รชกาลท ๓พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

พ.ศ. ๒๓๖๗ - ๒๓๙๔H.M. King Nangklao (Rama III)

1824 - 1851

“การทศกสงครามขางญวนขางพมากเหนจะไมมแลวจะมอยกแตขางพวกฝรงใหระวงใหด อยาใหเสยทแกเขาได การงานสงใดของเขาทคดควรจะเรยนเอาไวกใหเอาอยางเขา

แตอยาใหนบถอเลอมใสไปทเดยว...”

1ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

พระราชปณธานเมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย หว

เสดจขนเสวยราชสมบตไดทรงพบเหนความบกพรองในระบบเศรษฐกจการคาแบบดงเดมของไทยเรา ทสมควรจะตองปรบปรงแกไขโดยอาศยประสบการณทเคยทรงงานก�ากบราชการกรมพระคลงมากอน จงไดทรงรเรมปฏรปเศรษฐกจของไทยขนใหมใหเขาสระบบเศรษฐกจเพอการตลาด และการสงออกอยางแทจรง จงทรงมพระราชปณธานตามเอกสารของ เฮนร เบอรน วา

“ในวนแรกทเสดจขนครองราชยพระเจาอยหวไดทรงประกาศวามไดตงพระราชหฤทยจะเปน พระมหากษตรยฝกใฝในการคา และจะไมทรงกระท�าการคาขายผกขาดแตผเดยว จะทรงอนญาตใหทกคน มสทธคาขายไดโดยเสร...”

พระราชกรณยกจในพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

ดานการปกครองในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

ยงคงเปนไปลกษณะเดมทมมาแตครงสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทมการปกครองสวนกลาง สวนภมภาค โปรดเกลาฯ ใหตงกลองวนจฉยเภรขนในวง หากราษฎรผ ใดไดรบ ความเดอดรอนจะกราบบงคมทล กใหไปตกลองนน ต�ารวจเวรทยงอย กจะน�าความขนกราบบงคมทล เพอใหมการช�าระความกนตอไป

ในรชสมยของพระองคนน ทรงโปรดเกลาฯ ใหมการสกและการลงทะเบยนราษฎรเพอเปนก�าลง รบใชชาต ไดตงเมองขนใหมเพอสะดวกแกการปกครอง

นอกจากนแลวยงไดก�าหนดกฎหมายใหม เชน กฎหมายโจรหาเสน มหลกการวาหากมคดอาญาปลนสะดมเกดทใด ราษฎรผเปนเพอนบานมหนาทตองชวยกนตดตามจบกมผรายไดถอเอาเขตรงวด ๕ เสน โดยรอบจากบานทเกดเหต คนรายทสามารถจบกมไดกมไดมการลงอาญาโดยทารณ แตกลบทรงชใหเหนบาปบญคณโทษ โดยทรงพระกรณาเรยบเรยงบท พระราชนพนธไว และพระราชนพนธน นกอาชญาวทยา รนปจจบนอานแลวกตองยกมอขนถวายบงคมเหนอเศยรเกลา เพราะทรงชแจงโทษของการประพฤตทจรตไวอยางละเอยดลออ และกระจางแจงยงนก รฐบาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๓ ตองปราบทงฝน ปราบทงองย (คนจนทคาฝนและตงเปนสมาคม) หลายครงหลายหน ทรงปราบอยางจรงจง และมพระราชประสงคแนวแนทจะปราบฝนใหสนไปจากแผนดนไทย เพราะไมตองพระประสงคจะเหน คนไทยขเกยจ ไมมคณภาพเพราะมผตดฝนนนเอง

ดวยพระมหากรณาธคณททรงมตออาณาประชาราษฎร พระองคทรงสงเสรมศลธรรม ไดทรงออกกฎหมายในเรองการพนน ตามหลกธรรม ในพระศาสนา เชน การเลยงปลากด และไกชน ดวยทรงเหนวาเปนการพนน มแตโทษสถานเดยว เปนเหตใหมการตชงวงราวตามมาไมขาด นอกจากน ยงไดตงโรงทานตลอดรชกาล

2 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

ดวยพระราโชบายอยางน บานเมองไทยเมอครงแผนดนพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว จงรมเยนหนกหนาถงกบกวตองบนทกวา

“ดวยพระราชกศลเปนตนกอนจงถาวร เรองรงทงกรงศรประกอบกจ บอบญ พนทวไปทวทพระนเวศนทกเขตคามฯ”

