รายงานฉบบสมบรณ (Final Report)

การศกษาเพอการสรางความมนคงทางอาหารและวถชวตของกลม

ชาตพนธในพนทอนรกษ: กรณชมชนกะเหรยงในผนปาตะวนตก ปท 1

The Study to Identify Ways to Promote Food and Livelihood Security of Ethnic minority Group in Protection Ares: The Case

of Karen in Western Forest, face I

เสนอ

งบประมาณ ประจาปงบประมาณ พ.ศ.2555 - 2556 ตามมตคณะรฐมนตร

โดย

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ตลาคม 2556

คานา

รายงานฉบบนเปนรายงานฉบบปแรกของการศกษาโครงการ “การศกษาเพอการสรางความมนคงทางอาหารและวถชวตของกลมชาตพนธในพนทอนรกษ: กรณชมชนกะเหรยงในผนปาตะวนตก” ซงไดแสวงหาการนยามความหมายของความมนคงทางอาหารของกลมชาตพนธกะเหรยงในจงหวดกาญจนบร เพอแสดงใหเหนวา แทจรงแลว ความมนคงทางอาหารระดบทองถนหรอระดบหมบานนนมความแตกตางจากการจากดความในระดบโลก หรอระดบมหภาค ทงนรายงานฉบบนยงเปนเพยงผลการศกษาเบองตนของพนทกรณศกษาเทานน และองคความรทไดจากการเกบขอมลของรายงานบางสวนยงไมสามารถนามาวเคราะหได จาเปนจะตองผนวกกบขอมลในการศกษาในปทสองเพอเปนการยนยนขอมล และวเคราะหรวมกน เพอแสดงใหเหนวา ความหมาย หรอการนยาม “ความมนคงทางอาหาร” ในระดบชมชนนนเปนเชนไร และปจจยใดบางทจะสงเสรมใหเกดความมนคงทางอาหารระดบครวเรอนไดอยางแทจรงและยงยน ซงจะหมายรวมถงความเปนธรรมในการเลอกทจะสรางความมนคงดงกลาวใหเกดขนไดอยางแทจรง

รายงานฉบบนยงไมสมบรณดงทไดกลาวมาแลวขางตน ซงในรายงานฉบบสมบรณในปทสอง อาจจะมการเพมเตมหรอตดทอนเนอหาบางสวน เพอทาใหงานวจยชนนมความถกตองเหมาะสม และสามารถตอบวตถประสงคของการศกษาไดตอไป ดงนน หากรายงานฉบบนมขอผดพลาดประการใด คณะผจดทาขออภยมา ณ ทนดวย และเพอใหการศกษาเปนไปอยางราบรน คณะผวจยอาจปกปดรายนามผใหขอมลบางทานทปรากฏในรายงานฉบบน

คณะวจย

ดร.ศยามล เจรญรตน นายปง วชยดษฐ

นางสาวรศม เอกศร นายประวทย ทองเปราะ

สารบญ

หนา บทท1 บทนา

ความสาคญของปญหา 1 วตถประสงคของโครงการวจย 3 ขอบเขตของโครงการวจย 4 วธการดาเนนการวจย และสถานททาการทดลอง/เกบขอมล 5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 6 กรอบแนวคด

- แนวคดเรองความเปนธรรมและความพอเพยง 6 - แนวคดเรองการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน ความมนคงทางอาหาร และวถชวต 8 - ความมนคงทางอาหารในระดบโลก อาเซยน และประเทศไทย 14 - นโยบายทสงผลกระทบตอความมนคงทางอาหาร 16 - วถชวตกะเหรยงและการจดการทรพยากร 25

บทท 2 ขอมลพนทศกษา

ผนปาตะวนตกและจงหวดกาญจนบร 27 พนทศกษา 28 บานแมกระบง ตาบลแมกระบง อาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร 29 บานกองมองทะ ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร 35 บานหนองบาง ตาบลลนถน อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร 40 วถชวตกะเหรยงกบความมนคงทางอาหาร 43

บทท 3 นยามความมนคงทางอาหาร และความเปนธรรมในการจดการความมนคงทางอาหาร

นยามและสภาพเปนจรง 47 ความมนคงทางอาหาร (food security) และอธปไตยทางอาหาร (food sovereignty) 47 ของชมชน ความมนคงทางอาหารของกะเหรยงในพนทศกษา 49 ความเปนธรรมและความเปนธรรมทางกฏหมาย 52 องคประกอบททาใหเกดความมนคงทางอาหาร 53 วกฤตภายนอก นา อาหาร พลงงานทกระทบตอชมชนภายใน 56

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 อนาคตและแนวทางสความมนคงทางอาหารและเกดความเปนธรรรมอยางยงยน

แนวทางการนยามของชมชน 58 อนาคตในมมมองของชมชน 58 แผนการดาเนนการตอในปทสอง 59

เอกสารอางอง 60

ผนวก 65

สารบญตาราง หนา

ตารางท 1 แสดงสาธารณปโภคในชมชนแยกตามรายหมบาน 29

ตารางท 2 แสดงลกษณะสงคม-วฒนธรรมและการใชทรพยากรของแตละพนทศกษา 42

ตารางท 3 แสดงการเปรยบเทยบการใหคานยามจากแหลงตางๆ 50

ตารางท 4 แสดงความเชอมโยงและการแยงชงทรพยากรเพอการผลตทมผลกระทบตอความมนคง 56 ในวกฤต นา พลงงานและอาหาร

สารบญแผนท หนา

แผนท 1 แสดงเขตอนรกษสตวในผนปาตะวนตก 2

แผนท 2 แสดงทตงชมชนกรณศกษา 3 ชมชนในผนปาตะวนตก (A, B, C) 4

แผนท 3 ผนปาตะวนตกพนทอนรกษสตวปาของ ADB จานวน 19 แหง 27

แผนท 4 แสดงทตงบานเรอนและสถานทสาคญในหมบานกองมองทะง 38

แผนท 5: แสดงระดบหมบาน หมท 5 บานหนองบาง 42

สารบญภาพ หนา

ภาพท 1 แสดงองคประกอบของความมนคงทางอาหารในมมมองขององคการอาหาร 10

และเกษตรแหงสหประชาชาต

ภาพท 2 แสดงกรอบแนวคดของแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยน (AIFS) 15

ภาพท 3 แสดงกรอบความสมพนธระหวางอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ พธศาลคารตาเฮนา 21 พธศาลเสรมนาโงยา-กวลาลมเปอร และพธสารนาโงยากบกฎหมายในประเทศไทย

ภาพท 4 แสดงภาพถายทางอากาศของบานแมกระบง จ.กาญจนบร 30

ภาพท 5 แผนทแสดงขอบเขตและทรพยากรจากภาพถายดาวเทยม บานแมกระบง 31

ภาพท 6 แผนทแสดงหมบานหม 2 บานแมกระบง ตาบลแมกระบง อาเภอศรสวสด 32

ภาพท 7 แสดงภาพถายทางอากาศของบานกองมองทะ 35

ภาพท 8 แสดงภาพถายทางอากาศของบานหนองบาง 41

บทท1

ความสาคญของปญหา

ผนปาตะวนตก ครอบคลมพนทประมาณ 19,000 ตามรางกโลเมตร ประกอบดวยผนปาอนรกษทประกาศจดตงเปนอทยานแหงชาต 11 แหง เขตรกษาพนธสตวปา 6 แหง รวมเปน 17 แหง คอ อทยานแหงชาตคลองวงเจา อทยานแหงชาตคลองลาน อทยานแหงชาตแมวงก อทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร อทยานแหงชาตพเตย อทยานแหงชาตเอราวณ อทยานแหงชาตไทรโยค อทยานแหงชาตเขาแหลม อทยานแหงชาตทองผาภม และอทยานแหงชาตลาคลองง สวนเขตรกษาพนธสตวปา ไดแก เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง เขตรกษาพนธสตวปาอมผาง เขตรกษาพนธสตวปาสลกพระ เขตรกษาพนธสตวปาเขาสนามเพรยง เขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรดานตะวนตก และเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรดานตะวนออก โดยมเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรและเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงเปนแกนกลาง ผนปากนพนทในเขต 6 จงหวด คอ จงหวดตาก จงหวดกาแพงเพชร จงหวดนครสวรรค จงหวดอทยธาน จงหวดสพรรณบร และจงหวดกาญจนบร ผนปาแหงนเปนพนทปาทสาคญในประเทศไทย ทประกอบดวยความหลากหลายทางชวภาพ และเปนแหลงตนนา เปนผนปาทมความตอเนองใหญทสดในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ในเขตพนทอนรกษดงกลาวยงมสภาพความอดมสมบรณสง มแหลงพนทอนรกษทมชอเสยง เชน ทงใหญ - หวยขาแขง เปนตน พนทอนรกษผนนมโครงการกจกรรมจากองคกรทงในและตางประเทศเขามาดาเนนการศกษา อนรกษ และพฒนา เพอการรกษาสภาพทรพยากรธรรมชาตจานวนมาก เกดโครงการเพอการอนรกษในรปแบบตางๆ เชน โครงการจดการผนปาตะวนตกเชงนเวศ (The Western Forest Complex Ecosystem Management- WEFCOM)1 รวมถงการมสวนรวมของคนในพนทอยางโครงการจอมปา (Joint Management Protected Area Project - JOMPA)2 เพอใหเกดการอนรกษอยางแทจรงในพนท

1 โครงการจดการผนปาตะวนตกเชงนเวศ. http://www.wcsthailand.org/main/wefcom 2 มลนธสบนาคะเสถยร.มปป.. จอมปา: ผลการดาเนนงานโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมในผนปาตะวนตก.

2

แผนท 1 แสดงเขตอนรกษสตวในผนปาตะวนตก ทมา: ดดแปลงจากเครอขายเฟสบคอนรกษปาตะวนตก

อยางไรกตาม ความเขาใจในประเดนของการอยรวมของ “คน และ ปา” ยงคงเปนประเดนความขดแยงและความไมเขาใจระหวางคนในหรอกลมชาตพนธ และเจาหนาท การเผชญหนาในปญหาความขดแยงยงคงพบเหนไดในปจจบนอนเนองจากปญหาในอดต ชดขององคความรระหวางคนใช หรอกลมคนในปา กบองคความรของคนทมหนาทรกษา หรอคนนอกปา มฐานขององคความรทตางชดกน แมจะมความพยายามทจะเขาไปสรางกระบวนการมสวนรวมของชมชนแตกยงไมประสบความสาเรจเทาทควร

ปญหาความไมเขาใจระหวางคนใน และคนนอก ทอยบนฐานความรคนละชดจงยงเปนปญหาทกระทบตอการอนรกษปา คนในพนทปาทอยอาศยมากอนการประกาศจดตงเขตพนทอนรกษทยงดารงอยในวถชวตของตนภายใตความเชอ วฒนธรรมประเพณแบบเดม ตามความเชอของการอยรวมกบปาทเปนทงผใหและผรบ มฐานความเชอท คนอยกบปาไดอยางพงพาอาศยกน ในขณะท เจาหนาท หรอผรกษาปา ใหนยามความเชอทคนเปนผทาลาย และตกตวงผลประโยนชจากสภาพแวดลอม อกทงฐานความคดของคนอยกบปาไมใชแนว

3

ทางการอนรกษทแทจรง ระบบวถชวตทคนอยในปา คอ การทาลายปา ดงนนการจากดพนททากนและการสรางกฎเกณขอหามในการอยอาศยในปาทคนในปาไมเขาใจเพราะขดตอวถชวตทผานมา สถานการณเหลานนนามาซงความขดแยงกระทบกระทงในรปแบบตางๆ เรอยมา

ในวถชวตของชาวกะเหรยงและชนเผาชาตพนธทอาศยอยในปา หรอมความสมพนธกบปาตางมรปแบบของความเกยวของกบธรรมชาตและสภาพแวดลอมทเออตอการดารงอยของกนและกน ความมนคงทางวถชวตทมโอกาสทจะเลอกผลตและใชทรพยากรในชมชนและเคยนามาซงความมนคงทางอาหารเรมถกรกรานจากมมมองของคนใน จากกฎเกณฑและขอบงคบตางๆ ประเดนความเปนธรรมทางสงคมทไมใชเพยงความเปนธรรมทางกฎหมายจงเกดขน ขอจากดดานการทามาหากนและวถชวตความเปนอยทเปลยนไป กลายเปนปญหาทสงผลกระทบตอชาวกะเหรยงในรปแบบตางๆ โดยเฉพาะวถการผลตอาหาร ทไมสามารถเขาถงทรพยากรไดเชนในอดต ขอจากดทเกดจากขนาดพนททามาหากน สทธการเขาปา และขนาดของพนทปาทจากดลงเมอเทยบกบอดต ผนวกกบการใชทรพยากรในรปแบบดงเดม และความตองการใชจากคนในและคนนอกทเพมมากขน ดงนนดวยพนททรพยากรทจากดลงจงเปนปญหาของความสมดลระหวางการผลตและการใชซงอาจนามาซงปญหาดานทรพยากรในอนาคต

ทงน ดวยสถานการณทเปลยนแปลงไป การใชของคนในปาอาจตองมการประเมน และชงนาหนกเพอใหเกดความพอเพยงตอการอยอาศยและอนรกษเพออนาคต คาถามดานความเปนธรรมทางสงคมทตองมการนยามใหเกดความเขาใจทลกซงและครอบคลมมากกวาการมองความเปนธรรมทางกฎหมายของกลมคนทนาจะเรยกไดวา “ดอยโอกาส” หรอบางเรยกวา “ชายขอบ” เหลาน เพอเปนการเสรมสรางคณภาพชวตและศกยภาพของการมชวตใหเทาเทยมกนกบคนกลมอนๆ ในประเทศไทย

งานวจยชนน จงมงสารวจความเปนธรรมทางสงคมในบรบทของชนกลมนอยทอาศยอยในปา ทบทวนความหมายการใหนยามความมนคงทางอาหารและวถชวต ใหเกดความสมดลระหวางการใชและการผลตทเหมาะสม โดยอาศยความพอเพยงและความเปนธรรมทพงไดรบ เพอเปนการสงเสรมและสนบสนนใหเกดความเปนธรรมทางสงคมแกชาวกะเหรยงและสรางบรรทดฐานในการวดความมนคงทางอาหารและวถชวตตอไป วตถประสงคของโครงการวจย

1. เพอสารวจเอกสารเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตของชาวกะเหรยงในผนปาตะวนตกในบรบทของชนพนเมองในประเทศไทย โดยนาเสนอและวเคราะหปญหาเกยวกบการจดการในดานตางๆ ความมนคงดานอาหารและการดารงชวตของคนในปา

2. เพอสงเคราะหชดความคดทแตกตางหลากหลายเรอง “ความพอเพยงและเปนธรรมทางสงคม” ผานกรณศกษาชาวกะเหรยงในผนปาตะวนตก และสรางมโนทศนของความพอเพยงทเปนธรรมผานมมมองและความแตกตางของแนวคดคนในและคนนอก ดวยวธวทยาทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร

3. เพอสารวจแนวคดใหมๆ ในกลมชาตพนธบนความขดแยงทจะกอใหเกดความพอเพยงทเปนธรรม เชน ความมนคงของมนษย ความมนคงทางอาหาร ความมนคงทางวถชวต ความอยดมสข ฯลฯ ซงจะนาไปสการเสนอแนะการกาหนดบทบาท กฎเกณฑภายใตสทธขนพนฐานทจะสรางความมนคงใหเกดในกลมชาวกะเหรยงและกอรปความเขมแขงในการจดการอนรกษพนทปาในอนาคต

4

ขอบเขตของโครงการวจย

งานวจยนเปนการศกษาเพอวเคราะหสงเคราะหแนวคด “ความพอเพยงทเปนธรรม” ในบรบทของชาวกะเหรยงในเขตอนรกษของผนปาตะวนตก โดยในการศกษาครงนแบงกลมประชากรตามลกษณะการตงถนฐานในเขตแนวอทยานและเขตพนทอนรกษ ไว 3 กลมคอ 1) กลมทอาศยอยกลางผนปา 2) กลมทอาศยอยประชดขอบปา และ 3) กลมทอาศยอยโดยรอบ

แผนท 2 แสดงทตงชมชนกรณศกษา 3 ชมชน ในผนปาตะวนตก (A,B,C) ทมา: ดดแปลงจาก รายงานผลการดาเนนงานโครงการจดการพนทคมครองอยางมสวนรวมในผนปาตะวนตก

5

ในการศกษาครงนมงศกษาชมชนกะเหรยงทอาศยอยกลางปา ซงมรปแบบวถการผลตแตกตางกน คอ 1) เปนพนทไรหมนเวยนแบบกะเหรยง 2) พนท พชเชงเดยวไรประจา และ 3) พนทเกษตรไรหมนเวยนและพชประจา ประเภทละ 1 ชมชน รวม 3 ชมชน

จากการสารวจเบองตนไดทาการเลอกพนทศกษาเปน 3 พนท คอ 1. บานกองมองทะ อ. สงขละบร (A) เปนชมชนทอยกลางผนปา 2. บานหนองบาง อ.ทองผาภม (B) เปนชมชนทอยรอบขอบปา และ 3. บานแมกระบง อ.ศรสวสด (C) เปนชมชนทอยประชดขอบปาและอยกลางผนปา อยางไรกตามหลงจากลงพนทศกษาจรง พบวา ไมมชมชนทมการปลกพชหมนเวยนแบบกะเหรยงแตเพยงอยางเดยว ดงนนการศกษาครงนจงมงหาชมชนทมการเปลยนแปลงรปแบบการเพาะปลกนอยทสดในจงหวดกาญจนบร จากคาแนะนาของคนในเครอขายกะเหรยง

ระยะเวลาในการศกษาวจย 2 ป ในรายงานฉบบนเปนรายงานผลการศกษาในปท 1 ดงนนจงเปนรายงานผลของการศกษาเฉพาะการหานยามจากประชากรและสารแสวงหาศกยภาพของชมชนเพอเตรยมการเกบขอมลและสงเคราะหขอมลตอในการดาเนนการในปท 2 เทานน

วธการดาเนนการวจย และสถานททาการทดลอง/เกบขอมล

งานวจยนใชวธการศกษาเชงคณภาพและเชงปรมาณ โดย แบงออกเปน 6 ขนตอนคอ

1. การศกษาขอมลทตยภมจากเอกสาร งานวจยทเกยวของ และรายงานการดาเนนงานของหนวยงานตางๆ เชน วทยานพนธ รายงานสถานการณสทธ เปนตน ทเกยวกบประเดนสถานการณปญหาชาวกะเหรยง และสถานการณความมนคงทางอาหารและชวตรวมถงความเปนธรรมและไมเปนธรรมทเกดขนผานการศกษาเอกสาร

2. การสารวจสถานการณอนเปนผลทเกดจากแนวนโยบายของรฐในระดบชาตและทองถน รวมถงนโยบายจากตางประเทศทมอทธพลตอความมนคงทางอาหารและวถชวตของชมชน เชน นโยบายดานชนกลมนอย ในประเดนสทธตางๆ นโยบายดานปาไม และปาชมชน อนสญญา และพธศาลตางๆ ทประเทศไทยรบรอง ผานการวจยเอกสารและการสมภาษณเจาหนาท และผเกยวของ

3. การสมภาษณบคคลการจดสนทนากลม และสรางเวทแลกเปลยนเรยนร เพอการวเคราะหความรเรองความมงคงทางอาหาร และวถชวต ภายใตแนวคดของความพอเพยงทเปนธรรม ของชาวกะเหรยงทอาศยอยในผนปาตะวนตก ผานสภาพความเปนอยและแนวคดดวยการสมภาษณผใหขอมลในชมชน และบคคลภายนอกทเกยวของในประเดนนไมวาจะเปนกลมองคกรพฒนาเอกชน กลมขาราชการในพนท ผเชยวชาญ และการสนทนากลมจากตวแทนผทเกยวของ

4. การวเคราะหนยามของ “ความพอเพยง” และ “ความเปนธรรมทางสงคม” รวมทงสารวจแนวคดใหมๆ ทเกดขน ผานการสมภาษณ เชน ความสข ความพอเพยง ความมนคงในชวต เปนตน เพอนาไปสการสรางกรอบเพอสรางเครองมอสงเสรมความมนคงดานอาหารและวถชวตของชมชนกะเหรยงในผนปา

5. สารวจเพอทดสอบเครองมอในการวดความมนคงทางอาหารและวถชวตของชมชนดวยการสารวจความเหนของชมชนผานแบบสมภาษณ เมอวเคราะหแลวสรางเวทชมชนเพอนาเสนอผลการวเคราะหใหแกชมชนและผมสวนเกยวของทราบและสามารถนาไปประยกตใชได

6

6. การนาเสนอรายงานเกยวกบแนวทางในการสงเสรมความเปนธรรมทางสงคมภายใตความพอเพยง ในบรบทของชาวกะเหรยง ผานการสรางสอของงานวจยสสาธารณะ เชน เอกสารคมอความร เปนตน การสอสารใน 2 กลมคอ 1) กลมคนในพนททจะสรางการสอสารระดบชมชนเพอใหเกดเครอขายชมชนในการแลกเปลยนประสบการณระหวางชมชน รวมถงการถอดบทเรยนของการดาเนนงานทผานมาของชมชน ดวยการดงาน เพอสรางเสรมศกยภาพและความรแกชมชน และ 2) กลมนกวจยเปนกระบวนการสอสารผลงานวจยสสาธารณะผานการเขยนบทความและการนาเสนอในเวทวชาการตางๆ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

ไดรบองคความรจากการศกษาซงจะสามารถนาไปสงเคราะหเปนบทความวชาการ เพอเผยแพร รวมถงการนาเสนอในเวทประชมทางวชาการ อกทงเปนประโยชนตอชมชนและหนวยงานทเกยวของ อาทเชน กรมปาไม และองคการบรหารสวนทองถน โดยเฉพาะ องคการบรหารสวนตาบล ในการนาไปประยกตใชเพอการสรางแนวนโยบายเพอการพฒนาพนท

กรอบแนวความคด

1. แนวคดเรองความเปนธรรมและความพอเพยง ประเดนเรองความเปนธรรมเปนประเดนทมความซบซอนและหลากมต แตประเดนความเปนธรรมทถกอางองและกลาวถงกนมากมกอยในรปของ “ความเปนธรรมทางสงคม” และ “ความเปนธรรมทางกฎหมาย” เมอกลาวถงความเปนธรรมมกอยในรปของผลการปฏสมพนธของสงคม ทเปนธรรมและไมเปนธรรม ทงนเมอมองความเปนธรรมจงตองมองวาตามกฎหมายนนเปนธรรมหรอไม ในขณะเดยวกนกตองเปนธรรมทางสงคมดวย เพราะตามหลกแลวในสงคมยอมมกฎระเบยบทมากากบ ดงนน ความเปนธรรมทง 2 คาจงควรจะใหความหมายเดยวกน แตในความเปนจรงกลบพบวาม “ชองวาง” และ “ความแตกตาง” ระหวางกนเกดขนมากและทวความหางออกไปเรอยๆ ความเปนธรรมทางกฎหมายและความเปนธรรมทางสงคมจงแตกตางกนมากขนเชนกน เพราะการมองความเปนธรรมทง 2 ประเดนถกมองดวยแนวคด ผลประโยชน ทแยกสวนแบงพรรค และไมบรณาการ ความเปนธรรมทางเศรษฐศาสตร คอ การพยายามกระจายรายได หรอการมองโครงสรางทางอานาจทไมเทาเทยมในแนวคดสตรนยมคอความไมเปนธรรม ซงการมองในสาขาวชาอนกมความแตกตางเชนกน ดงนนจงมกยดจบความเปนธรรมทางกฎหมายทางนตบญญตเพอใหสามารถเขาใจไดงายและเปนบรรทดฐานทสงคมตางยอมรบในกฎเกณฑทตงขน ดงนน หากการกระทาใดๆ แลวไมขดตอหลกนตธรรมยอมใหภาพของความเปนธรรมทสงคมสวนใหญยอมรบ เพยงมตเดยว

ดงนนความเปนธรรมจงยงเปนประเดนทถกเถยงกนไมจบ และขยบเคลอนไหวไปตามบรบท มมมอง และสถานการณทเกดขนภายใตประเดนทหยบยกมาตความ การโตแยงเรองความเปนธรรมจงไมแตกตางจากประเดนของความพอเพยง ความแตกตางทชดเจนในมมมองคอ แนวคดเรองความพอเพยงเปนสงทมกถกกลาวถงในเชงเศรษฐศาสตรในแงของการผลต และใชอยางมความสมดลกน และมองตอไปถงกระบวนการจดการทรพยากรในชมชน ทเหมาะสมและเพออนาคต แตความพอเพยงไมไดถกกาหนดวาอะไรคอกฎเกณฑท

7

เหมาะสมและถกตองดงาม ความเปนธรรมทางสงคมทใหโอกาสทกคนเทาเทยมจงองอยกบความพอเพยงทจะสรางเปนแนวทางบรรทดฐานใหเกดขนไดในสงคม

แนวคดเรองความเปนธรรม เปนแนวคดความยตธรรมในทางปรชญาการเมองตะวนตก ทมงมองวาสงคมตองมสถาบนการเมองทมหลกเกณฑพนฐาน และกลไกในการจดการสทธและผลประโยชนใหกบสมาชกอยางเทาเทยมกน โดยจาแนกความเขาใจความย ตธรรมเปน 3 แบบคอ แนวคดประโยชนนยม (Utilitarianism) แนวคดเสรนยม (Liberalism) ท เ ปนปรปกษกบผท เสยเปรยบในสงคมเพราะจะใหความสาคญกบเรองเสรภาพอยางสงสด เนนทกลไกตลาดและการแขงขนวาเปนวถทางทจะนาไปสความยตธรรม และแนวคดการจดสรรตามความคควร (Desert theory) นอกจากนยงมการแบงความยตธรรมออกเปน 1) ความยตธรรมแบบแลกเปลยนตอบแทน (Dikaion Diorthotikon; Iustitia Commutativa) เปนความยตธรรมในทางสญญา เชน การซอขายแลกเปลยน ความยตธรรมในลกษณะนถอวาเปนความยตธรรมพนฐานในทางเศรษฐกจ และความยตธรรมในลกษณะนยงปรากฏเปนความยตธรรมในการแกแคนทดแทนการกระทาความผดอาญาอกดวย 2) ความยตธรรมแบบแบงสนปนสวน (Dianemetikon Dikaion; Iustitia Distributiva) เปนแนวคดทความยตธรรมเกดในความสมพนธทมอานาจไมเทาเทยมกน แตจะมการแบงสรรประโยชน หรอหนาอยางไรใหยตธรรม เชน รฐจะมการแบงประโยชนใหกบประชาชนอยางไรใหยตธรรม ใชเกณฑอะไรในการแบง3

ดงนน ความยตธรรมทางสงคมจงเปนประเดนทนกคดหลายคน เชน John Rawls, David Miller, Michael Sandel ตางพยายามใหการนยามและกาหนดขอบเขตซงรวมหมายถง ความยตธรรมทงปวงทเชอมโยงกบระเบยบทางสถาบนและความสมพนธทางสงคมในการแบงประโยชนในสงคม

ปญหาทเกดจากความไมเปนธรรมในเรองทรพยากรและกลมชาตพนธชนเผานนเกดขนทกทไมเฉพาะประเทศไทย ในมตของทรพยากรนนเกดความไมเปนธรรมจาก 1) การเปลยนแปลงของระบบสทธการเขาถงทรพยากรทเคยเปนของสาธารณะ ชมชนทองถนเปนผดแลสามารถเขาถงไดเปนการถกผกขาดมากขนดวยระบบกฎหมาย กลไกของรฐ และการถายโอนใหเปนกรรมสทธของบคคลซงสนบสนนใหกลมทนทมขนาดใหญมากขน 2) การถกเลอกปฏบต และผลกเขาสความเสยงของการเปนคนชายขอบมากขน เชน ระบบการคาเสรทเบยดใหชาวนาหรอผผลตตองเผชญกบตนทนทสงขนในขณะทไมสามารถกาหนดราคาขายได เปนตน 3) การลดทอนความเปนตวตน หรอการสรางอตลกษณของชมชนในแตละทองถน กรณชาวเขาหรอกลมชาตพนธในพนทอนรกษเปนกรณทชดเจนวา ความพยายามทจะมสวนรวมในการจดการทรพยากรหรอสทธในการจดการทรพยากรดวยวธของชมชนไมสามารถทาไดภายใตกฎเกณฑของรฐและกระแสของภายนอก4 ในขณะทมตวฒนธรรมความไมเปนธรรมเกดจากการลดทอนคณคาของความเปนคนจาก 1) มมมองเรองรฐชาตและความเปนอน 2) มมมองเสรนยม และ 3) มมมองของปจเจกบคคล5

3 วรเจตน ภาครตน.2552. นตรฐกบความยตธรรมทางสงคม ใน ฟาเดยวกน. ปท 7 ฉบบท 4 ตลาคม-ธนวาคม 2552 หนา 67-87. 4 กฤษฎา บญชย. 2555. การสงเคราะหสถานการณความไมเปนธรรมทางสงคมเชอมโยง SDH มตเกษตรทรพยากร. การประชม นาเสนอรายงานสงเคราะหรวมและทศทางขางหนา. เอกสารประกอบการประชม 29 พฤศจกายน 2555. 5 นฤมล อรโณทย. 2555. การสงเคราะหสถานการณความไมเปนธรรมทางสงคมเชอมโยง SDH มตสงคมวฒนธรรม. การประชม นาเสนอรายงานสงเคราะหรวมและทศทางขางหนา. เอกสารประกอบการประชม 29 พฤศจกายน 2555.

