกหวงใหผบนดาลความสขมาสตนเอง และสงคม ซงตอมาภายหลงกเกดเปนจารตประเพณและไดกลายเปนกฏเกณฑทก าหนดความประพฤตการปฏบตของผคนในสงคม กอนการกระจายของศาสนาพทธและพราหมณเขามายงดนแดนแถบน ผคนไดถอคตความเชอเรองผอยางฝงรากลก และเหนยวแนน พธกรรมอนเนองมาจากความเชอเรอง “ผ” ของผคนในสงคมไทย จงเปนการบอกถงความพยายามของกลมคนในสงคมทจะใหเกดความสมพนธอนดระหวางผคนกบพลงอ านาจในธรรมชาตจนกลายเปนรปแบบทางวฒนธรรม หรอสอสญลกษณทสะทอนใหเหนถงภมปญญาและศกยภาพในการจดการทางสงคมของผคนในพนท

2

ไดเปนอยางด เชน บนฟากจะมผแถน ผฟาคอยชวยเหลอผคน คอยใหฟาใหฝนใหความชมชน เจาปาเจาเขาคอยใหพชผกและตนไมไวใชสอย การด าเนนชวตจงไมมความจ าเปนทจะไปรบกวนธรรมชาตมากนก ความอดมสมบรณตาง ๆ อยในความดแลของเทวดาอารกษ และผปยาตายาย ผบรรพบรษในสงคมหรอชมชนกจะมเทวดาประจ าเมองดแลเรยกวา “เสอเมอง” เทวดาประจ าหมบานเรยกวา “เสอบาน” เทวดาประจ าวดเรยก “เสอวด” ชาวบานจะมประเพณการสรางศาลใหเปนทสงสถตของเทวดาหรอผอารกษ จะเหนไดจากศาลเจา ศาลปตาตามสถานทตาง ๆ ของชมชนนน ๆ มการบวงสรวงสงเวยเปนประจ าทกป หากผใดลบหลดหมนอาจมโทษถงตายได ความเชอจงมอทธพลตอชวตมนษย ทงในระดบปจเจกบคคลและระดบสงคมในชมชนมความเชอทเกยวกบสงนอกเหนอธรรมชาต โดยเฉพาะความเชอเกยวกบผ ซงคอกฎเกณฑและระเบยบแบบแผนของความสมพนธ ระหวางคนกบคน คนกบชมชน คนกบธรรมชาตมอ านาจมากกวาหรอเปนผควบคมและจดการ (เสร พงศพศ. 2537: 9) ความเชอนจงเปนเรองนามธรรมทแลเหนยากจงตองมการแสดงออกดวยการกระท า คอการประกอบพธกรรมเพอใหบคคลหลายฝายมาพบปะและปฏบตรวมกน เพอใหบรรลเปาหมายเดยวกน (ศรศกร วลลโภดม. 2536 : 7) พธกรรมจงเปนกจกรรมทแสดงออกถงระบบความเชอของมนษย มไดเกดขนอยางเลอนลอยและไรเหตผล แตมนษยสรางขนอยางมเหตผลอยางมวตถประสงคทแนนอน การแสดงออกนนมกเปนในรปสญลกษณ และเกยวของกบนยายหรอนทานปรมปรา และความเชอทางศาสนา โดยเฉพาะชาวบานในสงคมของชมชนชนบทซงเปนสงคมทไมมความซบซอนและคอนขางจะเปนอสระภายในตวเอง วตถประสงคในการประกอบพธกรรมตามความเชอนนเพอปองกนคมครองภยพบตใหแกชมชนและสมาชกในชมชน อาจจะเกดจาการกระท าของมนษย หรอจากการกระท าของธรรมชาต หรอเพอควบคมดนฟาอากาศเพอความเปนสรมงคล และความมนคงในการด าเนนชวตตลอดจนสรางความสามคคในหมคณะ และการรวมตวกนเพอตอสภยพบตตาง ๆ น าไปสความสมพนธทมความเกอกลของหมมวลมนษยใหด ารงอยซงความเปนเผาพนธ เปนตน จงกลาวไดวาระบบความเชอและพธกรรมเปนการสงสมประสบการณ การเรยนรในเวลาอนยาวนาน โดยจะเชอมโยงกนไปหมด ซงเกดจากภมปญญา (ประเวศ วะส. 2530 : 72) วฒนธรรมทองถนเปนตวก าหนดทศนคตความรสกนกคด ความเชอ ตลอดจนทาทและพฤตกรรมของมนษยทมตอชวต สงคม และธรรมชาตรอบตว โลกทศนในวฒนธรรมทองถนจงแปลกแยกแตกตางไป จากโลกทศนในวทยาการสมยใหมของโลกตะวนตก ซงมโลกทศนกลไกและการมองปญหาสขภาพเปนเรองราวทางเทคนคและวทยาศาสตร ซงเปนโลกทศนหรอมมมองทไมสามารถเขากบความเปนจรง ในวถชวตของชาวบานไดสนท แมวาประสทธภาพในการบ าบดรกษาโรคของวทยาการทางการแพทยสมยใหมจะรกษาโรคบางชนดไดผลกตาม การแพทยสมยใหมเปนเพยงทพงส าหรบการรกษาโรคทเกด

3

จากพยาธสภาหรอเปนการแกปญหาความเจบปวยเฉพาะหนาตามความจ าเปนในแตละครงเทานนยงไมไดเปนกระแสหลกในการชน าก าหนดพฤตกรรมทางสขภาพของชาวบานได เนองจากพฤตกรรมการรกษาและปองกนโรคของชาวบานแทจรงถกก าหนดจากวฒนธรรมความเชอแบบพนบานเปนส าคญ โลกในคตความเชอของชาวบานมใชประกอบขนดวยสรรพสงทางกายภาพทปรากฏใหเหนเปนรปธรรมของสงมชวตและวตถตาง ๆ เทานน ส าหรบวฒนธรรมทองถนของชาวอสานทวไป โลกยงมดานนามธรรมอนประกอบขนดวยอ านาจเหนอธรรมชาตตาง ๆ ทก าหนดและบงการความเปนไปของชวตและสงคม หากเมอมนษยเกดการเจบปวยขน ความเชอในสาเหตความเจบปวยของรางกายไมเพยงเกดจากการบกพรองทางพยาธสภาพของรางกายเทานน หากเกดจากอ านาจทเหนอธรรมชาตขนไป ซงอ านาจเหลานถกเรยกวา “ผ” ความเชอของชาวบานนบเปนปจจยส าคญทก าหนดวาความเจบปวยมสาเหตมาอยางไร แตกตางกนอยางไร จะใชวธการรกษาอยางไร ในการศกษาทางมนษยวทยาเกยวกบความเจบปวยและการรกษาพยาบาลในสงคมดงเดมหรอสงคมแบบเกานนพบวาคนในสงคมเชอวาความเจบปวยมสาเหตส าคญ 3 ประการ คอ 1. สาเหตทางธรรมชาต (Natural) ความเจบปวยชนดนมกเปนความเจบปวยแบบธรรมดาทว ๆ ไป ไมมความซบซอนมากนก เชน ปวดทอง ถาเชอวาเปนเพราะรบประทานของแสลงหรอของผด หรอถกแมลงสตวกดตอย การรกษาพยาบาลโรคประเภทนโดยมากมกใชสมนไพรหรอวธอน ๆ ทไมเกยวกบไสยศาสตรในการรกษา 2. สาเหตอนผดธรรมชาต (Preternatural) ความเจบปวยชนดนมกมลกษณะซบซอนยากทจะอธบายดวยเหตผลทางธรรมชาตได เชน อยด ๆ กเกดอาการเจบทอง คล าดรสกเหมอนกบมอะไรบางอยางเขาไปตดอยในนน เมอหาสาเหตอนไมพบคนอาจเชอวา “ถกของ” ของศตรคอร กลาวคอ เชอวาฝายศตรอาจใชวชาเทวมนต (Sorcery) เสกเอาของบางอยาง เชน หนงควายแหง ตะป เขาทองจงท าใหเจบ บางครงอยด ๆ คนบางคนอาจจะเกดอาการเซองซมหรอคมคลงผดปกตเหมอนคนบา คนกอาจจะเชอวาเปนเพราะ “ถกของ” หรอ “ถกคณ” วธแกความเจบปวยชนดนโดยมากจะใชไสยศาสตรเขารกษา เชนถาเชอวาเจบปวยเพราะถกของกจะตองหาหมอทช านาญเวทมนตมาจดการสะเดาะหรอถอดถอนของนนออกเสย 3. สาเหตจากสงทมอ านาจเหนอธรรมชาต ( Supermuturl ) ในบางครงคนเชอวาความเจบปวยไมวาจะเปนชนดธรรมดาไมสลบซบซอนหรอชนดทผดธรรมดากตาม เกดเพราะถกสงทมอ านาจเหนอธรรมชาตกระท า สงทมอ านาจนอาจเปนผหรอเจาประจ าวงศตระกล ผหรอเจาประจ าเผา เปนตน เหตทสงทอ านาจเหนอธรรมชาตเหลานท าใหเจบปวยเชอกนวาเพราะคนท าผดหรอละเมดขอหาม (taboo) อะไรบางอยางเกยวกบสงเหลานน การรกษาการเจบปวยในกรณเชนนโดยมากมกประกอบพธกรรม “ขอขมา” หรอเอาอกเอาใจตอผ” เหลานน เชน การเซนไหวและการสวดออนวอน เปนตน

4

บางครงถาเชอวาเปนการเจบปวยเพราะถกผเขาหรอวญญาณเขาสงการรกษากตองขบไลผหรอวญญาณนนออกใหได โดยหมอผ (ทศนย บวระภา. 2536 : 19)

ชาวอสานสวนใหญมความเชอถอศรทธา “ผ” กนอยางจรงจงและมนคง ไดสบสานมรดกความเชอ และวถการด ารงชวตจากบรรพชนอยางแนนแฟน “ผสางเทวดา” เปนสงเหนอธรรมชาต ไมมตวตนทมองเหนหรอสมผสไดดวยตา แตศรทธาทยดเหนยวผและเทวดาเปนทพงพงทางใจทไดสงสมสบทอดกนมายาวนานนน ดจะคงความขลงและศกดสทธอยไมเสอมคลาย เมอไดพบเหนชะตากรรม และพฤตกรรมของเพอนมนษยรวมยคสมย ตลอดจนสงราย สงด ทเขามาผกพนกบวถชวตความเปนอยของตน หรอบคคลใกลชดทคนเคย ตลอดจนปรากฏการณแวดลอมทบงเกดขนอยเนอง ๆ เปนตนวา เกดเพตเภทภย เจบไขไดปวย น าทวม ฝนแลง นาลมหรอพชพนธธญญาหารเหยวแหง เฉาโรย กตามชาวอสานเชอถอกนมาวา สงทงปวงดงกลาวนาจะเกดมาจากอทธฤทธปาฏหารยของเหลาผสางเทวดาทงสนทบนดาลเหนเปนไป จงควรตองมการออนวอน ขอความเมตตา โดยท าพธบวงสรวง บดพล เซนสงเวย แกเหลาภตผ วญญาณ เทวดาทงหลาย ใหชวยขจดปดเปาความเจบปวยหรอทกขยากเหลานนใหหมดสนไป พรอมทงดแลปกปองคมภยตลอดจนอ านวยประโยชนทางเกษตรกรรมใหไดผลผลตด เนองจากชาวอสานสวนใหญประกอบอาชพกสกรรมเพาะปลกขาวเปนปจจยหลก (บญยงค เกศเทศ. 2537 : 188) ดวยเหตดงกลาว ชาวอสานจงตองกราบไหวเซนสรวงผตาง ๆ และเทวดาเพอปองกนไมใหบคคลในครวเรอนเจบปวยหรอตกทกขไดยาก ตลอดจนปองกนไมใหขาวกลาในนาเกดภยพบตถงเสยหาย และเมอจะกระท าการใด ๆ กมกนยมบนบานบวงสรวงตอผสางเทวดาเปนตนวา เมอผนดนแหงแลงพชพนธธญญาหารเหยวแหงไมอดมสมบรณหรอขาวกลาในนาขาดน า จากคตนยมความเชอเรอง “ผสางเทวดา” ดงกลาว กอใหเกดประเพณพธกรรมทเกยวเนองกบผหลายลกษณะ เชน มประเพณการถอผด า (ผบรรพชน) ผเสอเมอง (เทวดาประจ าถน) การเลยงผปตา , การบชาผแถนอนกอใหเกดพธกรรมบญบงไฟ และการล าผฟา ซงเปนพธกรรมในการรกษาโรคแบบดงเดม และพธกรรมดงกลาวนจะพบไดทวไปในประเทศไทยในแคละภมภาคซงมรปแบบของพธกรรมการรกษาโรคทคลายคลงกน แตจะตางกนตรงกระสวนของพธกรรม และเรยกในลกษณะทตางกนไปเชน

ชาวไทยมสลมทวไปในบรเวณสามจงหวดชายแดนภาคใตของประเทศไทย อนไดแก จงหวดปตตาน ยะลาและนราธวาสมพธกรรมเกยวกบการรกษาโรคแบบดงเดมโดยมความเชออยางหนงวา ความเจบไขไดปวยเปนสงทเกดขนจากการกระท าหรออ านาจอนลกลบของภตผปศาจ หรอเพราะถกคณไสยของผอนทประสงครายท ามาใหถกตองตวผปวย และวธการรกษาผปวยทท ากนอยแบบพนบานกคอการเซนสรวงพลกรรม ท าพธตดตอกบภตผทเขามาสงอยในรางของผปวยเพอใหภตผออกจากรางของผปวยไปเสย หรอไมกใหบอกเครองยาตลอดทงวธการรกษาใหหายจากความเจบปวยทเปนอย

5

การแสดงตอตรจะแสดงเปนคณะซงมแตผชายลวนประมาณ 6 - 7 คน ประกอบดวยหมอผท าพธคนหนง คนนมฐานะเปนหวหนาคณะและมหนาทในการจดเครองเซน เรยกผ ตดตอเจรจากบผทสงอยในรางของผปวย อก 4 - 5 คนเปนผเลนดนตรประกอบพธทงหมอและผเลนดนตรตางกแตงกายอยางปกต ไมมการแตงกายใหพเศษเปนพธการแตอยางใด ตอตรจะมอกคนหนงท าหนาทเปนคนทรง คอหมอจะเรยกผใหออกจากผปวยเขามาประทบทรงในรางคนทรง แลวจงเจรจากน หมอจะบรกรรมคาถาสลบกบเสยงดนตรไปจนผปวยมอาการสนเทม ซงเชอวาผทสงอยนนรบรถงการเซนสรวงและรถงจดมงหมายของพธแลว ตอจากนนหมอกจะเรมสนทนาโตตอบกบผ วธการโตตอบกนระหวางหมอกบผนน หมอตองใชจตวทยาอยางสง คอทงข ทงปลอบ ทงหาวธการตะลอมใหผปวยสบายใจและพดออกมา ซงเชอวาผปวยไมไดพดเอง หากแตผทสงอยนนเปนผพดทงสน การแสดงตอตรบางครงเปนทพอใจของผหรอถกรสนยมกนระหวางหมอกบผ ผกจะท าใหผปวยมอาการสนเทมขนโดยเรว การสนทนาซกถามกสะดวกขน จะขอรองใหผบอกยาทใชรกษาหรอใหออกจากรางผปวยไปกงาย หรอบางครงถาเปนทถกใจกนมาก ๆ ผจะน ารางผปวยใหลกขนมารองร าท าเพลงสนกสนานไปตามจงหวะดนตรของตอตรดวย บางครงผกอาจจะบอกใหญาตมตรไปรบซละ มะโยง รองเงงมาแสดงใหชม แลวผกรวมแสดงดวย แตบางครงการแสดงตอตรหรอหมอเปนผทไมถกกบรสนยมของผ ผนนกจะดอดงไมยอมแสดงอาการใด ๆ ออกมา ไมยอมใหตดตอดวยไดทง ๆ ทหมอกพยายามเสกเปาคาถามาเปนเวลานาน ถาเปนเชนนหมอจะสงใหผเลนดนตรเปลยนเครองดนตรชนดใหม คอ เปลยนจากรอบะ “ฆอง กลอง โหมง มาเปนถาด ปบ สงกะส หรอแผนโลหะอน ๆ แลวระดมตใหเกดเสยงดงนาร าคาญ และตไปเชนนนเรอย ๆ จนกวาผจะยอมออกมาเจรจาดวย ซงบางคร งอาจใชเวลาขามวนขามคนเหมอนกนในระหวางการรกษาคนปวยทมอาการหนกดวยการตแผนโลหะใหเกดเสยงดงในเวลาทยาวนานเชนนกจะมการหยดพกเหนอย เจาภาพจะระดมญาตมตรชวยกนหงหาอาหารเลยงดทงคณะตอตรและญาต ๆ ทมาเยยมไข เมอคณะตอตรหายเหนอยแลวถาผยงไมยอมออกมาปรากฏอาการ คณะตอตรกจะเรมตแผนโลหะใหเกดเสยงดงตอไปเรอย ๆ จนบางครงผปวยตายคาวงไปเลยกม หรอไมกเชอวาผทใชใหผมานนมวชาแกกลาเหนอกวาหมอมากนก จงยอมน าผปวยสงโรงพยาบาล ซงมอยบอยครงทผปวยมอาการเพยบหนกมากจนเกนทเเพทยจะชวยชวตไวไดเสยแลว การแสดงตอตรจะหยดลงกตอเมอผปรากฏอาการ สนทนาโตตอบกนไดและบอกวธรกษาใหแลว หรอเมอผปวยขาดใจตายไป และหรอเมอน าผปวยสงโรงพยาบาล (ไพบลย ดวงจนทร. 2527 : 6) ในลกษณะของพธกรรมทคลายกนของทางภาคเหนอคอ “การฟอนผมด” การฟอนผมดคอการฟอนร า เพอเปนการสงเวยผบรรพบรษ ประเพณ การฟอนไมปรากฏวาเปนของชนชาตใด มกจะท ากนในเดอน พฤษภาคม – มถนายน ซงพวกทจะฟอนผมดนจะตองเปนพวกตระกลเดยวกน และเมอครบรอบปเชน บางตระกลก 3 ปครงบางตระกลกปละครง หรอบางตระกลไมก าหนดแนนอน เหนวา

6

สะดวกเมอใดกจดท ากนหรอบางทคนในครอบครวเกดการเจบปวยตองบนบานผปยาตายายอนเปนบรรพบรษ กตองท าพธเซนสรวงสงเวยกนตามทบนบานไว (มณ พยอมยงค. 2524 : 24 ) ในความเชอของสงคมชาวอสานนน ถอวาผทยงใหญสงสด เปนเทพเจาแหงผทงมวลคอ “แถน” หรอพญาแถน ปแถน ยาแถน กเรยก พญาแถนอยบนฟา ผทตดตอกบแถนจงเรยกวา “ผฟา” บางครงกเรยกรวมกนไปวา “ผฟาพญาแถน” ผฟาชวยชาวบานในการตดตอกบพญาแถนในการท านายทายทกและรกษาโรคภยไขเจบตาง ๆ โดยมความเชอวา โรคทเกดจากการกระท าของภตผ จะตองรกษาดวยการ าผฟานนเอง การร าผฟาตองอาศย “คนทรง” หรอ “นางทรง” แมวาชาวบานจะนยมไปรกษาทโรงพญาบาล และใชยาสมยใหม แตยาสมยใหมกรกษาไดไมหมดทกโรค บางโรคหมอโรงพยาบาลเอง กไมอาจบอกไดวาคนไขเปนโรคอะไร คนไขจงมารกษาโดยการร าผฟา (ยทธภณฑ เตชะแกว. 2540 : 3) ทามกลางวทยาการสมยใหมในการรกษาโรค เชนการแพทยอนทนสมยไดแพรกระจายไปสสงคมชนบทอสานแตชาวบานอสานกยงนยมหาพอมดหมอผอย และเชอวาโรคบางชนดทการแพทยสมยใหมไมอาจรกษาได แตการรกษาโรคแบบดงเดมจะชวยได ซงแสดงใหเหนวาชาวอสานเองไมไดปฏเสธการแพทยสมยใหม แตกไมสามารถละทงความเชอวฒนธรรมดงเดมอยางสนเชง ตราบใดทการแพทยแผนใหมไมสามารถใหค าตอบไดดกวา (เสร พงศพศ. 2529 : 27) เนองจากความเชอและพธกรรมการร าผฟาในภาคอสานนน ไดมบทบาทควบคกบการด าเนนชวต ของคนในชมชนภาคอสานมาโดยตลอด แมในปจจบนไดมการพงพงจากภายนอกไมวาจะเปน การเมอง การปกครอง การศกษาและการพงตนเองทางเศรษฐกจมากขน ความเชอและพธกรรมการร าผฟาก าลงเปนเรองทถกละเลยมองขาม ทส าคญคอไมไดท าความเขาใจ และยงถกดแคลนจากสงคมภายนอกมาโดยตลอด แตความเชอและพธกรรมดงกลาวกยงถายทอดด ารงอยอยางสบเนอง แมกระแสวฒนธรรมอน ๆ เขามามอทธพลตอวถการด าเนนชวตของชาวชนบทภาคอสานมากขนแตอยางไรกตามความเชอและพธกรรมร าผฟากยงมใหพบเหนในหมบานชนบทอสานทวไป ผศกษาเหนวาความเชอและพธกรรมการร าผฟาเปนมรดกทางวฒนธรรม ทถายทอดจากบรรพบรษ เปนประสบการณความเชอทคนรนกอนเกาไดกลนกรองจากวถการด าเนนชวตและความเปนอยทดงามไวสบทอดใหคนรนหลงอยางตอเนองดวยเหตผลดงกลาวจงท าใหผศกษาสนใจ อนจะน าไปสความเขาใจถงรากเหงาแหงภมปญญาซงเปนคณคาแหงบรรพชนทไดสรางสรรคจรรโลงไวใหอนชนรนหลงไดด าเนนตามครรลองวถอยางยงยน ดวยสาเหตดงกลาวน ผศกษาจงมความสนใจทจะศกษาดนตรในพธกรรมร าผฟา โดยเฉพาะดนตรทใชประกอบในพธกรรมร าผฟา ซงยงคงรกษาแบบแผนการแสดงไวอยางครบถวนตามพธกรรมการบ าบดรกษาโรคตามความเชอของชาวอสาน โดยเชอวาผฟาสามารถบ าบด หรอมอทธพลใหโรคตาง ๆ

7

นนทเลา และหายได ในทสด แมแตเหตผลทางวทยาศาสตรทกาวล าในยคปจจบนกไมสามารถ พสจนและใหค าตอบทชดเจนได ทบานหนองคอนไทย ต.กดตม อ.เมอง จ.ชยภม ไดรกษาแบบแผนของพธกรรมในการรกษาโรคตลอดจนการใชดนตรประกอบพธกรรมทมความนาสนใจ ภายใตกระแสการเปลยนแปลงไปสความทนสมย ในโลกยคปจจบน ทามกลางสภาพสงคม วฒนธรรมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว คณะหมอล าผฟายงคงรกษาแบบแผน วธการ ขนตอนไวอยางสมบรณครบถวน ดงนนควรจะมการศกษารวบรวมบนทกบทเพลงทใชประกอบพธกรรมการร าผฟา ตลอดจนความเขาใจวฒนธรรมของหมบานแหงน ทมการด าเนนชวตทยาวนานและด ารงอย ผานพธกรรมการร าผฟา และบนทกเรองราวเกยวกบพธกรรมการร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต.กดตม อ.เมอง จ.ชยภม เพอใหพธกรรมล าผฟา ด ารงอยกบวถชวตทดงามของชาวอสาน สบตอไป

ความมงหมายในการศกษาคนควา ในการศกษาคนควาครงนผวจยไดตงความมงหมายไวดงน 1.เพอศกษาดนตรและวฒนธรรมทเกยวของกบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.เพอศกษาและบนทกบทเพลงประกอบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ความส าคญของการศกษาคนควา ความเชอเรองการร าผฟาเปนเรองทาง “ไสยศาสตร” มการใชดนตรเขามาเกยวของกบพธกรรมสวนหนงและเปนองคประกอบทส าคญ ซงท าใหพธกรรม เตมไปดวยอ านาจลกลบทจะใชเพอตอบสนองความตองการของปจเจกชน และผคนทศรทธาพงปฏบตดวยความเคารพย าเกรง แมวารปแบบและวธการร าผฟาจะยงมการรกษาไวใหเปนไปตามแนวทางเดมอยแตภายใตกระแสสงคมในยคปจจบน แตกเปนความเชอของปจเจกบคคลและมงหวงเพยงตวบคคลมากกวาผลทางสงคม ซงหมายรวมถงความเชอเรองการสรางความสมพนธระหวางมนษยกบพลงอ านาจแหงธรรมชาต ดงเชนประชาชนในสงคมชนบท ภาคเกษตรกรรมเคยเชอมนและยดถอมากอน เพราะฉะนนภาพของการร าผฟาในปจจบนถกมองและตความหมายไปในทางทแตกตางกน การศกษาในเชงมานษยวทยากจะชวยใหเกดความเขาใจมากยงขนในมตของทางมานษยวทยาและเปนวฒนธรรมทดงามสบทอดสงสมกนมาหลายชวอายคน จงเหนถงความจ าเปนทจะตองศกษาดนตรและพธกรรมร าผฟา เพอใหเกดโลกทศนเกยวกบการศกษาดนตรประกอบพธกรรม

8

ผศกษาไดก าหนดความส าคญของการศกษาคนควาไวคอ

1.เพอทราบถงดนตรทประกอบอยในพธกรรมร าผฟาและวฒนธรรมทเกยวของกบพธกรรมร าผฟา

2.ทราบลกษณะของบทเพลงทใชประกอบในพธร าผฟา

ขอบเขตของการศกษาคนควา 1.ในการศกษาคนวาวจยเรองดนตรในพธกรรมร าผฟาครงนมงศกษาพธกรรมล าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.ศกษาเฉพาะดนตรทใชประกอบพธกรรมร าผฟา บทเพลง ประวตนกดนตรและคนร าผฟา นยามศพทเฉพาะทใชในการศกษาคนควา ร าผฟา หมายถง พธกรรมทเกยวเนองกบการรกษาโรคแบบดงเดมของชาวอสาน

โดยมองคประกอบคอ รางทรงผฟา หมอแคน (หมอมา)ผปวย (ทาว ใหม) และ เครองคาย

หมอล าผฟา หมายถง ตวบคคลหรอกลมบคคล ทเปนรางทรงผฟา ท าหนาทประกอบ พธกรรมร าผฟา เพอเซนสรวงบชาผฟา และรกษาอาการ เจบปวยของคน ลาย หมายถง ชอเพลงแตละเพลง ความเชอ หมายถง การยอมรบอนเกดอยในจตส านกของบคคลตออ านาจเหนอ ธรรมชาตทเปนผลดหรอผลรายตอบคคลนนๆแมวาพลงอ านาจ เหนอธรรมชาตนน ไมสามารถทจะพสจนไดวาเปนความจรง แตบคคลในสงคมหนงยอมรบและใหความเคารพย าเกรง พธกรรม หมายถง การแสดงออกในทางปฏบตการทางศาสนา หรอระบบความเชอ โดยมวตถประสงคทแนนอน ขน5 หมายถง ขนใชบชาครผฟาประกอบไปดวย ขนลางหนา ยอดดอก ทองพนชง 5 ค เทยน 5 ค ธป 1 แหนบ ขน8 หมายถง เหมอนขน 5 แตใชของ อยางละ 8 ค หมอมา หมายถง คนเปาแคน หมอแคน

9

เปาแจง หมายถง การเปาแคนไดชดเจน เสยงแจมใสไมแตกพรา เครองคาย หมายถง คาครของผฟา ประกอบดวย เงน 6 สลง หว 1 อน แวน ( กระจกเงา ) ผาซน น าอบ น ามนใสผม ทาวใหม หมายถง ผปวย ชอเรยก ผรบการรกษาโรคโดยวธการร าผฟา ดอกจ าปา หมายถง ดอกลนทม สงเครอง9 หมายถง การจดพธกรรมล าผฟาครงท2ในกรณทรกษาโรคหาย อปกรณท ใชในพธครงนจะจดอยางละ 9 สง ทงหมด ไดแก ผาซน 9 ผน ผาขาวมา 9 ผน ผาขาว 9 ผน กระทง 9 หอง บายศร กานกลวย 9 ชน ดมอ หมายถง การท านาย การดดวง การพยากรณ ผาเบยงบาย หมายถง ผาสไบใชพาดบา ซน หมายถง การทวญญาณของผแถนหรอผอน ๆ เชน ผปา ผเขา ผ

บรรพบรษ เขามาใกล เขามาสงสรางของคนทรงผฟา บางครงเรยก เทยม

คนคาย หมายถง การคนคาคร ในกรณทรกษาไมหาย ปลงคาย หมายถง การไปค านบคร ไปตอบแทนผฟา คลายกบยอมมอบตวเปนศษย และบรวารของผฟาตอไปเพอใหผฟาคมครองปกปองรกษา หากผฟา จดพธไหวครประจ าป (ปลงพาขาว) ครงใดกตองน าขนดอกไมธปเทยน เขาไปรวมสกการะในพธ คะล า หมายถง ขอหามไมใหปฏบตในเรองตาง ๆ ส าหรบผเรยนสรรพวชาอาคม

ตาง ๆ เชน หามลอดใตถนบาน หามกนอาหารบานงานศพ หามกนน าหรออาหารเดนคนอน เปนตน

กลมเสยง หมายถง กลมของระดบเสยง หรอโนตทน ามาจดเรยงกนเปนล าดบขน จากเสยงต าไปหาเสยงสง หรอจากเสยงสงลงมาหาเสยงต า ท านอง หมายถง เสยงสง ๆ ต า ๆ ทสลบซบซอนกน แตละเพลงจะมรปแบบท แตกตางกน อตราความเรว หมายถง ความเรวของบทเพลงตาง ๆ ทมอตราความชาเรวตางกนออกไป อาจมจงหวะเรว ปานกลาง หรอชากได โดยใชสญลกษณ โนตตว ด า เทากบ 80 เปนตน

10

กรอบแนวคด


1.เพอศกษาดนตรและวฒนธรรมทเกยวของกบพธกรรมร าผฟา

2.เพอบนทกและศกษาบทเพลงประกอบพธกรรมร าผฟา

ความมงหมาย

3.ขนวเคราะหขอมล 3.1 ดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา 3.2 วฒนธรรมตาง ๆ ทเกยวของ 3.3 บนทกและศกษาบทเพลง

4. ขนสรปผล อภปรายผล 4.1 น าเสนอผลการศกษาคนควาแบบพรรณนาวเคราะห 4.2 สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ

1. ขนรวบรวมขอมล 1.1 การส ารวจ สงเกต สมภาษณ พดคย สอบถามจากบคลในชมชน 1.2 ขอมลจากเอกสารตาง ๆ งานวจยทเกยวของ 2.ขนศกษาขอมล 2.1 ขอมลเอกสาร ต ารา งานวจย 2.2 ขอมลภาคสนาม สภาพทวไปของขมชน การถอดเทปบนทกเสยงดนตรเปนโนต น ามาศกษาเรองเพลงและการบรรเลง

การเกบขอมลภาคสนามเกยวกบพธกรรม ร าผฟา

วธด าเนนการศกษาคนควา

ศกษาดนตรทใชประกอบพธกรรมร าผฟา

ขอบเขตของการศกษาคนควาคนควา

ผลทไดรบจากการวจย 1.พธกรรมและขนตอนการร าผฟา 2.ดนตรและเพลงทใชประกอบพธกรรมร าผฟา 3.บนทกบทเพลงและพธกรรมร าผฟาไวเพอมใหสญหาย 4.คณคาของดนตรและวฒนธรรม

บทท2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในเรองของประเพณเกยวกบการร าผฟานนมผศกษาวจยคนควาและเขยนตพมพบทความเผยแพรในเอกสารและหนงสอนอยมากเนองจากเปนเรองราวเฉพาะของแตละทองถน ผศกษาจงรวบรวมจากเอกสาร วารสาร บทความทางวชาการทมสวนเกยวของ กบพธการร าผฟาซงมไมมากนกเนอหาโดยสวนใหญมการกลาวถงองคประกอบตาง ๆ ทเกยวกบการศกษาทางดรยางคศาสตรชาตพนธในหลาย ๆ ทศนะโดยเนนในดานการรวบรวมขอมลทางดานวฒนธรรม การศกษาประวตศาสตรชมชน พธกรรมและความเชอ รวมทงทางดานดนตร ซงพอทจะเปนแนวทางในการศกษาดนตรประกอบพธกรรมร าผฟาทหมบานหนองคอนไทยต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมได ในการศกษาครงน ผศกษาไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ และไดน าเสนอตามหวขอตอไปน

1. เอกสารทเกยวของ เอกสารทเกยวของดานความเชอ พธกรรม การนบถอผ และวฒนธรรมทเกยวของกบ

ดนตรในพธกรรมร าผฟาภาคอสาน เอกสารเกยวกบการศกษาวเคราะหเพลง

2. งานวจยทเกยวของ เอกสารทเกยวของ

ในการศกษาครงนมเอกสารทเกยวของกบการศกษาทางดานความเชอ พธกรรม การนบถอผการบชาเชนสรวง ในลกษณะตาง ๆ ทพบประเทศไทย รวมทงวฒนธรรมทเกยวของกบดนตรในพธกรรมร าผฟาภาคอสาน ซงผศกษาไดรวบรวมจากเอกสาร บทความ หนงสอตาง ๆ ทจะน ามาอางองโดยสงเขปได กลาวคอ

วจตตรา ขอนยาง (2530:12) ไดเขยนเรองแคนกบวถชวตของคนอสาน ลงในวารสารวชาการแลลอดฟาของโรงเรยนสวรรณภมทพยไพศาล อ าเภอสวรรณภม จงหวดรอยเอดวา พธกรรมของคนอสานนนมหลายอยางเชน พธกรรมเกยวกบการรกษาพยาบาล เมอมคนปวยทบาน มกจะเขาใจและเชอกนวาเกดจากการกระท าของวญญาณรายทไมพอใจในการกระท าของผปวยอยางใดอยางหนงเชนอาจจะไปกลาวดถกดหมน หรอปฏบตผดธรรมเนยมทเคยปฏบตกนมา จนท าใหวญญาณนนโกรธจงบนดาลใหเจบไขขนมา การรกษาพยาบาลจงตองอาศยผทสามารถตดตอกบวญญาณนนได เพอจะ

12

ไดซกถามขอโทษในความผด ตลอดจนออนนอมและออนวอนใหวญญาณนนเลกกระท าแกบคคลนน และชวยใหบคคลนนหายปวยโดยเรว ในท านองเดยวกน

บญยงค เกศเทศ (2540 :190 – 191) ไดเขยนเรองผฟาพญาแถนในหนงสอชวตไทยชดบชาพญาแถนของส านกคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการไววา ผฟามบทบาทใหดใหรายแกมนษยสามารถดบทกขเขญ ท าลายลางอปสรรคทงปวงไดตลอดจนชวยมนษยในยามประสบความเดอดรอนหรอภยพบตเชนเจบปวยไข ชาวบานจะประกอบพธร าผฟารกษาโรคโดยอญเชญ ขอรองบางทเรยก “ ล าสอง” จงหวดเลยเรยกผฟาวา “นางเทยม” สวนการร าผฟาของชาวผไทยแถบจงหวดมกดาหารเรยกวา “ เหยา ”

จวน เครอวชฌยาจารย (2540 :40) ไดเขยนในหนงสอเรอง ประเพณมอญทส าคญซงเกยวกบผบาน (อาลกฮอย) วา ผทชาวบานเชอสายมอญนบถอเซนไหวทกวนน จดเปนผประเภทนามธรรม ไมมผใดพบเหน สมผสได เมอทานสนชวตจากพวกเราไปแลว ทานจะขนสวรรคหรอลงนรกเปนเรองผลบญ ผลกรรมของทานสรางไว และชนรนหลงไมไดค านงถงเลย สงส าคญทสดทตองค านงถงเพราะทานเหลานนเปนบพการบรรพชนของชาวมอญ ทานเปนสดยอดผอปการะคณ เลยงดและด ารงวงศตระกลมา จงสมควรตองนบถอเซนไหวบชาอยางยง จะละเวนเสยมไดเดดขาด มฉะนน จะเกดความเสยหายแกคนในวงศตระกลตางๆ นานปการ อาจเกดโรคภยไขเจบ เกดภยตาง ๆไมสามารถชแจงได ทงถกประณามจากสงคมอกวาเปนคนอกตญตอบพการนอกจากนนยงกลาวถงการร าผมอญวา การร าผ(เละอะนา) วาเปนการแสดงละครหรอลเกของผตามขนตอนประเพณ มเรองราวเกยวกบผบานทงหมด ทงนเพอการขอขมาลาโทษผบานทตนลวงเกนดวยประการตางๆ โดยมเหตทตองร าผคอม “เหตจ าเปนรายแรง ถงตองร าผ” มถง 12 ประการ จากการสมภาษณผร ทานเหลานนจ าไมคอยไดครบถวน แตทส าคญทานจ าไดมดงน 1. คนในตระกลผบานนนๆ เจบไขไดปวยผดปกตธรรมดาสามญ คนทรงบอกวาทานโกรธเนองจากลวงละเมดทาน หยามเหยยดหมนทานจงบนดาลใหเจบปวย จะใหหายเจบปวยตองร าผถวาย (บางทเรยกวากนทงยน) เปนการขอขมาโทษ

2. คนใดในตระกลบนบานผบานใหคนหายจากโรคภย หรอท าการงานอะไรใหส าเรจตามปรารถนา เมอบนบานแลวตนจะหายจากโรคภยหรอไมหาย จะสมความปรารถนาหรอไม ตองร าผใหผบาน จะไมร าไมไดเดดขาด (ขอนแปลกมาไมเหมอนกบการบนบานทวไป) 3. หญงอนๆ ทวไปมครรภแก ออน นอนคางคนทบานไมได

4. คนอนๆ นอกตระกล นอนคางคนทบานฉนสามภรรยากนมงเดยวกน เวนแตแยกนอนคนละทได

13

ทกลาวมา 1 – 4 ขอนนส าคญมาก ลวงละเมดผบานโกรธบนดาลใหคนในตระกลมอนเปนไปตางๆ นานาชนด ชนแรก อยากจะพนโทษใหคนทรงท าพธขอขมาโทษทเสาเอกผบานกอน บางทมบางททานอภยใหหายจากเภทภยได ไมตองจดการร าผกมถาผบานไมอภยใหแลว ตองหาคนทรงผท าการรบรองกบผบานวา “เรายอมรบร าผถวาย” หรอวา “กนทงยน” เมอถงเวลาทคนทรงออกปากค ารบรองไวแน การรบรองของคนทรงผน ตองท าการรบรองตรงทเสาเอกทตงผบานเทานนทอนไมได โดยจดธปเทยนบชาปกหลกไมไวทโคนเสาเอกเอาผาแดงผกไวกบหลกนนดวย ผบานทานจงจะยนยอม