ดานเศรษฐกจสมยรตนโกสนทรตอนตน ประเทศมหาอ�านาจ

ในยโรปไดมการเปลยนแปลงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมไปจากแตเดมมาก ชาวตะวนตกไดพฒนาระบบการเมองเปนการปกครองระบอบประชาธปไตย ผานการปฏวตอตสาหกรรม กจการอตสาหกรรมและ การพาณชยเจรญกาวหนามาก รบทฤษฎการคาเสรของ อดม สมธ (Adam Smith) ซงสงเสรมระบบการแขงขนโดยเสร ยกเลกระบบผกขาด การปฏวตอตสาหกรรมยงผลใหวทยาการความรดานเทคโนโลยกาวหนาเหนอกวาชาวตะวนออก ทงในดานการคมนาคม และอาวธยทโธปกรณ มพลงอ�านาจในการบงคบใหประเทศตาง ๆ ทดอยก�าลงกวา คบคาสมาคมกบตนตามเงอนไขทตนตองการ

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงไดชอวา “กษตรยนกการคา” ดวยเหตทพระองค ทรงมพระอจฉรยภาพดานการคามาก มความเจรญรงเรอง รเรมความสมพนธกบประเทศทางตะวนตกแตในระยะนนประเทศไทยยงมการปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย การคาเปนระบบผกขาด โครงสรางสงคมเปนระบบศกดนา การปกครองประเทศอยภายใตกลมชนชนผปกครองจ�านวนนอย

ซงยงคงตองการรกษาสถานภาพเดมไวเทาทจะ ท�าได นบเปนโชคดของเมองไทยทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว และกลมชนชนน�าไดศกษาสถานการณระหวางประเทศ จงพยายามปรบเปลยนแบบแผนการด�าเนนนโยบายกบประเทศตะวนตกใหเหมาะสมอยางระมดระวงรอบคอบ ตามสภาพแวดลอมทเปลยนแปรไปในขอบเขตทจะพงกระท�าได

พ นฐานความส มพ นธ ก บปร ะ เ ทศ ตะวนตกกอนสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

ความสมพนธระหวางไทยกบประเทศตะวนตกไดเรมฟ นตวใหมตงแตสมยพระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โปรตเกสซงเปนชาตตะวนตกชาตแรกทเขามาเปดประตการคากบไทยสมยอยธยาเมอ พ.ศ. ๒๐๕๔ กเปน “ฝรงชาตแรก” ทพยายามเขามาตดตอขอเจรญสมพนธไมตรทาง การคากบไทยในสมยรตนโกสนทร

อปราชโปรตเกสทเมองมาเกาไดแตงตงทต เชญอ กษรสาร เข ามาถวายพระบาทสมเด จ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชใน พ.ศ. ๒๓๒๙ ต อมาใน พ.ศ. ๒๓๖๑ สมยพระบาทสมเดจ พระพทธเลศหลานภาลย คารโลส มานเอล ดา ซลเวรา (Carlos Manuel da Silveira) เปนทตน�าเครองบรรณาการมาถวายเพอขอเปดสมพนธไมตรกบไทย และขอใหเรอสนคาของพอคาโปรตเกสเขามาคาขายในเมองไทย โดยฝายโปรตเกสยนดใหเรอสนคาของไทยไปคาขายยงเมองมาเกาไดโดยสะดวกดวย

ในชวงสมยรตนโกสนทรตอนตนน ชาตตะวนตก มอทธพลทางการคามากในเอเชยตะวนออกเฉยงใตคอ องกฤษ มใชโปรตเกส องกฤษเปนชาตผน�าในการปฏวตอตสาหกรรมตงแตกลางครสตศตวรรษท ๑๘ อตสาหกรรมภายในประเทศเจรญรงเรองโดยเฉพาะอยางยงอตสาหกรรมทอผาทองกฤษผลตไดมาก จนตองแสวงหาตลาดคาตางประเทศเพอสงไปจ�าหนาย การคาขององกฤษระหวางอนเดยกบจนเจรญขนเปนล�าดบ ความจ�าเปนทจะตองแสวงหาเมองทาในบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใตจงเพมมากขนใน พ.ศ. ๒๓๒๙ ฟรานซส ไลต (Francis Light) แหงบรษทอนเดยตะวนออกขององกฤษ สามารถเจรจากบเจาเมองไทรบรเชาเกาะหมากหรอปนง เปนเมองทาขององกฤษ และเชาดนแดนตรงขามกบเกาะปนงทเรยก

3ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

วา โปรวนซ เวลสลย ในป พ.ศ. ๒๓๓๔ ตอมาในป พ.ศ. ๒๓๖๒ โทมส สแตมฟอรด แรฟเฟลส (Thomas Stamford Reffles) กไดตกลงเชาเกาะสงคโปรจากสลตานรฐยะโฮร เปนเมองทาปลอดภาษขององกฤษใ น เ อ เ ช ย ต ะ ว น อ อ ก เ ฉ ย ง ใ ต อ ก แ ห ง ห น ง ตอจากปนง

