ยควรรณคดอยธยา

ยควรรณคดอยธยา สามารถแบงเปน 3 ตอน

วรรณคดสมยอยธยาตอนตน เรมตงแตสมยพระรามาธบดท 1 (พระเจาอทอง) ไปจนถงพระ

อาทตยวงศ (พ.ศ. 1893-2172) ชวงนมระยะเวลานานมาก แตมวรรณคดทมหลกฐานวาเปนวรรณคด ในชวง

เวลานตกมทอดมาถงปจจบนจ านวนไมมากนก ยคส าคญของวรรณคด คอสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

และสมเดจพระเจาทรงธรรม

วรรณคดสมยอยธยาตอนกลาง ต งแตสมเดจพระเจาปราสาททอง จนถงสมเดจพระนารายณ

มหาราช (พ.ศ. 2172-2231) ซงในชวงนยคทองของวรรณคดคอสมยสมเดจพระนารายณมหาราช

วรรณคดอยธยาตอนปลาย ตงแตสมยสมเดจพระเพทราชา จนถงสมเดจพระเจาเอกทศ (พ.ศ. 2231-

2310) วรรณคดรงเรองมากในสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ

วรรณคดสมยอยธยาตอนตน

สภาพเหตการณบานเมองชวง พ.ศ. 1893-2172 มปจจยทมผลตอวรรณคดคอ การแผขยายอาณาเขต

การแยงชงราชสมบต และการตกเปนประเทศราช ท าใหวรรณคดไทยทสบทอดตอมามไมมากนก

ลกษณะค าประพนธทนยมแตงในชวงอยธยาตอนตนคอ โคลงและราย

เนอหาประกอบไปดวยเรองราว ดงน

เกยวกบศาสนา เชน มหาชาตค าหลวง กาพยมหาชาต

เกยวกบสดดพระมหากษตรย เลาเหตการณทางประวตศาสตร เชน ลลตยวนพาย

เกยวกบนทาน เชน ลลตพระลอ

เกยวกบพธกรรม เชน ลลตโองการแชงน า

เกยวกบอารมณและความรสกของกว เชน โคลงก าสรวล โคลงทวาทศมาส

ลลตโองการแชงน า

ลลตโองการแชงน า แตงขนในรชสมยสมเดจพระเจาอทอง ตนฉบบเดมเขยนเปนอกษรขอม เปน

วรรณคดทองความเชอทางไสยศาสตรมการแตงเตมเสรมตอกนมาเรอยตงแตสมยอยธยา แมในสมยกรง

รตนโกสนทรกมการตอเตมกนในรชกาลท 4

ผแตง ตามหลกฐานไมปรากฏนามผแตง แตตามทมการสนนษฐานกนนาจะเปนพราหมณผรอบร

และเปนผประกอบพธถอน าพระพพฒนสตยา

ท านองแตง แตงเปนลลต กลาวคอมรายโบราณ ตอดวยโคลงหาหรอโคลงมณฑกคต

วตถประสงคในการแตง เพอใชในพธถอน าพระพพฒนสตยา (สาบาน) ซงเปนพธทใหเหลาเสนา

ขาราชการแสดง และสาบานตนวา จะจงรกภกดตอพระมหากษตรย

เนอหา เนอหาเรมแรกเปนการกลาวถงพระนารายณ พระอศวรและพระพรหมซงเปนเทพเจาของ

อนเดยอยางยกยอง ตอไปกลาวถงเมอโลกหมดอายสนกปกลป กจะมไฟมาไหมเผาโลกใหหมดสนไป พระ

พรหมจะสรางโลกขนใหมแทนโลกเกา สงมชวตอยางมนษยเกดขนมา เกดดวงจนทร ดวงอาทตย มวน เดอน

ปตามมา มพระราชา ซงแปลวาผยงความชอบใจพอใจใหเกดขน มการอญเชญป เจา ชอวาพระกรรมบดให

มารวมพธ อาราธนาพระพทธ พระธรรม พระสงฆมารวมในพธ เชอเชญเทวดา อสร ผ ไปจนถงสตวมารวม

พธแลวใหรวมกนเปนพยานในการลงโทษคนทรยศหกหลงท าการกบฏตอพระมหากษตรย และใหพรแกผ

จงรกภกดสตยซอตอพระมหากษตรยใหมความสขความเจรญสมบรณดวยลาภยศศกดอครฐาน

คณคาของลลตโองการแชงน า

1. ในดานอกษรศาสตร ถอเปนลลตเรองแรกในวรรณคดไทย

2. ในดานวฒนธรรม แสดงถงอทธพลของวฒนธรรมอนเดยทมตอสงคมไทยอยางมากมาย

3. ในดานการปกครอง การทตองใหค าสตยสาบานจะตองซอตรงจงรกภกดตอพระมหากษตรย

ท าใหเกดความสามคคกนในชาต

ลลตยวนพาย

ลลตยวนพาย ค าวา ยวน กคอ ไทยลานนา หรอเชยงใหม พายกคอแพ วรรณคดเรองนเปนวรรคด

สดดวรกรรม เปนการยอพระเกยรตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทท าศกไดชยชนะตอพระเจาตโลกราชเจา

เมองเชยงใหม

ผแตง ไมปรากฏนาม สนนษฐานวาเปนกวคนส าคญในราชส านกท เ ชยวชาญดานภาษา

ขนบธรรมเนยม พงศาวดารอยางลกซง จงแตงไดดมาก

ท านองแตง แตลลตดน กลาวคอเปนรายดนและโคลงดนบาทกญชร

วตถประสงค เพอยอพระเกยรตพระมหากษตรย

เนอหา เนอหาเบองตนเปนการไหวคร จากนนกเปนการพรรณนาพระเกยรตคณของสมเดจพระ

บรมไตรโลกนาถ การกลาวถงวาพระองคมพระราชสมภพระหวางทพระราชมารดาไปสงเสดจพระราชบดา

คอ สมเดจพระบรมราชาธราชท 2 ทยกทพไปรบเขมร มการประชมทพททงพระอทยแลวสมเดจพระบรม

ไตรโลกนาถกประสตทน การรบกบเขมรครงนนปรากฏวาไดชยชนะ เรองราวด าเนนมาเรอยจนเมอสมเดจ

พระบรมราชาธราชท 2 เสดจสวรรคตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถกไดครองราชสมบต วนหนง พระยาย

ทธษฐระเจาเมองเชลยงหรอพษณโลกคดทรยศไปเขากบพระเจาตโลกราชเจาเมองเชยงใหม พระองคจงยก

ทพไปปราบปรามจนราบคาบ แลวเสดจไปประทบอยทเมองพษณโลก ระหวางนน พระองคไดทรงหาเวลา

เพอท านบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรอง ไดสงพระราชโอรสไปนมนตพระลงกามา แลวพระองคได