ผบานของชาวไทยเชอสายมอญทแทจรงนนกหมายถงทานบรรพชน ป ยา ตา ยาว ทวดฯ ของพวกเขาเหลานนเอง ทานจากลกหลานจากวงศตระกลไปแลวคงเหลอเพยงแคชอ เรยกวา ผบาน เพราะทานอยประจ าบานใหกราบเซนไหวสบมาจนทกวนน ชอทเรยกขานวาผบานนนไดฟงแลวรสกวาเปนภาพพจนทนากลว ดเปนการเรยกชอตรงกบความเปนจรงเกนไป ซงนาจะเรยกขานกนเสยใหมวา “บรรพชนของวงศตระกล” สวนชาวจนเขากราบเซนไหว บชาบรรพชนของเขา เชน คนไทยเชอสายมอญเหมอนกน แตพวกเขาเรยกชอบรรพชนของเขาวา “เจา” เมอไดยนแลวนาฟงนาเลอมใสเคารพบชายงนก เขายกยองบรรพชนเขาไวสงสงมาก ณรงค สมธธธรรม (2545:93) ไดเขยนเรองประเพณฟอนผในหนงสอดนตรพนบานคนเมองเหนอไววา ผมอยหลายประเภท วากนตงแตทอยใกลตวกนกอน นนกคอ ผบรรพบรษ หรอทบานเราเรยกวาผปยา ในบานกมผเฮอน ออกนอกบานกมผเตมไปหมด บางทกเรยกวาผเจาท ขอใหเปนสงทดแลวนาเกรงขามเถอะตองมผไวกอน ตนไมใหญ ถ า ปา ดอย ฯลฯ มผมาสถตอยแทบทงสน

หากเปนการฟอนผบรรพบรษอยางทเรยกกนวาฟอนผปยานน บานเรามอย 3 ประเภทดวยกนคอ ผมด ผเมง ตอมาคนสองตระกลมความสมพนธเกยวดองกนกเรยกการฟอนผามนวา ผมดซอนเมง เปนการเลยงผปยาประเภททสามนนเอง

สวนการเลยงผทไมผปยานนเรยกกนทวไปวา ฟอนผอะฮก (อารกษ) หรอบางทองถนกเรยกวาผเจานาย ซงผทกลาวมาทงหมดน เปนทพงของประชาชน ทงระดบลาง ระดบกลางไปจนถงระดบสง ทมปญหาจากแหลงทพกอาศยอยหางไกลวจากบรการดานการแพทย หรองานบรการดานสาธารณสขของรฐซงเขาไปไมถง และส าหรบผคนบางสวนแมอยไกลแตกเหมอนอยไกลเนองจากมรายไดต า เมอมความเจบไขไดปวยจงตองพงบรการจากผหรอเจาแทน เปนตนวาการเสก เปา ท าน ามนต หรอแมแตต าหรบยาผบอก... !! ส าหรบบ าบดโรคราย สวนผคนทมรายไดในระดบกลางและระดบสงขนไปนน การพงผหรอเจาในปญหาทางดานสขภาพอนามยอาจมนอยกวา ปญหาของคนกลมนมกจะเปนดานการลงทนทางธรกจ การเกงก าไร ความกาวหนาและความมนคงในลาภ ยศ ต าแหนง ดงนน จงมกพบขาวคนดงทงหลายมาใชบรการของเจาหรอผอยบอยๆ แตประเพณฟอนผปยาแบบผมดผเมงตามจงหวดตางๆ นน ปจจบนไดเหลอนอยลงหรอเสอมหายไปแทบหมดสน สวนจงหวดล าปางยงคงม

14

ประเพณนเหลออย แมจะไมมอยางคบคงดงยคกอนแลวกตาม แตผปยาแบบผมด ผเมง ในเขตต าบลเวยงเหนอนนยงมขนบในการใชดนตรวงพาทยประกอบพธกรรมเปนวงพาทยแบบอนรกษโดยเฉพาะอยางยงประเพณการฟอนผเมงนนแทบไมใหโอกาสดนตรนอกวฒนธรรมเลดลอดเขาไปบรรเลงในผามเลยกวาได นนคอคณปการของประเพณฟอนผปยาเมองล าปางทผลตอการอนรกษวงพาทย ใหเปนวงดนตรทมเอกลกษณคงความเปนดนตรแบบเบาโบราณของคนเมองเหนอเอาไว เปนหนาตาอยางหนงทแสดงถงอารยะธรรมของคนเมองเหนอ

กงแกว อตถกร (2525 : 5) ไดเขยนเรอง ลกษณะพธกรรมในสงคมไทย ไววาพธกรรม คอ วธการชนดหนงทจะน าไปสเปาหมายการทเราจะไดมาซงสงทตองการ เราจ าเปนตองมการกระท าและในแตละการกระท าตองมวธ เชน ในการทเราจะไดขาวเปลอก เรากจ าเปนตองมวธเพาะปลกเปนขนตอน เรมตงแตการถากถาง เตรยมพนท การไถ การหวาน การดแลรกษา การเกบเกยว การนวด เปนตน และควบคไปกบวธการเพาะปลกในแตละขนตอนดงกลาวแลว ชาวนายงประกอบพธกรรมอกหลายอยาง เชน เมอจะดแลรกษาขาวทก าลงเรมออกรวง ชาวนาจะประกอบพธท าขวญแมโพสพ โดยน าของสงเวย มขาว กลวย ขนม ตลอดจนเครองส าอางทคดวาผหญงเวลาแพทองจะพอใจ น าไปตงไวทมมทก าหนดวาแมโพสพสถตอย ทงน อาจน าบรรจใสไวในชะลอมเลกปกไวกบเสาไมไผ ซงมเฉลว1 กบธงอยบนปลายไมเปนทหมาย ทงนทงนน ชาวนายอมถอวาพธกรรมเปนสวนหนงทมความจ าเปนตอความสมฤทธในทางเพาะปลก

มพธกรรมอยจ านวนมากทเปนกจกรรมเกยวของกบหมคณะ ในกรณนอาจเปนความเกยวของระหวางปจเจกบคคลกบหมหรอระหวางหมกบหมกได ในการบวชนนแมจะมผบวชเพยงคนเดยว แตผบวชยอมตองมกจกรรมสมพนธกบหม เชน กบครอบครว กบเพอน โดยจดพธท าขวญมการเลยงประกอบ และแลวกตองเขาพธอปสมบทในทามกลางหมสงฆ เพอใหเปนทยอมรบโดยสงฆ ทงน เราจะเหนวาในฐานะทคนเราเปนสตวสงคม เกดมาในสงคม ด ารงอยในสงคม เราจ าเปนทจะตองมปฏกรยาและกจกรรมรวมกน ในภาวะเชนนนพธกรรมยอมมบทบาทในการชวยใหเกดความสามคค และเกดผลสมฤทธดงตองการ

พธกรรมแหงหมคณะ ม 3 ประเภท คอ

1. พธกรรมตามปฏทน

2. พธกรรมในระยะหวเลยวหวตอ

3. พธรกษาโรค

1

เฉลว คอ เครองหมายบอกเขตทนา

15

พระอรยานวตร เขมจารเถระ (2523 : 386) จากหนงสอ คตความเชออสาน ไดกลาวถงเรองคตความเชอทางประเพณเชอผฟา – ผแถนไววา คตความเชอประเพณฟาแถนเรานบถอสบทอดมาแตยคไทย เราอยในนานเจาอนเปนอาณาจกรของจน ศพทวาฟา หมายถงผอยบนฟา ผไท ผไทเทง ศพทวาแถนหมายเอาพระยาแถนเปนชอนครหลวงของไทย คอ “เมองแถน” เรยกสนๆ วา ฟาแถน ในพงศาวดารลางชางภาค 70 กลาวถงขนลอค า (พระยาแถนฟาคน) สงโอรส คอ ขนบรมหรอบฮมลงมาครองทางใต คอ นานอยออยหน (เมองแถง) ซงเปนตนตระกลไทยนอย พระองคปกครองเผาไทยใหรบความเจรญรงเรองมโอรสคนหวปชอ ขนลอ สงมาครองเมองชวา เชยงทอง คอ นครหลวงพระบาง สงโอรสทงหมดใหไปครองหวเมองตางๆ ไพรฟาประชาชนอพยพลงมาเปนก าลงสรางบานแปลงเมอง เผาไทยนอยไดนบถอฟาแถนจงพลอยมาเปนการนบถอผฟา ผแถน ผไท ผไทเทง ผด า คตความเชอผฟา ผแถน จงเปนประเพณแขนงหนงของชาวอสานอนมในทางประวตศาสตร

พระอรยานวตร เขมจารเถระ (2523 :386) จากหนงสอ คตความเชออสาน ไดกลาวถงผทนาจะตองกลาวถงอกประเภทหนง คอ “ผฟา” มกลมบคคลบางกลมทนบถอ นยวาจะเปนผฟาผแถนนนเอง ตางแตวาพวกคนทรงนบถอ และน ามาท าพธกรรมในกลมคนตน เรยกวา “นางเทยม” ฉะนน จงมกเรยกวา “ผฟา” นางเทยมนนคอคนทรงนนเอง นางเทยมจะเชญวญญาณใหมาซน (ประทบทรง) พวกลกคาจะขอรองใหชวยขจดปดเปาความเดอดรอน รวมทงท านายเหตการณลวงหนาได พวกผฟานางเทยมกคอการทรงเจาเขาผของภาคกลางนนเอง ครนเมอถงพธเลยงผฟาประจ าป พวกนางเทยมตางๆ จะมารวมกนทบานทพวกนางเทยมถอวาเปนคร กระท าพธเซนสรวงดวยอาหาร เหลายาพวกนางเทยมจะอยในอาการภวงค และรายร าตามท านองแคนและกลองชาวบานทเปนสานศษยกจะไปรวมพธดวย

วารสารประเพณและพธกรรมพนบานเมองแพร (2542:23) เรองการเลยงผปยา ไดพดถงการนบถอผของมนษยในแตละสงคมมสบเนองกนมาตงแตอดตเหตการณหลายอยางทเกดขนและมผลกระทบตอความเปนอยของผคน เชน การเจบไขไดปวยโดยไมทราบสาเหต รกษาแลวไมดขน หรอโชคไมด การด าเนนชวตมปญหาอปสรรค ครอบครวไมสงบสขมการทะเลาะเบาะแวงกน เปนตน สงทเกดขนเมอหาสาเหตไมได คนมกคดวาสงทท าใหเกดเหตการณทไม พงปรารถนานนตองเปนสงทมอ านาจอยเหนอมนษย จะยกไดวาเปนการกระท าของภตผ แมในปจจบนบานเมองมความเจรญมากขน คนในสงคมไดรบการศกษาอยางทวถง แตความเชอในเรองภตผยงคงสบทอดตอกนมา สงคมชาวแพรในปจจบนแมความเชอเรองผจะเรมลดลงในบางทองถน แตในบางแหงวถการด าเนนชวตกยงคงมสวนทเกยวของกบภตผ โดยคนเฒาคนแกในครอบครวจะเปนผสบทอดความเชอนนมายงล กหลาน การเซนสงเวยผหรอทเรยกในภาษาพนบานเมองแพรวา “การเลยงผ” จงมการปฏบตกนอย เชน การ

16

เลยงผปยา การเลยงผเรอน การเลยงผเจาบาน การเลยงผมด เปนตน โดยเฉพาะอยางยงการเลยงผปยานนยงนยมปฏบตสบทอดกนตามหมบานตางๆ มากกวาผอน

การเลยงผปยาเปนประเพณพนบานทมคณคากบสงคมชาวแพรพธกรรมหนง ซงกอใหเกดการรจกคนเคยกนในหมญาตมตรเปนพธรวมญาตพนองใหมารจกกนในโอกาสทมการเลยงผแตละครอบครวทเขาผเดยวกนจะมาท าพธรวมกนและถอกนเปนญาตพนอง ท าใหความขดแยงของคนในทองถนมนอยลงเนองจากถาถอผเดยวกนแตมเรองทะเลาะกน ผปยาจะไมพอใจอาจดลบนดาลใหไดรบโชคราย นอกจากนชาวบานยงเชอวาจะไดรบความคมครองปองกนชวยเหลอจากผปยา ท าใหมทพงทางใจ ส าหรบผทมปญหาตางๆ แกปญหาไมได การทไดบอกกลาวขอความชวยเหลอจากผปยาจะชวยลดภาวะความตงเครยดทางจตใจ ซงสงผลใหสขภาพจตดมก าลงใจในการทจะเผชญปญหาและตอสชวตตอไป ผปยาจงเปนเสมอนจตแพทยในปจจบนน ทรงวทย ดลประสทธ (2530:45) บทความเรองพธกรรมของชาวโส ในวารสารศลปวฒนธรรมปท8 ฉบบท 4 วาเปนเรองทไมงายนกทจะไดเหนพธกรรมของชาวโส เพราะพธกรรมแตละครงทจดขนมไดเปนการสาธต แตเปนพธกรรมอนเกยวของกบความเปนไปของชวต ซงพธกรรมเหลานนชาวโสเรยกวา การเหยา การประกอบพธเหยานนมกจะปรากฏในเรองของความเชอเกยวกบชวต เชน การเหยาเพอเรยกขวญ ซงคนอสานทวไปถอวาขวญเปนเรองส าคญ ชาวโสกเชนเดยวกน โดยเฉพาะขวญของผทเจบไขไดปวย แมวาจะใกลหายหรอหายแลวกตาม กมกจะประกอบพธเรยกขวญมการเชญหมอเหยามาท าพธ หมอเหยากคอผททรงเจาหรอเจาจ านนเอง มการแตงเครองคายหรอเครองยกคร ซงแลวแตหมอเหยาแตละคน เชน แตงคายดวยขน 5 ขน 6 ซงมกจะมเทยน ดอกไม ไขไกดบ ดาบหรองาว น าหอม ขนหมาก ขาวสาร เหลา เงน 12 บาท เปนตนเมอเตรยมเครองคายหรอยกครแลวกเรมพธของหมอเหยาไปประมาณ 30 นาทจากนนหมอเหยากจะบอกวา ขวญมาแลว แลวญาตพนองของผปวยกจะชวยกนผกแขนขอมอ เปนอนเสรจพธ

ทววฒน ปณฑรกววฒน (2543:89) ไดกลาวถงเรองทรงเจา ในหนงสอไสยศาสตรครองเมองวาดวยเรองไสยศาสตรแหงการทรงเจาเขาผ วา ลทธ “ทรงเจาเขาผ” เปนลทธทเกยวของกบการตดตออ านาจลกลบโดยตรง ไมวาอ านาจนนจะเปน “เทพ” หรอ “ผ” ทมนษยตองการตดตอดวย ลทธทรงเจาเขาผมหลายรปแบบ เชน การเขาทรง “เทพ” จากเทพนยายทไมมตวจรงในประวตศาสตร การเขาทรงบคคลในประวตศาสตร (เชน กษตรยในอดต หรอบคคลทมชอเสยงในอดต) การเลน “ผถวยแกว” หรอ “ผตะกรา” เปนตน นอกจากนบางครงในระหวางพธอาจจะมการแสดงอทธปาฏหารยดวยการแทงลน แทงแกม หรอลยไฟอกดวย

ศโรตม คลามไพบลย (2543:89) ไดกลาวถงเรองทรงเจา ในหนงสอไสยศาสตรครองเมองวาดวยเรอง การ รกษาโรคทางไกลดวยอ านาจจตวา การรกษาโรคของผปวยโดยผานทวาง หรอระยะทาง

17

ทหางไกลออกไปดวยวธทางจต เชน การรกษาดวยการทรงเจา ดวยผลกหนของหมอผหรอการบรกรรมคาถา โดยหมอชาวบานหรอการรกษาดวยพลงจกรวาลจกง การสรางนมตในสมาธวาเปนไสยศาสตร (ทางดานดทเรยกกนวาไสยขาว) ไดหรอไม แตเมอรวมสบปกอนผเขยนเองมประสบการณสวนตวทพอจะยนยนไดวาแพทย “สมยใหม” ทอเมรกาสวนหนง ซงเขาใจวาจะเปนสวนมากหรออาจแทบทงหมดเสยดวยทคดวาการรกษาดวยวธดงกลาว (Distant Healing) นน จะตองเปนไสยศาสตรทงสน เรองทน ามาเสนอนเปนการแปลงานวจยทางการแพทยทกระท าโดยแพทยทมชอเสยงทแมในชวงสบปหลง คอ ชวงทศวรรษท 1990 มาแลว อาจเปนเรองททางนกวทยาศาสตรสวนหนงจะยอมรบกน แตหากวาเปนอดตกอนนทไมนานมานก การรกษาโรคดวยอ านาจจตและทางไกลยอมไมใชเปนการรกษาโรคของแพทยสมยใหมอยางแนนอน ศรชย เตงรตนลอม (2548:8) ไดเขยนไวในวารสารสบสานลายเมองเรองบาเกาเครองสกการะภาคเหนอ ส านกศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชฎฏล าปาง ไดกลาวถงการเลยงผในภาคเหนอวา ชาวบานทวไปในภาคเหนอ ทงคนเมอง ลอ ยอง ชาวเขาเผาตาง ๆ จะมความเชอเรอง “ ผ” โดยเฉพาะผบรรพบรษ ตงแตผเรอน ผหอ ผปยา คนเมองจะสบสกลโดยนบถอผ โดยเฉพาะผฝายแม ลก ๆ ผหญงจะเปนผสบทอดผประจ าตระกล ผชายหากแตงงานกจะไปนบถอผตามฝายหญง ผปยา ผประจ าตระกลจะมการเซนสรวง สกการะ ปละครง หรอถาเปน ผมด ผเมง กจะมการฟอนผ 3 ปครง หรอถามการบนบานศาลกลาวไวกอาจจะมการฟอนผ หรอเรยกวาเลยงผตามโอกาสอนควร เครองสกการะโดยทวไปกจะมตนดอก ตนเทยนอยางละ 1 ค เมอสมาชกใหมในครอบครวมาอยดวยกจะมการบอกกลาว เมอลกหลานจะตองไปจากบานไปเปนสมาชกของบานอนกจะมการบอกกลาวเชนกน หรอเมอถงเทศกาลการเลยงผปยาประจ ากจะขาดไมได แมแตคนในบานเจบปวย กจะตองบอกผ ป ยา ใหชวยคมครองปองกน

ปรชา อปโยคน (2550:16 – 17) หนงสอทระลกงานดนตรไทยอดมศกษาครงท 35 มหาวทยาลยแมฟาหลวง จ. เชยงราย เรอง ดนตรพหมตแหงเสยงเพลงวา การน าดนตรมาใชในการรกษาโรคเรมมมาชานานประมาณ 5,000 ป มาแลวในยคกรกโบราณโดยใชในรปเวทยมนตคาถา เชอวาเสยงดนตรจะชวยขบไลวญญาณชวรายทสงสถตอยในรางกายมนษย อนเปนสาเหตทกอใหเกดความเจบปวยออกไปได ชาวอยปตเรยกดนตรนวายาแหงวญญาณชาวเปอรเซยใชเสยงดดของพณ ชาวไทยใชเสยงของบทสวด เชนการสวดภาณยกษ

ดนตรบ าบดไดพฒนาจากต านานประวตศาสตรมามความเปนวทยาศาสตรมากขน มน าดนตรมาใชอยางมระบบ รวมกบการรกษาทางการแพทย โดยเฉพาะผปวยโรคจตและคนพการ โดยในชวงสงครามโลกครงทสองไดมการจดตงสมาคมดนตรบ าบดเปนครงแรกทประเทศอเมรกา มการน าดนตรมาบ าบดไวในหลกสตรปรญญาตรในมหาวทยาลย และขยายความรในประเทศตางๆทวโลก สวนใน

18

ทวปเอเชยประเทศญปนนบเปนประเทศทมความเจรญกาวหนาสงสดในเรองการน าดนตรไปใชในการรกษาโดยเฉพาะอยางยงในเรองการฟนฟสมรรถภาพคนพการ

ดนตรบ าบด (Music Therapy) คอศาสตรทวาดวย การน าดนตร หรอองคประกอบอนๆทางดนตร มาประยกตใช เพอปรบเปลยน พฒนา และคงรกษาไวซงสขภาวะของรางกาย จตใจ อารมณ สงคม โดยนกดนตรบ าบดเปนผด าเนนการไปสเปาหมายทตงไว ผานทางกจกรรมทางดนตรตางๆอยางมรปแบบโครงสรางทชดแจน มหลกเกณฑ และระเบยบวธวจยทางวทยาศาสตร เปาหมายของดนตรบ าบด ไมไดเนนททกษะทางดนตร แตเนนทพฒนาการทางรางกาย จตใจ อารมณ สงคม ขนอยกบความจ าเปนของแตละบคคลทมารบการบ าบด สามารถน าไปประยกตใชไดในหลายบรบท เชน ดานการศกษา ดานการแพทย เอกสารเกยวกบการศกษาวเคราะหเพลง มานพ วสทธแพทย (2533:26) ไดกลาวถงรปแบบของบทเพลง (Pattern) ซงหมายถงลกษณะส าคญหรอลกษณะเดนทปรากฏในท านอเพลง โดยท านองเพลงแตละแตละเพลงมกมรปแบบทเปนคณลกษณะเฉพาะของเพลงนน ๆ ม 2 อยางคอ 1. รปแบบของจงหวะ คอสดสวนในการใชตวโนตในท านองเพลงนน ๆ มการใชโนตเสยงสนยาวอยางไรเชนจากท านองเพลง - - - - - - - ล - - - ซ - ม - ล - - - ซ - ด - ล - - - ซ - ม - ล - - - - - ซ - ม - - - ร - ด - ม - - - ร - ซ - ม - - - ร - ด - ล

จะเหนไดวาสดสวนของจงหวะทใชนนมลกษณะเดน ๆ ทจดเปนหมวดหมหรอจดเปนกลมไดชดเจนประกอบดวยรปแบบของจงหวะทมความยาว 2 หองเพลงซงหองหนงมโนตตวเดยวอกหองหนงมโนต 2 ตว ดงดวโนตขางลางทอยในวงกลม

- - - - - - - ล - - - ซ - ม - ล - - - ซ - ด - ล - - - ซ - ม - ล - - - - - ซ - ม - - - ร - ด - ม - - - ร - ซ - ม - - - ร - ด - ล รปแบบดงกลาวเขยนเปนสญลกษณไดคอ

19

- - - X - X - X เครองหมาย - หมายถง สวนทวางไมมตวโนต เครองหมาย x หมายถง สวนส าคญทมตวโนต รปแบบของจงหวะมมากมายหลายอยาง และบางรปแบบกมความยาวแตกตางกนออกไป สวนใหญแลวรปแบบของจงหวะจะยาวเปน 2 หองหรอ 4 หอง 2. รปแบบของท านอง คอทศทางการเคลอนทของท านองเพลง ซงมทศทางการเคลอนทหลายอยาง เชน

- - - - - - - ล - - - ซ - ม - ล - - - ซ - ด - ล - - - ซ - ม - ล - - - - - ซ - ม - - - ร - ด - ม - - - ร - ซ - ม - - - ร - ด - ล จะเหนวารปแบบของท านองทอยในวงกลมนนมลกษณะเดยวกนคอแตละรปแบบมโนต 3 ตวทศทางการเคลอนทของท านองมลกษณะเดน 2 อยางคอเรมทโนตตวใดตวหนงแลวถาโนตตวท 2 สงขนตวท 3 จะต าลงและถาโนตตวท 2 ต าลง โนตตวท 3 จะสงขน เชน รปแบบทต าลงและสงขน รปแบบทสงขนแลวต าลง

ล ซ ม

ม ร ด

ด ล ซ

ซ ม ร

20

รปแบบของท านองมทศทางหลายอยางเชน 1) เสยงเรยงกนสงขนหรอต าลง เชน ด ร ม ฟ ซ หรอ ซ ฟ ม ร ด หรอเรยงตามบนไดเสยง เชน ด ร ม ซ ล ด หรอ ด ล ซ ม ร ด 2) มเสยงกระโดด เชน ด ร ม ล , ซ ล ด ม หรอ ด ล ซ ร , ม ร ด ร 3) มรปแบบคลายฟนปลาสงขน , ต าลง เชน ร ด ม ร ซ ม ล ซ หรอ ล ด ซ ล ม ซ ร ม 4) ใชเสยงซ า ๆ เชน ด ด ด ด , ร ร ร หรอ ม ซ ม ม , ซ ล ซ ซ , ร ด ร ร ฯล งานวจยทเกยวของ จารวรรณ ธรรมวตร (2540:198) กลาววาหมอล าเปนศลปะการแสดงททกวงการยอมรบวาเปนหนงในวญญาณหาของคามเปนอสานอนไดแก ลาบ ขาวเหนยว สมต า หมอล า หมอแคน โดยเหตทชมชนอสานปจจบนซงมทงสงคมเมองและสงคมชนบท จดมงหมายและรปแบบการแสดงหมอล าจงยงคงมอยอยางหลากหลายตามสภาพปญหาและความตองการของชมชนในสงคมชนบททชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกรท านาโดยพงพาน าฝนพชไรและผลผลตทางการเกษตรขนอยกบความเปลยนแปลงของธรรมชาต ชาวนาสวนหนงมชวตทยากจนแรนแคน เมอเจบไขไดปวยยงคงรกษาโรคดวยเสยงหมอล า ซงเรยกวาล าผฟา ล าสอง ล าทรง ดงนหมอล าในพธกรรมรกษาโรคภยไขเจบในกลมผสงอายทมฐานะยากจนจงมบทบาทดานสาธารณสขอกดวยและในลกษณะทใกลเคยงกน

บญเพง เรอศรจนทร (2539 : 18) กลาวไววาหมอล า คอวญญาณอนยงใหญของชาวอสาน หมอล าจดไดวาเปนศลปะการขบรองทขนหนาขนตาทสดของชาวอสาน ซงมต านานการก าเนนมาจากสาเหตหลายประการ คอ เกดมาจากพธกรรมบ าบดโรคภยไขเจบ และพธกรรมเพอขอความอดมสมบรณทางการเกษตร เชน ล าผฟา ล าสอง ล าทรง หมอล าในกลมนเกดจากความเชอเรองผฟา ผแถน หมอล าจงมบทบาทในฐานะพธกรรมเพอผอนคลายความบบคนของสงคม

พมพเพญแข วรรณปาน (2549 : หนา ก) กไดกลาวไวในบทคดยอของปรญญานพนธเรอง ความเชอเกยวกบผ ซงผทชาวมอญนบถอ ผประจ าหมบานและผบรรพบรษ ผประจ าหม บาน มหนาทคมครองปกปกรกษาดแลคนในหมบาน ใหอยรมเยนเปนสข มความส าคญทางดานจตใจและเปนทเคารพของคนในหมบาน และผบรรพบรษหรอปาโหนกเปนผทถายทอดกนมาตงแตสมยบรรพบรษ โดยจะสบทอดกนมาทางฝายชาย ผบรรพบรษมหนาทคมครองกนอนตราย และเปนทยดเหนยวทางจตใจ ในการนบถอผบรรพบรษนน ชาวมอญเชอวามการสบถอสบทอดกนมาตงแตบรรพบรษอยทเมองมอญและผมอญและผมอญทชาวบานมอญบางกระดเคารพนน แบงแยกตามตระกล ซงแตละตระกลจะม

21

การนบถอผทแตกตางกน ผมอญของชาวบางกระดนไดแก ผเตา ผง ผไก ผขาวเหนยว และผมา ความเชอของชาวมอญบางกระดทมตอผบรรพบรษนน ชาวมอญเชอวาถาผใดท าผดกฎขอหาม ถาผใดฝาฝนจะท าใหเกดเหตเภทภยกบเจาบานหรอคนในตระกล เปนตนวาเกดการเจบปวยโดยไมรสาเหต ซงจะตองแกดวยจดพธกรรมการร าผขนถงหาย ซงสอดคลองกบ วดพร จตตสถาพร (2549 : บทคดยอ) ผลการศกษาพบวา การร าผมอญมความเปนมาจากความเชอเรอง “ผบาน” หรอ “ผบรรพบรษ” ของชาวไทยรามญบานมวง ท าใหเกดขอปฏบตและขอหามตางๆ ซงเมอท าผดถอวาเปนการ “ผดผ” ตองมการขอขมาหรอร าผมอญถวาย อกสาเหตหนงทท าใหเกดการร าผคอ มการบนบานใหไดในสงทตนปรารถนา ซงไมวาจะบรรลตามความประสงคหรอไมกตองจดพธกรรมร าผมอญถวายเชนกน

ความเชอในสงทเราไมสามารถพสจนไดในงานวจยทกลาวมาแลวขางตน มลกษณะคลายกบความเชอของชาวไทยเชอสายจนเชนกนซง

สชาต เเสงทอง (2542 : หนา ก) ไดท าวจยเกยวกบประเพณการแหเจาพอเจาแมปากน าโพวา เปนประเพณทส าคญยงของกลมชนในสงคม จงหวดนครสรรค ทมการสบทอดประเพณกนมานานหลายป จากการศกษาพบวาประเพณดงกลาวไดเรมตนในชวงราวป พ .ศ. 2460-2462 ดวยสาเหตจากชวงเวลาดงกลาวไดเกด โรคอหวาตกโรคระบาดอยางหนกในทกๆ พนท ของประเทศไทย รวมทงจงหวดนครสวรรคดวย ซงในขณะนนวทยาการทางการแพทยยงไมเจรญพอ จงท าใหมผคนลมตายกนเปนจ านวนมากดวยโรคดงกลาวทงนจงเปนผลใหประชาชนสวนใหญตองหนไปพงพาอ านาจเหนอธรรมชาต เชน ภตผปศาจ ตลอดจนเทพเจา เปนตน เพอบนบานศาลกลาวใหชวยปดเปาโรครายตาง ๆ ทเกดขนใหหายไป

สงา พฒนชวะพล (2538 : หนา ก) ไดท าวจยเรอง ความเชอและพธกรรมเกยวกบ เจาพอพระยาแลซง พธกรรมทเกยวกบการนบถอเจาพอพญาแลมทงหมด 12 พธกรรม ประกอบดวย พธกรรมสวนบคคลม 6 พธ คอ พธบอกกลาว พธบนบาน พธสอง พธรกษาผปวย พธพยากรณโชคชะตา และพธตงศาลพระภม พธกรรมสวนชมชนม 6 พธ คอ พธบวงสรวงดวงวญญาณ เจาพอพญาแล พธเลยงเจาพอพญาและประจ าป พธงานบญเดอนหก พธถวายชางเจาพอพญาแล พธสรงน าเจาพอพญาแล และพธงานเจาพอพญาแล

ดานองคประกอบของพธกรรม พบวา สถานททใชประกอบพธกรรมมอย 4 แหง คอ ศาลเจาพอพญาแล อนสาวรยเจาพอพญาแล หอบชาเจาพอพญาแลทบานคนทรง และหอบชาเจาพอพญาแลทบานตนเอง บคคลทเกยวของกบพธกรรมนน คนทรงเปนผมบทบาทมากทสด ชาวชยภมเชอวาเปนรางทรงของเจาพอพญาแล สามารถท าหนาทเปนสอกลางตดตอกบเจาพอ พญาแลได วตถสงของทใชในการประกอบพธกรรมม ดอกไม ธปเทยน ขนธหาและ / หรอขนธแปด เปนสงของทก าหนดใหใชไดทกพธกรรม สวนวตถสงของอยางอนขนอยกบลกษณะเฉพาะของพธกรรมนน ๆ

22

ระยะเวลาในการประกอบพธกรม ปรากฏวาพธกรรมสวนบคคลไมสามารถก าหนดเวลาไดแนนอน สามารถท าไดตลอดป ส าหรบพธกรรมสวนชมชนสามารถก าหนดเวลาไดแนนอน สวนล าดบขนตอนในการประกอบพธกรรมนนแบงออกได 2 ลกษณะ คอ พธกรรมทมล าดบขนตอนไมซบซอน เชน พธบอกกลาว เปนตน พธกรรมทมล าดบขนตอนซบซอน เชน พธบวงสรวงดวงวญญาณเจาพอพญาแล เปนตน

ดานคตความเชอทมตอเจาพอพญาแล พบวา คตความเชอดานการประกอบพธกรรมทงหมด เปนคตความเชอเกยวกบเรองผมากทสด ผสมกลมกลนกบความเชอทางศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ ชาวจงหวดชยภมมความเชอวาเจาพอพญาแลเปนผทมอ านาจสงสดในจงหวดชยภม เปนเจาผผปกครองบานเมองและมฐานะเทยบเทากบเทพชนสง

คตความเชอดานความฝน เชอวาดวงวญญาณของเจาพอพญาแลเปนอมตภาวะเหมอนเทพอนศกดสทธ คอยดแลบานเมองใหสงบเรยบรอย จงมาเขาฝนบอกเรองดและเรองราย

วรตน สมใจ (2540 : หนา ก) ไดวจยประเพณพธกรรมเลยงเดอนเลยงปของชาวอ าเภอคอนสาร จงหวดชยภมพบวา

1. ดานองคประกอบของพธกรรม พธกรรมเลยงเดอนเลยงป มองคประกอบ 4 องคประกอบดวยกน คอ

1.1 บคคลทเกยวของกบพธกรรมนน คนทเปนรางทรงเปนผทมบทบาทมากทสด ชาวคอนสารเชอวา บวนาง สามารถท าหนาทเปนสอกลางในการตดตอสอสารกบผบรรพบรษ หรอผเจานายได 1.2 อปกรณและเครองใชในการประกอบพธกรรมมเครองบชา ซงประกอบดวย ดอกไม ธปเทยน ขนหา ขนแปด เครองสงเวย ประกอบดวย เครองดม อาหาร ขาทาสบรวาร อาวธ เครองแตงกาย

1.3 สถานททใชประกอบพธกรรม คอ ศาลเทพารกษและศาลาหนารปปนหลวงวชตสงคราม

1.4 ระยะเวลาทใชในการประกอบพธกรรม ก าหนดขนในวนขน 3 ค า เดอน 3 และวนขน 6 ค าเดอน 6 ของทกป 2. ขนตอนในการประกอบพธกรรมเลยงเดอนเลยงป เรมดวยขนเตรยม ขนประกอบพธกรรม

ขนสนสดพธกรรม ซงแตละขนตอนจะมล าดบขนตอนไมซบซอน เชน พธแกบนของลกหลาน

3. ดานความสมพนธระหวางประเพณพธกรรมเลยงเดอนเลยงปกบวถชวตของชาวอ าเภอคอนสาร พบวา ประเพณพธกรรมมความสมพนธในดานตางๆ คอ

23

3.1 ความสมพนธดานคตความเชอ ชาวคอนสารมความเชอเกยวกบสถานทบคคล วตถสงของทน ามาประกอบพธ และทส าคญเชอวาวนทประกอบพธกรรมจะตองท าพธกรรมในวนทก าหนดเทานน จงจะสามารถตดตอกบผบรรพบรษได

3.2 ความสมพนธดานอาชพ พธกรรมเลยงเดอนเลยงปจะมบทบาทและความส าคญตอทกๆ อาชพ

3.3 ความสมพนธดานการเมองการปกครอง แสดงใหเหนถงการปกครองทแบงหนาทความรบผดชอบเปนหวเมอง

3.4ความสมพนธดานสภาพแวดลอมชมชน ท าใหการด ารงชวตอยในสงคมไดอยางมความสข เกดการรวมกลม มความสงบในบานเมอง มความรกสามคค มสขภาพด มวฒนธรรมเปนของตนเอง

3.5 ความสมพนธดานศาสนา ท าใหเชอวาศาสนากบความเชอในเรองการเขาทรง

3.6 ความสมพนธดานปจจยส พธกรรมจะเกยวของกบปจจยสทกขนตอนในการประกอบพธกรรม คอ อาหารทน ามาเซนไหวดวงวญญาณ เครองนงหมของรางทรง ทอยอาศยของเทวดาผบรรพบรษ ยารกษาโรคในแงทวาเปนยารกษาโรคทางใจไดทกชนด

ประนอม เคยนทอง (2540 : หนา ข) ไดวจยประเพณและพธกรรมของชาวมอญบานพระเพลง ต าบลนกออก อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา พบวาชาวมอญบานพระเพลงสวนใหญปฏบตตามประเพณและพธกรรมประจ าชวตเกยวกบการเกด การบวช การแตงงาน และการตายสบทอดกนมาจากบรรพบรษ โดยการสงสอนบตรธดาใหม จรยธรรมทกดาน ชาวมอญบานพระเพลงเชอวาผบรรพบรษและผอนๆ สามารถคมครองสมาชกในครอบครวและในหมบานใหอยรมเยนเปนสขได และเชอวาผทท าผดผจะถกลงโทษใหเจบปวยเปนไปตาง ๆ จงมการเลยงผเพอขอขมา ทรรศตวรรณ เดชมาลา (2541 : หนา ก) ไดวจยเรองหมอน ามนงากบการรกษาโรคของชาวบานหวขวาง อ าเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคามพบวาการรกษาโรคภยไขเจบ และการรกษาอาการเจบปวยทเกดจากอบตเหตของชาวบานในบานหวขวางนน ชาวบานนยมเขารบการรกษาทงในสถานพยาบาลแผนปจจบนและรกษาแบบแผนโบราณ จากการส ารวจพบวา มหมอแผนโบราณทรบรกษาผปวยทปวยดวยโรคตางๆ อยหลายแหง โดยเฉพาะอยางยงหมอน ามนงา ยงเปนทนยมรกษาของชาวบาน และพบวาบาดแผลทเกดจากอบตเหตทท าใหผปวยมอาการฟกช า บวม ขอตอเคลอน กระดกแตก และกระดกหก นนระยะแรกผปวยจะรกษาในโรงพยาบาลเมอปฐมพยาบาลเบองตนแลว ญาตของผปวยกจะน าผปวยเขามาบ าบดรกษากบหมอน ามนงา เพราะเชอวาสามารถบ าบดรกษาไดดกวาการรกษาในโรงพยาบาล

24

ดานคตความเชอเกยวกบการรกษา โดยแพทยแผนปจจบนนนชาวบานเชอวาหากเปนอาการบาดเจบทรนแรง แผลมกจะเนาเปอยมผลท าใหกระดกเชอมตอไดยาก รวมทงหากมการอกเสบมากๆ แพทยกจะผาตด ท าใหผปวยสญเสยแขน ขา แตเชอวาการรกษาโดยหมอน ามนงาสามารถรกษาแผลไมใหเกดการอกเสบ และกระดกสามารถเชอมตอประสานไดเรวกวา แตผปวยตองปฏบตตนตามขอหามของหมอน ามนงาอยางเครงครด ท าใหการรกษาโรคดวยหมอน ามนงาของชาวบานหวขวาง อ าเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม ยงเปนทนยมอยในปจจบน

พสมย แสงจนทรเทศ (2536 : หนา ก) ไดวจยเรองประเพณ พธกรรม ทเกยวกบมเหศกด อ าเภอพนมไพร จงหวดรอยเอดพบวาพบวา ประเพณ พธกรรม ทเกยวกบมเหศกดของชาวอ าเภอพนมไพร มอยรวม 15 ประเพณ พธกรรม ประกอบดวยประเพณ พธกรรมของชมชน 5 ประเพณ คอ ประเพณเลยงมเหศกด ประเพณบญบงไฟ ประเพณแขงเรอ ประเพณบญคม และประเพณสงกรานต สวนการประกอบพธกรรมระดบบคคลหรอสวนบคคล มอยรวม 10 พธกรรม คอ พธบอกกลาว พธบา พธสอง พธสะเดาะเคราะห พธรกษาความเจบปวย พธกอสรางอาคารบานเรอน พธตงศาลพระภม พธเจมรถ พธขอลกและคลอดลก พธแกเสนหยาแฝดและแกคณไสย ดานบคคลทเกยวของกบพธกรรมนน เทยมเปนผมบทบาทส าคญทสดซงชาวพนมไพรเชอวาเปนรางทรงของมเหศกด และสามารถตดตอกบมเหศกดได ดานระยะเวลาในการประกอบพธกรรมสามารถท าไดตลอดป โดยมสถานททใชกระท าพธอย 3 แหง คอ ดอนหอโฮงมเหศกด หอบชามเหศกด และพระธาตวดกลางอดมเวทย ดานเครองมอเครองใชในพธกรรม มขนหา ขนแปด เปนสงของทก าหนดใหใชในทกพธกรรมสวนเครองมอเครองใชอยางอนขนอยกบลกษณะของพธกรรม ในดานล าดบขนตอนของพธกรรมนน พธกรรมบางพธกรรมมล าดบขนตอนของการกระท าไมซบซอน เชน พธบอกกลาว เปนตน พธกรรมบางพธกรรมมล าดบขนตอนของการกระท าซบซอน เชน พธกรรมในประเพณการเลยงมเหศกด คตความเชอจากองคประกอบของประเพณพธกรรมทงหมด เปนคตความเชอทเกยวของกบเรองผเปนประการส าคญ แตทงนกยงมความเชอทเกยวเนองในพทธศาสนา และศาสนาพราหมณผสมผสานอยดวย เพราะจากการประกอบพธกรรมทงหมดของชาวพนมไพรลวนสบเนองมาจากความเชอวา มเหศกดเปนผทมอ านาจสงกวาผทกชนดในชมชน เปนเจาผผปกครองบานเมอง และ มฐานะเทยบเทากบเทพชนสงของศาสนา