การท�าสนธสญญาฉบบแรกในสมยรตนโกสนทร

เมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย หว เสดจขนครองราชยใน พ.ศ. ๒๓๖๗ นนเปนชวงเวลา เดยวกนกบทพมาท�าสงครามกบองกฤษครงแรก เนองมาจากปญหาขดแยงเรองพรมแดนทางตะวนตก ทตดกบเขตแดนขององกฤษในอนเดย พระบาท สมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงตดตามสถานการณ ครงนโดยตลอดมา ในระยะนเอง ลอรด แอมเฮสต (Lord Amherst) ผส�าเรจราชการองกฤษประจ�า อนเดยกแตงตงให รอยเอก เฮนร เบอรน (Captain Henry Burney) (คนไทยเรยกชอวา “หนตร บารน”) เปนทตองกฤษคนทสองเขามายงกรงเทพฯ เพอเจรจาขอท�าหนงสอสญญาคาขายกบไทย ตอมาอก ๒ ป ผลของสงครามระหวางพมากบองกฤษทสนสดลง เมอ พ.ศ. ๒๓๖๙ พมาเปนฝายปราชยตองยอมรบ สทธขององกฤษ เสยเมองใหแกองกฤษ และเสยคาปรบเปนเงนถง ๑ ลานปอนด สงครามครงนเปน บทเรยนแกไทยใหตระหนกวาศกยภาพทางทหาร การเมอง เศรษฐกจของไทยตองปรบเปลยนเสยใหม โดยใชการเจรจาทางการทตแทนยทธวธการสรบ และดวยเหตผลนเองไทยจงตองตกลงท�าสนธสญญาทาง พระราชไมตรและพาณชยกบองกฤษ นบเปนสนธสญญาทางพระราชไมตรและการพาณชยฉบบแรก ทไทยท�ากบประเทศตะวนตกในสมยรตนโกสนทร

สนธสญญาฉบบนเปนทรจกกนในนามวา สนธ สญญาเบอรน ประกอบดวยสนธสญญาทางพระราชไมตรรวม ๑๔ ขอ และมสนธสญญาทางการพาณชยแยกอกฉบบหนงรวม ๖ ขอ สนธสญญาฉบบนท�าขนถง ๔ ภาษา คอ ไทย องกฤษ โปรตเกส และมลาย ทงน เพราะในขณะนนไมมภาษาใดทจะเขาใจไดดดวยกนทงสองฝาย ใจความส�าคญในสนธสญญาคอ ไทยและองกฤษจะเปนไมตรและไมคดรายตอกน จะไมแยงชงเอาบานเมองหรอดนแดนซงกนและกน ถามคดเกดขนภายในอาณาเขตไทยกให ตดสนตาม

ขนบธรรมเนยมประเพณของไทย คนฝายหนงท ไปอยในอาณาเขตของอกฝายหนงจะตองปฏบตตามกฎหมายของอาณาเขตนนทกประการ

ในการเจรจาทางการคา นบวาเบอรนประสบผลส�าเรจตามทตองการ พอคาองกฤษสามารถเขามา คาขายในประเทศไทยไดโดยเสร และเสยภาษ ในอตราทแนนอนคอ เกบภาษปากอาวเรอวาละ ๑,๗๐๐ บาท ส�าหรบเรอทบรรทกสนคาเขามาขาย และวาละ ๑,๕๐๐ บาท ส�าหรบเรอทมไดบรรทก สนคามาขาย นอกจากจะก�าหนดอตราภาษปากเรอ ในระบบการคาเสรแลว สนธสญญาเบอรนยงก�าหนดระเบยบวธการคาเรอของพอคาองกฤษและคนในบงคบจะตองปฏบตเมอเขามาคาขายในกรงเทพฯ การช�าระหนสน การพจารณาความผดตามประมวลกฎหมายไทย การสงผรายขามแดน การใหความ ชวยเหลอกรณเรออบปาง การผกขาดการคาขาวของรฐบาลไทย ตลอดจนการหามน�าฝนและอาวธปนเขามาขายในประเทศไทย รายละเอยดเหลานแสดงใหเหนวาในการตกลงท�าสนธสญญาทางการคากบประเทศตะวนตกเปนครงแรกในสมยรตนโกสนทรน รฐบาลไทยยอมผอนผนผลประโยชนทางการคาใหแกพอคาองกฤษ “บางสวน” เทานน