ออกผนวชเปนพระภกษดวยครงหนง

ตอมาพระเจาตโลกราชเจาเมองเชยงใหมทรงพระวกลจรตหวาดระแวงวาหนานบญเรองพระราช

โอรสจะคดกบฏ จงรบสงใหจบไปฆาเสย ยงรบสงใหหมนดงนครทพระองคใหไปครองเมองเชยงชน

กลบมาเชยงใหมแลวใหจบประหารชวตเสยดวย นางเมองภรยาของหมนดงนครมาขอความชวยเหลอจาก

กรงศรอยธยา สมเดจพระบรมไตรโลกนาถจงยกทพไปชวย แตพนโนราชแหงเชยงชนรบไปบอกทาง

เชยงใหมรตวเสยกอน เชยงใหมจงยกทพมายดเมองเชยงชนไวได เมอกองทพกรงศรอยธยาไปถงจงตอสกน

แตทายสดชยชนะตกเปนของกรงศรอยธยา สมเดจพระบรมไตรโลกนาถไดรบชยชนะ เรองราวตอนทาย

เปนการกลาวสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

คณคาของลลตยวนพาย

1. ในดานอทธพลตอวรรณคดรนหลง ลลตยวนพายมอทธพลตอนกกวรนหลง จะเหนไดจาก ลลต

ตะเลงพาย ทประพนธโดยสมเดจกรมพระปรมานชตชโนรส

2. ในดานอกษรศาตร ลลตยวนพายนบเปนวรรณคดยอพระเกยรตเลมแรก ทเปนกวมส านวนโวหาร

ไพเราะอยางยง แตกยากทจะเขาใจเหมอนกน เพราะเตมไปดวยศพทค ายากทตองแปล

3. ในดานวถ ชวต ไดแสดงถงชวตความเปนอยของผ คนในสมยอยธยาวา นยมยกยอง

พระมหากษตรยของตนและจงรกภกดยงนก ถอวาพระมหากษตรยเปนศนยรวมของธรรมชาต

4. ในดานประวตศาสตร ท าใหไดมองเหน ไดรเรองราวเหตการณความเปนไปในสมยนน ไดรถง

การท าสงครามระหวางพระมหากษตรยตางเมองกน การรบซงใชชางและมาเปนพาหนะ และอาวธดวย ได

แลเหนวาชาตกวาจะเปนชาตมาได ตองมบาดแผลไมนอยเลย ชวตของชวต ชวตของคนกเชนกน

มหาชาตค าหลวง

มหาชาตค าหลวง ค าวา มหาชาต หมายถง การเกดครงยงใหญของพระโพธสตว หมายความวาใน

พระชาตสดทายทเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรไดทรงบ าเพญบารมครบถวนทกประการ กอนจะไดเปน