8

ความพอเพยง เปนมมมองเชงเศรษฐศาสตรในแงของการผลต และใชอยางมความสมดลกน เชน หลกปรชญาวาดวยเรองเศรษฐกจพอเพยง ทนาเสนอวาความพอเพยงนนคอ ความพอเพยง คอ รจกพอประมาณ พออย พอม พอกน พอใช ประหยด และไมเบยดเบยนตนเอง และผอน ซงเปนหนงในหลกการสาคญของเศรษฐกจพอเพยงใน 3 ประการ6 คอ

1. ความพอประมาณ หมายถง ความพอดตอความจาเปนและเหมาะสมกบฐานะของตนเอง สงคม สงแวดลอม รวมทงวฒนธรรมในแตละทองถน ทไมมากเกนไป ไมนอยเกนไป และตองไมเบยดเบยนตนเอง และผอน เชน การผลตและการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ

2. ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจดาเนนการเรองตางๆ อยางมเหตผลตามหลกวชาการ หลกกฎหมาย หลกศลธรรม จรยธรรม และวฒนธรรมทดงาม คดถงปจจยทเกยวของอยางถวนถ โดยคานงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานนอยางรอบคอบ

3. การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบ และการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรม เพอใหสามารถปรบตวและรบมอไดอยางทนทวงท

ดงนนหลกการของความเปนธรรมและความพอเพยงจงเปนการผนวกเอาหลกการของการคดถงประโยชนทงตนเอง ผอน และสวนรวมในการเลอกกระทาการสงใดสงหนง โดยทจะตองไดประโยชนแมจะไมสงสดแตจะไมกอใหใครมความเดอดรอน หรอหากมกตองเกดขนในกรณทเหมาะสม การตงหลกการเชนนในสถานการณทมกลมคนทมฐานะแตกตางกนนนกระทาใหเปนจรงไดยาก การดาเนนการของรฐตอชมชนหลายกรณแสดงใหเหนวา ความเปนธรรมเกดขนในเชงเอกสารและหลกการบางหลกการทรฐมองวาเหมาะสม เชน กรณเหมองทองคา หรอกรณการอพยพกลมชาตพนธออกจากพนทปา เปนตน แนวคดเรองความเปนธรรมและพอเพยงในการศกษาชนนจงมงมองภาพของความเปนธรรมและพอเพยงใหหลากหลายภาคสวนเพอแสวงหาใหเกดภาพความเปนธรรมและพอเพยงทพงประสงค โดยเฉพาะจากมมมองรฐ และชมชน

2. แนวคดเรองการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน ความมนคงทางอาหาร และวถชวต

แนวคดเรองการจดการทรพยากรของชมชนปรากฏอยในวถชวตของประชาชนในรปของวฒนธรรมประเพณ และระเบยบกฎเกณฑทเปนทางการและไมเปนทางการตางๆ การจดการดงกลาวไมมรปแบบทตายตว หากปรบเปลยนไปตามกาลเวลาบรบทของแตละพนทและผทมหนาทในการจดการ ดงนนการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงมแนวความคดหลกในการดาเนนงานกวางๆ7 ดงนคอ

1. มงหวงใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทประกอบกนอยในระบบธรรมชาต มศกยภาพทสามารถใหผลตผลไดอยางยงยนถาวรและมนคง คอ มงหวงใหเกดความเพมพนภายในระบบทจะนามาใชได โดยไมมผลกระทบกระเทอน ตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนน ๆ

2. ตองมการจดองคประกอบภายในระบบ ธรรมชาตหรอสงแวดลอมหรอระบบนเวศใหมชนดปรมาณ และสดสวนของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแตละชนดเปนไปตามเกณฑ มาตรฐาน ตามธรรมชาต เพอใหอยในภาวะสมดลของธรรมชาต

6 สานกงานคณะกรรมการการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2550. ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพ: เซนจร. 7ภมพลอดลยเดช,พระบาทสมเดจพระเจาอยหว. 2548. สารานกรมไทยสาหรบเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว. กรงเทพฯ : โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน

9

3. ตองยดหลกการของอนรกษวทยาเปนพนฐาน โดยจะตองมการรกษา สงวน ปรบปรงซอมแซม และพฒนาทรพยากรธรรมชาตในทกสภาพ ทงในสภาพทดตามธรรมชาต ในสภาพทกาลงมการใช และในสภาพททรดโทรมรอยหรอ

4. กาหนดแนวทางปฏบตทชดเจนในการควบคมและกาจดของเสยมใหเกดขนภายในระบบธรรมชาต รวมไปถงการนาของเสยนนๆ กลบมาใชใหเกดประโยชนอยางตอเนอง

5. ตองกาหนดแนวทางในการจดการเพอใหคณภาพชวตของมนษยดขน โดยพจารณาถงความเหมาะสมในแตละสถานทและแตละสถานการณ

ทงนเนองจากทรพยากรธรรมชาตมความหลากหลายทงชนดและคณสมบตจงจาเปนตองมวธการจดการทมความเฉพาะเพอใหเกดประโยชนสงสด ในขณะท เมอตองมองการจดการทมความยงยนแลวจงจาเปนทจะตองสรางกระบวนการทมความสมดลระหวางเศรษฐกจ สงแวดลอม และสงคม ดงนน การสรางใหเกดความยงยนในระดบพนทจงเปนการสรางกระบวนการปรบตวเพอใหรองรบกบความเปลยนแปลงทจะเกดขนและเนองจากทรพยากรธรรมชาตเปนฐานของการคานงถงความมนคงทางอาหารและวถชวตของคน จงมความจาเปนทจะตองคานงถงการใช และการรกษาใหสามารถใชไดตอไปในอนาคต

ความมนคงทางอาหารและวถชวต ความมนคงทางอาหารกาเนดขนในชวงทศวรรษท 2513 - 2522 ในขณะทสถานการณวกฤตดานราคา

อาหารและพลงงานกาลงรกลามไปทวโลก และความมนคงทางอาหารถกใชเปนครงแรกเมอ พ.ศ. 2517 ในการประชมอาหารโลก ภายใตแนวคดทวา ความมนคงทางอาหารเปนปญหาทเกดจากความ “ไมพอเพยงทางดานอปทาน” ของประเทศหรอภมภาคหนงๆ8 ซงแนวคดดงกลาวไดนาไปสแนวคดอกประการ คอ ความทรงสทธดานอาหาร (Food entitlement) ทมงมองวาอาหารเปนสทธขนพนฐานทตองเขาถงและมเสถยรภาพในระดบครวเรอนและบคคล ตามแนวคดของ อมาตยา เซน ทคดวาประเทศทมประชากรทเกดความขาดแคลนอาหารจานวนมากลวนเปนประเทศผผลตอาหารทงสน ดงนนความขาดแคลนดงกลาวจงไมใชเกดจากอาหารทไมพอเพยง แตเกดจากการเขาไมถงอาหาร

องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) ใหนยามคาวา "ความมนคงทางอาหาร" หมายถง การทประชาชนม "ปรมาณ" อาหารเพอการบรโภคทเพยงพอ มความ "หลากหลาย" ของประเภทอาหารทไดรบ และอาหารนน "มคณภาพ" หมายถงมคณคาทางโภชนาการและความสะอาดปลอดภย รวมทงประชาชนสามารถ "เขาถง" อาหาร อนเกดจากระบบการกระจายอยางทวถง โดยมรายละเอยดดงน 9

1. ความพอเพยง ความพอเพยงของปรมาณอาหารในคณภาพทเหมาะสม ซงอาจไดมาจากการผลตภายในประเทศหรอการนาเขา รวมถงความชวยเหลอทางอาหาร

2. การเขาถง การเขาถงทรพยากรทพอเพยงของบคคลเพอใหไดมาซงอาหารทเหมาะสมและมโภชนาการ ทรพยากรทวา หมายความถง ความสามารถของบคคลทจะกาหนดควบคมกลมสนคาหนงๆ ไดภายใตบรบททางกฎหมาย การเมอง เศรษฐกจและสงคมของชมชนทบคคลอาศยอย ซงรวมถงสทธตามประเพณ เชน การเขาถงทรพยากรสวนรวมของชมชนดวย

8 FAO. 2006. “Food Security”. Policy Brief. June. Issue 2. 9 FAO. 2006. “Food Security”. Policy Brief. June. Issue 2.

10

3. การใชประโยชน การใชประโยชนดานอาหารผานอาหารทเพยงพอ นาสะอาดและการรกษาสขภาพและสขอนามยเพอทจะเขาถงภาวะความเปนอยทดทางโภชนาการซงความตองการทางกายภาพทงหมดไดรบการตอบสนอง โดยนยยะน จงสมพนธกบปจจยนาเขาทไมใชอาหารดวย

4. เสถยรภาพ เพอจะมเสถยรภาพทางอาหาร ประชาชน ครวเรอนและบคคลจะตองเขาถงอาหารทเพยงพอตลอดเวลา ไมตองเสยงกบการไมเขาถงอาหารอนเปนผลมาจากวกฤตทเกดขนอยางกะทนหน (เชน วกฤตทางเศรษฐกจหรอสภาพภมอากาศ) หรอเหตการณทเปนไปตามวงจร เชน ภาวะความไมมนคงทางอาหารตามฤดกาล ในความหมายน จงครอบคลมถงทงมตความพอเพยงและการเขาถงอาหาร

ภาพท 1 แสดงองคประกอบของความมนคงทางอาหารในมมมองของ องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต

ทมา: ปรบปรงจาก Food and Agricultural Organization (FAO). “Food Security” in Policy Brief Issue 2. January 2006: 1.

สาหรบกรอบความมนคงดานอาหารของอาเซยนไดเสนอวา10 ความมนคงอาหารจะเกดขนเมอประชาชนทงหลายสามารถเขาถงอาหารอยางปลอดภย และเพยงพอกบความตองการทงทางกายภาพ ทางเศรษฐกจ และมคณคาทางโภชนาการตอความตองการการบรโภค และความพงพอใจของเขาเพอสามารถมชวตอยอยางคลองแคลวและมสขภาพทดอยตลอดเวลา (ทประชมสดยอดอาหารโลก ป ค.ศ. 1996)

นอกจากนไดมปราชญชาวบานในประเทศไทยหลายทานไดใหคานยามถงความมนคงทางอาหารไว เชน การศกษาเรองความมนคงอาหารในพนทภาคอสาน11 เหนวาความมนคงดานอาหารตามนยามของชาวบานอสาน คอ ทา (การผลต) ได หาได แลกไดและซอได และไมมองความมนคงทางอาหารแคปรมาณอาหารเทานน แตตองมองทชมชนในฐานะผผลต การศกษาพบอกวาครอบครวในทโคกตองมทนา 6 ไร ผลต 10 ความมน8’ดานอาหารของอาเซยน. www.ose.org 11 สเมธ ปานจาลอง และคณะ, 2555. กระบวนการวจยเพอทองถนกบการเสรมสรางความมนคงทางอาหารของชมชน, รายงาน. สานกงานสนบสนนการวจย.

11

ขาวไดประมาณปละ 100 ถงจงจะมความมนคงดานอาหาร โดยตองปลกผก เลยงปลาเสรมดวย ในระดบชมชน ชมชนทมสมาชก 120 ครวเรอนตองมขาวสารองประมาณ 7 ตน จงจะมขาวกนเพยงพอถาเกดภยพบต กรณของแหลงอาหารธรรมชาตจากการศกษาพบวา หนงหมบานตองมปาชมชนพนท 50 ไรและตาบลละ 100 ไรจงจะทาใหชมชนมความมนคงดานอาหาร ในขณะทกลมชาวประมง จากเครอขายปกปองอาวทาศาลา จ.นครศรธรรมราช กลาวถงความมนคงของอาหารในเขตชายฝงทะเลวา12 การทาประมงพนบาน คอ การสรางความมนคงดานอาหารของชมชน ทมระบบนเวศเหมาะสมตอการผลตอาหาร เมอโครงการอตสาหกรรมขนาดใหญรมชายฝงทาลายแหลงประมงเหลานกสงผลกระทบตอความมนคงทางอาหารของชมชนและตอผบรโภคทปลายสายดวย ดงนน อาจกลาวไดวาความมนคงทางอาหารของชาวบานในฐานะฐานการผลตระดบชมชนไมวาจะเปนขาว หรอปลาจงใหนยามถง สามารถผลต หา จบ แลกเปลยน และซอเพอการบรโภคได และการรกษาหรอนรกษทรพยากรธรรมชาต คอ ทางปองกนใหชมชนมความมนคงทางอาหารตอไปในอนาคต

ดงนนมตความมนคงทางอาหารไมเพยงแตจะมองแคนยามขางตนแตตองมองในมตทมากกวา เชน

ความเปราะบางของอาหาร ซงใหความหมายถงโอกาสทจะตกอยในสถานการณทมความไมมนคงทางอาหาร อธปไตยทางอาหาร หรอปจจยอนทกอใหเกดความไมมนคงทางอาหาร เปนตน ทงนการทจะเกดความมนคงทางอาหารไดนน จะตองมฐานทรพยากรทเปนจดเรมของระบบอาหารและการผลตอาหารรวมกบผผลต หรอเกษตรกรทเปนเจาของปจจยเหลานนดวย แตปจจยทจะกอใหเกดความมนคงทางอาหารกลบอยในภาวะทวกฤตจากการเปลยนแปลงระบบการผลตเชงเศรษฐกจ จากการเกษตรพอเพยงไปสการเกษตร หรอผลตเพอคา ทพงพงปจจยการผลตจากภายนอกมากกกวาในอดต ไมวาจะเปน เทคโนโลย และเมลดพนธ ซงการพงพาเหลานทาใหเกดภาวะการถกจากดสทธในการกาหนดวถการผลตและวถชวตของตน ซงกลายเปนความไมมนคงทางอาหารและวถชวตในทสด

วถชวตทยงยน (Sustainable Livelihood) วถชวตทยงยนนน มการกลาวถงมาตงแต ค.ศ. 1987 เมอ Brundtland Commission Report ถก

จดพมพขน กระบวนการวถชวตทยงยนถกคดขนคขนานมากบการเมองและองคกรตางๆ กระบวนการวถชวตทยงยน (Sustainable Livelihoods Approach) เกดขนในชวงเวลาของการปรบเปลยนวธการพฒนาในชวงทศวรรษท 1980 - 1990 ทหลกการพฒนามงประเดนเรองความอยดมสขของมนษยและความยงยนมากกวาเรองความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เนอหารายงานทระบอยางชดเจนใน Brundtland Commission Report ในป ค.ศ. 1987 และรายงานการพฒนามนษยของ UNDP ครงแรก (UNDP Human Development Report) ในป ค.ศ.1990 ไดมขอสรปทสนบสนนงานทเสนอใหมการเปลยนแปลงการพฒนาแบบเดมๆ เชน ในทศวรรษทผานมาสการพฒนาทยงยน มมมองใหมนเรมเกดขนราวกลางทศวรรษท 1990 และในป ค.ศ. 1997 DFID ใชความพยายามอยางมากทจะใหคานยามใหมของบทบาทและทาใหเกดการเปลยนแปลงของรฐบาลในการพฒนาระหวางประเทศดานเวลาและความชดเจน จะเหนไดวากระบวนการวถชวตท ยงยนประสบความสาเรจในระดบนโยบายในองคกรใหทนตางๆ ในการแกปญหาความยากจนเปนหลกในชวงตน ทศวรรษ 1990 ทผานมามากกวาในองคกรรฐ เชนเดยวกบ DFID และ Natural Resources Department ทในป ค.ศ. 1997 ไดละทงการคนหาความรและแนวคดทจะเปนปจเจกสาคญทจะเปดแนวทางการทางานใหกบ

12 ประสทธ หนนวล. 2555. กอนแผนดน...จะกลายเปนอน. ศนยประสานงานการพฒนาระบบและกลไกการประเมนผลกระทบดานสขภาพ สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.

12

องคกรตนในประเดนน แตทแนวคดนประสบผลสาเรจกลบเกดจากความขดแยงของประเดนหลก 2 ประการ คอ เรองสภาพภมอากาศนานาชาต ทไดรบการสนบสนนจากสวนกลาง กบความตองการเฉพาะทจะสรางเฟสใหมของแนวปฏบตของการพฒนาในงานของ DFID

แนวคดเรองวถชวตทยงยน เปนทรจกตงแต ป ค.ศ. 1992 ในการประชม World Conference on Environment and Development (WCED) และในการประชม World Summit for Social Development (WSSD) ในป ค.ศ. 1995 และแนวคดนถอวาเปนการเสนอวธการใหมทจะเขาใจชวตชนบท และเปนการอางสทธทสาคญสาหรบการกาวไปขางหนาของวธการการพฒนาชนบท เมอเทยบกบวธการเดมๆ เชน ของ Integrated Rural Development (IRD) ในทศวรรษ 1970

ดงนนวถชวตทยงยนถอเปนสวนหนงของการพฒนามนษยอยางยงยน13 ตามแนวทางการพฒนาของโครงการเพอการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) โดยมนยยะ เพอเปนการปกปองโอกาสในการมชวตของคนในรนตอไป ...และระบบนเวศทเราตองพงพา... (protection of the life opportunities of future generations.. and..the natural systems on which all life depends) มงเนนไปยงประเทศทกาลงพฒนาและดอยพฒนา หรอประเทศยากจนทยงประสบปญหาจากการพฒนา มองคกรตางๆ ไดพยายามสรางแนวทางในการพฒนาทสามารถแกปญหาในประเทศเหลาน จนนาไปสแนวคดเรองวถชวตทยงยน ดงนนวถชวตทยงยนจงเปนนยาม กระบวนการ และแนวทางในการนาไปสความยงยนของมนษย วธการมงประเดนทชดเจนถงความยากจน คนจน ความไมมนคง การอพยพและการถกขบออกจากสงคม ทไมใชในระดบเลกแตเปนวถทองคกรใหญ อยาง UNDP DFID หรอองคกรอนทเขามาใชวธการนในการพฒนา แนวทางนไดสะทอนใหเหนแนวคดและแนวทางการปฏบตในการพฒนา ทมการนยายตนเอง มอสระ มความเปนประชาธปไตย สงเสรมความเขมแขง และธรรมาภบาล มผใหคาจากดความถงวถชวตทยงยนไวหลายคน

International Fund for Agricultural Development14 15 ไดกลาวถง กระบวนการวถชวตทยงยน (The Sustainable Livelihoods Approach, SLA) เปนวธทจะพสจนความเขาใจของวถชวตของคนจน วธการนจะทาใหเหนภาพของปจจยทมผลกระทบตอวถชวตของคนจนและชถงความสมพนธระหวางปจจยเหลานน วธนจะถกใชเพอการวางแผนการพฒนาใหมๆ และการผสมผสานกบกจกรรมเดมเพอใหเกดวถชวตทยงยน โดยมองคประกอบทสาคญ 2 ประการคอ 1. กรอบแนวคดทจะชวยในการเขาใจความสลบซบซอนของความยากจน และ 2. เพอจดตงหลกการทจะเปนแนวทางในการปฏบตเพอเอาชนะความยากจน

ในขณะท แนวคดของ วถชวตทยงยน (Sustainable Livelihoods, SL) มตนแบบมาจากระบบของสหประชาชาต (UN) ในสวน United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) ทอางถงวธในการพฒนาทเปนการรวมรปแบบวถชวตของมนษย และการใหความหมายโดยผคนท

13UNDO. 1996. Human Development Report. New York: Oxford. 14 International Fund for Agricultural Development. (FAO) 2008. Annual report 2007. Rome: U. Quintlily. S.p.A. 15 International Fund for Agricultural Development. (FAO) 2007. Sustainable livelihood approach. [online] www.ifad.org.

13

เกยวของ16 และวถชวตจะถกพจารณาถงองคประกอบของทน กจกรรม และสทธทจะมวถชวตของตน17 ดงนน วถชวตทยงยนจะเกยวของกบ ความเสยงทมนษยจะรบมอกบความกดดนและการปรบตวในระยะยาวทมความเปลยนแปลง ซงจะสงผลตอวถชวต18

ในขณะท FAO19 ไดกลาวถงวถชวตวา ประกอบดวย ขดความสามารถ ทน (ทนสารอง ทรพยากร การอางสทธ และการเขาถง) และกจกรรมทใหความหมายของการเปนอย วถชวต คอ ความยงยนทสามารถรบมอและสามารถฟนคนจากความเครยดและความกดดน มความสามารถทจะทาใหขดความสามารถและทนดขน รวมไปถงการใหโอกาสแกคนรนใหมทจะมวถชวตทยงยน และรบผดชอบตอประโยชนของวถชวตของกลมอนในระดบทองถนและระดบโลกทงในระยะสนและระยะยาว20

คานยามถงวถชวตทยงยนมหลากหลาย Development Alternatives (DA)21 ไดพยายามสรปกจกรรมทมจดมงหมายในการชวยสมาชกทถกเอารดเอาเปรยบทางเศรษฐกจ ในสงคมทมวถพอเพยงในแตละวนใหอยไดอยางสงาผาเผย เหมาะสมถกตอง และมสงแวดลอมทพอเพยง

ดงนนวถชวตทยงยน จงเปนแนวคดและวธทจะแกปญหาความยากจนบนพนฐานของชมชน ใหสามารถรบมอกบปญหาตางๆ อนเกดจากความเครยด การปรบตวทเปนพลวตรใหสอดคลองกบปจจบน และปญหาทเกดจากปจจยภายนอกได ภายใตศกยภาพของชมชนทประกอบดวยทนตางๆ เพอใหสามารถดารงชวตอยไดตอไป

ดงนนแนวคดเรองความยตธรรมในเชงสงคมและความพอเพยงเปนทถกกลาวถงในเชงเศรษฐศาสตรในแงของการผลต และใชอยางมความสมดลกนซงตองมองตอไปถงกระบวนการจดการทรพยากรในชมชนภายในสทธการทจะกาหนดวถชวตของตนเอง ภายใตกรอบของความเปนธรรมทตางไดรบการยอมรบ เพอนาไปสวถชวตทยงยนทามกลางกระแสของการเปลยนแปลงของโลกตอไป เพราะ แนวคดของวถชวตทยงยน (Sustainable Livelihoods - SL) จะเกยวของกบ ความเสยงทมนษยจะรบมอกบความกดดนและการปรบตวในระยะยาวทมความเปลยนแปลง ซงจะสงผลตอวถชวต ดงนนแนวคดน จงเปนแนวคดและวธทจะแกปญหาความยากจนบนพนฐานของชมชน ใหสามารถรบมอกบปญหาตางๆ อนเกดจากความเครยด การปรบตวทเปนพลวตรใหสอดคลองกบปจจบน และปญหาทเกดจากปจจยภายนอกได ภายใตศกยภาพของชมชนท

16 Singh, N and V. Titi.1994. “Adaptive Strategies of the Poor in Arid and Semi- Arid Land: in Search of Sustainable Livelihood”, in IISD Working Paper. Winnipeg, Canada: International Institute for Sustainable Development. 17 Lawrence, John and Naresh Singh. 1997. Productive Employment and Poverty Eradication: How can Livelihoods be More Sustainable?Paper prepared for the Bureau forDevelopment Policy (BDP). UNDP:New York 18 Rennie, K. and Singh, N. (1996)Participatory Research for Sustainable Livelihoods: a Guide book for Field Projects. International Institute for Sustainable Development, Manitoba, Canada 19 FAO, 2007. อางแลว. 20 Chambers, R. and G.R. Conway. 1992. “Sustainable Rural Livelihoods: Practical Concepts for the 21st

Century”, in Discussion Paper 296. Brighton, UK: Institute of Development Studies, University of Sussex. 21 DAINET. 2007. [online] www.devalt .org/sustain

14

ประกอบดวยทนตางๆ เพอใหสามารถดารงชวตอยไดตอไป ซงรวมถงการสรางความมนคงในชวตใหเกดขนภายใตขอจากดทเกดขน

3. ความมนคงทางอาหารในระดบโลก อาเซยน และประเทศไทย กรอบนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยน (AIFS) และแผนกลยทธความมนคงดาน

อาหารของอาเซยน (SPA-FS) ป ค.ศ. 2009 – 201322 เกดขนจากภาวะปญหาสถานการณปจจบนดานการตลาดของอาหารและสนคาเกษตรระหวางตนทนการผลตสนคาเกษตรทสงขนกบการลดลงของกาลงผลตสนคาเกษตรทสงผลโดยตรงกบราคาอาหารทสงขน กรอบนโยบายและแผนกลยทธเกดขนเมอการประชมระดบเจาหนาทอาวโสสมยพเศษสาหรบรฐมนตรอาเซยนดานเกษตร และปาไมครงท 29 (Special SOM-29th AMAF)23 ไดมการหารอเกยวกบรางแนวคดเรองการบรณาการความมนคงดานอาหารของ อาเซยน (AIFS Framework) โดยเนนยาถงความจาเปนในการแกปญหาความมนคงดานอาหารดวยความเขาใจรวมกนระหวางประเทศสมาชก ประกอบกบขอมลและขาวสารสาหรบการตดสนใจดานนโยบายททนเวลาและเชอถอได และสรางการพฒนาการเกษตรในระยะยาวทเนนความยงยนของการผลตอาหารและการคา สนคาอาหาร ดงนน เพอใหกรอบแนวคด AIFS เกดขนอยางเปนรปธรรมและมรายละเอยดทชดเจนมากขน ทประชม จงจดใหมการประชมเฉพาะกจเพอจดทารายละเอยดของแผนการทางานรวมถงแผนกลยทธความมนคงดานอาหารของอาเซยน (SPA-FS) เพอเสนอทประชมรฐมนตรอาเซยนดานเกษตรและปาไมพจารณาและใหการรบรอง เพอเสนอขอการอนมตจากทประชมสดยอดผนาอาเซยนในป ค.ศ. 2008

แผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยนมงหวงเพอแกไขปญหาความมนคงดานอาหารในระยะยาวในภมภาคอาเซยนกระบวนการจดทาจงเนนการพฒนารวมกนในการจดทาขอบเขตและวธการทสามารถปฏบตไดจรงสาหรบประเทศสมาชกอาเซยน โดยมเปาหมาย วตถประสงค คาจากดความของคาเฉพาะ แนวทาง การอางอง และหลกการ รวมถงองคประกอบ ซงไดรบการสนบสนนโดยแผนกลยทธความมนคงดานอาหารของอาเซยน (SPA-FS) และเปาหมายเพอใหมความมนใจในเรองความมนคงดานอาหารในระยะยาว และเพอยกระดบความเปนอยของเกษตรกรในภมภาคอาเซยน

ภายใตกรอบคาจากดความทวาความมนคงดานอาหารเกดขนเมอประชาชนทงหลายสามารถเขาถงอาหารอยางปลอดภย และเพยงพอกบความตองการทงทางกายภาพและทางเศรษฐกจ และมคณคาทางโภชนาการตอความตองการบรโภค และความพงพอใจของเขาเพอสามารถมชวตอยอยางคลองแคลวและมสขภาพทดอยตลอดเวลา ในมตตางๆ คอ การมอาหาร การเขาถงอาหาร การใชประโยชน และเสถยรภาพดานอาหาร ตามความหมายของทประชมสดยอดอาหารโลก ป ค.ศ. 1996 22 สรปยอกรอบนโยบายความมนคงทางอาหารของอาเซยน. [ออนไลด] www.oae.go.th 23 ระหวางวนท 5-7 สงหาคม ค.ศ. 2008 ณ จงหวดเชยงใหม

วตถประสงค SPA-FS ประกอบดวย • เพอเพมผลผลตดานอาหาร; • เพอลดความสญเสยจากการปฏบตการหลง

การเกบเกยว; • เพอสงเสรมการเขาถงตลาดและการคาสนคา

เกษตรและปจจยการผลต; • เพอใหมความมนใจในเสถยรภาพดานอาหาร; • เพอสงเสรมการเขาถงและการใชประโยชน

ปจจยการผลตการเกษตร; • เพอการดาเนนการในการจดการเพอบรรเทา

ความขาดแคลนอาหารในกรณฉกเฉน

15

อยางไรกด เพอใหเปนไปตามเปาหมายเพอใหเกดความมนคงดานอาหารในระยะยาว และยกระดบความเปนอยของเกษตรกร และมองคประกอบหลก คอ