ความสมพนธของคตความเชอกบวถชวตนนพบวา การนบถอมเหศกดยงสามารถด ารงอยในสงคมชมชนจนกระทงถงปจจบนไดนน เพราะความเชอยงตอบสนองความตองการของบคคลและสงคมไดตลอดมา โดยมเหศกดมหนาทในการดแลรกษาบานเมองใหเกดความสงบเรยบรอย บนดาล

25

ความอดมสมบรณแกขาวกลาพชพนธธญญาหาร ปองกนและชวยเหลอมใหเกดเหตเภทภยแกบานเมองและชาวบาน ในวถชวตของชาวอ าเภอพนมไพร จงมความสมพนธกบมเหศกดอยตลอดชวต

ความสมพนธในสวนบคคลนน มเหศกดมบทบาทชวยเหลอในดานการรกษาโรคภยไขเจบโดยใชวธทางไสยศาสตร เปนทปรกษาหารอ และชวยตดสนใจในปญหาส าคญของชวต โดยเฉพาะอยางยงในเรองการท ามาหากน สวนความสมพนธกบวถชวตสวนรวมหรอสงคมนน มเหศกดเปนความเชอทมการยอมรบตงแตระดบครอบครว เครอญาต จนถงกลมชาตพนธ ดงนน มเหศกดจงเปนเครองมอสนบสนนสงเสรมความเปนเอกภาพและสมพนธภาพของสงคม

ชยยนต เพาพาน (2533 : หนา ก) ไดท าวจยเรอง การล าผฟาในเขตอ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคามผลการศกษาพบวาการประกอบพธกรรมการล าผฟามปรากฏทวไปในสงคมเขตอ าเภอบรบอ ในการประกอบพธกรรมนนมองคประกอบตางๆ คอ เครองคายรกษา บคลากรประกอบพธ การแตงกาย ดนตร กลอนล า และการฟอนร า พธรกษาม 3 ขนตอน คอ ขนจดเตรยม ไดแก การจดเตรยมสถานท เครองคายรกษา คนปวย ฯลฯ ขนประกอบพธกรรมเปนขนการล ารกษา ไดแก การล าอญเชญผฟา ล าสองหาสาเหต และล าเรยกขวญ และขนหลงพธกรรมเปนการอบรมสงสอนคนปวยใหปฏบตตามธรรมเนยมของผฟาและจดน าสงของเครองเซนใหกบผตามทตองการ ในเดอน 6 มพธเลยงขวงผฟา เพอเปนการชมนมของกลมผนบถอผฟา เพอเฉลมฉลองและตอบแทนบญคณตอผฟาทใหความคมครองรกษาแกตน

การล าผฟามความสมพนธกบโครงสรางของสงคมทางดานคตความเชอพนบาน นนคอเชอวาผสามารถท าใหเจบปวยและรกษาการเจบปวยได ความเชอดานพทธศาสนาชาวบานคอเชอวา บาป บญ นรก สวรรค มผลตอการรกษาการเจบปวย ความเชอเกยวกบเครองรางของขลง นนคอเชอวาวตถมอทธฤทธปาฏหารยสามารถขบไลผได และความเชอเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาตวาสามารถน ามาท านายการเจบปวยของคนไขได ความเชอเหลานหมอล าผฟาไดน ามาเกอหนนในพธกรรมการรกษาของตน

หมอล าผฟามบทบาทตอสงคมหมบาน ทงบทบาทโดยตรง คอ การรกษาการเจบปวยดวยโรคทเกดจากการกระท าของผ และบทบาทโดยออมคอบทบาททางดานการสรางเอกภาพในสงคม ไดแก การสรางความสามคคปรองดองโดยการวากลาวตกเตอน ไกลเกลย การทะเลาะววาท การแยงชงมรดก การขดแยง เปนตน บทบาททางดานการควบคมพฤตกรรมสงคมใหเปนไปตามบรรทดฐาน ไดแก การน าคตเกยวกบผมาก าหนดและควบคมพฤตกรรมชาวบานมใหประพฤตนอกฮต-คองของหมบาน เชน ผปตา ผฟา ผไรผนา ผบานผเรอน สามารถท าใหเจบปวยได บทบาททางดานการคลคลายปญหาในสงคม ไดแก การขจดปญหาและลดภาวะความตงเครยดในสงคม เชน ปญหาการเจบปวย ปญหาทางดานเศรษฐกจ และปลกปลอบใหก าลงใจตอชาวบาน และบทบาททมตอผนบถอผ

26

ฟา ไดแก บทบาททมตอการด าเนนชวตครองครวของผนบถอผฟาเชน หามกนอาหารมงสง 10 อยาง หามกนอาหารทบานงานศพ หามลอดใตถนหองน า และ มกจประเพณในครวเรอนตองบอกกลาวตอผฟา เชน การแตงงาน ท าบญขนบานใหม เปนตน

ชาตชย ฉายมงคล (2543 : หนา ก) ไดศกษาการปรบเปลยนพธกรรมการฟอนผหมอของชาวโส อ าเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร พบวา พธกรรมการฟอนผหมอของชาวโสอ าเภอดงหลวงปฏบตสบทอดกนมาตงแตบรรพบรษเปนพธกรรมทท ากนในเดอน 4 ของทกๆ ป โดยใชเวลา 2 วน กบ 1 คน เปนการแสดงถงความกตญกตเวท และใหความเคารพตอผบรรพบรษ ชาวโสมความเชอวาหลงจากประกอบพธกรรมนแลว จะท าใหชาวโสอยเยนเปนสขพนจากอนตรายทงหลาย และยงมความเชอวาเปนการบชาพญาแถน เพอใหฝนตกตองตามฤดกาล ถาวร ด าเนตร (2545 : หนา ก) ไดศกษาคตความเชอในประเพณพธกรรมเกยวกบเจาจอมปากชองภเวยง อ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกนพบวาองคประกอบของพธกรรมเกยวกบการนบถอเจาจอมปากชองภเวยง อ าเภอภเวยง จงหวดขอนแกน ม 2 พธกรรม คอ พธกรรมสวนบคคล ไดแก การบอกกลาวการบนบานหรอบ าและพธกรรมชมชน จะเปนการบวงสรวงดวงวญญาณเจาจอมปากชองภเวยง สวนองคประกอบของพธกรรมมองคประกอบทส าคญอย 5 ประการ คอ สถานทใชประกอบพธกรรม บคคลทประกอบพธกรรม วตถสงของทใชในการประกอบพธกรรม ระยะเวลาในการประกอบพธกรรม และล าดบขนตอนในการประกอบพธกรรม

ดานคตความเชอพบวา คตความเชอเกยวกบเจาจอมปากชองภเวยงเปนความเชอในเรองผ ซงเชอวาดวงวญญาณของเจาจอมปากชองภเวยงจะคอยปกปองคมครองชวยเหลอในเวลามปญหา เชอวาเจาจอมปากชองภเวยงเปนผชนสง เปนเทพเจารกษาปา เปนผบานผเมองทมอ านาจสง ซงไมควรลบลและมการบชาสกการะดวงวญญาณเชอวาเปนผกลาหาญ ซอสตย เปนนกรบทเกงกลาสมควรเอาเปนตวอยางของผเชอและศรทธา ชาวอ าเภอภเวยง จงมความเคารพและกราบไหวบชา

จากความเชอทมตอเจาจอมปากชองภเวยงพบวา ผน าพธกรรมเปนผน าทองถนทไดยดถอความศกดสทธตามความเชอ ความศรทธาทมตอเจาจอมปากชองภเวยง น าไปปรบใชกบวถชวตของสมาชกในทองถนและชมชนเพอการพฒนาในดานตางๆ หลายดาน ทพบคอดานการปกครองทองถน ท าใหเกดความรกความสามคคมวนยในสงคม ไมเกนความขดแยงในทองถนเพราะมสงยดเหนยวกนตามความเชอทเจาจอมปากชองภเวยง ดานการอนรกษสงแวดลอม มความเชอวาเจาจอมปากชองภเวยงเปนผชนสงหรอเทพเจาทดแลรกษาปา แหลงน า และสงธรรมชาต ผใดท าลายจะเกดเหตราย ไดรบเคราะหกรรมตามความเชอและพบเหนตามเหตการณทเกดขนเปนตวอยางอยบอยครง ดานเศรษฐกจชมชนและทองถน มความเชอวาการประกอบพธเลยงเจาจอมปากชองภเวยงทกปเพอเปนการบอกกลาวกอนการประกอบอาชพ เปนก าลงใจในการประกอบอาชพขอใหประสบผลส าเรจทกอยางไป ดาน

27

ประเพณพธกรรมวฒนธรรมปลกฝงจตส านกสมาชกชมชนใหมจตใจเอออารยตอกน รกษาประเพณอนดงามทมมาแตอดตใหคงอย ซงเปนผลมาจากความเชอและศรทธาตอสงศกดสทธคบานคเมองคอเจาจอมปากชองภเวยง ซงทองถนอ าเภอภเวยง และทองถนอนใกลเคยงเคารพนบถอตลอดมา

ทพยสดา พรรณสหพาณชย (2545 : หนา ก) บทบาทสตรชาวผไทยในพธกรรมเหยา ต าบลปาไร อ าเภอดอนตาล จงหวดมกดาหารพบวา บทบาทสตรชาวผไทยในพธกรรมเหยา สตรมบทบาทโดยตรงในการประกอบพธกรรมรกษาผปวย นบตงแตการจดแตงกาย การเชญผใหเขาทรงหรอเทยม การออนวอนเจรจาตอรอง ขอรอง ถามสาเหตของผปวยวามผอะไรกระท าใหปวย และหมอเหยาทเปนสตรจะมบทบาทใน การเจรจาโตตอบระหวางคนกบผวา ผตองการอะไร หมอเหยาจะบอกญาตผปวยจดหาใหตามทผตองการ การเจบปวยของผปวยกจะคอยๆ ดขน หมอเหยาจะใหการรกษาพยาบาลเบองตนทางจตใจของผปวย ถงแมวาการแพทยสมยใหมจะเจรญกาวหนามาก แตคารกษาพยาบาลสนเปลอง บรการไมทวถง ท าการรกษาเปนสวนๆ คอรกษาเฉพาะรางกายไมค านงถงดานจตใจหรอสขภาพจต แตบทบาทหมอเหยาจะค านงถงองครวมของผปวย นบตงแตตวผปวย ครอบครว ชมชน ซงเปนลกษณะการแพทยแบบ “แมชวยลก”

บทบาทสตรทเปนหมอเหยาจงมประโยชนในดานการสาธารณสขชมชน หรอเรยกวาเปนการแพทยแบบวฒนธรรม มการสบทอดมาแตบรรพบรษ โดยไมตองมการเรยนร สตรสามารถท าไดถาผานการคมผลง และเปนลกศษยของหมอเหยาหรอแมครทคมผลง ตอมากจะรบบทบาทเปนหมอเหยาตอไป และผลการศกษาครงนสามารถน าไปประยกตใชเปนแนวทางดานสาธารณสขชมชน ซงตองค านงถงการรกษาผปวยทางดานจตใจ ประกอบกบการรกษาดานรางกาย โดยอาศยความเชอดงเดมของคนในชมชนดวย

ประภารตน เคาสม และคณะ (2541 : หนา ก) ไดศกษาเรองผกบวถชวตของชาวไทยด า ภาคอสาน : ศกษากรณการประกอบเกษตรกรรมแบบยงยน พบวา

1. ความเชอในเรองผ พบวาชาวไทด านบถอผเปนศาสนา และนบถอผอย 4 ประเภท คอ ผแถน ผเจาบานเจาแผนดน ผเรอน และผมดผมนต

2. ผทเกยวของกบการท าเกษตรกรรมของชาวไทยด ามอย 2 ประเภท คอ ผเจาบานเจาแผนดน และผเรอน โดยจะประกอบพธกรรมในการนบถอผทเกยวของกบการท าเกษตรกรรม ดงน การเพาะปลก จะเลยงผเจาบานเจาแผนดน โดยประกอบพธกรรมในเดอน 6 (ปลายเดอนเมษายน – พฤษภาคม) ของทกๆ ป เพอบอกกลาวผใหอวยประโยชนตอการท าเกษตรกรรมทจะมาถง

การดแลรกษาพชผลทางการเกษตร ไมมการเลยงผเปนการเฉพาะ แตจะแฝงอยกบการเลยงผเจาบานเจาแผนดน และการเลยงผเรอนในวนปาดตง การเลยงผเรอนครงใหญโดยชาวไทด าจะบอกกลาวใหผชวยดแลรกษาพชผลทางการเกษตรไปพรอมกนในคราวเดยว

28

หลงการเกบเกยวมการเลยงผเจาบานเจาแผนดน อกครงหนงในเดอน 12 (พฤศจกายน) ของทกป เพอขอบคณผทชวยท าใหการท าเกษตรกรรมไดผลด

3. การนบถอผของชาวไทยด า มความสมพนธตอการสงเสรมการท าเกษตรกรรมแบบยงยน ดงน ระบบการผลต ผทเกยวของกบระบบการผลต ม 2 ประเภท คอ ผเจาบานเจาแผนดน และผเรอน โดยจะประกอบพธกรรมกอนการเพาะปลกและหลงการเพาะปลก

การบรโภคและการแจกจาย มการบรโภคแจกจายอย 3 ระดบ คอ

1. ระดบครวเรอน เปนการบรโภคแจกจายในการประกอบพธกรรมเลยงผเรอนในวนปาดตง

2. ระดบวงศตระกล เปนการบรโภคแจกจายในการประกอบพธกรรมเลยงผเรอนของผทอยในวงศตระกลเดยวกน เปนการเลยงผเรอนครงใหญ 3. ระดบหมบาน เปนการบรโภคแจกจายในการเลยงผเจาบานเจาแผนดนของคนทงหมบาน

ความสมพนธขององคประกอบขนตอนการท าเกษตรกรรมแบบยงยนกบการนบถอ พบวา

องคประกอบ ขนตอนการท าเกษตรกรรมแบบยงยนของชาวไทด า มความสมพนธกบการนบถอผทกขนตอน คอ กอนการเพาะปลก การดแลรกษาพชผล หลงการเพาะปลกจะตองมการเลยงผเพอบอกกลาวทกครง

แนวโนมในอนาคตความเชอเรองผกจะยงคงมบทบาทสงตอวถชวต การท าเกษตรกรรมแบบยงยน และการพฒนาหมบานของชาวไทด าในทกดาน เพราะเปนความเชอทชาวไทด านบถอเปนศาสนา

เฉลยว ดอนกวนเจา (2541 : หนา ก) ไดท าการศกษาเรองการปรบเปลยนพธกรรมเลยงผของชาวไทญอ จงหวดนครพนม พบวา ชาวไทญอ จงหวดนครพนม มพธกรรมเลยงผตามความเชอทถอปฏบตสบตอกนมาตงแตโบราณ เพอเปนการแสดงถงความกตญตอผทใหคณประโยชนดานความเจบปวยและภยพบตอนๆ นอกจากนยงท าใหเกดก าลงใจในการท าเกษตร ขาวปลาอดมสมบรณ ชาวไทญอจะกระท าพธกรรมเลยงผในชวงเดอนมนาคมถงเดอนเมษายนของทกป เปนเวลา 1 วน การปรบเปลยนพธกรรมเลยงผของชาวไทญอ จงหวดนครพนม มการปรบเปลยนดานองคประกอบเพอเกดความสะดวกในการจดการ เชน การเซนสรวงบชา มการปรบเปลยนดานวสดอปกรณ บางอยางเคยผลตใชเองกจดหาโดยการซอจากทองตลาด การปรบเปลยนดานขนตอน ในขนตอนตางๆ ของพธกรรมเลยงผไมไดมการปรบเปลยน แตจะเปลยนเกยวกบวสดอปกรณทน ามาใชในแตละขนตอนนเทานน และการปรบเปลยนดานคตความเชอ ถงแมจะมการปรบเปลยนในดานวสดอปกรณบางอยางไปบางกไมท าใหคตความเชอเรองของพธกรรมนเปลยนแปลงไปจากเดม และยงจะมการสบทอดวฒนธรรมไทยญอตอไป

29

วรวรรณ มลตน (2541 : หนา ก) ไดศกษาเรองกระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตรของวดขวญเมองระบอธรรม อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม มความมงหมายเพอศกษากระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตร และปจจยทท าใหกระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตรของวดขวญเมองระบอธรรม อ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ด ารงอย ในการวจยใชวธการวจยเชงคณภาพ โดยเกบรวบรวมขอมลจากเอกสารและภาคสนามดวยการสงเกต และการสมภาษณจากกลมตวอยางผปวยและญาตทเขารบการบ าบดรกษาโรคดวยวธไสยศาสตร จ านวนผปวย 50 คน แลวน าเสนอผลการวจย โดยวธพรรณนาวเคราะห ผลการวจยพบวา วดขวญเมองระบอธรรมเปนสถานทในการบดบดรกษาโรคดวยวธไสยศาสตร โดยมเจาอาวาสและหมอธรรมเปนผใหการบ าบดรกษา ผปวยทมารกษาม 5 ประเภทคอ ผปวยโรคจต ผปวยเนองจากเชอโรค ผปวยเนองจากยา ผปวยเนองจากการกระท าของตนเองหรอผลกรรม และผปวยเนองจากการกระท าของอ านาจวญญาณของผหรอเทวดา ใชระยะเวลาในการบ าบดรกษาทแตกตางกนตามอาการ การบ าบดรกษาผปวยเรมจากการซกถาม ตรวจวนจฉย ประกอบพธกรรมไหวครและพธกรรมท าน ามนต ดานพธกรรมมความมงหมายเพอแสดงความเคารพ ระลกถงครบาอาจารยและขอใหสงศกดสทธมาชวยบ าบดรกษาผปวย โดยผานน ามนตและเวทมนตคาถา การบ าบดรกษามการถอนคณไสย อาบน ามนต เหยยบน ามน กนยาสมนไพร สวดมนตนงสมาธ ล าดบสดทายเปนการสมนาคณ

ปจจยทท าใหกระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตรด ารงอย คอ ปจจยดานประชากรและสงคม ปจจยดานเศรษฐกจ ปจจยดานรปแบบการเจบปวย ปจจยดานของจ ากดการรกษาแผนใหม และปจจยทสนบสนนหรอสงเสรมใหผปวยเขามารบการบ าบดรกษา

วญ ผลสวสด (2541 : หนา ก) ไดศกษาเรองพธกรรมการเลยงผบรรพบรษของชาวผไทย ต าบลค าชะอ อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร การวจยนเพอศกษาองคประกอบและขนตอนของพธกรรมการเลยงผบรรพบรษของชาวผไทย ต าบลค าชะอ อ าเภอค าชะอ จงหวดมกดาหาร ผวจยศกษาโดยการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม และการสมภาษณแบบมโครงสรางและไมมโครงสรางโดยสมภาษณผรเจาจ า เทยมและชาวผไทยต าบลค าชะอทมารวมพธกรรมประจ าป จ านวน 63 คน ผลการศกษาปรากฏดงน องคประกอบของพธกรรมการเลยงผบรรพบรษประจ าปมบคคลทเขารวมพธกรรม ซงประกอบดวย เจาจ า เทยม และชาวผไทยตงต าบลค าชะอ เจาจ ามบทบาทส าคญทสดในการประกอบพธกรรมเพราะเปนประธานและเปนสอกลางตดตอระหวางชาวผไทยกบผบรรพบรษ ต าแหนงผบรรพบรษมกจะเขาสงเทยมเพอใหชาวผไทยรลวงหนาวาจะมเหตการณอะไรเกดขน สงของทใชจดเลยงผบรรพบรษประกอบดวยเครองบชา เครองสงเวย และภาชนะบรรจเครองบชาเครองสงเวยทชาวผไทย

30

จดหามาดวยเงนบรจาคจะน าไปประกอบพธจดเลยงสองแหง คอ ศาลเจาปดานตง และทบานเจาจ าในวนท 13 เมษายน ของทกป

ชาวผไทยต าบลค าชะอมความเชอวาผบรรพบรษซงเรยกวา ผเจาปทพวกตนไดอญเชญมาจากเมองวงใหมาสถตอยทศาลเจาปดานตง ซงพวกตนสรางขนนนเปนวญญาณของเจานายชนสง ระดบกษตรยของชาวผไทยในอดต เจาปยงคอยคมครองใหชาวผไทยอยเยนเปนสขตลอดเวลา และยงบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาลเพอใหเกดความอดมสมบรณทางเกษตรกรรม จงมพธกรรมการเลยงผบรรพบรษเพอเปนการส านกถงบญคณของเจาปเปนประจ าทกป หากผใดไมเคารพบชาเจาป เจาปอาจจะโกรธและลงโทษผนนใหเจบปวยหรอตายได ชาวผไทยจงเกรงกลวอ านาเจาปและไมกลาลบหลเจาป หากผใดประสงคจะใหเจาปชวยเหลอสงใดแลว ผนนจะไปบะ (บน) ขอใหเจาปชวยเหลอและมกจะประสบความส าเรจแทบทกครง เมอประสบความส าเรจตามทวงวอนขอเจาปแลว จงตองไปคอบ (แกบน) โดยน าเอาของเซนไหวตามทบะไวไปเลยงถวายเจาป คตความเชอเหลานชาวผไทยต าบลค าชะอยงคงยดถอและปฏบตอยเปนประจ าถงปจจบน

เบญจรชต เมองไทย (2545 : หนา ก ) ไดศกษาเรอง พธทรงเจา : พธกรรมกบโครงสรางสงคมทหนองขาว วทยานพนธนมจดมงหมายในการศกษาถงบทบาทและความส าคญของพธทรงเจาทมตอสงคม และความสมพนธระหวางพธกรรมกบโครงสรางสงคมตามกระบวนการทางสญลกษณทเกดขน ตลอดจนการเปลยนแปลงของพธกรรมทเกยวเนองกบการเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมทงหมด โดยใชการศกษาดวยวธการทางมานษยวทยาในการเกบรวบรวมขอมล และใหความส าคญกบการวเคราะหพธกรรมในฐานะกระบวนการสอสารเชงสญลกษณ ทสะทอนใหเหนถงความคด ความเชอ คานยม โลกทศน ตลอดจนโครงสรางและการจดระเบยบความสมพนธในสงคม

ผลจากการศกษาวจยพบวา พธทางเจาทหนองขาวมบทบาทและความส าคญทงในระดบปจเจก กลมและชมชนทตางเชอมโยงสมพนธกน โดยแบงออกเปนบทบาทในการตอบสนองความตองการทางจตใจกบการตอบสนองความตองการทางสงคม กลาวคอ

การตอบสนองความตองการทางจตใจ พธกรรมมความส าคญในการใหความมนคงทางจตใจ การแสวงหาความหมายใหกบโลกและชวต ตามแบบสงคมชาวนาทตองพงพาธรรมชาตและสภาพแวดลอมในการด ารงชพ ทงยงเปนกลไกในตอกย าการรวมกลม การระบายความขดแยงและความไมพงพอใจตางๆ ทเกดขนเพอใหชาวบานสามารถเผชญกบชวตในโลกทเปนจรงตอไปได การตอบสนองความตองการทางสงคม พธกรรมมความส าคญในการสรางส านกรวม และความเปนอนหนงอนเดยวกนในชมชนภายใตต านานความเชอ ความเปนมาทางประวตศาสตรและการเปนเชอสายเดยวกน การประกอบพธกรรมในแตละระดบยงเปนการยดโยงความสมพนธระหวางปจเจก เครอญาต กลมพรรคพวก และความสมพนธระหวางกลม

31

นอกจากนพธทรงเจา ยงชใหเหนถงความสมพนธระหวางพธกรรมกบโครงสรางสงคมภายใตกระบวนการทางสญลกษณทเกดขน โดยสะทอนใหเหนถงพฒนาการทางประวตศาสตรและความเปนสงคมหลากหลาย และการแสวงหาความรวมมอในชมชนเพอตอบสนองความตองการแรงงานในการผลต ทงในระดบเครอญาต กลมพรรคพวก และกลมความรวมมอตางๆ

บทท 3

วธด าเนนการศกษาคนควา

ในการศกษาดนตรในพธกรรมร าผฟาทหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมในครงนเปนการวจยทางมานษยดรยางควทยา โดยรวบรวมขอมลจากเอกสาร ต ารา ขอมลจากการปฏบตเกบขอมลภาคสนาม โดยศกษาสภาพพนฐานโดยทวไปของชมชน และวฒนธรรมทางดานดนตรทคงอยในปจจบน และน าขอมลทงหมดทไดจากการศกษาน ามาเรยบเรยงในรปแบบเชงพรรณนาวเคราะหเปนความเรยง ซงผวจยไดก าหนดแนวทางการด าเนนการตามขนตอนดงตอไปน

ขนการศกษาและรวบรวมขอมล

1. การเลอกพนทการวจย ผวจยก าหนดเลอกพนทในการศกษาหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวด

ชยภม เนองดวยหมบานหนองคอนไทย เปนหมบานทยงคงรกษาวฒนธรรมในดานตาง ๆ ไดเปนอยางดโดยเฉพาะขนบธรรมเนยม จารต ประเพณตามครรลองแหงวฒนธรรมอสานทยงยนและยาวนานหลายชวอายคน อกทงยงมความสะดวกในดานตาง ๆ ทเออตอการท าวจยในครงน เชน การคมนาคม การสอสารและภาษา เปนตน

2. บคคลขอมล ผวจยไดแบงกลมประชากรทจะศกษาในชมชนออกเปน 3 กลมดวยกนคอ

2.1 ผน าของชมชนในดานตาง ๆ ประชากรในกลมนเปนผมความรเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรมและวถ

ชวตของชมชนเปนอยางด ไดแก ก านน ผใหญบาน เจาอาวาส พระสงฆ ไวยาวจกรวด ผอาวโสในชมชน ผร หมอยา หมอธรรม หมอเสน หมอน ามน หมอผ ตลอดจนเจาหนาททเกยวของกบชมชน

2.2 ผรและผเกยวของทางดานวฒนธรรมดนตร ประชากรกลมน คอ ประชากรทเคยมสวนรวมในวฒนธรรมดนตรประกอบพธการร า

ผฟาของหมบาน เชน บคคลทวไปทมสวนรวมในการประกอบพธกรรม หรอผมความรในดานดนตร 2.3 นกดนตร คนร าผฟา บรวารของผฟา

33

ประชากรในกลมน คอ นกดนตรทสามารถบรรเลงดนตรประกอบพธกรรมการร าผฟาอยเปนประจ าและเปนผใหขอมลทางดานดนตรโดยตรง เชน ประวตความเปนมา วธการบรรเลง บทเพลง วธการสรางเครองดนตร การสบทอด เปนตน รวมทงผฟา และบรวารของผฟาทท าหนาทในพธกรรมร าผฟาดวย

3. การรวบรวมขอมล ผวจยไดรวบรวมขอมลตาง ๆ ทงดานเอกสาร และขอมลภาคสนาม ดงรายละเอยดตอไปน

3.1 ผวจยไดคนควารวบรวมเอกสารขอมลและสงพมพ ไดแก เอกสาร วารสาร และงานวจยทเกยวของกบดนตรและพธกรรมร าผฟา โดยไดท าการศกษาจากแหลงขอมลตาง ๆ ดงน

3.1.1 ส านกหอสมดกลางมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร 3.1.2 ส านกวทยบรการมหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร 3.1.3 หอสมดส านกศลปะและวฒนธรรมมหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร 3.1.4 หองสมดประชาชนจงหวดก าแพงเพชร 3.1.5 หองสมดประชาชนจงหวดชยภม 3.1.6 หอสมดมหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค 3.1.7 หอสมดมหาวทยาลยราชภฏอตรดตถ 3.1.8 หอสมดแหงชาต

3.2 การศกษาและราบรวมขอมลภาคสนาม 3.2.1 การสงเกตและมสวนรวมในพธกรรมร าผฟา เชนการเตรยมของ

ประกอบพธ มลฑลพธ การเตรยมอปกรณ ทใชในพธตาง ๆ เปนตน 3.2.2 จากการสมภาษณบคคลทวไป รวมทงผรตาง ๆ ของหมบาน ทมความรและเกยวของกบวฒนธรรม และดนตร ในพธกรรมร าผฟา ดงน - นายลอง ด ารงเชอ หมอแคน - นายกองพน ประจญฤทธ หมอแคน - นางแกว พยฆชย รางผฟา - นางกองเงน อดมศกด รางผฟา - นายนอย ชาญครไทย หวหนาผฟา (ไมรบเขาทรง) - นางกองแพง ชาญครไทย หมอเสน / ผร - นางตาลออน ศรครไทย ผร / ผอาวโส - นางหอม ประจญกลา ผอาวโส

34

- นายแสวง เพยรวชา หมอน ามน - นายทน อาสาส หมอธรรม - นายเสงยม ศรโฉม ก านน - นายสมคร อาสาส ผร / นกดนตร - พระครสมจตร อภจตโต เจาอาวาสวดอดร - พระศกดา พระสงฆ - พระชชวาลย ปญญาวชโร พระสงฆ - นางสงวน เพยรวชา ผเคยรบการรกษาดวยการร าผฟา - นายทองแดง เพยรวชา ผเคยรบการรกษาดวยการร าผฟา - นางจณดา นารรกษ ผเคยรบการรกษาดวยการร าผฟา - นางเขยว พลาวรรณ ผเคยรบการรกษาดวยการร าผฟา การวจยในครงนผวจยใชวธการสมภาษณ 2 แบบคอ การสมภาษณ แบบเปนทางการและการสมภาษณแบบไมเปนทางการ ก. การสมภาษณแบบเปนทางการ วธการสมภาษณแบบนผวจยจะก าหนดค าถามไวลวงหนาโดยค าถามจะมลกษณะทตองการค าตอบเฉพาะเจาะจง ในประเดนทเกยวกบดนตร พธกรรมร าผฟา และบทเพลงตาง ๆ ไดแก

- ประวตความเปนมาของดนตร / พธกรรมร าผฟา - วสดอปกรณทใชในการสรางเครองดนตร - วธการบรรเลง - ลกษณะการแตงกายนกดนตร / ผร าผฟา - การถายทอดดนตร / การร าผฟา - โอกาสทใชในการบรรเลง / การร าผฟา - บทเพลง

ข. การสมภาษณแบบไมเปนทางการ เปนวธทผวจยใชมากทสดในการท าวจยครงน และเปนวธการทใชควบคกบการสงเกตการณ ในพธกรรมร าผฟา และตวบคคลทวไปในหมบานเปนผใหความรวมมอ ใชสมภาษณในเรองทว ๆ ไปในหมบานและวฒนธรรมทเกยวของดานดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา ทหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 3.3 การบนทกภาพ จะบนทกภาพเคลอนไหวดวยกลองวดทศนและบนทกภาพนงดวยกลองถายภาพดจตอล

35

วธการด าเนนการรวบรวมขอมลภาคสนาม

1. ขอหนงสอรบรองจากทางมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนการรบรองตนเอง 2. ตดตอขออนญาตเขาพนทตอผใหญบาน ก านน กรรมการหมบาน ผอาวโสทชมชนให

ความเคารพนบถอทราบลวงหนา 3. แนะน าตนเองและแจงวตถประสงคในการท าวจยแกผใหญบาน กรรมการหมบาน ผ

อาวโสประจ าหมบาน ทหมบานใหความเคารพนบถอทราบ เพอขอค าแนะน าตาง ๆ ส าหรบการวจยครงน

4. สรางความสมพนธอนดกบชาวบานในหมบาน 5. นดหมายกบผใหขอมล นกดนตร คนร าผฟา เพอการบนทกขอมลแบบเปนทางการและ

ไมเปนทางการ 6. สงเกตการณกจกรรมตาง ๆ ทเกยวของกบพธกรรมร าผฟา โดยเฉพาะดนตรและบทเพลง

ทบรรเลง 7. บนทกขอมลทงหมดลงในแถบบนทกเสยง แถบวดทศน กลองถายภาพดจตอล

อปกรณและเครองมอทใชในการรวบรวมขอมล อปกรณและเครองมอทใชในการรวบรวมขอมลในการวจยครงน

1. อปกรณในการจดบนทก แบบสมภาษณและกระดาษบนทกโนต 2. เครองบนทกเสยง และแถบบนทกเสยง 3. เครองบนทกวดทศนและแถบวดทศน 4. กลองถายภาพดจตอล

ชนศกษาขอมล

ผวจยไดแบงขนตอนการศกษาขอมล เปน 2 ขน ดงน 1. ขนศกษาเอกสารต ารา บทความทางวชาการและงานวจย โดยท าการแบงหวขอ

ตอไปน 1.1 ศกษาประวตศาสตร สภาพแวดลอมความเปนมาของหมบาน 1.2 ศกษาเกยวกบวฒนธรรม ประเพณ และพธกรรมดานตาง ๆ ทเกยวของ

กบดนตรและพธกรรมร าผฟา

36

2. ขนการศกษาจากการเกบขอมลภาคสนาม โดยมาจากการสมภาษณแบบเปนทางการและการสมภาษณแบบไมเปนทางการ การสงเกตการณแบบมสวนรวมและการสงเกตการณแบบไมมสวนรวม ซงแบงเปนหวขอดงตอไปน 2.1 สภาพทวไปของหมบาน วฒนธรรม ประเพณ พธกรรม ดนตรทเกยวของกบพธกรรมร าผฟาหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.2 น าขอมลจากแถบบนทกเสยง และแถบบนทกภาพ มาศกษาตามหวขอตอไปน 2.2.1 ศกษาบทเพลงทบรรเลงในพธกรรมร าผฟา 2.2.2 น าบทเพลงทศกษามาถอดเปนโนตเพลง 2.2.3 น าบทเพลงทศกษามารวบรวมเพอบนทกเปนโนตไทยและโนตสากล ขนจดท าขอมล น าขอมลทงหมดจากเอกสาร ต ารา บทความทางวชาการ งานวจยทเกยวของ และขอมลจากการปฏบตภาคสนาม ในสวนของวฒนธรรมทเกยวของดานพธกรรมและดนตร ในพธกรรมล าผฟา บทเพลงและขอมลอน ๆ ทเกยวของ น ามาจดเรยงอยางเปนระบบ รวมทงขอค าแนะน าและตรวจสอบจากผเชยวชาญ เพอขอความคดเหน และขอเสนอแนะ โดยน าขอมลทไดตรวจสอบมาปรบปรงแกไข ขนวเคราะหขอมล ผวจยไดใชขอมลทไดจากการเกบขอมลภาคสนามเปนขอมลหลก ใชขอมลจากเอกสาร งานวจยทเกยวของ ต ารา หนงสอทางวชาการ เอกสารสงพมพตาง ๆ เปนขอมลสนบสนน โดยมรายละเอยดของการรวบรวมและวเคราะหขอมล ดงน

1. วฒนธรรมทเกยวของ สภาพโดยทวไป วถชวต ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวด

ชยภม 1.1 สภาพทวไปของหมบานหนองคอนไทย 1.1.1 ประวตหมบานหนองคอนไทยและการตงถนฐานบานเรอน 1.1.2 สภาพชมชน 1.1.3 วฒนธรรมความเปนอย

37

1.1.4 การแตงกาย 1.1.5 ความเชอ 1.1.6 การสาธารณปโภค 1.1.7 การศกษา 1.1.8 อาชพ 1.2 บทบาทของวฒนธรรมดนตรในพธกรรมร าผฟา 1.2.1 พธกรรมการรกษาโรค 1.2.2 พธไหวครของผฟา (ลงขวง)

2. ดนตรทประกอบพธกรรมร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม โดยศกษาเกยวกบ

2.1 ประวตความเปนมาของดนตรในพธกรรมร าผฟา 2.2 เครองดนตรในพธกรรมร าผฟา 2.3 วธการบรรเลง 2.4 การสบทอด 2.5 นกดนตร 3. บนทกบทเพลงประกอบพธกรรมการร าผฟา จ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 3.1 บทเพลงทใชประกอบในพธกรรมร าผฟาไดแก 3.1.1 ลายสดสะแนน 3.1.2 ลายสรอยนอย 3.1.3 ลายสรอยใหญ 3.1.4 ลายโปซาย 3.1.5 ลายตดสด 3.1.6 ลายอวยลงลาย 3.1.7 ลายแมงภตอมดอก 3.2 ศกษาบทเพลงทใชประกอบพธร าผฟา ซงเกยวกบ 3.2.1 โครงสรางของเพลง 3.2.2 ท านองเพลง 3.2.3 กลมเสยง 3.2.4 ลกษณะของการบรรเลง

38

ขนสรป ขอมลทงหมดทไดจากการศกษาวเคราะห น ามาเรยบเรยงในรปแบบเชงการพรรณนาวเคราะห เปนความเรยง และสรปผลเปนรายงานการวจย

บทท4 ดนตรในพธกรรมร าผฟา หมบานหนองคอนไทย

ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ในทศนะของชาวบานเชอวา “ผ” เปนสงทมจตใจ มความรสกนกคด มความโลภ ความโกรธ ความหลง มทพกอาศย มอาณาบรเวณเชนเดยวกบมนษย เชนผปตา(พอใหญป)มศาลเปนทอยอาศย มอาหารการกน มเสนทางสญจรไปมา มเนอทบรเวณตบ เปนของตนเอง และชาวบานเองกเชอวา ผปตามพฤตกรรมทใหทงคณและใหโทษ ทงเปนมตรและศตรสามารถดลบลดาลสงทดและราย แกชาวบาน แตโดยสวนใหญแลวเปนผททรงคณธรรมในแงของการคมครอง ปองกน พทกษรกษาและอ านวยโชคดแกชาวบาน แตในขณะเดยวกนชาวบานอาจไดรบโชคราย เจบปวย รกษาดวยวธการตาง ๆ กไมหาย ท าอยางไรกไมดขน หรอสญเสยผลประโยชนไดหากปฏบตตนไมสมควร อนเปนเหตขดใจผไดเชนกน ผทมบทบาทตอการด ารงชวตของชาวบานและชาวอสานโดยทวไปทส าคญ ไดแก 1. ผฟาผแถน ชาวบานเชอกนวาเปนผทยงใหญ มลกษณะเปนเทพมากกวาผเชอวาเปนผสรางสรรพสงขนมาในโลก คอยชวยเหลอผคนในยามประสบภยพบต หรอความเดอดรอน เชน ภาวะแหงแลง ชาวบานกจะประกอบพธท าบญบงไฟบชาเพอใหฝนตกตองตามฤดกาล เมอยามเจบปวยไข กออนวอนใหผฟาลงมาชวยขจดปดเปาใหหายจากปวยไข เปนตน 2. ผปตา ถอวาเปนวญญาณบรรพบรษประจ าหมบาน หมบานในภาคอสานจะมศาลผปตาประจ าประจ าทกหมบาน ทงนเพราะชาวบานเชอวาจะอพยพโยกยายไปอาศยทใด จะตองอญเชญผปตาไปดวยเสมอเพราะเปนผเชอของหมบานทคอยคมครองลกหลานแมแคสตวเลยงขาวของเครองใชท ามาหากนกอยในความคมครอง นอกจากนยงสามารถแสดงอ านาจศกดสทธใหปรากฏโดยบนดาลในสงตาง ๆ ใหเปนไปตามทชาวบานปรารถนา เชนการอ านวยใหเกดโชคดเกยวกบการเดนทางไปตางประเทศ การไปรบ การไปท างานตางถน เปนตน 3. ผมเหศกดหลกบาน หรอผอารกษหลกบาน เชอกนวาหมบานจะมความสงบสข ปราศจากโจรผราย ตองอาศยหลกบานเปนสงคมครองปองกน 4. ผเชอประจ าตระกล เปนผบรรพบรษระดบครอบครวทงฝายสามและภรรยาท าหนาทคมครองพทกษ รกษาใหลกหลานอยเยนเปนสขภายในครวเรอน ปราศจากการทะเลาะววาท แยงชงมรดก นอกจากนจะประกอบกจกรรมในครวเรอนตองบอกกลาวเสมอ เชนการแตงงาน การบวช การเกด ฯลฯ ผเชอจะมเฉพาะบานทเปนตนตระกลเทานน 5. ผตาแฮก บางทเรยกผไรผนา ชาวบานเชอวาผตาแฮกมทงใหคณและโทษทงนเพราะผตาแฮกท าหนาทดแลพชพนธธญญาหารใหงอกงามอดมสมบรณขณะเดยวกนกสามารถน าความ