พระพทธเจา เปนศาสดาเอกของโลก

ค าวา “ค าหลวง” หมายถง หนงสอทพระเจาแผนดน หรอเจานายชนสงทรงนพนธหรอหนงสอท

พระเจาแผนดนหรอเจานายชนสงทรงสนบสนนใหคนอนแตง เนอหาจะเกยวของกบศลธรรม ศาสนา ค า

ประพนธทใชคอนขางหลากหลายมทงโคลง ฉนท กาพย กลอน และราย ใชสวดเขาท านองหลวง

มหาชาตค าหลวง เปนหนงสอมหาชาตภาษาไทยทเปนค าหลวงเรองแรกของไทย ซงเดมได

หายไปบาง พระบาทสมเดจพระเจาอยหวพระพทธเลศหลานภาลยรชกาลท 2 ทรงใหแตงซอมจนครบ 13

กณฑ ทแตงเพมเขามา คอ กณฑหมพานต กณฑทานกณฑ กณฑจลพล กณฑมทร กณฑสกบรรพและ

กณฑฉกกษตรย

ผแตง นกปราชญราชบณฑตหลายคนชวยกนแตง ตามพระบรมราชโองการของสมเดจพระบรม

ไตรโลกนาถ เมอ พ.ศ.2025

ลกษณะค าประพนธ ยกคาถามคธขนมาแลวแปลเปนค าประพนธหลายประเภทในการแตง ท ง

โคลง ฉนท กาพย กลอน และราย

วตถประสงคในการแตง เพอใชสวดใหอบาสกอบาสกาฟงเวลาไปอยบ าเพญกศลทในวด

เนอหา มหาชาตค าหลวง มขอความแบงเปน 13 ตอน คอ

กณฑทศพร กลาวถงพระพทธเจาตรสร แลวเสดจไปเทศนาโปรดพระเจาพมพสาร พระประยรญาต

และพทธบดา เกดฝนโบกขรพรรษ สงฆสาวกทลอาราธนาใหแสดงเรองมหาเวสสนดรชาดก ซงเรมจาก

พระนางผสดขอพรจากพระสวามคอพระอนทร 10 ประการ โดยขอเปนมารดาของผใจบญดวย

กณฑหมพานต พระนางผสดจตไปบงเกดในตระกลกษตรยมทราชเปนอครมเหสของพระเจา

กรงสญชยผครองสวรฐ ประสตพระโอรสทรงพระนามวาพระเวสสนดร พระเวสสนดรเสดจออกบ าเพญ

ทานประจ าทกวน พราหมณชาวเมองกลงคราษฐทลขอชางปจจยนาคอนเปนชางมงคลกทรงบรจาคให

ทานกณฑ ชาวเมองสวรฐพากนขงโกรธ กลาวโทษตอพระเจากรงสญชยใหขบพระเวสสนดรออก

จากพระนคร พระนางผสดไดไปทลขอใหทรงยกโทษให แตไมไดผล พระเวสสนดรเสดจออกบ าเพญ

“สตตสดกมหาทาน” แลวจงเสดจออกจากพระนครพรอมพระนางมทร และพระกญหาชาล ระหวางทางม

พราหมณมาขอมาและราชรถกทรงบรจาค

กณฑวนประเวศน พระเวสสนดรพาพระนางมทร พระกณหาชาล เสดจถงเมองเจตราช พากเจา

เจตราชถวายพระนครใหครอบครองแตพระองคมไดทรงรบจงพาสงเสดจถงเขาวงกฏ แลวใหนายเจตบตร

พรานไพรเปนนายดานรกษาประตปา พระเวสสนดรทรงบ าเพญพรตในอาศรมเขาวงกฎ

กณฑชชก ชกชกไดนางอมตตดาเปนภรรยา นางใหไปขอกณหาชาลมาใหใช ชชกจงเดนทางไปหา

ขาวแลวเดนทางไปพบเจตบตร

กณฑจลพน เจตบตรเชอค าลวงของชชกจงชทางไปสเขาวงกฎ

กณฑมหาพน ชชกไปถงอาศรมของอจตฤษ อจตฤษบอกทางใหไปสเขาวงกฎ ชชกจงเดนทางไป

กณฑกมาร ชชกเขาไปทลขอสองกมาร พระเวสสนดรจงไปตรสเรยกทสระโบกขรณทสองกมาร

หนไปซอนอย สองกมารจงยอมขนมา ชชกพาสองกมารทไดรบพระราชทานจากไป

กณฑมทร พระนางมทรเสดจกลบจากปา พบวาสองกมารหายกก าสรดจนถงวสญญ พระเวสสนดร

กทรงพระกนแสงดวย เมอพระนางมทรทราบเรองภายหลงกอนโมทนา

กณฑสกรบรรพ ทาวสกกเทวราช (พระอนทร) แปลงเปนพราหมณ มาทลขอพระนางมทร พระ

เวสสนดรทรงบ าเพญทานบรจาค ทาวสกกเทวราชจงถวายคนแลวพระราชอฐวราพร

กณฑมหาราช ชชกพาสองกมารเดนหลงทางไปทแควนสวรฐ พระเจากรงสญชยทรงไถพระเจา

หลานดวยพระราชทรพย และเลยงอาหารจนชชกถงแกกรรมเพราะละโมบอาหาร แลวจงยกแสนยากรโดย

ใหพระชาลพาไปรบพระเวสสนดรทเขาวงกฏ

กณฑฉกษตรย พระเวสสนดรทรงไดยนเสยงแสนยากร ทรงตกพระทยวาปจจามตรจะมาจบ

พระองค พระนางมทรกราบทลวาพระเจากรงสญชยเสดจมารบ เมอหกกษตรยพบกน กโศกสลดถงวสญญ

ภาพ พระอนทรบนดาลใหฝนโบกขรพรรษตกลงมาท าใหหกกษตรยทรงฟนขน สหชาตโบธาเชญเสดจกลบ

พระนคร

นครกณฑ พระเจากรงสญชยอภเษกสองกษตรยใหครองพระนคร แลวเสดจกลบราชธาน

คณคาของมหาชาตค าหลวง

1. ในดานอกษรศาสตร นบเปนหนงสอทแตงดมาก เพราะผแตงลวนแลวแตเปนผมฝมอในการ

ประพนธทงนน เนองจากเปนหนงสอทแตงโดยนกประพนธหลายคน ส านวนโวหารจงไพเราะเพราะพรง ม

ความกระชบรดกม นาฟง

2. ในดานประเพณวฒนธรรม ไดใหความรเกยวกบประเพณวฒนธรรมการฟงเทศน ซงเชอกนวา

ใครฟงมหาชาตตงแตตนจนจบ จะมอานสงสมากถงไดไปสวรรค สงทส าคญกคอ มหาชาตเวสสนดรม

อทธพลตอสงคมไทยมกโดยเฉพาะเรองการใหทาน

กาพยมหาชาต

กาพยมหาชาต ค าวากาพยทนหมายถงค านพนธของกว ไมไดหมายถงค าประพนธชนดกาพย ค า

ประพนธทใชกบกาพยมหาชาตเรองนเปนรายยาว เพราะค าวากาพย ในสมยกอนนนหมายถงค ารอยกรอง

โดยทว ๆไป

ผแตง สมเดจพระเจาทรงธรรม

ท านองแตง แตงเปนรายยาว มภาษาบาลแทรกอยตอนๆ แปลเปนไทยแลวอธบายความใหเขาใจ

ชดเจนยงกวามหาชาตค าหลวง

วตถประสงคในการแตง เพอใชเทศนใหอบาสกอบาสกาฟง ในงานเทศนมหาชาต ซงมประจ าทกป

โดยปกตจะมชวงเดอนสบถงเดอนสบสอง

เนอหา เนอหาทงหมดเหมอนกนกบมหาชาตค าหลวง

ลลตพระลอ

ลลตพระลอ เปนยอดวรรณคดประเภทลลต เขาใจกนวาเปนเรองจรงเลากนเรอยมาจนกลายเปน

นยายชอดง ของทองถนไทยภาคเหนอ แถวๆจงหวดแพรและล าปาง คอเมองสรองคงจะอยทอ าเภอรองกวาง

จงหวดแพร เมองสรวง นาจะอยในอ าเภอแจหม จงหวดล าปาง นยายเรองจรงเรองนนาจะเกดขนในชวง พ.ศ.

1616 -1693

ผแตง ไมปรากฏหลกฐานแนนอนวาใครเปนผแตงและแตงในสมยใด นาจะแตงในสมยสมเดจพระ

บรมไตรโลกนาถ หรอสมเดจพระนารายณกไมทราบแนชด

ท านองแตง แตงเปนลลตสภาพ ซงประกอบดวยรายสภาพ และโคลงสสภาพ อกทงมบางตอนกเปน

รายโบราณ และไมสเครงครดในฉนทลกษณมากนก

วตถประสงคในการแตง เพอใหพระกษตรยทรงอานเปนทส าราญพระทย

เนอหา เนองจากเมองเหนอสองเมองเปนศตรคอรไมถกกนกษตรยเมองสรวงพระองคหนงทรงพระ

นามวา พระลอ พระองคทรงเปนกษตรยทมพระสรพระวรกายงดงามหลอเหลายง จนเปนทปรารถนาของ

หญงทงหลาย และยงมเมองอกเมองหนงชอวา เมองสรวง เมองนปกครองโดยกษตรยพชยพษณกร

กษตรยพชยพษณกรมพระราชธดาอย 2 พระองค พระองคพ พระนามวา พระเพอน พระองคนอง

พระนามวา พระแพง พระราชธดาทงสองพระองคทรงตองพระทยในพระลอยงนก ทงๆ ทยงไมเคยเหน นาง

รนกบนางโรย สองพระพเลยงรความจรง ดวยความสงสารจงทลอาสาเขาชวยเหลอใหสมพระประสงค สง

คนไปสซอใหพระลอฟง เปนการพรรณนาความงามของพระเพอนกบพระแพง ไปหาหญงแมมดใหชวยท า

เสนห แตแมมดปฏเสธเพราะมนตเสนหของตนหมดฤทธขลงเสยแลว แมมดจงพาไปหาป เจาสมงพราย ป เจา

สมงพรายใหความชวยเหลอ จนพระลอตองเสดจมาเมองสรอง

พระลอตองมนตเสนหเขากทรงเกดความอยากทอดพระเนตรดพระเพอนและพระแพงขนมาทนท

จงอ าลาพระนางบญเหลอพระราชมารดา และพระนางลกษณวดพระมเหส เสดจโดยดวนไปยงเมองสรอง

พรอมดวยนางแกวนายขวญสองพระพเลยง

เมอเสดจถงแมน ากาหลง พระลอกทรงเสยงน า ปรากฏเปนลางรายไมตองพระทยเลย แตกตองเสดจ

ตอไป เพราะตองมนตเสนหของเจาป สมงพรายเขาแลว ปรากฏมไกผของเจาป สมงพรายคอยวงลอพระลอ

กบพระพเลยงใหตองไปถงเมองสรองจนได เมอไปถงสวนหลวง นางรนและนางโรยออกมาทสวนหลวงก

ทราบขาววาพระลอเสดจมาถงแลว จงออกอบายทส าคญคอ ใหพระเพอนและพระแพงเสดจออกไปพบ

พระลอ จากนนกพาพระลอเขาไปอยในต าหนกของพระเพอนพระแพง สวนนายแกวใหอยกบนางรน นาย

ขวญใหอยกบนางโรย ทกอยางลงตวหมด

เวลาลวงเลยไปถงครงเดอน กษตรยพชยพษณกรจงทรงทราบเมอเสดจมาพระต าหนกพระราชธดา

ทรงเหนพระลอแลวกทรงสงสาร ทรงเมตตารบสงใหจดพธอภเษกสมรสให แตพระเจายาขอพระเพอนพระ

แพงไมทรงชอบพระลอจงทรงขดขวางทกวถทาง ทรงอางรบสงของกษตรยพชยพษณกรวาใหทรงจบ

พระลอ ทหารจงพากนจบพระลอไว ฝายพระเพอนพระแพง และพระพเลยงของทงสองฝายรวมสคนกได

ชวยตอสขดขวางจนถงทสด จนสนพระชนมและสนชวตกนทงหมด กษตรยพชยพษณกร เมอทรงทราบ

เรองราวกทรงมรบสงใหจบพระเจายาและพรรคพวกประหารชวตเสยใหตายตกไปตามกน เพราะทรงพระ

พโรธยงนก

จากนนกษตรยพชยพษณกรไดโปรดใหจดพธพระศพอยางยงใหญ พระนางบญเหลอพระราชมารดา

ของพระลอทรงสงทตมารวมงานพระศพกษตรยทงสาม (คอพระลอ, พระเพอน และพระแพง) แลวทรงขอ

แบงพระอฐธาตไปสวนหนง

ตงแตนนมา เมองสรองและเมองสรวงกมสมพนธไมตร

คณคาของลลตพระลอ

1. ในดานอกษรศาสตร นบเปนวรรณคดทใชถอยค าไดอยางไพเราะ ปลกอารมณรวมไดทกอารมณ

เปนวรรณคดทมอทธพลตอวรรณคดอน ๆ มากอยางบทเสยงลอเลาทวา

“เสยงลอเสยงเลาอาง อนใด พเอย

เสยงยอมยอยศใคร ทวหลา

สองเขอพหลบใหล ลมตน ฤาพ

สองพคดเองอา อยาไดถามเผอ”

2. ในดานพระศาสนา ไดใหแงคดทางศาสนา อยางเชน ความไมเทยงแทแนนอนของชวต ซงเปน

ของแนยงกวาแนเสยอก อยางบททวา

สงใดในโลกลวน อนจจง

คนแตบาปบญยง เทยงแท

คอเงาตดตวตรง ตรงแนนอยนา

ตามแตบญบาปแล กอเกอรกษา

หรอบททวากฎแหงกรรม

ถงกรรมจกอยได ฉนใด พระเอย

กรรมบมมใคร ฆาเขา

กศลสงสนองไป ถงท สขนา

บาปสงจ าตกชา ชวยไดฉนใด

โคลงหรภญไชย

โคลงหรภญไชย เปนโคลงนราศทเกาแกเรองหนง ไมแนชดวาแตงในสมยไหน บางทานวาแตงใน

สมยพระเจาปราสาททองในราว พ.ศ. 2181 บางทานวาแตงในสมยสมเดจพระบรมราชาธราชท 3 ในราว

พ.ศ. 2060

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพ

วตถประสงคในการแตง เพอแสดงความอาลยรกตอคนรกของตนทตนตองจากไปนมสการพระธาต

หรภญไชย (สมยกอน การคมนาคมไมสะดวกจะไปไหนมาไหนแตละท ตองใชเวลาหลายวนหรอเปนแรม

เดอนกวาจะถงกวาจะกลบ ฉะนน การไปคางอางแรมทไหน กเหมอนจากกนไปแสนนาน ท าใหอดคดถงอด

อาลยรกกนไมได ผทมอารมณกวจงแตงกวไวเปนทระลกถง)

