บทท 1

การรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

ผศ.แพรภทร ยอดแกว กลมวชาอาเซยนศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

บทท 1 การรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

ในปจจบนทกประเทศทวโลกตางใหความส าคญกบความเจรญกาวหนาในการพฒนาประเทศอยางรอบดาน จงท าใหมกรอบความรวมมอทงในระดบภมภาคและระดบโลกเกดขนเปนจานวนมาก และกรอบความรวมมอดงกลาวทเกดขนจะไมไดมวตถประสงคเพยงแตความรวมมอเฉพาะดานเศรษฐกจเทานน แตยงรวมไปถงการพฒนาดานการเมองและความมนคง ดานการศกษา ดานสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนดานการพฒนาทรพยากรมนษย เปนส าคญ ดงนนในหลาย ๆ กรอบความรวมมอจะมงคดหาวธทจะรวมมอกนในการสรางการพฒนาแบบยงยนและมนคง ดงเชนในขณะน องคการความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดเกดการรวมกลมขนเปน “สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (Association of South East Asian Nations: ASEAN)”

ความหมายของภมภาค

แนวคดวาดวยเรองภมภาคนนโดยหลกการพนฐานแลว เปนแนวคดดานภมศาสตร มกจะมเหตผลเบองตนอยทรฐตางๆ ทเปนสวนหนงของภมศาสตรเดยวกนตองเผชญและแกปญหารวมกน การทรฐทอยใกลเคยงกนกมกจะมภมหลงรวมกนไมวาทางประวตศาสตร ชาตพนธ วฒนธรรม ฯลฯ ในค าวาภมภาค ตรงกบภาษาองกฤษวา “region” ซงมความหมายพนฐาน ดงน พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน ภมภาค หมายถง อาณาบรเวณทมลกษณะบางอยาง เชน ลกษณะทางธรรมชาต ทางเศรษฐกจ ทางวฒนธรรม ทางการเมองคลายคลงกน จนสามารถจดเขาพวกกนได และแตกตางกบบรเวณใกลเคยงโดยรอบ พจนานกรมของแคมบรดจ ภมภาค หมายถง พนทเฉพาะหรอพนสวนหนงของโลก หรอพนททถกแบงออกจากสวนตางๆ ของประเทศ

ความหมายของภมภาค

สดา สอนศร กลาววา “ภมภาค” อาจตความหมายไดทงในทางภมศาสตรและในทางการเมอง ในทางภมศาสตร ภมภาคนน เปนการยากทจะจ ากดอาณาเขตอนแนนอนลงไป แตอาจแบงภมภาคออกเปนภมภาคทมองคประกอบเพยงอยางเดยว เชน ภมภาคเขตรอน ภมภาคเขตหนาว เปนตน แตภมภาคทมปจจยหลายอยางเปนองคประกอบนน หมายถง การก าหนดดนแดนทประกอบดวยองคประกอบหลายอยาง เชน ดน ฟา อากาศ ลกษณะการท ามาหากน ขนบธรรมเนยม ประเพณทคลายคลงกนอยในภมภาคเดยวกน สวนความหมายภมภาคในทางการเมองนน มความหมายทกวางออกไปกวาในทางภมศาสตร นกรฐศาสตรจงมความเหนเกยวกบภมภาคตางๆ กน ซงสรปไดดงน

ความหมายของภมภาค

1. ภมภาค จะตองมเขตโครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมทคลายคลงกน

2. ภมภาค หมายถง เขตทตองพงพาอาศยซงกนและกน

3. ภมภาค หมายถง ดนแดนทผอยอาศยในภมภาคมความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน

4. ภมภาค หมายถง เขตทอยภายใตการบรหารหนวยเดยวกน

5. ภมภาค คอ ดนแดนทก าหนดขนเมอเกดปญหาขนในบางครงคราว เชน เอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนภมภาคทเคยถกก าหนดโดยสหรฐอเมรกา เมอมปญหาเรองการรกรานของคอมมวนสต เปนตน

6. ภมภาค หมายถง ดนแดนทมปจจยหลายอยางคลายคลงกนมากพอทจะท าใหภมภาคนน รวมกนเปนระบบได ปจจยดงกลาวไดแก คานยม ความเชอและโครงสรางทางสงคมคลายกนและจะตองมการตดตอสมพนธกน เปนดนแดนทอยใกลเคยงกน เปนตน

ความหมายของภมภาคนยม

ค าวา “ภมภาคนยม” ตรงกบภาษาองกฤษวา “regionalism” ตามความหมายจากพจนานกรม

ภมภาคนยม ในความหมายเชงการเมอง คอ ความรสกในการเปนสวนหนงของกลมประเทศทปรารถนาจะเปนอสระมากขนในทางการเมอง

กรมอาเซยน กระทรวงการตางประเทศ กลาววา ภมภาคนยม หมายถง เปนการรวมกลมของประเทศในภมภาค บนพนฐานของการตระหนกถงผลประโยชนรวมกนในการพฒนาและความจ าเปนทจะตองรวมมอกนในดานตางๆ เพอเปนการระดมพลงในการปกปองและเสรมสรางความกาวหนาและสนตภาพความมนคงของแตละประเทศและของภมภาคโดยสวนรวม โดยสามารถแบงไดเปน 2 ความหมาย คอ

ความหมายของภมภาคนยม

1. ภมภาคนยมแบบเปด (open regionalism) เปนกระบวนการรวมตวและรวมมอกนในภมภาค เพอลดอปสรรคทางการคาซงกนและกนโดยไมมการกดกนประเทศภายนอก 2. ภมภาคนยมแบบปด (closed regionalism) เปนกระบวนการรวมตวและรวมมอกนในภมภาคเพอลดอปสรรคทางการคาซงกนและกน โดยมการกดกนประเทศภายนอก สดา สอนศร กลาววา “ภมภาค” อาจตความหมายไดทงในทางภมศาสตรและในทางการเมอง ในทางภมศาสตร ภมภาคนน เปนการยากทจะจ ากดอาณาเขตอนแนนอนลงไป แตอาจแบงภมภาคออกเปนภมภาคทมองคประกอบเพยงอยางเดยว เชน ภมภาคเขตรอน ภมภาคเขตหนาว เปนตน แตภมภาคทมปจจยหลายอยางเปนองคประกอบนน หมายถง การก าหนดดนแดนทประกอบดวยองคประกอบหลายอยาง เชน ดน ฟา อากาศ ลกษณะการท ามาหากน ขนบธรรมเนยม ประเพณทคลายคลงกนอยในภมภาคเดยวกน

รปแบบการรวมกลมในภมภาค

1. การรวมมอและการรวมตวในรปแบบทเปนทางการ

เปนความรวมมอโดยมภาครฐเปนผผลกดนจากบนลงลาง (government-driven top-to-bottom approach) โดยมการจดท าขอตกลงหรอสนธสญญาอยางเปนทางการ โดยมกจะมการจดตงองคการหรอสถาบนขนมารองรบดวยการรวมตวในลกษณะนเรยกวา “ภมภาคนยม (regionalism)” เชน การรวมตวของสหภาพยโรป การรวมกลมสมาคมลาตนอเมรกา รวมถงการรวมตวของอาเซยน เปนตวอยางทดของการรวมตวในลกษณะน สรปไดวา การรวมมอและการรวมตวในรปแบบทเปนทางการ คอ แบบทรฐเปนผรเรม (regionalism) หรอ แบบบนลงลาง โดยจะตองการรวมมอกนอยางเหนยวแนนของประเทศในภมภาคนน ๆ อยางนอย 3 ประเทศ ทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการของภาครฐหรอเอกชนเพอผลประโยชนรวมกน

