แผนบรหารการสอนประจ าบทท 4

หลกจรยธรรมเพอการด าเนนชวตทดงาม

หวขอเนอหาประจ าบท

4.1 หลกความสมพนธระหวางบคคล 5 ประเภทของขงจอ 4.2 หลกความสมพนธระหวางบคคลตามแนวพทธ 4.2.1 หลกการเปนบดามารดาและบตรธดาทด 4.2.2 หลกการเปนครอาจารยและศษยทด 4.2.3 หลกการเปนสามและภรรยาทด 4.2.4 หลกการเปนมตรสหายทด 4.2.5 หลกการเปนนายจางและลกจางทด 4.2.6 หลกการเปนพระสงฆ(ผน าศาสนา)และอบาสกอบาสกาทด

วตถประสงคเชงพฤตกรรม

1. เพอใหนกศกษาบอกหลกการด าเนนชวตทดงามตามหลกทศ 6 ได 2. เพอใหนกศกษาบอกปญหาทเกดจากการท าหนาทไมสมบรณของบคคลตามหลกทศหก

ได 3. เพอใหนกศกษาเสนอแนวทางแกปญหาทเกดจากความสมพนธไมสมบรณตามหลกทศ 6

ได 4. เพอใหนกศกษาวเคราะหลกษณะของบคคลทประสบความส าเรจในการด าเนนชวตตาม

หลกจรยธรรมเพอการด าเนนชวตทดงาม 5. เพอใหนกศกษาแสดงบทบาทสมมตหรอละครจากหลกทศ 6 ได 6. เพอใหนกศกษาเสนอแนวทางในการสงเสรมการปฏบตตามหลกจรยธรรมเพอการด าเนนชวตทดงามตามหลกทศ 6 ได

110

วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. วธสอน 1.1 วธสอนแบบบรรยายประกอบสอ เรมจากการเสนอปญหาหรอตงค าถามเพอน าเขาสการบรรยาย มการตงค าถาม ตอบค าถามระหวางผสอนและผเรยน 1.2 วธสอนแบบอภปรายกลม โดยการแบงกลมอภปรายในประเดนส าคญเพอเรยนรรวมกน 1.3 วธสอนแบบการแสดงบทบาทสมมตหรอละคร มขนตอน ดงน 1) ขนเตรยมการ 2) ขนแสดง 3) ขนวเคราะหและอภปราย 4) ขนแสดงเพมเตม และ 5) ขนแลกเปลยนประสบการณและสรป 2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 ขนเตรยมความพรอมกอนเรยน 2.1.1 ตวแทนนกศกษาเชคชอและตรวจสอบวนยในชนเรยน 2.1.2 อาจารยใหนกศกษานงสมาธตามวดโอสนการน านงสมาธของดร.อาจอง ชมสายฯ และบนทกผลการนงสมาธในแบบบนทก 2.1.3 ระหวางบนทกผลการนงสมาธฟงเพลงประจ ารายวชาคอ วดทศนส นเพลง สายลมแหงจรยธรรม เพลงคนคนคน เพลงแผเมตตา เพลงความสขเลก ๆ เพลงสบายๆ ครงละหนงเพลง 2.2 ขนน าเขาสบทเรยน 2.2.1 อาจารยใหนกศกษาชมภาพแผนทความคดเกยวกบทศ 6 2.2.2 อาจารยใหนกศกษาชมวดโอสนเกยวกบบคคลทเกยวของสมพนธกบตวนกศกษาโดยมวดทศนสนเรอง 1) เพลงรางวลของคร 2) ความรกของพอ 3) ขาวลกทรพตบหนาแมไถเงนไปแชทหนม 4) พระเลยงแม และสนทนาแลกเปลยนความคดกบนกศกษา 2.2.3 อาจารยแจงจดประสงคการเรยนร 2.3 ขนเรยนรประสบการณใหม 2.3.1 ขนเตรยมการ 2.3.1.1 อาจารยแบงนกศกษาออกเปน 6 กลม ตามความสมครใจตงแตตอนเปดภาคเรยน 2.3.1.2 อาจารยแบงเนอหาออกเปน 6 เรองตามหลกทศ 6 ใหแตละกลมจบฉลากแบงเนอหาดงน กลมท 1 หลกการเปนบดามารดากบบตรธดาทด กลมท 2 หลกการเปนครอาจารยกบศษยทด กลมท 3 หลกการเปนสามภรรยาทด

111

กลมท 4 หลกการเปนมตรสหายทด กลมท 5 หลกการเปนนายจางลกจางทด กลมท 6 หลกการเปนศาสนกชนทด 2.3.1.3 อาจารยใหนกศกษาไปศกษาเนอหาและเขยนบทบาทสมมตหรอบทละครทสะทอนความคดทงดานบวกและดานลบของการปฏบตตนตามหลกทศ 6 ตามเนอหาทจบฉลากได และซอมแสดงละครไวลวงหนา โดยมอาจารยตดตามความกาวหนาตามล าดบจนพรอมทจะแสดง 2.3.2 ขนแสดง 2.3.2.1 อาจารยใหแตละกลมจบฉลากเรยงล าดบการแสดงของแตละกลม 2.3.2.2 เรมแสดงตามก าหนดเวลา โดยมนกศกษากลมอน ๆ เปนผชม ผสงเกตการณ อภปราย วเคราะหและประเมน การแสดงตามแบบสงเกตทอาจารยแจกให 2.3.3 ขนวเคราะหและอภปรายผล 2.3.3.1 เมอแตละกลมแสดงจบใหแสดงเหตผลของการแสดงบทละคร และใหผชมวพากษวจารณแสดงความคดเหนในประเดนส าคญ 2.3.3.2 นกศกษาแตละกลมรวมกนสรปผลจากการวเคราะหตามแบบสงเกตการณ 2.3.3.3 แตละกลมน าเสนอความคดเหนของแตละกลมตอชนเรยน 2.3.4 ขนแลกเปลยนประสบการณและสรป 2.3.4.1 อาจารยใหนกศกษาอภปรายหรอแลกเปลยนประสบการณเกยวกบการปฏบตตนถกตองตามหลกทศ 6 และการปฏบตตนทผดพลาดจากหลกทศ 6 ตามใบงานท 1 2.3.4.2 อาจารยใหนกศกษาแตละกลมสรปผลดและผลเสยจากการปฏบตถกตองและปฏบตผดพลาดจากหลกทศ 6 พรอมทงเสนอหลกธรรมทสงเสรมความสมพนธอนดตามหลกทศ 6 2.4 ขนสรป อาจารยสรปเนอหาหลกจรยธรรมเพอการด าเนนชวตทดงามโดยการสรปตามแผนทความคด (Mind Map) และใหนกศกษาชมวดโอสนรายการครอบครวเดยวกนตอน บมพลงเพอพอปท 3 บนทกความรสกจากการชมลงในสมดบนทกการเรยนร 2.5 ฝกทกษะชวตประจ าบท อาจารยใหนกศกษาท าแบบฝกทกษะชวตในแตละสปดาหโดยท าทบานพกของนกศกษาตามใบงานการฝกทกษะชวตท 1 รบผดชอบดมคณจรง และใบงานแบบฝกทกษะชวตท 2 ความรคคณธรรมท าโลกสดใส

112

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอนรายวชาจรยธรรมและทกษะชวต 2. วดทศนสนประกอบการนงสมาธเรอง 1) น านงสมาธของดร.อาจอง ชมสาย ฯ 2) เพลงสายลมแหงจรยธรรม 3) เพลงคนคนคน 4) เพลงแผเมตตา 5) เพลงความสขเลก ๆ และ 6) เพลงสบาย สบาย 3. วดทศนส นเรอง 1) เพลงรางวลของคร 2) โฆษณาไทยประกนชวตชดความรกของพอ 3) ขาวลกทรพตบหนาแมไถเงนไปแชทหนม 4) พระเลยงแม 5) รายการครอบครวเดยวกน ตอนบมพลงเพอพอ ปท 3 ออกอากาศวนท 21 ธนวาคม 2556 4. พาวเวอรพอยตสรปเนอหาท 4 5. ใบงานท 1 อภปรายกลม 6. บทละคร 7. ใบงานการฝกทกษะชวตท 1 รบผดชอบดมคณจรง ใบงานแบบฝกทกษะชวตท 2 ความรคคณธรรมท าโลกสดใส

การวดผลและการประเมนผล 1. แบบทดสอบกอนเรยน-หลงเรยน 2. ใบงานและการประเมนผลใบงาน 3. ใบสงเกตกจกรรมกลมและการประเมนผลการแสดง

113

บทท 4

หลกจรยธรรมเพอการด าเนนชวตทดงาม

มนษยเปนสตวสงคมทจะตองมปฏสมพนธซงกนและกน การอยรวมกนในสงคมนนมนษยม

หนาททตองปฏบตตอกนตามบทบาทตาง ๆ ความเปนมนษยจะมคณคาทแทจรงกตอเมอทกคนท าหนาทของตนใหสมบรณ และเปนสมาชกทดของสงคม การด าเนนชวตทดงามเพอเปนสมาชกทดของสงคมนนมความจ าเปนตองอาศยหลกจรยธรรมเปนฐาน หลกความสมพนธระหวางบคคลในสงคมปรากฏอยในค าสอนเรองความสมพนธระหวางบคคล 5 ประเภทของขงจอ และหลกค าสอนเรองทศ 6 ในพทธศาสนา หลกค าสอนทงสองมความคลายคลงกนเพราะเปนขอปฏบตทมงใหปฏบตหนาทตอบคคลทสมพนธกบตนใหถกตองตามฐานะ ซงในทนไดก าหนดใหเปนหลกการทน าไปสความเปนคนดในบทบาทตาง ๆ ทสมพนธกน ไดแกหลกการเปนบดามารดากบบตรธดาทด หลกการเปนครอาจารยและศษยทด หลกการเปนสามและภรรยาทด หลกการเปนมตรสหายทด หลกการเปนนายจางและลกจางทด หลกการเปนพระสงฆและอบาสกอบาสกาทด นอกจากนยงไดน าหลกจรยธรรมทส าคญตอการพฒนาตนในดานทเกยวกบบทบาทตาง ๆ มาประกอบไวดวยเพอเปนแนวทางในการปฏบตตนใหมชวตทดงามและมความสขอยางแทจรง ดงตอไปน