เนอหา เรมตนดวยบทนมสการพระรตนตรย อนไดแก พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ไดบอกวน

เดอนปทเดนทางไปนมสการพระธาตหรภญไชย (ปจจบนอยในจงหวดล าพน) โดยทกอนจะออกเดนทางไป

กไดไปกราบลาพระพทธสหงค ขอพรจากพระเจามงราย พระมหากษตรยทชาวเชยงใหมถอเปนผทศกดควร

เคารพบชา ระหวางทางพบเหนอะไร กเอามาเปนอารมณส าหรบคร าครวญหวนคะนงถงนางคนทตนรกได

ตลอดเวลา เมอถงเมองหรภญไชย (ล าพน) กไดท าการนมสการพระธาตอนเปนทเคารพสกการะสมความ

ปรารถนา กวไดบรรยายถงความงดงามของพระธาตและการมงานสมโภชพระธาต กราบนมสการพระธาต

หรภญไชยแลวกเดนทางกลบเมองเชยงใหม

โคลงทวาทศมาส

โคลงทวาทศมาส แปลวา โคลง 12 เดอน เพราะวาโคลงนเปนการเอาเหตการณทเกดขนในแตละ

เดอนทง 12 เดอน มาประพนธ

ผแตง ผแตงโคลงน

บางกวามผแตง 3 คน เพอถวายสมเดจพระยพราช

1. ขนพรหมมนตร

2. ขนศรกวราช

3. ขนสารประเสรฐ

บางกวาพระเยาวราชเปนผทรงนพนธ โดยม

1. ขนพรหมมนตร

2. ขนศรกวราช

3. ขนสารประเสรฐ

เปนผชวยแกเกลาส านวน

สวนสมยทแตงอาจจะเปนสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ หรอสมเดจพระนารายณ