1) ความมนคงอาหารและการบรรเทากรณฉกเฉน/ขาดแคลน 2) การพฒนาการคาอยางยงยน 3) บรณาการระบบขอมลสารสนเทศดานความมนคงอาหาร และ 4) นวตกรรมดานการเกษตร

กรอบแนวคดการสรางความมนคงดานอาหารของอาเซยนตามแผนบรณาการนน ประกอบดวย 6 กลยทธ (ตามภาพท 2) ภายใตองคประกอบหลกดงทกลาวมาแลว โดยภาครฐจะเปนหนวยงานหลกในการดาเนนงานผานความรวมมอของประเทศสมาชกในอาเซยน

ภาพท 2 แสดงกรอบแนวคดของแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยน (AIFS) ทมา: ดงแปลงจาก ความมนคงทางอาหารของอาเซยน. www.oae.go.th

16

ประเทศไทยไดดาเนนการตามมตทประชม เพอใหบรรลเปาหมายขางตนดงน รฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ ลงนามในคาสง ท 2/2552 ลงวนท 22 ตลาคม 2552 แตงตงคณะอนกรรมการจดทาแผนฯ โดยมปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณเปนประธาน และมหนวยงานทเกยวของในการรางกรอบยทธศาสตร กลยทธ เกยวกบความมนคงดานอาหารของประเทศใหสอดคลองกบ AIFS Framework และพจารณาจดทาแผน/ โครงการเ พอใ หสามารถรองรบและสนบสนนกรอบยทธศาสตร เสนอตอคณะกรรมการนโยบายฯ เพอตดตาม เรงรด การดาเนนงานตามแผนทไดกาหนด โดยฝายเลขานการฯ ไดยกรางยทธศาสตรความมนคงทางอาหารกระทรวงเกษตรและสหกรณ และจดประชมคณะอนกรรมการฯ เพอรวมกนพจารณาและปรบแกไขยทธศาสตรฯ โดยไดดาเนนการตอเนองระหวางปพ.ศ. 2553-2554 และนาเสนอรางยทธศาสตรฉบบสมบรณตอทประชมคณะกรรมการนโยบายและแผนฯ ครงท 1/55 เมอวนท 23 มนาคม 2555 มมตเหนชอบรางกรอบยทธศาสตรฯ และใหจดทาแผนงาน/โครงการ ตอมาคณะอนกรรมการฯ มการประชมครงท 1/55 เมอวนท 10 กนยายน 2555 ซงทประชมเหนชอบแผนงาน/โครงการตามกรอบยทธศาสตรความมนคงทางอาหารกระทรวงเกษตรและสหกรณ (พ.ศ. 2556-2559)

สาหรบความมนคงทางอาหารของประเทศไทยสานกสถตแหงชาตระบวาครวเรอนทขาดอาหาร รอยละ 87 เปนครวเรอนเกษตรกรและรอยละ 54 เปนครวเรอนทปลกขาว สงทนาวตกกงวลคอ ผลตภาพ (Productivity) ของประเทศกาลงลดลง เพราะงบดานการศกษาวจยของประเทศไทยตามากเพอเทยบกบผลผลตมวลรวมประชาต (GDP) คอ ของไทยแครอยละ 0.2 ในขณะทมาเลเซย รอยละ 0.7 สงคโปรรอยละ 2.5 และเกาหลใตสงถงรอยละ 3.5 ของ GDP เปนตน ผลผลตขาวตอไรของประเทศไทยในปจจบนตากวาเวยดนาม ในขณะทผลการศกษาเกยวกบความมนคงของอาหารในชมชนทวประเทศ24 พบวา มการพงพงอาหารจากตลาดมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะชมชนทอยใกลเมอง ในขณะทชมชนทอยใกลแหลงอาหารธรรมชาตพงพงตนเองและธรรมชาตมากกวา เชน ชมชนทตาบลหนองสาหรายผลตอาหารเองรอยละ 27 เกบหาจากธรรมชาตรอยละ 8 และซอสงถงรอยละ 63 บานโนนยาง อ.กดชม จ.ยโสธรซอเพยงรอยละ 37 ผลตเองรอยละ 47 จากธรรมชาตรอยละ 13 ในขณะทบานแมสรน อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน สามารถพงตนเองดานอาหารไดถงรอยละ 80 โดยการผลตเอง แลกเปลยนและจากธรรมชาต ซอจากตลาดเพยงรอยละ 20 เทานน

4. นโยบายทสงผลกระทบตอความมนคงทางอาหาร

4.1 แผนยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทย25 ไดจดทาขนภายใตคณะกรรมการอาหารแหงชาต ตามพระราชบญญตคณะกรรมการอาหารแหงชาต พ.ศ. 2551 จงไดจดทากรอบยทธศาสตรดานความมนคงอาหาร เพอใหประเทศไทยมความมนคงดานอาหารอยางยงยน ภายใต พ.ร.บ. คณะกรรมการอาหารแหงชาต พ.ศ. 2551 มยทธศาสตรครอบคลม 4 ดาน คอ 1) ความมนคงทางอาหาร 2) คณภาพและความปลอดภยอาหาร 3) อาหารศกษา และ4) การบรหารจดการ ซงครอบคลมตลอดหวงโซ26 และเชอมโยงทงในระดบนานาชาต ประเทศ ชมชน และครวเรอน เพอใหประเทศไทยผลตอาหารทมคณภาพและปลอดภย มความมนคงดานอาหารอยางยงยน เพอชาวไทยและชาวโลก ซงความมนคงอาหารจะเกดขนไดกตอเมอ 24 สภา ใยเมอง. 2555. ตวชวดความมนคงทางอาหารระดบชมชน. กรงเทพ: มลนธชววถ. 25 คณะกรรมการอาหารแหงชาต. 2555. กรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทย. สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. 26 ประภาพร ขอไพบลย. 2555. การขบเคลอนยทธศาสตรความมนคงอาหารจากชมชนสระดบชาต, ผลการประชมแสดงความคดเหน. สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

17

ประชาชนทกคนและทกวยสามารถเขาถงอาหาร ไมวาโดยการเสาะหาจากธรรมชาต การเพาะปลก การเลยงสตว การซอหา หรอการไดรบโดยทางสงคมและวฒนธรรม โดยอาหารจะตองมคณภาพและความปลอดภย รวมถงระบบการผลตทเกอหนน การรกษาความสมดลของระบบนเวศวทยา และความคงอยของฐานทรพยากรอาหารทางธรรมชาต แตจากปญหาความเสอมโทรมของแหลงผลตอาหาร การใชประโยชนจากการถอครองทดน ปญหาอทกภยและภยแลง สถานการณดานแรงงานภาคเกษตรลดลง ตลอดจนปญหาดานอาหารและโภชนาการ การขาดสารอาหาร ภาวะโภชนาการเกน ปญหาเหลานลวนสงผลตอความมนคงดานอาหาร

รายงานสทธมนษยชนประเทศไทยและกฎหมายระหวางประเทศทไทยรวมเปนภาค ภายใต

กฎหมายระหวางประเทศ ประเทศไทยมพนธกรณระหวางประเทศในการจดทารายงานสถานการณสทธมนษยชน 2 ลกษณะดวยกน คอ การรายงานภายใตกรอบของพนธกรณตามสนธสญญาสทธมนษยชนแตละฉบบ (Treaty Based Mechanism) และภายในกรอบของกฎบตรสหประชาชาต (Charter Based Mechanism) ปจจบนประเทศไทยเปนภาคสนธสญญาสทธมนษยชนหลกจานวน 9 ฉบบนน ปจจบนประเทศไทยมเพยงอนสญญาเดยวทไมไดเขาเปนภาคอนสญญาสทธมนษยชน คอ อนสญญาวาดวยการคมครองสทธของแรงงานยายถนและสมาชกในครอบครว (International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families: CRMW)27

27 องคการระหวางประเทศ กระทรวงตางประเทศ. ประเทศไทยลงนามอนสญญาระหวางประเทศวาดวยการปองกนบคคลทกคนจากการหายสาบสญโดยถกบงคบ. [ออนไลด] http://www.mfa.go.th/humanrights/news/1-latest-news/167--thailand-signs-the-international-convention-on-the-protection-of-all-persons-from-enforced-disappearance เขาถงเมอ 3 ตลาคม พ.ศ. 2556.

วตถประสงคของแผนยทธศาสตรความมนคงอาหาร

1. เพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการฐานทรพยากรการผลตใหเกดประโยชนอยางยงยน 2. เพอใหอาหารทผลตในครวเรอน ชมชน และภาคอตสาหกรรมมเพยงพอ มคณภาพปลอดภยและม

คณคาโภชนาการ 3. เพอสรางกระบวนการศกษาคนควา วจย และเผยแพรองคความรเกยวกบอาหารตลอดหวงโซ 4. เพอพฒนาระบบบรหารจดการดานอาหารใหมประสทธภาพ (โครงสรางกฎหมาย ระบบสารสนเทศ

และอนๆ) 5. เพอเกดความมนคงดานอาหารระดบครวเรอน ชมชน และประเทศ ทงภาวะปกตและวกฤต ยทธศาสตรทจดทาประกอบดวย 4 ยทธศาสตร คอ ยทธศาสตรท 1 ดานความมนคงอาหาร ม 10

กลยทธ 41 แนวทาง ยทธศาสตรท 2 ดานคณภาพและความปลอดภยอาหาร ม 6 กลยทธ 33 แนวทาง ยทธศาสตรท 3 ดานอาหารศกษา ม 5 กลยทธ 17 แนวทาง และยทธศาสตรท 4 ดานการบรหารจดการ ม 3 กลยทธ 12 แนวทาง

18

อยางไรกตามเมอพจารณาจากกตการะหวางประเทศวาดวยเรองสทธทางเศรษฐกจ สงคม และ

วฒนธรรม (ICESCR) ควบคไปกบสนธสญญาระหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง(ICCPR) ซงประเทศไทยเขารวมเปนภาคภาคยานวตใน พ.ศ. 2542 แตตงขอสงวนโดยการทาถอยแถลงการณตความ เกยวกบสทธในการกาหนดเจตจานงตนเองวาในขอบทท 1 วา จะตความสอดคลองกบปฏญญากรงเวยนนาและแผนปฏบตการทไดรบรองในการประชมระดบโลกวาดวยสทธมนษยชนเมอวนท 25 มถนายน ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536)28 และในสวนของกตการะหวางประเทศวาดวยเรองสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมนนมขอคดเหนรวม29 30 วาดวยเรองสทธทจะมอาหารทพอเพยงไว โดยสรปวา สทธดงกลาวจะตอง

28 อจฉรา ฉายากล และคณะ. พนธกรณระหวางประเทศดานสทธมนษยชนของประเทศไทย . กรงเทพ: โรงพมพศาสนาสานกงาน, 2546, หนา 23-25 29 มกดาวรรณ ศกด บญและวระ สมบรณ, บรรณาธ. General Comments on Civil and Political Rights adopted (แปล) by Human Rights Committee

ภาคสนธสญญาสทธมนษยชนทประเทศไทยเขาเปนภาค คอ 1) อนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตตอสตรในทกรปแบบ (Convention on the Elimination

of All Forms of Discrimination against Women: CEDAW) ประเทศไทยเปนภาคเมอวนท 8 กนยายน พ.ศ. 2528

2) อนสญญาวาดวยสทธเดก (Convention on the Rights of the Child หร อ CRC) ประเทศไทยเปนภาค เมอวนท 27 มนาคม พ.ศ. 2535 (ตอมาประเทศไทยได เขาเปนภาคพธสารเลอกรบตามอนสญญาวาดวยสทธเดกอกสองฉบบ คอ พธสารเลอกรบเรองการคาเดก การคาประเวณเดก และสอลามกทเกยวกบเดก พธสารเลอกรบเรองความเกยวพนของเดกในความขดแยงกนดวยอาวธ)

3) กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมอง และสทธทางการเมอง (International Covenant on Civil and Political Rights: ICCPR) ประเทศไทยเปนภาค เมอวนท 27 ตลาคม พ.ศ. 2539

4) กตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights: ICESCR) ประเทศไทยเปนภาคเมอวนท 6 กนยายน พ.ศ. 2542

5) อนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาตในทกรปแบบ (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination: CERD) ประเทศไทยเปนภาคเมอวนท 28 มกราคม พ.ศ. 2546

6) อนสญญาตอตานการทรมานและการปฏบต หรอการลงโทษทโหดรายไร มนษยธรรม หรอยายศกดศร (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment: CAT) ประเทศไทยเปนภาค เมอวนท 2 ตลาคม พ.ศ. 2550

7) อนสญญาวาดวยสทธของคนพการ (Convention on the Rights of Persons with Disabilities: CRPD) ประเทศไทยเปนภาคเมอวนท 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2551

8) อนสญญาวาดวยการปองกนบคคลจากการหายสาบสญโดยถกบงคบ (International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance: CED) ประเทศไทยเปนภาคเมอวนท 9 มกราคม พ.ศ.2555

19

เกดขนไดเมอทกคนสามารถเขาถงอาหารอยางพอเพยง หรอไมกจากการจดซอหาไดทกเมอ ทงในทางกายภาพและในทางเศรษฐกจ แนวคดดานความพอเพยงนนตองมอาหารแกคนทกรน โดยมสาระสาคญของสทธดานอาหาร คอ การมอาหารเพยงพอกบความตองการทงในดานปรมาณและคณภาพทจะสนองความตองการทางโภชนาการของปจเจกชนปราศจากสารทเปนอนตราย และเปนทยอมรบของวฒนธรรมนนๆ การเขาถงอาหารในลกษณะทยงยนและไมแทรกแซงสทธมนษยชนอนๆ ทพงมพงได นอกจากนยงมประเดน เรองอาหารปลอดภย โภชนาการทางดานอาหาร การยอมรบของผบรโภคหรอวฒนธรรม และพนธะทรฐภาคตองใหความดแลปองกนใหเกดสทธทจะมอาหารอยางพอเพยงดวย

อนสญญาวาดวยการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาตในทกรปแบบ (CERD) นน ในการเขาเปนภาคของประเทศไทยไดจดทาถอยแถลงตความทจะไมใชบทบญญตของอนสญญาเกนกวารฐธรรมนญและกฎหมายไทย และมขอสงวน 2 ขอ คอ ขอ 4 และขอ 22 โดยขอ 4 การจดใหมมาตรการเชงบวกทจะขจดการกระตนการกระทาทเลอกปฏบตทางเชอชาตจะกระทาเฉพาะเมอพจารณาเหนวามความจาเปนทจะตองออกเปนกฎหมายเทานน และขอ 22 ไมรบผกพนเกยวกบการตกลงขอพพาทระหวางรฐภาคทจะเสนอตอการพจารณาของศาลยตธรรมระหวางประเทศ ในรายงานผลการดาเนนงานของประเทศไทยตามอนสญญาระหวางประเทศวาดวยการขจดการเลอกปฎบตทางเชอชาตในทกรปแบบ (ฉบบ 1-3)31 ระบวาประเทศไทยมกลไกและมาตรการทางดานนตบญญต ตลาการ และการบรหารตลอดจนมาตรการทเกยวของอนๆ ทเออตอความกลมเกลยวทางเชอชาตอยหลายประการ เชน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2550 และกฎหมายอนทมงเนนการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาตหลายฉบบ อาท พ.ร.บ. ปองกนและปราบปรามการคามนษย พ.ศ. 2551 โดยเฉพาะประเทศไทยไมมนโยบายหรอกฎหมายแบงแยกชนชนผวหรอเชอชาตในระบอบการปกครองและในสงคมไทยไมมการอปถมภหรอชวยเหลอการเลอกปฏบตเรองนโดยบคคลหรอองคกรใด

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention on Biological Diversity: CBD) ประเทศไทยเขาเปนภาค เมอวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2546 ถอเปนกฎหมายระหวางประเทศทจดตงขนเพอสรางความรวมมอของประเทศภาคในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพใหเกดความยงยนและเปนธรรม อนสญญานประกอบดวยวตถประสงค 3 ขอ คอ 1) เพออนรกษความหลากหลายทางชวภาพ 2) เพอใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน และ 3) เพอแบงปนผลประโยชนทไดจากการใชทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม สวนพธศาลคารตาเฮนา (Cartegena Potocol) ประเทศไทยเขาเปนภาคเมอ 10 พฤศจกายน พศ. 2548 เปนความตกลงระหวางประเทศเกยวกบความปลอดภยทางชวภาพของสงมชวตดดแปลงพนธกรรม (GMOs) ทครอบคลมไปถงการเคลอนยายขามแดน สงผาน ดแล และการใชประโยชนทอาจมผลกระทบทไมเอออานวยตอการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน มวตถประสงคเพอ 1) ใหมระดบการปองกนทเพยงพอในการเคลอนยายดแลและใชประโยชนสงมชวตดดแปลงพนธกรรมอนเนองมาจากเทคโนโลยชวภาพสมยใหม ทอาจมผลกระทบทไมเอออานวยตอการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพท ยงยน อยางปลอดภย

30 ศรประภา เพชรมศร และ ปราณ เกาเสยน และ วระ สมบรณ. บรรณาธการ. General Comments on Economic Social and Cultural Rights adopted by the Economic Social and Cultural Rights Human Rights Committee. 31 คณะกรรมการการขจดการเลอกปฏบตทางเชอชาต. 2554. รายงานผลการดาเนนงานของประเทศไทยตามอนสญญาระหวางประเทศวาดวยการขจดการเลอกปฎบตทางเชอชาตในทกรปแบบ (บบ 1-3). องคการสหประชาชาต.

20

2) คานงถงความเสยงตอสขอนามยมนษย และ 3) ใหความสาคญเปนพเศษกบการเคลอนยายขามแดน (Transboundary movement) นอกจากนยงมพธสารอก 2 ฉบบททาหนาทเสมอนกลไกในการบงคบใหพธศาลคารตาเฮนา สามารถดาเนนการได คอ พธสารเสรมนาโงยา-กวลาลมเปอร (Nagoya-Kuala Lumpur Supplementary Protocol) วาดวยการรบผดชอบและชดใชคาเสยหายตามของพธสารคารตาเฮนา วาดวยความปลอดภยทางชวภาพ ประเทศไทยลงนามเมอ 6 มนาคม พ.ศ. 2555 และพธสารนาโงยา (Nagoya Protocol) วาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม ซงประเทศไทยลงนามไปเมอวนท 31 มกราคม พ.ศ. 2555

นอกจากนยงมอนสญญาและปฎญญาทเกยวของอก เชน ปฏญญาวาดวยความรวมมอนานาชาตดานวฒนธรรม พ.ศ.2509 (Declaration on the Principles of International Culture Cooperation 1966) ปฏญญาออกซากา 1993 (พ.ศ.2536) ของยเนสโก ซงมสาระสาคญวารฐสมยใหมจาเปนตองมอดมการณแบบพหนยมวฒนธรรมซงใหความเคารพวฒนธรรมทหลากหลายและมการเสวนาระหวางวฒนธรรม ทสาคญคอยนยนทจะใหความเคารพวฒนธรรมของชนพนเมองทมความสมพนธพเศษตอธรรมชาต และผลกดนใหดาเนนการทางกฎหมายเพอปกปองสทธของชนพนเมอง ปฏญญาสากลยเนสโกวาดวยความหลากหลายทางวฒนธรรม พ.ศ.2544 (UNESCO Universal Declaration on Cultural Diversity 2001) ปฏญญาสหประชาชาตวาดวยสทธของชนเผาพนเมอง พ.ศ.2550 (Universal Declaration on the Rights of Indigenous Peoples 2007) ซงมความเปนไปไดทจะพฒนาเปนกตการะหวางประเทศหรออนสญญาทมผลบงคบใชในเชงกฎหมายระหวางประเทศและแมวาในปจจบนปฏญญาเหลานยงไมมลกษณะเปนสนธสญญาทมผลทางกฎหมายระหวางประเทศ แตปฏญญาเหลานเปนการแสดงเจตจานงทจะคมครองสทธของกลมคนทมวฒนธรรมเฉพาะและแตกตาง ชนกลมใหญของรฐประชาชาตตางๆ (ซงโดยปกตในทางวชาการมกเรยกวา “กลมชาตพนธ หรอ ชาตพนธชนกลมนอย”) จงเปนการแสดงพลงเชงคณธรรมและจรยธรรมทรฐประชาชาตตางๆ พงพจารณาถอเปนหลกปฏบต แนวคดตางๆ เหลาน ไดปรากฏในรฐธรรมนญไทย ฉบบป พ.ศ. 2550 เปนตน

21

ภาพท 3 แสดงกรอบความสมพนธระหวางอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ พธศาลคารตาเฮนา

พธศาลเสรมนาโงยา-กวลาลมเปอร และพธสารนาโงยากบกฎหมายในประเทศไทย ทมา: ดดแหลงจากพมพประไพ ธระชพ, ศนยบรหารทรพยสนทางปญญา มหาวทยาลยมหดล

http://www.vs.mahidol.ac.th/th/images/stories/Research/Biodiversity%20MTA.PDF 4.2 นโยบายวาดวยการจดการปาไมของไทยตงแตกอนสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว รชกาลท 5 รฐบาลไมไดมบทบาทในการยงเกยวกบการจดการปาไมของประชาชนในแตละชมชน การดแลรกษาจงพงหลกจารตประเพณของแตละพนท ตราบหลงการปฏรประบบบรหารราชการแผนดนในสมยรชกาลท 5 ถอเปนชวงเปลยนผานทสาคญในโครงสรางอานาจในการบรหารจดการทมการรวมศนยอานาจเขาสสวนกลาง (Centralization) และการเปลยนแปลงสงคมใหทนสมย (Modernization) ผลจากการเปลยนแปลงดงกลาวไดมการจดตงกรมปาไมขนในป พ.ศ. 2439 และไดมการประกาศใชพระราชบญญตและกฎหมายตางๆ เพอควบคมกจการปาไมและทดน32 เกดระบบกรรมสทธในทดนดวยการออกโฉนดใหกบเอกชนพ.ร.บ. สงวนและคมครองปา พ.ศ. 2481 พ.ร.บ. ใหใชประมวลกฎหมายทดน และประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 และโดยเฉพาะการออก พ.ร.บ.ปาไม พ.ศ. 2484 ทมการใหความหมายของ “ปา” เปนครงแรก โดยได

32 เสนห จามรก และยศ สนตสมบต, ปาชมชนในประเทศไทย: แนวทางการพฒนาเลม 1 (กรงเทพฯ: สถาบนชมชนทองถนพฒนา, 2538), หนา. 68-74

22

ใหนยามวา “ทดนทยงมไดมบคคลไดมาตามกฎหมายทดน”33 สงผลใหรฐสามารถขยายอานาจเขาไปจดการทรพยากรธรรมชาตไดอยางกวางขวาง เมอ พ.ร.บ.ปาไม พ.ศ. 2484 ประกาศจานวนปาไมของประเทศทตองรกษาไว นาไปสการออกกฎหมายเพอครอบคลมปาอนรกษในพนทปาโดยไมคานงถงการอาศยอยของชมชนกอนการประกาศเขตอทยานทเปนฉนวนความขดแยงระหวางชมชนและรฐ และเปนการเรมสถานการณทคนในชมชนไมสามารถเขาไปจดการทรพยากรในชมชนไดอก

สาระสาคญกฎหมายหรอกฎระเบยบแตละฉบบโดยสงเขปดงนคอ 1. พระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484 ซงกาหนดความหมายของ“ปา” วาทดนทยงมไดมบคคลไดมา

ตามกฎหมายทดน ยงผลในการขยายขอบเขตของปาเปนไปอยางกวางขวางทวประเทศ ตราบใดทในบรเวณดงกลาวเปนทดนทบคคลยงมไดกรรมสทธมาตามกฎหมาย ทดนนบเปนการขยายอานาจรฐเหนอพนทดนทอาจจะไมม “ปา” อยจรง พนททกพนททยงไมมโฉนดจะกลายเปน “ปา” ไปตามความหมายของกฎหมายฉบบนทนท ซงรวมถงพนทสง แมตอมาไดมพระราชบญญตประมวลกฎหมายทดนและประมวลกฎหมายทดน พ.ศ.2497 กตาม แตไมมผลตอทดนในเขตปาใดๆ

2. พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ.2503 ซงไดกาหนดบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหามมใหผใดเขาไปครอบครองยดถอทดน ตดโคน แผว ถางในเขตทสงวนไวใหคมครองสตวปา

3. พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 กาหนดเงอนไขมใหมการกระทาใดๆ ในเขตอทยานแหงชาต โดยทไมไดมการแจงใหชมชนทไดรบผลกระทบรบทราบ และกนพนททากนออกอยางชดเจนกอน

4. พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ.2507 วธการทใชในการกาหนดเขตปาสงวนโดยการกาหนดการเองในแผนท ไมมกระบวนการประกาศใหราษฎรในพนทรบทราบแตอยางใด จงทาใหเขตปาสงวนฯ ทประกาศออกมาทบซอนพนททราษฎรอาศยทากน ทาใหราษฎรกลายเปนผบกรกปาสงวนโดยปรยายในทางกฎหมาย

5. นโยบายปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 ใหเปนไปตามมตคณะรฐมนตร 25 กนยายน พ.ศ. 2528 ตามขอเสนอของคณะกรรมการนโยบายปาไมแหงชาต โดยมสาระสาคญ ดงน

• กาหนดใหมพนทปาไมทวประเทศอยางนอยอตรารอยละ 40 ของพนทประเทศ เพอประโยชน 2 ประการคอ เปนปาเพอการอนรกษ ในอตรารอยละ 15 ของพนทประเทศ และเปนปาเศรษฐกจในอตรารอยละ 25 ของพนทประเทศ

• สงเสรมการสนบสนนใหมสงจงใจในการปลกปาภาคเอกชนเพออตสาหกรรมตอเนองและโรงงานเยอกระดาษ

• จดใหมแผนพฒนาปาไม เปนสวนหนงของแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาต และจดใหมการออกกฎหมายจดตง “คณะกรรมการนโยบายปาไมแหงชาต” เปนการเฉพาะ

ปญหาของกะเหรยงหรอกลมชาตพนธโดยเฉพาะบนทสงทสญเสยพนททากนและนาไปสชมชนลม

สลายอนเนองจากนโยบายการปฏบตของรฐอาจจะมหลากหลายและรนแรงมากนอยแตกตางกนไปในแตละทองถน แมวาในปจจบนจะมมตคณะรฐมนตรเรองการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง เมอ พ.ศ. 2553 แตในเชง

33 สนทร มณสวสด, บทบาทของกฎหมายในฐานะเครองมอของรฐทมตอการปาไม. กรงเทพฯ: สานกพมพอมรนทร, 2539, หนา. 36-38.