4.1 หลกความสมพนธระหวางบคคล 5 ประเภทของขงจอ

ขงจอมความเหนวาความยงยากทเกดขนในสงคมกเพราะคนไมท าหนาทของตนใหสมบรณ เชน บดามารดาไมเลยงดบตรธดาใหด บตรธดากไมมความกตญญกตเวทตอบดามารดา สามภรรยาตางนอกใจกนเปนตน ผลกคอความเดอดรอนตาง ๆ กมาตกแกสงคม (ฟน ดอกบว, 2532, หนา 67) แตหากมนษยทกคนท าหนาทของตนใหสมบรณปญหา ตาง ๆ ของสงคมกจะหมดไป ขงจอไดจดความสมพนธและหลกจรยธรรมเพอการปฏบตตอกนของบคคล 5 ประเภทไวดงน 1) ผปกครองกบผอยใตปกครอง 2) บดามารดากบบตรธดา 3) สามกบภรรยา 4) พกบนอง และ5) เพอนกบเพอน จนดา จนแกว และคณะ (อางถงใน ภทรพร สรกาญจน และคณะ, 2540, หนา 126 - 127) ไดอธบายถงความสมพนธและหลกจรยธรรมเพอการปฏบตตอกนทง 5 ประเภทของขงจอไว ดงน

114

4.1.1 ความสมพนธประเภททหนง

ควรประกอบดวยเมตตา ความสจรตและความภกด กลาวคอ กษตรยและรฐบาลควรปฏบตตอขนนางและประชาชนดวยความเมตตาและความซอสตยสจรต ขนนางและประชาชนกควรมความจงรกภกดตอกษตรยและรฐบาล

4.1.2 ความสมพนธประเภททสอง

ควรใชความเมตตาและความกตญญกตเวท กลาวคอ บดามารดาพงเมตตาตอบตรธดา ในขณะทบตรธดากตองมความกตญญกตเวท รจกตอบแทนพระคณของบดามารดา

4.1.3 ความสมพนธประเภททสาม

ควรประกอบดวยความรก ความซอสตยและความรบผดชอบในหนาทของตน หมายความวา สามภรรยาพงมความรกดวยความซอตรงตอกน ปฏบตหนาทในฐานะสามหรอภรรยาอยางถกตอง

4.1.4 ความสมพนธประเภททส

ควรประกอบดวยความสามคคและความเคารพ หมายความวา ญาตพนองควรรกใครสามคคปรองดองกน ผมอาวโสนอยกวาควรใหความเคารพย าเกรงผอาวโสมากกวา สวนผมอาวโสมากกวากใหเกยรตผมอาวโสนอยกวา

4.1.5 ความสมพนธประเภททหา

ควรประกอบดวยความจรงใจ หมายความวา เพอนควรมความรกและปรารถนาดอยางจรงใจตอเพอน ตางฝายตางตองท าตวใหนาเชอถอ กลาวโดยสรปหลกความสมพนธระหวางบคคลทงหาประเภทของขงจอมงสอนใหบคคลด าเนนชวตของตนใหดงามโดยการปฏบตหนาทของตนใหสมบรณและยดมนในคณธรรมเพอการอยรวมกนอยางสนตสข

115

4.2 หลกความสมพนธระหวางบคคลตามแนวพทธ

พทธศาสนาอธบายหลกความสมพนธระหวางบคคลทมหนาทตองปฏบตตอกนตามฐานะตาง ๆทางสงคมดจดงทศทง 6 ทอยรอบตวโดยมตวเราเปนศนยกลาง ทศทง 6 มดงน คอ ทศเบองหนา ทศเบองหลง ทศเบองขวา ทศเบองซาย ทศ เบองบนและทศเบองลาง หลกความสมพนธระหวางกนนเรยกตามหลกธรรมในพทธศาสนาวา “ทศ 6” ความสมพนธระหวางบคคลประเภทตาง ๆ ทบคคลตองเกยวของสมพนธดวยทางสงคมในฐานะตาง ๆ เหมอนทศทง 6 ทอยรอบตวเรานน มดงน 1) บดามารดามความสมพนธตอบตรธดาเปนเหมอนทศเบองหนา 2) ภรรยามความสมพนธตอสามเปนเหมอนทศเบองหลง 3) ครอาจารยมความสมพนธตอลกศษยเปนเหมอนทศเบองขวา 4) เพอนมความสมพนธตอเพอนเปนเหมอนทศเบองซาย 5) พระภกษสงฆหรอผน าศาสนามความสมพนธตอฆราวาสเปนเหมอนทศเบองบน และ6) ลกนองมความสมพนธตอนายจางเปนเหมอนทศเบองลาง (อภญวฒน โพธสาน, 2551, หนา 92) ความสมพนธของบคคลทง 6 กลมและหลกปฏบตตอกนเพอชวตทดงามมรายละเอยด ดงน

4.2.1 หลกการเปนบดามารดาและบตรธดาทด

บดามารดา เปนผเปรยบเสมอนทศเบองหนาหรอปรตถมทศ ไดแก ทศตะวนออก เพราะเปนผมอปการะของบตรธดามากอน ยอมมหนาทในการสงเคราะหบตรธดาใหดงามและในฐานะททานเปนผเลยงดและเมตตากรณาตอบตรธดามากอน บตรธดาทดจงตองแสดงความกตญญตอบดามารดา โดยทบคคลทง 2 สถานะนนจะตองปฏบตตอกน ดงตารางท 4.1

ตารางท 4.1 แสดงหนาทของบดามารดาและบตรธดา หนาทของบดา-มารดาพงมตอบตรธดา หนาทของบตรธดาพงมตอบดา-มารดา

1.หามปรามจากความชว 2.ใหตงอยในความด 3.ใหศกษาศลปวทยา 4.หาคครองทสมควรให 5.มอบทรพยสมบตใหในโอกาสอนสมควร

1.ทานเลยงเรามาแลว ตองเลยงทานตอบแทน 2. ท ากจธระของทาน 3. ด ารงรกษาวงศสกล ใหคงอยและไมเสอมเสยหาย 4. ปฏบตตนเปนคนด เปนผสมควรรบมรดก 5. เมอทานลวงลบ ท าบญอทศให

จากหลกปฏบตในตารางน มค าอธบายทเปนแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตในชวตตามสถานะหรอบทบาทของตนและมหลกทสงเสรมการเปนบดามารดาและบตรธดาทด ดงตอไปน

116

4.2.1.1 การเปนบดามารดาทด บดามารดาหรอพอแมไดชอวา เปนพรหม เปนครคนแรก เปนบคคลทควรเคารพบชาหรอเปนพระอรหนตของลก การด าเนนชวตทดงามตามฐานะของบดามารดานอกจากการเปนผใหก าเนด เลยงดและดแลใหบตรธดามความเจรญเตบโตสมบรณทางดานรางกายแลว โดยสาระส าคญยงจะตองสงสอนและสงเสรมใหบตรธดาประสบความส าเรจในชวตดวย ผเปนบดามารดาจงถอเปนบคคลส าคญอยางยง เพราะเปนฐานรากส าคญในการสรางคนใหเปนคนดของสงคม ดวยเหตน จงจะตองตระหนกในหนาทของตนโดยอนเคราะหบตรธดา ดงน (เดอน ค าด, 2534, หนา 165)

1) การหามปรามจากความชว บดามารดาจะตองไมเพกเฉยตอการคด พดและท าทไมดของลก ตองเอาใจใสดแลการคด พดและท าของลกอยางใกลชด เพอสงสอนไมใหลกกระท าในสงทผดตาง ๆ เพราะธรรมชาตของคนเรา เมอกระท าผดในสงใด หากไมมใครหามปรามกอาจจะกระท าจนเคยชนและตดเปนนสยทไมดได

2) การสอนใหตงอยในความด หมายถง การพยายามสอนแนวทางทดงามใหแกลก ชทางถก ปลกความดอยางตอเนอง เพอบมเพาะใหลกเปนคนด คอ มจตใจด คดด พดดและท าด ตามหลกคณธรรมจรยธรรมและหลกปฏบตทดงามตาง ๆ

3) การสงเสรมใหศกษาศลปวทยา คอ สงเสรมใหไดศกษาเลาเรยนตามล าดบขน รวมทงสงเสรมทกษะตาง ๆ ทลกสนใจ หากเปนไปในทางทดงามกไมควรปดกน เวนไวแตเปนสงทไดพจารณาโดยแยบคายแลววาไมควร เพราะไมด ไมปลอดภยหรอไมเหมาะสมดวยประการทงปวง การสงเสรมนนอาจท าไดทงดานทนทรพย โอกาส ก าลงใจและค าแนะน าในคราวทลกประสบปญหาตาง ๆ ในดานการศกษาเลาเรยน

4) การหาคครองทสมควรให บดามารดาทกคนยอมหวงใหลกมชวตทมความสข หากจะมครอบครวหรอมคครองกยอมมงหมายใหลกมคครองทดและเหมาะสม จงจะตองคอยสอดสองดแล รวมทงสงเสรมใหลกมคครองทด แมในยคปจจบนเมอโครงสรางทางสงคมเปลยนไปจากดงเดม ชองวางภายในครอบครวมมากขนจนยากทจะจดการดแลในเรองคครองใหลกได แตบดามารดากจ าเปนจะตองสงสอนใหลกมหลกคดในการเลอกคครอง รวมทงปฏบตตนเปนแบบอยางการครองคทดใหเหน เพอลกจะไดตดสนใจเลอกคครองทดได

5) การมอบสมบตใหในโอกาสอนสมควร เมอถงเวลาอนเหมาะสม คอ เวลาทลกมครอบครวแลว เรมตนทจะสรางหลกฐานความมนคงใหครอบครว เปนชวงเวลาทบดามารดาควรจดแจง แบงปนทรพยสมบตเทาทมเพอสงเสรมใหลกสามารถตงตวไดเพอจะไดสรางฐานะใหมความมนคงยงขนไดดวยตนเอง เพราะจะปลอยใหลกพงพาแตล าพงบดามารดาตลอดไปนนยอมเปนการไมสมควร