มหาราช

ท านองแตง แตงเปนโคลงดนววธมาล 259 บท สวนบทสดทายท 260 เปนรายสภาพสนๆ

วตถประสงคในการแตง แตงเพราะความมงหมาย 2 ประการ คอ

1. เพอแสดงความสามารถในเชงกวของตน

2. เพอเฉลมพระเกยรตพระมหากษตรยตามธรรมเนยมการเขยน

เนอหา เรมตนดวยการกลาวสดดพระพรหม พระนารายณ พระศวะและเทพยาดา กลาวถงพระพทธ

พระธรรม พระสงฆ อนเปนการแสดงความเทดทนพระพทธศาสนา ตอไปเปนการสรรเสรญ

พระมหากษตรย ชมความงามของหญงคนรก เปรยบความรกของตนกบบคคลในวรรณคดอยางพระอนรธ

พระสธน พระสตรธน และพระสมทรโฆษ เปนตน แลวแสดงความนอยใจทพระเอกนางเอกในวรรณคด

เหลานนไดไปอยรวมกน สวนตวเองมแตตองรอคอยตอไป รสกใหอาลยอาวรณทตองจากนาง จากนนก

ร าพนถงเหตการณ ลมฟาอากาศในรอบเดอนหนงๆ โดยเรมตงแตเดอนหาจนถงเดอนสวาไปจนครบ 12

เดอนพรรณนาปนเปกนไปกบความรกมการพดถงงานเทศการงานพธตางๆทมในแตละเดอน ตอนสดทาย

เปนการถามขาวคราวของนางจากป เดอน วน ยาม แลวขอพรจากเทพยาดาขอใหไดพบนางอนเปนทรก จบ

ลงดวยการสรรเสรญพระบารมของพระมหากษตรยอนเปนทรกยงเหนอสงอนใด แลวกบอกชอคนแตง

โคลงก าสรวล

ผแตงและสมยทแตง ยงคงเปนทสงสยกนอยและมผสนนษฐานกนวา เนอความในเรองมการเอยชอ

ศรอยหลายครง จงมผกลาววาคอศรปราชญ ซงเปนกวคนหนงในสมยสมเดจพระนารายณ

นกสนนษฐานบางคนเหนวาภาษาในโคลงก าสรวลนเทยบไดกบลลตยานพาย ลลตพระลอ และยงม

การยกมาอางในหนงสอจนดามณ ซงพระโหราธบดแตงในสมยสมเดจพระนารายณ ดงนน โคลงก าสรวล

ไมนาจะแตงสมยสมเดจพระนารายณ จะตองมมากอน

ท านองแตง แตงเปนโคลงดนบาทกญชร บทแรกเปนรายดน

วตถประสงคในการแตง เพอแสดงความอาลยรกตอหญงทตนรกเพราะผแตงจะตองจากนาง

เนอหา เรมตนดวยการสดดกรงศรอยธยาวาเปนเมองทนาชม งามเสยยงกวาพระพรหมสราง หรอ

สวรรคชวยแตงใหงาม เปนทชนบานในแผนดน เปนเมองหลวงอนมแตความรนรมย และสวยงามดจประดบ

ดวยแกวเกาประการ เปนเมองทมความเจรญความส าเรจอยางประเสรฐทกๆประการ พระเจาแผนดนผเปน

ใหญ ทรงสรางพระนครศรอยธยาดวยพระองคเอง เปนเมองทเปนทตงแหงพระบวรพทธศาสนาคบคงไป

ดวยประชาชนทมสขลนกนทวไป ตอจากนนไดกลาวถงการพลดพรากจากนางทรก เกดความหวงใยเปน

นกหนาไมรวาจะฝากนางไวกบใครด เมอเดนมาถงต าบลตางๆ กเอาชอต าบลนนๆ มาร าพนเปนกว

เปรยบเทยบความอาลยรกของตนทมตอนางผเปนทรก

วรรณคดสมยอยธยาตอนกลาง

เสอโคค าฉนท

เสอโคค าฉนท เปนวรรณคดประเภทฉนททมความยาว เปนเรองแรกของไทย โดยอาศยเคาเรองจาก

พหลคาวชาดก ใน ปญญาสชาดก

ผแตง พระมหาราชคร ในแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราชฃ

ท านองแตง แตงเปนฉนทเกอบทงหมด มเฉพาะบทสดทาย 2 บท ทแตงเปนโคลงสสภาพ

วตถประสงคในการแตง เพอใชเปนสภาษตสอนใจ

เนอหา เสอโคเปนนทานพนเมองทมการเลาตอกนมาชานาน อนเปนเรองราวระหวางลกเสอกบลก

โคซงตางมมตรไมตรอนดตอกน ภายหลงฤๅษเสกใหเปนคนทง 2 ตว เสอใหเปนคนชอวา พหลวชย อาย

มากกวามฐานะเปนพ สวนโคใหเปนคนมชอวา คาว มอายนอยกวามฐานะเปนนอง

ในเรองเสอโคค าฉนท เรมตนดวยบทไหวคร อนเปนลกษณะทวไปของวรรณคด จากนนกมลกเสอ

กบลกโคเดนคลอเคลยออกมาจากปาดวยกน พระฤๅษเหนเขาจงเกดความเมตตาสงสารไดชบเลยงไว วน

หนงพระฤๅษถามลกสตวทงสองไดความวา วนหนง แมเสอออกไปลาเหยอ ลกเสอถกทงไวนานคงหวนม

มาก ลกโคจงเกดความสงสารไดบอกโคแมของตวใหใหนมแกลกเสอ ดวยลกเสอไดกนนมแมโคจงเกด

ความรกความไมตรตอลกโคและแมโค เมอแมเสอกลบมา ลกเสอไดขอรองใหแมเสอเลกท ารายแมโคกบลก

โค แมเสอรบค าแตท าไมได ภายหลงไดกนแมโค ลกเสอและลกโคไมพอใจยงนก จงรวมพลงสองตวท าราย

แมเสอจนสนชวต จากนนกชวนกนออกจากปาเดนมาเรอย ๆ จนพบพระฤๅษ ไดรบการชบเลยงใหเปนคน

ตอมาทงสองกราบลาพระฤาษเพอไปยงเมองจนทบรนคร คาวไดเจอกบยกษท าการตอสกน คาวฆา

ยกษได พระเจามคธผครองเมองนนจงยกพระธดาพระนามวา สรสดาเปนพระชายา แตคาวมความกตญญตอ

พพหลวชย จงกราบทลใหพระราชทานใหกบพหลวชย

คาวจากพหลวชยเพอเดนทางตอไปจนถงเมองรางเมองหนง มนามวารมยนคร ทเมองนมความ

อดยากถงขนาดนกอนทรยตองจบผคนมากนเปนอาหาร คาวพบกลองใบใหญใบหนง เมอลองผาดกพบ

พระธดาจนทรผมหอมผเปนธดาของทาวมทราชอยในนน คาวท าการปราบนกอนทรใหญตายแลว กได

พระธดาจนทรเปนชายาและไดครองเมองรมยนคร

ตอมา พระนางจนทรสดาสรงน าแลวกน าเสนผมใสผอบปลอยใหลอยน าไป กษตรยเมองพทธพลย

นามวาทาวยศภม เกบผอบไดแลวทรงเปดผอบออกมา กปรากฏมเสนผมอยในนน เสนผมนนมใชเสนผม

ธรรมดา แตเปนเสนผมหอมมกลนหอมอบอวลพาใหหลงใหล

กษตรยเมองพทธภมทรงใชนางทาสไปท าอบายหลอกถามความลบเกยวกบพระขรรคจากพระนาง

จนทรสดา ทราบวาชวตของพระคาวอยในพระขรรคจงเอาไปเผาเสย ท าใหคาวสนพระชนมหรอชวต แลว

นางทาสกพานางจนทรสดาไปถวายทาวยศภม แตดวยอ านาจแหงความซอสตย ความจงรกภกดของนาง

จนทรสดาทมตอคาว จงท าใหพระวรกายของพระนางจนทรสดามความรอนดงไฟ ทาวยศภมไมอาจเขาใกล

ไดเลย ท าใหรอดพนจากการลวงเกนใด ๆ

ฝายพหลวชยไดตามหาคาวจนชวยแกใหฟนคนชพได แลวพาเขาเมองพทธพสยเพอตามหานาง

จนทรสดา พหลวชยปลอมตวเปนฤๅษ รบอาสาชบตวทาวยศภมใหเปนคนหนมแนนหลอเหลา ระหวางท า

พธอย เมอทาวยศภมเผลอกผลกทาวยศภมเขาไปในกองไฟ เมอฆาทาวยศภมส าเรจแลว กใหคาวแตงตวเปน

กษตรยครองราชสมบตอยเมองพทธพสยรวมกบพระนางจนทรสดา

สมทรโฆษค าฉนท

สมทรโฆษค าฉนท เปนวรรณคดทดเรองหนงทมาจากเรอง สมทโฆสชาดก ใน ปญญาสชาดก

ผแตง ผแตงสมทรโฆษค าฉนท ม 3 คน คอ

1. พระมหาราชคร แตงตอนตน

2. สมเดจพระนารายณมหาราช พระราชนพนธตอนกลาง

3. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส (พระราชนพนธในสมยรชกาลท 3 โดยการ

กราบทลอาราธนาของกรมหมนไกรสรวชต และพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงวงษาธราชสนท)