40

เดอดรอนมาสชาวบานไดเชนการเจบปวย ขางกลามศตรรบกวน ฯลฯ เพราะฉะนนกอนลงมอท าไรไถนาตองเลยงผตาแฮกดงกลาว 6. ผบานผเรอน เปนผทสถตอยในบานเรอนคอยปกปกรกษาคมครองสมาชกในบาน หากใครประพฤตตนไมเหมาะสมผบานผเรอนกจะท าใหมอนเปนไปเชนประสบเคราะหหามยามรายหรอเจบปวยฉะนนผบานผเรอนจงท าหนาทควบคมพฤตกรรมสมาชกในครวเรอนดวย 7. ผประจ าตามแหลงธรรมชาตอน ๆ ผประเภทนเชอวามอยในธรรมชาตทวไปเชน ปา ภเขา ตนไม แมน า ฯลฯ เชอวามอ านาจใหคณใหโทษแกผคนไดถาปฏบตดพลถก และถาท าไมถกกจะลงโทษไดเชนกน พธกรรมเปนสงทมนษยพงปฏบตตอความเชอของแตละบคคลหรอกลมคนไมวาจะเปนศาสนา ลทธหรอการนบถอสงใด ๆกตามตางกมการปฏบตตอสงทตนเคารพนบถอตามความเชอ และศรทธาถอเปนกจกรรมทจดขนเพอบชา หรอการปฏบตในการท าพธ อนลวนแตเกยวกบช วตความเปนอยประจ าวนทวไปและอางถงความเชอเกาแกของชาวหมบานในชนบททงสน ทงยงบงบอกถงวฒนธรรมของบคคลผอยในสงคมนนๆ พธกรรมนนมกมการพฒนารปแบบอยเรอยๆ เพอใหสอดคลองกบผคนในแตละถนฐาน โดยมกจะผสมผสานระหวางพธทมอยเดมกบของใหมซงเขามามบทบาท ดงจะเหนไดจากสมยโบราณมการนบถอศาสนาพราหมณตอมาศาสนาพทธไดเจรญเขามาจงเกดมาจากการผสมผสานกน จนกระทงปจจบนแยกกนแทบไมออก เชน พธแรกนาขวญ พธแตงงาน พธลอยกระทง ฯลฯ การก าเนดของพธกรรมนน มมาตงแตโบราณ กอนพทธศาสนาจะเกดขน ในยคสมยของลทธพราหมณ ไดแบงพระเวทย หรอมนตตรา ทใชสวดภาวนาในการท าพธกรรมนนแบงออกเปน 3 ประการ เรยกวา “ไตรเภท” ซงเปนทมาของคมภรไตรเภท ซงถอวาไดรบมาจากโอษฐของพระผเปนเจา เปนคมภรทวาดวยเรองราวเกยวกบการเรยกเรยกรอง สงศกดสทธ และวญญาณทงหลาย ในการบชาพระผเปนเจาเรยกการบชาดวยเครองสกการะประเภทนวา “การบวงสรวงเทวดา” ทงนเพอเนนใหเกดอทธปาฏหารย การดลบนดาลใหเกดสงทด ของการตงจตอธฐานขอใหสมฤทธผมตามปรารถนา ท าใหบงเกดเปนพธกรรมยดถอสบทอดตอๆ กนมาจนถง ปจจบน “ผ” ตามความหมายในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ปพทธศกราช 2525 ไดใหค าจ ากดความของ “ผ” ไววา ผคอสงทมนษยเชอวาเปนสภาพลกลบ มองไมเหน แตอาจปรากฏเหมอนมตวตนได อาจใหคณหรอโทษได มทงดและราย (ราชบณฑตยสถาน, 2525 : 560)

ในสงคมไทยของเรานนแบงผออกเปนสองประเภทดวยกน พวกแรกเปนพวกทใหโทษหรอผราย พวกนมงท ารายคนท าอนตรายตอคน หรอท าใหหวาดกลวและเบยดเบยนเอาชวต ตวอยางเชน ผปอบ (ภาคอสาน) ผเปรต ผพราย ผกละ (ของคนภาคเหนอ) พวกทสองเปนพวกผทใหคณหรอผด ชวยปก

41

ปกรกษาคมครองใหรอดพนจากภยอนตรายตาง ๆ แกชมชน ครอบครว บคคลตลอดจนทรพยสนตาง ๆ ดวยรวมไปจนถงอาการเจบไขบนดาลใหเกดความอดมสมบรณแกชวตและทรพยสน เชน ผฟา ผแถน ผเสอน า มเหศกด หลกเมอง ผเสอเมอง ผเสอบาน ผเชอของชาวภไทย ผไร ผนา ผตาแฮกของชาวอสาน ผมด ผเมง(บรรพบรษของชาวลานนา) ผปยา ผตายาย และผปตาเปนตน

เมอมความเชอเรองผแลวกตองมความเชอทางไสยศาสตรตามมาเสมอ จะแยกออกจากกนโดยเดดขาดนนเปนไปไดยาก ไสยศาสตรคอความเชอดวยความรสกหวาดเกรงในสงทเขาใจวาเหนอธรรมชาต หรอสงลลบไมสามารถพสจนไดดวยกระบวนการวทยาศาสตร เมอเชอและรสกเชนนนแลวกจะกระท าการอนใดอนหนงออกมาในรปของพธกรรมเวทยมนตรคาถาเพออ านวยประโยชนแกตนเองซงมทงดานดและเลว ในทางทดกเพอใหเกดเปนสรมงคลหรอปองกนเหตรายแกตนเอง รวมทงขบไลสงเลวรายคาง ๆ ใหพนไป สวนในทางเลวกเปนการใชเวทยมนตรคาถาท าความเดอดรอนใหกบคนอนซงเรามกเรยกกนวาท าคณไสย เชนเสนหยาแฝด ฝงรปฝงรอย (สนต ไพรรณ : 2550) ในต าราเรองการศกษาประเพณไทยของพระยาอนมานราชธนนนไดกลาวถงผฟาไววา “ฝฟา” เปนผทดใหคณแกมนษย ทเรยกกนเชนนอาจเนองจากผทานเหลานมถนสงสถตอยบนทองฟา แตหลงจากทพทธศาสนาเผยแพรเขามาจงเปลยนค าเรยกใหมวาเปน “เทวดา” แทน และเรยกทสงสถตของทานบนทองฟาวา “สวรรค” ดวยเหตผลประการดงกลาวผเฒาผแกจงบอกลกหลานวาเทวดาอยบนทองฟา ทองฟากเปนททสถตหรอ “สวรรค” ของเทวดา ผฟาหรอเทวดาบนทองฟานน มอยหลายตน ดงนนจงตองมชนและล าดบและอ านาจหนาทแตกตางกนไป อกทงทอยของผฟาหรอเทวดากจะถกแบงออกเปนชน ๆ ตามแตอ านาจหนาท

ตามปกตชาวอสานจะท าพธกรรมเกยวของกบพธกรรมเกยวของกบผฟาหลายลกษณะ เชน ท าบญบงไฟในเดอนหก การเลยงผฟาในเดอนสาม หรอการล าผฟาเพอรกษาผปวยเปนตน ส าหร บหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมนน จากการศกษาพบวา เปาหมายทวไปของพธการร าผฟา เพอรกษาการเจบปวยนอกจากนอาจเปนการท านายโชคชะตาราศ อกดวย จากการศกษาดนตรและพธกรรมการร าผฟา กรณศกษาคณะหมอล าผฟาหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมในครงนไดศกษา ไว 2 สวนกวาง ๆไดแกสวนแรก เกยวกบพธกรรมการร าผฟาสวนหลงเกยวกบดนตรทใชประกอบในพธร าผฟา จากการศกษาผวจยพบวา

42

1. สภาพและบทบาททางวฒนธรรม หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

1.1 สภาพทวไปของหมบานหนองคอนไทย หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม เปนชมชนขนาดใหญมประวต

ความเปนมาทนาสนใจ ประชากรจ านวน 760 ครวเรอน แบงเปนเพศหญงจ านวน 1,373คน เพศชายจ านาน 1,381 คน รวม 2,754 คน อาชพของประชากรโดยสวนใหญรอยละ90ประกอบอาชพเกษตรกรรม ทเหลอ รบจาง ประกอบอาชพสวนตว ซงโดยภาพรวมแลวเปนสงคมชนบทประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก

ภาพประกอบ 1 แสดงแผนทสงเขปหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตมอ าเภอเมอง จงหวดชยภม

1.1.1 ประวตหมบานหนองคอนไทยและการตงถนฐานบานเรอน ในอดตนนหมบานหนองคอนไทย เดมชอหมบานหนองบวฮ ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงใตของ

ทตงหมบานในปจจบน อาณาเขตเกาตดกบบรเวณรมหนองเของซงเปนหนองน าธรรมชาตทมขนาดใหญใชสอยรวมกนระหวางหมบานในแถบน ตามค าบอกเลาของหมนณเรศ (ขาราชการซงมยศทางราชการสมยนนเปนคนเกาแกของหมบาน) เลาใหนายสงห จนดามาตยฟงวา “ในฤดน าหลาก น าไหลบามาทางทศเหนอ บางปกมมากบางปกมนอยตามสภาพ หมนอนทร มทนาอยตดทางทศเหนอ การ

43

เดนทางไปท านานนล าบาก และววควายทจะตองไลตอนกลบบานอยทกวน จงสรางบานกงเถยงนา (กระทอม) อยบรเวณนาของตวเอง เมอเวลาลาลวงเลยผานไปนานเขา ชาวบานกเรมอพยพโยกยาย ทยอยออกมาอยดวย กนเพราะมทนาตดบรเวณเดยวกนกบนาของหมนอนทร แตในปจจบนไมหลงเหลอสภาพบานเรอนดงเดมทตงอยเลย ในปตอมาหลงจากนน ทางหนวยงานราชการจากสวนกลาง ไดออกตรวจราชการไปตามหวเมองตางๆในมณฑลภาคอสานโดยใชขบวนเกวยนหลายเลมตดตามกนไปและตองใชเวลาตรวจราชการและเดนทางรอนแรมเปนเวลานานนบแรมป จงไดมาตงคายอยขางนอกหมบานหนองบวฮ ตกเวลากลางคนมการแสดงละครเพอเปนการผอนคลายอารมณและความเมอยลาหลงจากตรวจเยยมหมบานซง แตละหมบานจะใชเวลาในการตรวจเยยมเปนเวลานานรวมเดอน เมอชาวบานละแวกนนทราบวาจะมคณะละครไทยมาแสดงบรเวณทตงคายผตรวจราชการจากสวนกลางมาพกอยทบรเวณหมบานหนองบวฮ ซงกท าใหเปนทร าลอกนออกไป ปากตอปากวาบานหนองบวฮมละครไทยมาแสดงชาวบานททราบเรองตางเฝารอเพอทจะมาชมละครไทย จงพดกนวาบานหนองบวฮละครไทยพอนานเขากเพยนมาเปนหนองคอนไทย เดมชอบานหนองบวฮ ซงทตงแตเดมนนอยทโนนบานเกา ราว พ.ศ.2330 ตอมาพอขนอนทร ไดน าชาวบานอพยพโยกยายหมบานขามหนองใหญมาอยทางทศเหนอ ซงเปนทตงบานหนองคอนไทย ในปจจบน ดวยเหตผลทวา โนนบานเกา ฝงหนองทศตะวนตก และอกหมบานตงอยฝงตะวนออกหนอง แตการอย และการปกครองทงสองบานไมไดอยเปนสข เพราะวาเกดความเจบไขไดปวยลมตายเปนประจ า ดงนนจงมการยายบานเขามาตงหมบานรวมกนกเกดความอยเยนเปนสขซงทตงเดมชาวบานเชอกนวาเปนบานหาบหนอง จงท าใหชาวบาน อยอยางไมมสขชาวบานหนองคอนไทยมฝายปกครองตามล าดบมาทงหมด 6 คน มผใหญบาน ตาม ล าดบดงน

1. นายมา ศรโฉม 2. นายปา ด ารงชาต 3. นายสงกา แตงแดน 4. นายทองอนทร ปราบนอก 5. นายบาง แตงเมอง 6. นายเสงยม ศรโฉม

ตอมาบานหนองคอนไทยไดแบงการปกครองออกเปน 5 หม ดงน 1. หมท 5 มผใหญมานะ เบาชยภม ปกครอง 2. หมท 12 มผใหญลวน บ ารงภม ปกครอง 3. หมท 14 มผใหญบญทน บญโยธา ปกครอง 4. หมท 19 มผใหญค ารณ ศรโฉม ปกครอง

44

อาณาเขตของหมบานทางดานการปกครอง - ทศเหนอ ตดกบ บานหวยบงเหนอ บานลาดนอย - ทศใต ตดกบ บานมกมน อ.แกงสนามนาง จ.นครราชสมา - ทศตะวนออก ตดกบ บานโนนเหลยม บานบะกาม บานโนนโพธ - ทศตะวนตก ตดกบ บานกดตม บานหนองเของ บานหนองค

1.1.2 สภาพชมชน โดยทวไปแลวประชากรในหมบานจะปลกบานอยชดกนมากเนองจากเปนลกษณะครอบครวขยาย เพอรบกบจ านวนสมาชกทจะเพมขนของแตละครอบครว ในอนาคต และเปนทนาสงเกตไดวาบานทอยในละแวกเดยวกนเปนเครอญาต พนองเดยวกนทงหมด สถานทส าคญ ไดแก วด โรงเรยน สถานอนามย จะตงอยในเขตพนทสาธารณะของชมชน และไมหางจากชมชนมากนก สภาพบานเรอนโดยทวไปแลว ท าจากไม หรอครงไมครงปน หลงคาเปนทรงจว ใตถนบานปลอยโลง เพอใชท ากจกรรม ยามวาง เลยงไหม พกผอนหยอนใจ และเลยงสตว บรเวณรอบ ๆ บาน หากมพนทเหลออยบางกจะปลกผลไม เชน มะมวง มะยม มะขาม กลวย และพชผกสวนครวเอาไวรบประทานกนในครวเรอน หากมจ านวนมากพอ อาจปลกไวเพอจ าหนาย หรอแจกจายเพอนบาน

ภาพประกอบ 2 สภาพบานเรอน

45

ภาพประกอบ 3 แสดงทางเขาหมบาน

1.1.3 วฒนธรรมความเปนอย วฒนธรรมของชาวบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมนนทยดถอสบทอด ปฏบตสบตอกนมาเดมนนกมความคลายคลงกบชมชนอน ๆในภาคอสานทวไปในอตสบสองคลองสบสซงจะเกยวของกบพทธศาสนาโดยตรงเนองจากชาวบานโดยทวไปจะใฝใจในการบญการกศลอยแลว จะพบไดจากคนเฒาคนแกในวนศล หรอวนพระกจะนงขาวหมขาวไปถอศลและนอนทวดและมลกหลานคอยรบสงดแลวมกจะไมแตกตางไปจากทองทอนมากนก เพราะพธกรรมทางพทธศาสนาทส าคญและถอวาเปนพธกรรมพนฐานทตองกระท าเสมอ คอการรบไหวพระรบศล เผอแผบญกศล บรหารจตใหผองใสแผเมตตาแกเพอนรวมโลกและสรรพสตวทงปวง ถอเปนแกนพธกรรมในทางพทธศาสนาและดงนนองคประกอบอนทมาเสรมพธกรรมทางศาสนาใหซบซอนขนนน ถอวาเปนสงปรงแตงเทานนซงอาจจะเปนความเชอทางไสยศาสตร หรออนๆ ถาจะพจารณาถงพธกรรมระดบชาวบานในฮตสบสองแลว พธกรรมเพอศาสนาจรงๆ ไดแก บญเขากรรม ในเดอนอาย เปนพธท าบญแดพระสงฆผตองอาบต สงฆาทเสส ซงมความเชอวา ใครท าบญแดพระสงฆในบญเขากรรมจะไดกศลแรง บญเผวส เดอนสเปนการบชาสบชาตของพระพทธเจา มความเชอวาผใดฟงเทศนมหาชาตไดจนจบครบทกกณฑจะไดกศลแรง บญเขาพรรษา เดอนแปดเพอถวายเทยนพรรษาและผาอาบน าฝน แดพระภกษสงฆเชอกนวาจะไดกศลแรง

46

บญออกพรรษา เดอนสบเอด เปนบชาพระรตนตรยถวายปราสาทผง อนถอวาเปนกศลยงใหญ บญกฐน เดอนสบสอง เปนการถวายผาแดพระสงฆทจ าพรรษา อนเปนมหากศลยงนก พธกรรมดงกลาวนมปฏบตสบมาแตอดตจนถงปจจบน

ภาพประกอบ 4 แสดงอาหารทรบประทาน ลาบ ปลารา สมต าอาหารพนบาน

นอกจากนวฒนธรรมทางดานการกนอยกมความส าคญเชนกนททกบานจะขาดและละเลยไมไดเชนหากตงวงรบประทานอาหารอยมคนผานไปผานมา เราจะรจกหรอไมกตามจะตองเชอเชญมารวมรบประทานอาหารเสมอ ไมวาแขกหรอคนผนนจะตกลงหรอไมกตาม หรอคนทเปนภรรยาหากสามยงไมรบประทานอาหารผเปนภรรยาจะรบประทานกอนจะถอวาเธอผนนปฏบตตนไมสมควรอยางยง หรอแมกระทงมแขกมาบานฝายแมบานหรอผหญงตองใหแขกรบประทานใหเสรจกอนถงจะรบประทานได เปนตน กจกรรมยามวางทนอกเหนอจากงานหลกคอท าไร ท านาแลวนนกจะมแตกตางกนออกไปและถอเปนหนาททแตละคนจะตองท าโดยเครงครดและสบทอดกนมานานแลวคอผหญงจะทอผาไวใชสอย นงหมแกสมาชกในครวเรอน ผชายจะตองเหลาตอกจกสานตะกรา กระตบขาว หวดนงขาวเหนยว เปนตน

47

ภาพประกอบ 5 แสดงกจกรรมยามวางของแมบาน

ภาพประกอบ 6 แสดงกจกรรมยามวางของพอบาน

1.1.4 การแตงกาย ชดทชาวบานใสนนแตเดมมาผชายกจะนงผาโสรงสวมเสอคอกลมทบ ผหญงนงผาซนไหม หรอมดหมสวมเสอคอกระเชา เปนชดอยบาน หากมงานบญหรอเทศกาลกจะแตงดวยผาสสนสวยงาม เรยก “ชดเอาบญ” ปจจบนสงคมเรมเปลยนแปลงไป การแตงกายกเรมปรบเปลยนไปโดยเฉพาะ ของกลมคนวยรน หนมสาวกแตกตางไปจากเดมและสวมใสเสอผาตามยคสมย ตามแฟชน

48

ภาพประกอบ 7 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงสงอายซายชดใสอยบาน ขวาชดใสเอาบญ

ภาพประกอบ 8 แสดงการแตงกายของชาวบานชายวยกลางคน

49

ภาพประกอบ 9 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงวยกลางคน

ภาพประกอบ 10 แสดงการแตงกายของชาวบานหญงในขบวนเซงบงไฟ

50

1.1.5 ความเชอ ความเชอของชาวหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม มความคลายคลงกบชาวไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยทวไป คอการนบถอศาสนากบความเชอในอ านาจเหนอธรรมชาต เชน การนบถอผแถน ผค า หรอผบรรพบรษ ผมเหสกข(ผหอผโฮง) ผน า ผปา คตความเชอน ท าใหเกดประเพณ พธกรรม หรอแนวปฏบต เพอท าใหผพอใจบนดาลมงมงคลแกตนเองและสงคม เชนในฮตสบสอง คองสบส อนเปนกฎหมายแบบจารตประเพณ ก าหนดพธกรรมตางๆ เกยวกบผประกอบกบความความเชอในค าสอนพทธศาสนาดวย จงมลกษณะผสมผสานเปนพทธศาสนาทปะปนกบคตเรองผและในหมชนชาวหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ภาพประกอบ 11 แสดงศาลปตาสงศกดสทธทชาวบานนบถอ

ภาพประกอบ 12 แสดงศาลสมเดจฑาสงศกดสทธทชาวบานนบถอ

51

1.1.6 การสาธารณปโภค

หมบานหนองคอนไทยมทางหลวงแผนดนสายชยภม – บวใหญทางหลวงแผนดนหมายเลข202 ท าใหตดตอกบทางอ าเภอ และจงหวดในบรเวณแถบนสะดวก นอกจากนทางเขาหมบานเปนถนนลาดยาง และคอนกรต มประปาของหมบานทผลตและท าน าประปาเองในหมบานจากหนองน าหนองใหญ ทกครวเรอนมน าประปา และไฟฟาใช

ภาพประกอบ 13 หนองใหญ หนองน าในหมบานทใชผลตน าประปา

1.1.7 การศกษา แตเดมนนประชาชนของหมบานสวนมากจะเรยนหนงสอกนทวดจนถงชนประถมศกษาปท4 จงออกไปท างานและประกอบอาชพตามทตนถนด ปจจบนมโรงเรยนประจ าหมบานชอโรงเรยนบานหนองคอนไทย เปดสอนชนอนบาล ประถมศกษาปท6 จนถงมธยมศกษาปท 3 จากนนลกหลานของหมบานกจะเขาไปศกษาตอชนมธยมศกษาปท 4 ในตวจงหวด เชนโรงเรยนสตรชยภม โรงเรยนชยภมภกดชมพล โรงเรยนเมองพญาแลวทยา ทใกลหมบานทสดกคอ โรงเรยนกดตมวทยา ทสงลกหลานเยาวชนไปเรยน พอจบการศกษาชนมธยมศกษาปท 6 แลว สวนใหญ รอยละ90 เลอกทจะไปท างาน ตามโรงงาน บรษท หางรานในกรงเทพมหานคร และปรมณฑล ทเหลอกศกษาตอ และประกอบอาชพอสระ ท าธรกจสวนตว

52

ภาพประกอบ 14 แสดงภาพวดอดร

1.1.8 อาชพ อาชพเกษตรกรรมไดแก ท าไร ท านา เปนอาชพทท าสบทอดกนมาตงแตดงเดมแลวประชาชนในหมบานแตละครวเรอนจะมทท าไร – นา เปนของตนเอง ซงท านาปละ1 ครงพอหมดหนา นากท าไร เชน ปอ ขาวโพด แตงกวา เลยงสตว เชน วว ควาย เปนตน

ภาพประกอบ 15 แสดงภาพการท านา

53

1.2 บทบาทของวฒนธรรมดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ผฟา ตามคตของชาวไทยโบราณและชาวลาว เชอวาผฟาเปนผทมอ านาจสงสดทมอยบนฟาบนสวรรคมไดอยตามดนไม ภเขาพนโลก (จตร ภมศกด 2524 : 67) ผฟาเปนผทชาวอสานทกทองถนใหความเคารพนบถอซงเรยกแตกตางกนออกไป บางทองถนเรยกวา ผหลวง ผไท ผเทง ผแถน หรอแถนหลวง (พระอรยานวตร เขมจาร 2526 : 30 ภายหลงทชาวไทยเรมมานบถอพทธศาสนาและศาสนานาพราหมณจงเรยกผพวกนวา ผเทวดา แตไมละทงคตความเชอเกยวกบผฟาพญาแถนของตนเองและมกรวมเรยกวา เทวดาฟาแถน การร าผฟา เปนพธกรรมทชาวบานไดกระท าขนเพอรกษาความเจบปวย โดยการอญเชญผฟามารวมในพธ โดยมเครองดนตรบรรเลงทส าคญคอ แคนแปดบรรเลงประกอบการร าผฟาตงแตผฟาเขาคายจนถงพธการร าไปจนเสรจพธ เพอออนวอนใหมาชวยรกษาผปวยใหหาย เปนปกต ซงถอวาการเจบปวยของมนษยสานหนงเกดจากการกระท าทละเมดตอผ สรางความไมพอใจตอผ เรยกวา การผดผ ผใดทลวงละเมด หรอประพฤตนอกรต นอกทาง ผกจะลงโทษใหมอนเปนไป การร าผฟาเพอเชญผฟาใหมาสงสถตในรางของคนทรงเพอทจะท านายลกษณะอาการของผปวยประกอบพธกรรมการรกษา และยงเปนสอกลางระหวางผทมากระท ากบผปวยผซงละเมดตอผใหมความเขาใจ ประพฤตปฏบตใหถกตอง พธกรรมร าผฟา ของคณะหมอล าผฟา แมใหญแกว พยคชย หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม นนเปนพธกรรมทชาวบานไดใชบ าบดรกษาโรคภยไขเจบควบคกบการด าเนนชวตมาโดยตลอดแมวาเทคโนโลยสมยใหมจะไรซงขดจ ากดทหลงใหลเขามาในหมบานแหงนอยางไมขาดสายกตาม จากการศกษาพบวาการร าผฟามอย 2 กรณคอ กรณแรก การร าผฟาในการรกษาคนเจบปวย(การรกษาโรค) กรณทสองเปนการจดพธปลงพาขาว(คลายพธไหวครศลปนหรอบวงสรวงของภาคกลาง) ส าหรบคนหรอบานทนบถอผฟาทมหง(ฮาน) บชาผฟา ของพอแม ปยาตายาย หรอของบรรพบรษและลกหลานปจจบนกนบถอสบตอมา องคประกอบของการร าผฟา พธกรรมการล าผฟามองคประกอบตาง ๆ ดงน หมอล าผฟา หมอล าผฟาทเขาพธรกษาผปวยประกอบดวย หวหนาหมอล า บางทองถนเรยก หมอจ า หรอ กก โดยสวนใหญเปนเพศหญง และแตงงานแลว อปนสยเปนคนพดเกง และฉลาดไหวพรบด การเปนหวหนาสบทอดจากหวหนาคนเดมทถงแกกรรมไป สวนผรวมร าในพธเรยกวา บรวาร

54

หรอศษย ไดแก ผทผานการรกษาดวยการล าผฟามาแลว และเขารวมพธกรรมในลกษณะท าใหพธกรรมศกดสทธ และรายร าเกดความสนกสนานไปดวย เพอเรงเราใหผปวยลมความเจบปวดลมความทกขคลายกงวล

ภาพประกอบ 16 การแตงกายของหมอล าผฟา

การแตงกาย การแตงกายของหมอล าผฟาในการเขาประกอบพธล าผฟาเชน ตองผดหนาดวยแปงฝนหอม หวผม ทาน าหอม นงผาซนไหม เสอสภาพ ผาสไบ(เบยงบาย) พาดไหล สวนบรวารทเขารวมพธกจดเตรยมในลกษณะเดยวกน การแตงกายของหมอล าผฟาเปนลกษณะเรยบงายไมมเครองประดบตกแตงเหมอนกบหมอล าทวไปทงนเพราะรปแบบการแตงกาย ไดยดถอปฏบตกนมาตามจรรยาบรรณของบรรพบรษทสบทอดกนมาแตสมยกอน

ภาพประกอบ 17 การแตงกายของหมอล าผฟาตอนเขาเทยมเจาพอพระยาแล

55

การแตงกาย ของหมอล าผฟา ในกรณพเศษนนเปนการแตงกายตามทมผฟาเขาเทยม (ทรง) เชน ถาเปนผปตาหรอผคนเฒาคนแกกจะนงผาโสรง ผาขาวมาพาดบา สบบหร นงขดสมาธ และพดเสยงแหบแหง เปนตน ดงนนการแตงกายในลกษณะเชนนตองเปนไปตามความประสงคของผทเขาเทยม

ภาพประกอบ 18 การแตงกายของหมอมา

หมอแคน บางทเรยกวา หมอมา ลกษณะของหมอแคนทเปาประกอบการล าผฟานน ตองมความอดทน และผานการเปามานานพอสมควร เพราะการประกอบพธกรรมล าผฟาใชระยะเวลานานเปนวน การท านายการรกษาผปวยวาจะหายหรอไมนนฟงจากหมอมาวาเปาแคนแจงหรอไม ฉะนนการเสยงทายตองขนอยกบหมอแคนสวนหนง

56

ภาพประกอบ 19 การแตงกายของผปวยหญง

คนปวย โดยปกตคนปวยทเขาพธจะไดรบการแตงกายตามขนตอนของพธกรรม และแตงกายตามทผเขาเทยม (ในกรณผเขาทรงประจ าผปวย) ผปวย การแตงกายตามปกตธรรมดาในชวตประจ าวนแตตองใชผาขาวหรอผาขาวมาพาดไหล เปนสญลกษณบงบอกถงการเขาพธดวยความมสมมาคารวะ นอกจากนคนปวยอาจตองเขามามสวนรวม โดยการฟอนร ากบหมอล าผฟา แตหากมอาการปวยหนกกตองนอนขาง ๆ พธกรรมนน

ภาพประกอบ 20 การแตงกายของผปวยชาย

57

คาย หมายถง เครองประกอบพธเพอบชาผฟา ครอาจารย ผลวงลบไป อญเชญมาชวยรกษาผปวย คายประกอบดวย ขน 5 ขน 8 หอนมนต 4 หอ ขนน า ผาซนใหม 1 ผน เทยน 1 ค ดอกไมขาว บหร หมาก พล หว กระจก ฝายผกแขน และเงนคาย เครองคายนถอวาเปนปจจยส าคญ ในการประกอบพธ

ภาพประกอบ 21 เครองคาย

1.2.1 พธกรรมการรกษาโรค การจดพธร าผฟาเพอรกษาคนปวยขนนนจะจดในกรณทสมาชกในครอบครวคนใดคนหนงเกดการเจบปวยขนและรกษาดวยแพทยแผนปจจบน หรอแผนโบราณ หรอดวยวธการตาง ๆ ไมหาย โดยสวนใหญทผานการรกษาจากทอน อาจพบไดหลายลกษณะแตกตางกนไปเชน ปวดศรษะบอย ๆ ปวดแขงขา ปวดเอว เปน ๆ หาย ๆ หรออยด ๆ กลมหมอนนอนเสอ คมคลง พดไมไดฯลฯ อาการลกษณะดงกลาวเหลานนชาวบานเชอวาตองเกดจากการทถก ”ผ” ประเภทใดประเภทหนงกระท าอยางแนนอน จ าเปนตองหาวธการรกษาพนบานโดยญาตผปวยไปขอค าแนะน าจากหมอมอ (หมอด) เรยกวาดมอ ท านายวาจะรกษาดวยวธการใดจงจะหาย และตองใหคนสนทหรอญาตผใกลชดไปมนต หรอนมนต คอท าการตดตอกบหวหนาคณะหมอล าผฟาเพอมารกษาอาการของผปวย การตดตอ เปนขนตอนทญาตผปวยมาบอกกลาวใหไปรกษาในทองถน ทงใกลและไกล ผปวยโดยสวนใหญทผานการรกษาจากทอนไมหาย จ าเปนตองหาวธการรกษาพนบานโดยญาตผปวยไปขอค าแนะน าจากหมอมอ (หมอด) ท านายวาจะรกษาดวยวธการใดจงจะหาย ถาหมอมอเสยงทายวาตองใชทางเทง(ผฟา) รกษา จงจะหาย จงจะหาย ถาหมอมอเสยงทายวาตองใชทางเทง(ผฟา) รกษา จงจะหาย และถาผรกษาอยทศใดทศหนง ญาตผปวยกจะตามไปจนกวาจะพบแลวน ามารกษา

58

ภาพประกอบ 22 การเขาคาย

1.2.1.1 การนมนต ผไปนมนตตองเตรยมขน5 หรอบางทเรยกวาขนนมนตไปทบ านหวหนาคณะหมอล าผฟาเมอไปถงหวหนาคณะหมอล าผฟากจะรบขนนมนตและท าพธหนาหงบชาผฟาใหญทบานและสองดอาการผปวยตามค าบอกกลาวของผทมานมนตพอสงเขปและท าการบอกสาเหตเกยวกบการเจบปวยซงอาจจะโดนกระท าทางไสยศาสตร หรอถกของ บางรายทมว ชาอาคมถกครบาอาจารยเกามากระท า หรอท าผดผบรรพบรษ ผปา ผไร ผนา เจาทเจาทางหรออ านาจของผปอบ เปนตน หวหนาหมอล าผฟากจะก าหนดวนทจะจดพธกรรมร าผฟาขนตามแตผฟาจะก าหนดเพอใหบานเจาภาพทจะจดพธร าผฟาไดจดเตรยมสถานทและเครองคายทใชในพธร าผฟาไวใหพรอม

ภาพประกอบ 23 ขนนมนต

59

ภาพประกอบ 24 สถานทประกอบพธร าผฟา

1.2.1.2 การเตรยมสถานทประกอบพธร าผฟา ส าหรบการเตรยมสถานทในการประกอบพธร าผฟานนไมมขนตอนหรอความพเศษใด ๆ เพยงแตเจาภาพจดท าความสะอาดบานปเสอใหเรยบรอยเกบขาวของในบานใหมดชดเพอรอรบผทจะมาประกอบพธและแขกทเขามารวมพธโดยแยกสวนทเปนเครองคายไวในทเหมาะสมมใหคนเดนขามไปมาหรอไปท าสงใดในบรเวณนนโดยสวนมากแลวนยมตงเครองคายไวทางทศตะวนออกของบานเรอนเปนส าคญ เพราะคอวาเปนทศทมสรมงคล

นอกจากนนกจะจดเตรยมเครองพธ ขนนเปนการจดเปนการจดเตรยมคายหลกซงเปนคายรกษาโดยเจาภาพ หรอญาตจะจดเตรยมวสดซงหาไดในละแวกบาน เชน ใบกลวย ดอกไม ดอกจ าปา ผาขาว ฯลฯ เมอจดเตรยมคายเรยบรอยจะน าไปตง ณ ทพธดานตะวนออก คายตองยก ให สงกวาพนธรรมดา เชน วางบนหมอน ฟก หรอเสอ สวนหมอล าผฟากจดแจงแตงตว ทาแปง ใสน าหอม หวผมใหเรยบรอย กอนเรมประกอบพธ

1.2.1.3 อปกรณและเครองคาย เปนสงส าคญในการประกอบพธกรรมร าผฟาซงเปนของประกอบพธกรรมเพอบชาผฟาและครบาอาจารยผลวงลบไปทงนเพออญเชญมาชวยรกษาผปวย “เครองคาย”ทใชในพธร าผฟา ครงนเปนการเกบขอมลการร าผฟาทบานนายไหล ประจญหาญ ซงร าผฟาใหนางทองเลอน ประจญหาญ ประกอบไปดวย 1. บายศรกาบ5ชอ 1 ค 2. น าอบไทย 1 ขวด 3. หว 1อน

60

4. กระจกเงาเลก 1 บาน 5. ผาขาวหนงวาจ านวน 1 ผน พรอมเงน 4 บาท บหร 1 ซอง 6. หอนมนต (กรวยใสยอดดอกทองพนชงวางในถาดเครองคาย) 7. ขนหา (วางในถาดเครองคาย) 8. ขนแปด (วางในถาดเครองคาย) 9. ผาซนใหม 1 ผน 10. หมาก 4 ค า บหร 4 ค า จดใสพาน 1 พาน จ านวน 2 ชด 11. น ามนใสผม 12. ขนใสน าสะอาด 2 ใบ 13. ขนหา ส าหรบสอง (ใสเทยนขาว เงนจ านวน 6 สลง) 14. ถาดสงกะสใหญส าหรบใสเครองคายจ านวน 1 ใบ 15. เทยน 1 หอ

1.2.1.4 การเขาคาย หลงจากจดเตรยม คายเรยบรอย พธกรรมเรมโดยหวหนาผฟาจดเทยนและบอกกลาวครบาอาจารยผฟาเพอลงมาประทบทรง หมอมากเรมเปาแคนลายใหญตอนเขาคายไปชา ๆ อยางเยอกเยน พรอมกบหวหนาผฟาเชญครบาอาจารยทลวงลบไปแลว ไดประสทธประสาทวชา ใหชวยมาดแลรกษาผปวย และผฟากจะเขาทรงอยหนาเครองคายโดยมอทถอขนหาส าหรบสองแสดงอาการสนเคลม โดยมบรวารนงอยขาง ๆ แลวหวหนาผฟากลกขนฟอนร าเคลากบเสยงแคนอยางสวยงาม บรวารชวยกนพดเกลยกลอมเพอหาสาเหตของการเจบปวย และเกลยกลอมผใหมาเปนพรรคพวกเดยวกนกบพวกตน ผทมาเขาสงหรอเทยมรางอาจจะโตตอบกบผคนโดยผานผฟาหรอเปนผอน ๆ มาเขาสงราง เรยกวา ร าสองหาสาเหต เมอทราบสาเหตจะล าออนวอนขอถายถอนชวตโดยผปวยและญาตจะยอมรบปฏบตตามทผตองการทกอยาง แลวจดสงของเครองสมภาระตาง ๆ ตามทผตองการถายถอนหลงเสรจพธเชน ชาง มา แหวน เงนทอง ทาสใชหญงสาว สงฆทาน ขาวปลา อาหารคาวหวาน เหลาไห ไกตว เปนตน

1.2.1.5 การรกษาในเบองตน เมอทราบสาเหตแหงอาการเจบปวยแลวนนผฟากจะท าการการปดเปา วด ฟาย ใหกบผปวยโดยใชบหรสบเขาไปแลวเปาพนทศรษะ และสวนอน ๆของผปวย แลวใชมอสองมอเหมอนรองรบน าจากสวนหว ตามล าตวแลววดออกท าซ าๆ หลาย ๆ รอบ จากนนกจะท าน ามนต ใหผปวยดมกน และใหอาบ เปนอนเสรจพธปดเปาวดฟายในขนตน

61

ภาพประกอบ 25 การเขาเทยมของผฟา

ภาพประกอบ 26 การเจรจาออนวอนผ

1.2.1.6 การร าของผ เมอเสรจจากขนตอนของการร ารกษาโรคแลวบรรดาผทมาท าใหเจบไข

และปวยกจะเตนร าเปนขนตอนสดทายของการร าผฟารวมทงบรรดาผฟาทงหลายสดจะประมาณไดเนองจากวนทมการร าผฟานผสามารถมาจากหลาย ๆ ทหลายแหง หมอมากจะเปาลายแคนไปอยางสนกสนานรวดเรวพรอมทงกระทบเทาบนพนเรอนทท าพธร าผฟาใหจงหวะเหลาบรรดาผทงหลายทงผทเปนผฟา บรวารผฟา หรอแมแตกระทง ผทเขามารวมในพธ กออกลกมาฟอนร า บางกโหรองบางก