2. การรวมมอและการรวมตวในรปแบบทไมเปนทางการ

เปนความรวมมอโดยมภาคเอกชนเปนผขบเคลอนตามกลไกของตลาดจากลางขนบน (market-driven bottom-up approach) เกดขนจากการตดตอคาขายและการลงทนของภาคเอกชนในภมภาค ซงท าใหประเทศในภมภาคมความใกลชดและพ งพากนในทางเศรษฐกจการรวมตวในล กษณะน เ ร ยกว า “กระบวนการรวมกลมในภมภาค (regionalization)” การรวมตวในเอเชยตะวนออกเปนตวอยางทดของการรวมตวในลกษณะน สรปไดวา แบบทประชาชนเปนผรเรม (regionalization) หรอ แบบลางขนบน โดยมกระบวนการความรวมมอกนของภาคประชาชนของประเทศในภมภาคนน ๆ อยางนอย 3 ประเทศ ทงดานสงคมและเศรษฐกจเปนหลก โดยจะสอดคลองกบนโยบายของรฐบาลหรอไมกตาม

รปแบบการรวมกลมในภมภาค

ภมภาคในทวปเอเชย ภมภาค หมายถง พนทเฉพาะหรอพนสวนหนงของโลก หรอพนททถกแบงออกจากสวนตางๆ ของประเทศทมอาณาบรเวณทมลกษณะบางอยาง เชนลกษณะทางธรรมชาต ทางเศรษฐกจ ทางศาสนาและวฒนธรรม รวมถงมการเมองทคลายคลงกน สามารถจดเขาพวกกนได เชน ในทวปเอเชย แบงออกดงน

1) เอเชยกลาง (Central Asia)

2) เอเชยตะวนออก (East Asia)

3) เอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอเอเชยอาคเนย

(Southeast Asia)

4) เอเชยใต (South Asia)

5) เอเชยตะวนตกเฉยงใต (Southwest Asia)

ภมภาคในทวปเอเชย

ทวปเอเชย จะมขนาดใหญทสด มพนทประมาณ 44 ลานตารางกโลเมตร นบเปนพนททมขนาดกวางใหญทสดในโลก

1. ภมภาคเอเชยกลาง (Central Asia)

1.ทาจกสถาน (Tajikistan)

2.คาซคสถาน (Kazakhstan)

3.อซเบกสถาน (Uzbekistan)

4.เตรกเมนสถาน (Turkmenistan)

5.เคอรกสถาน (Kurdistan)

1.เกาหลใต (South Korea)

2.เกาหลเหนอ (North Korea)

3.จน (China)

4.ญปน (Japan)

5.ไตหวน (Taiwan)

6.มองโกเลย (Mongolia)

7.มาเกา (Macau)

8.ฮองกง (Hong Kong)

2. ภมภาคเอเชยตะวนออก (East Asia)

1.บรไน (Brunei) 2.กมพชา (Cambodia) 3.อนโดนเซย (Indonesia) 4.ลาว (Laos) 5.ฟลปปนส (Philippines) 6.มาเลเซย (Malaysia) 7.เมยนมาร (Myanmar) 8.สงคโปร (Singapore) 9.ไทย (Thai) 10.ตมอร-เลสเต (Timor-Leste) 11.เวยดนาม (Vietnam)

3.ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอภมภาคเอเชยอาคเนย (Southeast Asia)

1.เนปาล (Nepal)

2.บงกลาเทศ (Bangladesh)

3.ปากสถาน (Pakistan)

4.ภฎาน (Bhutan)

5.มลดฟส (Maldives)

6.ศรลงกา (Sri Lanka)

7.อฟกานสถาน (Afghanistan)

8.อนเดย (India)

4. ภมภาคเอเชยใต (South Asia)

1.กาตาร (Qatar) 2.คเวต (Kuwait)

3.จอรแดน (Jordan) 4.ซาอดอาระเบย (Saudi Arabia)

5.ซเรย (Syria) 6.ไซปรส (Cyprus)

7.ตรก (Turkey) 8. บาหเรน (Bahrain)

9.เยเมน (Yemen) 10.เลบานอน (Lebanon)

11.สหรฐอาหรบเอมเรตส (United Arab Emirates)

12.อฟกานสถาน (Afghanistan)

13.อรก (Iraq)

14.อสราเอล (Israel)

15.อหราน (Iran)

16.โอมาน (Oman)

5. ภมภาคเอเชยตะวนตกเฉยงใต (Southwest Asia)

กรณศกษาการรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

ความส าคญของการรวมกลมประเทศอาจเรมจากจดประสงคตาง ๆ เชน เพอประโยชนทางดานการเมองระหวางประเทศ เพราะผลประโยชนทางเศรษฐกจและการเมองทมกจะมความสมพนธกนอยางใกลชด เพอใหความรวมมอชวยเหลอแกประเทศยากจน ในกรณเปนความชวยเหลอทประเทศทพฒนาแลว ชวยเหลอประเทศก าลงพฒนาหรอประเทศดอยพฒนา เพอรกษาผลประโยชนทางดานธรกจการคารวมกน เพอการท าขอตกลงระหวางประเทศทางดานเศรษฐกจและการท าการคาระหวางประเทศ ซงในโลกปจจบนมการรวมกลมประเทศทหลากหลายอนประกอบดวย ยโรป เอเชย และเอเชยแปซฟค ตะวนออกกลาง ลาตนอเมรกา และแอฟรกา เปนตน และกอนทจะกลาวถงอาเซยนนนนาจะเกรนน าถงประวตศาสตรการรวมตวของกลมประเทศแบบภมภาคนยมทผานมาและปรากฏใหศกษามากอนและทเกดการขบเคลอนทางดานการเมองและดานเศรษฐกจอยางเหนไดชดและมชอเสยงไปทวโลก

จะแสดงใหเหนถงแนวทางการด าเนนงานของประเทศสมาชกอาเซยนจะตองใหความส าคญในเรองสรางความสมพนธระหวางประเทศ เพอ “สรางความรวมมอในระดบภมภาค” ตามทผน าประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดตดสนใจครงยงใหญ ในการสรางความรวมมอโดยการลงนามกอตงอาเซยนขน ดงนนการศกษาเรอง “อาเซยนศกษา” จงมความส าคญในเชงวชาการเปนอยางมาก

และกอนทจะศกษาประเดนอนๆ ควรตองท าความเขาใจเรอง “การรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม” เพอปพนความรเรองการรวมกลมประเทศในบรบทของอาเซยน

กรณศกษาการรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

1. องคการสนธสญญาปองกนแอตแลนตกเหนอหรอนาโต (North Atlantic Treaty Organization: NATO)