ท านองแตง แตงเปนค าฉนท มฉนท 11 ฉนท 12 ฉนท 14 ฉนท 15 ฉนท 16 ฉนท และ 21 ฉนท โดย

ไมไดบอกชอฉนท และไมมการเครงครดในเรองครลห และยงมกาพยฉบง กาพย สรางคนางค

เนอหา เนอเรองมวา เมอครงทพระพทธเจาเสวยพระชาตเปนพระสมทรโฆษ พระโอรสของกษตรย

พนททต วนหนงทรงกราบลาพระบดาเพอเสดจไปคลองชางในปา ตอนขากลบ พระองคไดเสดจหลบอยใต

ตนโพธขณะทยงไมทนไดหลบ พรองคไดตรสสรรเสรญทรงร าพงร าพนถงเทพารกษและกทรงขอพรแลวก

ทรงหลบผลอยไป เทวดาเทพารกษเกดความเมตตาสงสารจงไดอมสมนางพนทมด พระธดาของทาวสหนร

คปตกบนางกนกพด แหงเมองรมยบรเกอบจะถงรงอรณจงทรงน ากลบไปไวทเดม เมอพระสมทรโฆษและ

พระนางพนทมดทรงตนจากบรรทม กทรงคร าครวญโศกถงกนละกน ตอมานางธารพเลยงไดวาดรปของ

เทพและราชาองคส าคญๆ ใหนางพนทมดทละรปๆ เมอถงรปของพระสมทรโฆษ นางพนทมดจงรวาเปน

พระสมทร ตอมาทงสองกไดอภเษกสมรสกน

วนหนง พระสมทรและนางพนทมดเสดจประพาสสวนเพอไปแกบนทศาลเทพารกษ ไดพบ

พทยาธร (เทพบตรพวกหนงทมฐานะต ากวาเทวดา มหนาทเลนดนตรบนสวรรค) ตนหนงชอวารณาภมข ซง

ถกพทยาธรตหนงชอวารณบตรท ารายเอาบาดเจบเพราะแยงนางนารผลกน และถกชงไป พระสมทรโฆษได

ท าการชวยเหลอ รณภมขจงใหพระขรรคเปนการตอบแทนบญคณ พระขรรคนเปนของวเศษเพราะจะท าให

ผถอเหาะได เมอพระสมทรและนางพนทมดถอพระขรรคไป กท าใหเหาะได พระสมทรทรงพานางพนทมด

เสดจไปยงปาหมพานต เทยวปาแลวกบรรทมไปนาน ถกพทยาธรตนหนงลกพระขรรคไป เปนเหตใหพระ

สมทรโฆษและนางพนทมดตองเสดจกลบเมองโดยพระบาท ระหวางทางมการขามแมน าใหญสายหนงดวย

แตจะขามพนไดโดยการเกาะขอนไมวายขามไป แตเกดการพลดหลงกน นางพนทมดขนฝงได สวนพระ

สมทรโฆษทรงไดรบการชวยเหลอจากนางเมขลาและพระอนทร จากนนพระสมทรโฆษไดพระขรรคคน

จากพทยาธรดวยอ านาจของนางเมขลาและพระอนทร พระสมทรโฆษตามหานางพนทมด พบกนแลวกพา

กนเสดจกลบพระนคร ไดครองราชสมบตตอไป

อนรทธค าฉนท

ผแตง ศรปราชญ

ท านองแตง แตงเปนค าฉนท กาพย และมรายปนอยดวย

วตถประสงค เพอแสดงใหเหนวาตนกสามารถแตงเรองยาวไดเหมอนกน

เนอหา ขอความกลาวถงพระนารายณ (เทพเจา) ไดอวตาร (แบงภาคมาเกด) เปนพระกฤษณะ อยใน

โลกมนษย เปนเจาเมองอยเมองทราวดพระองคทรงมพระราชนดดา (หลาน) ชอพระอนรทธ เปนผสามารถ

เชยวชาญในการรบ และมพระสรโฉมงดงาม เปนทตองตาตองใจของบรรดาหญงสาวทงหลาย

วนหนง พระอนรทธเสดจประพาสออกลาสตวในปา ชวเวลาหนงพระองคไดประทบพกแรม

บรรทมใตตนไทรโดยทกอนจะบรรทมหลบไปพระองคไดกลาวสรรเสรญและขอพรจากเทพารกษใหชวย

คมครองปองกนอนตรายใหดวย

เทพารกษทอยรกษาตนไทรเกดความเมตตาจงอมสม กลาวคอ อมพระอนรทธพาไปยงปราสาทของ

พระนางอษา พระราชธดาของพระเจากรงพานแหงโสณนคร เพอใหไดเสยเปนสามภรยากน

ครนทงสองพระองคทรงตนขน ตางกเศราโศกถวลหากนและกนยงนก จนนางพจตรเลขา พระพ

เลยงของพระนางอษาไดวาดภาพเทวดาและพระราชาทงหลายทมอยใหนางด เมอถงรปพระอนรทธ นางอษา

กจ าไดวาพระอนรทธ คอผทมาอยรวมกบนางในคนนน

นางพจตรเลขาพระพเลยงอาสาไปสะกดเอาพระอนรทธมายงโสณนครทาวกรงพานรความจรงจง

สงทหารใหมาลอมจบ พระอนรทธถกจบได แลวใหจองจ าไวทหนาพระลาน

ฝายพระฤๅษนารทะเหาะผานมาพอด เหนพระอนรทธหลานของพระกฤษณะเสยทาเขา จงเหาะไป

แจงพระกฤษณะใหทราบ พระกฤษณะโมโหจงยกทพไปปราบปราม ผลปรากฏวาพระเจากรงพานพายแพ

แตพระกฤษณะไมประหารยอมไวชวต แตตองตดแขนทง และใหเปนนายทวารคอเปนยามเฝาประตสวน

พระอนรทธและพระนางอสาไดครองคกนตลอดชวต

โคลงพาลสอนนอง

โคลงพาลสอนนอง มทมาจากรามเกยรต ตดเอาตอนพาลสอนสครพเกยวกบการท างานรบราชการ

ผแตง สมเดจพระนารายณมหาราช

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพ มโคลงทงหมด 32 บท

วตถประสงคในการแตง เพอใชในการอบรมสงสอนขาราชการ

เนอหา เมอพาล เจาเมองขดขน รตววาจะตองตายแนแลวเพราะโดนลกศรของพระรามยงเขา เกด

ความรสกส านกผดคดได จงเรยกองคตผเปนลก และสครพผเปนนอง มาเขารบการสงสอนใหรจกธรรม

เนยมทคนผเปนขาราชการควรประพฤตปฏบต ในการทจะเปนขาของพระรามตอไป เปนตนวา ใหรจกเวลา

ทเหมาะสมในการเขาเฝากราบบงคมทลละอองธลพระบาท ใหพดแตค าสตยค าจรง ไมเปนชกบนางใน

บรโภคอาหารแตพอประมาณกอนเขาเฝาพระเจาแผนดน ในเวลามสงครามตองกลารบ ไมกลวตายไม

เสยดายชวต

โคลงทศรถสอนพระราม

ผแตง สมเดจพระนารายณมหาราช

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพ มความยาวเพยง 12 บทเทานน

วตถประสงคในการแตง เพอแสดงถงหลกการปฏบตของกษตรยผครองเมองทพงมตอราษฎร

เนอหา เนอหามวาทาวทศรถผเปนพระราชบดาของพระรามไดตรสเรยกพระรามใหมารบพระ

โอวาท ในการทพระองคจะทรงมอบหมายบานเมองใหพระรามปกครองบรหารจดการ ทาวทศรถทรงสอน

ใหพระรามใชเมตตากรณา รกและสงสารประชาชน ละอกศลมล 3 อยางคอ โลภะ โทสะ และโมหะ คอ

ความโลภ ความโกรธ ความหลง ท านบ ารงประเทศชาตใหมความเจรญรงเรอง ดแลราษฎรใหอยเยนเปนสข

กนถวนหนา

โคลงราชสวสด

ผแตง สมเดจพระนารายณมหาราช

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพ มโคลงทงหมด 63 บท

วตถประสงคในการแตง เพอใชเปนหลกปฏบตของขาราชการผใหญ

เนอหา กลาวถงพระพทธเจาทรงแสดงโอวาทอนเปนหลกธรรมทขอราชการชนผใหญพงประพฤต

ปฏบต เปนตนวา ความส ารวมกรยามารยาทความกลาหาญ การปองกนบานเมอง ความฉลาดรอบร การไม

เปนชกบนางในการไมเขาไปกล ากรายพระราชอาสน การแตงกายใหเหมาะสมเขาเฝา การไมเสพของมนเมา

การไมเอาแตนอน ไมยกยอกสงของของหลวง

จนดามณ

จนดามณ แปลวา แกวสารพดนก คอเปนแกววเศษทใครนกอะไรกจะไดอนนน เปนหนงสอ

แบบเรยนไทยเลมแรกทใชกนมานมนาน ตงแตกรงศรอยธยาจนถงกรงรตนโกสนทร รชสมยรชกาลท 5 จง

เปลยนไปใชแบบเรยนภาษาไทยชดใหม ชอมลบทบรรพกจ วานตนกร อกษรประโยค สงโยคพธาน พศาล

การนต

ผแตง พระโหราธบด นกกวชาวพจตร เดมอยทสโขทย ผเปนบดาของศรปราชญท งเปนโหรท

ท านายทายทกไดแมนย า รบราชการมาตงแตสมเดจพระเจาปราสาททองจนถงสมยสมเดจพระนารายณ

มหาราช

ท านองแตง แตงเปนรอยแกว มตวอยางค าประพนธชนดตาง ๆ เชน โคลง ฉนท กาพย กลอน

ประกอบเนอหา

วตถประสงคในการแตง ดวยเกรงวาพวกบาทหลวงนกบวชฝรงจะพาคนไทยไปเขารตเปนครสตกน

มาก จงโปรดฯ ใหมการแตงหนงสอภาษาไทยขน เพอสงสอนเดกไทยรกชาตของตวเองรกศาสนาของตวเอง

ไมเขารต โดยจะสอดแมรกไวในหนงสอจนดามณทวานแหละ

เนอหา ขนตนเปนบทสรรเสรญ แลวกลาวถงค าศพทตาง ๆ ทมทมาจากภาสนสกฤต และค าทมเสยง

คลายกน การใช ศ ษ ส การใชไมมวน ซงมทงหมด 20 ค าและไมมลายอก 80 ค า พดถงอกษรสามหม มาตรา

ตวสะกด การใชเครองหมาย จบดวยการแตงกาพย โคลง ฉนท และกลบทตาง ๆ พรอมดวยตวอยางทยกเอา

มาจาวรรณคดเรองอนและทแตงเพมเตมเขามาอก

วรรณคดสมยอยธยาตอนปลาย

โคลงชะลอพระพทธไสยาสน

โคลงชะลอพระพทธไสยาสน เปนการบนทกเหตการณในการชะลอพระพทธไสยาสนองคใหญ

ไมใหไดรบอนตรายจากการลากไปประดษฐานในทแหงใหม อนเนองมาจากน ากดเซาะตลงพงจนใกลจะถง

วหารพระพทธไสยาสนอนเปนสมยของสมเดจพระเจาอยหวทายสระ

ผแตง สมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ ขณะทรงด ารงพระอสรยยศ เปนพระเจานองยาเธอ กรม