62

กระทบเทาบนพนเรอนตามจงหวะ โดยพธในขนตอนนมเวลาไมจ ากดผบางรายถาจะออกจากรางกจะมากราบทเครองคายแลวกออกบางรายสลบไป

หลงจากพธร าผฟาเสรจหวหนาหมอล าผฟากจะผกแขนผปวยเพอเปนการเรยกขวญใหกบผปวย สวนเครองคายทใชในพธกจะหามไมใหผใดยง หรอจบตองเปนอนขาดเพราะวาจะตองเกบไวใชในขนตอนตอไปคอการสงเครองเกา

ภาพประกอบ 27 การปด เปา วด ฟาย

1.2.1.7 การสงเครองเกา ในกระบวนการร าผฟารกษาโรคนในครงทสองทจะตองจดเรยกวาการ

สงเครองเกา พธสงเครองเกานนจะจดไดกตอเมอรกษาโรคหาย อาการทเลาเบาบางลง เมอทราบสาเหตแหงการเจบปวย อาทครบาเกามาท า ผตาง ๆ เชนผปา ผเรอน ผภ ผบรรพบรษ ฯลฯ มากระท าและตองการสงใด กตองจดหาใหเชน เหลา ยา สงฆทาน ศาลหรอทอยอาศย เปนตน สงเหลานผกจะบอกผานผฟาใหลกหลาน ญาตพนองจดหาให สวนพธการสงเครองเกานนกจะจดคลายพธร าผฟาในครงแรกเครองคายกใชชดเดมอาจมการปรบแตงเครองคายเลกนอย เชน ยอดบายศรกจะน าดอกจ าปามาเปลยนใสใหม หอนมนตกจะเปลยนดอกไมใหม และมขาวของทจะจดเพมอกคอ

1. กระทง 9 หอง (ท าตดกรรมตดเวร) จ านวน 1 ชดประกอบไปดวย

63

1.1 กระทงสเหลยม ท าจากกาบกลวยแลวแบงออกเปน 9 ชองส าหรบใส หมาก พล บหร ขาวด า ขาวแดง อาหาร พรก เกลอ ปลาราหอใบมะยม ชองละเทา ๆ กน

1.2 ฝาย 3 ส(ด า แดง ขาว) พนไมตรงปลายปกธงทท าจากกระดาษ จ านวน 9 เสาปกไวใหทวกน

1.3 ตกตาชายและหญง 1 ค ท าจากกาบกลวยนงหมดวยเศษผา

2. กระทงหนาวว 9 ชน ประกอบไปดวย 2.1 ชาง มา วว ควาย อยางละ 9 ตวท าจากดนเหนยว 2.2 สรอย ท าจากสายบว 9 เสน 2.3 แหวน เงน ทอง ท าจากใบมะพราว อยางละ 9 2.4 นาฬกา ท าจากใบมะพราว อยางละ 9 2.5 ปน และมาท าจากกานกลวย อยางละ 1 สง 2.6 ผาโสรง ผาขาวมา ผาถง อยางละ 9 ผน 2.7 กระดงมา ท าจากเปลอกหอยโขงมารอยเชอกเปนพวง 2.8 เครองใชในครว เชนพรก ปลารา เกลอ หอม ขาว 2.9 เหลา 1 ขวด ภาพประกอบ 28 เครองคายเดมทใชในพธสงเครอง 9

64

ภาพประกอบ 29 ดอกจ าปา

ภาพประกอบ 30 กระทง 9หองในพธตดกรรมตดเวร

พธกรรมการสงเครอง9 นนกจะมความคลายคลงกนกบการร ารกษา(ร าสอง)

เรมพธโดยหวหนาหมอล าผฟาจดเทยนแลวยกขน5ขน อธษฐานถงครบาอาจารย ตอนนหมอมากเรมเปาแคนลายใหญขนอยางชาและเยอกเยนไปพรอมกบการเขาคายผฟาอกครงหนง มอของผฟาทถอขน 5 สนไปพรอมกบการประคองขนจนผฟา หรอผตาง ๆ ทตองการมารบเครอง 9 ในวนน เขาสงราง วธการตาง ๆ ด าเนนไปจนเปนทพอใจผแลว ผฟากจะท าพธสงเครอง 9 โดยเอาสายสญจนมามดทขอ

65

นวหวแมมอผปวย ผปวยแลวใหผปวย(ทาวใหม)หนหนาเขากระทงหนาวว 9 หอง เรยกพธตดกรรมตดเวร แลวนงเหยยดขาเอาสายสญจนพนกระทงหนาวว 9 ชนไวเอาเทยนมาจดบนกระทง หนาวว9 ชนแลวเวยนเทยนคาคงในขน 5 ของผฟา รอบกระทงและผปวย จากนนปลดสายสญจนออก แลวเทเหลาลงพนจากนนกจะหาบตะกราเครอง 9 ท าการร ารอบกระทงหนาววเปนการสมมตวาขมายงปนไปสงขาวของให หลงจากนนกจะท าพธตดเวรตดกรรมใหผปวยโดยใชกระทง 9 หองมดดายสายสญจนทหวแมมอทงสองท าการปด เปา วด ฟาย โดยใชบหรและการใชมอวดออกจากผปวยเชนเดม ซ าหลายครงจนเสรจ ผฟาจงเอาขน 8 ซงขางในขน 8 ใสเสอผาของผปวยลกขนร าเปนการเรยกขวญของผปวยกลบคนมาอกครงหนง ผฟากจะร าไป หมอมากจะเปาแคน จนไดเวลาอนสมควรชาวคณะทอาวโส จะท าหนาทขมากานกลวย พรอมกบยงปนทท าจากกานกลวยน าขบวน และร ารอบ ๆ บรเวณกระทงหนาววททวางไวในพธ จากนนพอถงเวลาทจะน าเครองบรขารไปสง ญาตผปวยผชายจะท าหนาทถอกระทงสวนผหญงจะท าหนาทหาบตะกราซงมเครอง 9 อยในนน จากนนจงเรมลงจากบานโดยใหผขมากานกลวยเดนออกหนาพรอมกบการยงปนไปตลอดทางตดตามดวยผยกกระทง 9 หอง กระทงหนาวว 9 ชน ผหาบตะกราจะอยหลงสดเมอขบวนผไปสงลงจากบาน ผฟากจะเอาเหลาเทลงพน 3 หยด แลวใชมดขดเสน 1 ครงทหนาบนไดบาน เพราะถอวาเปนการขดคนมใหครบาเกากลบมาทวงของอก

ภาพประกอบ 31 กระทงหนาวว 9 ชนในพธสงเครอง 9

66

ส าหรบกระทง 9 หองและกระทงหนาวว 9 ชน จะตองวางใหหางจากหมบานออกไปในทศทางทผฟาก าหนดผทท าหนาทในสวนตาง ๆจะไมหยบจบถอหาบของสงใดมาเลย และจะมบคคลอกกลมหนงซงไมเปนกลมเดยวกนแอบหาบตะกรากลบคนมา คงเหลอไวแตกระทง9 หองและกระทงหนาวว 9 ชน และอปกรณอน เปนอนเสรจพธสงเครอง 9

พธสดทายในขนนคอการผกแขน ปอนไข กนขาวเหนยว หวหนาผฟากจะอวยพร และเรยกขวญ เปนอนเสรจพธ

ภาพประกอบ 32 พธสงเครอง 9

ภาพประกอบ 33 พธตดกรรมตดเวร

67

ภาพประกอบ 34 ขบวนแหเครอง9 และเครองบรขารไปสง

1.2.2 พธไหวครของผฟา (ปลงพาขาว) การแสดงความกตญญตอบคคล สงของ ทมบญคณ ในสงคมไทยเราจะพบไดโดยทวไปและใน

สวนของคนผนบถอตอผฟาเชนกนกมการปฏบต ตอผฟาผซงมพระคณซงเคยรกษาตนเองจนมชวตรอดมาไดกเลยมอบตนเปนลกศษย อกประการหนงเปนการ ฉลองสมโภชหงคาย หงคายของผนบถอผฟาหรอสบทอดมาแตบรรพบรษ พรอมกบอญเชญผฟามาในพธ และขอความเปนสรมงคลแกตนในการด ารงชวต และเสรมความมนใจในการด ารงชวตในสงคมอยางมสขเชนกน

ในการศกษาในครงน ผวจยไดศกษาเกยวกบพธปลงพาขาว ของบานนางทอง ด ารงชาตโดยในพธกรรมปลงพาขาว มการเชญเทยมผฟาทตนนบถอมาเทยมรางหวหนาผฟาผท าพธ ลกศษยและบรวารตาง ทรวมในพธกออนวอนขอพร นอกจากนนกมการท านายลกษณะดนฟาอากาศในแตละป มเซนสรวงเปนขนตอน พธนจะมกจดในวนเสารเดอน 5 เดอน 6 ทไมตรงกบวนธรรมสวนะและจดหลงจากพธไหวผปตาประจ าหมบานแลวโดยมองคประกอบและขนตอนของพธกรรม ดงนคอ

68

ภาพประกอบ 35 การเตรยมเครองสงเวยและเครองคายในพธปลงพาขาว องคประกอบของพธการปลงพาขาว

1 ผนบถอผฟา ประกอบดวยหวหนาหมอล าผฟา และบรวาร ผทเคารพและนบถอผฟาเดยวกนบางทเรยกกนในพธร าผฟาเชน ถาหวหนาผฟาอาวโสมากกวาเรยกคนทเปนบรวารผฟาดวยกนเรยกวา ”นองนง” ถาหวหนาผฟาอาวโสนอยกวาเรยกคนทอาวโสมากกวาเรยกคนเปนบรวารวา “อายพ” ผฟาทอญเชญมานนสวนใหญจะมชอพองกนกบตวละครในวรรณคดพนบานอสานเชน จมค า ศรธน มโนราห สดา อรพม จมทอง ศรไศล เปนตน ชอตามตวอยางดงกลาวขางตนเราจะพบไดในตอนทมพธร าผฟาเพราะบรรดาผฟาและบรวารใชเรยกชอกน

ภาพประกอบ 36 เครองคายในพธปลงพาขาว

69

2. คาย และเครองสงเวย เปนสงทส าคญและมความจ าเปนอยางยงในการประกอบพธปลงพาขาวซงจะตองมการเตรยมใหเสรจเรยบรอยกอนเรมพธ ประกอบดวย 1.) ขน 5 2.) ขน 8 3.) ผาโสรง ผาขาวมา อยางละ 1 ผน พบใสจาน จ านวน 1 ชด 4.) ผาซนไหม ผาเบยงบาย อยางละ 1 ผน พบใสจาน จ านวน 1 ชด 5.) กระจาด จ านวน 1 ใบ ส าหรบใสดอกไมธปเทยนทบรวารน ามารวมในพธ 6.) มดดาบ จ านวน 1 เลม 7.) บหร 1 ซอง 8.) บหร 4 มวน หมาก - พล 4 ค า จดใสจานจ านวน 8 จาน 9.) ส ารบ คาว – หวาน ใสถาด จ านวน 8 ถาด ประกอบดวย - ขาวเหนยวนง จ านวน 1 ถวย - ขาวเหนยวเปยก จ านวน 1 ถวย - ลอดชองน ากะท จ านวน 1 ถวย - แกงปลายางใสวนเสน จ านวน 1 ถวย - เนอมะพราวออน 2 ชน โดนท ขนมเปยกปน 1 ถวย - น าสะอาด 1 แกว - น ามะพราว 1 แกว

ภาพประกอบ 37 ส ารบคาว - หวาน ในพธปลงพาขาว

70

ภาพประกอบ 38 พาขาวแม

10.) พาขาวแม ใสกระดงจ านวน 1 กระดง ประกอบไปดวย - ตวบายศรประดบดวยดอกจ าปา 3 ตว - กระทงใบตองใสอาหาร จ านวน 8 กระทง - ขนใสน าสะอาด วางตรงกลาง จ านวน 1 ใบ

ภาพประกอบ 39 พาขาวนายดาน

71

11.) พาขาวนายดาน ประกอบไปดวย - เนอหมสามชนตม 1 จาน พรอมน าจมท าจากพรกปน - ผลไม ใสจาน จ านวน 1 จาน - ไกตม จ านวน 1 ตว - น ามะพราว จ านวน 1 แกว - เหลาขาว จ านวน 1 ขวด

ภาพประกอบ 40 พาขาวเจาพอพญาแล 12.) พาขาวเจาพอพญาแล - เนอหมสามชนตม 1 จาน พรอมน าจมท าจากพรกแหงปน - ขาวเหนยวเปยก จ านวน 1 ถวย - ผลไม ขนม 1 จาน - ขาวเหนยว จ านวน 1 กระตบ - น ามะพราว จ านวน 1 แกว - เหลาส จ านวน 1 แบน

3. เครองดนตร มแคน8 เปนเครองดนตรหลก คนเปาแคนเรยก หมอแคน บางทเรยกวา หมอมา ลกษณะของหมอมาทเปาประกอบการปลงพาขาวนน ตองมความอดทน และผานการเปามานานพอสมควร เพราะการประกอบพธกรรมการปลงพาขาวล าผฟาใชระยะเวลานานเกอบครงวน

72

ภาพประกอบท 41 หมอมาในพธปลงพาขาว 4. สถานทประกอบพธ ในการจดพธปลงพาขาวนนจะใชสถานทบรเวณหง หรอบานทมฮาน

ประจ าบาน กจดเตรยมท าความสะอาด ปเสอ ปลาดผาขาวมาบรเวณทวางเครองสงเวยและเครองคาย ทกสงทกอยางจะตองท าความสะอาด จะมการรอยดอกจ าปาเปนเสนยาวหอยประดบบรเวณหงพระ มพ ระยา ท าจากกระดาษเงน ทอง หอยประดบ มตนโพธ เงน โพธทอง พวงมาลย ประดบ เครองบรขารพระของลกหลานทเคยใชบวชเรยนกจะน ามาวางไวบนหงพระ พระทผฟาเคารพสกการะไดแกพระเจาองคตอทบรรดาเหลาผฟาบชา และมความส าคญเกยวกบการร าผฟาในแหลงอน ๆ ของจงหวดชยภม

ภาพประกอบ 42 หงบชาผฟา

73

ขนตอนของพธกรรมการไหวครของผฟา (พธปลงพาขาว) ดงนคอ เมอหวหนาหมอล าผฟามาถงบานของเจาภาพทจดพธปลงพาขาวซงเจาภาพตองเตรยมส ารบ

อาหาร คาวหวานและเครองคายไวเรยบรอยแลวหวหนาคณะหมอล าผฟากจะน าไหวพระและอาราธนาศล เมอขอศลเสรจหวหนาผฟาทน าประกอบพธและประเคนอาหารจ านวน 8 ถาด ทเตรยมไว หลงจากนนหวหนาคณะหมอล า กจะยกขน8 ขนเหนอหว บรวารทมาเขารวมในพธกจะน าเงนใสขนลงไปทละคน จากนนกจะยกขน5ขนอธษฐานกลาวอญเชญใหผฟามารวมในพธ อยาไดมอปสรรคใด ๆ ในการท าพธ

ภาพประกอบ 43 การไหวพระและอาราธนาศล กอนการเรมพธปลงพาขาว

ภาพประกอบ 44 ยกขน5 ขน 8 กอนเรมเทยม

74

หวหนาคณะผฟาแมแกว พยฆชย ชอผฟาวา “บวพน” กยกขนตอใหลกสาวเปนผท าแทนเนองจากแมบวพนชรามากท าไมไหว ลกสาว นางกองเงน อดมศกด ชอผฟาวา “หงสทอง” กเรมท าพธโดยหมอมาชอ “อาชาไนย” กเรมเปาแคนลายใหญอยางชา ๆ จนกวาผฟาชอหงสทองจะมาเขาเทยม และเรมเปาไปเรอย ๆจนพธจบ ในการยกขน5 ของผน าประกอบพธ เมอผฟาเรมเทยมกมอาการสน และไดลกตรวจตราเครองเซนสงเวย และบอกวาดหมดทกอยางในวนน เมอตรวจตราเสรจกจะเรมถวายส ารบอาหารทละองคไดแก

ภาพประกอบ 45 ผฟา “หงสทอง” เรมเขาเทยมตรวจตราความเรยบรอย

1.2.2.1 ไหวพระเจาองคตอ และถวายพาขาวพอ ในขนตอนน คนทรวมในพธกจะชวยกนจดเทยนในถาดส ารบคาวหวาน ทง 8 ถาด ถาดละ 2 เลม มขนตอนไดแกการประเคนภตตาหาร อาหาร คาว-หวานแกพระเจาองคตอซงแทนพระพทธเจา พรอมพระอรยสงฆทง แปดไดแก พระโมคคลลา พระสารบตร พระอานนท พระอญญาโกญทญญะ พระวปปะ พระภททยะ พระมหานามะ และพระอสสะช มขาวปลาอาหาร น ามะพราว น าสะอาด แตจะไมพบวามเหลาเลย ในขนตอนนจะถอวาเปนการถวายและไหวพอไปพรอมกนเลย ผฟากจะนงผาโสรงคาดผาขาวมาไหม ถอขน5 และเทยมรางพอ สบบหร กนหมาก กนพล และมาอวยพรแกผเปนเจาภาพ จนรางเทยมออก เสรจพธในขนตอนน

75

ภาพประกอบ 46 การประเคนส ารบคาว-หวาน

ภาพประกอบ 47 ถวายพาขาวแม

1.2.2.2 ไหวและถวายพาขาวแม บรรดาผชวยและบรวารตางชวยกนยกพาขาวแมมา ขางพาขาวกจะวางจานใสผาซนไหมและผาเบยงบาย 1 ชด จานหมากพล น ามะพราว และน าดม จากนนจดธปปกบนอาหาร 4 ดอก จดเทยน 4 เลม หวหนาผฟาถอขน5มาและท าการไหวและรางผแม กมาเทยม โดยวนรอบพาขาวแมพลางพดและโตตอบสนทนาแกผมารวมพธ จากนนกนงลงหนาพาขาวและดมน า ผรวมพธ ท านายวาปนฝนนาจะด ผแมกบอกวาน ามนเยอะ จนรางเทยมแมออก เสรจในขนตอนน

76

ภาพประกอบ 48 ภาพผพอเขามาเทยมและสบบหร

1.2.2.3 ไหวนายดาน หรอบางทเรยกวานายดานบานประต เรยกพธเบกดาน ในขนตอนนกยกพาขาวนายดานมาวางลงจดธป ปกบนอาหาร และเครองสงเวย เทยนจดลงบนถาด น าสะอาด และน ามะพราว หวหนาผฟากตงขน 5 เขาเทยม นายดานเดนรอบเครองสงเวย มาอวยพรแกผมารวมพธ นงรบประทานเครองสงเวย ระหวางนผชวยผฟากจะน าไกตมมาฉกเพอท านายดตรงลนไกออกมาดวาจะคมบานคมเมองหรอไมโดยดตรงเสนโคนลนไกวา งอโคงเขาหากนหรอไมมากนอยเพยงใด รางเทยมรบเครองสงเวยเสรจ จนรางเทยมออกเปนอนเสรจในขนตอนน

ภาพประกอบ 49 ผปอบเขาสงรางผเขารวมพธขณะไหวเจาพอพระยาแล

77

1.2.2.4 ไหวเจาพอพระยาแล หรอพระยาภกดชมพล พอบาน พอเมอง เจาเมองดงเดมของเมองชยภม นบเปนวระบรษอกผหนงทชาวชยภมใหความเคารพศรทธา ตลอดจนผทนบถอผฟากเชนเดยวกน กอญเชญมารวมในพธ เรมจาก วางเครองสงเวย พาขาวลง ตงแกว 4 มมรนเหลาสลงไปทกแกว น ามะพราวอก 1 แกว น าเปลา อก 1 แกว ผาขาวมาและผาโสรงอก 1 ชด จดเทยน และปกธปลงบนเครอง บอกกลาวถวาย หวหนาผฟาเขาเทยม เจาพอมาอวยพร จนรางเทยมออก เสรจพธ

1.2.2.5 ร าถวาย ขนตอนนเปนขนตอนสดทายในการท าพธปลงพาขาว บางทเรยกฉลองหง ฉลองฮาน หวหนาผฟาและ เหลาบรรดาบรวารทเขามารวมในพธ จะร าเตนอยางสวยงาม บางกกระทบเทาทพนเรอนตามจงหวะลายแคนทหมอมาเปา โดยหมอมาจะยนอยตรงกลางวงร าเปาแคน ผฟาและบรวารทมารวมในพธกจะมารวมร าอยางสนกสนาน ผทเปนผฟาทประจ าตนของแตละคน หรอผอน ๆ อาจมาเขาเทยมรางและร าออกทาทางไปตามแตผทมาเขาเทยมรางซงแตละคนกออกอาการไปหลายรปแบบซงชวงเวลานใชเวลาไมจ ากดทงนสดแลวแต ผจะใหเปนไปในลกษณะใด จนเปนทพอใจของผทมาเทยม และในชวงทายทสดหวหนาหมอล าผฟากจะน าทกคนมากราบทหงบชา เปนอนเสรจพธปลงพาขาว

ภาพประกอบ 50 การร าถวายขนตอนสดทายของการท าพธทกพธ

78

2. ดนตรทใชประกอบพธร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ดนตรประกอบการร าผฟามจดประสงคเพอรกษาคนปวยอนเนองมาจากการกระท าของผโดยการขบกลอมบรรเลงใหเกดความไพเราะออนหวานเพอใหผเกดความออนไหวคลอยตามและหายโกรธ ผนวกกบการพดจาหวานลอมออนวอนผ ของหมอล าผฟาซงมเครองดนตรประกอบทส าคญและขาดไมไดมา ตงแตเมอครงอดตคอ แคน

2.1 ประวตความเปนมาของดนตรในพธกรรมร าผฟา

แคนจงมบทบาททส าคญตอการล าผฟา ทงนเพราะแคนเปนสง ทใหจงหวะของการร าผฟาและเปาประกอบพธการร าผฟาใหเกดความไพเราะและสรางความครกครนเปรยบเสมอนการท าอาหารตองมเครองปรงจะท าใหอาหารมรสชาตอรอย ท านองเดยวกนถาไมมแคนประกอบการล าผฟากขาดความงดงามของดนตรไปโดยปรยายเทานนเอง ดงนนหมอล าผฟาจะตองน าหมอแคนไปดวยเสมอ ยกเวนหมบานแหงนนญาตคนปวยสามารถตดตอหมอแคนมาเปาได หมอแคน ตามภาษาทใชในการล าผฟา เรยกวา หมอมา โดยทวไปอยในวยกลางคนตองมความช านาญและอดทน ทงนเพราะการประกอบพธการล าผฟาในแตละครงตองใชเวลานานตดตอกนโดยตลอด นอกจากนหมอแคนหรอหมอมาจะตองรกษาจงหวะการเปาใหมสม าเสมอตลอด และสอดคลองกบการท าพธร าผฟา นนคอ ถาหมอแคนเปาไดท านองสอดรบกบการประกอบพธร าผฟาในแตละชวงของการท าพธเขาคาย ออนวอนผ การรกษาคนปวยกจะเปนไปดวยด นอกจากนกอนหนาหมอล าผฟาจะร าผฟาตองน าดอกไมขาว 1 ดอกท าพธครอบครโดยเสยบดอกไมตรงสวนปลายของแคนเพอเปนการแสดงความเคารพนบถอ จะท าใหการล ารกษาขอตนด าเนนไปดวยด

นอกจากน ผวจยไดบนทกจากค าบอกเลานายสด กณหารตนชางท าแคน ผมชอเสยงอกผหนงของอ าเภอแกงครอ จงหวดชยภม (วนท 22 พฤศจกายน 2552) เกยวกบประวตความเปนมาของแคน ซงตรงกบบนทกของ ส าเรจ ค าโมง (2539 : 30) ไดกลาวถงต านานเรองแคนไวดงตอไปน

ชอแคน เขาใจวานาจะตงตามส าเนยงเสยงแคนทคนไทยลาวไดยนวา “แลนแคน” หรอ “แคนแลน” ทเขาใจเชนนเพราะเครองดนตรไทย – ลาวชนดอน ๆ ตางลวนตงชอตามส าเนยงเสยงของเครองนนแทบทงสน เชน เรยก “โหวด ๆ” เรยก “หน” เพราะเสยงดง “หน ๆ” หรอ “หง ๆ” เรยก “กลองตง” เพราะมเสยงดง “ตง ๆ”อยางนเปนตน

มต านานเกยวกบทมาของค าวา “แคน” นอยหลายต านาน ทกต านานมเนอหาปลกยอยแตกตางกนไปบาง แตทเหมอนกนทงหมดคอ อางวาเสยงแคนลวนเลยนแบบเสยงของ นกการเวก (ไทย-ลาว เรยกวา นกการะวก หรอ กอระวก ฝรงเรยกวานก nightingale) บางต านานบอกวา หญงหมายเปนคนแรกทคด

79

ประดษฐขนและท าเตาแคนใหมรปรางเหมอนเตานมของตน อยางไรกด ชางท าแคนแทบทกคนเช อวาแคน

เปนเพศหญงแมเครอเถาวลยทใชผกมดแคนกใชเครอ “หญานาง” หรอ “ยานาง” และ “ออ” หรอ “คาถา” ส าคญในพธไหวครของชางท าแคนกกลาวอญเชญ “นาง” ตาง ๆ ลงมาชวยดลบนดาลใหชางท าแคนมคณภาพดดงเรองราวทจะกลาวถงตอไปน

มกษตรยพระองคหนง ชอวาพระเจาพรหมทต ครองนครพาราณส ดวยความรมเยนผาสก แวดลอมดวยองคเอกมเหส นางสนมก านลใน และขาราชบรพาร และประชาชนอยเยนเปนสข

วนหนงพระองคไดเสดจประพาสปา ทรงกฬาลาสตวและชมปาเขาล าเนาไพร บงเอญไดสดบเสยงนกการเวก เสยงนนไพเราะเสนาะสนทแนนซาบซานพระราชหฤทย ครนจะสงใหขาราชบรพารดกจบนกนอยตวนนไปเลยงไวในกรงทองกดสดปญญา จงตรสสงใหทกคนฟงแลวจดจ าส าเนยงนกนนไวใหด และหากผใดสามารถประดษฐเครองดด ส ต เปา ใหมเสยงคลายเสยงนกการเวกนนได พระองคกจะบ าเหนจรางวลใหจนพอใจ และหลงจากนนก มผประดษฐเครองดนตรขนถวายหลายคน

คนหนงตดไมไผมาผาเปนซกแบน เซาะรองออกเปนซมสปรงดดได เวลาเลนใชปากอมดดขยายเสยงดวยโพรงปาก เมอน าขนแสดงถวายพระเจาพรหมทตทรงตรสปรารภวายงไมละมายเสยงนกการเวกเลย

มเสยง “หนหน” หรอ “หง หง” อยางไรชอบกล คนทงหลายจงเรยกเครองดนตรชนดนวา “หน” ตงแตนนมา อกคนหนงตดกระบอกไผล าเลกมาหลายขนาด ตดเปนบองขงขอมความยาวลดหลนแตกตางกนหลายบอง มดเรยงกนเขารอบแกนซงท ากระบอกไมไผขนาดใหญกระบอกหนงผนกบองทงหลายเหลานนตดกบแกนดวยขสด (ขผงสด า) ท าปมนนขนตรงกลางแกน ใชรองคางยามหมนรกระบอกมารบลมเปา เมอน าขน

เปาถวายพระเจาพรหมทต ทรงตรสวายงไมเหมอนเสยกนกการเวก มนดง “โหวด โหวด” (หวด หวด) อยางไรชอบกล คนทงหลายจงพากนเรยกเครองดนตรชนดนนวา “โหวด” ตงแตนนมา

และอกคนหนงตดไมไผเฮยล าปลองเลกคลายล าออมาหลายล า แตละล ามความยาวตาง ๆ กน ใสลนท าดวยตวไมไผเลยนแบบปตอฟางทคนพนบานเคยท าเลนกนมาแตเกากอนจดเรยงล าไมไผเฮยเหลานนรวมสวนทตดลนเขาไวดวยกนในลกน าเตาแหง อดรรวระหวางล าไมกบลกน าเตาดวยขสด เลนดวยการเปาลมผานเขาลกน าเตาไปผานลนทล าไมไผเกดเสยงดง เมอน าขนเปาถวายพระเจาพรหมทตทรงตบ

พระเพลาแสดงความพอพระราชหฤทยทรง ตรสวา “เออ เอออนนแคนแด”แปลวา เอออนนคอยยงชวหนอย คนทงหลายจงเรยกเครองดนตรชนดนวา “แคน” ตงแตนนมา ซงยงมเรองเลาทคลายๆกนอกวามนายพรานผหนงตามลากวางเขาไปในปาลก บงเอญไปไดยนเสยงนกการเวก เสยงนนหวานเสนาะไพเราะจบใจเหลอประมาณ ท าเอาความเหนดเหนอยหวกระหายของเขานนหมดสน เมอกลบมายงหมบานกอดไมไดทจะเลาถงเสยงอนวเศษนนใหใครตอใครฟง ท าเอาสาวแมมายนางหนงรบเราขอตดตามเขาไปในปา เพอฟงเสยงนกการเวกนนใหได นายพรานเองกยนดใหนางตดตาม ในคราวเขาปาลาสตวในเทยวถดมา

80

เสยงนกการเวกวเศษจรงดงทนายพรานเลา หญงมายไดฟงแลวตดใจ อยากจะจบมาเลยงไวกสดปญญา เพราะนกตวเลกบนวองไว นางจงพยายามจดจ าเสยงนนไวใหแมนย า ตงใจวาจกตองประดษฐเครองดนตรสกอยางหนงมาบรรเลงใหเหมอนเสยงนกการเวกนนใหจงได

นางไดทดลองท าเครองดนตรขนหลายชนด มทงเครองดดสตเปา แตกยงไมมเสยงใดเหมอนเสยงนกการเวกเลยสกเครองเดยว นางพยายามคดคนและประดษฐเครองดนตรชนดใหมตอไปเรอย ๆ นานจนแทบหมดความพยายามในทสดกพบวา เครองดนตรทใหคณภาพเสยงใกลเคยงกบเสยงนกการเวกมากทสดคอ เครองทท าจากทอไมไผล าเลก ๆ หลายล าแตละล ามลนฝงแลวจดเรยงล าไมไผสวนทฝงลนผนกไวในเตา บรรเลงดวยการเปาลมผานเตาเขาไปสนในลน นางทดลองและปรบปรงเครองดนตรชนดนทงรปลกษณและวธเลนจนเปนทพอใจ ตงใจวาจกตองน าออกแสดงตอทชมนมชนใหเปนทประจกษ มผแนะน าใหนางหาทางแสดงถวายตอหนาพระทนงแหงกษตรยาธราชผเปนศนยรวมแหงนาคร จะท าใหเสยงดนตรทวเศษอยแลวมเกยรตปรากฏเลองลอไปไดอยางรวดเรว

ดวยความพยายามของนางและความชวยเหลอชน าของขาราชบรพารผใหญ นางไดมโอกาสแสดงดนตรชนดนนตอหนาพระทนงจนได นางไดบรรเลงเพลงหลายแนวท านองใหทรงสดบ ดเหมอนองคพระราชาจะตอบสนองนางดวยอากปกรยาสงบเยอกเยนโดนตลอด ท าใหนางกงขาวาเสยงดนตรทบรรเลงออกนาจะไมตองพระราชหฤทย นางจงเปลยนท านองลลาใหม บรรเลงเปนเสยงนกการเวกรองอยรมธารน าตก มเสยงจกจนเรไรรองเซงแซประสาน (นาจะเปนลายสดสะแนน) เมอพระราชาไดสดบเพลงนนกทรงพอพระทย ตรส

วา “เออ อนน แคนด” มความหมายวา “เออ อนน เขมขนด” คนทงหลายจงเรยกเครองดนตรชนดนวา “แคน” และกลายมาเปน “แคน” ในทสดนอกจากนยง

มเรองเลาเกยวกบต านานเรองนกการเวกอกเปนวรรณคดกด ต านานเลาขานกด ลวนบงบอกวาเสยงแคนเปนเสยงเลยนเสยงรองเพลงของนกการเวกอนเปนเสยงทไพเราะ มฤทธานภาพสะกดคนฟงใหเคลบเคลมได

2.2 เครองดนตรในพธกรรมร าผฟา

แคน เปนเครองดนตรในกลมเครองลม (Aerophone) ชนดทมเสยงลนอสระ เสยงแคนเกดจากการเปา และการดดกระแสลมผานลนโลหะทฝงอยในรบากขางล าทอ ลนแคนลนเดมใหเสยงระดบเดมทงขาเปา และขาดดกระแสลมผาน จงเรยกวาเปนลนแบบอสระการเปาแคนใชมอทงสองขาง ใชนวทงสบนว ผเปาควบคมระดบเสยงของลกแคนได ดวยการขยบปลายนวมอทงสองขางปดเปดรนบ ซงเจาะไวทสวนเหนอเตาของลกแคนทกลก ลกใดถกปดร ลกนนจะสงเสยง นนคอ ใชนวบงคบระดบเสยง ใชลมบงคบเสยงและจงหวะ ตามอารมณลายเพลง เสยงแคนทออกมานน มทงท านองเพลง เสยงประสาน เสยงสอดแทรก แสดงถงอารมณ และความรสกตาง ๆ อยางพรอมมลทเดยวเปนเครองดนตรท

81

ไมสามารถใช อปกรณอเลกทรอนกส เลยนเสยงไดเหมอน เพราะอปกรณอเลกทรอนกส ใหอารมณเพลงไมได ยงถาไดหมอแคนทมความสามารถ มความเชยวชาญมากๆ มาเปาแคน ยงจะเพมความไพเราะ ซาบซงจบใจมากยงขน ฟงแลว เกดความรสกทเรยกวา “ ออนซอน ” ยากทจะหาเครองดนตรอน ๆ มาเทยบได สมบต ศรสงห (2549)

ภาพประกอบ 51 ไมไผเหยทใชท าลกแคน

82

สวนประกอบตางๆของแคน ประกอบดวย 1.ลกแคน 2.เตาแคน 3.หลาบโลหะ 4.ขสดหรอชนโรง 5.ไมกน เชอกมด

ภาพประกอบ 52 แสดงลกษณะลกแคน

ทมา http://sitantara.50webs.com 1. ลกแคน

ลกแคน ท าจากไมตระกลไผชนดหนง ทางภาคอสานเรยกวาไมไผเฮย ชาวลาวเรยกวา ไมเฮยนอย ทางภาคกลางและทางเหนอเรยกไมซาง และเนองจากไมไผเฮยน โดยมากน ามาใชท าแคนเปนหลก ชางแคน จงนยมเรยกวา ไมกแคนไมกแคน เปนพชตระกลไผ มล าเลกๆ ขนาดประมาณเทานวหวแมมอ นวชและนวนาง มปลองคอนขางยาว ภายในมร มเปลอกบาง กอนน ามาใช จะลนไฟแลวดดใหตรง แบงขนาดความยาวตามความเหมาะสมของเสยงแคนและรปทรงแคน ไมกแคนทกล าทะลขอออกเพอใหลมผาน ฝงหลาบโลหะเรยกวาลนแคน (ซงเลยนแบบมาจากลนนก) ตรงรสเหลยมผนผาเลกๆ ซงตรงลนแคนน เมอประกอบเปนแคนแลว จะอยภายในเตาแคนอกท มองไมเหน หากเปนแคนลนค รใสลนแคนจะมสองรตอหนงลกแคน

ถดจากลนแคนขนไปประมาณ 15-20 ซ.ม. ในแนวเดยวกน จะเจาะรกลมเลกๆ ล าละหนงร เพอใชนวปดเปดเวลาบรรเลงเพลง เรยกรนวา รนบ

http://sitantara.50webs.com/

83

ถดจากลนแคนลงมาดานลาง ระยะหางขนอยกบเสยงทตองการ ดานในจะบากรไวล าละร รนคอรแพวลาง เปนรพนฐานในการก าหนดระดบเสยง และถดจากรนบขนไปอก ระยะหางขนอยกบเสยงทตองการ หรอประมาณ 3 เทาของระยะรแพวลางกบลนแคน ดานในจะบากรไวล าละร รน เปนรแพวบน เปนรส าหรบปรบแตงระดบเสยง (การปรบเสยง มสองวธคอ ปรบโดยระยะหางของรแพวบน กบปรบโดยขดลนแคน) แคนแตละดวงจะมจ านวนลกแคนไมเทากนขนอยกบชนดของแคน เชน แคนเจดม 14ลก แคนแปด ม16 ลก เปนตน

2 เตาแคน

ภาพประกอบ 53 เตาแคน

เตาแคน ท าจากแกนไมทเนอไมแขงมากนก เชนไมแคนหรอไมตะเคยน ไมหนามแทง ไมประด แตทนยมมากทสดคอ รากไมประด เพราะรากไมประด ไมแขงมากนก ตด บาก เจาะท ารปทรงของเตาแคนไดงาย

เตาแคน มลกษณะกลมเปนกระเปาะ หวทายสอบ ตรงกลางเจาะบากเปนรทะลรปสเหลยม ส าหรบใสลกแคน ดานหนาหรอหวเตา เจาะรกลมทะลถงรสเหลยมตรงกลาง ส าหรบเปาใหลมเขาไปสนสะเทอนลนแคนภายในเตาแคน ดานทายเตา เหลาตกแตงเปนรปทรงคลายหวนม ซงเตาแคนของชางแคนแตละคน จะไมเหมอนกน ชางแคนตวจรงทกคนจะมรปรางเตาแคนอนเปนเอกลกษณของตนเอง เตาแคน กคอโลโกของชางแคนคนนนนนเอง

ชองวางระหวางเตาแคนและลกแคน จะถกปดผนกแนนดวยขสด เพอปดกนมใหลมทเปาเขาไปนนรวออกมาขางนอก ลมทเปาเขาไป จะไดผานออกทางลนแคนอยางเดยว

84

3 หลาบโลหะ หลาบโลหะ คอแผนโลหะบางๆ ใชส าหรบท าลนแคน โดยชางแคน จะคอยๆ ทบตกอนโลหะ จาก

ทเปนกอน ใหเปนแผนเสนยาวๆ จากทเปนแผน ใหกลายเปนแผนบางๆ พอเหมาะกบการใชงาน หลาบโลหะทใชท าลนแคน เปนโลหะผสม โดยมากใชโลหะผสมระหวางทองแดงกบเงน โลหะทชางแคนนยมใชนน ไมใชโลหะบรสทธ เพราะโลหะบรสทธหาไดยาก ชางแคนมกจะใชเหรยญสตางคแดง ซงเปนเหรยญหนงสตางคสมยกอน ผสมกบเงน(เกอบ)บรสทธทหาซอจากรานทอง บางทเงนบรสทธไมม กใชเหรยญ5บาทแบบโบราณแทน เพราะมสวนผสมของเงนอยมาก ชางแคนแตละคน จะมสตรผสมโลหะอนเปนสตรของตนอย ซงการผสมโลหะน โดยมากชางแคนมไดผสมเอง จะจางชางผสมโลหะอกท เพยงแตก าชบอตราการผสมโลหะแกชางผสมโลหะ เทานน

ภาพประกอบ 54 หลาบโลหะ นอกจากใชทองแดงกบเงนแลว บางแหง (แคนตลาด) กนยมใชหลาบโลหะทเปนทองเหลอง

เพราะราคาถก หาไดงาย แคนทใชลนทท าจากทองแดงผสมกบเงน เรยกวา แคนลนเงน ใหโทนเสยงออกนมๆ มเสยง