23

รปธรรมกยงมไดมการดาเนนการเพอเปนการแกปญหาอยางแทจรง และผลกระทบดงกลาวมไดผกตดอยjเพยงแคกลมกะเหรยงเทานน

4.3 มตคณะรฐมนตร เรอง แนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง เมอวนท 3 สงหาคม

พ.ศ. 2553 เขามามบทบาทอยางมากในการกาหนดวถชวตชาวกะเหรยง โดยตามมตไดกาหนดมาตรการในการฟนฟและชวยเหลอเปน 2 มาตรการ ไดแก มาตรการระยะสน ระยะเวลา 6-12 เดอน และมาตรการระยะยาว ระยะเวลา 1-3 ป เนนประเดนเรอง อตลกษณ ชาตพนธและวฒนธรรม การจดการทรพยากร สทธในสญชาต การสบทอดมรดกทางวฒนธรรม และการศกษา ดงน34

1. ผลการดาเนนการตามมาตรการระยะสน 1.1 ประเดนอตลกษณ ชาตพนธและวฒนธรรม การดาเนนการในระดบพนทมโครงการทหลากหลาย

ไดแก ดานการสงเสรมอนรกษศลปวฒนธรรมประเพณกะเหรยง เชน การแสดงดนตรพนบาน ดานการรวบรวมองคความร เชน จดทาขอมลภมปญญาทองถนชาวกะเหรยง และดานการเพมพนทกษะชวตและความมนคงทางเศรษฐกจ เชน ฝกอบรมการทาอฐ

1.2 ประเดนการจดการทรพยากร การดาเนนการในระดบพนทมกจกรรมทขบเคลอนเรองการจดการทรพยากร ไดแก กจกรรมดานการแกไขปญหาทดนและการสารวจการถอครองทดน เชน โครงการจดทาโฉนดชมชน กจกรรมดานการยตการจบกมและใหความคมครองกบชมชนกลมชาตพนธกะเหรยงทองถนดงเดม เชน นโยบายยตการจบกมและใหความคมครองกบชมชนกลมชาตพนธกะเหรยง และกจกรรมการสงเสรมความหลากหลายทางชวภาพในชมชนบนพนทสง เชน การใหความรทางการเกษตรชวภาพ

1.3 ประเดนสทธในสญชาต ไดดาเนนการออกบตรประจาตวประชาชนและการใหสทธขนพนฐาน เชน ทาบตรประจาตวใหกบชาวกะเหรยง ประชาสมพนธใหชาวกะเหรยงนาเอกสารหลกฐานมาขอลงทะเบยนผมสทธประกนสขภาพ รวมถงสารวจและทาทะเบยนประวตบคคลทมปญหาสถานะและสทธ

1.4 ประเดนการสบทอดมรดกวฒนธรรม การดาเนนงานในระดบพนท ไดแก กจกรรมการจดตงศนยวฒนธรรมชมชนชาวกะเหรยง เชน จดตงศนยวฒนธรรมไทยสายใยชมชนกะเหรยง กจกรรมสงเสรมและสบทอดศลปวฒนธรรม เชน สงเสรมเวทลานวฒนธรรมชาวกะเหรยงในวนสาคญ และกจกรรมสงเสรมการเรยนรและเพมพนทกษะชวต เชน สงเสรมการเรยนรการประกอบอาชพตามแนวพระราชดาร

1.5 ประเดนการศกษา มการดาเนนกจกรรม ไดแก การพฒนาศกยภาพชาวกะเหรยง/บคลากร/คร/คณะกรรมการสถานศกษา และการสนบสนนทนการศกษา เชน อบรมเผยแพรองคความรดานวฒนธรรมและดานอาชพ การพฒนาหลกสตรทสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมกะเหรยง เชน พฒนาหลกสตรทองถนโดยปรบสาระการเรยนรใหสอดคลองกบวถชวตชาวกะเหรยง

2. ปญหาและอปสรรค ไดแก การไมมเปาหมายและแผนการดาเนนการอยางชดเจน ความไมเขาใจของหนวยงานและเจาหนาททเกยวของในมาตรการการฟนฟ การไมมงบประมาณดาเนนงาน เนองจากไมไดเสนอไวลวงหนา และบางหนวยงานไมสามารถเจยดจายเงนจากงบปกตได การยดถอกฎระเบยบของหนวยงานของตนทมอยแลวและไมสอดคลองกบมตคณะรฐมนตร รวมทงการขาดแนวคดและทกษะในการทางานรวมกบชมชน องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงานราชการในระดบตางๆ 34 กระทรวงวฒนธรรม. 2555. รายงานผลการดาเนนการตามมตคณะรฐมนตร เรอง แนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง. ศนยบรการขอมลขาวสาร สานกเลขาธการคณะรฐมนตร.

24

3. ขอเสนอแนะตอแนวทางการทางานฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง 3.1 ควรตงหนวยงานสาหรบการผลกดนเรองนโดยเฉพาะ พรอมทงการจดสรรงบประมาณพเศษ โดย

หนวยงานนมบทบาทในการทางานเชงบรณาการ โดยมการวางแผนปฏบตการหลก (Master plan) ทมเปาหมาย แผนการดาเนนการและการประเมนผลอยางชดเจนททกหนวยงานสามารถปฏบตการได และมงบประมาณสนบสนน เพอประกนวามตคณะรฐมนตรจะไดผลในระยะ 3 ปภายหนา

3.2 การดาเนนงานของคณะกรรมการระดบจงหวดควรมทศทางทสอดคลองกบมตคณะรฐมนตรมากขน มการกาหนดแผนงานการดาเนนงาน ตดตามแกปญหาในพนท โดยวางแผนใหมความสอดคลองกบแผนระดบชาต และไดรบงบประมาณสนบสนน

3.3 ดาเนนแผนการประชาสมพนธ การสอสารกบสงคม รวมทงการอบรม และการสรางความเขาใจในรปแบบอนๆ ทงกบเจาหนาททเกยวของ ชมชน นกเรยน นกศกษา และบคคลทวไป ในประเดนสาคญทเกยวกบการฟนฟวถชวตของกะเหรยง เชน ประเดนอตลกษณ ชาตพนธ มรดกทางวฒนธรรม ความหลากหลายทางชวภาพ การจดการทรพยากร ระบบไรหมนเวยน การจดการศกษาใหสอดคลองกบภมปญญาและวฒนธรรม

3.4 การเพมพนทและโอกาสการทางานรวมกนระหวางภาครฐ เอกชน และชมชน เพอทาใหการดาเนนงานมประสทธภาพมากขน และลดอคตทมตอกนทงในรปแบบของการวจยเชงปฏบตการ การวางแผนการทากจกรรม และการตดตามประเมนผลรวมกน

ตอมาการตดตามมตคณะรฐมนตร ในสวนผลการดาเนนงาน 5 เรองหลกนน คณะกรรมการอานวยการบรณาการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง มรายงานความคบหนาของการดาเนนการเพมเตม ดงน35

1. เรองอตลกษณชาตพนธวฒนธรรม และการจดการทรพยากร พบวา ชาวกะเหรยงตองการใหหนวยงานภาครฐมองเหนความสาคญ เคารพในวฒนธรรมและวถชวตชาวกะเหรยง โดยเฉพาะความเปนอย ซงทผานมาหนวยงานภาครฐจะเขาไปแทรกแซงการทาไรหมนเวยน ซงตามวถดงเดมเมอมการเกบเกยวผลผลตทปลกในแตละพนทแลว ชาวกะเหรยงจะเคลอนทไปหาพนทใหม โดยจะมการปลกพชชนดอนๆ ทดแทน เพอคนความสมบรณใหหนาดนและอนรกษผนปา แตเมอยายกลบมาพนทเดมจะถกเจาหนาทรฐจบกมโดยอางวาเปนการบกรกพนท

2. การจดการทรพยากร พบวา กลมนายทนเขามาทาการเกษตรเชงพาณชย เปลยนใหเปนการปลกพชเชงเดยว เชน ยางพารา ขาวโพด แทนการปลกพชหมนเวยน

3. สทธในสญชาต ทขณะนมชาวกะเหรยงยงไมไดรบสญชาตกวา 4 หมนราย สงผลกระทบตอการเขาถ งสวสดการของรฐท งการรกษาพยาบาล การคมครองทางกฎหมาย เ ปนตน โดยในเ รอง นกระทรวงมหาดไทย และ สธ. แจงวา จะเรงดาเนนการเรองดงกลาวใหอยางเรวทสด

4. การสบทอดมรดกทางวฒนธรรม โดยไดมการขอใหกาหนดพนทเขตวฒนธรรมพเศษใหเปนพนทอยอาศยและพนททากน 4 พนทนารอง ไดแก 1.บานหนลาด อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย 2. ต.ไลโว อ.สงขละบร จ.กาญจนบร 3.บานมอวาค อ.แมวาง จ.เชยงใหม และ 4 บานเลตอวค อ.องผาง จ.ตาก และ

5. ดานการศกษาขอใหรฐจดการศกษาใหทวถง และบรรจหลกสตรการเรยนรวถชวตชาวกะเหรยงเปนหลกสตรทองถน เพอใหมความเขาใจในกลมชาตพนธดวย 35 เดลนวส.2556. วธ. เรงสรปงานฟนฟวถชวตชาวกะเหรยงใน 3 เดอน. 28 ตลาคม 2556. http://www.dailynews.co.th/Content.do?contentId=190816

25

5. วถชวตกะเหรยงและการจดการทรพยากร ประเดนการจดการทรพยากรของกลมชาตพนธและชนเผานน ตองเผชญหนากบแนวนโยบายของรฐ

อยตลอดเวลาภายใตขอจากดของการเปนพนทอนรกษ หรอเขตปาทสงวนไวสาหรบชาต ในขณะทแนวการจดการทรพยากรของกลมชาตพนธโดยเฉพาะกะเหรยงมความผกพนกบธรรมชาตตามวถชวตทอยรวมกบปามาชานาน การดารงชวตอยางเกอกล และใชระบบความเชอเปนเสมอนกฎหมายในการควบคมและจดการทรพยากร36 นอกจากนยงมการแบงพนทปาออกเปนระดบตางๆ คอพนทใชสอย และพนทศกดสทธ ทมการใชประโยชนแตกตางกน กระบวนการแบงพนทในการใชทดนเชนนนาไปสกระบวนการจดการและดแลทรพยากรของชมชนททรงประสทธภาพ

ปญหาการไมมสวนรวมในการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนชาตพนธเรมเดนชดเมอมรฐเขามาเกยวของ การประกาศเขตพนทปาอนรกษเปนจดเรมตนของสถานการณทชดเจนและเปนรปธรรมหลงการปฏรปการบรหารราชการแผนดนหลงรชกาลท 537 และยงเดนชดเมอมการประกาศออกกรรมสทธในทดนของเอกชน รวมกบ การประกาศเขตพนทปาทตองอนรกษตาม พ.ร.บ.ปาไม 248438 และการประกาศใช พ.ร.บ. ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ความพยายามของรฐในการเขามาจดการปาไมของชมชนดวยการอนญาตใหเอกชนสามารถเขามาใชประโยชนจากพนทปา โดยไมคานงถงชมชนท ตงอยมากอน39 รฐผกขาดการครอบครองทรพยากรในประเทศมาโดยตลอด และยงทวความรนแรงมากขนเมอมการออกแผนแมบทปาไมแหงชาต พ.ศ. 2528 ทถอเปนแนวทางจดการปาไมทมงผลประโยชนในเรอง การอนรกษสงแวดลอมและการใหสมปทานปลกปาเพอทาเหมองแรแกธรกจเอกชน ในขณะทชมชนถอวาทรพยากรธรรมชาตอยภายใตระบบคณคาจารตประเพณและกฎเกณฑทควบคมภายในชมชน สวนประเดนเรองกรรมสทธในทรพยากรและการจดการ รฐเปนผกาหนดระบบกรรมสทธ โดยแบงออกเปนสองระบบ ไดแก ระบบกรรมสทธโดยรฐ (State property) และระบบกรรมสทธโดยเอกชน (Private property) รฐเรมเหนความสาคญของปาหลงจากทใหสมปทานการทาไมพรอมๆ กบการสงเสรมพชเชงพาณชยและโครงการพฒนาขนพนฐาน ทาใหเกดการสญเสยปาอยางรวดเรว40 วาทกรรมการมสวนจากภาครฐในการสรางความชอบธรรมในการเขามาจดการพนทไมสามารถเปนทางออกใหกบการแกปญหาเรองการสรางการมสวนรวมไดอยางแทจรงและยงเปนการสรางความไมไววางใจระหวางกลมชาตพนธและรฐ เชน กรณอาเภอกลยานวฒนา41 เปนตน

ความสมพนธระหวางธรรมชาตและชาวบานเปลยนแปลงไป เชนท ชพนจ (อางแลว, หนา1) ไดอธบายวา มโนทศนของ กลมชาตพนธ ภมปญญาและทรพยากรตางมปฏสมพนธระหวางกน โดยระบบคดและการจดการทรพยากร ดน นา และปาของกะเหรยงดารงอยไดเพราะกฎระเบยบทกาหนดโดยความเชอตอสงเหนอธรรมชาตซงเชอมโยงไปสวถชวตของชมชนทงหมด 36 ชพนจ เกษมณ. 2539. ศกยภาพในการจดการทรพยากรดน-นา-ปา ของชาวกะเหรยง. สถาบนวจยชาวเขา. 37 สนทร. อางแลว 38 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2532 39 นภส กอรดอน, การวเคราะหนโยบายและการปฏบตของรฐในการอนรกษทรพยากรปาไมและผลกระทบตอการพฒนา, วารสารวจยสงคม, 22.1-2 (2542): 86. 40 สมนก ทบพนธ และฉววรรณ ประจวบเหมาะ. 2535.”ววฒนาการของการบกรกทดนทากนในเขตปาภาคใต” ววฒนาการของการบกรกทดนทากนในเขตปา. กรงเทพ: สถาบนทองถนพฒนา 41 มาล สทธเกรยงไกร. 2555. การเสรมสรางความเขมแขงของพนทวฒนธรรมพเศษชาตพนธ: กรณศกษา อาเภอกลยาณวฒนา จงหวดเชยงใหม. สานกงานกองทนสนบสนนการวจย

26

การผลตอาหารตามวถชวตของกะเหรยงโดยเฉพาะขาวไรแบบดงเดมเปนปญหาทฝายราชการมองวาเปนการบกรกและทาลายปานน เกดจากรปแบบการตงบานเรอนและการเลอกพนทและวธการเพาะปลก ไมใชการตดไมทาลายปาแตเปนการทาเกษตรกรรมรปแบบหนงทอาศยองคความรพนบานเนนเพอการยงชพเปนหลก การตดฟนและเผาปาทปลอยทงไวเพอมาทาเปนไร จะชวยทาใหผวดนมความอดมสมบรณสงสด โดยไมตองนาปยเคมมาใสเพมธาตอาหารตางๆ จะกลบคนสดนในรปของเถาจากการเผาไร และการทบถมของใบไมทปลอยทดนทงไวภายใตระบบหมนเวยน42 43 การทาไรหมนเวยนเปนกระบวนการสาคญในการรกษาความหลากหลายพนธพชและแหลงอาหารตลอดทงป และมความหลากหลายของพนธพชทอยในไรหมนเวยน มสงถง 207 สายพนธ ในภมนเวศไรหมนเวยน44 45 เชนเดยวกบงานของ ถาวร46 ทบานแมจอกหลวง หม 8 ต.ปาแป อ. แมแตง จ. เชยงใหม พบวามการปลกพนธพช 40 ชนด 130 สายพนธ เพราะระบบนเปนการเกบรกษาพนธผานกระบวนการปฏบตการ หรอ In Situ นนเอง พนทไรหมนเวยนไมไดผลตแตขาวอยางเดยวเทานน แตผลตพชผกอนๆ อกหลากหลายชนด สามารถยงชพใหกบครอบครวผทาไรหมนเวยนไดตลอดทงป และมความแตกตางในแตละชวงเวลา

การกาวเขาสสงคมทเปลยนแปลงไปจากปจจยภายนอกและปจจยภายใน ไมวาจะเปน ผลกระทบจากการพฒนาตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ระบบทนนยมและบรโภคนยม นโยบายการเกษตร ระบบการศกษา และความตองการจะสะดวกสบายของชาวบาน ทาใหวถชวตของกลมชาตพนธ ไมเฉพาะแตกะเหรยงเปลยนแปลงกลายเปนชนชนกลางในเมอง เปลยนททางานจากปามาสเมองใหญสวนหนงกเนองมาจากผลกระทบจากการพฒนาบนทสงของรฐ47 และนโยบายทสนบสนนโดยรฐ48 สถานการณเหลานเบยดขบใหกลมชาตพนธกลายเปนคนชายขอบทไมมความมนคงในชวต49

42 ปนแกว เหลองอรามศร. 2547. ภมปญญานเวศวทยาชนพนมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร. โครงการฟนฟชวตและธรรมชาต. นนทบร: สานกพมพโลกดลยภาพ 43 นฤมล อรโณทยและคณะ. 2553. การศกษาเปรยบเทยบ “เศรษฐกจพอเพยง” ในบรบทของชมชนพนเมองทอยกบปาและทะเล. รายงานวจย. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 44อานนท กาญจนพนธ. 2547 “ทศทางและปญหาการจดการทดนในสงคมไทย” ใน รวมบทความ วพากษแนวคดแปลงสนทรพยเปนทนถงปญหาการจดการทดนในสงคมไทย เชยงใหม: โครงการพนททางสงคมและสอทางเลอก 45 อานนท กาญจนพนธ. 2547. รายงานวจยระบบการเกษตรแบบไนหมนเวยน เลม1 สถานภาพและความเปลยนแปลง. คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. 46 อางใน แนวนโยบายและหลกปฏบตในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง.2554. กรงเทพ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 47 ขวญชวน บวแดง.2549. กะเหรยง: หลากหลายชวตจากขนเขาสเมอง. ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา สถาบนวจยสงคม, มหาวทยาลยเชยงใหม 48 กลยา หอมเกต. 2548. อตลกษณทางชาตพนธกระเหรยงทามกลางวถชวตแบบใหม: กรณศกษาบานหวยสตวใหญ หมท 6 ตาบลปาเดง อาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต วฒนธรรมศกษา, มหาวทยาลนวลยลกษณ. 49 มกดาวรรณ ศกดบญ. 2553. ชาตพนธสมพนธในเมอง: บทสารวจทางทฤษฎและงานวจยทเกยวของ. ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา

บทท 2 ขอมลพนทศกษา

ผนปาตะวนตกและจงหวดกาญจนบร ผนปาตะวนตกประกอบดวย เขตคมครองสตวปาทางภาคตะวนตก จานวน 17 แหง และอก 2 แหง1

อยทางใตของประเทศไทย รวมเปน 19 แหง โดยแบงเปนเขตอทยานแหงชาต 12 แหง และเขตรกษาพนธสตวปาอก 7 แหง

แผนท 3 ผนปาตะวนตก พนทอนรกษสตวปาของ ADB จานวน 19 แหง ทมา: แผนทของ ADB 1 ตามการแบงของ ADB ทแบงเปน 19 แหงโดยรวมเอาเขตรกษาพนธสตวปาแมยาพาชและ อทยานแหงชาตแกงกระจานทอยทางภาตใตเขาไปดวย

28

พนทศกษา

“เมองกาญจน” หรอจงหวดกาญจนบร เปนเมองทอดมสมบรณไปดวยปาและทรพยากรธรรมชาต ทหลากหลายทางทศตะวนตกของประเทศไทยมาตงแตอดต ผลจากสงครามโลกครงท 2 ไดสงผลใหระบบอตสาหกรรมไดเขามากระจายอทธพลในจงหวดกาญจนบร โดยเรมจากการขยายตวของโรงงานอตสาหกรรม ทาใหรปแบบการดารงชวตของประชากรและฐานการผลตเปลยนแปลงไป อยางไรกตามดวยลกษณะทางกายภาพของจงหวดทประกอบดวยทรพยากรธรรมชาตทสมบรณ และหลากหลายทาใหวถชวตของชมชนมความผกพนกบธรรมชาตและทรพยากรสง ประกอบกบจานวนประชากรสวนหนงทอาศยอยในพนทปาเปนชนกลมนอย หรอคนสองสญชาต ทาใหแนวคดเรอง “การอยรวมกบปา” ปรากฎขนมาตงแตอดต โดยเฉพาะในกลมชาตพนธกะเหรยง

แมวาการรกคบของภาคอตสาหกรรม และภาคบรการจะกระจายความสาคญเขาไปในจงหวดมากขนในชวงสบปทผานมา แตชมชนในแตละทองถนยงมความพยายามทจะคงวถความผกพนกบปาไวบนฐานคดท วา “ปาคอชวต” และทาใหเกดแนวคดปาชมชนขนมากมายในจงหวดกาญจนบร เชนทบานหวยสะพาน ในอาเภอพนมทวน เปนอกหนงหมบานทกาวผานกระบวนการปรบเปลยนจากนายทนอตสาหกรรมจากภายนอกทเขามาใชทรพยากรในหมบานนาไปสการสญเสยปารอบชมชนมากขนเรอยๆ ปญหาทเกดขนในชวงนชาวบานเรยกวา “ไมมปา ไมมนา ไมมชวต ไมมชมชน” (สมภาษณ ลงเปยก, บานหวยสะพาน, ตลาคม 2551) สภาพปญหาทเกดขนรนแรงกระทงนาไปสการรวมมอกนในการรกษปาจนกลายเปนปาชมชน ในขณะทในกลมชาตพนธอยางชาวบานทบานแมกระบงทมวถชวตผกพนกบปาตามหลกคดของคนกะเหรยง ทเชอวา “ออทกะตอท ออกอ กะตอกอ” หรอ เมออยในปาตองรกษาดแลปา และเมอใชนากตองดแลรกษานา (สมภาษณประวทย ทองเปราะ, บานแมกระบง, มนาคม 2552) แนวคดนเปนหลกปรชญาหนงของคนกะเหรยงทตองดแลรกษาตอผทใหชวตและอาหาร ดงนนความผกพนระหวางคนกบปานจงเปนแนวทางในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตของคนกะเหรยงทบานแมกระบงมาถงปจจบน สาหรบบานกองมองทะ และบานหนองบางกไมแตกตางกบทบานแมกระบง ในเรองแนวทางในการอนรกษหรอรกษาการอยรวมกบปา เพราะตางกเปนคนกะเหรยงทมวถผกพนกบปา อาศยพงพง และดแลอยางเกอกลเชนกน

ความผกพนของคนและปาทกลาวมาขางตนเปนตวอยางของความสมพนธทมลกษณะใหและรบอยางเกอกลในการยงชพ เพอคงอยไดภายใตกฎเกณฑทกาหนด ซงมทงแนวการดาเนนการจดการ และขอหามทมความเหมอนและตางกนออกไปตามบรบทของแตละพนท ดงนนเพอใหเขาใจในกระบวนการและความคดของแตละชมชนนน การเขาใจในบรบทของพนทแตละแหงจงเปนการแสวงหาคาตอบทเหมาะสม เพอเขาใจวถคดของแตละชมชน การศกษาครงนไดอธบายสภาพทวไป สงทเกดขนและมอยในชมชน ในชวงเวลาของการศกษาตงแต พ.ศ. 2550-2553 ดงน

ขอมลจากการสงเกตและสารวจขอมลพนฐานของชมชน ทง 3 แหงพบวาแตละชมชนมระบบสาธารณประโภคทแตกตางกนดงทไดแสดงไวในตารางท 1

29

ตารางท 1 แสดงสาธารณปโภคในชมชนแยกตามรายหมบาน สาธารณปโภค

หมบาน

วด โรงเรยน สถานอนามย

ระบบไฟฟา

ระบบประปาหมบาน

ระบบประปาของรฐ

ถนนลาลาดยาง

ระบบขนสง

สาธารณะ

โทรศพทสาธารณะ

บานแมกระบง x x x x x x บานกองมองทะ x x x x บานหนองบาง x x x x x x x x

พนทศกษาทง 3 แหงมความแตกตางกนตามลกษณะภมศาสตร การตงถนฐาน และชาตพนธ แตพบวาทกหมบานมพนทปาชมชนทเปนพนทสาธารณะเพอใหสมาชกในชมชนสามารถเขาไปใชประโยชนจากปาทเปนแหลงทรพยากรธรรมชาต เชน การเกบหาของปา เปนตน ภายใตกฎเกณฑทเนนการใชเพอคนรนหลง ซงจากการศกษาครงน พบวา แตละชมชนมรปแบบการอนรกษทแตกตางกนไปตามพนท อยางไรกตามการอธบายถงสภาพทวไปจะไมสามารถนามาวเคราะหถงปจจยของพนทเพยงประเดนเดยว ดงนนการเขาใจถงสภาพเศรษฐกจและสงคมจงเปนอกปจจยทมความสาคญในการทาความเขาใจสภาพพนทในการศกษา บานแมกระบง ต.แมกระบง อ.ศรสวสด จงหวดกาญจนบร

ลกษณะทางกายภาพ บานแมกระบงหมท 2 เปนหนงใน 6 หมบานของตาบลแมกระบง บานแม

กระบงเปนหมบานกะเหรยงเกาแกทมอายราว 200 ป ทตงของหมบานมเขาลกหนงทมลกษณะคลายกระบงขนาดใหญ และเปลยนชอจากบานตนมะพราวเปน บานแมกระบง

ลกษณะภมประเทศ บานแมกระบงมลกษณะพนทเปนทราบภเขาและปาไม พนททงหมดอยในเขตอทยานแหงชาตเอราวณ พนททงหมด 5,000 ไร แบงเปนพนทปา 1,060 ไร สภาพทางภมศาสตรของหมบานกอนนนเปนปาเสยสวนใหญ มหนองนาและหวยนาไหลผาน มลกษณะเปนพนทราบเหมาะสมตอการเพาะปลกทงพชไรและพชสวน ไมยนตน ผคนทอพยพมาจงเลอกสถานทนเปนทอยอาศยและประกอบอาชพ ปจจบนปาไม หนองนาและหวยนายงคงมอย แตปรมาณนาในหนองนาและหวยนาไดลดนอยลงมากกวาในอดต โดยเฉพาะในฤดแลง ทางหมบานจงหาวธการและแนวทางแกไขบรรเทาความเดอดรอนใหกบสมาชกในชมชน โดยการหาแหลงนาและทาการตอทอมาจากแหลงนาใหกบครวเรอนในชมชนจนเกดเปนโครงการนาประปาภเขา และใชสบตอมาจนปจจบน

ปาชมชนของบานแมกระบงเปนภเขาทตงอยทางตะวนตกเฉยงเหนอของหมบาน หรอทชาวบานเรยกวา “เขาพลวง” สภาพปาเปนปาทมความอดมสมบรณ ชาวบานถอวาเปนปาชมชนทตองรกษาไว และจะไมตดไมหรอใชประโยชนจากปาชมชน เนองจากมพนทบางสวนของหมบานทมปาโปรง และมพนทปาในเขตอทยานทสามารถเขาไปเกบของปาไดตามวถชวตดงเดมอยแลว กฎเกณฑของการรกษาปาและปาชมชนนนไมไดมกฎขอบงคบทชดเจน เปนเพยงขอหามตามประเพณบางขอทคนกะเหรยงยงยดถอปฏบตอยในปจจบน เชน ไมบางชนด จาพวกตะเคยน วาน จะหามตดโคนเพอนามาใช เปนตน

30

ภาพท 4 ภาพถายทางอากาศของบานแมกระบง จ.กาญจนบร

31

ภาพท 5 แผนทแสดงขอบเขตและทรพยากรจากภาพถายดาวเทยม บานแมกระบง

32

ภาพท 6 แผนทแสดงหมบานหม 2 บานแมกระบง ตาบลแมกระบง อาเภอศรสวสด

33

ทรพยากรธรรมชาตของชมชน แหลงนาธรรมชาตและแหลงนาทสรางขนทบานแมกระบงมตนแมนาทไหลมาจากบรเวณปาไหลผากลางหมบาน และยงมการทาระบบประปาหมบานจากนาตกเพอใชสอยในครวเรอน

สภาพพนทของชมชน บานแมกระบงสามารถจาแนกพนทไดตามประโยชนการใชงาน ประกอบดวย พนทเพอการเกษตร พนทปา พนทปาอนรกษ หรอปาชมชน พนทอยอาศย และพนทอนๆ เพอสาธารณประโยชน เชน วด โรงเรยน เปนตน โดยพนทสวนใหญเปนพนทปา เนองจากตงอยในเขตอทยานแหงชาต และพนทในการเกษตรเปนการทาไรขาวทมลกษณะผสมผสาน มการปลกพช ผกชนดอนแทรมในแปลงนา เชน พรก ฟกทอง แตงเปรยว ขาวโพด เปนตน นอกนนเปนการปลกพชในทลมประกอบดวย ขมน ขาวโพด และพรกเพอการคา ลกษณะการตงบานเรอนมการกระจายตวตามแนวของถนน เชนเดยวกบหมบานอนๆ จากภาพท 5 และ 6 แสดงใหเหนวาบานเรอนสวนมากตงอยกระจกตวบรเวณใกลแมนา เพอประโยชนในการใชสอยและบรโภคในครวเรอน ปาชมชนอยคอนขางหางจากชมชน

ประวตการตงถนฐาน บานแมกระบง มสภาพภมประเทศเปนเขาและทราบแคบๆ ทตงของชมชนอย

ตดกบภเขาลกหนงชอวา “ภเขาแมกระบง” เนองจากลกษณะทคลายกระบงขนาดใหญควาลง ภเขาแหงนทกคนในหมบานใหความเคารพนบถอและเชอวามสงศกดสทธสงสถตยอย และสงศกดสทธนนกใหความคมครอง ปกปองหมบานและคนในหมบานจากเหตเภทภยตางๆ ตลอดมา จงไดนาชอของภเขาลกนมาตงเปนชอหมบานแทนบานตนมะพราว