พระราชวงบวรสถานมงคล

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพ

วตถประสงคในการแตง เพอบนทกเหตการณทนาเปนอศจรรยในการสามารถลากชะลอ

พระพทธรปพระพทธไสยาสนองคใหญโตมากมายมาไดโดยไมเปนอนตรายอะไรเลย และเพอเปนการเฉลม

พระเกยรตสมเดจพระเจาอยหวทายสระดวย

เนอหา เรมตนกลาวถงสาเหตทท าใหตองลากชะลอพระพทธไสยาสนคอ เกดน าเซาะตลงจนเขอนท

ใกลพระวหารพงลงมา เหนทาจะไมดแน ทานพระอธการวดปาโมกข จงหวดอางทองจงน าความขนกราบ

ทลสมเดจพระเจาอยหวทายสระ จงมพระบรมราชโองการพระยาราชสงครามเขาจดการท าการชะลอ

พระพทธรปใหพนน า พระยาราชสงครามท าการเจาะฐานพระพทธรปเอาตะเฆรองชกลากองคพระปราบดน

ใหราบเรยบ แลวกราบทลพระเจาแผนดนและปาวรองไปยงราษฎรทงหลาย ขาราชการทงมวลใหชวยกน

ชะลอพระพทธไสยาสนมายงทซงจะท าพระวหารใหมจากนนไดท าการสรางพระวหารการเปรยญพระ

อโบสถ เจดย และกฏทอาศยของภกษสามเณรครบถวน สดทายไดอญเชญพระพทธรปปางตาง ๆ มา

ประดษฐานไว แลวขอใหชวยอภบาลพระเจาแผนดนใหปลอดภยจากอนตรายทงปวง

นนโทปนนทสตรค าหลวง

นนโทปนนทสตรค าหลวง เรองนมทมาจากพระสตรในททฆนกาย เปนเรองราวของการทรมาน

พญานาคใหเปลยนทฐทผด ๆ เสย แลวหนมานบถอพระพทธศาสนาซงมความเชอทถกตอง

ผแตง เจาฟาธรรมธเบศร เรยกกนตามพระนามเดมจนตดปากวา เจาฟากง พระองคมนามเตม ๆ วา

เจาฟาธรรมธเบศรไชยเชษฐสรยวงค มพระนามเดมวา เจาฟากง ทรงเปนพระราชโอรสองคโตในสมเดจพระ

เจาอยหวบรมโกศ และสมเดจพระพนวสสาใหญ กรมหลวงอภยนชต ประสตเมอ พ.ศ. 2258 เมอพระชนมาย

ได 19 พรรษา ไดรบการแตงตงเปนเจาฟากรมขนเสนาพทกษ เนองจากทรงมพระราชอาชญาเพราะทรงใช

ดาบฟนเจาฟาพระกรมขนสเรนทรพทกษพระราชนดดาของพระเจาอยหวบรมโกศซงผนวชอยจนจวรขาด

วนจงตองออกผนวชอยถง 2 ป เมอไดรบพระราชทานอภยโทษ กลาผนวชออกมาภายหลงไดด ารงต าแหนง

พระมหาอปราชตอมาพระราชวงทประทบเกดเพลงไหม จงเสดจไปประทบอยในวงหลวงชวคราว ตอนน

แหละท าใหพระองคท าผดอยางใหญหลวง กลาวคอไดทรงมโอกาสลกลอบท าชกบเจาฟาสองพระองคซง

เปนพระสนมของพระราชบดา พระราชบดาใหลงโทษโบย 230 ท โดยตทละยก ยกละ 30 ท ใหนาบหนาให

เสยโฉมแลวเปนไพร แตเจาฟาธรรมธเบศรทรงถกโบยไดแค 180 ท กสนพระชนมเสยกอน เพราะทรงทนไม

ไหว

ท านองแตง แตงเปนรายยาว แทรกดวยคาถาบาล ตอนทายมโคลงสสภาพ 2 บท

วตถประสงคในการแตง

1. เพอแขงกบมหาชาตค าหลวง

2. เพอแสดงถงความส านกผดททรงใชดาบฟนพระภกษเจาฟานเรนทรพทกษ

เนอหา เรมตนจากนมสการพระรตนตรย บอกนามผแตงแลวด าเนนความตามเรองราววา เมอสมยท

พระพทธเจาประทบอยท พระวหารเชตวน วนหนง อนาถบณเศรษฐไดมาเขาเฝาทลอาราธนาพระองคและ

พระสงฆ จ านวน 500 รป ไปรบบณฑบาตทบานของเศรษฐ ใกลรงของวนรงขน พระพทธเจาไดทรงใชพระ

ญาณตรวจดสตวโลกวาใครพอจะแนะน าใหเขาถงธรรมไดบางกไดทอดพระเนตรเหนดวยพระญาณวาพระ

ยานนโทปนนทะนาคราช (นาจะเปนชอของชนเผาหนงมากกวาทจะเปนงพญานาค) ยงมความเหนผดคอม

มจฉาทฐ ถาท าใหลดพยศเสยหนอย กจะสามารถรธรรมได จงทรงใหพระมหาโมคคลลานะท าการปราบดวย

ฤทธ จนพระยานนโทปนนทะนาคราชสนพยศพระมหาโมคคลลานะพามาเขาเฝาพระพทธเจา พระพทธเจา

ทรงประทานศล 5 ขอ ใหน าไปประพฤตปฏบต จากนนพระพทธองคกทรงน าพระสงฆสาวก 500 รป ไปยง

บานของอนาถบณฑตเศรษฐเพอรบภตตาหาร

พระมาลยค าหลวง

พระมาลยค าหลวงนมทมาจากคมภรมาลยสตร ซงพระลงกาแตงไว ตอมาพระพทธวลาส พระชาว

เชยงใหม ไดน ามาเรยบเรยงใหม ในชอวา ฎกามาลยสตร สดทาย เจาฟาธรรมธเบศรทรงนพนธขนใหม ให

ชอวา พระมาลยค าหลวง

ผแตง เจาฟาธรรมธเบศร หรอเจาฟากง

ท านองแตง แตงเปนรายสภาพ บางตอนมลกษณะคลายกาพยยาน แตตอนตนและลงทายอก 5 บท

เปนโคลงสสภาพ

วตถประสงคในการแตง เพอใหไดรบบญกศลและขอใหบญหนนสงพบพระศรอารยเมตไตรย

เนอหา เบองตนเปนการนอบนอมพระรตนตรย ตอมากกลาวถงพระมาลยเถรเจา ผเมตตากรณาคด

หวงจะใหสรรพสตวพนทกข ทานเปนพระมฤทธท านองเดยวกบพระมหาโมคคลลานะ

พระมาลยเคยเหาะไปโปรดสตวดวยฤทธยงโลกสตวนรกและโลกสวรรค ทานน าเรองราวของนรก

และสวรรคมาบอกแกมนษย เพอใหหลกพนจากนรกและท าตนใหดเพอไปสวรรค

วนหนง พระมาลยเดนบณฑบาต ไดพบชายคนหนงมความกตญญเลยงดใหอมกายสขใจจนตลอด

ชวต เขาไดถวายดอกบวแกพระมาลยดวย ภายหลงเขาตายไปไดไปเกดเปนเทวดา มความสขสบายอยบน

สวรรคชนดาวดงส

ส าหรบดอกบว พระมาลยไดน าไปบชาพระเจดยจฬามณ ทสวรรคชนดาวดงส เมอพระมาลยกได

ถามพระอนทรถงบญกศลทบรรดาเทวดาทงหลายกระท าแลวหนนสงใหมาเกดบนสวรรค พระมาลยฟงแลว

กจดจ าไวเพอมาบอกแกพวกมนษย

ทบนสวรรค เมอพระมาลยมานมสการพระเจดยจฬามณ กไดพบกบพระศรอารยเมตไตรย พระศร

อารยตรสถามถงความเปนไปของผคนบนโลกมนษยแลวไดบอกวา เมอสนพทธกาลแลว พระองคจะเสดจ

มาเกดยงโลกมนษยในยคนนจะมแตความอดมสมบรณ ผคนเปนสขกนทวหนา

กาพยเหเรอ

กาพยเหเรอ นบเปนยอดของกาพยทงหมดทมอย เพราะมความไพเราะและอานไดงาย ไมคอยม

ปญหาเรองค าศพทยาก

การเหเรอในเมองไทยเรานาจะมมานานนมแลว เพราะบานเราเปนเมองน า มแมน ามากมายหลาย

สายทเปนสายใยใหแกไทยทงชาต

การเหเรอท าใหเกดความเพลดเพลน ไมคอยเหนอยงาย เพราะมนเพมความสนกสนานเขามา ความ

เหนอยกหายไป

การเหเรอม 2 อยาง คอ เหเรอหลวง เปนการเหในพระราชพธโดยเฉพาะในการสงคราม เพอใหได

ชยชนะ และการเหเรอเลน เปนการเหเรอเลน ๆ ของชาวบานทวไป

ผแตง เจาฟาธรรมธเบศร หรอเจาฟากง

ท านองแตง แตงเปนโคลงสสภาพในบทน า แตงเปนกาพยยานในการพรรณนา

วตถประสงคในการแตง เพอใชขบเหในขบวนเรอพระทนง เมอเสดจทางชลมารค (ทางน า)