สดใสโทนแหลมของโลหะทองแดง และเสยงโทนทมของโลหะเงน ดงนน แคนลนเงน จงใหเสยงทฟงไพเราะ สบายห นมห หากตองการใหออกโทนทมมากๆ กใสเงนเขาไปมากขน แตวา การใสเงนเขาไปมาก จะท าใหหลาบโลหะนน ออนเกนไป การสปรงตวหรอการคนตวไมดสงผลใหลนนองงาย ซ งไมเปนผลด สตรผสมทพอเหมาะ ชางแคนแตละคนจะทราบด เนองจากแคนลนเงน ใหเสยงทสดใสปนนมนวล จงเปนแคนทหมอแคนทงหลาย นยมเปนทสด และเนองจากเงนและสตางคแดง ปจจบนราคาแพงขน แคนลนเงน (สตรน) จงราคาแพงขนตามไปดวย

85

แคนทใชลนทท าจากสตางคแดงลวนๆ ไมผสมเงน เรยกวา แคนลนทองแดง หรอแคนลนทอง แคนลนทอง(แดง)น เนองจากหลาบโลหะสตางคแดง มความแขงมาก จงใหเสยงโทนแหลมใส เปาแลวเสยงดงไกล แตมความนมนวลนอย คนทชอบเสยงโทนทม ฟงแลวอาจจะบอกวา แสบแกวห แตคนทชอบเสยงโทนสดใส อาจจะบอกวา เสยงใสไพเราะด ซงกแลวแตคนชอบ ลนแคนทท าจากหลาบโลหะสตางคแดง เนองจากแขง เหนยว ทน มการคนตวด อายการใชงาน จงนานกวาลนเงนเลกนอย (ตามความเขาใจของชางแคน)

แคนทใชลนทท าจากทองเหลอง เรยกวา แคนลนทองเหลอง หรอเพอใหดมคณภาพ บางทกบอกวา แคนลนทอง (เหลอง..อยในวงเลบ) ทองเหลอง หาคอนขางงายกวาสตางคแดง และราคาไมแพงเทาสตางคแดง (สตางคแดง ในอดตมราคาแคหนงสตางค แตปจจบน ราคาแพงขนหลายพนเทาตว) ชางแคนทท าแคนตลาด (แคนคณภาพต า-ปานกลาง) จงนยมใช ทองเหลองเปนโลหะออน ไมเหนยว มการคนตวปานกลาง ใหเสยงใสนม แตไมแนน เสยงจะออกแนวโปรงๆ หลวมๆ เพราะลนทองเหลองคอนขางออน โดนลมกระทบนดเดยว กสนเกดเสยง ดงนน แคนลนทองเหลอง เมอเราลองเปาดตอนแรกซอ จะเปางายมาก เปาเบาๆ กดง ไมเปลองลม แตหลงจากเปาไปเปามา ลนทองเหลองนน เนองจากออน คนตวไมด กไมคนเขาทเดม เปนลนนอง หรอลนหมบหลบเขาขางใน ท าใหลมหนออกตามชองนนๆ ได แทนทจะไปออกเฉพาะลนทเรานบหรอปดร ลกษณะน จะท าใหผเปาเปลองลมมากขน เพราะลมรว นนเอง อกอยางหนง เนองจากลนออน และคนตวไมด เมอเปาแรงๆ หรอดดแรงๆ ลนอาจงอแลวไมคนตว หรอลนอาจหกไดงาย แคนลนทองเหลอง หมอแคนอาชพไมนยมใช (แตหมอแคนตามบาน อาจจะใช เพราะราคาถก ไมมเงนซอแคนแพงๆ)

แคน จะใหเสยงทไพเราะหรอไม นอกจากความกลอมกน ความเขากน ความกนกนด ของเสยงแตละเสยงแลว วสดของตวหลาบโลหะทใชท าลน กถอวาส าคญ เพราะเปนการก าหนดโทนของเสยงแคน

แผนโลหะทใชท าลนแคน จะกวางแคบ สนยาว ขนอยกบระดบเสยงของลกแคนนนๆ เชน เสยงต า จะยาวกวาเสยงสง โดยประมาณแลว แตละแผนจะยาวประมาณ3เซนตเมตร กวางประมาณ 4 เซนตเมตร และหนาประมาณ0.5 มลลเมตร ทแผนแตละแผน จะตดตรงกลางแนวยาวท าเปนลน ดงรป และลนน จะหนาบางไมเทากน ขนอยกบเสยงทตองการ ชางแคน จะใชมดตอกและตวไมรวกขดแตงลน เพอปรบเสยง หากขดดานปลายลนใหบางลง เสยงจะสงขน หากขดดานโคนลนใหบางลง เสยงจะต าลง ซงถาขดจนบางเตมทแลว เสยงยงไมได ชางแคนกจะแกท รแพวบนของแคนลกนน บากรใหใกลลนเขามาอก จะท าใหเสยงสงขน การแกทรแพวบนนน แกไดเพยงบากใหใกลลนแคนเขาไปอก เทานน ดงนน ตอนแรกทบากรแพวบน ชางแคนมกจะเผอเอาไว คอบากใหไกลๆ เอาไวกอน แลวคอย บากเขามาทหลง แตส าหรบชางแคนทช านาญ กบากไดคอนขางแมน

86

4 ขสดหรอชนโรง เปนขผงเหนยวสด าทไดจากรงของแมลงชนดหนงตวเลกกวาผงเรยกวา แมลงขสด หรอบางแหง

เรยก แมงนอย คณสมบตของขสดคอ ออน เหนยว ยดหยน ไมตดมอและไมแหงกรอบ ขสดใชส าหรบตดยดลกแคนเขากบเตาแคน ทงยงชวยปดอดชองวางระหวางลกแคนกบเตา และระหวางลกแคนกบลกแคน เพอไมใหลมทผานเขาสโพรงเตาแคน รวไหลออกจากเตา

5 ไมกน ไมกน ท าจากไมไผ เหลาเปนรปทรงสเหลยม กวางประมาณ 1 ซ.ม. หนาประมาณ 1 ซ.ม. และ

ยาวประมาณ ไมเกนความกวางของแคนดวงนน ไมกนน ใชกนระหวางลกแคนแพซาย กบแพขวา ตรงจดทมเชอกมด ซงจดทมเชอกมด โดยมาก

จะมอย 3 จดคอ ดานลาง 1 จด ตรงกลางแถวๆปลายลกแคนทสนทสด 1 จด และดานบนตรงปลายลกแคนทยาวทสด อก1 จด นอกจากนน ตรงรสเหลยมของเตาแคน กใชไมกนอก 2 จด บน-ลาง รวมแลว แคน 1 ดวง ใชไมกนประมาณ 5 อน\

6 เชอก เชอก ใชส าหรบมดยดลกแคนใหอยในรปทรงทตองการ ใหแคนมความแขงแรงขน เชอกมดน

นยมใช เครอหญานาง และหวาย แตบางแหงในปจจบน กใชเชอกฟาง แคนทผลตทแถวรอยเอด นยมใชเครอหญานาง เปนเชอกรดแคน แคนทผลตทแถวนครพนม นยมใชหวาย เปนเชอกรดแคน

ภาพประกอบ 55 ลกษณะของนกการเวก หรอนกไนตงเกล ในต านานการท าแคน

87

ขสดหรอชนโรง ส าหรบตดแคน เปรยบเสมอนกาวส าหรบตดในการประกอบแคน จะหาไดจากจอมปลวก และตนไมทมยาง

ภาพประกอบ 56 รงของแมงขสด

ภาพประกอบ 57 ขสด

88

ประเภทของแคน การแบงประเภทของแคนนนมหลายลกษณะ เชนแบงตามระดบเสยง แบงตามลกษณะลนแคน ในมนผศกษาขอแบงตามจ านวนลกแคน หากแบงตามจ านวนลกแคนแลวจะไดดงน

1. แคนหก มลกแคน 6 ลก (3 ค) 2. แคนเจด มลกแคน 7 ค (14 ลก) 3. แคนแปด มลกแคน 8 ค (16 ลก) 4. แคนเกา มลกแคน 9 ค (18 ลก) 5. แคนสบ มลกแคน 10 ลก (5 ค)

แคนทถอกนวาเปนมาตรฐานและเปนทนยมคอแคนแปด เพราะวารายละเอยดตาง ๆคลายคลงกนมากจะมความแตกตางกเพยงจ านวนของลกแคน และเปนแคนทนยมใชในพธร า ผฟาโดยทวไปผวจยขอกลาวถงเฉพาะแคนแปด

)

ภาพประกอบ 58 ลกษณะของแคนแปด

89

แคนแปด แคนแปด ประกอบดวยไมกแคนหรอลกแคนจ านวน 8 ค หรอ 16 ลก จดเรยงอยในเตาแคนเปนแพซาย ขวาแพละ 8 ลกมระดบเสยงเหมอนแคนประเภทอนทกประการแตเพมลกแคนอกขางละ 1 ลกทล าดบนอกสดของเตาแคน คทเพมเขาไปนเปนเสยงประสานยน (drone) หมอแคนจะเรยกเสยงประสานนวา “เสยงเสพ” ลกแคนทเปนเสยงเสพซายเรยกวา “เสพกอย” หรอ

เสยง ซอล เสยงเสพทอยแพดานขวาเรยกวา”เสพขวา” หรอเสยง ลา แคนแปดถอวาเปนแคนมาตรฐานมเสยงประสานกลมกลน ไพเราะ มระบบเสยงดงน

แคนลกท 1 2 3 4 5 6 7 8 แพซาย ด ท ร ม ฟ ซ ฟ ซ แพขวา ล ด ซ ล ท ร ม ล

ภาพประกอบ 59 ระบบเสยงของแคนแปด นอกจากนแคนแปด ใชเปนแคนเดยวส าหรบเปาประสานเสยงคลอไปกบการขบรองทเรยกวา “ล า” เทานนประกอบดวยลกแคน หรอไมกแคนจ านวน 8 ค หรอ 16 ล า จงมเสยงทงหมด 16 เสยง มชอเรยกตามภาษาพนเมองดงตอไปน

คท 1 ลกท 1 ดานมอซาย เรยกวา ”โปซาย” ลกท 1 ดานมอขวา เรยกวา “โปขวา”

คท 2 ลกท 2 ดานมอซาย เรยกวา “แมเวยง” ลกท 2 ดานมอขวา เรยกวา “แมเซ”

คท 3 ลกท 3 ดานมอซาย เรยกวา “แมแก” ลกท 3 ดานมอขวา เรยกวา “สะแนน”

คท 4 ลกท 4 ดานมอซาย เรยกวา “แมกอยขวา” ลกท 4 ดานขวามอเรยกวา “ฮบทง”

90

คท 5 ลกท 5 ดานมอซาย เรยกวา “แมกอยซาย” ลกท 5 ดานมอขวา เรยกวา “ลกเวยง”

คท 6 ลกท 6 ดานมอซาย เรยกวา “สะแนน” ลกท 6 ดานมอขวา เรยกวา “แกนอย”

คท 7 ลกท 7 ดานมอซาย เรยกวา “กอยซาย” ลกท 7 ดานมอขวา เรยกวา “กอยขวา”

คท 8 ลกท 8 ดานมอซาย เรยกวา “เสพซาย” ลกท 8 ดานมอขวา เรยกวา “เสพขวา”

2.3 วธการบรรเลง การบรรเลงแคน เปนการเปาลมออกจากปาก และดดลมเขาไปในปากแลวลมกจะผานเขาไปในเตาแคน ทมไมกแคนซงประกอบดวยลนอยภายใน ไมกแคนนไดเรยงล าดบไวทงทางดานมอซายและมอขวาของผบรรเลง 2.3.1 วธการจบแคน 1) เอามอทงซายและขวา หอตวประกอบเขาอมเตาแคน หนดานรเปาเตาเขาหาปากตนเอง สนมอหนบตอนลางเตาไวแนน ปลายมอโผลเหนอเตา ปลอยใหนวทงสบขยบไปมาไดโดยสะดวก 2) พบขอศอกทง 2 ขาง พยงเตาแคนใหรเปาเขาปาก ล าตวแคนอาจอยในแนวดงหรอเปยงปลายออกไปทางซายหรอขวากได - ถาเปยงไปทางซาย ทอนศอกขวาตองชวยทบทอนลางของแคนไว - ถาเปยงไปทางขวา ทอนศอกซายตองชวยทบทอนลางของแคนไว 2.3.2 วธใชนว 1) ขอปลายนวทง 10 นว มหนาทขยบเลอกกดปดหรอเผยอเปดรนบของลกแคนแตละลก ในลกษณะเดยวกนกบกานกดของลมนวเครองตบอรดดนตรสากล ลกแคนจะสงเสยงกตอเมอถกกดปดรนบทผเลนเปาหรอดดลมผานเตา 2)แบงหนาทใหนวแตละนวกดประจ าเฉพาะลกแคนทก าหนด อยาใหกาวกายกน ตวอยางเชน เมอเลนแคนแปด นวแตละมอตองแบงหนาท ดงน

91

- นวโปง ใชกบ ลกท 1 - นวช ใชกบ ลกท 2 และ 3 - นวกลาง ใชกบ ลกท 4 และ 5 - นวนาง ใชกบ ลกท 6 และ 7 - นวกอย ใชกบ ลกท 8 2.3.3. วธใชลม 1) ผเปาตองหอปากคลายจะออกเสยง “อ” เพอใหรปากประกบเขากบสวนเวาของเตาดานรปากไดพอด ไมใชอาปากอดเตา 2) เวลาเปาลมเขาไปท าใหเหมอนจะเปลงเสยงวา “ต” 3) เวลาดดลมออกใหท าเหมอนจะเปลงเสยงวา “ฮ” และกระแสลมนนหายเขาไปในปาก 4) ขณะทเปานนและดดนนจมกยงหายใจอย แตปรมาณลมผานมนอยกวาปกตเพราะถกแบงไปผานทางปากดวย ใหจงหวะการหายใจเขาออกสมพนธกบการดดเปาตลอดเวลา อยากลนลมหายใจ 5) แรงตวงลมเขาออกแตกตางกนมผลตอส าเนยงของแคน ความดงเบาของเสยงแคน ขนอยกบปรมาณของลมทตวงผานลน 6) ผเปาสามารถสรางคณภาพเสยงแคนใหแปลกออกไปได ดวยการท ารปปากบงคบกระแสลมทดดเปา กระทบกบอวยวะทเกยวของกบการเปลงเสยง ภายในกระพงปากตวอยางเชน เมอผนลนเปลงเสยงวา “แตนแตน” หรอ “แตรแตร” หรอ “ตราตรา” หรอ “ตยตย” หรอ “จดจด” ฯลฯ ยอมท าใหมส าเนยงเสยงแตกตางกนไป 7) ความสนยาวของเสยงเปาดดมผลตอส าเนยงแคนดวยเชนกน ผเปาสามารถใชลมยาวๆ โยงโนตหลายๆ ตวแบบ legato ท าใหส าเนยงของเสยงแคนฟงราบเรยบไพเราะออนหวาน หรอจะตดลมใหหวนเนนเปนหวงๆ กระแทกลมแบบ Staccato ส าเนยงเพลงกจะฟงดราเรงโลดเตน 8) ความกงวาน(Sonority หรอ Sustain) ของเสยงแคน นอกจากจะอยทคณภาพของลนแคนแลวยงอยทการใชเสยงค 8 เปอรเฟคทหรอคเสยงออคเทฟ(octave) ดวยกลาวคอ แมท านองหลกจะเขยนไวเปนแนวเดยว(Single line) แตเวลาปฏบตผเปาตองปดรนบของลกแคน 2 ลก ท าเสยงค 8 เปอรเฟคทไปพรอม ตวอยางเชน เวลาเลนเสยง “โด” ตองปดรนบทง “โดต า” และ “โดสง” ไปพรอมกน 9) เสยงสนพลว(Vibrato tremolo) ท าไดดวยกานซอยแบงเขยาลมดดเปาสมพนธกบการพรมปลายนวเผยอปดเปดรนบดวยความรวดเรว

92

2.3.4 วธการเปาแคน เสยงแคน เปนเสยงทเปดจากการเปาลมออกจากปาก และดดลมเขาไปในปาก โดยลมจะผานเขาไปในเตาแคน ทมไมกแคนอนประกอบดวยลนแคนภายใน ไมกแคนนไดเรยงล าดบไวทงหมดทางดานมอซายและทางดานมอขวาของผเปา เมอเวลาเปาลมออก หรอดดลมเขาไปในเตาแคน ผเปาจะตองใชมอปดรนบ ซงเจาะไวทไมลกแคนทกลก ลกละ 1 ร เพอบงคบใหเกดเสยงแตกตางกนตามทตองการ ซงจะท าใหเกดเสยงสงหรอเสยงต าตามท านองเพลง นวมอทงสองขางของผเปาแคน ตองท าหนาทปดรนบเคลอนยายไปมาเพอท าใหบงเกดเสยงตามทตองการ นวมอซายและขวาตองท าหนาทปดรนบแตกตางกนดงน

1) มอซาย ท าหนาทปดรนบ ดงน - หวแมมอ ท าหนาทส าหรบปดร “โปงซาย” หรอ “โด” - นวช ท าหนาทส าหรบปดร “แมเวยงใหญ” หรอ “ท” และ “แมแก” หรอ “เร” - นวกลาง ท าหนาทส าหรบปดร “นวแมกอย’ หรอ “ม” และ “แมกอยซาย” หรอ “แม

กอยซาย” หรอ “ฟา” - นวนาง ท าหนาทส าหรบปดร “สะแนน” หรอ “ซอล” และ “กอยซาย” หรอ “ฟา” - นวกอย ท าหนาทส าหรบปดร “เสพซาย” หรอ “ซอล”

2) มอขวา ท าหนาทปดรนบ ดงน - หวแมมอ ท าหนาทส าหรบปดร “โปขวา”(ทง) หรอ “ลา” - นวช ท าหนาทส าหรบปดร “แมเซ” หรอ “โด” และ “สะแนน” หรอ “ซอล” - นวกลาง ท าหนาทส าหรบปดร “ฮบทง” หรอ “ลา’ และ “ลกเวยง” หรอ “ท’ - นวนาง ท าหนาทส าหรบปดร “แกนอย” หรอ “เร” และ “กอยขวา” หรอ “ม - นวกอย ท าหนาทส าหรบปดร “เสพขวา” หรอ “ลา’ การทก าหนดใหนวแตละนวท าหนาทปดร “นบ” แตกตางกนกเพอเปนการฝกทกษะการใชนวมอแตละนวท าหนาทแตกตางกนโดยครบถวน เพราะหากไมบงคบหรอก าหนดไวแทนทผเปาจะใชนวหนงทเหมาะสมกวาจะใชนวอนทไมเหมาะสม เพราะความถนดจะเปนผลใหการเปาแคนไมมความคลองแคลววองไว เนองจากการเรยงไมกแคนทงดานมอซายและมอขวา ไมไดเรยงเสยงใหเปนไปตามล าดบความสง – ต า ของเสยงตามล าดบขนบนไดเสยงทวๆไปจากเสยงต าไปหาเสยงสง ดงนนผฝกเปาแคนจงจ าเปนตองรจกการเทยบเสยงระหวางเสยงของแคนกบเสยงดนตรไทยหรอดนตรสากล 2.4 การสบทอด กระบานการการสบทอดนนเปนอดมการณ ทเหลาบรรพชนในสงคมทไดหลอหลอมมาจากวถชวต เพราะฉะนนประสบการณตาง ๆทไดรบถายทอดมาจากอดตถอเปนแมบทในการเรยนรใน

93

สงคม ตลอดจนประสบการณตรงทเกดขนจากการด าเนนวถชวตของชาวบานโดยอาศยผร ผอาวโสทเปนปราชญชาวบาน ทถอเรองของ ฮต - คอง และขอคะล าตาง ๆ ซงมวถการด าเนนชวตทประสานและเกอกลกบธรรมชาตทามกลางบรบทของความชวยเหลอเอออาทรตอกน พงพาธรรมชาต เปนสงคมแหงการเรยนรและใหอภย การสบทอดการเลนแคนประกอบพธร าผฟานน ไมมรปแบบทแนนอนตายตว หมอแคนเพยงอาศยการเรยนแบบปากตอปาก (oral tradition)กบครผสอนสวนหนง นอกนนใชวธการจดจ าท านองจากหมอแคนคนอนจ ามาฝกฝนเปนของตนเอง ซงอาจท าใหท านองเปลยนไปไดจงเกดท าใหเกดเปนทางหลายทาง เพลงซงมขนาดความยาวไมมาก แตตองเปาแคนหลายรอบท าใหผทนงฟงเกดความสนใจและคลอยตามในการดนท านองหรอแสดงปฏฎานทางดนตร นอกจากนการบรรเลงไมมรปแบบทตายตว แตมเอกลกษณเฉพาะตวคอความเรยบงายความไมยดตดสงตาง ๆ ตามแบบฉบบของดนตรพนบาน

2.5 นกดนตร

ภาพประกอบ 60 นายส ารอง ด ารงเชอ

นายส ารอง ด ารงเชอ ชอเลน นายลอง คนทอาวโสนอยกวาเรยก “พอใหญลอง” นายลอง เกดเมอวนเสารท 1 เดอนมกราคม พ.ศ.2491 ตรงกบปชวด เปนคนบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวด ชยภมโดยก าเนด สมรสกบนางส ารอง ด ารงเชอ ปจจบนอาย 61 ป

94

อาชพท านา เปาแคน และเปนหมอนวด เนองจากนายลองเปนคนตาบอดแตก าเนด ท าใหไมไดเรยนหนงสอ ดวยความชอบทเปนสวนตว และถอเปนความอจฉรยะอยางเยยมยอดอกดานหนงของนายลองกคอ การเปาแคน นายลองเลาวา เมอสมยตอนทเปนเดกอายประมาณ 10 ขวบ อยากไดแคนเตาเลกมาเปาเลนมาก จากนนกใชวธการตาง ๆ นา ๆประสาเดกออนจนแมยอมใจออนแลว แมกเลยซอใหจากคนเรขายผาทหนาบานนายพอง ราคา 10 บาทซอมากเปาเลนไดไมนานแคนกช ารดเสยหายไปอยางรวดเรว สาเหตกเพราะวานายลองมพนองเยอะ นอง ๆ แยงกนเลนจนพง ตอมาเมออายได ประมาณ 14 ป ทราบขาวจากพอใหญรนวาจะมคนขายแคนใหในราคา เพยง 35 บาทกเปนการจดประกาย ส าหรบการเรมตนในการเรยนและฝกแคนของนายลองอยางจรงจง นบตงแตบดนนเปนตนมา หลงจากซอแคนแลว กเรมเรยนลายแคนกบพอใหญหมย อยางจรงจง ลายแรกทเรยนคอ ลายสดสะแนน ซงกนบวาทาทายกบความสามารถเปนอยางมาก นายลองกพยายามฟงเสยงและจบหาคเสยงของแคนและพยายามไปเปาฝกฝนดวยตนเอง จนในทสดกเปาตามพอใหญหมยได จากนนกเรมเรยนลายใหญ ลายนอย ฯลฯ และพยายามจดจ าท านองเพลงของคนอนมา ปจจบนอาชพหมอแคนกไดใชประโยชนอยางมาก นายส ารองมกถกรบเชญไปเปาแคนกบวงหมอล าตาง ๆ นอกจากนทเปาประจ าอยกคอเปากบคณะหมอล าผฟาทงในและนอกหมบานหนองคอนไทยและหมบานใกลเคยง สวนผทเปนเยาวชนคนรนใหมในหมบานไมมผใดมาเรยน หรอรบการถายทอดลายแคนแลย เนองจากเหตผลคอ มนหดยาก เรยนยาก ถาไมรกจรงเลนไมได และเหตผลอกประการหนงเพราะวากระแสวฒนธรรมใหม ๆ คานยมตะวนตกทคกคามอยในปจจบนน

95

3. บนทกบทเพลงประกอบพธกรรมการร าผฟา จ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 3.1 บนทกบทเพลงทใชประกอบในพธกรรมร าผฟา ไดแก 3.1.1 ลายสดสะแนน นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา และ ม สง เกรนขน - - - ล - - - - - - - - - - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร - ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล - ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร - ร - ด ร ม ด ร - ม ร ด ม ร - ร - ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร 3.1.2 ลายสรอยนอย นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา เร และ ม สง

เกรนขน - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - ล - ล – ซ ล ด ซ ล - ล ด ซ ล ฟ ซ ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล - ด - ล - ร - ร - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ - ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ

96

3.1.3 ลายสรอยใหญ นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา และ ม สง เกรนขน - - - ล - - - ร ด ล - ร - - ดล - - - ล

- - - ล - - ลด - - ร ซ ร ม ซ ม ร ม ซ ม ร ม ซ ด - ด - ร - ม ซ ม ร ม ซ ล ซ ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ล - ล - ร - ล - ด - ด ร ซ ร ม ซ ล - ล ซ ม ร ม ซ ล - - ด ซ ร ม ซ ล - - - ซ ร ม ซ ล - ล ด ซ ร ม ซ ล - ร - ด ล ด ซ ล ด ล ด ซ ล ซ ล ด - ด ร ซ ร ม ซ ม - ม ซ ม ร ม ซ ล - ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ร ด ล - ด - ด ร ซ ร ม ด ร - ม ซ ม ร ม ด ร - ซ - ม ร ม ซ ล - ล - ร - ด ล ด

3.1.4 ลายโปซาย นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา โด และลาสง เกรน - - - ด - - - - - - - - - - - - - ล ฟ ซ - - - - - - - - - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ซ ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ด ล ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ

97

3.1.5 ลายตดสด นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยงเสพขวา เร กบ ลาสง เกรน - - - ร - - - - - - - - - - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล - ท ล ซ ม ล - ล - ท ล ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ ล ท ร ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ล - ล - ล – ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม ซ ล ซ ม - ม ซ ล 3.1.6 ลายอวยลงลาย นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา ม ทอนท 1 - - - - - ท ซ ล - ล – ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล – ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท - ร - ร ท ร - ท - ร - ร ท ร - ท - ท ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล ทอนท 2 - ล - ล - ฟ ซ ล - ล – ซ ล ด ซ ล ล ล ด ซ ล ฟ ซ ล - - ซ ด ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ - ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ – ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ - - ด ล ซ ฟ ซ ฟ - - ล ด ล ด ล ร - ร - ฟ ซ ล ด ล - - ด ล ซ ฟ - ซ

98

ทอนท 3 - ซ - ม - - ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ฟ ซ ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - ฟ - ม - ฟ - ร - ฟ - ซ ฟ ซ ฟ ร - - ด ล ซ ล ด ร ร ร ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ ทอนท 1 เทยวกลบ เปลยนท ารองตามโนตดงตอไปน - ซ - ม - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ท ล ท ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล 3.1.6 ลายแมงภตอมดอก นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา โด เกรน

- - - ด - - - - - ฟ - ฟ - - - - ร ซ - ซ

- - - - - ร ฟ ซ - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ล - ล - ล ซ ฟ ร ล - ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร ด ร ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ - ซ - - - - - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล - ด - ด ล ด - ล - ด - ด ล ด - ล - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร - ร ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ร ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล

99

3.2 ศกษาบทเพลงทใชประกอบพธร าผฟา ในการศกษาเพลงประกอบพธกรรมร าผฟาในครงน ผวจยได ศกษาลายแคนจ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ไดแก ล า ย ส ดสะแนน ลายสรอยนอย ลายสรอยใหญ ลายโปซาย ลายตดสด ลายอวยลงลาย และลายแมงภตอมดอก โดยท าการศกษาเกยวกบ

1. โครงสรางของเพลง 2. ท านองเพลง 3. กลมเสยง 4. ลกษณะของการบรรเลง

ซงในการศกษาครงนผวจยไดก าหนด 1 วรรคเพลงจะมความยาวเทากบ 4 หองเพลง เพอความสะดวกในการศกษาวเคราะหเพลง ลายสดสะแนน นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา และ ม สง เกรนขน - - - ล - - - - - - - - - - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร - ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล - ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร - ร - ด ร ม ด ร - ม ร ด ม ร - ร - ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

ลายสดสะแนนเปนลายแคนทเกาแกลายหนง ไมทราบนามผแตง ส าหรบหมอ

แคนถอเปนลายครส าหรบคนทเรมเรยนเครองดนตรประเภท แคนฝกการจบเสยงคแปด การใชลม การฟงเสยง การใชนว นอกจากนยงมท าทวงท านองทไพเราะ กระชบ เราใจ ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล ากลอนแบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายสดสะแนนทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา

100

1 ) โครงสรางของเพลง ลายสดสะแนน เปนเพลงทมท านองสน มทอนเดยว ซงบทเพลงนประกอบ ไปดวย 2 สวน กลาวคอ

1. สวนทเปนทอนเกรนน าฃนตนเพลง โดยเปาขนตนเพลงดวยเสยง ลา ในชวงนมจงหวะในการเปาไมแนนอนขนอยกบผบรรเลงเปนส าคญซงคลายกบลกษณะของเพลงรว ของดนตรไทยคอ

- - - ล - - - - - - - -

2. สวนทเปนท านองเพลง ประกอบดวยโนตทงสน 24 หองเพลงคอ

- - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร - ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล - ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร - ร - ด ร ม ด ร - ม ร ด ม ร - ร - ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

2 ) ท านองเพลง มอยทงหมด 6 วรรคเพลงไดแก

วรรคท 1 - - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร

วรรคท 2

- ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล วรรคท 3 วรรคท 4

- ร - ด ร ม ด ร - ม ร ด ม ร - ร

- ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

101

วรรคท 5 วรรคท 6

ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร จะพบวาหากเปรยบเทยบ ท านองเพลงในวรรคท 2 และ วรรคท 5 วรรคท 3 และ วรรคท 6 วรรคท 1 วรรคท 3 วรรคท6 จะมความคลายคลงกนเนองจากมลกตกเสยง เดยวกน เปรยบเทยบโนตทเนนสเขมในแตละหองเพลง เปรยบเทยบวรรคท 2 กบ วรรคท 5 วรรคท 2

- ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล วรรคท 5 เปรยบเทยบวรรคท 3 กบ วรรคท 6 วรรคท 3 วรรคท 6

ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร เปรยบเทยบวรรคท 1 วรรคท 3 กบ วรรคท 6 วรรคท 1

- - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร

วรรคท 3

- ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล

- ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล

- ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

- ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

102

วรรคท 6 ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

3 ) กลมเสยง เพลงสดสะแนนประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ

ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงสดสะแนนน กลมเสยงท พบคอคอกลมเสยงโด เร ม - ซอล ลา – กลมเสยง โด มโนต เสยง เร เปนลกตกเสยงหลก และมโนตเสยง ลา เปนลกตกเสยง รอง ตามโนตดานลางทแสดง - - - - - ด - ร - ม ร ด ร ม ด ร - ม ร ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล - ด - ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร - ร - ด ร ม ด ร - ม ร ด ม ร - ร - ร - ด ร ม ร ม ซ ม ร ด ล ด ร ล ด ร ด ล - ล ด ร - ร - ด ร ม - ร

4 ) ลกษณะของการบรรเลง หมอแคนมกเปาวนซ าไป มาหลายรอบเนองจากเพลงมทอนเดยวและสนหาก เปาในพธร าสอง การเขาคาย กจะมความชาปานกลางเทากบจงหวะสองชนของดนตรไทย และถา เปาในตอนร าผฟา จงหวะจะเรวขนเทาตว คลายจงหวะชนเดยวของดนตรไทย

สรปผลการศกษาลายสดสะแนน

1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรนน า และเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด 6 วรรคเพลง ท านองวรรคท 2 คลาย กบวรรค ท 5 และท านอง วรรคท 1 วรรคท 3 วรรคท 6 เปนท านองเดยวกน 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ โด เร ม ซอล ลา มลกตกโนตเสยงหลก 3 เสยงคอเสยง เร จ านวน 4 วรรค มลกตกโนตเสยงรอง 2 เสยง คอเสยง ลา จ านวน 2 วรรค 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

103

ลายสรอยนอย นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา เร และ ม สง

เกรนขน - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - ล - ล – ซ ล ด ซ ล - ล ด ซ ล ฟ ซ ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล - ด - ล - ร - ร - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ - ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ

ลายสรอยนอยเปนลายแคนทเกาแกทสบทอดกนมาลายหนงเชนกน ไมทราบนามผ

แตง นอกจากนยงมท าทวงท านองทไพเราะ กระชบ ถอเปนลายหลกอกลายหนงของลายแคนดงเดม ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล ากลอนลายทางยาว แบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายสรอยนอยทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง

ลายสรอยนอยเปนเพลงทมท านองยาว มทอนเดยว ซงบทเพลงนประกอบ ไปดวย 2 สวน กลาวคอ

1. สวนทเปนทอนเกรนน าฃนตนเพลง โดยเปาขนตนเพลงดวยเสยง เร ในชวงนมจงหวะในการเปาไมแนนอนขนอยกบผบรรเลงเปนส าคญซงคลายกบลกษณะของเพลงรว ของดนตรไทยคอ

- - - ร - - - - - - - - - - - -

104


- - - - - ฟ - ล - ล – ซ ล ด ซ ล - ล ด ซ ล ฟ ซ ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล - ด - ล - ร - ร - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ - ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ

2 ) ท านองเพลง มอยทงหมด 16 วรรคเพลง ไดแก วรรคท 1

- - - - - ฟ - ล - ล – ซ ล ด ซ ล วรรคท 2

- ล ด ซ ล ฟ ซ ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ วรรคท 3

- ล - ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ วรรคท 4

- ล - ฟ ซ ล ด ล - ล - ด - ล - ร วรรคท 5

- ร - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ซ วรรคท 6

- ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ

105

วรรคท 7

- ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร วรรคท 8

- ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ วรรคท 9

- ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล วรรคท 10

- ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล วรรคท 11

- ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร วรรคท 12

- ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ - ล ด ล ด ร วรรคท 13

- - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล วรรคท 14

- ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ วรรคท 15

- ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ วรรคท 16

- ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ

106

3 ) กลมเสยง เพลงสรอยนอยประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ

ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงสรอยนอยน กลมเสยงท พบคอคอกลมเสยง ฟา ซอล ลา – โด เร - กลมเสยง ฟา เนองจากเปนลายทางยาวจงมโนต ในกลมเสยงเปนลกตกทกเสยงยกเวนเสยง โด - - - - - ฟ - ล - ล – ซ ล ด ซ ล - ล ด ซ ล ฟ ซ ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล - ด - ล - ร - ร - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ - ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ


สรปผลการศกษาลายสรอยนอย

1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรนน า และเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด16 วรรคเพลง ท านองทกวรรคมความหลากหลาย เนองจากเพลงมความยาว 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ ฟา ซอล ลา โด เร มลกตกโนตในกลม เสยงครบทกเสยงไดแกหลก 3 เสยงคอเสยง ฟา จ านวน 4 วรรค เสยงซอล จ านวน 4 วรรค เสยง ลา จ านวน 4 วรรค เสยงรอง 2 เสยง คอเสยง เร จ านวน 4 วรรค มาพบลกตกเสยง โด 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

107

ลายสรอยใหญ

นายลอง ด ารงเชอ ปดขสดเสยงเสพขวา ลา และ ม สง เกรนขน - - - ล - - - ร ด ล - ร - - ดล - - - ล


ลายสรอยใหญเปนลายแคนทเกาแกลายหนง ไมทราบนามผแตง ถอเปนลายท ม

ท านองทไพเราะ เยอกเยน และเปนลายหลกทส าคญอกลายหนง ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล ากลมลายทางยาวแบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายสรอยใหญทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง

ลายสรอยใหญเปนเพลงทมท านองยาว มทอนเดยว ซงบทเพลงนประกอบ ไปดวย 2 สวน กลาวคอ


- - - ล - - - ร ด ล - ร - - ดล - - - ล

108

2. สวนทเปนท านองเพลง ประกอบดวยโนตทงสน 44 หองเพลงคอ - - - ล - - ลด - - ร ซ ร ม ซ ม ร ม ซ ม ร ม ซ ด - ด - ร - ม ซ ม ร ม ซ ล ซ ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ล - ล - ร - ล - ด - ด ร ซ ร ม ซ ล - ล ซ ม ร ม ซ ล - - ด ซ ร ม ซ ล - - - ซ ร ม ซ ล - ล ด ซ ร ม ซ ล - ร - ด ล ด ซ ล ด ล ด ซ ล ซ ล ด - ด ร ซ ร ม ซ ม - ม ซ ม ร ม ซ ล - ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ร ด ล - ด - ด ร ซ ร ม ด ร - ม ซ ม ร ม ด ร - ซ - ม ร ม ซ ล - ล - ร - ด ล ด

2 ) ท านองเพลง มอยทงหมด 11 วรรคเพลงไดแก วรรคท 1

- - - ล - - ลด - - ร ซ ร ม ซ ม วรรคท 2 ร ม ซ ม ร ม ซ ด - ด - ร - ม ซ ม

วรรคท 3 ร ม ซ ล ซ ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ล

วรรคท 4

- ล - ร - ล - ด - ด ร ซ ร ม ซ ล วรรคท 5

- ล ซ ม ร ม ซ ล - - ด ซ ร ม ซ ล วรรคท 6

- - - ซ ร ม ซ ล - ล ด ซ ร ม ซ ล วรรคท 7

- ร - ด ล ด ซ ล ด ล ด ซ ล ซ ล ด

109

วรรคท 8 - ด ร ซ ร ม ซ ม - ม ซ ม ร ม ซ ล

วรรคท 9

- ม ซ ร - ม - ด ร ม ซ ร ด ล - ด วรรคท 10

- ด ร ซ ร ม ด ร - ม ซ ม ร ม ด ร วรรคท 11

- ซ - ม ร ม ซ ล - ล - ร - ด ล ด

3 ) กลมเสยง เพลงสรอยใหญประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงสรอยใหญน กลมเสยงท พบคอคอกลมเสยงโด เร ม - ซอล ลา – กลมเสยง โด มโนตเสยง โด เปนลกตกจ านวน 3 ท เสยง เร เปนลกตกจ านวน 1 ท เสยง ม เปนลกตกจ านวน 2 ท เ เสยง ลา เปนลกตกจ านวน 5 ท ไมพบลกตกเสยง ซอล ตามโนตดานลางทแสดง



110

สรปผลการศกษาลายสรอยใหญ 1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรนน า

และเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด 11 วรรคเพลง 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ โด เร ม ซอล ลา มลกตกโนตเสยงหลก พบลกตกโนตเสยงรอง 2 เสยง คอเสยง ลา จ านวน 5 วรรค ไมพบลกตกเสยงซอล 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

111

ลายโปซาย นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา โด และลาสง เกรน - - - ด - - - - - - - - - - - - - ล ฟ ซ - - - - - - - - - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ซ ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ด ล ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ

ลายโปซายเปนลายแคนทเกาแกลายหนง ไมทราบนามผแตง นอกจากนยงมท า

ทวงท านองทไพเราะ กระชบ เราใจ ถอเปนลายหลกอกลายหนง เปนลายทางสน ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล ากลอนแบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายโปซายทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง

ลายโปซายเปนเพลงทมท านองยาว มทอนเดยว ซงบทเพลงนประกอบ ไปดวย 2 สวน กลาวคอ


- - - ด - - - - - - - - - - - - - ล ฟ ซ - - - - - - - -

2. สวนทเปนท านองเพลง ประกอบดวยโนตทงสน 28 หองเพลงคอ - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ซ ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ด ล ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ

112


- - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ วรรคท 2

- ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ วรรคท 3

- ซ - ฟ ซ ล ซ ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร วรรคท 4 ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ

วรรคท 5

- ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ด ล ซ ล ฟ ซ วรรคท 6

- ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ วรรคท 7

- ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ พบท านองใน 2 หองทาย ของวรรคท 2 4 และ 6 คลายคลงกนคอ วรรคท 2

- ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ วรรคท 4 ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ

วรรคท 6

- ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ วรรคท 1 และ วรรคท 7 มความคลายคลงกนคอ

113

วรรคท 1 - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ

วรรคท 7

- ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ

3 ) กลมเสยง เพลงโปซายประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงโปซายน กลมเสยงท พบคอคอกลมเสยงฟา ซอล ลา - โด เร - กลมเสยง ฟา มโนต เสยง ซอล เปนลกตกเสยงหลก และมโนตเสยง เร เปนลกตกเสยง รอง ตามโนตดานลางทแสดง - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ซ ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ด ล ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ซ - ฟ ซ ล ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ


สรปผลการศกษาลายโปซาย 1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรน

น าและเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด 7 วรรคเพลง ท านองวรรคท 2 4 และ 6 7 ใน2

หองหลงมความคลายกน ท านองวรรคท 1 และ วรรคท 1 คลาย กนเปน ท านองเดยวกน 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ ฟา ซอล ลา โด เร มลกตกโนตเสยงหลก 3 เสยงคอเสยง ซอล จ านวน 6 วรรค มลกตกโนตเสยงรอง 2 เสยง คอเสยง เร จ านวน 1 วรรค 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

114

ลายตดสด นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยงเสพขวา เร กบ ลาสง เกรน - - - ร - - - - - - - - - - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล - ท ล ซ ม ล - ล - ท ล ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ ล ท ร ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ล - ล - ล – ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม ซ ล ซ ม - ม ซ ล

ลายตดสดเปนลายแคนทเกาแกลายหนง ไมทราบนามผแตง มท าทวงท านองทไพเราะ

กระชบ เราใจ นบเปนลาย หลกๆ อกลายหนง ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล าแบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายตดสดทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง

ลายตดสดเปนเพลงทมท านองยาว มทอนเดยว ซงบทเพลงนประกอบ ไปดวย 2 สวน กลาวคอ


- - - ร - - - - - - - -

2. สวนทเปนท านองเพลง ประกอบดวยโนตทงสน 22 หองเพลงคอ - - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล - ท ล ซ ม ล - ล - ท ล ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ ล ท ร ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ล - ล - ล – ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม ซ ล ซ ม - ม ซ ล

2 ) ท านองเพลง มอยทงหมด 5 วรรค ครง ไดแก วรรคท 1

- - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล

115

วรรคท 2

- ท ล ซ ม ล - ล - ท ล ซ ล ท - ล วรรคท 3

- ท ล ซ ม ซ ล ท ร ท ล ซ ล ท ซ ล วรรคท 4

- ท ล ซ ร ล - ล - ล – ซ ล ท - ล วรรคท 5

- ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม วรรคท 6 ซ ล ซ ม - ม ซ ล

พบการซ า เสยง อย 2 วรรค ไดแก วรรคท 1

- - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล วรรคท 5

- ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม

3 ) กลมเสยง เพลงตดสดประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงตดสดน กลมเสยงท พบคอคอกลมเสยงซอล ลา ท – เร ม - กลมเสยง ซอล มโนต เสยง ลา เปนลกตกเสยงหลก และมโนตเสยง ม เปนลกตกเสยง รอง ตามโนตทแสดง - - - - - ซ - ล - - - - - ซ - ล - ท ล ซ ม ล - ล - ท ล ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ ล ท ร ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ล - ล - ล – ซ ล ท - ล - ท ล ซ ม ซ - ม - ท ล ซ ม ซ - ม ซ ล ซ ม - ม ซ ล

116

4 ) ลกษณะของการบรรเลง

หมอแคนมกเปาวนซ าไป มาหลายรอบเนองจากเพลงมทอนเดยวและสนหาก เปาในพธร าสอง การเขาคาย กจะมความชาปานกลางเทากบจงหวะสองชนของดนตรไทย และถา เปาในตอนร าผฟา จงหวะจะเรวขนเทาตว คลายจงหวะชนเดยวของดนตรไทย

สรปผลการศกษาลายตดสด 1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรน

น าและเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด 6 วรรคเพลง ท านองวรรคท 2 คลาย กบวรรค ท 4 และท านอง วรรคท 1 และวรรคท 5 มการซ าเสยง 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ ซอล ลา ท เร ม และมลกตกโนตเสยง หลก 3 เสยงคอเสยง ลา จ านวน 4 วรรค มลกตกโนตเสยงรอง 2 เสยง คอเสยง ม จ านวน 1 วรรค 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

117

ลายอวยลงลาย นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา ม ทอนท 1 - - - - - ท ซ ล - ล – ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล – ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท - ร - ร ท ร - ท - ร - ร ท ร - ท - ท ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล ทอนท 2 - ล - ล - ฟ ซ ล - ล – ซ ล ด ซ ล ล ล ด ซ ล ฟ ซ ล - - ซ ด ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ - ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ด ล ร ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ – ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ - - ด ล ซ ฟ ซ ฟ - - ล ด ล ด ล ร - ร - ฟ ซ ล ด ล - - ด ล ซ ฟ - ซ ทอนท 3 - ซ - ม - - ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ฟ ซ ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - ฟ - ม - ฟ - ร - ฟ - ซ ฟ ซ ฟ ร - - ด ล ซ ล ด ร ร ร ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ ทอนท 1 เทยวกลบ เปลยนท ารองตามโนตดงตอไปน - ซ - ม - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ท ล ท ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล

118

ลายอวยลงลายเปนลายแคนทเกาแกลายหนง ไมทราบนามผแตง มท านองทไพเราะ กระชบ เราใจ ใชเปาในพธกรรมร าผฟา และประกอบการแสดง หมอล าแบบดงเดมของภาคอสาน

จากการศกษาลายอวยลงลายทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง เปนเพลงขนาดใหญมจ านวน 3 ทอน ความยาวทงสน 129 หองเพลง 2 ) ท านองเพลง มอยทงหมด 36 วรรคเพลง แบงเปน ทอนท 1 จ านวน 6 วรรคเพลง ไดแก วรรคท 1

- - - - - ท ซ ล - ล – ซ ล ท ซ ล วรรคท 2

- ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล วรรคท 3

- ท ล ซ ท ล – ล - ท ล ซ ร ซ ล ท วรรคท 4 ร ท ล ซ ร ซ ล ท - ร - ร ท ร - ท

วรรคท 5

- ร - ร ท ร - ท - ท ล ท ร ท ล ซ วรรคท 6

ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล ทอนท 2 จ านวน 15 วรรคเพลง ไดแก วรรคท 1

- ล - ล - ฟ ซ ล - ล – ซ ล ด ซ ล วรรคท 2 ล ล ด ซ ล ฟ ซ ล - - ซ ด ซ ล ด ล

119

วรรคท 3 - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล

วรรคท 4

- ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร วรรคท 5

- - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล วรรคท 6

- ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ วรรคท 7

- ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ วรรคท 8 ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร

วรรคท 9

- ฟ – ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ วรรคท 10

- ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ วรรคท 11

- ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ วรรคท 12 ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ

120

วรรคท 13 - ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ

วรรคท 14

- ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ วรรคท 15

- ร - ฟ ซ ล ด ล - - ด ล ซ ฟ - ซ ทอนท 3 จ านวน 12 วรรคเพลง ไดแก วรรคท 1

- ซ - ม - - ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล วรรคท 2

- ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล วรรคท 3

- ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล วรรคท 4

- ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ฟ ซ ล วรรคท 5



- ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล

121

วรรคท 8 - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร

วรรคท 9

- ฟ - ม - ฟ - ร - ฟ - ซ ฟ ซ ฟ ร วรรคท 10

- - ด ล ซ ล ด ร ร ร ด ล ซ ล ซ ฟ วรรคท 11


- ล - ฟ ซ ล ด ซ

3 ) กลมเสยง เพลงอวยลงลายประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอ ทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงอวยลงลายน กลมเสยง ทพบคอ ทอนท 1 กลมเสยงซอล ลา ท - เร ม - กลมเสยง ซอล มโนต เสยง ซอล ลา ท เปนลกตกเสยงหลก - - - - - ท ซ ล - ล – ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล - ท ล ซ ท ล – ล - ท ล ซ ร ซ ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท - ร - ร ท ร - ท - ร - ร ท ร - ท - ท ล ท ร ท ล ซ ร ซ ล ท ซ ล ซ ม - ท ซ ล ทอนท 2 กลมเสยงฟา ซอล ลา - โด เร - บนไดเสยง ฟา มโนต เสยง ฟา 5 แหง เสยงซอล 3 แหง เสยงลา 5 แหง เปนลกตกเสยงหลก และมโนตเสยง เร พบ 2 แหง เปนลกตกเสยง รอง ตามโนตดานลางทแสดง

122

- ล - ล - ฟ ซ ล - ล – ซ ล ด ซ ล ล ล ด ซ ล ฟ ซ ล - - ซ ด ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ - ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ฟ – ซ ล ด ซ ล - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ - ด ล ซ ล ฟ ซ ล - ล ด ล ซ ล ด ฟ ร ร - ล - - ด ร - ฟ - ร - ฟ - ร - ฟ – ล ด ล ด ร - - ด ล ซ ล ด ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล ล ล ด ล ซ ล ด ซ - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ - ล ซ ล ซ ล ด ซ - - - ฟ - - ล ซ - ร - ฟ ซ ล ด ล - - ด ล ซ ฟ - ซ

ทอนท 3 กลมเสยงฟา ซอล ลา - โด เร - บนไดเสยง ฟา มโนต เสยงฟา 4 แหง เสยงลา 5 แหง เปนลกตกเสยงหลก และมโนตเสยง เร 2 แหง เปนลกตกเสยง รอง ตามโนตดานลางทแสดง

- ซ - ม - - ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ล - ท ซ ล - ท ล ซ ล ท ซ ล - ท ล ซ ท ล - ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ฟ ซ ล - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ - ล ซ ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ด ร - ร - ล - ล ด ร - ฟ - ม - ฟ - ร - ฟ - ซ ฟ ซ ฟ ร - - ด ล ซ ล ด ร ร ร ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ล - ล ด ล ซ ล ซ ฟ - ล - ฟ ซ ล ด ซ

4 ) ลกษณะของการบรรเลง

หมอแคนมกเปาวนซ าไป มาหลายรอบเนองจากเพลงมทอนเดยวและสนหาก เปาในพธร าสอง การเขาคาย กจะมความชาปานกลางเทากบจงหวะสองชนของดนตรไทย และถา เปาในตอนร าผฟา จงหวะจะเรวขนเทาตว คลายจงหวะชนเดยวของดนตรไทย

สรปผลการศกษาลายอวยลงลาย 1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงสามทอน

2. ท านองเพลง มทงหมด 33 วรรคเพลง ทอนท 1 จ านวน 6 วรรคเพลง ทอนท 2 จ านวน 15 วรรคเพลง ทอนท 3 จ านวน 12 วรรคเพลง ท านองของแตวรรคมความ หลากหลาย ลกตกอยในกลมเสยงเดยวกน พบวากระจายอยในทกวรรคเพลง

123

3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ ทอนท1ใชกลมเสยง ซอล ลา ท - เร ม – ทอนท 2 และทอนท 3 ใชกลมเสยง ฟา ซอล ลา – โด เร -

3. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หาก มการร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว ลายแมงภตอมดอก นายลอง ด ารงเชอ

ปดขสดเสยง เสพขวา โด เกรน - - - ด - - - - - ฟ - ฟ - - - - ร ซ - ซ

- - - - - ร ฟ ซ - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ล - ล - ล ซ ฟ ร ล - ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร ด ร ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ - ซ - - - - - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล - ด - ด ล ด - ล - ด - ด ล ด - ล - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร - ร ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ร ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล

ลายแมงภตอมดอกเปนลายแคนอกลายหนง ไมทราบนามผแตง นอกจากนยงมท า

ทวงท านองทไพเราะ คลายการตปกบนของแมลงภดง หง หง ดวยการตดสดทเสยง โด ใชเปาในพธกรรมร าผฟา ชวงเขาคาย และเรมพธกรรม

จากการศกษาลายแมงภตอมดอกทางของนายลอง ด ารงเชอ ขางตนพบวา 1 ) โครงสรางของเพลง

ลายแมงภตอมดอกเปนเพลงทมท านองยาว มทอนเดยว ซงบทเพลงน ประกอบไปดวย 2 สวน กลาวคอ


- - - ด - - - - - ฟ - ฟ - - - - ร ซ - ซ

124


- - - - - ร ฟ ซ - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ล - ล - ล ซ ฟ ร ล - ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร ด ร ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ - ซ - - - - - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล - ด - ด ล ด - ล - ด - ด ล ด - ล - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร - ร ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ร ล ฟ ซ


- - - - - ร ฟ ซ - - - - - ล ฟ ซ วรรคท 2

- ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ล - ล วรรคท 3

- ล ซ ฟ ร ล - ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร วรรคท 4 ฟ ซ ฟ ร ด ร ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ - ซ

วรรคท 5

- - - - - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ

วรรคท 6 ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ

วรรคท 7 ร ฟ ซ ล - ด - ด ล ด - ล - ด - ด

125

วรรคท 8 ล ด - ล - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร - ร ฟ ซ

วรรคท 9

- ซ – ซ - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ร ล ฟ ซ

3 ) กลมเสยง เพลงแมงภตอมดอกประกอบไปดวยโนต 5 เสยง เปนหลก หรอทเรยกวา เพนตาโทนค ซงพบไดทวไปในดนตรแถบซกโลกตะวนออก ในเพลงแมงภตอมดอกน กลมเสยงทพบคอคอกลมเสยงฟา ซอล ลา โด เร กลมเสยง ฟา มโนตเสยง ฟา เปนลกตก 2 แหง โนตเสยง ซอล เปนลกตก 4 แหง โนตเสยง ลา เปนลกตก 2 แหง โนตเสยง โด เปนลกตก 1 แหง โนต เสยง เร เปนลกตก 1 แหง - - - - - ร ฟ ซ - - - - - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ล ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ล - ล - ล ซ ฟ ร ล - ล ด ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร ฟ ซ ฟ ร ด ร ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ - ซ - - - - - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ซ ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล - ด - ด ล ด - ล - ด - ด ล ด - ล - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ร - ร ฟ ซ - ซ – ซ - ล ฟ ซ - ซ - ฟ ร ล ฟ ซ - ล ซ ฟ ร ซ – ซ - ล ซ ฟ ร ฟ ซ ล


สรปผลการศกษาลายแมงภตอมดอก 1. โครงสรางของเพลง เปนเพลงทอนเดยว ประกอบไปดวยทอนเกรน

น า และเนอเพลง 2. ท านองเพลง มทงหมด 9 วรรคเพลง ลกตกในแตละวรรคอยในกลมเสยง ฟา 3. กลมเสยง กลมเสยงทพบคอ ฟา ซอล ลา - โด เร - มลกตกโนตเสยง ตาง ๆ กระจายอย ทกวรรค 4. ลกษณะของการบรรเลง หากเปาในพธกรรมชวงเรมพธ จะชา หากมการ ร าของผ จงหวะจะเรวขนมาอกเทาตว

บทท 5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

ดนตรในพธกรรมล าผฟา : กรณศกษาคณะหมอล าผฟาบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ผวจยก าหนดจดมงหมายของการวจย ขอบเขตของการศกษา และวธด าเนนการศกษาคนควาโดยศกษาขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ รวมทงการเกบขอมลภาคสนาม น าขอมลมาวเคราะห ผลการศกษาพบวา จดมงหมายในการศกษาวจย 1.เพอศกษาดนตรและวฒนธรรมทเกยวของกบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.เพอบนทกและศกษาบทเพลงประกอบพธกรรมร าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

ขอบเขตของการศกษาวจย 1.ในการศกษาคนวาวจยเรองดนตรในพธกรรมร าผฟาครงนมงศกษาพธกรรมล าผฟาของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.ศกษาเฉพาะดนตรทใชประกอบพธกรรมร าผฟา บทเพลง ประวตนกดนตรและคนร าผฟา วธด าเนนการศกษาคนควา ในการศกษาคนควาครงนผวจยด าเนนการศกษาวจยตามขนตอนดงน

1.ขนการศกษาและรวบรวมขอมล 1.1 ขอมลทเกยวของกบสภาพทวไปของชมชน ไดแก ประวตความเปนมา ลกษณะทตง ประชากร การศกษา อาชพ ศาสนาและความเชอ โดยการส ารวจ สงเกต สมภาษณ พดคย สอบถามจากบคคลในชมชน 1.2 ขอมลทเกยวกบองคประกอบและขนตอนการประกอบพธ ร าผฟาเพอรกษาอาการเจบปวย เครองดนตรทใชบรรเลงประกอบพธกรรม วธการบรรเลง นกดนตร รวมถงการ

127

ถายทอดทางดนตร เพลงทใชในการบรรเลงประกอบพธกรรม โดยวธการบนทกเสยง บนทกภาพ สมภาษณ พดคย สอบถามจากบคคลทเกยวของในชมชน 1.3 ขอมลจากการรวบรวมจากเอกสารตางๆ ไดแก บทความ เอกสารงานวจย วทยานพนธ ต ารา หนงสอตางๆ

2.ขนศกษาขอมล 2.1 เรยบเรยงขอมลสภาพทวไปทเกยวของกบชมชน 2.2 ศกษาองคประกอบของการประกอบพธร าผฟาเพอรกษาอาการเจบปวยและพธกรรมอน ๆ ของคณะหมอล าผฟา ในหมบานหนองคอนไทย ต าบลกกตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.5 การออกภาคสนามเพอใหไดขอมลจากแหลงขอมล โดยวธการสงเกต สมภาษณ น าขอมลภาคสนามมาศกษาและเรยบเรยง 2.6 ศกษาขอมลจากการถอดเทปบนทกเสยงดนตร บทสมภาษณ บนทกเปนโนตไทย

3.ขนวเคราะหขอมล ขอมลทใชในการวเคราะหใชขอมลทไดจากการศกษาเอกสาร ต ารา งานวจยทเกยวของ และขอมลจากการเกบภาคสนาม โดยมรายละเอยดของการรวบรวมและวเคราะหขอมลดงน

1. สภาพและบทบาททางวฒนธรรม หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 1.1 สภาพทวไปของหมบานหนองคอนไทย

1.1.1 ประวตหมบานหนองคอนไทยและการตงถนฐานบานเรอน 1.1.2 สภาพชมชน 1.1.3 วฒนธรรมความเปนอย 1.1.4 การแตงกาย 1.1.5 การสาธารณปโภค 1.1.6 การศกษา 1.1.7 อาชพ

1.2 บทบาทของวฒนธรรมดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

128

1.2.1 พธกรรมการรกษาโรค 1.2.2 พธไหวครของผฟา (ปลงพาขาว)

2. ดนตรทใชประกอบพธร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 2.1 ประวตความเปนมาของดนตรในพธกรรมร าผฟา 2.2 เครองดนตรในพธกรรมร าผฟา 1.3 วธการบรรเลง 1.4 การสบทอด 1.5 นกดนตร 3 . บนทกบทเพลงประกอบพธกรรมการร าผฟา จ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม

3.1 บทเพลงทใชประกอบในพธกรรมร าผฟาไดแก

3.1.1 ลายสดสะแนน 3.1.2 ลายสรอยนอย 3.1.3 ลายสรอยใหญ 3.1.4 ลายโปซาย 3.1.5 ลายตดสด 3.1.6 ลายอวยลงลาย 3.1.7 ลายแมงภตอมดอก 3.2 รวบรวมและศกษาบทเพลงทใชประกอบพธร าผฟา ซงเกยวกบ 3.2.1 รปแบบของบทเพลง 3.2.2 กลมเสยง 3.2.3 จงหวะ 3.2.4 ท านอง

129

3.ขนวเคราะหขอมล การศกษาดนตรดนตรในพธกรรมร าผฟา : กรณศกษาคณะหมอล าผฟาบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม สรปผลไดดงน 1 สภาพทวไปของหมบานหนองคอนไทย

หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม เปนชมชนขนาดใหญมประวตความเปนมาทนาสนใจ เดมชอหมบานหนองบวฮ ตงอยทางทศตะวนตกเฉยงใตของทตงหมบานในปจจบนทางหนวยงานราชการจากสวนกลาง ไดออกตรวจราชการไปตามหวเมองตาง ๆ ในมณฑลภาคอสานโดยใชขบวนเกวยน จงไดมาตงคายอยขางนอกหมบานหนองบวฮ ตกเวลากลางคนมการแสดงละครเพอเปนการผอนคลายอารมณและความเมอยลาหลงจากตรวจเยยมหมบานซง แตละหมบานจะใชเวลาในการตรวจเยยมเปนเวลานานรวมเดอน เมอชาวบานละแวกนนทราบวาจะมคณะละครไทยมาแสดงกร าลอกนไป ปากตอปาก วาบานหนองบวฮมละครไทยมาแสดง จงเปนชอเรยกของหมบานตงแตนนเปนตนมา บานหนองคอนไทยมประชากรจ านวน 760 ครวเรอน แบงเปนเพศหญงจ านวน 1,373คน เพศชายจ านาน 1,381 คน รวม 2,754 คน อาชพของประชากรโดยสวนใหญรอยละ90ประกอบอาชพเกษตรกรรม ทเหลอ รบจาง ประกอบอาชพสวนตว ซงโดยภาพรวมแลวเปนสงคมชนบทประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก วฒนธรรมของชาวบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภมนนทยดถอสบทอด ปฏบตสบตอกนมาเดมนนกมความคลายคลงกบชมชนอน ๆในภาคอสานทวไปในอตสบสองคองสบสซงจะเกยวของกบเกยวของกบพทธศาสนาโดยตรงเนองจากชาวบานโดยทวไปจะใฝใจในการบญการกศล ความเชอของชาวหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม มความคลายคลงกบชาวไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยทวไป คอการนบถอศาสนากบความเชอในอ านาจเหนอธรรมชาต เชน การนบถอผแถน ผค า หรอผบรรพบรษ ผมเหสกข(ผหอผโฮง) ผน า ผปา คตความเชอน ท าใหเกดประเพณ พธกรรม หรอแนวปฏบต เพอท าใหผพอใจบนดาลมงมงคลแกตนเองและสงคม เชนในฮตสบสอง คองสบส อนเปนกฎหมายแบบจารตประเพณ ก าหนดพธกรรมตางๆ เกยวกบผประกอบกบความความเชอในค าสอนพทธศาสนาดวย จงมลกษณะผสมผสานเปนพทธศาสนาทปะปนกบคตเรองผและในหมชนชาวหมบานหนองคอนไทย

130

2. บทบาทของวฒนธรรมดนตรประกอบพธกรรมร าผฟา พธกรรมร ำผฟำ กคลายกบการการทรงเจาเขาผทวไป ทเรยกวา “ผฟา” เพราะเชอวา “ผฟา”คอ เทวดาผศกดสทธ ทจะคมครองปกปองรกษาโรคภยไขเจบมใหเกดขนได จงมประเพณ “การร าผฟา” กคอการอญเชญผฟาหรอเทวดาเขามาสงรางผเขาทรง และเมอเขาทรงแลว เทวดาทอยในรางของผเขาทรง (สวนมาเปนผหญง) กจะรายร าสนกสนานเบกบานโดยมเสยงแคนเปนเครองดนตรประกอบการขบรองรายร า พธกรรมการร าผฟาของของคณะหมอล าผฟา แมใหญแกว พยคชย หมบานหนองคอนไทยต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม นนเปนพธกรรมทชาวบานไดใชบ าบดรกษาโรคภยไขเจบควบคกบการด าเนนชวตมาโดยตลอดจากการศกษาพบวาการร าผฟามอย 2 กรณคอ กรณแรก การร าผฟาในการรกษาคนเจบปวย(การรกษาโรค) กรณทสองเปนการจดพธปลงพาขาว (คลายพธไหวครศลปนหรอบวงสรวงของภาคกลาง) ส าหรบคนหรอบานทนบถอผฟาทมหง(ฮาน) บชาผฟา ของพอแม ปยาตายาย หรอของบรรพบรษและลกหลานปจจบนกนบถอสบตอมา การร าผฟาคอการทรงเจาเขาผของชาวบานทมเชอสายมาจากชาวลาวในประเทศลาว การร าผฟานนไดน าเอา “แคน” มาบรรเลงเปาประกอบการลงผฟาดวย ดงนนแคนจงเปนเครองดนตรทนอกจากมไวส าหรบเปาเลนเพอความสนกสนานบนเทง แลวยงเปนเครองดนตรส าหรบบรรเลงบวงสรวงในพธกรรมดวย

1 พธกรรมการรกษาโรค พธกรรมการร าผฟามองคประกอบตาง ๆ ดงน หมอล าผฟา หมอล าผฟาทเขาพธรกษาผปวยประกอบดวย หวหนาหมอล า บางทองถนเรยก หมอจ า หรอ กก โดยสวนใหญเปนเพศหญง และแตงงานแลว อปนสยเปนคนพดเกง และฉลาดไหวพรบด การเปนหวหนาสบทอดจากหวหนาคนเดมทถงแกกรรมไป สวนผรวมล าในพธเรยกวา บรวารหรอศษย ไดแก ผทผานการรกษาดวยการล าผฟามาแลว และเขารวมพธกรรมในลกษณะท าใหพธกรรมศกดสทธ และรายร าเกดความสนกสนานไปดวย เพอเรงเราใหผปวยลมความเจบปวดลมความทกขคลายกงวล หมอแคน บางทเรยกวา หมอมา ลกษณะของหมอแคนทเปาประกอบการล าผฟานน ตองมความอดทน และผานการเปามานานพอสมควร เพราะการประกอบพธกรรมล าผฟาใชระยะเวลานานเปนวน การท านายการรกษาผปวยวาจะหายหรอไมนนฟงจากหมอมาวาเปาแคนแจงหรอไม ฉะนนการเสยงทายตองขนอยกบหมอแคนสวนหนง คนปวย โดยปกตคนปวยทเขาพธจะไดรบการแตงกายตามขนตอนของพธกรรม และแตงกายตามทผเขาเทยม (ในกรณผเขาทรงประจ าผปวย) ผปวย การแตงกายตามปกตธรรมดาในชวตประจ าวน แตตองใชผาขาวหรอผาขาวมาพาดไหลเปนสญลกษณบงบอกถงการเขาพธดวยความม

131

สมมาคารวะ นอกจากนคนปวยอาจตองเขามามสวนรวม โดยการฟอนร ากบหมอล าผฟา แตอาการปวยหนกกตองนอนขาง ๆ พธกรรมนน คาย หมายถง เครองประกอบพธเพอบชาผฟา ครอาจารย ผลวงลบไป อญเชญมาชวยรกษาผปวย คายประกอบดวย ขน 5 ขน 8 หอนมนต 4 หอ ขนน า ผาซนใหม 1 ผน เทยน 1 ค ดอกไมขาว บหร หมาก พล หว กระจก ฝายผกแขน และเงนคาย เครองคายนถอวาเปนปจจยส าคญ ในการประกอบพธ การประกอบพธร าผฟานนเรมจากการเจบปวยไขรกษาดวยวการใด ๆ แลวไมหาย ผทเปนญาตผปวยตองไปดมอ หรอหมอด เพอเปนการตรวจสอบวาจะใชวธการร าผฟา รกษาไดหรอไม หากเปนเชนนนแลวกตองไปนมนตหวหนาผฟาใหมาร าเพอรกษาโรค เจาภาพจะตองเตรยมเครองคาย และบรเวณทจะท าพธ ใหเรยบรอย วนเวลาใดทจะประกอบพธหวหนาคณะหมอล าผฟาจะเปนผก าหนด การร าผฟานนเรมจากการ เขาคาย แลวร าสองหาสาเหตตาง ๆ ของผปวย วาเกดจากการกระท าของผประเภทใด จากนนกจะเจรจาออนนอม ยอมสวามภกดตอผ วาผไมยอม หรอไมชอบในสงใด ผกจะบอก เปนอนเสรจพธ ในวนท 2 ทจะจด เรยกพธสงเครอง 9 ใหแกผทตองการหรอมากระท า เครองคายกจะจดอยางละ 9 เชน ชาง มา วว ควาย สรอย แหวน นาฬกา ฯลฯ ท าพธตดกรรมตดเวร ใหผปวยและ ท าพธหาบเครอง 9 ไปสง ร าถวายผ เสรจพธ

2 พธไหวครของผฟา (ปลงพาขาว)

องคประกอบของพธการปลงพาขาว 1 ผนบถอผฟา ประกอบดวยหวหนาหมอล าผฟา และบรวาร ผทเคารพและนบถอผฟาเดยวกนบางทเรยกกนในพธร าผฟาเชน ถาหวหนาผฟาอาวโสมากกวาเรยกคนทเปนบรวารผฟาดวยกนเรยกวา ”นองนง” ถาหวหนาผฟาอาวโสนอยกวาเรยกคนทอาวโสมากกวาเรยกคนเปนบรวารวา “อายพ” ผฟาทอญเชญมานนสวนใหญจะมชอพองกนกบตวละครในวรรณคดพนบานอสานเชนจมค า ศรธน มโนราห สดา อรพม จมทอง ศรไศล เปนตน ชอตามตวอยางดงกลาวขางตนเราจะพบไดในตอนทมพธร าผฟาเพราะบรรดาผฟาและบรวารใชเรยกชอกน 2. คาย และเครองสงเวย เปนสงทส าคญและมความจ าเปนอยางยงในการประกอบพธปลงพาขาวซงจะตองมการเตรยมใหเสรจเรยบรอยกอนเรมพธ ประกอบดวย ขน5 ขน8 ผาซนไหม ผาสไบ (ผาเบยงบาย) ผาโสรงไหม ผาขาวมาไหม บหร หมาก – พล ผลไมตามฤดกาล ขนมเปยกปน ลอดชองน ากะท แกงปลาแหงใสวนเสน หมสามชนตม ไกตม เปนตน 3. เครองดนตร มแคน8 เปนเครองดนตรหลก คนเปาแคนเรยก หมอแคน บางทเรยกวา หมอมา ลกษณะของหมอมาทเปาประกอบการปลงพาขาวนน ตองมความอดทน และผานการเปามานานพอสมควร เพราะการประกอบพธกรรมการปลงพาขาวล าผฟาใชระยะเวลานานเกอบครงวน

132

4. สถานทประกอบพธ ในการจดพธปลงพาขาวนนจะใชสถานทบรเวณหง หรอบานทมฮานประจ าบาน กจดเตรยมท าความสะอาด ปเสอ ปลาดผาขาวมาบรเวณทวางเครองสงเวยและเครองคาย ทกสงทกอยางจะตองท าความสะอาด จะมการรอยดอกจ าปาเปนเสนยาวหอยประดบบรเวณหงพระ มพ ระยา ท าจากกระดาษเงน ทอง หอยประดบ มตนโพธ เงน โพธทอง ประดบ เครองบรขารพระของลกหลานทเคยใชบวชเรยนกจะน ามาวางไวบนหงพระ พระทผฟาเคารพสกการะไดแกพระเจาองคตอทบรรดาเหลาผฟาเคารพนบถอกน การประกอบพธกรรมปลงพาขาวนนเปนการบชาและเซนสงเวยผฟาและร าลกถงครบาอาจารย มพธไหว ถวายเครองสงเวย คาวหวาน และการเทยมหรอการเขาทรงทละองค เรมจาก ผพอ ผแม นายดาน เจาพอพญาแล ซงผฟาแตละองคกจะมาอวยพรใหแกผทมากราบไหว บชา พรอมกนนนเปนการเสยงทายเรองของลมฟา อากาศในการท าไร – นา แตละปดวย ทายทสดเปนการร าถวาย เสรจพธ

3. ดนตรทใชประกอบพธร าผฟา หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม แคน ซงเปนเครองดนตรพนบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอภาคอสานทเกาแกมมาแตโบราณ เปนเครองดนตรในกลมเครองลม(aerophone) ชนดมลนอสระ(Free reeded) เกดเสยงจาการเปาและดดใหกระแสลมผานลนทเปนโลหะทฝงอย ในรบากขางล าทอ ซงเปนลนอสระ มลกษณะนามวา “เตา” ซงสนนษฐานวา นาจะมาจากรปรางของแคนสวนทอยตอนกลางของแคนทเปนทรวมลกแคนท าใหเกดเสยงตางๆ โดยใชปากเปาและดดผานเขาไปในรทอยตรงกลางเตาแคนซงมรปรางคลายกบเตานมของสตร จงอาจเปนทมาของค าวา “ เตา ” แคนทใชเปาประกอบพธคอ แคนแปด ซงแคนแปด เปน แคนทมจ านวนลกแคน 8 ค หรอ 16 ลก เปนแคนทนยมใชกนทวไปเพราะมระดบเสยงปานกลาง มความกลมกลอม ฟงนมนวลไพเราะ นอกจากนนแคนแปดยงสามารถท าเสยงประสานกบแนวท านองทเปาได เรยกวา เสยงเสพ ท าใหเสยงแคนฟงดแลวมพลง เหมอนมมนตสะกดใหผฟงเกดความปตลมความทกข ความโศกเศรา แคนแปด ประกอบดวยไมกแคน หรอลกแคนจ านวน 8 ค หรอ 16 ลก จดเรยงอยในเตาแคนเปน 2 แพซายขวา แพละ 8 ลก มระดบเสยงเหมอนแคนประเภทอนทกประการแตเพมลกแคนอกขางละหนงลกทล าดบนอกสดของเตาแคน คทเพมเขามานจะเปนเสยงประสานยน(drone) หมอแคนจะเรยกเสยงประสานนวา “เสยงเสพ” ลกแคนทเปนเสยงเสพอยแพซาย เรยกวา “เสพกอย” หรอเสยง “ลา” ใชประสานยนกบท านอง เวลาบรรเลงใชนวกอยของผบรรเลงปดรหรออาจใชขสดปดรนบไวกได สวนลกแคนทเปนเสยงเสพทอยแพดานขวา เรยกวา “เสพขวา” หรอเสยง “ซอล” ใชประสานยน

133

กบท านองทางเฉพาะลายแคนแตละลายไป แคนแปดถอวาเปนแคนมาตรฐานและมเสยงประสานไพเราะมระบบเสยงดงน ภาพประกอบ 27 ระบบเสยงของแคนแปด วธการบรรเลง แคนใชบรรเลงประกอบพธร าผฟาในขณะท าพธหมอแคนจะตองเปาแคนคลอไปกบหมอล าผฟาไปจนเสรจพธ อาจมการหยดพกเปนชวงๆ แตใชเวลาไมนาน อนโลมตามรปแบบของพธกรรม เนองจากการประกอบพธใชเวลานานหลายชวโมงหรอ ครงคอนวน ลายท านองดนตรของหมอแคนจงสามารถเปลยนท านอง ใสเทคนค ลกเลนไดไมซ ากน

134

4 การสบทอด การสบทอดการเลนแคนประกอบพธร าผฟานนไมมรปแบบทแนนอนตายตว หมอแคนเพยงอาศยการเรยนแบบปากตอปาก (oral tradition)กบครผสอนสวนหนง นอกนนใชวธการจดจ าท านองจากหมอแคนคนอนจ ามาฝกฝนเปนของตนเอง ซงอาจท าใหท านองเปลยนไปไดจงเกดการ ผดเพยนไปจากตนฉบบทจดจ ามาท าใหเกดเปนทางหลายทาง นอกจากนการบรร เลงไมมรปแบบทตายตว แตมเอกลกษณเฉพาะตวคอความเรยบงายความไมยดตดสงตาง ๆ ตามแบบฉบบของดนตรพนบาน 5 นกดนตร นายส ารอง ด ารงเชอ เปนคนบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวด ชยภมโดยก าเนด สมรสกบนางส ารอง ด ารงเชอ ปจจบนอาย 61 ป อาชพท านา เปาแคน และเปนหมอนวด เนองจากนายลองเปนคนตาบอดแตก าเนด ท าใหไมไดเรยนหนงสอ ดวยความชอบทเปนสวนตว และสงทถอเปนความอจฉรยะอยางเยยมยอดอกดานหนงของนายลองกคอ การเปาแคน นายลองเลาวา เมอสมยตอนทเปนเดกอายประมาณ 10 ขวบ อยากไดแคนเตาเลกมาเปาเลนมาก จากนนกใชวธการตาง ๆ นา ๆประสาเดกออนจนแมยอมใจออนแลว แมกเลยซอใหจากคนเรขายผาทหนาบานนายพอง ราคา 10 บาทซอมากเปาเลนไดไมนานแคนกช ารดเสยหายไปอยางรวดเรว สาเหตกเพราะวานายลองมพนองเยอะ นอง ๆ แยงกนเลนจนพง ตอมาเมออายได ประมาณ 14 ป ทราบขาวจากพอใหญรนวาจะมคนขายแคนใหในราคา เพยง 35 บาทกเปนจดเรมตนในการเรยนและฝกแคนของนายลองอยางจรงจงนบตงแตบดนนเปนตนมา หลงจากซอแคนแลว กเรมเรยนลายแคนกบพอใหญหมย อยางจรงจง ลายแรกทเรยนคอ ลายสดสะแนน ซงกนบวาทาทายกบความสามารถเปนอยางมาก นายลองกพยายามฟงเสยงและจบหาคเสยงของแคนและพยายามไปเปาฝกฝนดวยตนเอง จนในทสดกเปาตามพอใหญหมยได จากนนกเรมเรยนลายใหญ ลายนอย ฯลฯ และพยายามจดจ าท านองเพลงของคนอนมา ปจจบนอาชพหมอแคนกไดใชประโยชนอยางมาก นายลองมกถกรบเชญไปเปาแคนกบวงหมอล าตาง ๆ นอกจากนทเปาประจ าอยกคอเปากบคณะหมอล าผฟาทงในหมบานหนองคอนไทยและหมบานละแวกใกลเคยง แตไมมลกศษยมาเรยนเลยเนองจากเหตผลคอ มนหดยาก เรยนยาก ถาไมรกจรงเลนไมไดเลย และอกประการหนงเพราะวากระแสวฒนธรรมใหม ๆ คานยมตะวนตกทคกคามสงคมไทยอยในปจจบนน 6. บนทกบทเพลงประกอบพธกรรมการร าผฟา จ านวน 7 ลาย ของหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม บทเพลงทใชประกอบในพธกรรมร าผฟาไดแก ลายสดสะแนน ลายสรอยนอย ลายสรอยใหญ ลายโปซาย ลายตดสด ลายอวยลงลาย

135

ลายแมงภตอมดอก ซงลายแคนแตละลายนน เปนของเกาเปนลายโบราณทรกษาสบตอกนมาในอดต หมอมาจะเปาในพธร าผฟา และบรรเลงไปเรอย ๆ ตามแตทางหมอล าจะขอลายใด ถาไมขอ หมอมากจะเปาตามความพอใจของตน ในชวงเรมพธหรอเขาคายกจะเปา แบบชา เยอกเยน ในตอนทมการร า การเตน การเขาเทยมผฟากจะเปาอยางรวดเรวกระชบ จนเสรจพธ การศกษาลายแคนทง 7 ลายนนพบวา รปแบบของลายแคนแตละลาย ของนายลอง ด ารงเชอ เปนเพลงทอนเดยว และเปาวนซ าอยหลายรอบ ยกเวนลายอวยลงลาย จะเปนเพลงทม 3 ทอน และท านองของแตละลายนนมความเปนเอกลกษณและมความโดดเดนเฉพาะตว