จดตงขนในวนท 4 เมษายน ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) กอตงขนในชวงของสงครามเยน โดยมจดประสงคเพอถวงดลอ านาจทางการทหารกบสหภาพโซเวยตทก าลงแผขยายอานาจอยในขณะนน และเพอความรวมมอกนในการรกษาความสงบของประเทศสมาชก นาโตมสมาชกทงหมด 28 ประเทศ คอ แอลเบเนย (Albania) เบลเยยม (Belgium) บลแกเรย (Bulgaria) โครเอเชย (Croatia) สาธารณรฐเชก (Czech) เอสโตเนย (Estonia) ฝรงเศส (France) เฮลเลนกหรอกรก (Greece) ฮงการ (Hungary) ไอซแลนด (Iceland) อตาล (Italy) ลตเวย (Latvia) ลทวเนย (Lithuania) เนเธอรแลนด (Netherlands) นอรเวย (Norway) โปแลนด (Poland) โปรตเกส (Portugal) สโลวาเกย (Slovakia) สโลวเนย (Slovenia) สเปน (Spain) ตรก (Turkey) สหราชอาณาจกร (England) สหรฐอเมรกา (United Kingdom) ลกเซมเบรก (Luxembourg) โรมาเนย (Romania) เดนมารก (Danmark) เยอรมน (Germans) แคนาดา (Canada)

2. องคการสนธสญญาวอรซอ"วอรซอแพคท" (Warsaw Pact)

เปนองคการทสหภาพโซเวยตรวมกบพนธมตรในยโรปตะวนออก รวม 8 ประเทศ ไดแก สหภาพโซเวยต (Soviet Union) อลบาเนย (Albania) โปแลนด (Poland) บลกาเรย (Bulgaria) เชคโกสโลวาเกย(Czechoslovakia) เยอรมนตะวนออก (East Germany) ฮงการ (Hungary) และโรมาเนย จดท าขนตามสนธสญญาทมการลงนามกน เมอวนท 14 พฤษภาคม ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) ณ กรงวอรซอ ประเทศโปแลนด เพอเปนการตอบโตทสหรฐอเมรกาและรฐบาลของกลมประเทศยโรปตะวนตก ลงนามรวมกนในสนธสญญาแอตแลนตกเหนอหรอนาโต องคการสนธสญญาวอรซอเปนปฏกรยาของกลมประเทศคอมมวนสตทแสดงตอบโตกลมประเทศเสรประชาธปไตย ซงท าใหกลมประเทศยโรปตะวนออกตองอยภายใตอทธพลของสหภาพโซเวยต แตตอมาประเทศสมาชกหลายประเทศไดพยายามปฏรปการปกครองของตนเองใหมความเปนประชาธปไตยมากขน จนกระทงในชวงปลายป ค.ศ.1991 (พ.ศ. 2534) สหภาพโซเวยตไดลมสลายลง องคการสนธสญญาวอรซอ จงตองยตลงไปโดยปรยาย

3. การรวมกลมสมาคมลาตนอเมรกา (The Latin American Integration Association: LAIA)

กลมประเทศในทวปอเมรกากลางและอเมรกาใตทพดภาษาสเปนและภาษาโปรตเกสเปนหลก ประกอบดวยสมาชก 12 ประเทศ คอ เปร (Peru) เวเนซเอลา (Venezuela) เอกวาดอร (Ecuador) โคลมเบย (Columbia) โบลเวย(Bolivia) ชล (Chile) เมกซโก (Mexico) อารเจนตนา (Argentina) บราซล (Brazil) ปารากวย (Paraguay) อรกวย (Uruguay) และควบา (Cuba)

กอตงเมอ ค.ศ. 1980 (พ.ศ. 2523) มอาณาเขตครอบคลมประเทศในอเมรกากลาง แครบเบยน และอเมรกาใต รวมสมาชกทงหมด 46 ประเทศ มจ านวนประชากรรวมทงหมดกวา 600 ลานคน โดยมบราซล เมกซโก และ อารเจนตนา เปนประเทศทมขนาดจดพ (GDP) ใหญทสดในภมภาค13 (ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (gross domestic product: GDP) หมายถง มลคาตลาดของสนคาและบรการขนสดทายทผลตในประเทศในชวงเวลาหนง โดยไมค านงวาผลผลตนนจะผลตขนมาดวยทรพยากรของชาตใด ซงคดคนโดย ไซมอน คซเนตส (Simon Kuznets) นกเศรษฐศาสตรชาวรสเซย ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ สามารถใชเปนตวบงชถงมาตรฐานการครองชพของประชากรในประเทศนนๆ )

12 ประเทศ คอ 1. เปร (Peru) 2. เวเนซเอลา (Venezuela) 3. เอกวาดอร (Ecuador) 4. โคลมเบย (Columbia) 5. โบลเวย(Bolivia) 6. ชล (Chile) 7. เมกซโก (Mexico) 8. อารเจนตนา (Argentina) 9. บราซล (Brazil) 10. ปารากวย (Paraguay) 11. อรกวย (Uruguay) 12. ควบา (Cuba)

4. ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟกหรอเอเปค (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC)

คอ ความรวมมอทางเศรษฐกจในเอเชย-แปซฟก ถอเปนองคกรความรวมมอทางเศรษฐกจทส าคญของโลก กรอบความรวมมอนกอตงขนเมอป ค.ศ. 1989 (พ.ศ.2532) เพอตอบสนองตอภาวะการณพงพาซงกนและกนของเศรษฐกจในเอเชย-แปซฟกทเพมมากขน เอเปคมเปาหมายในการสงเสรมการขยายตวทางเศรษฐกจ และสรางความรสกมสวนรวมเปนประชาคมในภมภาคเอเชย-แปซฟก ในแตละป ผน าและรฐมนตรเอเปค จะมาพบกนเพอทบทวนความคบหนาของการด าเนนงาน และก าหนดเปาหมายวตถประสงคหลกของความรวมมอในปตอๆ ไป เปาหมายทโดดเดนทสดอนหนงของเอเปค คอ "เปาหมายโบกอร" (โบกอรเปนชอของเมองชายทะเลตงอยบนเกาะชวา ประเทศอนโดนเซย) ทจะสงเสรมการเปดเสรดานการคาและการลงทนในภมภาค เอเชย-แปซฟก โดยเรมจากสมาชกทพฒนาแลวภายในป 2553 และส าหรบสมาชกก าลงพฒนาทเหลอภายในป 2563 เอเปคด าเนนการบนพนฐานของฉนทามต ความสมครใจ และการด าเนนการในกรอบเวลาทตางกน

4. ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟกหรอเอเปค (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC)

4. ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟกหรอเอเปค (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC)

นอกจากนเอเปค ยงเปนองคการทมลกษณะพเศษตรงทสามารถคยกนในเรองของความรวมมอทางดานเศรษฐกจและดานวชาการระหวางสมาชกทพฒนาแลวกบสมาชกทก าลงพฒนาได มสมาชกรวม 21 ประเทศ ไดแก สหรฐอเมรกา (United State of America) แคนาดา (Canada) ญปน (Japan) เกาหลใต (South Korea) ออสเตรเลย (Australia) นวซแลนด (New Zealand) สาธารณรฐประชาชนจน (China) จนไทเป (Taiwan) ฮองกง (Hong Kong) ปาปวนวกน (Papua New Guinea) เมกซโก (Mexico) ชล (Chile) เปร (Peru) รสเซย (Russia) และมสมาชกในอาเซยนอก 7 ประเทศ คอ สงคโปร (Singapore) อนโดนเซย (Indonesia) มาเลเซย (Malaysia) บรไนดารสซาลาม (Brunei Darussalam) ฟลปปนส (the Philippines) ไทย (Thailand) เวยดนาม (Vietnam)