ชมชนเรมกอตงในป พ.ศ. 2385 หรอประมาณ 165 ปมาแลว (นบถงป พ.ศ. 2550) คนกลมแรกทมาเรมกอตงชมชน คอ บดาของนายต เขยวเหลอง และนายต ไดรบแตงตงใหเปนผใหญบานคนแรกของหมบาน คนกลมนอพยพมาจากบานเฉเล จงหวดกาญจนบร ซงกอนนยงไมมการแบงเขตตาบลหรออาเภอ เพราะเปนเขตพนทปาเกอบทงหมด ดงนน คนกะเหรยงจงเดนทางขามภเขาและเรมตงหลกปกฐานในพนททอดมสมบรณ การยายถนไปเรอยๆ เพอหาพนททมทาเลในการปลกสรางบานเรอนและประกอบอาชพไดอยางเหมาะสมและมนคง อกทงยงตองการหนจากภยธรรมชาตและโรคระบาดทเกดขนในหมบานเดม จนพชไรเสยหายและสตวเลยงลมตายเปนจานวนมาก ซงตอมาบรเวณนเรยกวาบานตนมะพราว หม 7 ตาบลหนองเปด ตอมาเมอมการเรมสรางเขอนศรนครนทร หรอเขอนเจาเณร เมอปพ.ศ. 2516 ชาวบานในหลายหมบานเรมอพยพหนพนทนาทวมไปตามหมบานอนๆ ทอยไกลออกไปและนาทวมไมถง และบานตนมะพราวกเปนหมบานหนงในนน เมอเขอนเสรจและนาเรมทวมพนทในป พ.ศ. 2516 จงมชาวบานอพยพออกจากพนทนาทวมถงมายงบานตนมะพราวตะวนออกนจานวนหนงทเปนคนไทย แตตอมาเมอมการประกาศเปนเขตอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร ในปพ.ศ. 2524 ทาใหเกดปญหาวาเขตอทยานดงกลาวนนประกาศซอนทบทดนททากนของชาวบาน และในปพ.ศ. 2528 บานตนมะพราวตะวนตกจงมการแยกและเปลยนชอหมบานออกมาเปนบานแมกระบง หม 2

ลกษณะประชากรและชาตพนธ มจานวนครวเรอนทงสน 88 ครวเรอน และเปนคนไทยเชอสายกะเหรยง 80 ครวเรอน อก 8 ครวเรอน เปนคนไทย มประชากรทงหมด 352 คน แยกเปนเพศชาย 181 คน เพศหญง 171 คน

อาชพและสภาพเศรษฐกจในครวเรอน อาชพแรกทราษฎรในหมบานทากคอ ไรขาว ซงทาไวกนเอง

ทงหมด ไรขาวเปนการปลกพชผสมผสานในไรทปลกขาวบนทสง หรอทลาดเทบรเวณเชงเขา ผลผลตสวนมาก

34

เพอการบรโภคภายในครวเรอน มบางสวนเหลอใช หรอตองนาไปแลกเกลอและนาตาลมาใชในครวเรอน อาชพทาไร ฝาย เปนอกอาชพดงเดม ซงมกจะปลกเอาไวเพอนามาทอเปนเสอผาเอาไวใชในครวเรอน แตครนพออยไปนานๆ เขาเมอสงคมไมขยายตวแตประชากรเพมมากขน อาชพเดมเหลานจงลดนอยลงและลมเลกไป เพราะใหผลตอบแทนตา ดงนน ชาวบานจงหนมาปลกพชทางเศรษฐกจ เพอนาไปขายซงจะใหผลตอบแทนทสงกวาอาชพเดม เชน พรก ขาวโพด มะละกอ และมการทอผาทอมอขาย

ภาวะการถอครองทดนและการใชประโยชนทดน เนองจากพนทหมบานตงอยในเขตอทยานแหงชาต ดงนนจงไมมการถอครองทดนในรปของกรรมสทธทสามารถซอขายได เปนการใหสทธทากนทตกทอดสลกหลาน แตในความเปนจรงยงมการขายทดนใหแกคนในหมบานในลกษณะการเขาไปจบจองเพอทากน ปาชมชนบานแมกระบงอยในเขตพนทอทยานแหงชาตทงหมดรวมถงพนทหมบานดวย

วฒนธรรมและประเพณ บานแมกระบงเปนชมชนทมความเปนคนกะเหรยงสง ยงคงรกษาวฒนธรรมประเพณความเชอของกะเหรยงไวอยางเหนยวแนน วฒนธรรมทชดและสบตอใหเยาวชน คอ การราตง การเลนเพลง พธกรรมเกยวกบกระบวนการปลกและเกบเกยวขาว และพธกรรมทเกยวกบปา และการเกษตร เชน การไหวแมโภสพ หรอการบชานาขาว เปนตน

บานแมกระบง เปนชมชนกะเหรยงพทธทมถนฐานตงอยในพนทอทยานแหงชาต พนทสวนใหญเปนภเขาเตยๆ และทราบเชงเขา ขาดแคลนระบบสาธารณปโภค และไมมไฟฟาใชเนองจากเปนขอหามในเขตอทยานแหงชาต มบานเพยง 3 หลงคาเรอน วด โรงเรยน และสถานทราชการ เทานน ทมไฟฟาพลงงานแสงอาทตยใช อาชพสวนใหญเปนเกษตรกร และเกบหาของปา ยงมการปลกไรขาวดงเดมทมลกษณะ เกษตรผสมผสานในพนทการเกษตร ไรพรก ไรขาวโพด เลยงสตว และไรสมนไพร เชน ขา ขมน ชมชนเกบหาของปาเพอการบรโภคและขายสวนเกนในปรมาณนอย เดมมการทอผาเปนอาชพเสรมแตปจจบนมเพยงไมกหลงคาเรอนทยงทอผาขาย

สาหรบการใชและการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนนน สบเนองจากคนกะเหรยงมวถชวตผกพนกบธรรมชาตมาตงแตอดต ดงนน การดาเนนชวตจงพงพงกบปาไมและลานาสง กฎเกณฑในการดแลรกษาเกดขนตามหลกคาสอนทสบทอดตอกนมา เปนความเชอในการใช และหามใช หรอทา ดงนนกฎขอหามของกะเกรยงทเกยวกบชวตจงเปนเรองของทรพยากรธรรมชาตแทบทงสน โดยเนอหาใจความมความประสงคทจะรกษาทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณและสามารถใชไดตอไปในอนาคต สมาชกชมชนทกครวเรอนใหประโยชนจากปา ในปรมาณทใกลเคยงกน ระยะทางระหวางปาและบานเรอนของชมชนนแทบจะไมมผลตอปรมาณการใชทรพยากรธรรมชาตเชนเดยวกบหมบานอน ปญหาความขดแยงระหวางสมาชกชมชนกบเจาหนาเกดขนบอยครงเนองจากเปนพนทอทยานแหงชาต แตปญหาในปจจบนไมรนแรงเทาในอดต

35

บานกองมองทะ ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร

ลกษณะกายภาพ บานกองมองทะหมท 2 ตาบลไลโว อาเภอ สงขละบร จงหวดกาญจนบร อยหางจากจงหวดกาญจนบร ประมาณ 200 กโลเมตร และอยหางอาเภอสงขละบร ประมาณ 23 กโลเมตร ชมชนหมบานกะเหรยง ตงอยบนเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรดานตะวนตก มอาชพทาไร เลยงสตว ไมมไฟฟาใช การคมนาคม ไมสะดวก มแมนารนตไหลผาน

ลกษณะภมประเทศ บานกองมองทะตงอยในเขตรกษาพนธทงใหญนเรศวรดานตะวนตก และเขต

อทยานแหงชาตเขาแหลม โดยมลาหวยรนตเปนแนวแบงเขตพนทอนรกษทง 2 พนท คาวา “กองมองทะ” เปนภาษากระเหรยง แยกออกมาเปน 2 คาศพท คอ “กองมอง” เปนชอหวยนา” สวนคาวา “ทะ” แปลวา “บรรจบ” เพราะฉะนนกองมองทะจงแปลวา “หวยนาทไหลลงมาบรรจบกบแมนารนต”

ทรพยากรธรรมชาตของชมชน ประกอบดวยแหลงนาธรรมชาตและแหลงนาทสรางขน สภาพพนทของชมชน เดมทชาวบานในหมบานกองมองทะ สามารถหาอาหารการกนในพนท ไมวา

จะเปนขนม หรออะไรตางๆ จากแหลงอาหารตามธรรมชาตในปาและบรเวณรอบๆ หมบาน ซงประกอบไปดวย หมปา ปลา ผกตางๆ เชน ผดกด ผกบานหม ผกขนาค (ผกขเกยจ) เปนตน ซงอาหารเหลานไมจาเปนตองซอ

การดารงชวตในปจจบนไมไดแตกตางจากนนอดตมากนก แตในปจจบนเรมมอาหารจากขางนอกเขามาขายในหมบานบางซงทาใหชาวบานมคาใชจายเพมขน ถาเทยบกบเมอกอนนนแทบไมตองมคาใชจายอะไรเลย แตอาหารจาพวกผกและปลาตางๆ ยงพอหาไดในบรเวณหมบาน แตจะมการหาซอสนคาประเภทเครองปรงรสเพมเตมนนเอง นอกจากนจะมในเรองของการประปาภเขาทเขามาเสรมคณภาพชวตความเปนอยของชาวบานใหเพมขน และยงมในเรองของการศกษาทเพมขน

ประวตการตงถนฐาน กองมองทะ ชอนมทมาจากภาษากะเหรยง คอ กองมองเปนชอของลาหวย

สวน ทะ แปลวาบรรจบ กองมองทะ กคอลาหวยกองมองทมาบรรจบกบแมนารนตเกดเปนทานา ตรงบรเวณทตงหมบานพอด จงเปนทมาของชอหมบานกองมองทะ

ชมชนกองมองทะเปนชมชนของชาวไทยเชอสายกะเหรยง ซงตงรกรากอยทบานกองมองทะ และ ชมชนตางๆ แถบทงใหญนเรศวร2 เปนคนเชอสายกะเหรยงทยายขามฝงมาจากพมา โดยอพยพหนสงครามครงใหญของชาวกะเหรยงเกดขนในตอนปลายกรงศรอยธยา ชาวมอญและชาวกะเหรยงจงอพยพเขาสประเทศไทยตงแตป พ.ศ. 2318 โดยมผนาชอ ปวยโขง เขามาเปนกลมแรก หลงจากนนกมกลมยอยทยอยกนเขามาเรอยๆ และอพยพครงใหญอกครงประมาณป 2395 ผทเขามากอตงหมบานกลมจะเปนชาวกะเหรยงทยายมาจาก บานสเนหพอง บานทไลปา บานจะแก และหมบานในละแวก ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร เหตทแตละกลมนอพยพมาจากบานเดม เนองมาจากการยายถนฐานมาหาททากนใหมเพราะอาชพหลกของคนกลมน คอ การทาไรเลอยลอย จะยายทไปเรอยๆ ไมมรากฐานมนคง พอมาเจอกบทาเลทตงของบานกองมองทะ 2 ทมา : เรยบเรยงจากการสมภาษณคณกตตศกด ธาราวนารกษ (ลงเนเซง) ผบอกเลาเรองราวความเปนมาในชมชน ณ บานกองมองทะ วนท 22 เมษายน 2556

36

จงตดสนใจลงหลกปกฐานทน เพราะมลานาทอดมสมบรณ ทดนเหมาะแกการเพาะปลก สาหรบในชวงแรกๆ กมการยายไปมาระหวางหมบานในละแวกนน ไมมการตงถนฐานถาวร โดยหมบานเสนหพองถอเปนหมบานแรกทมการตงถนฐานถาวรกอนหมบานใกลเคยงในตาบลไลโว รวมทงบานกองมองทะดวย สาหรบหมบานกองมองทะเพงจะมการตงเปนหมบานถาวรประมาณ ป พ.ศ. 2500

ผทอพยพมากอตงชมชน กองมองทะเปนกลมแรกนน มผนาคอ พว เปนผนาทางจตวญญาณในสมยนน โดยการจะเปนผนาไดนนสมยกอนจะตองเปนคนเกงในทกๆ ดาน ไมวาจะเปนไสยศาสตร ความรเรองพชสมนไพร และทสาคญทสดคอตองมคณธรรมและมบารมทาใหลกบานเชอฟงและอยกนอยางมความสข

ชวงแรกๆ ของการกอตงหมบานประมาณ ป พ.ศ.2500 มบานเรอนเพยงแค 7 หลงคาในหมบานน ตอมาประมาณป 2520 เพมขนเปนประมาณ 10 - 12 หลงคาเรอน โดยอดตบานเรอนจะเปนบานไมไผสาน มงดวยใบตาล ใตถนสงมบนไดอยางนอย 12 ขนขนไป และจะมการกระจกตวของบานเรอนอยในบรเวณใกลเคยงกน เพอทจะไดคอยระวงอนตรายใหแกกน เพราะสมยกอนมสตวปาชกชม สาหรบอาชพในสมยนนชาวบานจะทาไรหมนเวยน และเมอถงเวลาทาไรกตองทงบานเปนเวลานานๆ เพอทจะไปทาไรเพราะการเดนทางจากบานไปไรนนลาบากและไกล โดยจะมการสรางทพกไวทบรเวณไรขาวอกทหนง ในหมบานยงมวดอย 1 วด ตงแตสมยกอตง จะมพระจาพรรษาอยแค 1 - 2 องคเทานน เพราะคนในหมบานทตองการบวชพระจะตองไปประกอบพธอปสมบททอนหรอขามฝากไปบวชมาจากฝงพมา

ตอมาในชวงทมการสรางเขอนวชราลงกรณ หรอเขอนเขาแหลม ในชวงป พ.ศ. 2522 ทางรฐบาล มการเวนคนทดนบรเวณนน สงผลใหผคนทอยละแวกนนตองอพยพยายถนขนมายงตาบลไลโว และยายเขามาในหมบานกองมองทะ ถอไดวาครงนนทาใหคนอพยพเขามายงกองมองทะจานวนมาก และมการเพมจานวนครวเรอนอยางรวดเรวในชวงนน จนมาถงปจจบนกยงมคนยายเขามาอยบาง โดยในปจจบนทางหมบานมกฎหามคนนอกพนทเขามาซอทดนภายในชมชน

อาชพและสภาพเศรษฐกจในครวเรอน การทาการเกษตรของชมชน อนดบหนงของตาบลไลโว คอ

ปลกผลไม ในสมยกอนนนจะซอทเรยนจากเสนหพอง แกะสะดา แตในปจจบนปลกพวก เงาะ ทเรยน กนกนเองแลว ทนจะอดมสมบรณดวยผลไมการปลกพชผกของทนจะผสมผสานกน มทงพรก ขมน มะนาว มะมวงหมพานต เปนตน นอกนนกจะเปนการปลกพชตามฤดกาล เชน ปลกขาว พชผกสวนครว เปนตน สวนพชเศรษฐกจหลกของทหมบานนอนดบหนงคอ มะนาว อนดบสองมะมวงหมพานต นอกนนกจะมปลกกาแฟบาง และยงมการปลกยางบางแลว `พอถงชวงหนาหนาวชวงหลงธนวาคม กมการปลกผกกาด ผกบง ผกจาพวกนจะปลกไวกนเอง สาหรบขมนกมการปลกไวขาย ในภาคเกษตรไมมหนวยงานของรฐเขามาสนบสนนตองหาตลาดกนเอง

นโยบายของภาครฐในอดตนนถอวาแทบไมไดใหการสนบสนนอะไรเลยสวนใหญแลวชาวบานจะ สรรหากนเองมากกวา แตในปจจบนยงใหการสนบสนนในเรองของพนธพชไมตางๆ เลกๆ นอยๆ บาง เชน กาแฟ ขมน แตจรงๆ แลวชาวบานสวนใหญจะหามาปลกกนเองมากกวา

37

ภาพท 7 แสดงภาพถายทางอากาศของบานกองมองทะ

38

แผนท 4 แสดงทตงบานเรอนและสถานทสาคญในหมบานกองมองทะ ภาวการณถอครองทดนและการใชประโยชนทดน สมยกอนกมปญหากบอทยานบาง ซงจะเกด

ในชวงทยงไมไดขดเสนแบงโซนทชดเจน แตมาพอชวงหลงกดขนเนองจากมการประสานงานกบเจาหนาทปาไม โดยการแบงพนทออกเปนปา 3 ชน ในการแกปญหาทดน ปาสามชนจะมชนท 1 คอ บรเวณทเปนบานทอยอาศย ชนท 2 เปนสวน สาหรบสวนนจะเปนกรรมสทธของบคคล ชนท 3 เปนไรหมนเวยนจะเปนกรรมสทธรวมกนไมใหใครครอบครอง และยงถอวาพนทตรงนเปนพนทเขตวฒนธรรมพเศษ คอ จะมการเขาไปประกอบพธกรรมตางๆ เชน พธการไหวบรรพบรษตามแบบของชาวกะเหรยง เปนตน เหตผลทใหมการแบงโซนใหชดเจนเนองจากวาในสมยกอนจะมปญหาเรองชาวบานเขาไปฟนปาเพอปลกพชทาใหมปญหากบเจาหนาทเปนประจา แตหลงจากทมการพดคยกบเจาหนาทปาไมในการแบงโซนพนทชดเจนแลวกไมเกดปญหาในการดารงชวตแบบเดมๆ ของหมบานอก

วฒนธรรมและประเพณ3 ชาวบานกองมองทะ มความเชอเกยวกบการปลกขาวไร กลาวคอ จะตองม

พธบชาผนดนซงเรยกวา “ซงทะร” (บชาแมธรณ) กอนการทาขาวไร เพอขอททางในการปลกขาวไรใหอดมสมบรณแลวนนยงเปนการบชาเจาทเจาทาง รวมทงง เสอ หม ผปา ผโปง รวมทงหมดทงสนไปในตวดวย

ประเพณสงกรานตของชมชน บานกองมองทะจะมการจดพธสงกรานตตงแตวนขน 13 คา ถง แรม 1 คา เดอน 5 ของทกป ซงจะถอวาเปนวนขนปใหมของชาวกะเหรยงหรอวนสงกรานตนนเอง สาหรบสงกรานตแบบกะเหรยงจะมการจดหลงจากสงกรานตของไทยเสรจสนไปแลวประมาณอาทตยกวาๆ ซงในปน วนสงกรานตของชาวกะเหรยงบานกองมองทะตรงกบวนท 23 - 26 เมษายน 2556

3 ทมา: เรยบเรยงจากคาบอกเลาและการสมภาษณ คณตาโทลา ไทรสงขชวาลน มคทายกประจาวดกองมองทะ อาย 74 ป เมอวนท 27 เมษายน 2556

39

นอกจากนยงมประเพณทาบญวนเขาพรรษา ทาบญกลางพรรษา และประเพณวนออกพรรษา มรายละเอยดดงนคอ การทาบญของชาวกะเหรยงจะแตกตางจากประเพณของชาวไทยพทธตรงทการทาบญตางๆ จะเรมขนตงแตวนขน 13 คา ของทกเทศกาล โดยวนเขาพรรษาจะมการทาบญตงแตวนขน 13 คา เดอน 8 โดยจะมการทาบญตกบาตรในตอนเชา กลางคนกมการสวดมนตไหวพระ และพระสงฆเจรญพระพทธมนต ในวนขน 14 คากปฏบตเชนเดยวกบขน 13 คา พอวนขน 15 คา ชวงเชาจะมการทาบญตกบาตร ชวงเยนจะมการไหวพระโดยมการนากระทงดอกไม ซงในแตละกระทงจะมเทยน 3 เลม ดอกไม 3 ดอก โดยจะไหวพระสามรอบ แตละรอบจะจดเทยนเลมหนง พอถงวนแรม 1 คา กจะมการทาบญตกบาตร ถวายปจจย และกรวดนาอทศสวนกศลในชวงเชากเปนอนเสรจพธ

สวนประเพณการทาบญกลางพรรษานน มกจกรรมทสาคญคอการทาบญถวายเรอสาเภาใหพระสงฆและการตกบาตรนาตาลผง จะเรมตงแตวนขน 13 คาเดอน 10 โดยจะมการทาบญตกบาตรในตอนเชา กลางคนกมการสวดมนตไหวพระและพระสงฆเจรญพระพทธมนต ในวนขน 14 คากปฏบตเชนเดยวกบขน 13 คา พอวนขน 15 คา เดอน 10 มการตกบาตรในตอนเชา กอนพระฉนทเพลกจะมการตกบาตรนาผง สมยกอนมนาผงเยอะจงนามาตกบาตรถวายพระ ใหพระไดฉนเปนยา แตสมยนนาผงหายากถาหาไมไดจรงๆ กใชนาหวานแทนได มการไหวพระ รบศล พระสงฆเจรญพระพทธมนต ในตอนเยน พระสงฆจะเจรญพทธมนตทวด แรม 1 คา ซงถอเปนวนโกน เวลาตสตหามการทาบญขนนม โดยมการตงหงขนมไวในวดใหวญญาณไดมากน ชวงเชาจะมการทาบญตกบาตร เสรจแลวกอนเทยงชาวบานจะรวมกนนาเอาไมไผมาทาเปนรปเรอลาใหญ ทเรยกวา “กะบอง” หมายถงเรอสาเภาไวทลานบรเวณวด จากนนจะนาเอาพชไรมาใสไวในทองเรอ เชน แตง ฟก ถว งา พรก เผอก มน กลวย ตนขาวเจา ตนขาวเหนยว แลวยงใสเทยน 1,000 เลม (ททาจากขผง) ดอกไม 1,000 ดอก หมาก 1,000 คา บหร 1,000 มวน ในชวงกลางคนจะมการนาพชพรรณตางๆ จากไรมาใสในเรอสาเภานน โดยเชอกนวาเรอจะบรรทกทรพยสะสมเปนบารมไวใชจนถงยคพระศรอารย และยงเปนพธกรรมสาคญทเกยวโยงกบการทาไรดวย

การทาบญวนออกพรรษาของชาวกะเหรยง จะเรมตงแตวนขน 13 คาเดอน 11 มการไหวพระ รบศล พระสงฆเจรญพระพทธมนต ในตอนเยน พระสงฆจะเจรญพทธมนตทวดและมการจดโคมลอยในตอนกลางคน แตจะมกจกรรมพเศษในวนขน 15 คา คอการไหวเจดยไฟในคนขน 15 คา ซงเจดยไฟนนจะทาจากตนระกากบไมไผ ชาวบานจะนาดอกไมกบเทยนมาคนละชด ซงเทยนนนแตละคนตองทาขนมาเองจากขผง โดยไสเทยนจะตองมจานวนเสนดายมากกวาอายจรงของเจาของ 1 เสน ชอของเจดยไฟมาจากการทชาวบานทกคนจะนาเทยนของตนเองไปประดบบนเจดย ทาใหเจดยสองสวางสวยงามในตอนกลางคน มการไหวเจดยในแตละทาตามแบบของชาวกะเหรยง ทงทายนทานง และทาโกงโคง ไหวเสรจแลวกมการเวยนเทยนรอบโบสถสามรอบ ความเชอของการไหวเจดยไฟคอเพอความเปนสรมงคล และเปนการขอพรจากเทวดา สวนในเดอน 12 กมการลอยกระทงเพอขอขมาตอพระแมคงคาเหมอนกบของคนไทย

40

บานหนองบาง ตาบลลนถน อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร ลกษณะทางกายภาพ ลกษณะภมประเทศ บานหนองบางมอาณาเขตทางทศเหนอตดกบบานลนถน หม 4 ทศตะวนออกตดกบอาเภอศรสวสด ทศใตตดกบไทรโยคและสหกรณนคม สภาพแวดลอมของหมบานอยในหบเขามลาธารไหลผาน และเปนแหลงตนนาแมกลอง ทรพยากรธรรมชาตของชมชน บานหนองบางมแหลงนา ไดแก สระนา หนองนา อางเกบนา และลาหวยซงประกอบไปดวย หวยนคฮ หวยตาทะ หวยไทเย และหวยตาออ แหลงนาเหลานใชในการอปโภคและเพอการประกอบอาชพทางการเกษตร และยงใชเปนแหลงทองเทยว 2 แหง คอ นาตกนฮค ตนทเรยนยกษและยงมการขชางลองแพ ซงเปนของภาคเอกชนภายในชมชนอกดวย นอกจากนนยงมปญหาเรองปาไมเสอมโทรมและมการบกรกปาบาง แตในปจจบนหลงจากทมการประกาศเปนพนทอนรกษแลวปญหาเหลานกเรมหมดไป สภาพพนทของชมชน บานหนองบางมพนทตามประโชยนการใชงานดงน พนทการเกษตรซงประกอบดวย การทานา ทาไร ทาสวนและเลยงสตว ในปจจบนชาวบานสวนใหญประกอบอาชพทาสวนทาไรเปนสวนใหญ พนทวด 1 แหง ไดแก วดหนองบาง ศนยพฒนาเดกเลก 1 แหง นอกจากนนยงมหนวยงานบรการของทางราชการอก 1 แหง ไดแก ศนยวจยนาลมนาแมกลอง และยงมเสยงตามสายบานหนองบาง สนามกฬา และศาลาเอนกประสงคบานหนองบางอกดวย ลกษณะทางสงคม บานหนองบางมองคกรทใหการสนบสนนการพฒนาชมชน มการกอสรางถนน ไฟฟา ระบบประปาหมบานและการสงเสรมคณภาพชวตใหกบประชาชนในหมบาน นอกจากนนยงมจดแขงของชมชนในเรองของการอนรกษศลปวฒนธรรมทองถนอยางตอเนอง เชน การราตง ประเพณผกขอมอและวฒนธรรมของชาวกะเหรยง เปนตน จดดอยของชมชนจะเปนในเรองของการศกษาชาวบานสวนใหญไดรบการศกษานอย สวนในเรองของการคมนาคมในหมมคอนกรตเขาถงหมบานแตยงไมครอบคลมทกพนท นอกจากนนกยงมปญหาเรองนาในการอปโภคบรโภคชวงหนาแลงและเปนพนทเสยงภยจากธรณพบต เชน ภเขาถลม เปนตน

ประวตการตงถนฐาน บานหนองบาง หมท 5 เปนหนงใน 7 หมบานของเทศบาลตาบลลนถน เรมกอตงหมบานเมอป พ.ศ. 2475 หลงจากยายมาจากพนทสรางเขอนวชราลงกรณ โดยชอของหมบานนนเดมทเรยกวา “บานหนองเหลอง” ซงมทมาจากการทนาในบรเวณรอบหมบานเปนสเหลอง ตอมาเปลยนมาเปนบานหนองบางจนถงปจจบน กลมทเขามาอยเปนครงแรกนนคอ ชาวกะเหรยง จานวน 10 ครวเรอน โดยมผใหญบานคนแรกชอ นายสวน ปญญาอนทร และคนปจจบนคอ นายพงศกร ทองผาสขม นอกจากนนชาวบานยงมการใหความเคารพนบถอและเชอฟงประกอบไปดวย นายสมพร ทองผาสมภพ นายแถม เรองฤทธ และนายจงจตร ทองผาสบเรศ ซงถอวาเปนผนาตามธรรมชาตทถอวาเปนผเฒาผแกประจาหมบาน

ลกษณะประชากรและชาตพนธ ปจจบนบานหนองบางมจานวนประชากรทงหมด 862 คน เปนชาย 433 คน หญง 429 คน แตมผอยอาศยจรง 533 คนและมจานวนครวเรอนทงหมด 129 หลงคาเรอน โดยมเผาพนธเปนชาวกะเหรยง เชอชาตไทย สญชาตไทย พดภาษากะเหรยงและภาษาไทย

41

ภาวการณถอครองทดนและการใชประโยชนทดน บานหนองบางมสทธครอบครองตามกฏหมาย คอ มโฉนดทดนเปนบางสวน นอกจากนนจะเปนในลกษณะของการครอบครองแบบมเอกสารสทธเปน บภท. เนองจากหมบานอยประชดกบเขตอทยานแหงชาต พนทสวนใหญไมสามารถซอขายได แตสามารถใหสทธเปนททากนทสามารถตกทอดสลกหลานได

ภาพท 8 แสดงภาพถายทางอากาศของบานหนองบาง

42

แผนท 5: แสดงระดบหมบาน หมท 5 บานหนองบาง

ลกษณะเศรษฐกจและสงคมของพนทศกษาทง 3 แหง พบวามความแตกตางกนตามลกษณะภมประเทศดงตารางท 2 แตทกชมชนเปนกะเหรยงพทธ และมอาชพสวนใหญเปนเกษตรกรทยงปลกขาวเพอบรโภคภายในครวเรอน มความเปนเครอญาตสงและมากกวาครงเปนครวเรอนดงเดมทาใหมระบบวฒนธรรมประเพณไมเปลยนแปลงไปมากนก ทกชมชนยงพดภาษากะเหรยงและยงมการจดงานประเพณของกะเหรยง แมวาระบบสาธรณประโภค โดยเฉพาะระบบไฟฟาจะยงเขาไมถงบานกอมองทะและบานแมกระบง แตกไมสงผลตอการดารงชวตมากนก เพราะบางครวเรอนมการปนไฟฟาใช และยงใชวถชวตแบบเดมทไฟฟายงไมมผลกบการดาเนนชวตมากนก ยกเวนบานหนองบางทมพนทอยไมหางไกลจากถนนหลกและการเขาถงของระบบบรการสาธารณะของรฐ เมอพจารณาจากแผนทบานหนองบาง

ตารางท 2 แสดงลกษณะสงคม-วฒนธรรมและการใชทรพยากรของแตละพนทศกษา ขอมล พนท บานกอมองทะ บานหนองบาง บานแมกระบง