117

โดยสรปสาระส าคญของการเปนบดามารดาทด คอ ตองตระหนกในฐานะทส าคญ คอ การเปนพรหม เปนคร เปนพระอรหนตของลกและพยายามท าหนาทสงสอนความดงามและสงเสรมความกาวหนาใหแกลกทงในดานการศกษาเลาเรยนและดานการมชวตครอบครวในอนาคตดวย 4.2.1.2 การเปนบตรธดาทด บตรธดาในฐานะทบดามารดาใหก าเนดมา จะตองตระหนกในพระคณอนยงใหญนและมความกตญญกตเวทเปนคณธรรมจรยธรรมส าคญส าหรบตน อกทงยงตองแสดงใหเหนถงความกตญญกตเวททมดวยการปฏบตหนาทของตนทพงปฏบตตอบดามารดา ดงน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2555, หนา 10) 1) ทานเลยงเรามาแลว ตองเลยงทานตอบแทน คอ การดแลเอาใจใส เลยงดบดามารดาใหมความสขกายสขใจเปนการตอบแทนททานไดเลยงดมา ดานรางกายอาจท าไดดวยการหาปจจย 4 บ ารงดแลทาน ไดแก อาหาร เสอผา ทอยอาศยและยารกษาโรคตาง ๆ รวมทงปจจยอ านวยความสะดวกทเหมาะสม ในขณะเดยวกนลกจะตองบ ารงดแลทานดานจตใจคกนไปดวย โดยการเชอฟงค าสงสอน ตงใจศกษาเลาเรยน ปฏบตตนเปนคนด ไมท าใหทานทกขใจ เรยกวา ดแลทานทงกายและใจอยางแทจรง 2) ท ากจธระของทาน คอ การชวยเหลอกจการตาง ๆ เปนการแบงเบาภาระทท าใหทานหนกและเหนอย ไมเพกเฉยตอสงทเปนกจธระของทานแมทานจะไมรองขอใหชวยเหลอกควรเอาใจใส ดวยความตระหนกวากจการงานของทานนแหละทมสวนสงเสรมชวตของเราใหเจรญเตบโตและมความกาวหนาจนบดน แมในยามทมครอบครวแลวกไมควรทอดธระหรอปลอยปละละเลยใหทานตองล าบาก ควรเขาไปชวยเหลอกจการงานของทานตามสมควร 3) ด ารงรกษาวงศสกล ใหคงอยและไมเสอมเสยหาย ค าวา “วงศสกล” นน หมายถง เชอสายทสบทอดมาจนเปนตระกลมเครอญาตทเกยวโยงสมพนธกนทางสายโลหต การเปนลกทดจะตองรกษาวงศสกลใหด ารงอยและไมเสยหาย กลาวคอ ตองไมท าลายชอเสยงทดงามของวงศสกลรวมทงเอาใจใสเครอญาตวงศวาน สรางสรรคความสมพนธทดตอกนไวเสมอ บดามารดาทกทานยอมมความตองการใหวงศตระกลมความมนคง คนในตระกลเจรญกาวหนา เพราะฉะนนบตรธดาทดจะตองปฏบตตนใหเปนไปตามความมงหมายนนจงจะดงาม 4) ปฏบตตนเปนคนด เปนผสมควรรบมรดก การเปนคนด คอ การด ารงตนอยในหลกคณธรรมจรยธรรมตาง ๆ ซงโดยสาระส าคญ ไดแก มจตใจดงามและแสดงออกในทางทด คอ คดด พดด และท าด เพอใหเปนทวางใจไดวาจะไมท าใหวงศตระกลเสยหายและเปนผเหมาะสมทจะรบมรดกทบดามารดาใหในโอกาสอนสมควร ซงมรดกทวานน บางอยางอาจเปนสงทบดามารดารกษามายาวนานสบทอดมาตงแตบรรพบรษ หากปฏบตตนไมเหมาะสมกอาจจะท าใหบดามารดาล าบากใจ

118

กงวลใจหรอมความทกขใจเมอคราวจะใหทรพยมรดกตาง ๆ หรอใหไปแลวกอาจจะทกขใจตามมาได การปฏบตตนเปนคนดจงเปนสงส าคญยงส าหรบบตรธดาทกคน 5) เมอทานลวงลบ ท าบญอทศให หมายถง เมอบดามารดาวายชนมไปแลว บตรธดาทดจะตองพยายามระลกถงทานอยเสมอ หมนปรารภถงทานแลวท าบญอทศใหประดจดงวาทานยงอยเบองหนาหรอใกลเรา ซงโดยหลกการท าบญนนมหลายวธ สามารถท าไดทงในรปแบบพธการ ในโอกาสตาง ๆ เชน การท าบญเลยงพระ การท าบญถวายสงฆทาน และการท าบญตกบาตร เปนตน เรยกวา “บญพธ” และการท าบญดวยการปฏบตดในชวตประจ าวน คดด พดด ท าด รกษาศล สวดมนต เจรญจตภาวนา และชวยเหลอสงคมในรปแบบตาง ๆ เรยกวา “บญกรรม” เมอท าบญแลว กนอมจตใหตงมน แผผลบญนนใหแกบดามารดาผลวงลบ ซงตามหลกพทธศาสนา หากทานไดอตภาพเกดในภพภมทสามารถรบสวนบญหรออนโมทนาสวนบญได ทานกจะไดเสวยผลแหงบญนน หนนน าใหมอตภาพทดยงขนและสงผลใหพนบวงแหงวบากกรรมทเปนทกขไดในทสด โดยสรปสาระส าคญของการเปนบตรธดาทด คอ ตองมความกตญญกตเวท ระลกถงพระคณของบดามารดาและท าหนาทลกทดตอบแทน โดยการเลยงดทาน ชวยกจการงานของทาน ด ารงรกษาวงศสกล ปฏบตตนเปนคนดใหเหมาะสมทจะรบมรดกและท าบญอทศใหทานเมอทานลวงลบไปแลว 4.2.1.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมการเปนบดามารดาและบตรธดาทด

ในฐานะทบดามารดาเปนพรหมของบตรธดา จงขอน าหลกพรหมวหาร 4 มาเปนเครองสงเสรมความเปนบดามารดาและในฐานะทลกจะตองปฏบตตนเปนคนด จงน าหลกหลกอบายมข 6 ซงหมายถง การหลกเวนความประพฤตทเปนชองทางของความเสอมความพนาศ มาเปนแนวทางสงเสรมความเปนคนดของบตรธดา ดงน

1) พรหมวหาร 4 เพอสงเสรมความเปนบดามารดาทด บดามารดาถอวาเปนบคคลส าคญในบานหรอเปนพอบานแมเรอน โดยมบตรธดาหรอลกเปนผอยภายใตการปกครอง บดามารดาทดนนควรมธรรม 4 ประการประจ าใจ เรยกวา “พรหมวหาร 4” หมายถง ธรรมของผประเสรฐหรอผใหญ ประกอบดวย (1) เมตตา คอ ความรกใคร ปรารถนาด หวงใหลกมความสขในทกเมอ อาการทแสดงออกของเมตตา คอ ยมแยมแจมใส ท า พด คดดวยความรก (2) กรณา คอ ความสงสาร ปรารถนาใหลกพนจากความทกข ความเดอดรอนทประสบ อาการทแสดงออกถงความกรณา คอ นงอยไมได ขวนขวายทจะชวยเหลอเสมอในคราวทลกประสบทกขหรอปญหาตาง ๆ (3) มทตา คอ ความพลอยยนด มน าใจรวมยนด รวมชนชม ความด ความส าเรจ ความกาวหนาหรอเกยรตยศอน ๆ ทลกไดรบ อาการทแสดงออก คอ การรวมแสดงความยนดในโอกาสตาง ๆ ไมมจตอจฉารษยาและไมเฉยเมยในความดนน ๆ

119

(4) อเบกขา คอ วางตนเปนกลาง เทยงธรรม ไมเขาขางแตฝายตน ไมเอาแตใจตน มความยตธรรมกบลก พจารณาสงตาง ๆ อยางรอบคอบ หากลกท าดกรวมยนด หากลกท าผดกตองท าหนาทวากลาว ตกเตอน หามปราม ยามลกเตบโตหรอมครอบครวแลว บางสงทควรใหลกท าเองไดกไมตองไปกาวกายลก เปนตน หากบดามารดามธรรม 4 ประการน ยอมท าใหครอบครวมความอบอน เพราะมแตบรรยากาศแหงความรก ความปรารถนาด การใหอภย การชวยเหลอ การรวมแสดงความยนด ชนชมยามไดดและมความเทยงธรรมเปนทตง ลกทเกดมาในครอบครวเชนนยอมมโอกาสทจะเปนคนชวในอนาคตนอย เพราะธรรมทง 4 นเปนเครองหอหมจตใจลกใหรกบดามารดา รกครอบครวนนเอง 2) อบายมข 6 เพอสงเสรมความเปนคนดของบตรธดา การปฏบตตนเปนคนดของบตรธดาแมจะเรมตนในครอบครวหรอการปฏบตตอบดามารดา แตกสงผลถงสงคมโดยรวมดวย เพราะครอบครวเปนสถาบนพนฐานทส าคญทสด บตรธดาทดจงตองตระหนกในการปฏบตพฒนาตนใหเปนคนดอยางแทจรง เพอเปนการตอบแทนคณบดามารดาและเตรยมความพรอมของตนเพอเปนทรพยากรบคคลทมคณภาพของสงคมตอไป หลกการปฏบตตนเปนคนดนน อาจท าไดหลายวธ แตในทนไดน าหลกอบายมข 6 คอ หลกเวนจากเหตแหงความเสอมพนาศยอยยบแหงโภคทรพย 6 ประการ คอ ไมเสพตดสราและของมนเมา ไมเอาแตเทยวไมรเวลา ไมจองหาแตรายการบนเทง ไมเหลงไปหาการพนน ไมพวพนมวสมมตรชวและไมมวจมอยในความ เกยจครานการงาน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2555, หนา 6) อบายมขทงหกประการนควรหลกหนใหไกลไมควรน าชวตเขาไปของแวะเพราะมแตจะน าชวตไปสความยอยยบเสยหาย

4.2.2 หลกการเปนครอาจารยและศษยทด

ครอาจารย เปนผเปรยบเสมอนทศเบองขวาหรอทกขณทศ ไดแก ทศใต เพราะเปนผ ควรเคารพบชาของศษย ยอมมหนาททตองอบรมสงสอนศษยใหมความรคคณธรรมและในฐานะทศษยไดรบความรและการบมเพาะความดจากทาน ศษยทดกตองแสดงความกตญญกตเวทตอครอาจารยเชนกน โดยทบคคลทง 2 สถานะนน จะตองปฏบตตอกนดงตารางท 4.2

ตารางท 4.2 แสดงหนาทของครอาจารยและศษย หนาทของครอาจารยพงมตอศษย หนาทของศษยพงมตอครอาจารย

1.แนะน า อบรมสงสอนศษยใหเปนคนด 2.สอนใหเขาใจแจมแจง 3.สอนศลปวทยาโดยไมปดบงอ าพราง 4.สงเสรมยกยองความด ความสามารถของศษย

1.ลกขนตอนรบ แสดงความเคารพ 2.เขาไปหา เพอคอยรบใช ปรกษา ซกถาม รบค าแนะน า เปนตน 3.ฟงค าสอนดวยด

120

ใหปรากฎ 5. สอนฝกศษยใหสามารถใชวชาความรไปเลยงชพไดจรง

4.ปรนนบต ชวยบรการ 5.ใหความเคารพ เชอฟง ไมเกยจคราน

จากหลกปฏบตในตารางน มค าอธบายแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตในชวตตามสถานะหรอบทบาทของตนและมหลกทสงเสรมความส าเรจทางการศกษาซงเปนเปาหมายส าคญของความสมพนธระหวางบคคลทง 2 สถานะ ดงตอไปน 4.2.2.1 การเปนครอาจารยทด ครอาจารย ไดชอวาเปน “พอแมคนทสองของศษย” และเปน “แมพมพของชาต” บทบาทหนาทของครอาจารยจงมความส าคญอยางยงตอการพฒนาคนทเปนอนาคตของชาต ครอาจารยทดจงตองตระหนกถงความส าคญของสถานะของตนและปฏบตหนาทตามหลกปฏบต ดงน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2555, หนา 11)