5. การรวมตวของสหภาพยโรปหรออย (European Union: EU)

กอตงเมอวนท 7 กมภาพนธ ค.ศ. 1992 (พ.ศ. 2535) เปนสหภาพทางเศรษฐกจและการเมอง ประกอบดวยรฐสมาชก 28 ประเทศ ซงสวนใหญตงอยในทวปยโรป โดยมประชากรรวมกนกวา 500 ลานคน ใน พ.ศ. 2554 สหภาพยโรปมผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศในรปตวเงนใหญทสดในโลก เมอวดในแงความเทาเทยมกนของอ านาจซอ ในป พ.ศ. 2555 สหภาพยโรป ไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพจากผลงานดานการผลกดนใหเกดสนตภาพในยโรป จงนบไดวากลมสหภาพยโรปเปนองคกรทางเศรษฐกจทเขมแขงทและมอทธพลตอเศรษฐกจโลกเปนอยางมาก สหภาพยโรปประกอบไปดวยรฐอสระ 28 ประเทศ

5. การรวมตวของสหภาพยโรปหรออย (European Union: EU)

5. การรวมตวของสหภาพยโรปหรออย (European Union: EU)

เปนทรจกกนในสถานะรฐสมาชกของสหภาพยโรป ไดแก ออสเตรเลย (Australia) เบลเยยม (Belgium) บลแกเรย (Bulgaria) โครเอเชย (Croatia) ไซปรส (Cyprus) สาธารณรฐเชก (Czech Republic) เดนมารก (Denmark) เอสโตเนย (Estonia) ฟนแลนด (Finland) ฝรงเศส (France) เยอรมน (Germany) กรซ (Greece) ฮงการ (Hungary) ไอรแลนด (Ireland) อตาล (Italy) ลตเวย (Latvia) ลทวเนย (Lithuania) ลกเซมเบรก (Luxembourg) มอลตา(Malta) เนเธอรแลนด (Netherlands) โปแลนด (Poland) โปรตเกส (Portugal) โรมาเนย (Romania) สโลวาเกย (Slovakia) สโลวเนย (Slovenia) สเปน (Spain) สวเดน (Sweden) และสหราชอาณาจกร (United Kingdom)

กรณศกษาการรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

จากตวอยางการรวมกลมแบบภมภาคนยมดงกลาว ลวนมวตถประสงคในการรวมมอกนสงเสรมความเจรญกาวหนาในทก ๆ ดานโดยเฉพาะการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอสรางความเจรญกาวหนาใหกบประเทศสมาชกใหสามารถเพมขดความสามารถในการแขงขน เพอมงไปสการบรณาการใหเขากบเศรษฐกจโลกได ซงการรวมกลมในรปแบบตางๆ ยงมอยหลากหลายในสงคมโลกปจจบน และนนหมายถงการรวมกลมในสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน ซงจดเปนการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยมดวยเชนกน ดงทกลาวมาการรวมตวของกลมประเทศในสหภาพยโรปหรอการรวมกลมสมาคมลาตนอเมรกา ยงเปนเรองทไกลตวเราเพราะเปนการรวมกลมภายนอกภมภาคแตในขณะนเพราะการทใกลตวเรามากทสด คอ การรวมกลมประเทศทมชอวา “สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (Association of South East Asian Nations: ASEAN)” นนเอง

กรณศกษาการรวมกลมประเทศตามแนวคดภมภาคนยม

แนวทางการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยม

แนวคดเกยวกบรวมกลมในภมภาคแบบภมภาคนยม (regionalism) นไดรบการวเคราะหของ แอนดรว เฮอรเรลล (Andrew Hurrell) จากหนงสอภมภาคนยมในโลกของการเมอง การศกษา ความสมพนธระหวางประเทศ และการวเคราะหเพมเตมโดย ขจต จตตเสว รวมถง สดา สอนศร ไดจ าแนกแนวทางการรวมกลมแบบภมภาคนยมออกเปน 5 แนวทาง สรปไดดงน

1. ภมภาคาภวตนหรอกระบวนการเปนภมภาค (regionalization) เปนแนวทางการเตบโตของการบรณาการทางสงคมภายในภมภาค ซงเปนกระบวนการโดยออมของปฏสมพนธทางสงคมและเศรษฐกจ ซงนกคดเกยวกบภมภาคนยมรนกอน อธบายวาเปนบรณาการอยางไมเปนทางการ

แนวทางการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยม

2. การมอตลกษณและส านกแหงภมภาค (regional awareness and identity) เนองจากภมภาคไดรบค าจ ากดความแบบนามธรรมและเปนทเขาใจกนตามศพทบญญตทวา “ภมภาคจากการรบร” (cognitive regions)

3. ความรวมมอระหวางรฐระดบภมภาค (regional interstate cooperation) กจกรรมทเกยวกบภมภาคนยม ครอบคลมการเจรจาตอรองหรอการท าความตกลง (arrangement) หรอระบอบ (regimes) ระหวางรฐหรอรฐบาล สามารถเปนตงแบบเปนทางการหรอไมเปนทางการ

4. การบรณาการ ระดบภมภาคแบบทไดรบการสงเสรมโดยรฐ (state-promoted regional integration) การบรณาการทางเศรษฐกจระดบภมภาคนบเปนประเดนทส าคญในความรวมมอระดบภมภาค ดงนน การบรณาการจงครอบคลมการตดสนใจเชงนโยบายเฉพาะโดยรฐบาล ซงออกแนวทางมาเพอลดหรอขจดอปสรรคในการแลกเปลยนสนคา บรการ ทน และคนรวมกน

5. ความเปนปกแผนของภมภาค (regional cohesion)

5.1 บรบทของความสมพนธระหวางรฐในภมภาคกบสวนอนของโลก เมอภมภาคกอตงขนมาตองมพนฐานนโยบายภายในภมภาคทครอบคลมประเดนตาง ๆ

5.2 การรวมกลมอยางสมบรณแบบ เมอประเทศรวมกนเปนภมภาคมกจะถกมองวาเปนรปแบบการพงพาซงกนและกน (networks of interdependence)

แนวทางการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยม

การรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยม จากสงครามโลกครงท 2 สยคสงครามเยน

ภายหลงสงครามโลกครงทสอง ความคดในการรวมกลมประเทศทมตทางการเมองและมตทางเศรษฐกจผสมผสานกนได ปรากฏในยโรปตะวนตก และไดพฒนามาเปนล าดบจนกระทงเปน “สหภาพยโรป (European Union) ”

ในปจจบน ส าหรบในภมภาคเอเชย การรวมกลมประเทศทมวตถประสงคทางการเมอง โดยน าเอาความรวมมอทางเศรษฐกจเขามาเสรม กไดปรากฏใหเหนในชวง “สงครามเยน” ในฐานะมาตรการตอตานคอมมวนสต ในบางกรณ เปนการรวมมอทางทหารอยางชดเจน หากไดน าเอาโครงการความรวมมอทางเศรษฐกจและสงคมแทรกเขาไปดวย ซงสามารถท าใหองคกรเดนหนาไปไดในระหวางทความขดแยงทางทหารยงไมเปนรปธรรม ซง จลชพ ชนวรรโณ นกวชาการดานความสมพนธระหวางประเทศ สรปไวดงน