ลกษณะภมประเทศ ทราบในหบเขา ทราบ ภเขาเตยๆและทราบเชงเขา เชอชาตและศาสนา กระเกรยง-พทธ กระเกรยง-พทธ กระเกรยง-พทธ อาชพหลก เกษตรกร เกษตรกร เกษตรกร ระบบสาธารณปโภค ขาดแคลน คอนขางสมบรณ ขาดแคลน ระบบความสมพนธ เปนเครอญาตสง เปนเครอญาตสง เปนเครอญาตสง การใชทรพยากรฯ ใชทกครวเรอน ใชไมทกครวเรอน ใชทกครวเรอน กฎเกณฑการจดการ

ทรพยากรฯ ความเชอทสบทอดกนมา ความเชอทสบทอดกนมา ความเชอทสบทอดกนมา

ความขดแยงในชมชน ไมม ไมม ไมม ความขดแยงกบรฐ ไมม มกบรฐบาง มกบรฐ

43

วถชวตกะเหรยงกบความมนคงทางอาหาร

ในประเทศไทยมคนกะเหรยง 68 อาเภอ 2,130 หมบาน4 ตวเลขประชากรในปพ.ศ.2545 มคนกะเหรยงในประเทศไทยจานวน 438,131 คน คดเปนรอยละ 47.45 ของจานวนประชากรชาวเขาในประเทศไทย5 และอาศยอยใน 16 จงหวด ของภาคเหนอและภาคตะวนตก ไดแก กาญจนบร, กาแพงเพชร, เชยงราย, เชยงใหม, ตาก, ประจวบครขนธ, เพชรบร, แพร, นาน, แมฮองสอน, ราชบร, ลาปาง, ลาพน, สโขทย, สพรรณบร และอทยธาน6 คาวา กะเหรยง กะเรน สนนษฐานวา มาจากภาษามอญทใชเรยก ชาวปกา-เกอะญอ (สวนมากเปนกะเหรยงพทธ) โดยออกเสยงวา เกรยง หรอ เกรยน แปลวา เรยบ ซงตรงกบความหมายของคาวา ปกาเกอะญอ ซงแปลวา คนทมชวตเรยบงายสมถะ ในภาษาไทย ใชคาวา เกรยง เปนชอเครองมอชางปนทใชในการฉาบผวใหเรยบ และ เกรยน คอ ลกษณะของการตดผมอยางสนเรยบงาย และอาจมความเชอมโยงกบ ชอกลมผนบถอศาสนาพทธนกายมหายานทมอยใน ธเบต เนปาล ทเรยกวา กะยปา หรอ ปากะญ ซงมกแตงกายดวยชดสขาว และมวถชวตอยางเรยบงายสมถะ ซงความเชอนอาจแพรหลายเขามาในดนแดนสวรรณภมเมอกวาพนปกอน

กะเหรยงมดวยกนหลายกลมยอยและมชอเรยกตางๆ กน ทงยงมประเพณ ความเชอ ความเปนอยทแตกตางกนดวย กะเหรยงในประเทศไทยสามารถแบงออกเปน 2 กลมใหญ คอ ปกาเกอะญอ และ โผลว นอกจากนยงมการแบงออกเปนกลมยอยๆอก 4 กลมยอย คอ

1. กะเหรยงสะกอ (Sgaw Karen) หรอ สกอว หรอยางขาว เรยกตวเองวา ปกาเกอะญอ หรอ จกอ เปนกลมทมประชากรมากทสด กะเหรยงทจงหวดกาญจนบรจดเปนกะเหรยงกลมกะเหรยงสะกอ การแตงการนนผชายนยมใสเสอสแดง รดเอวดวยเชอก มพ และโพกผาสตางๆ ผหญงทยงไมแตงงานนงกระโปรงทรงกระสอบ สขาวยาวมปก บางเลกนอย สวนทแตงงานแลวนยมใสเสอแขนสนสนาเงนเขม สวนลางประดบดวยลกปดสแดงและขาว สวมกระโปรงสแดง ลายตด โพกผาสแดง

2. กะเหรยงโปว (Pwo Karen) เรยกตวเองวา โพล หรอ โผลว หรอ โผลง สวนใหญอยในเขตจงหวดกาญจนบร แมฮองสอน เชยงใหม และลาพน ซงกะเหรยงทพนทบานกองมองทะเปนกะเหรยงโผลว ลกษณะการแตงกายนนผชายแตงตวเหมอนชาวไทยพนราบทวไป ผหญงแตงงาน แลวใสเสอทรงกระสอบเหมอนพวกสะกอ แตยาวกวาและสแดงกวา ทอนบนปกลวดลาย ประดบลกปด เกลาผมมปนเงนปกผม กระโปรงยาวคลม ขอเทา มปก และพ หอย ใสกาไลมอและแขน

3. กะเหรยงปะโอ (Pa-O) หรอ ตองส อาศยอยในเขตจงหวดแมฮองสอน ลกษณะการแตงการนน ผหญงตองตนยมแตงชดสดา โพกผาสขาวหรอดา ผชายนงกางเกงขายาวสดาและสขาว เสอแขนยาว ผาอกกลางใชกระดมผา

4. กะเหรยงบเว (B’ghwe Karen) หรอบะเว หรอ คะยา อาศยอยในเขตจงหวดแมฮองสอน ลกษณะการแตงกาย ผชายนงกางเกงขาสนสแดง โพกศรษะ นยมสกขางหลง ผหญงนงกระโปรงสน และสวมกาไลไมไผทขอเทา

4 ศนยมานษยวทยาสรนธร 5 ศนยประสานงานองคกรเอกชนพฒนาชาวไทยภเขา (ศอข) 6 บญชวย ศรสวสด. 2545. กะเหรยง. กรงเทพ: สานกพมพศลปวฒนธรรม

44

ระบบครอบครวของกะเหรยงเปนแบบผวเดยวเมยเดยวโดยฝายหญงจะเปนผเลอกฝายชาย ไมอยดวยกนกอนแตงงาน และมการหยารางนอยมาก ทงนสงคมกะเหรยงจะถอฝายหญงเปนหลกในการสบสกลลกษณะการอยอาศยนนพบวา สงคมกะเหรยงเปนครอบครวเดยว เมอลกแตงงานกจะแยกครอบครวไปปลกบานใหม โดยผชายจะตองมาอยกบบานพอแมภรรยาเปนเวลา 1 ฤดเกบเกยว7 บานของครอบครวใหมจะนยมปลกใกลกบบาน หรอในพนทของพอแมฝายภรรยา สวนลกสาวคนเลกจะตองอยดแลพอกบแม

ลกษณะการสรางบานเรอนของกะเหรยงคอเปนบานชนเดยวใตถนบานสงประมาณ 2- 2.5 เมตร หลงคาสง มงดวยหญาคา ใชไมไผสานตอกนกนเปนฝาบานและประตมหองเดยว มเตาไฟอยกลางบาน ทาครวบนบาน ใตถนบานคอนขางสกปรกเนองจากมลสตวทเลยงไว เชน หม เปดและไก มครกกระเดองอยใตถนบาน บางบานทคอนขางมฐานะดหรอมการปลกสรางใหม ฝาบานจะใชไม เชน ไมสก ไมแดงและไมเตง หลงคามงดวยสงกะสหรอกระเบอง8

ระบบวฒนธรรมประเพณนน คนกะเหรยงมความผกพนกบปาอยางลกซง ดงนนระบบความเชอของคนกะเหรยงจงเกยวพนกบผและบรรพบรษ ผคนในสงคมกะเหรยงแบงเปน ผบานหรอผเจาท คอ ผทคอยปกปกรกษาหมบาน และผเรอน คอ ผบรรพบรษ ทคอยคมครองใหลกหลานอยเยนเปนสขโดยการนบถอผจะมการบวงสรวง และเซนสงเวยอยางเครงครด อยางไรกตามเมอเวลาผานไปหลายชมชนหนมานบถอศาสนาพทธ และศาสนาครสตมากขนแตกยงคงความเชอเดมอย ระบบความเชอและศาสนาจงมลกษณะผสมผสาน เชน ความเชอเรองขวญ คนกะเหรยงเชอวาคนเรามขวญอยทงหมด 37 ขวญ เมอคนตายไปขวญจะละทงหรอหายไป นอกจากนยงเชอวาขวญจะหนไปทองเทยว และอาจถกผทารายหรอกกขงไว ทาใหเจาของขวญลมปวย การรกษาหรอชวยเหลอผเจบปวยกคอตองลอ และเรยกขวญใหกลบคนมา เปนตน ความเชอเรองผในบานของกะเหรยงทางทศเหนอและทศตะวนตกของบานจะเปนทตงหงผ ซงหามไมใหนอนหนหวไปทางทศเหนอและทศตะวนตกโดยเดดขาด และความเชอเรองบนไดบาน บานคนเปนตองเปนเลขค ศาลเกบศพเปนเลขค นอกจากนบนไดบานยงถอเปนทฝงรกของลกสาวเจาของบานทกคน ซงเชอวาหากผมาเยอนกาวขนบนไดแลวหกแสดงวานาโชคลาภมาให หากตอนลงบนไดหกแสดงวานาโชคลาภออกไป เจาของบานจะไมพอใจ ความเชอเหลานสงผลตอวถชวตของคนกะเหรยงในพธกรรมตามจารต ไมวาจะเปนการสรางบาน การทามาหากน การจดการทรพยากร การอบรมเลยงด ผานขอหามตางๆของชมชน การตงถนฐานของกะเหรยงอยในบรเวณทราบระหวางหบเขา ตามปกตจะมขนาดเลก และมลาธารหรอหวยไหลผานอยางนอยหนงสายเสมอ การมลาธารไหลผานขางๆ หมบาน ทาใหกะเหรยงไมจาเปนตองทาการชลประทาน เพอการหานามาบรโภคหรอทาการเกษตร นอกจากนสภาพภมศาสตรทมสายนา หบเขานนยงเปนตวกาหนดการสรางบานเรอนดวย เนองจากพนทราบระหวางหบเขาในบรเวณภาคตะวนตกของไทยมปาไผจานวนมาก และมไผลาตนใหญนนสวนมากเปนไผบง ลาตนโตมเนอหนาเหมาะแกการสรางบานเรอนและเครองใชตางๆ ของกะเหรยง

7 สมภาษณประวทย ทองเปราะ 8 จากการสงเกตการณภาคสนาม

45

ระบบการจดระเบยบทางสงคมของกะเหรยงนนขนอยกบกฎเกณฑในชมชนทองอยกบความเชอเรองสงเหนอธรรมชาต โดยเฉพาะ ผบรรพบรษ และเปนกลไกในการแกปญหาความขดแยงในชมชน9

วถชวตมรปแบบการผลตเพอยงชพ อาชพสวนใหญจงเปนการเกษตรทงปลกพช ปลกขาวไร เกบหาของปา เลยงและลาสตว พชหลกทปลกคอ ขาว มลกษณะการปลก 2 แบบขนอยกบลกษณะภมประเทศ กลาวคอกะเหรยงบนภเขาจะปลกขาวไร สวนกะเหรยงตามทราบหบเขาจะปลกขาวในนาแบบขนบนได นอกจากขาวแลวยงมการปลกพชไร เชน ขาวโพด ผก ฟกทอง พรก มะเขอ เปนตน แตในปจจบนอทธพลของรฐและเมองทกระจายเขาสชมชนทาใหรปแบบการผลตเปลยนแปลงไป ทงสามชมชนทเปนพนทศกษานนทกชมชนพบวามครวเรอนกะเหรยงจานวนหนงปลกพชเศรษฐกจ หรอปลกขาวเพอการขาย10 และพบวาทบานแมกระบงมบางครวเรอนไมไดปลกขาวเพอการบรโภคแตประกอบอาชพอนใหมรายไดและนามาซอขาวทงจากในชมชนและทเมองนอกชมชน ในอดตเดมคนกะเหรยงปลกฝนเชนเดยวกบชาวเขาเผาอนๆ แตปจจบนไดหนมาปลกพชผกทมความสาคญทางเศรษฐกจ รวมทงพชเมองหนาว โดยไดรบการสนบสนนและใหความรจากโครงการพฒนาชนบทจากหลายๆ หนวยงาน เชน โครงการหลวง ทาใหความเปนอยของคนกะเหรยงในหลายชมชนดขนสาหรบในพนทศกษานนแมวาจะมโครงการจากภาครฐเขาไปสนบสนนการปลกพชเศรษฐกจบางแตไมประสบผลสาเรจเชนชมชนกะเหรยงทางภาคเหนอ

การใชทดนของกะเหรยงนน เนองจากกะเหรยงมการนบถอสงศกดสทธและคตความเชอตามจารตประเพณ โดยเชอวาพนททากนของพวกเขาเปนของสงศกดสทธตางๆ การเขาไปใชประโยชนในพนทแตละครงจาเปนตองประกอบพธขอจากเจาของพนทเพอขอความคมครอง และการปกปองจากสงศกดสทธ ดงนนการเพาะปลกของกะเหรยงดงเดมจงเปนการใชพนททากนแบบ "ไรหมนเวยน" (Cyclical Bush Fallow Cultivation) และทกขนตอนในกระบวนการเพาะปลกจะมพธกรรม เพอแสดงความเคารพตอสงศกดสทธ11 โดยวธการเพาะปลกแบบดงเดมจะใชวธการตดฟนและเผา (slash and Burn) สวนการใชพนทเพอการเพาะปลกแบบ ไรหมนเวยนนน กะเหรยงจะใชพนททาเกษตรครงหนง แลวพกไว 3-5 ป จงกลบไปทาใหมวนเวยนไปโดยตลอด เพอปองกนดนเสอมคณภาพ เปนลกษณะการกลบมาใชพนทเดมใหมเมอผานระยะเวลาไปชวงหนง การยายททากนเชนนเคยสรางความเขาใจผดวาเปนการตดไมทาลายปาในลกษณะไรเลอนลอย ในปจจบนกฎหมายและขอจากดตางๆ บงคบใหกะเหรยงลงหลกปกฐานไมสามารถทาการเกษตรแบบหมนเวยนเปลยนททใชพนทจานวนมากไดอกตอไป พชทปลก ไดแก ขาวไร ขาวโพด ถว ฝาย พรก ผก และสมนไพร เปนตน การทาลายวชพชในไรมกใชวธการถางตด ไมไดถอนทงทาลายจงเปนวธการคงพรรณไมดงเดมในพนทไรนนไมใหสญหายไป ในระบบการผลตจะพบวามการผลตเพอการบรโภคเมอเหลอจงขายทาใหการบรโภคของคนในชมชนจะปรบเปลยนไปตามฤดกาล12 เชน การนยมบรโภคผกกด (ไกกด) ทแตกยอดออน 9 สภลกษณ โทณลกษณ.2542. การนบถอผบรรพบรษของชาวกะเหรยงโปว : บทบาท ความสาคญ และการเปลยนแปลง กรณศกษาทหมบานดงเสลาเกา ตาบลดานแมแฉลบ อาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร. สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร . 10 สนทนากลมบานกองมองทะ, บานแมกระบง และบานหนองบาง 11 จนทบรณ สทธ. 2539. กะเหรยง : ชวต จารตประเพณ สงแวดลอม. สถาบนวจยชาวเขา กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม . 12 โกวท แกวสวรรณ.2542. 'ดทหลา' ในพธเรยกวหลาของชาวกะเหรยงโป : กรณศกษากะเหรยงโป บานเกาะสะเดง ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

46

ในชวงหนาหนาวถงหนารอน เหดโคน (เขอทไขวย) และหนอไม (บอง) ทมมากในฤดฝน เปนตน นอกจากนกะเหรยงยงนยมเลยงสตว เชน โค กระบอ สกร ไก โดยเฉพาะสกรและไกทเลยงไวใตถนบาน หรอใกลบาน เพอใชในพธกรรม และเพอบรโภค

อยางไรกตามวถชวตกะเหรยงมการเปลยนแปลงไปอยางมากเมอถกยดตดกบทดนทตามกฎเกณฑของรฐมากขน การเพราะปลกทเปลยนแปลงไป ไมสามารถยายทเพาะปลกไดเชนแตกอน ประเภทของพชพนธกเปลยนแปลงไปจากการหยอด (ปลก) ขาวไรพรอมเมลดฟกทองและพรกในพนทมากเมอเทยบสดสวนการเพาะปลกกลดลง เปนการปลกพชเชงเดยวในพนทมากขน เชน พรก มนสาประหลง ออย หรอผกสวนครวเพอการขายมากขน ซงสงผลกบวถชวตโดยตรงของคนกะเหรยงใหเปลยนแปลงไปอยางมากในปจจบน โดยเฉพาะวถการกนและความเปนอย

บทท 3 นยามความมนคงทางอาหาร และความเปนธรรมในการจดการความมนคงทางอาหาร

1. นยามและสภาพเปนจรง

ความมนคงทางอาหาร หรอ Food Security นน เปนประเดนทถกจบตองมากขนในปจจบน เนองจากสภาพความแรนแคนของคนในอกซกโลกทขาดแคลนอาหาร ในขณะทอกซกโลกหนงมความอดมสมบรณ ตลอดจนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ และวกฤตพลงงานทสงผลกระทบตอกระบวนการผลตอาหารทเปลยนแปลงไป สถานการณดงกลาวไดเปลยนแปลงแนวคดการผลตทวาพชอาหารจะไมผลตเพอตอบสนองตอการบรโภคเพยงอยางเดยวอกตอไป ดงนนความไมมนคงทางอาหารในปจจบนปรากฏขนอยางชดเจนในทงระดบครวเรอน ชมชน และในระดบโลกทใหญกวา นอกจากนประเดนความมนคงทางอาหารยงผกตดกบประเดนหรอวกฤตอกหลายประการ เมอความมนคงทางอาหารถกผกตดกบภาวะวกฤตดงนน การทาความเขาใจเพออธบายและสรางใหเกดความมนคงทางอาหารจงจาเปนทจะตองใหความสาคญตออธปไตยทางอาหาร ในระดบครวเรอนหรอชมชนดวย ในบทนจะเสนอขอมลและอภปรายผล ใน 4 ประเดน คอ การใหนยามจากมมมองตางๆ ทเกยวของกบความมนคงทางอาหาร มมมองเรองความเปนธรรมในเรองอาหารของชมชน องคประกอบของความไมมนคงทางอาหาร และทางเลอกวกฤตทเกยวของกบความมนคงทางอาหาร ความมนคงทางอาหาร (food security) และอธปไตยทางอาหาร (food sovereignty) ของชมชน

ความมนคงทางอาหารและอธปไตยทางอาหารมความหมายและนยามทแตกตางกน แตมความเกยวของสมพนธกนในบางประการในฐานะของผผลตอาหาร ดงนนเมอมองถงความมนคงทางอาหารจากมมมองของการใหคานยาม เชน จาก FAO แลวจะพบวา ความมนคงทางอาหารจะเนนเฉพาะเรองการใหความชวยเหลอเรองปรมาณอาหาร ซงหมายความวาประเทศทเหนอกวามศกยภาพในการไดมาซงอาหารมากกวาจะใหความชวยเหลอประเทศอดอยากไดโดยการนาอาหารมาใหฟร หรอนามาขายใหในราคาถก แตไมไดคานงถงความสามารถในการพงพาตนเองของประเทศทรบความชวยเหลอ ในขณะทอธปไตยทางอาหาร (food sovereignty) ของกลม เวย กมเปสนา (Via Campesina) ค.ศ. 19961 ใหนยามถง สทธของประชาชนทจะกาหนดนยามของอาหารและการเกษตรของตนเองทจะปกปองและกากบดแลการผลตและการคา (แจกจายเพอการบรโภค) ดานการเกษตรกนเอง (ภายในประเทศ) การบรโภคตองมความเหมาะสมทางวฒนธรรมตามระบบนเวศวทยาและความยงยนของกลมนานาชาตพนธ และผทผลตและแจกจายอาหาร จะไมใชการตอตานการคาแตจะเปนการสงเสรมการกาหนดนโยบายการคาและตอบสนองตอสทธของประชาชนนานาชาตพนธทจะมวถการผลตทปลอดภย ถกสขลกษณะและตามนเวศของตน2

1 "Global Small-Scale Farmers' Movement Developing New Trade Regimes", Food First News & Views, Volume 28, Number 97 Spring/Summer 2005, p.2 2 ด Declaration of Nyéléni , 2007

48

คานยามขางตนทาใหเหนวาความมนคงทางอาหารเพยงอยางเดยวอาจไมสามารถตอบสนองตอความเปนเอกภาพของการผลตอาหารในระดบชมชนได เพราะความมนคงทางอาหารทถกใชในการใหคาจากดความมกมงเนนไปทอาหารทเหมาะสมในแงของสขอนามย พอเพยง เขาถงหรอไดรบและเสถยรภาพแตยงไมไดคานงถงแหลงทมาของอาหาร การผลต แตมงเนนทคณลกษณะของอาหาร และการแจกจาย หรอการนาเขาอาหารจากประเทศหนง แหลงหนง สอกแหลงหนง เปนระบบการปกครองอาหารขององคกร (corporate food regime)3 ดงนน วถการผลตในชมชนกะเหรยงจงตองมองใหลกลงไปมากกวาความมนคงทางอาหารทไดมการกาหนดไวขางตน ซงจะแสวงหาคาอธบายและแนวทางในประเดนนตอในปทสอง

อธปไตยทางอาหาร หรอ Food Sovereignty เกดจากปญหาดานเศรษฐกจการเมองของชาวนา เกษตรกรรายยอยในฐานะผผลต ทไดรบผลจากนโยบายการคาเสร และนโยบายการพฒนาระดบโลก เพอแสวงหาและใหความสาคญตอผผลตอาหาร แหลงทมา กระบวนการผลตมากกวาการมองแคความมนคงทางอาหาร อธปไตยทางอาหารถกพดถงครงแรกในการประชมสดยอดอาหารโลก พ.ศ. 2539 โดยขบวนการเคลอนไหวระหวางประเทศของกลมเกษตรกรรายยอยและรายกลาง หรอ เวย กมเปสนา (Via Campesina) ซงไดใหนยามอธปไตยทางอาหารไววา “สทธของประชาชนทจะกาหนดนโยบายเกษตรและอาหารของตนเอง ทจะปกปองและควบคมการคาและการผลตทางการเกษตรภายในประเทศเพอทจะบรรลเปาหมายการพฒนา ทยงยน ทจะกาหนดขอบเขตทพวกเขาจะพงพาตนเองทจะกาจดการทมตลาด และทจะใหชมชนประมงทองถนไดรบความสาคญในการจดการ การใช และมสทธตอทรพยากร” หลกการดงกลาวประกอบดวย 7 ขอ คอ

1. อาหารคอสทธขนพนฐานของมนษย 2. การปฏรปการเกษตรโดยการปฏรปทดนเพอใหเกษตรกรไดทาการเกษตร 3. ปองกนทรพยากรธรรมชาตโดยเฉพาะทดน นา และเมลดพนธ 4. จดระบบการคาใหมทใหความสาคญกบการผลตเพอบรโภคภายในประเทศทจะสรางความพอเพยง

เปนเบองตน 5. ยตโลกาภวตนของความอดอยากทเกดจากการผกขาดของบรรษทขามชาต ผานการสนบสนนของ

การคาเสร 6. สนตภาพทางสงคม โดยไมใชอาหารเปนเครองมอของความรนแรง ยตความยากจนและการทาให

คนเลกคนนอยกลายเปนคนชายขอบ 7. การควบคมทางประชาธปไตย โดยเกษตรกรรายยอยตองมสวนรวมในการกาหนดนโยบายในทก

ระดบ

ดงนน อธปไตยทางอาหารจะไมมงมองเพยงแคการผลต และความพอเพยงแตจะมองถงกรอบนโยบายของประเทศและระหวางประเทศในการสรางใหเกดนโยบายทางการเกษตรทเปนทตองการของผผลตรายยอยเปนสาคญ ในการศกษาครงนตองการอธบายถงอานาจตอรองของชมชนกะเหรยงในระดบนโยบายของการเลอกผลตอาหารในชมชนวาสามารถมสวนรวมหรอทางเลอกไดอยางไรในปทสอง

3 McMichael, Philip (2009). Journal of Peasant Studies 36 (1): 139–169.

49

ความมนคงทางอาหารของกะเหรยงในพนทศกษา

นยามความมนคงทางอาหารของโลกนน เกดขนเมอประชาชนทงหลายสามารถเขาถงอาหารอยางปลอดภย และเพยงพอกบความตองการทงทางกายภาพและทางเศรษฐกจ และมคณคาทางโภชนาการตอความตองการบรโภค และความพงพอใจของเขาเพอสามารถมชวตอยอยางคลองแคลวและมสขภาพทดอยตลอดเวลา (ทประชมสดยอดอาหารโลก ป ค.ศ. 1996) และจากนยามของ FAO ไดใหการจากดความมนคงทางอาหารไว 4 ประเดน คอ ความพอเพยง การเขาถงทรพยากรทพอเพยงของบคคลเพอใหไดอาหารทเหมาะสมในการบรโภค การใชประโยชนจากอาหารทพอเพยง และเสถยรภาพทจะตองสามารถเขาถงอาหารทพอเพยงตลอดเวลา ซงในการศกษาครงนเปนความพยายามทจะคนหานยามทชมชนกะเหรยงใหความหมายตอความมนคงทางอาหารตามนยามหลกของ FAO เปนตวตงและพยายามแตกความเขาใจออกไปตามแนวคดของแตละชมชน ซงไดสรปความไดดงน

1. ความพอเพยงนน FAO ใหมมมองของความพอเพยงของปรมาณอาหารในคณภาพทเหมาะสม ไมวาจะเปนความพอเพยงจากการผลตเองหรอนาเขาจากแหลงอน หรอรวมถงการไดรบความชวยเหลอทางอาหาร

บานกองมองทะ บางหนองบางและบานแมกระบง ตางมองวาในหมบานมความพอเพยงดานอาหารตลอดป แมวาในชวงปลายปของบางปอาจจะตองหยบยมขาวเปลอกจากเพอนบานหรอจากญาตใหมกนจนกวาจะเรมเกบเกยวไดในปตอไปกตาม บานแมกระบงใหความเหนเพมเตมในกรณนวา แมบางครวเรอนจะไมมการปลกขาวแลวแตกสามารถซอหาขาวจากคนในหมบานและสามารถมขาวกนไดตลอดทงป เมอมองถงภาวะความพอเพยงในการผลตขาวจากการเพาะปลกในหมบานแลวพบวา บางปกไมพอเพยงตอการบรโภค บางครงบางครวเรอนจะซอขาวจากเมองกาญจนบร หรอทลาดหญาเพอการบรโภคบางแตไมมากนก (สนทนากลมบานแมกระบง) เชนเดยวกบทบานหนองบางทมการคมนาคมสะดวกและมรถขายกบขาวและขาวสารเขาถงหมบานกเลอกทจะซอขาวสารทสแลวจากรถขายขาวเพอบรโภคในครวเรอนเชนกน สวนบานกองมองทะนนชาวบานมองวาขาวสามารถหยบยมไดจากในชมชนแตเมอมรถขายอาหารแปลกๆ เขาในหมบานกอดเสยไมไดทจะอยากลมลองของใหมบางในบางครง4 การเกบหาของปาทเปนวถการดารงชวตของกะเหรยง5 กเปนอกทางเลอกหนงททงสามหมบานเลอกทจะเปนการการสรางความพอเพยงในอาหารของครวเรอน

2. การเขาถงทรพยากรทพอเพยงของบคคลเพอใหไดอาหารทเหมาะสมในการบรโภคภายใตบรบทของสงคม เศรษฐกจ การเมองและ กฎหมาย

ทบานกองมองทะมองวาการเขาถงอาหารทเหมาะสมนน ไมไดมหลกเกณฑพเศษนอกจากการมขาวกนทกวนซงขาวไดจากการเพาะปลกหรอหยบยม หรอซอหา และการมกบขาวทสามารถเขาถงดวยการเลยง การหาจากการขด การเกบ (พช) การจบ (ปลาและสตวปา) จากปาหรอจากสภาพแวดลอมรอบบาน หรอซอกน และไมแตกตางจากอกสองหมบานทตางกยงมองวาการเขาถงสามารถทาไดดวยวธการตางๆ ขางตน โดยเฉพาะการหาปลาหรอจบสตวตามฤดกาล เชน เมอนาหลากมากจะไปจบปลาตามแมนาหรอทางลงเขอน

4 สนทนากลมบานกองมองทะ 5 จนทบรณ สทธ. 2539. กะเหรยง : ชวต จารตประเพณ สงแวดลอม. สถาบนวจยชาวเขา กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม .

50

และถนอมอาหารไวกนในชวงหลงจากนน เชน ตากหรอรมควน6 ดงนน การเขาถงของกะเหรยงทงสามหมบานจงมอยในระดบทดตามความเหนของคนในชมชนและมองวาสามารถเขาถงอาหารไดอยางเหมาะสม7

3. การใชประโยชน จากอาหารทพอเพยง มนาสะอาดและสามารถรกษาสขภาพและอนามยไดเพอนาไปสโภชนาการทดทไมรวมเฉพาะอาหารเทานน

ประเดนของการใชประโยชนนน คนกะเหรยงมความเหนบางประการตรงกนทวาการกนอาหารในแตละมอทบานมกจะตองประกอบดวยนาพรกและผกจมในสารบขาวเสมอ ดงนน อาหารทด คอ ขาว ผก ทบานกองมองทะมองวา อาหารทประกอบดวยขาวและกบขาวทไมไดระบวาตองประกอบดวยเนอสตวเทานน เปนอาหารทเหมาะสมและสามารถหาไดในแตละมอ ซงมมมมองไมตางจากอกทงสองหมบาน

4. เสถยรภาพทจะตองสามารถเขาถงอาหารทพอเพยงตลอดเวลา และไมเสยงตอการเขาไมถงอาหารจากวกฤตทเกดอยางกะทนหน

ในประเดนนนนจะพบวา มการตความถงเสถยรภาพทหมายถงสามารถมขาว หรอขาวสารสาหรบ หงกนไดตลอดป เปนประเดนหลก โดยไมไดมองวาทมาของขาวสารจะเกดจากการเพาะปลกเองในททากนของตน เชาท หรอการหยบยม หรอกระทงการซอจากทงในและนอกหมบาน บานกองมองทะมองวาหากไมสามารถปลกขาวไดหากแตสามารถหาขาวมาหงไดไมวาจะเปนการซอจากรถขายกบขาวทละเลกละนอย หรอซอจากในเมองหรอรถขาวสารทขบมาขายทหมบานครงละกระสอบ กหมายถงการมขาวกนไดตลอดป ความคดเชนนไมไดมความแตกตางจากอกสองชมชน แตมแงมมทแตกตางเพยงเลกนอย คอในปรมาณการปลกทบานหนองบางจะมนอยกวา เนองจากสภาพพนทไมสามารถขยายพนทเพาะปลกไดมากนน ดงนนแนวโนมของการซอขาวจากเพอนบานและจากภายนอกจงดาเนนมายาวนานกวาทชมชนอนๆ และสาหรบบานแมกระบงนน แมวาจะเปนพนทททาการเกษตรเชนเดยวกบบานกองมองทะ แตกมแนวทางการดาเนนชวตทตางออกไปเลกนอย และมความสนใจของเยาวชนดานการพฒนาหมบานในวถทเหมาะสมมากกวาบานกองมองทะ

จากขอมลขางตนเมอนามาเปรยบเทยบกบการใหคานยามจากแหลงตางๆ แลวสามารถสรปไดดงน

ตารางท 3 แสดงการเปรยบเทยบการใหคานยามจากแหลงตางๆ

ทมา/องคกร/ชมชน นยามความมนคงทางอาหาร การประชมสดยอดอาหารโลก (WSF) (1974)

“availability at all times of adequate world food supplies of basic foodstuffs to sustain a steady expansion of food consumption and to offset fluctuations in production and prices”

FAO (1983) “ensuring that all people at all times have both physical and economic access to the basic food that they need”

Advisory Council on Development Co-operation, Food Security in Africa (1985)

The concept of food security is taken as embracing three specific aims: ensuring production of adequate food supplies; maximizing stability in the growth of supplies; and securing access to available supplies on the part of those who need them.

6 สงเกตการณบานแมกระบง 7 สนทนากลมบานกองมองทะ บานแมกระบงและบานหนองบาง

51

ทมา/องคกร/ชมชน นยามความมนคงทางอาหาร World Bank report การเขาถงอาหารอยางพอเพยงของทกบคคลตลอดเวลา เพอใหมกจกรรมและสขภาพชวตทด

Life Sciences Research Office (1990)

“access by all people at all times to enough food for an active, healthy life and includes at a minimum: a) the ready availability of nutritionally adequate and safe foods, and b) the assured ability to acquire acceptable food in socially acceptable ways (e.g. without resorting to emergency food supplies, scavenging, stealing, and other coping strategies)”

การประชมสดยอดอาหารโลก (WSF) ในป พ.ศ. 2539 (1996)

คนทกคนมความสามารถเขาถงอาหารทเพยงพอปลอดภยและมโภชนาการ ทงในทางกายภาพและเศรษฐกจ ในการตอบสนองความตองการและความพงพอใจทางอาหารของพวกเขา เพอใหเกดชวตทประกอบดวยความกระตอรอรนและสขภาวะ “All people at all times have physical and economic access to sufficient, safe and nutritious foods to meet their dietary needs and food preferences for an active healthy life”

City of Toronto (2000)

Food security; o The availability of a variety of foods at a reasonable cost. o Ready access to quality grocery stores, food service operations, oralternative food sources. o Sufficient personal income to buy adequate food for each household member each day. o The freedom to choose personally and culturally acceptable foods. o Legitimate confidence in the quality of the foods available. o Easy access to understandable, accurate information about food and nutrition. o The assurance of a viable and sustainable food production system

FAO (2001) การมอาหารเพยงพอ ตลอดเวลา และบคคลสามารถเขาถงอาหารได ซงอาหารนนเพยงพอตอความตองการทางโภชนาการทงในแง ปรมาณ คณภาพ และความหลากหลาย และสอดคลองกบวฒนธรรมของบคคลนน ซงจะประกอบดวย ความพอเพยง การเขาถง การใชประโยชน และความมเสถยรภาพ “a situation that exists when all people, at all times, have physical, social and economic access to sufficient, safe and nutritious food that meets their dietary needs and food preferences for an active and healthy life”

สเมธ ปานจาลอง (ภาคอสาน)

สามารถผลต หา แลกเปลยน และซอเพอการบรโภคได

สทธดานอาหาร ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน

บคคลมสทธในการดารงชพอยางมมาตรฐานเพยงพอสาหรบตนเองและครอบครว รวมทง อาหาร เครองนงหม และทอยอาศยอยางเพยง

คณะกรรมการสทธทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต

บคคลไดรบอาหารอยางเพยงพอกบความตองการทงในดานปรมาณและคณภาพเพอจะสนองความตองการทางโภชนาการ โดยปลอดจากสารพษและสอดคลองกบวฒนธรรมของตนและบคคลสามารถเขาถงอาหารทงทางเศรษฐกจและกายภาพอยางยงยน

52

ความเปนธรรม และความเปนธรรมทางกฎหมาย

ความเปนธรรมในดานความมนคงทางอาหารของกะเหรยงนน มงมองไปทความเปนธรรมทไดรบจากภายนอกซงสามารถแบงออกเปนสองดานคอ ความเปนธรรมทางกฎหมายและไมใชกฎหมาย ซงการศกษาครงนจะมองผานวถชวต และสทธ รวมถงโอกาสในการทจะเลอกทาและไมทาเกยวกบอาหารการกนของกะเหรยง โดยแบงเปนประเดนเรองสถานะภาพทางกฎหมาย การเขาถงทดน เปนตน

ปญหาของกะเหรยงในประเทศไทยมหลายประการ ปญหาสาคญๆ ประกอบดวย สทธความเปนพลเมองทมลกษณะกดขซอนทบ เรมจากการมบตรประชาชนเนองจากสาเหตตางๆ ทรวมถงการตกสารวจ และแมวาจะไดบตรประชาชนแตการจาแนกประเภทของบคคลตามเลข 13 หลกกยงจากดสทธของพลเมอง ปญหาสทธ ความเทาเทยม การแบงเขา แบงเรา และไมยอมรบคนอนโดยเฉพาะเรองความไมเขาใจวถชวตกะเหรยงเปนปญหาทสะสมมายาวนาน ซงปญหานยงครอบคลมถงสทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชน ไมวาจะเปนการทาไรหมนเวยน การผลตแบบเศรษฐกจพอเพยง การใหคณคากบปา วธคดในเรองสทธทมใชแคกรรมสทธในทรพยากรตางๆ และการทรฐไทยยงไมเหนความสาคญของวฒนธรรมและภาษาของชาตพนธในถนตางๆ รวมทงการพฒนาประเทศทมนโยบายการสนบสนนในแบบทนนยมทเนนการเกษตรสมยใหมซงลงทนสง พงพาเทคโนโลย และพนธพชแบบใหม การผลตพชเชงเดยวตามนโยบายกดกนทางเลอกอนๆ ทาใหคนกะเหรยงตองเปลยนแปลงวถชวตและยอมรบวถชวตแบบใหมทงเตมใจและไมเตมใจ กะเหรยงบางคนยงเหนวาอยอยางกะเหรยงมคณคาตอชวตมากกวา ซงมมหนงเปนการตงคาถามถงสทธของกลมชาตพนธ รวมไปถงอธปไตยทางอาหารของชมชนตอแนวนโยบายเชนนของรฐในระดบตางๆ

กลมชาตพนธในสงคมไทย ไมเฉพาะคนกะเหรยงตองเผชญหนากบความเหลอมลา และไมเปนธรรมทางกฎหมาย ตงแตเอกสารตลอดจนถงการปฏบต ดวยมายาคตของความเปนชาตพนธและชนเผาทแตกตางกน ปญหาการเขาไมถงซงสทธตางๆ เปนประเดนทเดนชดวา ความไมเปนธรรมตอกลมชาตพนธยงมอยในสงคมไทย การไมไดรบสทธการเปนพลเมองของรฐไทยทาใหเขาไมถงทรพยากร และบรการพนฐานของรฐ โดยเฉพาะสทธทดนเพอการดารงชพ ปญหาเรองความขดแยงระหวางกลมชาตพนธและรฐในการครอบครองพนทปาในเขตอนรกษเปนปญหาทเกดขนและดารงอยมาโดยตลอด ความพยายามผลกดนใหกลมชาตพนธอพยพออกจากพนทอนรกษ เพอไปตงรกรากใหมในพนททไมเหมาะสมกบการทาการเกษตร หรอเปลยนแปลงวถชวตและสงแวดลอมของกลมคน กอใหเกดความไมพอใจและกลายเปนความขดแยงรนแรงกบรฐ การไมมสทธหรอการไมมสวนรวมในการจดการทรพยากรของตนเองทาใหกลมชาตพนธขาดความมนคงอยางแทจรงเมอมงมองทลกษณะวถชวตทพงพงกบทรพยากรธรรมชาต การขาดทดนเพอการปลกขาว และผลตอาหาร จงกลายเปนประเดนหลกทนาไปสความไมมนคงในชวตและทางอาหารของพวกเขา อยางไรกตาม ในมมมองของรฐ และกะเหรยงทแตกตางกนนนปจจบนดเหมอนวามความพยายามยามประนประนอมระหวางกนจากการทรฐประกาศมตคณะรฐมนตร 2 ฉบบ คอ มต ครม. วนท 3 สงหาคม พ.ศ. 2553 เรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยง และมตครม. วนท 7 ธนวาคม พ.ศ. 2553 เรองการกาหนดสถานะกลมเปาหมายตามยทธศาสตรการจดการปญหาสถานะและสทธของบคคล

สาหรบ มตคณะรฐมนตรเรองแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวกะเหรยงนน เรมจากกระทรวงวฒนธรรมทมบทบาทในการขบเคลอนการฟนฟวถชวตคนกะเหรยงใหยงยนดวยการบรณาการดาเนนงานรวมกบสวนราชการทเกยวของ เพอใหชมชนและรากฐานทางวฒนธรรมคนกะเหรยงมความเขมแขงทงในการ

53

ดารงชวต และการรกษาวฒนธรรมดงเดม ดงนนเพอใหเกดแนวทางแกไขปญหาอยางเปนรปธรรมกระทรวงวฒนธรรมจงไดจดทาแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตคนกะเหรยงเสนอตอคณะรฐมนตร และคณะรฐมนตรไดเหนชอบตามทเสนอขางตน โดยแนวนโยบายดงกลาวครอบคลมประเดนปญหา 5 ประการ คอ อตลกษณ ชาตพนธ วฒนธรรม การจดการทรพยากรสทธในสญชาต การสบทอดมรดกทางวฒนธรรม และการศกษา โดยมสาระสาคญ เชน การสงเสรมและสนบสนนคนกะเหรยงในเรองอตลกษณชาตพนธ และวฒนธรรมกะเหรยงวาเปนสวนหนงของวฒนธรรมธรรมชาตทมความหลากหลาย สงเสรมใหมความเขาใจในการอยรวมกนแบบ พหวฒนธรรม ดงนน การสนบสนนการจดตงศนยวฒนธรรม ใหชมชนมสวนในการกาหนดหลกสตรการศกษา ทสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรม รวมทงสามารถจดการศกษาไดดวยตนเอง ยตการจบกมและใหความคมครองกบชมชนกลมชาตพนธกะเหรยงทเปนชมชนทองถนดงเดมทอยในพนทขอพพาทเรองททากนในพนทดงเดม สงเสรมความหลากหลายทางชวภาพในชมชนบนพนทสง สทธในสญชาตใหคนกะเหรยงทไดรบบตรประจาตวคนซงไมมสญชาตไทย (บตรประจาตวบคคลบนพนทสงและบตรสารวจชมชนบนพนทสงเดม) ทอพยพเขาตงแตวนท 3 ตลาคม พ.ศ. 2528 สามารถขอเปนคนตางดาวมถนทอยถาวรในประเทศไทยและได รบใบสาคญประจาตวคนตางดาว สวนบตรทเกดในประเทศไทยใหสามารถขอสญชาตไทยตามกฎหมายสญชาตได

แนวนโยบายขางตนดเหมอนจะสรางสทธและโอกาสสาหรบชมชนในการจดการทรพยากรและไดรบสทธและบรการจากรฐ แตในความเปนจรงแลวการดาเนนการยงมความลกลน ไมเทาเทยมของแตละพนท อนเกดจากการตความ และนาไปปฏบตของเจาหนาทในพนท ดงนน เมอกลาวถงความเปนธรรมทางกฎหมายจงมกใหนยยะถงความยตธรรมทอยในเอกสาร และหมายความถงการดาเนนการของภาครฐตามระเบยบกฎเกณฑทรฐกาหนด แตในความเปนจรงแลวยงขาดมมมองดานประสทธภาพ ความเทาเทยม และยงมมมมองของความเปนธรรมทมมากกวาเพยงแคในกฎหมายทยงไมไดรบการกลาวถง เชน ความเปนธรรมเชงมนษยธรรม เปนตน ทตองใหการคานงถงและสรางใหเกดขนในสงคม

องคประกอบททาใหเกดความมนคงทางอาหาร

1. วกฤตดานฐานทรพยากร ทเกดขนในปจจบนหลายประเดนไมวาจะเปนปญหาดานทดน ความเสอมโทรม และการแยงชงทรพยากร ลวนเปนปจจยททาใหเกดความเปราะบางของความมนคงทางอาหารแทบทงสน ดงนน ในงานชนนจะหยบยกมาเพยงบางประเดนทมอทธพลและสงผลกระทบตอชมชนในพนทศกษาและสงผลตอความไมมนคงทางอาหารของชมชนเทานน

ก. ทดนและกรรมสทธ สถานการณการถอครองทดนของคนไทยนน พบวาในป 2552 มการถอครองทดนทางการเกษตรทงสน ประมาณ 131.7 ลานไร คดเปนรอยละ 41 ของพนททงประเทศ โดยมการปลกขาวเปนสดสวนทสงทสด แตจากสถตพบวาจานวนสดสวนพนทปลกขาวกลบลดลงทกปอยางตอเนอง ในขณะทการถอครองทดนของเกษตรกรกลดจานวนลง จาก 26 ไร ในปพ.ศ. 2529 เปน 22 ไรในป พ.ศ. 2552 โดยมเกษตรกรทถอครองทดนนอยกวา 10 ไรเพมขนเรอยๆ และพบอกวามเกษตรกรจานวนมากทไร ททากน อนเนองมาจากภาวะทางเศรษฐกจ นโยบายการพฒนาทางเศรษฐกจทมงเนนการพฒนาดานอตสาหกรรมมากวาดานการเกษตร ระบบกรรมสทธทดนแบบปจเจกททาใหการถอครองเกดการกระจกตวและนโยบายการจดการปาไมทรวมศนยอยทรฐ และรกไลชมชนออกจากทดนดงเดม ซงกรณของชาตพนธ ชนเผานนไดรบผลกระทบจากปจจยสดทายสงสด

54

ข. ทรพยากรนา ถอเปนปญหาหนกของทรพยากรดานนาประกอบดวยปจจยหลกๆ คอ ภาวะนาตามธรรมชาต และการจดการนา โดยเฉพาะการปนนาในระบบชลประทานเพอการเกษตรกบภาคการผลตอนๆ

ค. ทรพยากรปาไมเสอมโทรม อนเปนปญหาความเชอมโยงตอเนองกบปญหาดานสงแวดลอมอนๆ อยางเปนระบบ ในประเทศไทยจานวนพนทปาไมลดลงอยางรวดเรว แมวาจะมการยกเลกการใหสมปทานปาไมในประเทศมาตงแตป พ.ศ. 2532 การลดลงของพนทปาสงผลกระทบโดยตรงกบปรมาณนาในแหลงนาธรรมชาต ทงจากภาวะฝนแลง และความสามารถในการเกบกกนาของแหลงนาธรรมชาตตางๆ การลดลงของพนทปาดวยเหตผลตางๆ สงผลโดยตรงกบชมชนทมวถชวตแบบวนเกษตรทมการพงพาปาไมในการดารงชวต

ง. ทรพยากรดนเสอมโทรมลงจากการใชอยางเขมขนของการเพราะปลกแบบสมยใหม ทเนนการใชสารเคม และละเลยการบารงรกษาดนใหมความอดมสมบรณแบบเดม เนนเพยงการใชปยเคมทมการตกคางในดนแตไมไดเพมความรวนซยใหกบดน เชน ปยอนทรย

2. สภาวะวกฤตอนทสงผลกระทบตอความมนคงทางอาหาร: ก. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เราพบวาปญหาดานเปลยนแปลงสภาพภมอากาศสงผลตอ

ความมนคงทางอาหารชดเจนเพราะจานวนความหลากหลายของพชพนธในโลกลดลง ความผนผวนของดนฟาอากาศสงผลกระทบตอการผลตทางการเกษตรทพงพานาฝน ทาใหฤดกาลเปลยนแปลง ผลผลตลดลง

ข. แรงงานภาคเกษตรลดลง เปนผลสบเนองมาจากการขายทดนการเกษตรและการแปรรปทดนเพอกจกรรมอน เชน อตสาหกรรมในเขตพนทจงหวดอยธยา เปนตน

ค. วกฤตดานพลงงาน เปนอกปจจยหนงทสงผลโดยตรงกบความมนคงทางอาหาร เพราะปญหาการแยงพชอาหารเพอนาไปผลตเปนพลงงานกาลงไดรบการสนบสนนจากนโยบายระดบโลก

3. ระบบการผลตอาหารและระบบการคาแบบใหม (free trade-modern trade) ระบบการ

ผลตอาหารแบบใหมรวมกบ ระบบการคาเสรและระบบเกษตรเชงพานชยเปนปจจยผลกดนใหเกดความไมมนคงทางอาหารในชมชน ระบบการผลตอาหารและระบบการคาแบบใหม (free trade-modern trade)ระบบการผลตอาหารแบบใหมรวมกบ ระบบการคาเสรและระบบเกษตรเชงพานชย เปนปจจยผลกดน ใหเกดความไมมนคงทางอาหารในชมชน เนองจากระบบการผลตอาหารแบบใหมทมงเนนปรมาณการผลตทเพมขนและมราคาถกลง เพอใหประชากรโลกสามารถซอมาเพอบรโภคไดในระบบอาหารโลก (Global food system)8 ซงพบวาประสบปญหาใน 2 ประเดนคอ 1. การผลตไมยงยน เพราะการมงผลตจานวนมากนามาซงผลกระทบสงแวดลอม ทาลายความหลากหลายทางชวภาพตามธรรมชาต และทาใหเกดการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมากขน และ 2. ไมสามารถขจดความอดอยากไดยางแทจรง และมภาวะขาดสารอาหาร ซอนเรนตามภมภาคอนทวโลก ดงนน กระบวนการผลตอาหารแบบใหมจงไมใชรปแบบการผลตอาหารทสรางความมนคงทางอาหารไดอยางแทจรง ในขณะทการคาแบบใหม หรอการสรางเขตการคาเสรทเนนการสงออกและนาเขานนสงผลกระทบโดยตรงตอเกษตรกรระดบครวเรอน เพราะการคดเลอกสนคาหรอผลผลตเขาสระบบตลาดการคาแบบเสรจะตองเปนผลผลตทด ซงหมายถงการลงทนทสงดานสารเคมและการเปลยนวธการผลตจากเดมไปสวธการผลตแบบใหม ตงแตพนธพช กระบวนการผลต การเกบเกยว และการเกบรกษาเพอเขา

8 Eileen R. Choffnes, David A. Relman, LeighAnne Olsen, Rebekah Hutton, and Alison Mack, Rapporteurs. 2012. Improving Food Safety Through a One Health Approach:Workshop Summary. Forum on Microbial Threats; Board on Global Health; Institute of Medicine.

55

สตลาด ดงนนการคาแบบใหมจะตอบสนองการผลตแบบใหมทไมเหมาะกบเกษตรกรรากหญา ในระดบชมชนโดยเฉพาะชมชนชนบท

4. วฒนธรรมการบรโภค วฒนธรรมบรโภคนยม (consumer culture) ทการบรโภคมอทธพล

กาหนดวถชวตรวมถงโครงสรางทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และระบบคณคาตางๆ ในสงคม ซงคานยมทางการบรโภคในสงคมอตสาหกรรมทเนนความสะดวกรวดเรวของการผลตสนคาและบรการ การเขาถง ครอบครอง และนามาบรโภคใชสอย สามารถทาใหงายดวยการซอ เกดการใหคณคา ความสาคญกบวตถมากขน เกดการใชจายทฟมเฟอยและนาไปสการเปนหน (สขมาล, 2549) การครอบงาทางวฒนธรรมเหลานเกดมาจากการรบเอาวฒนธรรมตะวนตกทาใหเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม กลายเปนสงคมสมยใหมทเรยกวา เนนการบรโภคเพอความพงพอใจ กระแสของคานยมเหลานไดแพรเขาสสงคมไทยและกระจายไปตามชมชนทวทงประเทศ การใชสอยผานเงนและการซอสนคาฟมเฟอยเปนสาเหตหนงของการเปลยนรปแบบการผลตเปนผลตเพอขาย และผลตเพอตอบสนองตอความตองการของตลาด เพอใหมรายไดมากขนในครวเรอน

5. ตนทนเกษตรสงขนและภาวะเกษตรเคม

ภาวะตนทนทางการเกษตรสงขนเกดจากปจจยหลายประการ แตสงผลตอเกษตรกรโดยตรง ไมวาจะเปนตนทนดานพชพนธ สารเคม เชน ปยและยากาจดศตรพช และคาแรง ประเดนดานการใชพนธพชและสตวทมการปรบปรงพนธ หรอมการพฒนาขนใหมนน เปนประเดนทมการถกเถยงกนอยางกวางขวางถงผลดและผลเสยทเกดขนทงในระดบเกษตรกร ตลอดจนระดบประเทศและระดบโลก ปญหาทเกยวของกบเกษตรกรโดยเฉพาะกะเหรยง หรอชนเผานน เปนปญหาการปรบตวของสายพนธพชและสตวทไมไดมความสามารถทจะปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมไดดเทาสายพนธทองถน กบปญหาทสายพนธทองถนหลายชนดสญหายไปเนองจากการเลอกสายพนธใหมมาเพาะปลกแทนสายพนธดงเดมในพนท วธการเพาะปลกไมมการคดเลอกและเกบเมลดพนธสาหรบการเพาะปลกในฤดตอไปเชนในอดต แตนยมทจะซอสายพนธทพฒนาแลวจากบรษทในการเพาะปลกในแตละป ซงมกเปนหมนไมสามารถนามาปลกตอไดในปตอๆ ไป

ปญหาสารเคมในการเกษตร เปนปญหาททวความรนแรงมากขนเรอยๆ สาหรบเกษตรกรไทยไมเฉพาะในกลมคนกะเหรยงในพนทศกษาเทานน เกษตรกรและคนกะเหรยงจานวนไมนอยทเชอการโฆษณาของบรษทผลตสารเคมเพอการเกษตรและ “ตด” การใชสารเคม จนไดชอวาประเทศไทยเปนประเทศลาดบตนๆทนาเขาสารเคมเพอการเกษตร ในป 2552 ประเทศไทยมการใชสารเคมในทดนการเกษตรเกอบกโลกรมตอไร9 (0.86 กโลกรมตอไร) คาปยเคมและคาปยเพอการเกษตรนนมมลคาถงหนงในสามของตนทนการผลตทงหมดของเกษตรกร (กรมวชาการเกษตร, 2553) ดงนน เมอกลบมาคดถงความสญเสยทเกดจากการใชสารเคมในการเกษตรปรมาณมากๆ แลว ตนทนทางการผลตทสงมากขน ปญหาดนเสอมโทรม และปญหาสขภาพของเกษตรกรจงหลกหนไมพน

9 ธนาคารโลก

56

วกฤตภายนอก นา อาหาร พลงงานทกระทบตอชมชนภายใน

ในกระบวนการผลตอาหาร นา และพลงงาน ใหสามารถเขาถงไดอยางครอบคลม เพยงพอ มคณภาพ และมประสทธภาพนน ประกอบดวยการใชทรพยากรหลกคอ ทรพยากรนา และทรพยากรทดน ทมลกษณะเชอมโยง (Interdependence) และแยงชง (Trade-off) กนอยในท ดงนนหากมการเพมการผลตดานใดดานหนงกจะหมายความวาจะตองลดการผลตอกดานหนงลง ตวอยางตอไปนจะแสดงใหเหนวาการเชอมโยงและการกดกนดงกลาวมความสมพนธกนอยางแยกไมออก หากนากระบวนการผลตทงสามประการมาทาใหเหนความเชอมโยงจะพบวา ทรพยากรจะถกแยงชงจากสวนหนงไปเพอผลตอกสวนหนงทนท นนหมายความวา หากมการผลตหรอใชทรพยากรชนดใดชนดหนงมากเกนไปทรพยากรอกชนดจะลดลงตามไปดวยตารางตอไปนจะแสดงสงทจะเกดขนในความเชอมโยงและการแยงชงดงกลาว ตารางท 4 แสดงความเชอมโยงและการแยงชงทรพยากรเพอการผลตทมผลกระทบตอความมนคงในวกฤต นา

พลงงานและอาหาร

ผลกระทบตอความมนคง ทางนา

ผลกระทบตอ ความมนคงทางอาหาร

ผลกระทบตอ ความมนคงทางพลงงาน

การผลตและจดสรรนา

- การปนนาใหภาคอตสาหกรรมหรอเมอง ตองลดนาเพอการเกษตร(อาหาร) ในอกพนทหนง - การจดการนาทไมดทาใหเกดภาวะนาแลวหรอนาทวมจะสงผลตอการผลตอาหาร

-การใชพลงงานงานในการผลต หรอขนสงนาเพอการเกษตร

การผลตอาหาร

- การใชนาในการผลตอาหารทาใหปรมาณนาเพอกจกรรมอนๆลดลง - การปนเปอนของสารเคมเกษตร หรอนาทงจากกระบวนการผลตลง ในแหลงนา

- การใชพลงงานสาหรบเครองจกรทางการเกษตร และในกระบวนการผ ล ต ส า ร เ ค ม ห ร อ ว ต ถ เ พ อการเกษตร - การผลตพชอาหาร แยงชงนาและพนทจากการผลตพชพลงงาน

การผลตพลงงาน

- การใชน าในกระบวนการและขนตอนในการผลตเชอเพลงฟอสซล(นามนและกาซ) - การใชนาในการปลกพชเพอผลตพลงงานชวมวล - การใชนาเปนแหลงพลงงานโดยตรงเพอผลตกระแสไฟฟา เชน เขอน - การปนเปอนของนามนในแหลงนาสะอาดจากกระบวนการขดเจาะหนนามน ทรายนามน หรอการปน เป อนของคราบน า ม น โดยอบตเหต

- การแยงชงพนทปลกพชอาหารและการแยงนาสาหรบพชอาหาร - การสญเสยพนทเพราะปลกจากโครงการขนาดใหญทเกยวของกบโ ร ง ไฟ ฟา ห รอการผล ต ไฟ ฟ า (เขอน) รวมถงปญหาตอระบบนเวศและสงคมชองชมชนขางเคยง

57

ตารางขางตนแสดงใหเหนวาทางเลอกนโยบายของรฐโดยเฉพาะนโยบายขนาดใหญจะสงผลกระทบตอทรพยากรทงสามดานอยางชดเจน เชนการสนบสนนเกษตรเขมขนทเนนการผลตอาหารขนาดใหญ กจะสงประทบตอระบบการปนสวนนาในภาคอน และใชพลงงานในการผลตของเครองจกรการเกษตร ใชพลงงานและลดสวนการใชพลงงานในภาคอนลง ลกษณะเชนนกอใหเกดความไมเปนธรรมในการจดสรรทรพยากร หรอกระทบตอระบบนเวศ เปนตน

การนากรอบความเชอมโยงของมตความมนคงดานนา อาหาร และพลงงาน มาประยกตใช มขอควรคานงทสาคญ คอ การมองแบบ Nexus approach (Hoff, 2011) ทจาเปนตองอยภายใตบรบทของการพฒนาทยงยน (Sustainable Development) หรอการเนนมตทสมดลระหวางการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมควบคกนไปดวย ดงนนแนวทางในการเลอกความสมดลดงกลาวคอการเลอกทตองสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยน และเออใหเกดความมนคงของการใชทรพยากรในระยะยาวได

หลกการของ Nexus approach ประกอบดวยแนวทาง สามดานคอ (Hoff, 2011)10

1) การเพมประสทธภาพการใชทรพยากร (Creating more with less) 2) การลงทนเพอรกษาบรการเชงนเวศ (Investing to sustain ecosystem service) และ 3) การไมกดกนคนยากจนออกไปจากการเขาถงทรพยากร (Accelerating access, integrating the

poorest) มตความมนคงดานนา อาหาร และพลงงานใหเปนรปธรรมมากขนนน กคอ มความจาเปนอยางยงท

จะตองมการผสานเชอมโยงองคความร ฐานขอมล และตวชวดของกระบวนการผลตทงสามดานเขาดวยกนอยางเปนระบบ เชน การสนบสนนใหมการทาวจยเพอศกษาความสมพนธระหวางความมนคงทงสามดานและปฏสมพนธกบระบบนเวศสงคมทชดเจนขน การพฒนาการเกบขอมลเรองประสทธภาพในการใชนาและพลงงานของภาค เศรษฐกจตางๆตลอดวงจรการผลต (Life-cycle assessment) หรอการจดทาคาดชนรอยเทานา (Water footprint) ทงนเพอใหมขอมลสนบสนนแกทงผกาหนดนโยบาย ผผลต และผบรโภค ใหเหนตนทนของทางเลอกทางเศรษฐกจตางๆ และสามารถตดสนใจเลอกนโยบาย สนคา และเทคนคทกระทบตอความมนคงทงสามดานมากทสดได และขบเคลอนสงคมตามแนวทางเศรษฐกจสเขยวและการพฒนาทยงยนอยางแทจรงตอไปได

อยางไรกตามประเดนความมนคงทางอาหารไมเพยงแตตองมองแคเหตปจจยและการนยาม หากแตตองมองใหเหนสภาพความเปนอยของคนดวย ระดบคณภาพชวตเปนเครองมอชวดทถกหยบยกมาใชเปนระยะเวลานานในสงคม แตการสรางใหกะเหรยงมระดบคณภาพชวตทดนน

10 Hoff, H. (2011). Understanding the Nexus. Background Paper for the Bonn 2011 Conference: The Water, Energy and Food Security Nexus. Stockholm Environment Institute, Stockholm.