1) แนะน าอบรมสงสอนศษยใหเปนคนด การเปนคนด คอ มคณธรรมจรยธรรม เปนเปาหมายส าคญอยางหนงของการศกษา ดงเชนทก าหนดเปนมาตรฐานผลการเรยนร 5 ดาน ตามกรอบมาตรฐานคณวฒระดบอดมศกษา โดยดานแรกนน ไดแก ดานคณธรรมจรยธรรม ครอาจารยทดจะตองตระหนกในการปลกฝงคณธรรมจรยธรรมเปนส าคญ โดยการอบรมสงสอนโดยตรงและการเปนแบบอยางทดใหแกศษยซงถอเปนการสงสอนโดยออมดวย

2) สอนใหเขาใจแจมแจง ครอาจารยจะตองพยายามสรางความแจมแจงในความรตาง ๆ ทสอนใหแกศษยอยางจรงจง รวมทงตองพฒนาศกยภาพการสอนของตนเองอยเสมอเพอใหสามารถอธบายขยายความหรอสรางความเขาใจหลกวชาหรอทฤษฎตาง ๆ ในศาสตรทเกยวของใหศษยมความรทถกตองชดเจน โดยปจจบนนน แนวคดการจดการเรยนรเพอใหบรรลผลดานการจดการเรยนการสอนทส าคญ ไดแก การจดการเรยนการสอนโดยเนนผเรยนเปนศนยกลาง เปนตน

3) สอนศลปวทยาโดยไมปดบงอ าพราง คอ จะตองถายทอดความรแกศษยอยาง เตมเนอหา พรอมทจะใหความรทกเรองทรและศษยตองการร โดยไมถอตนวาครตองรมากกวาศษยหรอปดบงความรดวยเจตนาตาง ๆ เปดโอกาสใหสอบถามความรไดเสมอ เพอใหศษยมความรอยางเตมศกยภาพทจะเรยนร

4) สงเสรมยกยองความด ความสามารถของศษยใหปรากฏ คอ ครอาจารยทดจะตองหมนสงเสรมก าลงใจและแบบอยางทดใหแกบรรดาศษย โดยการชนชมยกยองศษยทมคณธรรมจรยธรรมและมความร ความสามารถดอยเสมอ อาจจะดวยวาจาหรอดวยการใหรางวลแหงความดงามตามความเหมาะสมแกโอกาส

121

5) สอนฝกศษยใหสามารถใชวชาความรไปเลยงชพไดจรง คอ การสงเสรมการน าความรสการปฏบต เพอใหมประสบการณ แมจะมความผดพลาดอยบาง แตคอการฝกหรอการเรยนร หากไดมโอกาสแกปญหาในขนตอนของการฝกปฏบตตาง ๆ ศษยกจะมประสบการณและสามารถน าประสบการณนนไปใชจรงในการเลยงชพไดอยางเหมาะสม เพราะฉะนน ครอาจารยทดจะตองไมเพยงแตบอกความรในหองเรยนเทานน แตตองสงเสรมการฝกทกษะตาง ๆ และเปดโอกาสใหศษยพฒนาทกษะตาง ๆ อยเสมอ 4.2.2.2 การเปนศษยทด ค าวา “ศษย” หมายถง ผศกษาวชาความรจากครหรออาจารย หรอผอยในความคมครองดแลของอาจารย โดยปรยายหมายถงผทศกษาหาความรจากต าราของผใดผ หนงแลวนบถอผนนเปนเสมอนครอาจารยของตนดวย (ราชบณฑต, 2546, หนา 1103) การเปนศษยทดนน โดยเบองตนตองมความกตญญกตเวทตอครอาจารยและตองแสดงออกดวยการปฏบตหนาทตาม

บทบาท ดงน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2555, หนา 11) 1) ลกขนตอนรบแสดงความเคารพ การลกขนตอนรบ เรยกวา “อฏฐานะ” เปนการแสดงความเคารพอยางหนงตามหลกมารยาททดงาม เชน เมอครอาจารยเดนเขาหองเรยน เขามาหาหรอเดนผานมา ศษยทดจะตองลกขนตอนรบเสมอ เปนการใหเกยรตและแสดงสมมาคารวะและแสดงออกถงความเปนศษยทดในเบองตน 2) เขาไปหา เพอคอยรบใช ปรกษา ซกถาม รบค าแนะน า เปนตน การเปนศษยนนยอมหมายถงบคคลใกลชดทสามารถเขาไปหาครอาจารยไดเสมอเพอคอยชวยแบงเบาภาระงานของครอาจารยทควรชวยเหลอไดและการเขาหาเพอปรกษาหารอ สอบถามขอสงสย รบความรเพมเตมตามโอกาสอนควร ศษยทมครอาจารยคอยเปนกลยาณมตร ใหค าปรกษาความรและชแนวทางการด าเนนชวตทดงามใหอยเสมอยอมมแตความกาวหนาผาสก 3) ฟงค าสอนดวยด คอ ศษยทดตองตงใจฟง ตงใจเรยนรและใชปญญาพจารณาค าสอนตาง ๆ ของครอาจารยอยางตงใจ พยายามเรยนรใหบรรลผลความมงหมายทครอาจารยวางไว การตงใจฟงหรอเรยนรดวยดนน นอกจากจะเปนการเคารพและแสดงความกตญญกตเวทตอครอาจารยแลว ยงเปนชองทางใหเกดปญญาแกศษยได ดงพทธภาษตทวา “สสสสง ลภเต ปญญง คอ ฟงดวยดยอมมปญญา” นนเอง 4) ปรนนบต ชวยบรการ คอ การทศษยท าหนาทบ ารงดแล ปรนนบตใหครอาจารยมความสข อ านวยความสะดวกตางๆ เทาทสมควรให ชวยบรการจดท า จดหาสงทครอาจารยตองการตามสมควร เปนการแสดงออกถงความกตญญกตเวทอกทางหนงดวย 5) ใหความเคารพ เชอฟง ไมเกยจคราน โดยปกตผทจะประสบความส าเรจในการศกษาเลาเรยนนนตองมความเคารพครอาจารย ซงเปนมงคลชวตประการหนงในมงคล 38

122

ประการทางพทธศาสนา อกทง จะตองเชอฟงค าสงสอนและไมเกยจครานในการศกษาเลาเรยนทงการอานเขยน การท างานมอบหมายตาง ๆ เพราะความส าเรจตาง ๆ นนยอมไมสามารถเกดขนไดเพยงเพราะคดหรอนกฝนเอา แตตองพยายามมงมน ขยนเลาเรยนอยางเตมทจงจะไดชอวาเปนศษยทดและประสบความส าเรจได 4.2.2.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมความส าเรจทางการศกษา เปาหมายส าคญของการศกษานน ไดแก ปญญา เพราะปญญาเปนทงความรอบรในสงทงปวงตามความเปนจรง และเปนทงทกษะในการแกปญหาตาง ๆ ในการด าเนนชวต การศกษาใหประสบความส าเรจ คอ บรรลผลสงสดของการศกษา ไดแก มปญญานน ผมปญญาและด าเนนชวตดวยปญญานนในทางพทธศาสนาเรยกวา “บณฑต” ซงการจะเปนบณฑตผมปญญาไดตองอาศยหลกการปฏบตเพอความเจรญแหงปญญา 4 ประการ เรยกวา “วฒ 4” ไดแก (พระเทพเวท (ป.อ. ปยตโต), 2535, หนา 66) 1) การเสวนาผร (สปปรสสงเสวะ) คอ การคบหา เขาใกล ใฝสนทกบผร นกปราชญสตบรษหรอบคคลผประพฤตดประพฤตชอบดวยกาย วาจาและใจ เสาะหาบคคลเชนนนมาเปนมตร ซงจะสามารถปรกษา สอบถาม ความรตาง ๆ ไดเสมอในคราวทตองการ 2) การสดบค าสอน (สทธมมสสวนะ) คอ การสดบตรบฟง ศกษาเลาเรยน รบความรของทานผรนน พยายามสนใจใฝรในสงทควรศกษาเรยนรตามสมควรแกโอกาส 3) การคดอยางแยบคาย (โยนโสมนสการะ) คอ การคดอยางละเอยดถถวน ไตรตรองดวยเหตผล ในสงทรบรหรอเรยนรมาอยางรอบคอบ 4) การปฏบตอยางเหมาะสม (ธมมานธมมปฏบต) คอ การน าความรทไดรบและผานการคดพจารณาโดยแยบคายแลวไปสการปฏบตตามใหเหมาะสมกบบรบทของตวเราเอง โดยอยบนฐานของหลกธรรมหรอหลกการทถกตองดงามหรอการปฏบตงานใหสอดคลองกบเปาหมายหรอวตถประสงคของงานนน ๆ หลกทง 4 ประการน อาจจ าแนกเปนปจจยความเจรญทางปญญาได 2 ประการ ไดแก ปจจยภายนอก คอ ขอท 1 และ 2 สวนปจจยภายใน คอ ขอท 3 และ 4 นนเอง

4.2.3 หลกการเปนสามและภรรยาทด

สามและภรรยา ในฐานะเปนคชวตกน ตางฝายจงเปนผเปรยบเสมอนทศเบองหลงหรอปจฉมทศ จะตองมหนาททตองปฏบตและแสดงความเกอกลสงเคราะหระหวางกนดวยด โดยทบคคลทง 2 สถานะนนจะตองปฏบตตอกนดงตารางท 4.3

123

ตารางท 4.3 แสดงหนาทสามและภรรยา หนาทของสามพงมตอภรรยา หนาทของภรรยาพงมตอสาม

1.ยกยองใหเกยรตสมฐานะทเปนภรรยา 2.ไมดหมน 3.ไมนอกใจ 4.มอบความเปนใหญในกจการงานบาน 5.หาเครองแตงตวใหเปนของขวญตามโอกาส

1.จดงานบานใหเรยบรอย 2.สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด 3.ไมนอกใจ 4.รกษาทรพยสมบตทหามาได 5.ขยน ชางจดชางท า เอางานทกอยาง