สงครามโลกครงท 2

เปนจดเปลยนทส าคญทางการเมองและยทธศาสตรในทางการเมอง เนองจากสงครามโลกครงท 2 ไดสรางความเสยหายใหกบอ านาจเดม เชน องกฤษ ฝรงเศส เยอรมน และญปน สงผลใหออนแอและไมสามารถแสดงบทบาทครอบง าโลกไดอกตอไป โครงสรางอ านาจโลกไดเปลยนไป สหรฐอเมรกาไดกลายเปนมหาอ านาจใหมของโลกเนองจากมอาวธทรายแรง คอ ระเบดนวเคลยร อกทงเศรษฐกจกยง เขมแขง สวนสหภาพโซเวยตกขนมาเปนมหาอ านาจชนน าของโลก เนองจากมกองทพบกทเกรยงไกร แมวาจะบอบช าจากสงครามกตาม ความกาวหนาทางเทคโนโลยโดยเฉพาะอยางยงการพฒนาอาวธนวเคลยรไดท าใหยทธศาสตรในการท าสงครามเปลยนแปลงไป ความหวาดระแวงทเกดขนระหวางประเทศมหาอ านาจทงสองคอ สหรฐอเมรกา และ สหภาพโซเวยตน าไปสสงครามเยน (Cold War) ทเตมไปดวนความขดแยง และความตงเครยดตงแต ค.ศ.1947 (พ.ศ. 2490) เปนตนไป

สงครามโลกครงท 2

หลงสงครามโลกครงท 2 คอมมวนสตไดชยชนะในจน เกาหลถกแบงแยกเปนเกาหลเหนอและเกาหลใต คอมมวนสตแทรกซมมาลายา (ปจจบนคอ มาเลเซย) ฟลปปนส และเวยดนาม ดวยเหตนในตนป 1947 (พ.ศ. 2490) ในเครอขายโลกเสรตางพยายามสรางองคกรและแนวคดในการตอตานคอมมวนสต จนกระทงในป 1954 (พ.ศ. 2497) เกดการกอตงองคการสนธสญญาเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอองคการซโต (Southeast Asia Treaty Organization: SEATO) ไดถกจดตงขนภายใตการรเรมของฝายตะวนตก คอ สหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศส

สงครามโลกครงท 2

โดยประธานาธบดสหรฐอเมรกาในขณะนน รวมกบ ออสเตรเลย นวซแลนด และประเทศในเอเชย ไดแก ปากสถาน ฟลปปนส และประเทศไทย ไดเอาตวอยางมาจากการรวมตวขององคการนาโต (NATO) ในครงนนไดมการเชญหลายประเทศเขารวมเปนสกขพยาน เชน ญปน เกาหลใต ไตหวน พมา ซลอน อนเดย อนโดนเซย แตละประเทศทลงนามสนธสญญามะนลา (Manila Pact) ซงถอวา เปนการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยมในระยะแรกของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภายหลงสงครามโลกครงท 2 กอนทจะมการจดตงองคการความรวมมอตาง ๆ การจดตงอาเซยน

สงครามเยนระหวางสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต ความขดแยงและความหวาดระแวงท าใหทง 2 ประเทศ แขงขนกนในการพฒนาอาวธนวเคลยรหรอทเรยกวา “อาวธยทธศาสตร (Strategic Weapons)” ภายหลงจากสหภาพโซเวยต สามารถพฒนาและทดลองระเบดนวเคลยรมาใชไดในชวงป ค.ศ. 1948 (พ.ศ. 2491) จงไดขนมาเปนมหาอ านาจนวเคลยรเคยงคกบสหรฐอเมรกา สหภาพโซเวยตไดพฒนาขปนาวธระยะไกลทสามารถตดหวรบนวเคลยรไดส าเรจ แ ล ะน าไปสการแขงขนพฒนาขปนาวธนวเคลยรขามทวปในตนทศวรรษท 1960 (พ.ศ. 2503) การแขงขนดานอาวธ (Arms Race) ทวความเขมขนจนมการพฒนาขปนาวธตดหวรบนวเคลยรหลายหวรบ ในทศวรรษท 1970 (พ.ศ. 2513) และจรวดรอน (Cruise Missile) ในตอนปลายทศวรรษท 1970 (พ.ศ. 2513) นนเอง ในตนทศวรรษท 1980 (พ.ศ. 2523) สหรฐอเมรกากบสหภาพโซเวยตแขงขนกน พฒนาระบบอาวธในอวกาศ (Strategic Defense Initiatives หรอ Star Wars) จนสงผลกระทบตอเศรษฐกจของทงโซเวยตและสหรฐอเมรกาและเปนสาเหตหนงของการแตกสลายของสหภาพโซเวยตในเวลาตอมา

ลกษณะการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยมหลงยคสงครามเยน

การสนสดสงครามเยนในป 1989 (พ.ศ. 2532) อนเปนปแหงการลมสลายของคายคอมมวนสตยโรปตะวนออก ถอเปนการสนสดของยคเกาและเรมตนศกราชใหมของระบบการเมองโลก เรยกกนวา “ยคหลงสงครามเยน (post-cold War Era)” การเปลยนแปลงทางการเมองโลกไดสงผลกระทบตอการเปลยนแปลงของการเมองทงในระดบภมภาคและระดบประเทศ ยคหลงสงครามเยน ถอวาเปนยคแหงการเปดศกราชของการเชอมโยงและขยายตวของการคาและการลงทนระหวางประเทศในกรอบของโลกาภวตน (globalization)

ลกษณะการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยมหลงยคสมครามเยน มรายละเอยดดงน

1. การสนสดของระบบสองขวอ านาจ

เปนตวชทท าใหเกดความรวมมอระหวางประเทศมากขนในทกรปแบบ เนองจากตางฝายตางกตองชวยเหลอตวอยางและการรวมกลมเปนวถทางหนงทจะชวยเหลอกน สหประชาชาตและองคกรระหวางประเทศตางๆ ตางเขามามบทบาทในการพฒนาภมภาคและแกไขขอขดแยง ในระบบระหวางประเทศรปแบบใหมนไมนาแปลกใจทสหประชาชาตเปนองคกรทไดรบผลประโยชนหลงสนสดสงครามเยน จะเหนจากสภาความมนคงของสหประชาชาตไดชวยคลคลายสถานการณ ความขดแยงในกรณตางๆ เชน การเจรจาหยดยงระหวางอรก-อหราน การเจรจาสงบศกในอฟกานสถาน กมพชา ตมอร และลาสดในอาเจะห อนโดนเซย การฟนตวของสหประชาชาตแสดงใหเหนถงการไดรบความนาเชอถอมากขน ในสายตาของประชาชาตถาเทยบกบในชวงสงครามเยน นอกจากบทบาทของสหประชาชาตชวงหลงสงครามเยนแลว

องคกรในระดบภมภาคตางกเพมศกยภาพของตนเอง ซงท าใหองคกรสหประชาชาตยงมบทบาทไมเตมทองคกรระดบภมภาคในปจจบนเปนความรวมมอระหวางกน เพอเสรมสรางผลประโยชนตาง ๆ ของประเทศทอยในภมภาคเดยวกน เมอมปญหาเกดขนในภมภาคประเทศเหลานจะแกปญหาดวยตวเองมากกวาพงองคการสหประชาชาต ดวยเหตนเององคการสวนภมภาคจงแบงเบาภาระของสหประชาชาตไปสวนหนง แตสหประชาชาตจะชวยองคการสวนภมภาคเมอรองขอมาถาหากแกปญหาเองไมได แตถาหากองคการสวนภมภาคสามารถแกปญหาเองไดกจะไมรบกวนสหประชาชาต ถาเปนเชนนแลว ความรวมมอระหวางสหประชาชาตและองคการในระดบภมภาคกจะมมากขนหลงสนสดสงครามเยน โดยเฉพาะในความขดแยงทางการเมอง