4 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

การท�าสนธสญญาเบอรนระหวางไทยกบองกฤษ พ.ศ. ๒๓๖๙ ในชวงเวลาเพยงสองปหลงจาก ทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย หวเสดจขน ครองราชย กลาวไดวาเปนกาวส�าคญของการด�าเนนนโยบายตางประเทศตอชาตตะวนตก บคคลส�าคญฝายไทยทมบทบาทในการตอนรบและเจรจากบคณะทตองกฤษคอ เจาพระยาพระคลง (ดศ) มหนาทกราบทลถวายรายงานเรองการท�าสนธสญญาทางไมตรใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงทราบ

การเปดสมพนธไมตรกบสหรฐอเมรกาความสมพนธระหวางไทยกบสหรฐอเมรกา

เรมตนจากการคา ซงเปนผลเกยวโยงกบนโยบาย ขยายตวทางการคาของสหรฐอเมรกากบประเทศ ตาง ๆ ในทวปเอเชย โดยเฉพาะการคาในเมองจน พอคาอเมรกาไดเขาไปซอสนคาประเภทเครองเทศ ในเกาะสมาตรากอน ตอมาจงขยายไปยงเกาะชวา และหมเกาะฟลปปนส และเมอไดเรยนรลทางการคาในเมองไทยจากบรรดาพอคาชาตอน ๆ ทฮองกงและ สงคโปร จงสนใจทจะเขามาตดตอคาขายกบไทย

เนองจากรฐบาลไทยในขณะนนตองการซออาวธปนจากพอคาชาวตะวนตก จงเตมใจใหพอคา

อเมรกนเขามาคาขายในเมองไทย ในระยะแรกเปนการตดตอแลกเปลยนสนคา กลาวคอพอคาอเมรกนจะน�าเอาอาวธปนเขามาขายใหรฐบาลไทย แลวแลกเปลยนสนคาประเภทขาวและน�าตาล ตลอดจนสนคาอน ๆ ทตองการ เพอน�าไปจ�าหนาย ยงเมองทาตาง ๆ ถงแมวาการคาระหวางประเทศ ทงสองจะไมขยายตวกวางขวางและเปนการคา ขนาดเลก แตการคากเปนสาเหตส�าคญขอหนงทกอ ใหเกดความสมพนธทางการทตระหวางไทยกบสหรฐอเมรกาในเวลาตอมา

ซงไดมการลงนามในสนธสญญาทางไมตร และพาณชยระหวางไทยกบสหรฐอเมรกา เมอ ๒๐ มนาคม พ.ศ. ๒๓๗๕ นบเปนสนธสญญาฉบบแรกทสหรฐอเมรกาท�ากบประเทศตะวนออก ซงเปน ขอตกลงทางการเมองและการคาอยในฉบบเดยวกน สวนใหญมเนอหาสาระคลายคลงกบสนธสญญา เบอรน เชน การก�าหนดอตราภาษ หามน�าฝนเขามาประเทศไทย หามบรรทกขาวสารเปนสนคาออกนอกประเทศ ผกขาดการขายอาวธยทโธปกรณใหเฉพาะแกรฐบาลไทย พอคาอเมรกนจะตองปฏบตตามกฎหมายและธรรมเนยมไทย

ตลอดระยะเวลาทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงด�าเนนนโยบายกบประเทศตะวนตก อยางระมดระวงรอบคอบ ดวยทรงตระหนกถงอทธพลทางการคา และการเมองของชาตตะวนตก โดยเฉพาะองกฤษทก�าลงแผขยายมายงภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต รฐบาลไทยไดยนยอมประน ประนอมท�าสนธสญญากบประเทศตะวนตกเปน ครงแรกถงสองชาต เมอพจารณาเหนวาเปนการตกลงบนพนฐานตามความเสมอภาค

ในตอนปลายรชกาล การด�าเนนนโยบายม แนวโนมจะหลกเลยงการคบคาอยางใกลชดหรอ ท�าสนธสญญาใด ๆ ทจะผกมดตนเองมากไปกวาเดม ความรสกหวาดระแวง และไมไววางใจชาวตะวนตก ไดทวยงขน โดยเฉพาะกบการทจะเขามาเจรจาขอแกไขสนธสญญาในปสดทายแหงรชกาล ซงทางรฐบาลไทยกไดปฏเสธ แตยงยนยนในการทจะธ�ารงสมพนธไมตรอนดไว

ดานการศาสนาพระราชกรณย กจของพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหว สวนใหญมงไปในทางจดการ

5ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

บานเมองกอสรางปฏสงขรณทงพระราชวงและ พระอารามตาง ๆ เพราะสงกอสรางตาง ๆ ในสมย พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทรงสถาปนาไวเรมหมดอายช�ารดทรดโทรม ไดมการ ปฏสงขรณมากกวารชกาลใด ๆ รวมถง ๕๓ วด ทส�าคญคอ วดพระศรรตนศาสดาราม วดพระเชตพน วดอรณราชวราราม ฯลฯ และวดทสรางขนใหมทงหมดม ๑๙ วด เชน วดเฉลมพระเกยรต ทจงหวดนนทบร วดเทพธดาราม วดราชนดดาราม และโลหะปราสาท เปนตน

พระองค เป นองค พทธศาสนปถมภกท เครงครดมาก ทรงเอาพระทยใสในการบรณะและสรางพระอารามตาง ๆ เปนอยางมาก แมพระประชวรหนก กยงไดทรงพระราชปรารภวา “ทกวนนคดสละหวงใหญไดหมด อาลยอยแตวด สรางไวใหญโตหลายวด ทยงคางกมอย ถาช�ารดทรดโทรมไปจะไมมผชวย ท�านบ�ารง เงนในพระคลงเหลออยสหมนชง ขอสกหนงหมนเถด ถาผใดเปนพระเจาแผนดนแลว ใหชวยบอกแกเขาขอเงนรายน ใหชวยท�านบ�ารงวดทช�ารดทรดโทรม และวดทยงอยนนเสยใหแลวดวย”

พระปรยตธรรมพระราชกจอกสถานะหนง ทพระบาทสมเดจ

พระนงเกล าเจ าอย หว ทรงใฝ พระราชหฤทย ยงไมแพสรางพระอาราม ไดแก การททรงสงเสรมการศกษาพระปรยตธรรม เพราะเมอสมยอยธยา พระคมภรถกเพลงเผาสญหายเปนจ�านวนมาก และเมอครงตนกรงรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธ ยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดโปรดใหสงคายนา

พระไตรปฎกเปนการใหญแลว มาในสมยพระองค ทรงสรางพระปรยตธรรมฉบบเอกจบ ๑ ฉบบโทจบ ๑ กรอบเทพชมนมจบ ๑ กรอบลายก�ามะลอจบ ๑ รวม ๔ จบ โปรดใหพระเถระผเชยวชาญสอนหนงสอแดพระภกษสามเณร ดวยพระบรมราชปถมภน พระสงฆทวราชอาณาจกร จงร พระไตรปฎกขนมากกวาแตกอน ดงสรรเสรญพระเกยรตคณวา

“เพราะพระราชกศลเปนตนน�า พระสจธรรมจงฟง อยรงเรอง”

พระเศวตกฎาคารวหารยอด เปนอาคารทสรางขนใหมในรชกาลนในรปแบบไทยประเพณ มลกษณะเดนทควรพจารณาคอ เครองยอดเปนทรงมงกฎทงดงามทงรปทรงและสดสวน อกทงการประดบดวยเครองกระเบองถวย ดวยฝมอประณต หลงคาทรงจวปกนก ๒ ตบ มขลด ๒ ชน ไมม ไขราหนาจว หนาบนกออฐถอปนประดบเครองกระเบองถวย คหาหนาบนปนปนเปนชอฟาและ หางหงส นาคสะดง แตเปลยนรปทรงของชอฟาและหางหงสเปนหวนาค ซงดเปน ๓ มตมากกวาท�าดวยไม

ดานนอกของอาคาร ซงปรากฏในโบสถวหาร ทว ๆ ไปมกจะเปนเสกสเหลยมขนาดใหญรบชายคา แตทพระวหารนเปนผนงกออฐถอปน เจาะชองเปด เปนรปโคงแหลม ประดบดวยเครองกระเบองถวย เปนลายดอกไม (สวนยอดโคงแหลมมตรา จปร ภายใต พระจลมงกฎนนเปนการบรณะในสมยรชกาลท ๕) นอกจากนน ตอนมขของผนงสวนยอมมไมสบสอง และเสาองรอบอาคารกประดบดวยเครองกระเบองถวยเชนกน และยงเนนสวนฐานท�าเปนรปกาบพรหมศร และท�าหวเสาเปนรปบวจงกลเชนเดยวกบอาคารแบบ