จากหลกปฏบตในตารางขางตนน มค าอธบายแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตตนในชวตประจ าวนตามสถานะหรอบทบาทของทง 2 ฝายและมหลกจรยธรรมเพอสงเสรมความส าเรจดานการครองเรอนหรอการมชวตคซงเปนเปาหมายส าคญของความสมพนธระหวางบคคลทง 2 สถานะดงตอไปน 4.2.3.1 การเปนสามทด สงคมไทยเปนสงคมทยกยองผชายใหเปนผน าครอบครว เมอแตงงานแลว ผเปนสามจงจะตองตระหนกในฐานะของตน สามทดจะตองมความพรอมในการเปนผน าครอบครวและมความตงใจในการสรางหลกฐานความมนคงใหครอบครวอยางจรงจง ทส าคญตองปฏบตตนเปนสามทดของภรรยา โดยมบทบาทหนาทส าคญ ดงน (อภญวฒน โพธสาน, 2551, หนา 93) 1) ยกยองนบถอวาเปนภรรยาของตนอยางออหนาออกตา คอ สามทดจะตองชนชมในความดความงามของภรรยาตน พงพอใจในตวภรรยาแลวยกยองใหเกยรตภรรยาอยางเสมอตนเสมอปลาย ใหสมกบทตดสนใจเลอกภรรยามาเปนคชวตของตน 2) ไมดหมนเหยยดหยามดวยการวากลาว ต าหน ท าราย เบยดเบยน คอ นอกจากการยกยองแลว จะตองไมดหมนเหยยดหยามดวย แมวาโดยปกตของคนเรายอมมบางอยางทอาจเปนขอบกพรองในตวกนทกคน แตเมออยในฐานะสามจะตองไมน าขอบกพรองของภรรยามาดหมน โดยการมองใหเหนเปนเรองธรรมดาทคนเรายอมมขอบกพรองหรอสงทไมนาพงพอใจของเราไดเสมอ พยายามมองในแงด พดถงในสงทนาชนชม เพอสงเสรมความดมากกวาทจะตอกย าในสงทไมด 3) ซอสตยไมประพฤตนอกใจ คอ การมสจจะ จรงใจตอภรรยาของตน ส ารวมระวงในเรองความรกความใครหรอความผกพนกบผหญงอนไมใหน าไปสความรกจนเปนความนอกใจ เพราะนอกจากจะเปนการผดหลกธรรมแลว ยงเปนการกอรอยราวใหเกดในครอบครว สรางความทกขใจใหภรรยาของตนและน าไปสปญหาอน ๆ ตามมาได เชน ปญหาการทะเลาะววาท และการหยาราง เปนตน

124

4) มอบความเปนใหญในครวเรอนใหในฐานะเปนแมบาน คอ สามจะตองถอวาภรรยาเปนผมสทธส าคญในการจดการกจการตาง ๆ ภายในบาน ในฐานะเปนแมบานแมเรอน เปนการใหเกยรตผอยเบองหลงในโอกาสและความส าเรจตาง ๆ ของตน ภรรยาจงเปนบคคลส าคญทจะตองไววางใจใหเปนใหญในบาน 5) ใหเครองแตงตวและของขวญในโอกาสส าคญตาง ๆ โดยปกตของความเปนสตรเพศยอมมความรกสวยรกงามเปนธรรมดา สามทดจะตองไมเพกเฉยหรอละเลยในการจดหาหรอเออเฟอในเรองเครองแตงตว เครองประดบ เครองส าอางตาง ๆ ตามโอกาสทสมควรและมความเหมาะสมแกฐานะ เพราะถอวาเปนการใหในสงทภรรยาตองการหรอเปนการแสดง “น าใจ” ซงจะสามารถชวยสงเสรมความรสกทดตอกนอยเสมอไดอกวธหนง 4.2.3.2 การเปนภรรยาทด ภรรยาไดชอวาเปนบคคลส าคญในบาน เพราะเปนผทสามยกยอง ใหเกยรตและมอบความเปนใหญในบานให ภรรยาทดจงจะตองปฏบตตนใหสมกบฐานะนน โดยการท าหนาทของตนดวยด ดงน (พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), 2535, หนา 48) 1) จดงานบานใหเรยบรอย งานบานนน เชน การหงหาอาหาร จดหาหยกยา การดแลเสอผาอาภรณ หองตาง ๆ ทนอน ทนง การจดเตรยม จดหา จดเกบและจดการสงของตาง ๆ ในบานใหอยในลกษณะสะดวก สะอาดเรยบรอย เปนตน ภรรยาจะตองเอาใจใสในหนาทนใหด ไมปลอยปละละเลย เพอใหบานเรอนนาอยนาอาศยอยเสมอ หากท าไดเชนนยอมไดชอวาเปน “แมศรเรอน” ผเปนความสงางามแหงบานเรอนเพราะจดการหนาทตาง ๆ ในเรอนไดดนนเอง 2) สงเคราะหญาตมตรทงสองฝายดวยด คอ การดแลเอาใจใสญาตทงฝายตนและฝายสาม นบตงแตบดามารดา ป ยา ตายาย รวมถงญาตผใหญ ญาตผนอยทงหลาย ตามสมควรแกฐานะและโอกาส เชน การเลยงดพอแมของตนและของสามอยางเทาเทยม ถอวาเมอรวมหอลงเรอนเดยวกนแลวญาตสามกเหมอนญาตของตนเชนกน เมอเปนเชนนเทากบเปนการสานสมพนธระหวางวงศตระกลทงสองใหมความสมพนธทดตอกน เพออยรวมกนอยางถอยทถอยอาศยตามหลกธรรม 3) ไมนอกใจ คอ มสจจะ จรงใจตอสาม เชนเดยวกบทสามตองไมนอกใจภรรยา ซงจะตองระวงในเรองความรกความใครหรอความผกพนกบผชายอนไมใหน าไปสความรกจนเปนความนอกใจ เพราะนอกจากจะเปนการผดหลกธรรมแลว ยงจะน ามาสปญหาครอบครวตามมาดวย 4) รกษาทรพยสมบตทหามาได เนองจากสามไดมอบความเปนใหญในการจดการงานบานตาง ๆ ให โดยทสดแมทรพยสมบตภรรยากตองเปนผดแลรกษา โดยจะตองตระหนกในการเกบออม รกษาทรพยสมบตทหามาไดใหคงอย ไมใชจายฟมเฟอย รจกวางแผนการใชจายอยางประหยด พอเพยงสมตามฐานะ เพอรกษาความมนคงของครอบครวและสรางความมนคงใหย งยน

125

5) ขยน ชางจดชางท า เอางานทกอยาง คอ ภรรยาทดจะตองขยน ไมเกยจครานในการท างานบาน งานเรอนทกอยางตามบทบาทหนาทภายในเรอน และตองเสรมเตมความรความสามารถหรอทกษะตาง ๆ ในการจดการงานบานใหดอยเสมอเพอท าใหบานเรอนนาอยนาอาศย 4.2.3.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมความส าเรจดานการครองเรอน เปาหมายส าคญของการมคครองคอการครองรกรวมกนอยางมความสข สามารถตงตนได มหลกฐานมนคง สบสานวงศสกลใหย งยนดวยด รวมทงสงเสรมสถาบนครอบครวใหมความอบอน เปนรากฐานของสนตสขในสงคมอกดวย ดงนน นอกจากหนาทของความเปนสามและภรรยาทดแลว ยงจะตองมหลกจรยธรรมทสงเสรมการท าหนาทนน ๆ เพอใหบรรลผลหรอส าเรจเปาหมายของการครองเรอนดวย ในทนจงไดน าหลกฆราวาสธรรม คอ ธรรมส าหรบผครองเรอน มาเปนหลกสงเสรมใหการครองเรอนมความสข ซงประกอบดวยธรรม 4 ประการ ดงน (พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), 2535, หนา 47) 1) สจจะ คอ ความจรงใจ คชวตทดหรอผครองเรอนตองมความจรงใจตอกน ซงน าไปสความซอสตยตอหนาทของตนและหนาทการงาน ซอสตยตอกนในครอบครว จรงจงตอบทบาทหนาทตาง ๆ มสจจวาจา ไมหลอกลวงกนทงตอหนาและลบหลง หากมธรรมขอน ยอมไมมการนอกใจระหวางสามภรรยาแนนอน 2) ทมะ คอ ความขมใจ ผครองเรอนตองมความขมใจ เอาชนะอารมณตาง ๆ ดวยสตปญญา มเหตมผล กลาวคอ ในยามทมอปสรรคตาง ๆ หรออารมณตาง ๆ มากระทบจตใจตน ตองไมพยายามเอาชนะอปสรรคดวยความอารมณ ไมปลอยจตใจของตนใหเปนไปตามอารมณตาง ๆ ทกระทบใจ ดงดดใจ แตใชปญญาในการด าเนนชวต มหลกคด หลกธรรม หลกเหตผล เปนเครองตดสนใจ แกปญหาดวยวถทางทดงาม 3) ขนต คอ ความอดทน ผครองเรอนจะตอง มความอดทน ทงอดทนตอความล าบาก อดทนตอความตรากตร าเหนอยยาก และอดทนตอความเจบใจในบางคราวทมเหตบนทอนจตใจ ความอดทนจะชวยใหยนหยดและกาวไปขางหนาได 4) จาคะ คอ ความเสยสละ ผครองเรอน ตองรจกเสยสละทงภายใน คอ สละความชวรายหรอความเศราหมองในจตใจ และภายนอกตองสละแบงปนความสขหรอสงอ านวยสขใหแกกนและกน รวมทงแบงปนใหผอนภายนอกครอบครวดวย เชน ญาตมตรของทงสองฝาย เพอเปนการสรางสมพนธภาพทดระหวางญาตมตรและเพอนบานหรอบานใกลเรอนเคยง หลกธรรมทง 4 น อาจเรยกสน ๆ ไดวา “จรงใจ ขมใจ แขงใจ และมน าใจ”

126

4.2.4 หลกการเปนมตรสหายทด

มตรสหาย เปนผเปรยบเสมอนทศเบองซายหรออตตรทศ ตางเปนผทตองพบปะพงพาอาศยแสดงน าใจเกอกลระหวางกนอยเสมอ จงตองแสดงออกถงความเปนมตรทดตอกน โดยทบคคลทง 2 ฝายนนจะตองปฏบตตอกนดงตารางท 4.4

ตารางท 4.4 แสดงหนาทของมตรกบมตร หนาทของมตร(ผอน)พงมตอมตร(ตวเรา) หนาทของมตร(ตวเรา)พงมตอมตร(ผอน)

1.เผอแผแบงปน 2.พดจามน าใจ 3.ชวยเหลอเกอกลกน 4.วางตนเสมอ รวมทกขรวมสขดวย 5.ซอสตยจรงใจ

1.ชวยรกษาปองกนยามมตรประมาท 2.ชวยรกษาทรพยของมตรยามทเขาพลงเผลอ 3.ในคราวมภยเปนทพงได 4.ไมละทงในยามทกขยาก 5.การเคารพนบถอวงศญาตของมตร

จากหลกปฏบตในตารางขางตนน มค าอธบายแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตตนในชวตประจ าวนตามสถานะหรอบทบาทของทง 2 ฝายและมหลกจรยธรรมเพอสงเสรมมตรสมพนธซงเปนเปาหมายส าคญของความสมพนธระหวางบคคลทง 2 สถานะ ดงตอไปน