เนอหา เนอหาของกาพยเหเรอ แบงออกเปนสองตอน คอ

- ตอนทหนง กลาวชมขบวนเรอพยหยาตราทางชลมารค กลาวพรรณนาถงชอเรอพระทนงสมรรถ

ไชย ไกรสรมข สวรรณหงส เรอชย และเรอทมศรษะเปนหวสตวตาง ๆ เรอหวครฑ เรอหวนาค เรอหวมงกร

เรอหวคชสห เปนตน ตอไปเปนการชมธรรมชาต อนมไม ปลา นก โดยแทรกบทคร าครวญถงความรกเอาไว

ดวยตลอด

- ตอนทสอง เปนกาพยเหเรองกาก เปนเรองของพญาครฑเลนชกบนางกาก พญาครฑไดอมนางกาก

ไปยงวมานฉมพล จากนนเปนบทเหสงวาสและเหครวญ

กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง

กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง เปนกาพยทพรรณนาการเสดจทางสถลมารค (ทางบก) จากทา

เจาสนกไปจนถงธารทองแดง ธารทองแดงเปนธารน าเลก ๆ เปนต าบลหนง มต าหนกธารเกษมของกษตรย

กรงศรอยธยา ใชเปนทประทบในคราวเสดจไปนมสการพระพทธบาท

ผแตง เจาฟาธรรมธเบศร หรอเจาฟากง

ท านองแตง แตงเปนกาพยหอโคลง กลาวคอเปนกาพยยาน และโคลงสสภาพ

วตถประสงคในการแตง เพอพรรณนาสงทไดทอดพระเนตรเหนในการเสดจทางสถลมารค

(ทางบก)

เนอหา กลาวชมขบวนเสดจพยหยาตราทางสถลมารควาประกอบดวยชางทรง จาตรงคเสนา เหลา

นกสนมกรมชะแม นางหาม แลวชมสตวทงหลาย ทงสเทา สองเทา สตวเลอยคลาน และสตวน า ตลอดจน

กลาวชมมวลดอกไมและไมพนธตาง ๆ ชมล าธาร ปลา และความรนรมยทไดรบ

กาพยหอโคลงนราศ

กาพยหอโคลงนราศ เปนกาพยหอโคลงททรงแตงขนทพระพทธบาท เมอครงทเจาฟาธรรมธเบศร

ตามเสดจสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศประพาสพระพทธบาททสระบร เปนบทคร าครวญทไมไดเกยวของ

กบพระพทธบาทเลย บางคนเรยกกาพยหอโคลงนวา นราศธารโศก บางคนเรยกวา กาพยหอโคลงนราศพระ

บาท

ผแตง เจาฟาธรรมธเบศร หรอเจาฟากง

ท านองแตง แตงเปนกาพยหอโคลง โดยใชกาพยยานและโคลงสสภาพสลบกน

วตถประสงคในการแตง เพอ

1.บนทกการเดนทางเมอครงตามเสดจสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศไปพระพทธบาทสระบร และ

เพอร าพงร าพนถงคนรก

2. เพอแขงขนกบโคลงทวาทศมาส

เนอหา กลาวถงความงามของนาง หญงผเปนทรก ทพลดพรากจากกน แลวร าพงร าพนถงนางเปน

โมง ยาม วน เดอน ฤด และป คลาย ๆ กบโคลงทวาทศมาส และมการคร าครวญถงความรกเมอกลาวชม

ธรรมชาต มการพรรณนาขบวนแห ชมพระสนม ชมไม ชมนก ชมปลา กลาวพาดพงถงบคคลในวรรณคดอน

เชน พระราม กบ นางสดา เปนตน ทพลดพรากจากกนแลวกไดพบกนอก แตตนเองสจากกนตอนนแลว

เมอไรจะไดพบกนอก

ดาหลง(อเหนาใหญ)

ดาหลง หรออเหนาใหญ เปนบทละครทมการแตงขน เพอประโยชนในการเปนละครใน (หมายถง

ละครหลวง ทใชผหญงเปนตวละครทงหมด และเลนกนเฉพาะเรองอเหนา รามเกยรต และอณรท เทานน)

ผแตง เจาฟาหญงกณฑลพระราชธดาในสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศกบเจาฟาสงวาลย ทรงแตง

เรองนขน เพราะทรงไดเคาเรองอเหนาจากพงศาวดารชวาทนางขาหลวงคนหนงซงเปนหญงมลายน ามาเลา

ถวายเจาฟาหญงกณฑลชอบพระทย ประกอบกบชวงนนการเลนละครเปนทนยมกนดวย จงทรงแตงเรอง

ดาหลงหรออเหนาใหญขน อยางไรกตาม ดาหลง ฉบบเจาฟาหญงกณฑล เลากนวามการสญหาย แลว

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชพระราชนพนธขนมาซอมแซมใหม บางทานจงเชอวาฉบบ

ปจจบนนาจะเปนพระราชนพนธของรชกาลท 1 ทงหมด

ท านองแตง แตงเปนกลอน

วตถประสงคในการแตง แตงเพอใชเลนเปนละครใน

เนอหา ระเดนมนตรผเปนโอรสของทาวกเรปน ทง ๆ ทมคหมนชอนางบษบากาโหละธดาของทาว

ดาหาอยแลว กยงไปแอบรกบษบาสาหรธดาของนางบบไรหนดวยความหลงงมงายเปนอยางยง ในทสดได

นางเปนชายาทาวกเรปนโกรธเคองมาก จงใหต ามะหงงไปลอบฆานาง ระเดนมนตรเสยใจมากถงกบไมยอม

กลบเมอง น าศพไปเผาทเกาะแหงหนงแลวปลอมตวเปนโจรปาชอปนหย ไดเทยวปราบเมองตาง ๆ ไดหญง

มาเปนเมยมากมาย จากนนปลอมตวเปนดาหลงมอาชพเชดหนงอยทเมองดาหา วนหนงไดพบกบบษบา

กาโหละ ซงองคปะตาระกาหลาผเปนเทวดาเสกใหเปนชายชอ มสาประหมงกหนง แตเมอพบกบอเหนาก

กลบกลายเปนหญงได ทงสองยงรกกน ทงสองเดนทางรอนแรมผานเหตการณทนากลวหลายอยาง ตอมาม

สาประหมงกหนงแอบหนไปบวชเปนแอหนง (ช) ระเดนมนตรไปเกลยกลอมใหสก ในทสดนางกสกออกมา

ระเดนมนตรหรอดาหลงกไดนางมาเปนชายา

อเหนา(อเหนาเลก)

อเหนา หรออเหนาเลก เปนบทละครทแตงขน เพอเลนเปนละครในเหมอนอยางดาหลง

ผแตง เจาฟามงกฎ พระราชธดาในสมเดจพระเจาอยหวบรมฌกศกบเจาฟาสงวาลย เหตททรงแตง

เรองอเหนา หรออเหนาเลกขน กมทมาเหมอนอยางเรองดาหลงนนแหละ และอเหนาหรออเหนาเลก กเปน

วรรณคดทสญหายไปแตครงกรงศรอยธยาอกเชนกน แลวมการแตงซอมแซมโดยรชกาลท 1 อกเชนกน

ท านองผแตง แตงเปนกลอนบทละคร

วตถประสงคในการแตง เพอใชเลนเปนละครใน

เนอหา เทวดาปะตาระกาหลาเอากรชทจารกชอของอเหนา มามอบใหทาวกเรปน ทาวกเรปนไดขอ

นางบษบาตอทาวดาหามาใหเปนคชวตของอเหนา แตอเหนามากรกเกดไปหลงรกธดาของทาวหมนหยาชอ

จนตหรา จงไมยอมแตงกบนางบษบา ตอมามระตจรกามาขอนางบษบาตอทาวดาหา ทาวดาหาโมโหอเหนา

จงใหไป ไมทนทระตจรกาไดบษบาไป กถกกระหมงกหนงมาชวงชงบษบาไปใหแกลกของตนทชอวหยาสะ

ก า อเหนารเรองเขาจงรบยกทพมาชวยไวได จากนนไดท าการเผาเมองดาหา ปลอมตวเปนจรกาลกพาบษบา

ไปไวทถ าแหงหนงไมใหใครเหน ฝายเทวดาปะตาระกาปลาโกรธอเหนาจงใชอทธฤทธใหบงเกดลมขน แลว

ใหลมพดพาบษบาไปในปา โดยปลอมตวเปนชายชอมสาอณากรรณ ออกตามหาอเหนาเหมอนครงกอน ได

พบกนทเมองดาหลง ทงสองไดแตงงานกนและอยครองเมองกเรปนอยางมความสข