6 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

ไทยประเพณซมประตหนาตาง เปนซมยอดมงกฎ เชนเดยวกบเครองยอดหลงคา หนาตางสวนทตรงกบบนไดทางขนกเนนดวยการประดบผาทพย บานประตดานนอกประดบดวยบานประดบมขของเดม ฝมอชางสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ กรงศรอยธยา ซงเปนบานประตทงดงามมาก สวนบานประตดานในเขยนรปทวารบาลแบบจน แตแตงตวแบบไทย ยนถองาวบนหลงสงห ซงเปนรปทวารบาลทนยมขยน กนมากในรชกาลน สวนบานหนาตางในเขยนรปเครองบชาแบบจน แตผนงยงเขยนลายพมขาวบณฑดอกใน เชนอาคารทส�าคญแบบไทยประเพณ

พระเศวตกฎาคารวหารยอดเปนอาคารทม ความงดงามยอด เย ยมอ กหล งหน ง ของกร งรตนโกสนทรทงในรปทรง สดสวน และความประณตบรรจงในการประดบเครองกระเบองถวย ณ ทตาง ๆ ดวยขนาดและสสนทแตงแตมบนยอดมงกฎกด ชอฟาหนาบนกด ซมประตหนาตางกด ตลอดจนพนก ระเบยง ชอโคงทผนงภายนอก ผนงสวนยอมมไม สบสอง อกทงการตกแตงผนงภายใน บานประต หนาตาง ลวนแตแสดงถงอจฉรยภาพของชางใน สมยรชกาลท ๓ ทงสน

พระมณฑปสรางขนตงแตสมยรชกาลท ๑ คงจะช�ารดทรด

โทรมตามอายของอาคาร จงไดมการบรณปฏสงขรณ เปนการใหญเชนเดยวกบพระอโบสถ การเปลยนแปลงจะเหนไดชดคอ การประดบผนงภายนอกดวยดนเผาทรงพมขาวบณฑเทพนมบนพนกระจกสเขยว ฐานพระมณฑปตงรปครฑพนมและอสรพนม ฐานปทมตง

รปเทพนมทรงเครอง เสาหนท�าเปนฐานปทมทรงเครองประดบกระจกแบบเดยวกบพระอโบสถ

พระอษฎามหาเจดยหรอพระปรางค ๘ องค หนาวดพระศรรตน

ศาสดาราม สนนษฐานวาสรางขนใหมในรชกาลท ๓ เพราะรปทรงของพระปรางคนนมลกษณะผอม เพรยว เชนเดยวกบพระปรางคทสรางขนทอนในรชกาลเดยวกน เชน ปรางคทศ วดอรณราชวราราม ปรางค ๔ องคทมมพระระเบยงชนในวดพระเชตพน วมลมงคลาราม เปนตน นอกจากนน พระปรางคทง ๘ องคน ยงประดบดวยกระเบองเคลอบสตาง ๆ เชนเดยวกบพระปรางคในวดดงกลาวแลวขางตนอกดวย

ดานการทหารในรชกาลท ๓ พระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหวไดโปรดใหมการปรบปรงการทหารให เจรญกาวหนายงขน ในดานการจดหนวยยงคงด�าเนนตามแบบแผนทมมาในสมยอยธยาเปนสวนใหญ แตไดมการเปลยนแปลงบางเลกนอย เปนตนวา โปรดใหจดหนวยทหารราบและทหารปนใหญขนเปน หนวยประจ�าการ ดงปรากฏในต�านานกรมทหารราบท ๕ วา พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวโปรดใหเกบหมรามญเมองนครเขอนขนธ เมองปทมธาน มาฝกหดเปนทหารซปอยเปนหนวยทหารรกษา พระองค และเจาฟาฯ กรมขนอศเรศรงสรรคไดทรง จดหม ญวนมาฝกหดเป นทหารปนใหญและให แตงกายแบบทหารซปอย (คนไทยสวนใหญเรยกวา ทหารซปาย)

โลหะปราสาททวดราชนดดาราม

7ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

เจาฟาฯ กรมขนอศเรศรงสรรคนน ทรงช�านาญในวชาการทหารปนใหญอยางหาผใดเทยบไดยาก เพราะทรงสนทดในภาษาองกฤษ จงทรงใชเปน เครองมอในการศกษาวชาวศวกรรมการทหารเรอ และการปนใหญอยางแตกฉาน จนกระทงทรงแปลและแตงต�าราปนใหญโบราณและต�าราปนใหญไทย ไวเลมหนง และทรงรบพระภารกจเกยวกบการ ปนใหญของกองทพไทยมาตลอดรชกาล ในเรองน สมเดจฯ กรมพระยาด�ารงราชานภาพทรงนพนธ ไวในต�าแหนงวงหนาวา