4.2.4.1 การเปนมตรสหายทด (ผอน) ในทน หมายถง มตรทตวเราคบหาดวย ซงตามหลกธรรมหากเปนมตรทดนนเรยกวา “กลยาณมตร” เปนบคคลทมความส าคญอกสถานะหนง เพราะสามารถสงเสรมความดงามใหแกเราได มตรดงกลาวนนจะตองเปนผทปฏบตดตอเราดวยความจรงใจ มไมตรจตทดไมขาดสาย โดยจะตองมหลกปฏบตหรอหนาทส าคญ ดงน (เดอน ค าด, 2534, หนา 166)

1) เผอแผแบงปน คอ มตรสหายทดจะตองมน าจตน าใจเออเฟอเผอแผตอเราในฐานะมตร โดยการใหวตถสงของตาง ๆ ทควรให ใหค าแนะน า ค าปรกษาหารอทดและใหอภยตามโอกาสและความเหมาะสม 2) พดจามน าใจ คอ มตรสหายทดจะตองมวาจาทด เจรจาออนหวาน มน าใจ สงเสรมก าลงใจแกมตร ไมโกหกหลอกลวง ไมท าลายจตใจมตรดวยวาจา 3) ชวยเหลอเกอกลกน คอ มตรสหายทดจะตองมน าใจเสยสละ ชอบชวยเหลอมตร โดยเฉพาะในยามทมตรล าบากดวยกรณตาง ๆยอมไมเพกเฉยในการแสดงน าใจชวยเหลอตามสมควร 4) วางตนเสมอ รวมทกขรวมสขดวย คอ มตรสหายทดจะตองปฏบตตนอยางเสมอตนเสมอปลาย วางตนเปนมตรทแทจรงทงในยามสขและยามทกข ไมท าตวเปนเพอนกน เพอนเทยว แตทอดทงกนในยามทกขยาก

127

5) ซอสตยจรงใจ คอ การมสจจะ มตรทดจะตองมสจจะ ซอตรง ซอสตยตอมตร ทงตอหนาและรบหลงตองซอตรงเสมอจนเปนทวางใจได คบหาสมาคมแลวอนใจ สบายใจ ไมท าใหเกดอาการเคลอบแคลงสงสยในความเปนมตรสหาย 4.2.4.2 การเปนมตรสหายทด (ตนเอง) ในฐานะตวเราเองมกลยาณมตรคอยเกอกลดวยด ตามหลกหนาทขางตน กตองปฏบตตอบดวยดเชนกน โดยตองตระหนกในความซอตรงจรงใจตอมตรและถอหลกหนาทของมตรทจะพงตอบแทนมตร ดงน (อภญวฒน โพธสาน, 2551, หนา 96) 1) ชวยรกษาปองกนยามมตรประมาท โดยปกตของปถชนยอมมความประมาทพลงเผลอในบางโอกาสไดเปนธรรมดา เราในฐานะเปนมตรทดของมตรจงจะตองคอยระวงรกษามตร คอยปกปองภยทจะพงเกดไดในคราวทมตรของเราอยในอาการประมาท เสมอนหนงวาคอยระวงปองกนตวเราเองดวย 2) ชวยรกษาทรพยของมตรยามทเขาพลงเผลอ คอ ตองคอยระวงรกษาทรพยสมบตตาง ๆ ของมตร โดยเฉพาะในยามทมตรเกดพลงเผลอ เชน ลมของไวในทตาง ๆ เปดบานทงไว เปดประตรถทงไว เปนตน 3) ในคราวมภยเปนทพงได กลาวคอ สามารถเปนทพงพงของมตรไดในยามทมตรประสบภยตาง ๆ ทงทางสงคม ทางธรรมชาตหรอโรคภยไขเจบตาง ๆ และการเปนทพงทดทสด คอ การใหธรรมะเปนขอคด จนมตรสามารถพงตนเองไดดวยการมธรรมะในตวนนเอง 4) ไมละทงในยามทกขยาก มตรสหายทด คอ ตวเรานน จะตองรวมสขรวมทกข ไมใชวาจะรวมแตสข แตยามทกขทงกน เพราะเชนนนไมชอวาเปนมตรทดและในยามทกขนแหละจะเปนเครองพสจนน าใจมตรไดดทางหนงดวย ในยามทมตรประสบทกขตาง ๆ มตรทดจงตองไมทอดทงกนเปนส าคญ 5) การเคารพนบถอวงศญาตของมตร คอ นอกจากจะคบมตรดวยความจรงใจแลว ยงจะตองเคารพนบถอวงศญาตของมตรดวย เพราะการเปนมตรสหายทดตอกนนนกเปนเสมอนคนในวงวานเดยวกน ยอมตองเกยวของสมพนธกบเหลาญาตทงหลายของมตรดวย จงจะตองใหเกยรตใหความเคารพบคคลเหลานนดวย ตามหลกพทธศาสนานนผใหเกยรตผอน ยอมไดรบเกยรตดวยเชนกน ดงพทธภาษตทวา “ผไหวยอมไดรบการไหวตอบ” นนเอง 4.2.4.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมมตรสมพนธ นอกจากหลกหนาทมตรทพงปฏบตตอกนแลว หากใหการปฏบตหนาทนนคงมนถาวร สานมตรสมพนธทดตอกนอยางย งยน กควรมคณธรรมจรยธรรมทเปนเครองสงเสรมมตรสมพนธไวเปนพนฐานในการอยรวมกนกบมวลมตรดวย หลกคณธรรมจรยธรรมดงกลาวนน ในทางพทธศาสนา ไดแก หลกธรรม 4 ประการ ทเปนเครองชวยยดเหนยวจตใจระหวางกน คอ “สงคหวตถ 4” ไดแก (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, หนา 412)

128

1) ทาน คอ การให การแบงปนหรอมน าใจเออเฟอเผอแผตอผอน คอยหยบยนสงตาง ๆ ทจ าเปนและมคณคาตอผอนอยเสมอ ๆ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม กลาวคอ ทงอามสทาน คอ การใหเงนทอง ขาวของเครองใชตาง ๆ และธรรมทาน คอ ใหขอคดหรอใหความร ในโอกาสอนควร ตลอดถงการใหเกยรต ใหความเคารพนบถอและใหอภย 2) ปยวาจา คอ การพดค าออนหวาน สนทนาดวยภาษาทไพเราะชวนฟง ไมโกหก ไมสอเสยด ไมหยาบคายและไมไรสาระ รวมถงการสอสารดวยวธการเขยน หรอสอสารดวยวธอน ๆ ทเปนเครองสอสารแทนวาจา 3) อตถจรยา คอ หมายถง การบ าเพญประโยชน มความเสยสละ ชวยเหลอเกอกลในสงทเปนประโยชนส าหรบผอน โดยเฉพาะในคราวทเขาตองการความชวยเหลอ ไมควรนงดดาย รบอาสาเขาชวยเหลอตามสมควร 4) สมานตตตา คอ การวางตนเหมาะสม รจกสมานตนใหเขาผอนหรอรจกวางตวใหเหมาะสมกบฐานะ เชน อยในฐานะผนอยตองวางตนเปนผนอย ไมตตนเสมอผใหญ อยในฐานะผใหญตองวางตนใหสมเปนผใหญ พยายามสรางสรรคแตสงด ๆ ตอกน อยางเสมอตนเสมอปลาย คณธรรมทง 4 ประการน เปนหลกสรางมตรสมพนธทดเยยม เพราะน ามาซงความความรก ความเปนพนองกน โดยสรปอาจกลาวสน ๆไดวา “รจกให ใชค าหวาน ชวยเหลองาน สมานตน”

4.2.5 หลกการเปนนายจางและลกจางทด

ลกจาง เปนผเปรยบเสมอนทศเบองลางหรอเหฏฐมทศ ในฐานะนายจางตองปฏบตดตอลกจาง ดแลเอาใจใสลกจางใหดเพราะลกจางท ากจการงานตาง ๆ ใหส าเรจประโยชน ในขณะเดยวกนลกจางกตองแสดงความกตญญตอนายจางในฐานะของผอปการคณ บคคลทง 2 สถานะจงตองปฏบตตอกนดงตารางท 4.5

ตารางท 4.5 แสดงหนาทนานจางและลกจาง หนาทของนายจางพงมตอลกจาง หนาทลกจางพงมตอนายจาง

1.จดงานใหท าตามความเหมาะสม 2.ใหคาจางรางวลสมควรแกงาน 3.จดใหมสวสดการทด 4.มอะไรไดพเศษมา กแบงปนให 5.ใหมวนหยด และพกผอนหยอนใจ ตามโอกาสอนควร

1.เรมท างานกอน 2.เลกงานทหลง 3.เอาแตของทนายให 4.ท าการงานใหเรยบรอยและดยงขน 5.น าความดของนายงานและกจการไปเผยแพร

129

จากหลกปฏบตในตารางขางตนน มค าอธบายแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตตนในชวตประจ าวนตามสถานะหรอบทบาทของทง 2 ฝายและมหลกจรยธรรมเพอสงเสรมฐานะใหมนคง ซงเปนเปาหมายส าคญของความสมพนธระหวางบคคลทง 2 สถานะดงตอไปน 4.2.5.1 การเปนนายจางทด ค าวา “นายจาง” ในทนหมายรวมถงเจานาย หวหนาหรอผบงคบบญชาในองคกรตาง ๆ ดวย นายจางทกคนยอมมงผลประโยชนจากงานทท า คอ ตองการใหงานนนบรรลผลตามทวางไว แตล าพงนายจางฝายเดยวคงไมอาจท าใหบรรลผลส าเรจได ตองอาศยลกจางดวย เพราะฉะนน การเปนนายจางทดกตองปฏบตดตอลกจางตามหนาทของนายจาง ดงน (พระเทพเวท(ประยทธ ปยตโต), 2535, หนา 60) 1) จดงานใหท าตามความเหมาะสม นายจางทดตองมความสามารถในการวเคราะหบคคลและงาน วางานเชนน ใครควรรบผดชอบ เพราะหากจดคนไมเหมาะสมกบงานกอาจจะท าใหไมบรรลผลของการท างานเทาทควรจะเปนได 2) ใหคาจางรางว ลสมควรแกงาน คอ ตองวางเกณฑในการจางหรอจายคาตอบแทนการท างานใหเหมาะสมกบสถานการณทเปนปจจบน โดยเกดความพงพอใจทงสองฝาย คอ ฝายนายจางและฝายลกจาง งานใดจะตองมคาจางสงกวางานใด นายจางทดจะตองสามารถจ าแนกแยกแยะและจดการใหเหมาะสมได 3) จดใหมสวสดการทด สวสดการ คอ สงตอบแทนการท างานทไมไดอยในรปของคาจาง แตเปนสงอ านวยความสะดวก สบายหรอการสงเสรมความพรอมในการท างานใหแกลกจางเสรมเตมจากคาจาง เชน การมคาทพกให การดแลรกษาพยาบาลยามเจบปวย การมสถานทนงพกผอนให เปนตน 4) มอะไรไดพเศษมากแบงปนให ขอนเปนเครองแสดงน าใจเออเฟอเผอแผของนายจาง ซงนายจางทดจะตองม เพราะการใหเชนนจะเปนเครองยดเหนยวจตใจใหลกจางมความรก เคารพตอนายจาง ซงจะสงผลดตอการท างานรวมกนไดเปนอยางด 5) ใหมวนหยด และพกผอนหยอนใจ ตามโอกาสอนควร คอ การก าหนดใหลกจางมโอกาสพกผอนบางตามความตองการ เชน การก าหนดวนลากจ ลาปวย ลาพกผอน ลาพกรอนในระยะเวลาทเหมาะสม ไมเสยประโยชนสวนรวมและไมเสยโอกาสของลกจางตามสมควร 4.2.5.2 การเปนลกจางทด ลกจางทดจะตองตระหนกในฐานะของตนทไดรบโอกาสจากนายจางใหมการงานท าและมคาจางหรอคาตอบแทนเปนเครองเลยงชวต นายจางจงเปนผมอปการคณซงควรแกการตอบแทนคณ การตอบแทนคณทดทสดกคอ การท าหนาทของลกจางอยางสดความสามารถและซอสตยสจรต โดยจะตองปฏบตตนตามบทบาทหนาทลกจาง ดงน (อภญวฒน โพธสาน, 2551, หนา 98)