อภปรายผล พธกรรมการร าผฟาทบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ถอวาเปนวฒนธรรมทมรากเหงามาจากบรรพชน ซงเกดจากการหลอหลอมมาจากวถชวตของสงคมชาวบานอสาน และชาวอสานถอไดวาเปนผมความกตญญตอสงทตนนบถอเคารพบชา เปนเครองยดเหนยวจตใจ โดยอาศยสภาวะวกฤต ทเกดการเจบปวยของบคคล ทงทางตรงและทางออม รวมทงเปนการสรางความสมพนธของผคนในสงคม โดยผานกระบวนการทางพธกรรมความเชอเกยวกบผ มงใหสมาชกในสงคม ด าเนนชวตและปฏบตตามจารต ตามครรลอง ทบรรพชนไดสรางสรรค และวางแนวทางไวอยางสมบรณลงตว โดยอาศยสงคม ธรรมชาต สงแวดลอม และสงทเหนอธรรมชาต บนพนฐานของคนทมวฒนธรรมและความเชอรวมกน การร าผฟาเปนวธการบ าบดรกษาพนบานอยางหนงทรกษาการเจบปวยของชาวบานโดยเฉพาะโรคทเกดจากการกระท าของผอนเนองมาจากการละเมด หรอสรางความไมพอใจตอผ ซง “ผ” ในทศนะของชาวบานเปนสงทมอ านาจ อทธฤทธ ปาฏหารย สามารถดลบนดาลความเปนไปใหมนษย ทงทางดและทางราย และยงเชอวาเปนสงทมตวตน มชวตจตใจ มการด ารงตนเชนเดยวกบมนษย เชน มทอยอาศย เสนทางสญจร ทรพยสน สงของ และมการกนอาหาร นอกจากนชาวบานยงเชอวาผมความรสก มอารมณเชนกน คอมความโลภ ความโกรธ ความหลง ความอาลยอาวรณ ดงนน การเจบปวย เนองมากจากการละเมดผ สรางความไมพอใจตอผ ผจงแสดงอาการใหเจบปวยออกมา หรอผทเปนบรรพบรษแสดงความหวงใยตอลกหลานทอยในความคมครองกอาจแสดงอาการผานคนเจบปวยออกมา เปนตน ดวยเหตผลดงกลาว เมอเกดอาการเจบปวยหรอประสบภยพบตตาง ๆ จงตองท าพธเชนสรวง กราบไหว บชา เพอใหผมาชวยบ าบดขจดปญหาความเดอดรอน จากการศกษาพธกรรมร าผฟาบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม พบวา การร าผฟาเปนพธกรรมทอญเชญผฟาใหลงมาปกปกรกษาคนปวยโดยการออนวอน รองขอ ซงเชอวาผฟาเปนผทยงใหญกวาผทงปวง และมอ านาจเหนอผประเภทอน ๆ สามารถดลปนดาลใหเปนไปตามทตองการ

136

ได ดงนนผฟาจงสามารถขจดปดเปาโรคภยไขเจบทเกดจากการกระท าของผอนได ซงมความคลายคลงกนกบวจยเรอง การล าผฟาในเขตอ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม ของชยยนต เพาพาน คอขนตอนของการรกษา ตงแตการจดเครองคาย กาล าสองหาสาเหต การล าเรยกขวญ และการชมนมเลยงขวงผฟาในเดอน 6 ซงงานวจยของชยยนต เพาพาน ดงกลาว จะมความใกลเคยงกนมาก แตของหมบานหนองคอนไทย จดพธโดยรวม 2 วน กลาวคอ วนแรกล าสองรกษาหาสาเหต วนทสองรกษาผปวยหายแลวจงจดพธสงเครอง 9 ให สวนการชมนมเลยงขวงผฟาในเดอน 6 นน ทบานหนองคอนไทยเรยกพธปลงพาขาว หรอหงายพาขาวและจะจดเฉพาะบานทมหงบชาผฟาเทานน ผทเปนบรวารหรอลกศษยกจะมาชวยงานและร าถวาย เปนตน พธกรรมการร าผฟา ของคณะหมอล าผฟา แมแกว พยฆชย หมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม จงเปนพธกรรมทถายโยงอดมการณของความเชอของคนในสงคม ในเรองของจารต ประเพณ และขอหาม (ฮต คอง ขอคะล า) ไวอยางลงตวและรกษาไวอยางมนคง แนนแฟน ทามกลางบรบทของสงคมและวฒนธรรมตะวนตกทขบเคลอนอยตลอดเวลา ผวจยไดเลงเหนและกอใหเกดประโยชน กลาวคอ 1. เปนการสรางขวญและก าลงใจทดใหแกผปวยทไดรบการรกษาโรค 2. แสดงถงความกตญญตอบรรพบรษและผมพระคณ 3. เปนเครองมอทชวยใหผคนในสงคม ประพฤตตนใหอยในศลธรรม จารต – ประเพณ และจรรยาบรรณ 4. เปนการรกษาขนบธรรมเนยม แบบแผนการรกษาโรคทใชดนตรและพธกรรมความเชอแบบดงเดม โดยผกความเชอเรองผ วญญาณ สงศกดสทธเขามาเกยวของ 5. เปนการกระตนใหคนในชมชนเกดความรกและหวงแหนในวฒนธรรมของตน อนจะน าไปสความเขมแขงของคนในชมชน สงคมและชาตตอไป

พธกรรมการร าผฟาเปนมรดกทางวฒนธรรมทบรรพบรษชาวอสานสบทอด สงสมมานานหลายชวอายคน แตอาจจะสญหายไปได ดวยเหตปจจยหลายประการ ทามกลางสภาวการณทเปลยนไปของกระแสสงคม และโลกในยคปจจบน หากอนาคตอนใกลน พธกรรมร าผฟาทหมบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม ตองสญหาย วทยานพนธเลมน คงบอกเลาผานเรองราวไดบาง ไมมากกนอย

137

ขอเสนอแนะ 1. ควรมการศกษาวจยเปรยบเทยบพธกรรมร าผฟาของของชมชนอน ๆ วามความคลายดลงหรอแตกตางกนอยางไร 2. ควรมการศกษาวจยเปรยบเทยบลายแคนทใชบรรเลงประกอบพธในการร าผฟาเพอรกษาอาการเจบปวยในทองถนอนๆ 3. สงเสรมใหภาครฐ โดยเฉพาะองคกรปกครองสวนทองถน ใหเขามามบทบาทในการดแลรกษารปแบบประเพณพธกรรมร าผฟาดงกลาวเพอรกษาขนบธรรมเนยมดงเดมไวใหมากทสด 4. ผลกดนใหมการบรรจหลกสตรการร าผฟา ดนตรประกอบพธร าผฟา โดยเสนอใหมการจดการเรยนการสอนใหแกสถานศกษาในทองถน เพอเปนแนวทางอนรกษและพฒนาอยางยงยนตอไป

139

บรรณานกรม

กองเงน อดมศกด. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางทอง ด ารงชาต. กองเงน อดมศกด. (2552, 6 กมภาพนธ ). สมภาษณโดย พรทพย จนทรหอมจล ทบานนายค า หวาน เพยรวชา. กองแบง ด ารงแดน. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย พงษศกด ปนตะ ทบานนางทอง ด ารงชาต. กองแบง ด ารงแดน. (2552, 6 กมภาพนธ ). สมภาษณโดย พรทพย จนทรหอมจล ทบานนายค า หวาน เพยรวชา. กองแพง ชาญครไทย. (2552, 18 ธนวาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย แกว พยฆชย. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย กฤษฎา แจงสนต ทบานนางทอง ด ารง ชาต. เขยว พลาวรรณ. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางสงวน เพยรวชา.

ครงท 35. มหาวทยาลยแมฟาหลวง. หนา 16 – 17. เชยงราย : มหาวทยาลยแมฟา หลวง. จารวรรณ ธรรมวตร. (2524). สารานกรมไทยภาคอสานเลม8. มลนธสารานกรมวฒนธรรม ไทย.กรงเทพฯ : สยามเพรสเมนเนจเมนทจ ากด. จารวรรณ ธรรมวตร. (2540). คตชาวบานอสาน. กรงเทพฯ : อกษรวฒนา. จตร ภมศกด. 2524. โองการแชงน าและขอคดใหมในประวตศาสตรลมน าเจาพระยา. กรงเทพฯ : โรงพมพเจรญวทยา. เฉลยว ดอนกวนเจา. (2543). การปรบเปลยนพธกรรมเลยงผของชาวไทยญอ จงหวด นครพนม.

ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ชยยนต เพาพาน. (2533). การล าผฟาในเขตอ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม. ปรญญา นพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร.

140

ชาตชย ฉายมงคล. (2543). การปรบเปลยนพธกรรมการฟอนผหมอของชาวโสอ าเภอดงหลวง จงหวดมกดาหาร. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ถาวร ด าเนตร (2545). คตความเชอในประเพณพธกรรมเกยวกบเจาจอมปากชองภเวยง อ าเภอ ภเวยง จงหวดขอนแกน. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต.มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ทรรศตวรรณ เดชมาลา. (2541). หมอน ามนงากบการรกษาโรคของชาวบานหวขวาง อ าเภอ โกสมพสย. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนนมนษยศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ทอง ด ารงชาต. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย ประยงค รนณรงค ทบานนางทอง ด ารง ชาต. ทศนย บวระภา. (2536). ความเชอเรองผในภาคอสาน. กาฬสนธ : ประสานการพมพ. ทพยสดา พรรณสหพาณชย. (2545). บทบาทสตรชาวผไทยในพธกรรมเหยา ต าบลปาไร อ าเภอ ดอนตาล จงหวดมกดาหาร. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. บญเกด เพยรหาผล. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย. บญยงค เกศเทศ. ( 2540 ). บชาพญาแถน กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว. เบญจรชต เมองไทย. (2545 ). พธทรงเจา : พธกรรมกบโครงสรางสงคมทหนองขาว. ปรญญานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร.

ประนอม เคยนทอง. (2536). ประเพณและพธกรรมของชาวมอญบานพระเพลง ต าบลนกออก

อ าเภอปกธงชย.วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต.(ไทยคดศกษาเนนมนษยศาสตร). สารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ .มหาสารคาม.ถายเอกสาร.

ประพนธ เรองณรงค. (2537). ชวตไทยชดสมบตตายาย กรงเทพฯ: ครสภาลาดพราว ประภารตน เคาสม และคณะ. (2541). ผกบวถชวตของชาวไทยด าภาคอสาน : ศกษา กรณ การประกอบเกษตรกรรมแบบยงยน. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถาย เอกสาร.

141

ประเวศ วะส. 2530. “การสรางสรรคภมปญญาไทยเพอการพฒนา”.ชมชนพฒนา, 5, 72 – 90.ปรชา อปโยคน. ( 2550 ) หนงสอทระลกงานดนตรไทยอดมศกษาครงท 35 เชยงราย : มหาวทยาลยแมฟาหลวง. ปรชา อปโยคน. (2550). ดนตรพหมตแหงเสยงเพลง. หนงสอทระลกงานดนตรไทยอดมศกษา. พระอรยานวตร เขมจาร. (2534). ประเพณและวรรณคดเกาของอสาน. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ ศกดโสภามตชน. . พมพเพญแข วรรณปาน. (2549). การศกษาความเชอเรองพธกรรมการร าผของชาวมอญ : กรณศกษาชมชนมอญบางกระด. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต. (ศลปศกษา). กรงเทพ : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

พสมย แสงจนทรเทศ. (2536). ประเพณ พธกรรม ทเกยวกบมเหศกด อ าเภอพนมไพร จงหวดรอยเอด.วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนน สงคมศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ไพบลย ดวงจนทร. (2527) ดนตร กฬา และการละเลนของชาวไทยมสลมในจงหวด ชายแดนภาคใตของไทย ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ: ครสภาลาดพราว. มณ พยอมยงค. (2524). วฒนธรรมลานนาไทย ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. กระทรวงศกษาธการ: สหสนชยวฒนา. มานพ วสทธแพทย. (2533). ดนตรไทยวเคราะห. กรงเทพฯ : โรงพมพชวนพมพ. เมา นารรกษ. (2552, 29 พฤษภาคม).สมภาษณโดย เจรญ เอยมด ทบานนางทอง ด ารง ชาต. เมา นารรกษ. (2552, 18 ธนวาคม).สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญคร ไทย. ยทธภณฑ เตชะแกว. (2540). พธกรรมและระบบความเชอการล าผฟาในภาคอสาน. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต.(การศกษานอกระบบ). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร. ราชบณฑตยสถาน. 2525. พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. กรงเทพฯ : ราชบณฑตยสถาน. ลอง ด ารงเชอ. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย. ลอง ด ารงเชอ. (2552, 29 พฤษภาคม).สมภาษณโดย เจษฎา ดษยวงษ ทบานนางทอง ด ารง ชาต.

142

วจตตรา ขอนยาง. (2530,มกราคม – มนาคม). แคนกบวถชวตของคนอสาน. แลลอดฟา. 1(1): 12 – 13. วญญ ผลสวสด. (2541) พธกรรมการเลยงผบรรพบรษของชาวผไทย ต าบลค าชะอ อ าเภอ ค าชะอ จงหวดมกดาหาร. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. วรตน สมใจ (2540). ประเพณและพธกรรมชาวมอญบานพระเพลง ต าบลนกออก อ าเภอ ปกธงชย จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษาเนน มนษยศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. วรวรรณ มลตน. (2541). กระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตรของวดขวญเมองระบอ ธรรมอ าเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ศรชย เตงรตนลอม. (2548). หงผ. ใน สบสานลายเมองเรองบาเกาเครองสกการะภาคเหนอ. ศรศกร วลลโภดม.2536 “ความสมพนธระหวางธรรมชาตกบพธสบสองเดอน : ศกษาเฉพาะ กรณพธในเดอนหก” ในจฬาลงกรณมหาวทยาลย.มนษยกบธรรมชาต : เสยงใครครวญ จากภมปญญาตะวนออก – ตก. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศลปวฒนธรรม, 1, 62 – 79. สงวน เพยรวชา. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางสงวน เพยรวชา. สงา พฒนชวะพล. (2538) เจาพอพญาแล : ความเชอและพธกรรม. วทยานพนธศลป

ศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนนสงคมศาสตร). สารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. สนต ไพรรณ. 2550. ศาลพระภมเจาทเจาทาง กรงเทพ : โรงพมพมตรสมพนธกราฟฟค. สาร สาระทศนานนท. (2529) ฮตสบสอง ศณยศลปวฒนธรรมสถาบนราชภฏอดรธาน :

ส านกศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชฎฏล าปาง. หนา 8. ล าปาง: ล าปางการพมพ. ส าเรจ ค าโมง. (2539). แคน : รอยเอด. ศนยวฒนธรรมจงหวดรอยเอด. สงห จนดามาตย. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายสงห จนดามาตย. สชาต เเสงทอง. (2542). ประเพณการแหเจาพอเจาแมปากน าโพ. นครสวรรค : สถาบนราชภฏ นครสวรรค.

143

สด กณหารตน. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายสด กณหา รตน. เสร พงศพศ และคณะ. 2538. ปฏรปการศกษาเพอปวงชน : แลวชาวบานจะเขาสศตวรรษท 21ไดอยางไร. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย เสร พงศพศ. 2529. “สงเสรมอสานใหนาเทยวหรอจะสงเสรมการทองเทยวอสาน”. ศลปวฒนธรรม, 1, 62 – 79.

140


กองเงน อดมศกด. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางทอง ด ารงชาต. กองเงน อดมศกด. (2552, 6 กมภาพนธ ). สมภาษณโดย พรทพย จนทรหอมจล ทบานนายค า หวาน เพยรวชา. กองแบง ด ารงแดน. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย พงษศกด ปนตะ ทบานนางทอง ด ารงชาต. กองแบง ด ารงแดน. (2552, 6 กมภาพนธ ). สมภาษณโดย พรทพย จนทรหอมจล ทบานนายค า หวาน เพยรวชา. กองแพง ชาญครไทย. (2552, 18 ธนวาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย แกว พยฆชย. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย กฤษฎา แจงสนต ทบานนางทอง ด ารง ชาต. เขยว พลาวรรณ. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางสงวน เพยรวชา.

ครงท 35. มหาวทยาลยแมฟาหลวง. หนา 16 – 17. เชยงราย : มหาวทยาลยแมฟา หลวง. จารวรรณ ธรรมวตร. (2524). สารานกรมไทยภาคอสานเลม8. มลนธสารานกรมวฒนธรรม ไทย.กรงเทพฯ : สยามเพรสเมนเนจเมนทจ ากด. จารวรรณ ธรรมวตร. (2540). คตชาวบานอสาน. กรงเทพฯ : อกษรวฒนา. จตร ภมศกด. 2524. โองการแชงนาและขอคดใหมในประวตศาสตรลมนาเจาพระยา. กรงเทพฯ : โรงพมพเจรญวทยา. เฉลยว ดอนกวนเจา. (2543). การปรบเปลยนพธกรรมเลยงผของชาวไทยญอ จงหวด นครพนม.

ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ชยยนต เพาพาน. (2533). การลาผฟาในเขตอาเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม. ปรญญา นพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร.

141

ชาตชย ฉายมงคล. (2543). การปรบเปลยนพธกรรมการฟอนผหมอของชาวโสอาเภอดงหลวง

จงหวดมกดาหาร. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ถาวร ด าเนตร (2545). คตความเชอในประเพณพธกรรมเกยวกบเจาจอมปากชองภเวยง อาเภอ

ภเวยง จงหวดขอนแกน. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต.มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ทรรศตวรรณ เดชมาลา. (2541). หมอนามนงากบการรกษาโรคของชาวบานหวขวาง อาเภอ

โกสมพสย. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนนมนษยศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ทอง ด ารงชาต. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย ประยงค รนณรงค ทบานนางทอง ด ารง ชาต. ทศนย บวระภา. (2536). ความเชอเรองผในภาคอสาน. กาฬสนธ : ประสานการพมพ. ทพยสดา พรรณสหพาณชย. (2545). บทบาทสตรชาวผไทยในพธกรรมเหยา ตาบลปาไร อาเภอ

ดอนตาล จงหวดมกดาหาร. รายงานการศกษาคนควาอสระ. ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. บญเกด เพยรหาผล. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย. บญยงค เกศเทศ. ( 2540 ). บชาพญาแถน กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว. เบญจรชต เมองไทย. (2545 ). พธทรงเจา : พธกรรมกบโครงสรางสงคมทหนองขาว. ปรญญานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร.

ประนอม เคยนทอง. (2536). ประเพณและพธกรรมของชาวมอญบานพระเพลง ตาบลนกออก

อาเภอปกธงชย.วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต.(ไทยคดศกษาเนนมนษยศาสตร). สารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ .มหาสารคาม.ถายเอกสาร.

ประพนธ เรองณรงค. (2537). ชวตไทยชดสมบตตายาย กรงเทพฯ: ครสภาลาดพราว ประภารตน เคาสม และคณะ. (2541). ผกบวถชวตของชาวไทยดาภาคอสาน : ศกษา กรณ

การประกอบเกษตรกรรมแบบยงยน. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถาย เอกสาร.

142

ประเวศ วะส. 2530. “การสรางสรรคภมปญญาไทยเพอการพฒนา”.ชมชนพฒนา, 5, 72 – 90.ปรชา อปโยคน. ( 2550 ) หนงสอทระลกงานดนตรไทยอดมศกษาครงท 35 เชยงราย : มหาวทยาลยแมฟาหลวง. ปรชา อปโยคน. (2550). ดนตรพหมตแหงเสยงเพลง. หนงสอทระลกงานดนตรไทยอดมศกษา.

พระอรยานวตร เขมจาร. (2534). ประเพณและวรรณคดเกาของอสาน. กรงเทพ ฯ : โรงพมพ ศกดโสภามตชน. . พมพเพญแข วรรณปาน. (2549). การศกษาความเชอเรองพธกรรมการราผของชาวมอญ :

กรณศกษาชมชนมอญบางกระด. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต. (ศลปศกษา). กรงเทพ : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

พสมย แสงจนทรเทศ. (2536). ประเพณ พธกรรม ทเกยวกบมเหศกด อาเภอพนมไพร

จงหวดรอยเอด.วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนน สงคมศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. ไพบลย ดวงจนทร. (2527) ดนตร กฬา และการละเลนของชาวไทยมสลมในจงหวด

ชายแดนภาคใตของไทย ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ: ครสภาลาดพราว. มณ พยอมยงค. (2524). วฒนธรรมลานนาไทย ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. กระทรวงศกษาธการ: สหสนชยวฒนา. มานพ วสทธแพทย. (2533). ดนตรไทยวเคราะห. กรงเทพฯ : โรงพมพชวนพมพ. เมา นารรกษ. (2552, 29 พฤษภาคม).สมภาษณโดย เจรญ เอยมด ทบานนางทอง ด ารง ชาต. เมา นารรกษ. (2552, 18 ธนวาคม).สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญคร ไทย. ยทธภณฑ เตชะแกว. (2540). พธกรรมและระบบความเชอการลาผฟาในภาคอสาน.

วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต.(การศกษานอกระบบ). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร. ราชบณฑตยสถาน. 2525. พจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2525. กรงเทพฯ : ราชบณฑตยสถาน. ลอง ด ารงเชอ. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายนอย ชาญครไทย. ลอง ด ารงเชอ. (2552, 29 พฤษภาคม).สมภาษณโดย เจษฎา ดษยวงษ ทบานนางทอง ด ารง ชาต.

143

วจตตรา ขอนยาง. (2530,มกราคม – มนาคม). แคนกบวถชวตของคนอสาน. แลลอดฟา. 1(1): 12 – 13. วญญ ผลสวสด. (2541) พธกรรมการเลยงผบรรพบรษของชาวผไทย ตาบลคาชะอ อาเภอ

คาชะอ จงหวดมกดาหาร. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. วรตน สมใจ (2540). ประเพณและพธกรรมชาวมอญบานพระเพลง ตาบลนกออก อาเภอ

ปกธงชย จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนน มนษยศาสตร). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. วรวรรณ มลตน. (2541). กระบวนการรกษาโรคดวยวธไสยศาสตรของวดขวญเมองระบอ

ธรรมอาเภอบรบอ จงหวดมหาสารคาม. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. ถายเอกสาร. ศรชย เตงรตนลอม. (2548). หงผ. ใน สบสานลายเมองเรองบาเกาเครองสกการะภาคเหนอ. ศรศกร วลลโภดม.2536 “ความสมพนธระหวางธรรมชาตกบพธสบสองเดอน : ศกษาเฉพาะ

กรณพธในเดอนหก” ในจฬาลงกรณมหาวทยาลย.มนษยกบธรรมชาต : เสยงใครครวญ จากภมปญญาตะวนออก – ตก. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศลปวฒนธรรม, 1, 62 – 79. สงวน เพยรวชา. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนางสงวน เพยรวชา. สงา พฒนชวะพล. (2538) เจาพอพญาแล : ความเชอและพธกรรม. วทยานพนธศลปศา สตรมหาบณฑต. (ไทยคดศกษา เนนสงคมศาสตร). สารคาม : บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยมหาสารคาม. ถายเอกสาร. สนต ไพรรณ. 2550. ศาลพระภมเจาทเจาทาง กรงเทพ : โรงพมพมตรสมพนธกราฟฟค. สาร สาระทศนานนท. (2529) ฮตสบสอง ศณยศลปวฒนธรรมสถาบนราชภฏอดรธาน :

ส านกศลปะและวฒนธรรม มหาวทยาลยราชฎฏล าปาง. หนา 8. ล าปาง: ล าปางการพมพ. ส าเรจ ค าโมง. (2539). แคน : รอยเอด. ศนยวฒนธรรมจงหวดรอยเอด. สงห จนดามาตย. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายสงห จนดามาตย. สชาต เเสงทอง. (2542). ประเพณการแหเจาพอเจาแมปากนาโพ. นครสวรรค : สถาบนราชภฏ นครสวรรค.

144

สด กณหารตน. (2552, 29 พฤษภาคม). สมภาษณโดย อนลกษณ อาสาส ทบานนายสด กณหา รตน. เสร พงศพศ และคณะ. 2538. ปฏรปการศกษาเพอปวงชน : แลวชาวบานจะเขาสศตวรรษท

21ไดอยางไร. กรงเทพฯ : ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย เสร พงศพศ. 2529. “สงเสรมอสานใหนาเทยวหรอจะสงเสรมการทองเทยวอสาน”. ศลปวฒนธรรม, 1, 62 – 79.

ภาคผนวก

145

ภาคผนวก ก ขอมลคนร าผฟา บรวารผฟา นกดนตร

146

นางแกว พยฆชย

คนร าผฟา / บรวารผฟา

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ นางแกว นามสกล พยฆชย ชอเลน แมใหญแกว วน/เดอน/ปเกด ปจอ อาย 87 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา การศกษา ป.4 ทอยปจจบน บานเลขท 192 หม 14 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ สมรส คสมรส นายแกว พยฆชย มบตรธดา 4 คน 1. นางกองแบง ด ารงแดน อาชพ ท านา การศกษา ป.4 2. นางกองเงน อดมศกด อาชพ ท านา การศกษา ป.4 3. นายวเศษ พยฆชย อาชพ ท านา การศกษา ป.4 2. ขอมลดานการร าผฟา เรมร าผฟาเมออาย 40 ป ชอในวงการร าผฟา บวพน

หนาทในการประกอบพธร าผฟา หวหนาคณะ

147

นางกองเงน อดมศกด คนร าผฟา / บรวารผฟา

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ นางกองเงน นามสกล อดมศกด ชอเลน เงน วน/เดอน/ปเกด วนอาทตยท 1 เดอน 8 ปขาล อาย 59 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา การศกษา ป.4 ทอยปจจบน บานเลขท 188/1 หม 14 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ สมรส คสมรส นายอนงค อดมศกด มบตรธดา 3 คน 1. น.ส.ปราณ อดมศกด อาชพ ผชวยพยาบาล การศกษา ม.6 2. น.ส.รชนก อดมศกด อาชพ ผชวยพยาบาล การศกษา ม.6 3. น.ส.ศภลกษณ อดมศกด อาชพ ผชวยพยาบาล การศกษา ม.6 2. ขอมลดานการร าผฟา เรมร าผฟาเมออาย 56 ป ชอในวงการร าผฟา หงสทอง หนาทในการประกอบพธร าผฟา ผชวยหวหนาคณะ/ท าหนาทเสมอนหวหนาคณะ

148

นางส ารอง ด ารงเชอ คนร าผฟา / บรวารผฟา

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ นางส ารอง นามสกล ด ารงเชอ ชอเลน รอง วน/เดอน/ปเกด 9 ส.ค. 2504 อาย 57 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา การศกษา ป.4 ทอยปจจบน บานเลขท 159/2 หม 14 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ สมรส คสมรส นายส ารอง ด ารงเชอ มบตรธดา 3 คน 1. นางสฟอง ใบสงเนน อาชพ ท านา การศกษา ป.4 2. นายสมหมาย ใจมน อาชพ ท านา การศกษา ป.6 3. น.ส.วลย ใจมน อาชพ ธรกจสวนตว การศกษา ม.6 2. ขอมลดานการร าผฟา เรมร าผฟาเมออาย 46 ป ชอในวงการร าผฟา สมบรณ หนาทในการประกอบพธร าผฟา ผชวยผฟา

149

นางกองแบง ด ารงแดน คนร าผฟา / บรวารผฟา

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ นางกองแบง นามสกล ด ารงแดน ชอเลน แบงค วน/เดอน/ปเกด อาย 65 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา การศกษา ป.4 ทอยปจจบน บานเลขท 192 หม 14 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ สมรส คสมรส นายทองแดง ด ารงแดน มบตรธดา - คน 2. ขอมลดานการร าผฟา เรมร าผฟาเมออาย 42 ป ชอในวงการร าผฟา ครไศล

หนาทในการประกอบพธร าผฟา ผชวยผฟา

150

น.ส.บญเกด เพยรหาผล คนร าผฟา / บรวารผฟา

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ น.ส.บญเกด นามสกล เพยรหาผล ชอเลน ยน วน/เดอน/ปเกด อาย 62 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา การศกษา ป.4 ทอยปจจบน บานเลขท 116 หม 5 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ โสด 2. ขอมลดานการร าผฟา เรมร าผฟาเมออาย 56 ป ชอในวงการร าผฟา - หนาทในการประกอบพธร าผฟา ผชวยผฟา/บรวาร

151

นายลอง ด ารงเชอ นกดนตร

1. ขอมลประวตสวนตว ชอ นายส ารอง นามสกล ด ารงเชอ ชอเลน ลอง วน/เดอน/ปเกด วนเสารท 1 มกราคม 2491 ปชวด อาย 61 ป เชอชาต ไทย สญชาต ไทย ศาสนา พทธ อาชพ ท านา เปาแคน หมอนวด ทอยปจจบน บานเลขท 192 หม 14 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 สถานภาพ สมรส ชอคสมรส นางส ารอง ด ารงเชอ มบตรธดา - คน 2. ขอมลดานการเปาแคนประกอบพธร าผฟา เรมเปาแคนประกอบพธร าผฟาเมอ อาย 20 ป ชอในวงการร าผฟา อาชาไนย หนาทในการประกอบพธร าผฟา เปาแคน/ หมอมา

152

ภาคผนวก ข โนตสากล

161

ภาคผนวก ค แบบสมภาษณ

162

แบบสมภาษณ ดนตรในพธกรรมร าผฟา บานหนองคอนไทย ต.กดตม อ.เมอง จ.ชยภม

ตอนท1. ขอมลประวตสวนตว

1.1 ชอ.(นาย/นาง/นางสาว/อนๆ)...................................................................................... นามสกล...................................................................ชอเลน........................................

1.2 วน/ เดอน / ปเกด.............................................................อาย......................................ป 1.3 เชอชาต......................................สญชาต.................................ศาสนา............................ 1.4 อาชพ.............................................................................................................................. 1.5 การศกษา........................................................................................................................ 1.6 ทอยปจจบน

........................................................................................................................................ ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... 1.7 สถานภาพ ( ) โสด ( ) หมาย ( ) อยาราง

( ) สมรส ชอคสมรส..........................................นามสกล............................. อาชพ............................................................................................. การศกษา......................................................................................

( ) มบตร – ธดา - คน ( ) ไมม ชอบตร – ธดา 1..................................นามสกล…………………

อาชพ............................................................................................ การศกษา.......................................................................................

ชอบตร – ธดา 2..................................นามสกล………………... อาชพ............................................................................................ การศกษา......................................................................................

ชอบตร – ธดา 3..................................นามสกล อาชพ............................................................................................ การศกษา......................................................................................

163

ตอนท2. ขอมลดานดนตร พธกรรมร าผฟา ผฟา บรวาร นกดนตร บคลขอมล

2.1 ทานมหนาทใดเมอมพธกรรมร าผฟาขนในหมบาน

2.2.1 ( ) รางทรงผฟา ( ใหตอบขอ 2.2 ) 2.2.2 ( ) บรวาร/นางสนมผฟา ( ใหตอบขอ 2.3 ) 2.2.3 ( ) หมอแคน / หมอมา ( ใหตอบขอ 2.4 ) 2.2.4 ( ) ผเคยรบการรกษา (ปว) ดวยพธร าผฟา ( ใหตอบขอ 2.5 ) 2.2.5 ( ) ผเขารวมพธ / ผสงเกตการณ ( ใหตอบขอ 2.6 ) 2.2.6 ( ) อน ๆ ระบ...................................................... ( ใหตอบขอ 2.7 )

2.2 รางทรงผฟา 2.2.1 ทานไดเรมเปนรางทรงผฟาเมอใด ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.2.2 การมาเปนรางทรงผฟามเหตหรอสงใดบอกทานหรอไม อยางไร............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2.2.3 การเปนรางทรงผฟา มขอหาม ( คะล า ) อะไรบาง ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

164

2.2.4 การเปนรางทรงผฟาของทานเวลาประกอบพธร าผฟามกเรยกใชเพลง ( ลาย )แคนอะไรบาง ............................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2.2.5 ถาไมมแคนบรรเลง ประกอบพธร าผฟา ไดหรอไม อยางไร ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2.2.6 พธกรรมร าผฟามขนตอนอยางไรบาง.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2.2.7 ปญหาทพบในการประกอบพธกรรมร าผฟา .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

165

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.2.8 ทานมองแนวโนมในการรกษาโรคดายผฟาและประกอบพธกรรมร าผฟาในอนาคตจะเปนอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

2.3.9 ขอเสนอแนะอน ๆ ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.3 บรวาร/นางสนมผฟา

2.3.1 ทานไดเรมเปนบรวารผฟาเมอใด ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.3.2 การมาเปนบรวารผฟามเหตหรอสงใดบอกทานหรอไม อยางไร.............................................................................................................................................................

166

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.3.4 การเปนบรวารผฟา มขอหาม ( คะล า ) อะไรบาง ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2.3.5 การเปนบรวารผฟาของทานเวลาประกอบพธร าผฟามกเรยกใชเพลง ( ลาย )แคนอะไรบาง ............................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2.3.6 ถาไมมแคนบรรเลง ประกอบพธร าผฟา ไดหรอไม อยางไร ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2.3.7 พธกรรมร าผฟามขนตอนอยางไรบาง............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

167

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.3.8 ปญหาทพบในการประกอบพธกรรมร าผฟา ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2.3.9 ทานมอง แนวโนมในการรกษาโรคดายผฟาและประกอบพธกรรมร าผฟาในอนาคตจะเปนอยางไร............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

168

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.3.10 ขอเสนอแนะอน ๆ ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.4 หมอแคน / หมอมา 2.4.1 ทานเปนหมอแคน (หมอมา)บรรเลงประกอบพธร าผฟาเมอใด............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.4.2 ทานเรยนแคน มาจากใคร............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. มวธการเรยนอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

169

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.4.3 ทานเรมเรยนลาย (เพลง)ใดกอน

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.4.4 ลาย (เพลง) ทใชบรรเลงประกอบพธกรรมร าผฟามอะไรบาง

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.4.5 มขอหาม (คะล า) อะไรบางในการ เปนหมอแคน (หมอมา) .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 2.4.6 ทานพบปญหาหรออปสรรคใดบางในการเปาแคนประกอบพธกรรมร าผฟา ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

170

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.4.7 คาแรงททานไดรบในการเปาแคนประกอบพธกรรมร าผฟาโดยเฉลยตอครง ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.4.8 ทานมลกศษยมาเรยนแคนดวยหรอไม จ านวนกคน เปนใคร ทไหน อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................……………………………………………………………………………………………………… 2.4.9 ทานมอง แนวโนมในการรกษาโรคดวยการประกอบพธกรรมร าผฟาในอนาคตจะเปนอยางไร............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.4.10 ขอเสนอแนะอน ๆ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

171

2.5 ผเคยรบการรกษา (ปว) ดวยพธร าผฟา 2.5.1 ทานรจกพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาตงแตเมอใด อยางไร ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.2 ทานเคยไปพบแพทยแผนปจจบนหรอไม............................................................................................................................................................. 2.5.3 หมอบอกวาทานเปนโรคอะไร.............................................................................. 2.5.4 ทานคดอยางไรจงไปหาหมอล าผฟามารกษา ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.5 เพราะเหตใดทานจงรกษาโรคดวยวธน ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.6 ตอนทรางทรงผฟาเรมท าพธทานรสกอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.7 ผฟาบอกวาบอกวานทานไปท าอะไรมาถงปวยและเปนเชนน ............................................................................................................................................................

172

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.5.8 หลงจากทราบเรองแลวทานท า หรอปฏบตอยางไร

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.5.9 มวญญาณใครมารวมพธร าผฟาบาง ( ผบรรพบรษ/ผไร /ผนา/ฯลฯ ) ทานเหลานนไดบอกหรอใหเรากระท าหรอปฏบตตนอยางไร ………………………………………………………………………………………………………. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

173

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.5.10 ทานไดรวมลกขนร าดวยหรอไม ……………………………………………......................................................................................... 2.5.11 หลงจากประกอบพธกรรมเสรจแลวทานเปนอยางไร ………………………......................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.12 ทานคดวาพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาในอนาคตขางหนาจะคงอย หรอเสอมคลาย หรอเปนไปอยางไร …………………………………………………………………………………………………….... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.5.13 ขอเสนอแนะอน ๆ ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

174

2.6 ผเขารวมพธ / ผสงเกตการณ 2.6.1 ทานรจกพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาตงแตเมอใด อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.6.2 ทานมความเชอพธกรรมการรกษาโรคควยการร าผฟาหรอไม ( ) เชอ จ านวน......................% ( ) ไมเชอ ( ) อน ๆ ระบ............................................................................................................................................................ 2.6.3 ตามความเชอของทานผฟามหนาทอะไร ทานเปนใคร อยทไหน ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.6.4 การจดพธกรรมการรกษาโรคควยการร าผฟาททานเคยพบมรายละเอยดขนตอนอยางไร ...................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................

175

.............................................................................................................................................................

2.6.5 ทานคดวาถาพธกรรมร าผฟาไมมแคนเปาจะเปนอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.6.6 ทานคดวาพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาในอนาคตขางหนาจะคงอย หรอเสอมคลาย หรอเปนไปอยางไร …………………………………………………………………………………………………….... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.6.7 พธกรรมร าผฟาโดยภาพรวมแลวดหรอไม อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.6.8 ขอเสนอแนะอน ๆ ............................................................................................................................................................

176

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.7 อน ๆ ระบ...................................................... 2.7.1 ทานรจกพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาตงแตเมอใด อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.7.2 ทานมความเชอพธกรรมการรกษาโรคควยการร าผฟาหรอไม ( ) เชอ จ านวน......................% ( ) ไมเชอ ( ) อน ๆ ระบ................................................................................................ 2.7.3 ตามความเชอของทานผฟามหนาทอะไร ทานเปนใคร อยทไหน ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

177

2.7.4 การจดพธกรรมการรกษาโรคควยการร าผฟาททานเคยพบมรายละเอยดขนตอนอยางไร ………………………………………………………………………………………………………. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.7.5 ทานคดวาถาพธกรรมร าผฟาไมมแคนเปาจะเปนอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

2.7.6 ทานคดวาพธกรรมรกษาโรคควยการร าผฟาในอนาคตขางหนาจะคงอย หรอเสอมคลาย หรอเปนไปอยางไร ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

178

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................. 2.7.7 พธกรรมร าผฟาโดยภาพรวมแลวดหรอไม อยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. 2.7.8 ขอเสนอแนะอน ๆ ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................

ขอขอบคณ เปนอยางสง มา ณ โอกาสนทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม นายอนลกษณ อาสาส

นสตปรญญาโทวชาเอกมานษยดรยางควทยา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร

ประวตยอผวจย

181

ประวตยอของผวจย ชอ ชอสกล นายอนลกษณ อาสาส วนเดอนปเกด 9 มนาคม 2521 สถานทเกด 120 หม 5 ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม 36000 ต าแหนงหนาทการงานปจจบน อาจารย สถานทท างานปจจบน มหาวทยาลยราชภฏก าแพงเพชร ต าบลนครชม อ าเภอเมอง จงหวดก าแพงเพชร 62000 ประวตการศกษา พ.ศ.2532 ประถมศกษาปท 6 จากโรงเรยนบานหนองคอนไทย ต าบลกดตม อ าเภอเมอง จงหวดชยภม พ.ศ.2535 มธยมศกษาปท 3 จากโรงเรยนเมองพญาแลวทยา ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดชยภม พ.ศ.2538 มธยมศกษาปท 6 จากโรงเรยนชยภมภกดชมพล ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดชยภม พ.ศ.2542 ครศาสตรบณฑต (ดนตรศกษา) จากสถาบนราชภฏก าแพงเพชร ต าบลนครชม อ าเภอเมอง จงหวดก าแพงเพชร พ.ศ.2553 ศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ดนตรีในพิธีกรรมร าผีฟ้า...

Documents

Transcript of ดนตรีในพิธีกรรมร าผีฟ้า...