“.. .เมอในรชกาลท ๓ พระบาทสมเดจ พระนงเกลาเจ าอย หวโปรดใหพระบาทสมเดจ พระปนเกลาเจาอยหวทรงบงคบบญชาทหารปนใหญ จงทรงศกษาวชาการทหารปนใหญอยางยโรป แลวเอาเปนธระฝกหดจดทหารตลอดมา และอกประการหนง โปรดวชาตอเรอก�าปนรบ ไดทรงศกษาต�าราเครองจกรกลกบมชชนนารจนทรงสรางเครองเรอ กลไฟขนไดในเมองไทยเปนครงแรก จงเปนเหต ใหโปรดทงวชาการทหารบกทหารเรอ”

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงตระหนกวาศตรของไทยในสมยตอไปจะไมใชพมา ซงมระบบทหารเชนเดยวกบไทยอกแลว ภยอนตรายของไทยตอไปจะเปนชาตตะวนตกซงมระบบการ

ทหารทมประสทธภาพกวาทางตะวนออกมาก ดวยเหตนเอง พระองคจงไดทรงด�าเนนการปองกนประเทศในดานตาง ๆ ดงน

1. สรางปอมปราการรกษาพระนคร พ.ศ. ๒๓๗๑ โปรดใหสรางปอมปกกา,

ปอมตรเพชร, ปอมวเชยรโชฎก ทปากน�าทาจน เมองสมทรปราการ

พ.ศ. ๒๓๗๔ โปรด ให ส ร า งป อม พฆาตขาศก ทปากน�าแมกลอง เมองสมทรสงคราม

พ.ศ. ๒๓๗๗ โปรดให สร างป อม คงกระพน, ปอมทปากน�าบางปะกง เมองฉะเชงเทรา ไมปรากฏชอ

พ.ศ. ๒๓๙๒ โปรด ให ส ร า งป อม เสอซอนเลบ ท ต.บางจะเกรง

2. สรางเมองหนาดาน พ.ศ. ๒๓๗๔ โปรด ให ส ร า งป อม

ปราการเมองกาญจนบร เพอรบศกพมาทางดาน ตะวนตก

พ.ศ. ๒๓๗๙ โปรดให สร างป อมท ปากทะเลสาบ ต.บอยาง เมองสงขลา

3. การสรางเรอรบ โปรดใหน�าเรอสนคามาดดแปลงเปน

เรอรบเอาไวประจ�าการ

พ.ศ. ๒๓๗๕ โปรดใหสรางปอมปราการเมองกาญจนบร เพอรบศกพมาทางดานตะวนตก

8 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

การสงครามกบพมากมนอยลง แตกไดมการยกทพไปขบไลกองทพเจาอนวงศของลาว กาลใน ครงนไดปรากฏวรสตรของไทย คอ ทานผหญงโม ตอมาไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหแตงตง คณหญงโมเปน “ทาวสรนาร”

ดานการตางประเทศพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอย หวทรง

ปกครองประเทศ รกษาราชอาณาจกรมาโดยตลอดปลอดภย สรางความเจรญรงเรองเปนอเนกประการ พระราชวรวงศเธอ กรมหมนพทยาลงกรณ ผทรง พระนพนธเรอง “สามกรง” สรปเหตการณในรชสมยนวา

“สมเดจพระนงเกลาครองราชยปราศสงเศราจวบสนภาระพระเอยฯ ภายในไทยสงบถวนทรงประศาสนราชกจลวนเหมาะแทแกสมยทานนาฯ หลายสงทรงสฤษดไวเครองระลกถงไท

ทสรางอนสรณฯ”ป พ.ศ. ๒๓๗๑ มมชชนนารจากประเทศ

เนเธอรแลนด และจากประเทศองกฤษ เดนทาง เขามาเผยแผศาสนามากมาย ตอมาป ๒๓๗๔ มมชชนนารจากประเทศสหรฐอเมรกาไดเขามาอก ถอไดวาประเทศไทยขณะนนมคณะมชชนนารเขามาหลายคณะ จงท�าใหไทยไดรบประโยชนหลายดาน

ประโยชนส�าคญท ไทยรบจากมชชนนารอเมรกนคอ งานรเรมการศกษาแบบใหม การพมพ กจการหนงสอพมพ การแพทย การสาธารณสข การศกษาภาษาองกฤษและวฒนธรรมตะวนตก ซงเปนจดเรมตนของการเคลอนไหวไปสการเปลยนแปลง โฉมหนาประเทศเปนตะวนตกในสมยตอมา นอกจากการสอนศาสนาอนเปนวตถประสงคหลกแลวมชชนนาร อเมรกนยงชวยเหลอทางการแพทย รบรกษาโรครวมทงจ�าหนายจายแจกยาตาง ๆ ใหแกประชาชน ดวยเหตนชาวไทยจงพากนเรยกพวกมชชนนารทงทเปนแพทยและมใชแพทยวา “หมอ” เปนสวนใหญ