130

1) เรมท างานกอน ลกจางทดตองตรงตอเวลาและเพอเปนการแสดงออกถงความตงใจในการท างาน ควรเปนฝายเรมตนปฏบตงานกอนในแตละวน อยางนอยทสดกตองตรงตามเวลาทก าหนดในการเรมปฏบตงาน 2) เลกงานทหลง คอ ตองปฏบตงานอยางเตมท เตมเวลา ไมควรเลกงานกอนเวลาก าหนด เพราะเปนการไมซอสตยตอหนาทและตอนายจาง 3) เอาแตของทนายให คอ การไมละโมบในสงของทนายจางไมไดให เชน การถอเอาของในทท างานซงเปนของนายจางไปใชสวนตว การเอาทรพยสนสาธารณะไปใชสวนตว เปนตน 4) ท าการงานใหเรยบรอยและดยงขน 5) น าความดของนายงานและกจการไปเผยแพร 4.2.5.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมฐานะใหมนคง ทงนายจางและลกจางตางมประโยชนรวมกนจากการงานหนาทตาง ๆ เมอเปนเชนนจะตองอาศยหลกการปฏบตทมจดรวมกนเพอใหบรรลประโยชนนน หลกธรรมอยางหนงในทางพทธศาสนาทสามารถน ามาประยกตเปนแนวทางในการสรางสรรคประโยชนสขในปจจบนดงกลาว เพอใหมฐานะ การงานทมนคงและสงเสรมมความมงคงดวย ไดแก หลกทฏฐธมมกตถะ 4 คอ ประโยชนในปจจบน 4 ประการ (เรยกวา “คาถาเศรษฐ”หรอ “หวใจเศรษฐ”) ไดแก (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, หนา 130) 1) อฏฐานสมปทา คอ มความขยนหมนเพยรประกอบการงานอยางเอาจรงเอาจง ไมยอทอ ไมเกยจคราน เพอใหเกดความเจรญกาวหนาทงทรพยภายนอก คอ เงนทอง และทรพยภายใน คอ ความดงามนาตว อยางนเรยกวา “ขยนหา” 2) อารกขสมปทา คอ รจกวธปกปอง คมครอง รกษา เกบออมทรพยทไดมาใหคงอยไมเสอมสญไป รวมทงรกษาเกยรตยศ ชอเสยงทดงามไมใหเสอมสญ เรยกวา “รกษาด” 3) กลยาณมตตตา คอ การเลอกคบมตรทด มเครอขายสมพนธทดไวพงพาอาศยซงกนและกน ไมมวสมหรอคบคากบคนพาล เพราะคนพาลมกชกน าใหเสยทรพย สวนมตรทดยอมชชองทางหาทรพยให ทงยงเปนทพงพงทางกายทางใจไดดวย ขอนเรยกวา “มกลยาณมตร” 4) สมชวตา คอ การรจกการใชจายใหเหมาะสมกบฐานะ ใหพอด พอเหมาะ พอเพยง ไมใชจายฟมเฟอยหรอใชจายในสงทไมเปนประโยชน มวจารณญาณหรอพจารณาไตรตรองดวยดเสยกอนแลวจงใชจาย เรยกวา “เลยงชวตพอเพยง” โดยสรป คอ ทงนายจาง ลกจางและผหวงความเจรญมงคงทางการท างาน อาชพ หรอการหาทรพย จะตองมคาถาเศรษฐ ไดแก อ อา ก ส คอ ขยนหา รกษาด มกลยาณมตร เลยงชวตพอเพยง และนอกจากนยงจะตองเวนจากอบายมขทงปวงควบคกนไปดวย เพราะอบายมขนนเปนหนทางแหงความเสอมทรพยทงหลาย

131

4.2.6 หลกการเปนพระสงฆ (ผน าศาสนา) และอบาสกอบาสกาทด

พระสงฆหรอผน าศาสนา เปนผเปรยบเสมอนทศเบองบนหรออปรมทศ เปนผมคณและความดงาม จะตองสงเคราะหเกอกลอบาสกอบาสกาหรอพทธศาสนกชนโดยธรรม และในฐานะอบาสกอบาสกาผนบถอพระรตนตรยจงตองแสดงความกตญญตอพระสงฆทใหความรหลกค าสอนทถกตองตาง ๆ บคคลทง 2 สถานะจงตองปฏบตตอกนดงตารางท 4.6

ตารางท 4.6 แสดงหนาของพระสงฆหรอผน าศาสนาและศาสนกชน หนาทของพระสงฆพงมตอพทธศาสนกชน หนาทของพทธศาสนกชนพงมตอพระสงฆ

1.หามปรามสอนใหเวนจากความชว 2.แนะน าสงสอนใหตงอยในความด 3.อนเคราะหดวยความปรารถนาด 4.ใหไดฟงไดรในหลกธรรมทยงไมเคยฟง 5.ชแจงอธบายหลกธรรมทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจงตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา

1.จะท าสงใด กท าดวยเมตตา 2.จะพดสงใด กพดดวยเมตตา 3.จะคดสงใด กคดดวยเมตตา 4.ตอนรบดวยความเตมใจ 5.อปถมภดวยปจจย 4

จากหลกปฏบตในตารางขางตนน มค าอธบายแนวทางส าหรบการน าไปปฏบตตนใน

ชวตประจ าวนตามสถานะหรอบทบาทของทง 2 ฝายและมหลกจรยธรรมเพอสงเสรมความกาวหนาในทางธรรมซงเปนเปาหมายส าคญของความสมพนธระหวางบคคลทง 2 สถานะดงตอไปน 4.2.6.1 การเปนพระสงฆทด พระสงฆ ในทนหมายถง บรรพชตทางพระพทธศาสนาทงทเปนพระภกษและสามเณร ซงไดชอวาเปน “ผน าทางจตใจ” ของประชาชน เปนบคคลส าคญของสงคมโดยเฉพาะสงคมไทยซงเปนสงคมพทธ นอกจากจะตองปฏบตตามหลกพระธรรมวนยและสบทอด พทธศาสนาแลว บทบาทส าคญในฐานะเปนพระสงฆนนจะตองปฏบตตออบาสกอบาสกาในฐานะเปน ผนบถอพระรตนตรย ดงตอไปน (เดอน ค าด, 2534, หนา 167) 1) หามปรามสอนใหเวนจากความชว คอ ตองยนหยดในหลกศลธรรมและตกเตอนหามปรามอบาสกอบาสกาใหละเวนจากความชวทงทางกาย วาจาและใจ ดงเชน การสงสอนใหเวนจากอกศลกรรมบถ 10 ประการ เปนตน 2) แนะน าสงสอนใหตงอยในความด คอ การสงสอนอบาสกอบาสกาใหตงอยในความดท งทางกาย วาจาและใจ สงเสรมใหปฏบตความดงาม ไดแก ตามหลกศลธรรม หลกกฎหมาย จารตประเพณอนดงาม ตลอดถงวถสงคม คานยมทไมผดหลกศลธรรม เพอใหชวตมความสขและสงคมด ารงอยอยางมสนตสข

132

3) อนเคราะหดวยความปรารถนาด ในบางโอกาสอบาสกอบาสกาหรอคฤหสถ อาจมความจ าเปนตองขอความอนเคราะห ขอความชวยเหลอเออเฟอ เชนในปจจบนวดเปนศนยรวมจตใจของชมชน บางครงชมชนอาจจะตองอาศยวดในการเปนทประชมชาวบาน พระสงฆกจะตองอนเคราะหสถานทตามความเหมาะสม ทงนสงทส าคญทสด คอ การอนเคราะหผมทกขโศกตาง ๆ ดวยธรรมะ เพอใหไดหลกคด หลกธรรมในการแกปญหาตาง ๆ ในชวต 4) ใหไดฟงไดรในหลกธรรมทยงไมเคยฟง พระสงฆทดจะตองศกษาธรรมจนเขาใจแจมชดและน าความรความเขาใจนนมาบอกกลาว แสดงธรรมใหอบาสกอบาสกาไดมโอกาสเรยนรธรรมอยเสมอ เพอสงเสรมการสบทอดพทธศาสนาและสงเสรมการด าเนนชวตตามหลกธรรม ทงนตองหมนศกษาธรรมเพมเตมเพอจะไดมสงควรรใหม ๆ มาใหอบาสกอบาสกาทงหลายไดรบฟง เปนการสงเสรมบญส าหรบผใหทเรยกวา “ธมมเทศนามย” คอ บญเกดจากการแสดงธรรมและสงเสรมบญส าหรบผรบฟงธรรม เรยกวา “ธมมสสวนมย” คอ บญส าเรจจากการฟงธรรม 5) ชแจงอธบายหลกธรรมทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจงตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา เนองจากหลกธรรมบางประการมความลกซงและมนยทงทางธรรม คอ มงมรรคผลนพพานโดยตรงและมนยทสามารถประยกตใชกบทางโลก เพอใหมชวตทดงามตามวถปถชนไดดวย พระสงฆจะตองมความสามารถในการอธบายใหเขาใจอยางแจมชดเพอประโยชนในทางปฏบตตอไป 4.2.6.2 การเปนอบาสกอบาสกาทด ค าวา “อบาสก” หมายถง ชายผนงใกลพระรตนตรย “อบาสกา” หมายถง หญงผนงใกลพระรตนตรย ไดแก ฆราวาสผนบถอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และปฏบตตามค าสงสอนของพทธศาสนา ในฐานะทพระสงฆเปนผอนเคราะหอบาสกอบาสกาโดยธรรม อบาสกอบาสกากจะตองอปถมภและปฏบตตอพระสงฆตามหลกหนาท ดงตอไปน (พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต), 2535, หนา 69) 1) จะท าสงใด กท าดวยเมตตา อบาสกอบาสกาทดจะตองมจตใจทดงาม ประกอบดวยเมตตา คอ ความปรารถนาด หวงดตอพระสงฆ หรอเรยกวา “มเมตตาจต” และดวยเมตตาจตนน ยอมสงผลใหการกระท าทางกายเปนกายกรรมทด มสมมาคารวะ มความเออเฟอ มงใหพระสงฆมความผาสกในการปฏบตพระธรรมวนย 2) จะพดสงใด กพดดวยเมตตา นอกจากการกระท าขอตนแลว การพดจากบพระสงฆกตองพดจาดวยเมตตา หวงด ปรารถนาด พดจาดวยค าจรง ค าออนหวาน ค าประสานไมตรและค ามสาระ 3) จะคดสงใด กคดดวยเมตตา อกประการหนงในการปฏบตตอพระสงฆ คอ มโนกรรม หรอ ความคด กจะตองประกอบดวยเมตตา เพราะความคดเปนเบองตนของการกระท า หากคดด หวงด กยอมสงผลใหเกดการท าและพดทดดวย