1. การสนสดของระบบสองขวอ านาจ

มบทบาทเพมขนในชวงสนสดสงครามเยนแลวกยงเกดการกระจายอ านาจของระบบระหวางประเทศ (Decentralization of the International System) สงผลใหเกดการถกเถยงกนเกยวกบภมภาคนยมกวางขวางขนวาจะรวมประเทศตาง ๆ ทอยในภมภาคเดยวกนเขามาเพมเตมจากสมาชกเดมหรอไม กลมประเทศประชาคมยโรปและนาโต ซงเปนการรวมกลมของประเทศอตสาหกรรม สามารถดารงตวอยไดหลงสนสดสงครามเยนอยางมประสทธภาพสง โดยเฉพาะกลมประชาคมยโรปกไดขยายสมาชกภาพไปสยโรปตะวนออกดวยเพอชวยใหกลมยโรปมความมนคงขน ปรากฏการณเชนนเปนเพราะกลมยโรปกาลงขยายพลงอ านาจทางเศรษฐกจและทางความมนคงในชวงสนสดสงครามเยน และทางสหรฐฯ ไดประกาศความรวมมอสวนภมภาคแบบเปด (open regionalism) ในอเมรกาและเอเชยแปซฟก นนกคอใหมการรวมมอในภมภาคทกวางขน เชน เกดการรวมกลมของเอเปค เปนตน

2. บทบาทของสหประชาชาตและองคการระหวางประเทศ

จะเหนวาภมภาคนยมกลายเปนสงส าคญอนดบตนๆ ทประเทศพฒนาแลวใหความสนใจ ในขณะเดยวกนประเทศก าลงพฒนากสามารถทจะตกลงและตดสนปญหาของตวเองไดมากขนกวาเดมในเรองทเกยวกบการพฒนาและความมนคงของกลม และตดสนการมความสมพนธกบนานาชาตไดดวยตวเอง

นนกคอ นโยบายตางประเทศของรฐในภมภาค มงเนนทแกปญหาในภมภาคมากกวาการเขาไปยงเกยวกบระดบโลก จะเหนวาความตองการมอสระในตนเองของภมภาคในประเทศก าลงพฒนานนเปนผลมาจากการสนสดสงครามเยน ท าใหผน าเหลานมความคดทจะพฒนาโครงสรางภมภาคของตนเองใหเทยบเทากบประเทศตาง ๆ นอกภมภาค

2. บทบาทของสหประชาชาตและองคการระหวางประเทศ

3. การสนสดสงครามเยนท าใหเกดกลมเศรษฐกจทใหญขน

ซงการสนสดสงครามเยน ท าใหเกดกลมเศรษฐกจใหญๆ ขนมา 3 กลม คอ กลมยโรป เอเชยตะวนออก และอเมรกาเหนอทแขงขนกน เนองจากกลมยโรปเปนกลมทเหนยวแนนและมความเปนมาอยางยาวนาน ท าใหอเมรกาซงกลวอ านาจทางเศรษฐกจของยโรป อเมรกาจงไดพยายามรวมตวกบแคนาดาและเมกซโก และในทสดไดเกดการรวมกลมกอตงเขตการคาเสรขนาดใหญในทวปอเมรกาเหนอ (North America Free Trade Area) หรอ ทเรยกวานาฟตา (NAFTA) ขนมา เพอเปนก าลงตอรองกบกลมยโรปซงมไดรวมอยในกลมเอเปค ซงสหรฐอเมรกา ญปน และออสเตรเลยเปนตวตงตวต นอกจากนกลมเอเชยตะวนออก 3 ประเทศ คอ ญปน เกาหล และจน กไดเขามารวมกบกลมอาเซยน เปน อาเซยน+3 (จน ญปน และเกาหลใต) ซงจะมประโยชนทางการคาและการลงทนในระดบพหภาคและทวภาค

4. กระตนใหเกดประเดนความมนคงในระดบภมภาค

การสนสดสงครามเยน กระตนใหประเดนความมนคงในระดบภมภาคถกหยบยกขนมาพจารณา เชน การกอการราย การแพรกระจายอาวธนวเคลยร การอพยพขามชาต ปญหาความยากจน ปญหาคอรปชน ปญหาการฟอกเงน ปญหายาเสพตดและส งแวดลอม เปนตน สหรฐอเมรกาไดน าประเดนการอพยพและสงแวดลอมเกยวกบเมกซโกขนมาพด และชายแดนไทย พมา มาเลเซย เมยนมาร ฟลปปนส มาเลเซย กหยบยกประเดนเหลานขนมาพด

5. การยายดลอ านาจเศรษฐกจโลก

หลงสงครามโลกครงท 2 สหรฐอเมรกาเปนจาวโลก เปนผสรางและควบคมการเมองและเศรษฐกจของโลก เมออ านาจสหรฐอเมรกาลดลงไปหลงสนสดสงครามเยน จงท าใหเกดการแขงขนระหวางประเทศตางๆ ทรวมกลมภมภาคและอนภมภาคขน ซงรวมทงสหรฐอเมรกาดวย ท าใหประเทศเลก ๆ เหนความจ าเปนทจะตองรวมกลมเพอเพมอ านาจตอรองใหมากขน จากการทอ านาจสหรฐอเมรกา ลดนอยลงไปน ท าใหญปนและเอเชยตะวนออกกาวขนมามบทบาท และการทญปนและกลมประเทศนกสเกนดลการคาอเมรกาเหนอและยโรปนเอง ท าใหเกดแรงตอตานและความพยายามทจะหามาตรการ เพอใหสนคาของอเมรกาและยโรปตตลาดเอเชย แตในทสดทงเอเชยและอเมรกาตางกรวมมอกนตงเอเปกเพอผลประโยชนในทางการคาและรวมมอกนมากกวาแขงขนกน

6. นโยบายมงสงออก

ความลมเหลวของนโยบายการลงทนเพอทดแทนการน าเขาของหลายประเทศในลาตนอเมรกา เอเชยใต แอฟรกา และเอเชยตะวนออกเฉยงใต และความส าเรจของนโยบายมงสงออกของภมภาคเอเชยตะวนออก ท าใหกลมประเทศก าลงพฒนาเปลยนนโยบายมาใชนโยบายมงสงออก จงไดเกดการเจรจาตอรองระดบทวภาคในระดบภมภาคและระหวางภมภาคมากขน ผลทตามมาคอท าใหประเทศทมงสงออกกลายเปนแหลงดงดดเงนทนจากตางประเทศ บรรษทขามชาตของสหรฐอเมรกา เยอรมน และญปนตางกเขามาลงทน