บทท 4 อนาคตและแนวทางสความมนคงทางอาหารและเกดความเปนธรรมอยางยงยน

แนวทางการนยามของชมชน

จากการสรางนยามความมนคงทางอาหารของชมชนทงสามแหงพบวา ความพอเพยงทจะสรางความมนคงทางอาหารใหเกดขนในชมชนไมไดขนอยกบการจากดความตามทถกใหนยามไว “พอเพยงเขาถง ใชประโยชน และเสถยรภาพ” ตามนยามของ FAO แตชมชนไดใหนยามของความมนคงทางอาหาร และความเปนธรรมทแตกตางจากนยามทวไปบางประการ ดงน

1. ความพอเพยงในอาหารใหความหมายถงการพอมพอกน แมวาจะมการหยบยมอาหารจากญาตหรอเพอนบาน

2. การเขาถงอาหารนนเปนมมมองในดานขาวเปนสาคญกวากบขาว จาพวกเนอสตว ดงนนสาหรบครวเรอนทปลกขาว ใหความหมายถงสามารถมขาวกนไดจากการเพาะปลกเองในแตละป และสาหรบครวเรอนทไมสามารถหรอไมปลกขาวหมายถงความสามารถทจะหาขาวบรโภคไดทงป ไมวาจะเกดจากการซอหรอหยบยม

3. การใชประโยชนจากอาหารของชมชนจงมความหมายถงการบรโภคทไมไดมงมองวาตองอยในโภชนาการทถกตองหรอเหมาะสมตามหลกของอาหารหลก 5 หม แตใหนยยะของอาหารในแตละมอทประกอบดวยขาวและกบทมผกและเนอสตวตามแตจะสามารถหาไดในวน หรอชวงเวลานน

4. เสถยรภาพ เปนนยามหนงทชมชนทงสามไมไดใหความสาคญเทากบประเดนอน และความมเสถยรภาพของความมนคงทางอาหารจะมงมองในแตละปเทานน ไมไดมมมมองถงความยนยนในอนาคตตามทความหมายดงเดมของนยาม ซงการใหนยามในประเดนนจะอภปรายในประเดนอนาคตในมมมองของชมชนตอไป

5. ความเปนธรรมทพอเพยงในชวตนน ชมชนมงมองไปทสทธในการทามาหากนบนพนทการเกษตร อนเนองมาจากพนทของแตละชมชนอยในพนทเขตอนรกษ หรอรอยตอของพนทอนรกษ ทาใหมากกวา รอยละ 90 ของครวเรอนไมมเอกสารสทธแสดงความเปนเจาของทหนกแนน เชน โฉนดทดน แตเปนเพยงขอตกลงระหวางชาวบานกบรฐ (ปาไม) ใหกาหนดขอบเขตทากนของแตละครวเรอนไวเทานน ดงนนความเปนธรรมของชมชนทงสามจงมงประเดนไปทปญหาพดนทากนอาจจะถกรบคนจากภาครฐ

ขอมลขางตนชใหเหนวาชมชนมการนยามหรอตความตอความมนคงทางอาหารและความเปนธรรมแตกตางจากคนภายนอกและยงพยายามดาเนนวถชวตใหเปนไปตามสงทพวกเขาเชอและใหความหมาย

อนาคตในมมมองของชมชน

ปจจบนคอคาตอบของความมนคงทางอาหารของชมชน สาหรบชมชนแลวอนาคตไมอาจตอบไดวาความมนคงทางอาหารจะเปนเชนไร แตปจจยทจะทาใหเกดความไมมนคงนนสามารถแบงออกเปนประเดนใหญๆ ดงน

59

1. สทธในทดนทากน เปนประเดนหลกสาคญทคนกะเหรยงมองพองกนวาจะกลายเปนปญหาหากถกรบคนหรอถกไลออกจากททากน ไมวาจะจากทางใดๆ กตาม ในขณะเดยวกนเมอมงมองในอนาคตแลวจะพบวาทดนในปจจบนแมวาจะพอเพยงกบการใชชวตในปจจบนแตหากเมอวนใดทคนรนลกและหลานเตบโตขน และมการแยกครอบครวออกไปแลว จาตองแบงททากนอออกเปนสวนๆ ซงมโอกาสทจะทาใหครวเรอนรนใหมไมสามารถเพาะปลกไดพอกนในหนงป อยางไรกตามพวกเขายงมองไมเหนวาการจะดารงชวตอยกบวถ วนเกษตรของคนกะเหรยงจะอยอยางไรกบทดนทถกจากดลงเรอยๆ หากไมเปลยนแปลงวธการทามาหากนไปประกอบอาชพอนๆ ทไมใชการเกษตร หรอการใชเทคโนโลยทสงขนในการใชทดนแบบเขมขนเพอใหไดผลผลตมากขนภายใตททากนทจากดลง ดงนน ความมนคงในเรองของอาหารจงนาจะสนคลอน หากยงไมสามารถปรบตวไดในอนาคต

2. การพงพงกบภายนอกทมากขนเรอยๆ แสดงใหเหนไดจากประเดนการใชสารเคมในการเพาะปลกและการใชเทคโนโลยท ไม เ กยวกบการดาเนนชวตททนสมยขนเ รอยๆ หรอของฟมเฟอยอนๆ เชน โทรศพทมอถอ รถยนตรนใหมๆ ราคาแพง เครองจกรทาการเกษตร เครองสาอาง หรอเครองประทนผวสาหรบสตร เปนตน การพงพงเหลานนามาซงคาใชจายทสงกวาคาอาหารในครวเรอน แตมความจาเปนตองจายมากกวา เมอมการซอแบบสนเชอหรอเงนผอนสาหรบสนคาเหลานน แมวาจะตดสนคาฟมเฟอยออกไปไดในบางครวเรอน แตการใชสารเคมราคาแพงในการปลกพชผลทางการเกษตรกยงจะเปนรายจายราคาแพงทคนกะเหรยงยงตองจายเพอการเพาะปลก นอกจากนปญหาสทธบตรพนธพช จะทาใหคาใชจายเพมมากขนและตองพงพงเมลดพนธจากภายนอกแตเพยงอยางเดยว การพงพงดงกลาวจะสงผลโดยตรงกบความมนคงทางอาหารทเดมสามารถเพาะปลกไดเองโดยแทบจะไมมคาใชจายในดานเมลดพนธและคาสารเคม เมอมรายจายทสงขน ทาใหไมสามารถเพาะปลกไดเองและยงตองแบงรายไดทมมาใชจายในสวนการเกษตรมากกวาเรองโอกาสในการเลอกซออาหารทดมคณภาพ

อยางไรกตาม อนาคตของชมชนอยภายใตความเปราะบางของความมนคงทางอาหารในมมมองของภายนอก หรอภายใตนยามความมนคงทางอาหารในบรบทปกต และเมอหนกลบไปยงมมมองของคนกะเหรยงแลว ภาพของอนาคตสาหรบชมชนยงไมมความแนนอนและชดเจน ภาพทหลายคนไดสะทอนใหเหนจากการสนทนากลมนนพบวา เตมไปดวยความวตกกงวลตออนาคตทไมมความแนนอนในดานทดนทากนทสงผลตอการประกอบอาชพและวถชวต ดงนน ไมวาจะเปนมมมองของคนภายนอกหรอคนใน สภาพการณทคาดไวสาหรบอนาคตจงเปนภาพของความเปราะบาง แผนการดาเนนการตอในปทสอง

ในปแรกไดมการดาเนนการแสวงหานยามและขอบเขตของความมนคงทางอาหารและความเปนธรรมของคนกะเหรยงในชมชน 3 ชมชน และการตรวจสอบกบชมชนถงความหมาย และนยามดงกลาวแลว

ในปทสองไดดาเนนการเกบขอมลศกยภาพของครวเรอนทอาศยอยในแตละหมบาน ใหทราบถงปจจยของแตละชมชน พรอมกบการสรางเวทใหเกดการแลกเปลยนระหวางชมชนเพอสรางเปนแนวทางในการสรางความมนคงทางอาหารทเปนธรรมตอไป

60

เอกสารอางอง

ภาษาไทย กลยา หอมเกต. 2548. อตลกษณทางชาตพนธกะเหรยงทามกลางวถชวตแบบใหม: กรณศกษาบานหวยสตว

ใหญ หมท 6 ตาบลปาเดง อาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต วฒนธรรมศกษา, มหาวทยาลยวลยลกษณ.

กฤษฎา บญชย. 2555. การสงเคราะหสถานการณความไมเปนธรรมทางสงคมเชอมโยง SDH มตเกษตรทรพยากร. การประชม นาเสนอรายงานสงเคราะหรวมและทศทางขางหนา. เอกสารประกอบการประชม 29 พฤศจกายน 2555.

โกวท แกวสวรรณ. 2542. 'ดทหลา' ในพธเรยกวหลาของชาวกะเหรยงโป : กรณศกษากะเหรยงโป บานเกาะสะเดง ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

ขวญชวน บวแดง. 2549. กะเหรยง: หลากหลายชวตจากขนเขาสเมอง. เชยงใหม : ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

ขวญชวน บวแดง และคณะ, 2546. ศาสนาและอตลกษณของกลมชาตพนธ ศกษากรณกลมชนกะเหรยง ในประเทศไทย และประเทศพมา. สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม.

โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน. 2548. สารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคของ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เลมท 19. กรงเทพมหานคร: โครงการสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.

จนทรเพญ ชตมาเทวนทร. 2541. ผลกระทบจากการปลกขาวไรของชาวกะเหรยงตอการชะลางพงทลายของ ดน : กรณศกษาบานแมรดปาแก อาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน. สาขาวชาเทคโนโลยการวางแผนสงแวดลอมเพอพฒนาชนบท, มหาวทยาลยมหดล.

จนทบรณ สทธ. 2539. กะเหรยง : ชวต จารตประเพณ สงแวดลอม. สถาบนวจยชาวเขา กรมประชาสงเคราะห กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม .

จนทบรณ สทธ, และคณะ. 2522. รายงาน การสารวจภาวะทางสงคมและเศรษฐกจของชาวเขาเผากะเหรยง บานพระบาทหวยตม ต.นาทราย อ.ล จ.ลาพน. กรงเทพฯ : กรมประชาสงเคราะห.

61

จนตนา กาญจนถวลย.2535. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมในชมชนกะเหรยง : ศกษาเปรยบเทยบกรณบานไรปา อาเภอทองผาภม กบ บานสะเนหพอง อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร. มานษยวทยามหาบณฑต, ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา, คณะรฐศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชยฤกษ ไตลงคะ. 2526. บทบาทของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรตอการยอมรบนวกรรมในการทานาดาของชาวเขาเผากะเหรยงในเชยงใหม. นเทศศาสตรมหาบณฑต, คณะนเทศศาสตร .จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชพนจ เกษมณ. 2539. ศกยภาพในการจดการทรพยากรดน-นา-ปา ของชาวกะเหรยง. สถาบนวจยชาวเขา.

ชสทธ ชชาต. 2541. การใชภมปญญาชาวบานในการอนรกษปาและระบบนเวศเพอแกปญหาภยแลงของประเทศไทย : รายงานการวจย. เชยงใหม : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สถาบนราชภฏเชยงใหม.

ณรงค ใจหาญ. 2541. สภาพความเปนอยและปญหาของชาวเขาเผากะเหรยง อาเภอทาสองยาง จงหวดตาก.กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

ดารพสตร สาราญวงศ. 2529. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมในชมชนกะเหรยง.สงคมศาสตรมหาบณฑต, คณะรฐศาสตร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เดลนวส. 2556. วธ. เรงสรปงานฟนฟวถชวตชาวกะเหรยงใน 3 เดอน. 28 ตลาคม 2556. http://www.dailynews.co.th/Content.do?contentId=190816

ณภทรา จนทวช. 2548. กระบวนการสอสารเพออนรกษปาไม ของเจาหนาทปาไม กบชมชนกะเหรยง หมบานแมกระบง อ.ศรสวสด จ.กาญจนบร. ภาควชาการประชาสมพนธ, คณะนเทศศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นงกาญจน บรณรกษ. 2531. คณภาพชวตและการมสวนรวมในการปฏบตของชาวกะเหรยง ในจงหวดกาญจนบรและราชบร ภายใตโครงการของกรมประชาสงเคราะห. วทยานพนธ ภาควชาสงเสรมและนเทศศาสตรเกษตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

นฤมล อรโณทย. 2555. การสงเคราะหสถานการณความไมเปนธรรมทางสงคมเชอมโยง SDH มตสงคมวฒนธรรม. การประชม นาเสนอรายงานสงเคราะหรวมและทศทางขางหนา. เอกสารประกอบการประชม 29 พฤศจกายน 2555.

นฤมล อรโณทยและคณะ. 2553. การศกษาเปรยบเทยบ “เศรษฐกจพอเพยง” ในบรบทของชมชนพนเมองทอยกบปาและทะเล. รายงานวจย. สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

62

นฤมล อรโณทย. 2549. กลมชาตพนธทางทะเลชายแดนและชายขอบ: การสรางความมนใจและความมนคงในประเทศไทยกบความมนคงของมนษย: จากปญหาสพลงภาค. เอกสารประกอบการสมมนาระดบชาตเรองประเทศไทยกบความมนคงของมนษย จดยนและกาวตอไป 8 - 9 พฤษภาคม 2549.

นวฒน ฉมพาล.2545.รายงานการวจย ผลกระทบของการพฒนาเศรษฐกจ สงคม ตอสภาพแวดลอมและชาตพนธในภมภาคตะวนตก. กรงเทพฯ: ภาควชามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

บอพอ (ถาวร กมพลกล). 2547. ไรหมนเวยนในวงจรชวตชนเผาปกาเกอะญอ. เชยงใหม: เครอขายกองบญขาว.

ปนแกว เหลองอรามศร. 2547. ภมปญญานเวศวทยาชนพนมอง ศกษากรณชมชนกะเหรยงในปาทงใหญนเรศวร. โครงการฟนฟชวตและธรรมชาต. นนทบร: สานกพมพโลกดลยภาพ

ปนแกว เหลองอรามศร.2534. องคความรนเวศนวทยาของชมชนเกษตรกรรมในเขตปา ศกษากรณชมชนกะเหรยงในเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร. สงคมวทยามหาบณฑต, สาขาสงคมวทยา. มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พพฒน เรองงาม. 2533. ชาวกะเหรยงและวฒนธรรมชาวกะเหรยง ตาบลไลโว อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร. สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร.

___________.2539. ภมปญญานเวศวทยาชนพนเมอง : ศกษากรณชมชนกะเหรยง ในปาทงใหญนเรศวร. กรงเทพฯ : โครงการฟนฟชวตและธรรมชาต.

มกดาวรรณ ศกดบญ. 2553. ชาตพนธสมพนธในเมอง: บทสารวจทางทฤษฎและงานวจยทเกยวของ. ศนยศกษาชาตพนธและการพฒนา

มาล สทธเกรยงไกร.2555. การเสรมสรางความเขมแขงของพนทวฒนธรรมพเศษชาตพนธ: กรณศกษา อาเภอกลยาณวฒนา.

วฒ บญเลศ. 2546. เมอกะเหรยงสวนผงลกขนพด. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนงานวจย.

วรเจตน ภาครตน.2552. นตรฐกบความยตธรรมทางสงคม ใน ฟาเดยวกน. ปท 7 ฉบบท 4 ตลาคม-ธนวาคม 2552 หนา 67-87.

วระวชร ปนเขยน. 2525. วรรณกรรมกะเหรยงจากตาบลสวนผง กงอาเภอสวนผง จงหวดราชบร. ราชบร : ภาควชาภาษาไทย คณะวชามนษยศาสตร วทยาลยครหมบานจอมบง.

ศรพร เคาภไทย. 2546. ความสมพนธเชงโครงสรางกบการสญเสยทดนของคนกะเหรยง. ศลปศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

63

ศนยประสานงานองคกรเอกชนพฒนาชาวไทยภเขา (ศอข .) ออนไลดhttp://www.contothailand.org/independentfile/tribekaren.asp

สรพงษ วชยดษฐ. 2547. กระบวนการกอรปอตลกษณของผอพยพชาวกะเหรยง : ศกษากรณกะเหรยงในพนทพกพงชวคราว บานแมหละ อาเภอทาสองยาง จงหวดตาก. มานษยวทยามหาบณฑต, ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา. คณะรฐศาสตร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สทน สนองผน. 2545. การศกษาเปรยบเทยบสภาพการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมในชมชน กะเหรยงในเขตชายแดนไทยและพมา ระหวาง พ.ศ. 2490-2543. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนสนบสนนการวจย ชดโครงการอาณาบรเวณศกษา 5 ภมภาค.

สภลกษณ โทณลกษณ. 2542. การนบถอผบรรพบรษของชาวกะเหรยงโปว : บทบาท ความสาคญ และการเปลยนแปลง กรณศกษาทหมบานดงเสลาเกา ตาบลดานแมแฉลบ อาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร. สารนพนธปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขามานษยวทยา คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร .

สรชย หวนแกว. 2544. กระบวนการกลายเปนคนชายขอบ. รายงานวจย (ฉบบปรบปรง). ศนยศกษาการพฒนาสงคม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 24 มถนายน 2544.

อมรา พงศาพชญ. 2541. วฒนธรรม ศาสนา และชาตพนธ. กรงเทพฯ : สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อมรา พงศาพชญ. 2545. ความหลากหลายทางวฒนธรรม : กระบวนทศนและบทบาทในประชาสงคม. กรงเทพฯ : โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อรณรตน วเชยรเขยว และคณะ. 2546. สทธชมชนทองถน พนเมองดงเดมลานนา : กรณศกษาชมชนลวะ ยวน ลอ ปกาเกอญอ (กะเหรยง) ในจงหวดนาน เชยงราย และเชยงใหม. กรงเทพฯ : นตธรรม.

อดม เจรญนยมไพร และคณะ. 2549. การใชภมปญญาทองถนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและความหลาก หลายทางชวภาพอยางยงยนตามจารตประเพณของชนเผาพนเมองในประเทศไทย : กรณศกษาชมชนมงและกะเหรยง : รายงานผลการวจย. กรงเทพฯ : คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อานนท กาญจนพนธ. 2547 “ทศทางและปญหาการจดการทดนในสงคมไทย” ใน รวมบทความ วพากษแนวคดแปลงสนทรพยเปนทนถงปญหาการจดการทดนในสงคมไทย เชยงใหม: โครงการพนททางสงคมและสอทางเลอก

อานนท กาญจนพนธ. 2547. รายงานวจยระบบการเกษตรแบบไนหมนเวยน เลม1 สถานภาพและความเปลยนแปลง. คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

อานนท กาญจนพนธ. 2544. วธคดเชงซอนในการวจยชมชน พลวตและศกยภาพของชมชนในการพฒนา. กรงเทพฯ: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย.

64

เอกชย เครออนตะ. 2540. วฒนธรรมชมชนในการอนรกษทรพยากรปาไมของชาวเขาเผากะเหรยง. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาสงแวดลอม, มหาวทยาลยมหดล.

ภาษาองกฤษ

Choffnes, Eileen R., Relman, David A. and others. 2012. Improving Food Safety Through a One Health Approach: Workshop Summary. The nation academic press.

Jonsson, Hjorleifur. 1998. forest, products, upland groups, hill tribes, Thai politics, history, Karen, political economy in Sojourn. Vol.1, 1998. 1-37

Rennie, J.K. and N. Singh. 1996. Participatory Research for Sustainable Livelihoods: a Guidebookfor Field Projects. Manitoba, Canada: International Institute for Sustainable Development.

Sangsid Piriyarangsan. 1992. Conflicts Between State and Karen Minority Group: Cultural Dimension. Bangkok: Chulalongkorn University.

Sato Jin. 2000. Karen, Thailand, conservation, forest, ambiguous land, deforestation in Development and Change. P155-177

Udom Charoenniyomphrai, Chanthanee Phichetkulsamphan and Wilawan Tharawodome, edt. 2003. Indigenous knowledge, customary use of natural resources and sustainable biodiversity management: case study of Hmong and Karen communities in Thailand . Chiang Mai : Inter Mountain Peoples Education, Education and Cultures in Thailand Association (IMPECT).

Yos Santasombat. 2004. Karen, cultural production, ethnic identity, ecopolitics, symbolic power, Northern Thailand, forest guardians, conservationists in Asian Ethnicity. Vol. 1.2004. 105-120.

65

ผนวก

สาระสาคญพธสารเสรมนาโงยา - กวลาลมเปอร วาดวยการรบผดและชดใชตามพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพ

วตถประสงค

เพอสนบสนนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน, โดยคานงถงสขภาพของมนษย, โดยการจดเตรยมกฎเกณฑและแนวทางระหวางประเทศในเรองของการรบผดและชดใชทเกยวเนองกบสงมชวตดดแปลงพนธกรรม สาระสาคญ

พธสารเสรมฯ ประกอบดวย 21 มาตรา โดย มาตรา 1-12 เปนเนอหาพนธกรณ และมาตรา 13-21 เปนการบรหารตางๆ ของสานกเลขาธการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

1. พธสารเสรมฯ ฉบบนนามาใชกบความเสยหาย • ตอการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนโดยคานงถงความเสยงตอ

สขภาพมนษยทเกดขนภายในขอบเขตอานาจรฐของภาค • เปนผลมาจากการขนสง การนาผาน การดแล และการใชสงมชวตดดแปลงพนธกรรมท

เคลอนยายขามพรมแดนเพอนามาใชโดยตรงเปนอาหารหรออาหารสตวหรอใชในกระบวนการผลต, หรอ เพอการใชในสภาพควบคม, หรอเพอปลดปลอยสสงแวดลอม

2. เปนการเคลอนยายขามพรมแดนทงโดยเจตนา โดยไมเจตนาตามมาตรา 17 ของพธสารฯ, โดยผดกฎหมายตามมาตรา 25 ของพธสารฯ และโดยประเทศทไมใชภาคพธสารฯ

3. ภาคพธสารฯ จะตองกาหนดมาตรการตอบสนองในกรณเกดความเสยหายและดาเนนการโดยสอดคลองกบกฎหมายภายในประเทศ หรออาจกาหนดไวในกฎหมายภายในวาดวยการรบผดทางแพง

4. กฎหมายภายในจะตอง • กาหนดใหผประกอบกจกรรมแจงหนวยงานรบผดชอบทนททเกดความเสยหาย, ประเมนความ

เสยหาย, และดาเนนมาตรการตอบสนองทเหมาะสม และตองไมขดขวางการดาเนนการใดๆ ของหนวยงานรบผดชอบในการดาเนนการแกไขเยยวยา และภาคพธสารฯ มสทธเรยกเกบคาธรรมเนยมและคาใชจายในการประเมนความเสยหายและการดาเนนการตามมาตรการจากผประกอบกจกรรม

• กาหนดเรองการแกไขเยยวยา, การทบทวนการบรหารการจดการ/ การตดสนของศาล

66

• กาหนดกฏเกณฑและแนวทางการรบผดทางแพง โดยอาจใช (ก) กฎหมายทมอย หรอ (ข) พฒนาขนโดยเฉพาะสาหรบวตถประสงคนหรอ (ค) ผสมผสาน (ก) และ (ข) โดยระบถงความเสยหาย มาตรการรบผด ชองทางการรบผด สทธทจะเรยกรอง

5 ภาคพธสารฯ อาจ

• ใชเกณฑทกาหนดไวในกฎหมายภายในมากาหนดความเสยหาย • กาหนดชวงเวลาทดาเนนการ • ขอจากดทางการเงนเพอเรยกคนคาใชจายทเกยวของ

สมภาษณ

นายประวทย ทองเปราะ เครอขายกะเหรยงภาคตะวนตก บานแมกระบง นายพงศกร ทองผาสขม ผชวยผใหญบานหนองบาง นางสมจต ทองผาสขม บานหนองบาง นายณรงค เพลนไพรเยน ผชวยผใหญบานกองมองทะ ครชาต..... ชาวบานบานกองมองทะ กานนไพบลย ชวยบารงวงค กานนบานกองมองทะ นายกตตศกด ธาราวนารกษ (ลงเนเซง) ชาวบานบานกองมองทะ คนายโทลา ไทรสงขชวาลน มคทายกประจาวดกองมองทะ

สนทนากลม บานแมกระบง อาเภอศรสวสด จงหวดกาญจนบร วนเสารท 2 มนาคม 2556 เวลา 13.00 – 16.00 น.

1. นายประเดม ศรจรรยา 2. นางจนด ทองผาแสงส 3. น.ส. วรรเพญ เขยวเหลอง 4. นางลาจวน ศรจรรยา 5. นางพทยา สมนก 6. นายโมง กลทองทกษ 7. นางวลย แดงสงห 8. นายสอาด วลย 9. นายปออง 10. นางเพญณ เขยวเหลอง 11. นายเตะซา ขจดพษภย 12. น.ส.ยวด สวสดกรกล

บานหนองบาง อาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร วนอาทตยท 3 มนาคม 2556 เวลา 13.00 – 16.00 น.

1. นายนพพร ปญญาอนทร 2. นางสมจต ทองผาสขม 3. สรอย ไชยผาภม 4. นางบวสอน ทองผาสขม 5. นางแสง สงขพศทธ 6. นางเกอกล ผาภมสราญ 7. น.ส.สภาพร ผาภมสราญ 8. นางบษา ภมมา 9. เอกชย ปญญาอนทร 10. นางประภาภรณ ไชยพนธ 11. เพลงศกด สงครามมา 12. นายพงศกร ทองผาสขม

บานกองมองทะ อาเภอสงขละบร จงหวดกาญจนบร วนเสารท 20 เมษายน 2556 เวลา 13.00 – 16.00 น.

1. นายเยยหรโพ พลเพอชาต 2. นายวเชยร พนาอดม 3. นายตองลเหยง พนาอดม 4. นายบญช เพลนไพรเยน 5. นายลงขงโพ ไทรสงขชวาลลน 6. นายณรงค เพลนไพรเยน