133

4) ตอนรบดวยความเตมใจ คอ การตอนรบพระสงฆในโอกาสตาง ๆ เชน ในโอกาสนมนตทานไปเจรญพระพทธมนตในบานหรอแมแตการถวายบณฑบาตทาน กตองประกอบดวยความเตมใจ 5) อปถมภดวยปจจย 4 ปจจยทง 4 นน ไดแก ภตตาหาร (อาหารบณฑบาต) จวร เสนาสนะและยารกษาโรค (เภสช) เปนสงมความจ าเปนส าหรบพระสงฆ ทส าคญพระสงฆไมสามารถจะซอหาหรอประกอบอาชพเยยงชาวบานเพอใหไดมาซงปจจย 4 ได เวนไวแตการบณฑบาตอาหาร เพราะฉะนน อบาสกอบาสกาตองเอาใจใสดแลทาน เพอสงเสรมการด ารงพรหมจรรยหรอการปฏบตพระธรรมวนยของทาน 4.2.6.3 หลกจรยธรรมเพอสงเสรมความกาวหนาทางธรรม นอกจากชวตทางโลก คอ การด าเนนชวตตามปกตวสยในแตละวนแลว เปาหมายส าคญของพระสงฆและอบาสกอบาสกาคอการมความกาวหนาในทางธรรมดวย นบตงแตเปาหมายเบองตน ทามกลางและทสด คอ พระนพพาน เพราะฉะนน จงตองมหลกในการปฏบตเพอสงเสรมความกาวหนานน ในทนขอน าหลกทางพทธศาสนาทสงเสรมความกาวหนา 4 ประการ เรยกวา “จกร 4” ไดแก (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551, หนา 59)

1) ปฏรปเทสวาสะ คอ การอยในประเทศอนสมควร หรอ อยในสงคมทด สอดคลองกบเปาหมายชวตทวางไว ผประสงคความกาวหนาจงตองส ารวจถนทอยหรอสงคมทตนอยรวมวาเปนสงคมทดหรอไม หากเปนสงคมทดกยอมเกอกลตอความกาวหนาได โดยเฉพาะความกาวหนาในการปฏบตธรรมนน ถนทอยจะตองเอออ านวยตอการปฏบตความด เชน อยในชมชนทสงเสรม สรางสรรคโอกาสแหงการท าความด เปนตน

2) สปปรสปสสยะ คอ การคบหาสตบรษหรอคนด (ผประพฤตดทงทางกาย วาจาและใจ) มาเปนมตร มตรทดยอมชกน าไปในทางทด มความกาวหนาทงทางโลกและทางธรรม (ค าวา “มตร” ในทน คอ บคคลตาง ๆ ทอยรอบขางซงมสายใยสมพนธกนโดยความเปนญาตและสนทมกคนกนในฐานะอน ๆ ดวย)

3) อตตสมมาปณธ คอ ตงตนใหด ารงอยในแนวทางทถกตองชอบธรรม มศลธรรม ไมประพฤตทจรตดวยกาย วาจา ใจ รกษากฎกตกาของสงคม ไมผดวนย ไมผดจรรยาบรรณ

4) ปพเพกตปญญตา คอ ความเปนผเคยสงสมบญมากอนหรอมบญเกาคอยอ านวยสงผลใหประสบกบความกาวหนาในปจจบน ผทจะเจรญกาวหนาในทางโลกและทางธรรม จ าเปนตองอาศยพนฐานเดมทางจตใจทเคยสงสมมา การท าบญอยสม าเสมอจงเปนสงส าคญ เพราะบญหรอความดวนน คอ พลงแหงความดทจะชวยหนนน าใหมความเจรญกาวหนาในอนาคต โดยสรปหลกทง 4 น อาจจะเรยกวา “อยทด มมตรด ตงตนดและมความด” นนเอง

134

4.3 บทสรป

หลกจรยธรรมเพอสงเสรมการด าเนนชวตทดงามนนอาจมมากมายทงทเปนหลกการทางพทธศาสนา ศาสนาอน ๆ และหลกจรยธรรมสากลในรปแบบตาง ๆ แตเนองจากหลกความสมพนธของบคคล 5 ประเภทของขงจอและหลกทศ 6 ทางพทธศาสนาครอบคลมมตสมพนธระหวางบคคลในการอยรวมกนในสงคมอยางกวางขวาง สามารถประยกตใชเปนหลกการความดเพอการด าเนนชวตทมความสขไดอยางชดเจน จงไดน ามาเสนอไวในบทน สาระส าคญของหลกปฏบตทง 6 ประการนน สามารถบรณาการเขากบการสรางเสรมความเขมแขงของสถาบนทางสงคมอยางนอย 4 สวน ไดแก ครอบครว (บาน) สถาบนศาสนา (วด) สถาบนการศกษา (โรงเรยน) และสงคมโดยภาพรวม โดยอาจสงเคราะหหลกปฏบตนนเขากบสถาบนทางสงคม ดงน ขอปฏบตระหวางบดามารดากบบตรธดาและสามกบภรรยา สงเคราะหในการสรางเสรมความเขมแขงของครอบครว (บาน) ขอปฏบตระหวางพระสงฆกบอบาสกอบาสกา สงเคราะหในการสรางเสรมความเขมแขงของศาสนา (วด) ขอปฏบตระหวางครอาจารยกบศษย สงเคราะหในการสรางเสรมความเขมแขงของสถาบนการศกษา (โรงเรยน) ขอปฏบตระหวางมตรสหายดวยกนและนายจางกบลกจาง สงเคราะหในการสรางเสรมความเขมแขงของสงคมโดยภาพรวม นอกจากนน หลกจรยธรรมทไดน าไวแตละดาน กเปนหลกทหนนเสรมเปาหมายของความสมพนธระหวางบคคลไดเปนอยางด หากผศกษาไดน าหลกปฏบตดงกลาวไปสการปฏบตในชวตประจ าวนอยางแทจรง ยอมบรรลเปาหมายทดงามไดอยางแนนอน

4.4 ค าถามทบทวน

ค าชแจง : ใหนกศกษาตอบค าถามและอธบายใหชดเจนครบทกประเดน

1. การเปนพอแมทดและบตรธดาทดตองปฏบตตนอยางไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตด 2. การเปนครอาจารยทดและศษยทดตองปฏบตตนอยางไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตด 3. การเปนสามภรรยาทดตองปฏบตตนเอยางไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตด

135

4. การเปนเพอนทดตองปฏบตตนอยางไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตด 5. การเปนนายจางและลกจางหรอผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชาทดตองปฏบตตนอยางไรและมคณธรรมอะไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตด 6. การเปนศาสนกชนทดควรปฏบตตนอยางไรและมคณธรรมอะไรมาสงเสรมการปฏบตดบาง การเปนลกจางทดตองปฏบตตอนายจางอยางไรบาง 7. หากมนษยไมปฏบตตนตามหลกทศ 6 จะกอใหเกดปญหาสงคมอยางไรบาง 8. นกศกษามแนวทางในการสงเสรมการปฏบตตนเปนคนดตามหลกทศ 6 อยางไรบาง 9. เหตใดขงจอจงสอนเนนเรองความสมพนธระหวางบคคล ๕ ประเภท 10. นกศกษาสามารถน าหลกค าสอนเรองทศ 6 และค าสอนเรองความสมพนธระหวางบคคล 5 ประเภทมาประยกตใชในการด าเนนชวตประจ าวนไดอยางไรบาง

136

แบบบนทกผลการเรยนรดวยใจอยางใครครวญกอนเรยนร

ค าชแจง : ใหนกศกษาท าจตใจใหสงบผอนคลายสงเกตจตใจตนเองและบนทกผลการเรยนร

ครงท 1 ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ครงท 2 ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

137

ใบงานท 1 อภปรายกลม

ค าชแจง : ใหนกศกษาใชเวลากลมละไมเกน 10 นาท อภปรายในประเดนตอไปน 1. วเคราะหปญหาทเกดจากการไมปฏบตตนหรอปฏบตบกพรองจากหลกทศ 6 .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 2. วเคราะหขอดทเกดจากการปฏบตตนถกตองสมบรณตามหลกทศ 6 ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

138

ใบงานการฝกทกษะชวตท 1 รบผดชอบดมคณจรง

ค าชแจง : ใหนกศกษาเขยนหนาทความรบผดชอบในแตละวนของนกศกษาทงในมหาวทยาลยและทบาน

วน หนาทความรบผดชอบทบาน หนาทความรบผดชอบทมหาวทยาลย จนทร

องคาร

พธ

พฤหส

ศกร

เสาร

อาทตย

ขอคดหรอประสบการณทไดรบจากประสบการณน ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

139

.................................................................................................................................................................

...........

ใบงานแบบฝกทกษะชวตท 2 ความรคคณธรรมท าโลกสดใส

ค าชแจง : ใหนกศกษาอานหนงสอพมพและวเคราะหขาว ตอบค าถามตอไปน 1. เขยนประเดนขาวเกยวกบผมความรแตขาดคณธรรม และวเคราะหวา บคคลนนขาดคณธรรมขอใด เหตการณนนเกดผลกระทบอะไรบาง 1.1 ขาวท 1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ผลการวเคราะห ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.2 ขาวท 2 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ผลการวเคราะห …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2. แนวทางแกปญหา บคคลทมความรแตขาดคณธรรม ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

140

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………