7. การท าใหเปนประชาธปไตย

ความเปนประชาธปไตยแพรหลายไปทวโลกหลงสนสดสงครามเยน แตยงมกลมภมภาคบางกลมทยงไมเปนประชาธปไตย เชน วอรซอแพคท (Warsaw Pact) แมแตความเทาเทยมของสมาชกของสมาชกกยงไมเทากน ความรวมมอดงกลาวอาจจะด ารงอยไมนาน หรอถาด ารงอยตอไป ประเทศสมาชกตองปรบใหเปนประชาธปไตย ถากลบมาอยประเทศในประชาคมยโรป ในระยะเรมแรกการรวมกลมกมความยงยากซบซอนมากในการทจะท าใหประเทศสมาชกเปนอนหนงอนเดยวกน เพราะประเทศสมาชกมความแตกตางดานภาษาและเชอชาต โดยเฉพาะประเทศกรซ สเปน และโปรตเกส แตเมอประเทศเหลานเขาใจถงความเปนประชาธปไตยแลว กจะท าใหประเทศสมาชกใชประชาคมยโรปในการปกปองผลประโยชนทางเศรษฐกจของตนไดในทางกลบกน ประชาคมยโรปกจะใชประเทศเหลาน เปนเครองมอรบประกนความมนคงใหกบประชาคมดวย หรอแมแตในปจจบน ประชาคมยโรปพยายามรวมกลมยโรปตะวนออกเขามารวมอยดวย ซงแนนอนยโรปตะวนออกจะเปนประชาธปไตยมากขน เปนผลใหกลมมความมนคงและพงพาทางเศรษฐกจซงกนและกนดวย

ดงนน อาจกลาวไดวา การเขากนไดของประเทศสมาชกหรอการรวมกลมในระดบภมภาคกบความเปนประชาธปไตยหรอกระบวนการท าใหเปนประชาธปไตยจะชวยสงเสรมกระบวนการรวมกลมซงกนและกนดวย ถงกระนนกตาม ประชาธปไตยกมใชเงอนไขส าคญในการรวมกลมในระดบภมภาคเสมอไป ความรวมมอในระดบภมภาคไมไดจากดอยเฉพาะในประเทศทมลกษณะเปนประชาธปไตยเทานน ในบางประเทศทมลกษณะเปนเผดจการ หรอมความเปนประชาธปไตยทออนกสามารถรวมกลมในระดบภมภาคได อยางเชน เมกซโกซงมความเปนประชาธปไตยทออนและมความแตกแยก แตสามารถเขารวมอยในนาฟตา (NAFTA) ได สวนนกคดในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและตะวนออกกลางโตแยงทวา ประเทศทมารวมกลมภมภาคน ไมจ าเปนตองเปนประชาธปไตยแบบตะวนตกเสมอไป ยกตวอยาง การรวมกลมของอาเซยนปจจบนประกอบไปดวยประเทศทมแนวคดเปนประชาธปไตย คอมมวนสต และสงคมนยม

7. การท าใหเปนประชาธปไตย

ประวตศาสตรการเปนอาณานคมของชาตตะวนตก

1. อนโดนเซย เคยเปนอาณานคมของเนเธอแลนด (ฮอลนดา) 2. ฟลปปนส เคยเปนอาณานคมของสเปน ตอดวยสหรฐอเมรกา 3. มาเลเซย เคยเปนอาณานคมของประเทศองกฤษ 4. สงคโปร เคยเปนอาณานคมขององกฤษ 5. บรไนดารสซาลาม เคยเปนอาณานคมขององกฤษ 6. เมยนมาร เคยเปนอาณานคมขององกฤษ 7. เวยดนาม เคยเปนอาณานคมของฝรงเศส 8. ลาว เคยเปนอาณานคมของฝรงเศส 9. กมพชา เคยเปนอาณานคมของฝรงเศส 10. ไทย ไมเคยตกเปนอาณานคมของชาวตะวนตกชาตใด

พฒนาการรวมกลมประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต การรวมตวของอาเซยนไมใชเปนครงแรกในเอเชยตะวนออกเฉยงใตแตเปน “การรวมตวครงยงใหญทสด” เนองจากมประเทศสมาชกในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตรวมทงหมด 10 ประเทศ โดยสบเนองจากในประวตศาสตรทผานมาเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดรบความบอบช าแลผลกระทบจากการเกดสงครามโลกครงท 2 และยงรวมถงสภาวการณในยคสงครามเยนทยาวนานสงผลใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมการรวมกลมประเทศทงภายในและภายนอกภมภาคมากอนเพอแกปญหาทามกลางความกดดนดงกลาว สรป ประวตศาสตรการจดตงองคการความรวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกอนการจดตงอาเซยน จนมาถงการจดตงอาเซยนหรอพฒนาการรวมกลมประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดดงน 1.องคการสนธสญญาปองกนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอซโต (Southeast Asia Treaty Organization: SEATO) 2. สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา (Association of Southeast Asia: ASA) 3. การรวมกลมมาฟลนโด (Maphilindo Confederation) 4. สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน (Association of South East Asian Nations: ASEAN)

องคการสนธสญญาปองกนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอองคการซโต

นอรแมน ด ปาลเมอร ZNorman D. Palmer อธบายเรองราวขององคการสนธสญญาปองกนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอองคการซโต โดย ขจต จตตเสว นามาอธบายเพมเตม กลาวคอ ซโต กอตงขนจาก สนธสญญาปองกนรวมกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Southeast Asia Collective Defense Treaty) หรอกตกาสญญามะนลา (Manila Pact) เปนผลจากนโยบายของสหรฐฯ เพอสกดกนการขยายตวของคอมมวนสต (Containment Policy) ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และ เพอรกษาอทธพลในเอเชยของตนใหคงอย โดยไดรเรมจดตงองคการพนธมตรทางทหารขนในลกษณะเดยวกบองคการสนธสญญาแอตแลนตกเหนอ หรอ องคการนาโต (North Atlantic Treaty Organization: NATO) ทเกดขนในยโรปตะวนตก สมาชกซโต ประกอบดวยพนธมตรตะวนตก ไดแก สหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส ออสเตรเลย และนวซแลนด และประเทศในเอเชยไดแก ปากสถาน ฟลปปนส และประเทศไทย

จดตงขนเมอวนท 8 กนยายน ค.ศ. 1954 (พ.ศ. 2497) ดวยหลกการปองปรามทางการทหาร (Military Deterrence) ควบคไปกบการกระชบความมนคงและความรวมมอในดานสงคม เศรษฐกจ และการศกษาระหวางกน มสานกงานใหญตงอยทกรงเทพฯ ประเทศไทย เปนทนาสงเกตวาองคการเปนองคการเพอความมนคง “แหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต” แตแนวความคดทจดตงองคการมไดเกดจากประเทศสมาชกในภมภาค และมประเทศในภมภาคนเปนสมาชกเพยง 2 ประเทศ คอ ฟลปปนส และไทย นอกจากน ดวยสถานการณทางการเมองระหวางประเทศทเปลยนไป จากการลดความตงเครยดและการฟนฟสมพนธภาพระหวางจน-สหรฐฯ ท าใหบทบาทขององคการซโต ไดเนนดานการทหารลดลง และหลายฝายเรมเหนวาโครงสรางของ องคการซโตไมสอดคลองกบสภาพแวดลอมระหวางประเทศในปจจบน จงมมตใหยบองคการฯ ในป ค.ศ. 1977 (พ.ศ. 2520)

องคการสนธสญญาปองกนภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอองคการซโต

สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา

สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา กอตงขนโดยวนท 31 กรกฎาคม ค.ศ. 1961 (พ.ศ. 2504) เนองจากกจกรรมในองคการไดถกลดระดบลงและมแนวโนมทจะปดตวลงและถกยบเลกไป ดงนนกลมประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตอน ไดแก รฐมนตรวาการกระทรวงตางประเทศของสหพนธรฐมาลายา ฟลปปนส และไทย ไดรวมกนกอตงสมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of Southeast Asia- ASA) ขน โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมความกาวหนา ความเจรญทางเศรษฐกจ และวฒนธรรมในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซง ไพศาส หรพาณชยกจ ไดวเคราะหถงความพยายามในการจดตงเวทความรวมมอในภมภาคในกรณสมาคมแหงอาเซยตะวนออกเฉยงใต (Association of Southeast Asia-ASA)

สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา

โดยการรเรมของนายกรฐมนตรมาเลเซย สมาชกประกอบดวย มาเลเซย ฟลปปนส และไทย สมาคมอาสาแตกตางจากองคการซโต คอ เปนการรวมกลมของประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเทานน เปาหมายของสมาคมอาสาจงมงเนนประเดนในภมภาคเปนหลก อยางไรกด ภายหลงทมการปรบโครงสรางของสหพนธร ฐมาเลเซยโดยการผนวกรวมซาบาหและซาราวค เข า ไวด วย ประธานาธบด ซ การ โน ของอนโดนเซยไดประกาศนโยบายเผชญหนากบมาเลเซย หรอทเรยกในภาษาอนโดนเซยวา “Konfrontasi” (Confrontation) ในประเดนเรองอธปไตยเหนอดนแดนทางตอนเหนอของเกาะบอรเนยว (ซาบาห และซาราวค)

ในขณะทฟลปปนส กประกาศอางสทธเหนอรฐซาบาห สมาคมอาสาจงตกอยในสภาวะหมดสภาพไปโดยปรยาย และประเดนทส าคญคอถกมองวาไมสามารถด าเนนตอไปไดอยางมประสทธภาพ เนองจากการมสมาชกเพยงไมกประเทศในภมภาค ในทายทสด สมาคมแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสากไดยตบทบาทลงในป 2510 หลงการกอตงอาเซยน จากสมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตทมเพยง 3 ประเทศสมาชกในเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงในทสดกยตสมาคมนไปโดยปรยายหรออาจเปนเพราะอก 6 ปตอมาไดเกดพฒนาการการรวมกลมประเทศแบบภมภาคนยมทสมบรณแบบมากยงขน นนคอ ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดประกาศการลงนาม “ปฏญญาอาเซยน” วาดวยการจดตงสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตจากความรวมมอของผน า 5 ประเทศ ถอเปน “จดก าเนดอาเซยน” ในเวลาตอมา

สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา

การรวมกลมมาฟลนโด

เปนการรวมกลมเพอจดตงสมาพนธรฐ ซงประกอบดวยประเทศทมเชอสายมาเลย 3 ประเทศ ไดแก อนโดนเซย มาเลเซย ซงในขณะนนยงเปนสหพนธรฐมาลายา และฟลปปนส โดยความรวมมอของผน าของทง 3 ประเทศทไดประชมรวมกนครงแรกในป ค.ศ. 1963 (พ.ศ. 2506) ทกรงมะนลา อยางไรกด ความพยายามทจะจดตงสมาพนธรฐดงกลาวตองพบกบปญหาภายหลงทอนโดนเซยไดประกาศนโยบายเผชญหนา (Konfrontasi) กบมาเลเซย การรวมกลมมาฟลนโดถกมองวาเปนกลยทธของฟลปปนสและอนโดนเซยทจะหยดยงความพยายามในการจดตงสหพนธรฐมาเลเซย ซงประกอบดวย มาเลเซยซาบาหและซาราวค การรวมกลมมาฟลนโดจงมอนตองลมเลกไป เมอสหพนธรฐมาเลเซยสามารถจดตงขนไดส าเรจในวนท 16 กนยายน ค.ศ.1963 (พ.ศ. 2506) และไดประกาศตดความสมพนธทางการทตกบฟลปปนสและอนโดนเซยในเวลาตอมา ในขณะทความขดแยงระหวางมาเลเซยและฟลปปนสจ ากดอยเฉพาะในดานการเมองและการทต ความขดแยงระหวางอนโดนเซยและมาเลเซยไดทวความรนแรงถงขนทอนโดนเซยไดสงหนวยคอมมานโดบกจโจมเขาไปในดนแดนของมาเลเซย แตถกมาเลเซยจบได

มาเลเซยจงไดรองขอใหองกฤษเขามาแทรกแซงชวยเหลอ องกฤษไดสงกองเรอมาลาดตระเวนในบรเวณชายฝงของอนโดนเซย ซงหากอนโดนเซยใชกาลงตอบโต สงครามกคงจะอบตขน ทามกลางภาวะตงเครยดดงกลาว มาเลเซยไดขอรองใหไทยเขาไปไกลเกลยขอพพาทกบฟลปปนสและอนโดนเซย ภายหลงการเปลยนแปลงผนาของฟลปปนส โดยนายเฟอรดนานมารกอส ไดขนครองอ านาจมาเลเซยและฟลปปนสไดหนมาฟนฟความสมพนธกนอกครง ในขณะทอนโดนเซยกมการเปลยนแปลงผนาประเทศจากประธานาธบด ซ การ โน มาเปนประธานาธบด ซ ฮาร โต บรรยากาศทางการเมองในภมภาคเรมดขนเปดทางสาหรบการจดตงกลมความรวมมอใหมในภมภาคซงกาลงเผชญกบภยคกคามจากการแพรขยายของลทธคอมมวนสตและความตงเครยดจากสงครามเวยดนามทก าลงทวความรนแรงมากขนโดยล าดบ รวมทงความขดแยงทางเชอชาตทไดปะทขนในบางประเทศ36 การรวมกลมมาฟลนโดเปนอกมตหนงของการรวมกลมประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตทตงขนมาเพอแกปญหาความขดแยงอนโดนเซยและมาเลเซย มาฟลนโดตงขนหลงจากการกอตงสมาคมอาสาไดเพยง 2 ป แตวตถประสงคแตกตางกนออกไปเนองจากมาฟลนโดมงยตและระงบปญหาทเกดขนของทง 3 คอ มาเลเซย ฟลปปนส และอนโดนเซย และยตไป ซง 4 ป (พ.ศ. 2510) ตอมาผน าทง 3 ประเทศไดเขารวมลงนามในการกอตงสมคมอาเซยนเชนกน

การรวมกลมมาฟลนโด

ครงท การรวมกลมประเทศ รายชอประเทศสมาชก

1 องคการสนธสญญาเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอ องคการซโต

สหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส ออสเตรเลย และนวซแลนด ปากสถาน ฟลปปนส และไทย

2 สมาคมเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอสมาคมอาสา

สหพนธรฐมาลายา (มาเลเซย) ฟลปปนส และไทย

3 การรวมกลมมาฟลนโด อนโดนเซย สหพนธรฐมาลายา (มาเลเซย) และฟลปปนส

4 สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรออาเซยน

ไทย มาเลเซย สงคโปร ฟลปปนส อนโดนเซย บรไน เวยดนาม ลาว เมยนมาร และกมพชา