มชชนนารอเมรกาทท�างานเปนคณประโยชนต อประชาชนชาวไทยหลายด านด วยกน คอ นายแพทยแดน บช บรดเลย (Dan Beach Bradley) ซงเขามาเมองไทยใน พ.ศ. ๒๓๗๘ หมอบรดเลย เปนนายแพทยและนกวทยาศาสตร ไดน�าวชาการ

พ.ศ. ๒๓๗๙ โปรดใหสรางปอมทปากทะเลสาบ ต.บอยาง เมองสงขลา

9ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

แพทยแบบตะวนตกมาเผยแพรเปนคนแรกในเมองไทย เชน การปลกฝปองกนไขทรพษ การเรมตนเพาะพนธหนองฝขนใชในประเทศไทย และวธผาตดแผน ปจจบน นอกจากน หมอบรดเลยยงเปนผรเรมจดตง โรงพมพขนเปนครงแรก ชวยใหการพมพหนงสอ เผยแพร สงเสรมการศกษาใหเจรญกาวหนาขน

หมอบรดเลยไดชอวาเปน “บดาแหงการพมพและหนงสอพมพ ของเมองไทย” ได ร เรมออกหนงสอพมพแถลงขาวรายปกษเปนภาษาไทย ชอ หนงสอจดหมายเหต (The Bangkok Recorder) มเรองสารคด ขาวการเมอง ขาวราชการ ขาวการคา ขาวเบดเตลด ฉบบแรก ออกเมอวนท ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๘๗ ซงตรงกบวนชาตของสหรฐอเมรกา ตอมาหมอจนดเล (Dr. Chandler) จงออกหนงสอ รายปเปนภาษาองกฤษชอ บางกอก คาเลนดาร (The Bangkok Calendar) ซงหมอบรดเลยเขาด�าเนนกจการแทนในภายหลง หนงสอพมพทเรมด�าเนนงานโดยมชชนนารอเมรกนได เป นตวอย างการท�าหนงสอพมพในเมองไทยในสมยตอมา

ในบรรดามชชนนารทงหลาย หมอบรดเลยเปนบคคลส�าคญผหนงทไดน�าแนวความคดใหม ๆ ทงดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมเขามาเผยแพรอยางจรงจง ทงโดยการแสดงความคดผานทางหนงสอพมพ และโดยการแลกเปลยนความคดเหนกบชนชนสงของไทยทมหวกาวหนาทนสมย หมอบรดเลยไดอทศตนเผยแผครสตศาสนา ควบคกบ การบกเบกท�างานเพอสาธารณประโยชนในเมองไทยดานการแพทยและการพมพ

หมอบรดเลยใชชวตในเมองไทยถง ๓ รชกาล เมอหมอบรดเลยถงแกกรรมในวนท ๒๓ มถนายน พ.ศ. ๒๔๑๖ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหวไดพระราชทานเงนชวยเหลอในงานศพ และสรางรวเหลกลอมทฝงศพหมอบรดเลย เพราะทรงระลกถงคณความดทหมอบรดเลยท�าไวในเมองไทย

นอกจากน การขยายอทธพลของชาตตะวนตกไปยงภมภาคเอเชยและแอฟรกายงไดรบแรงจงใจ จากความตองการทจะเผยแผครสตศาสนาและ ความส�านกในดานมนษยธรรมความเจรญกาวหนาอยางรวดเรวของชาตตะวนตก ท�าใหชาวตะวนตก เชอมนในวถทางทถกตอง และถอวาเปน “ภาระ ของชนผวขาว” ทตองเขาไปปกครองชนชาตทยง ลาหลง หรอเขาไปเผยแผศาสนาและอารยธรรมของ

ตนควบคกนไปนบตงแตกลางครสตศตวรรษท ๑๙ จด

ประสงคในการตดตอคบคากนระหวางชาตตะวนตกและดนแดนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดขยายตวจากการแสวงหาผลประโยชนทางการคาและเผยแผ ครสตศาสนา มาเปนการขยายอทธพลทางการเมองพรอมกนไปดวย เปนชวงเวลาทรฐบาลของชาต ตะวนตกพรอมทจะใชก�าลงสนบสนนเพอรกษาผลประโยชนทางการคาและปกปองสทธชนชาตของตนรวมทงสงเสรมการด�าเนนนโยบายขยายอทธพลทางการเมองของบรษทการคาขาย เมอรปแบบของ การคบคากนเปลยนแปลงไปเชนนการเผชญหนากนจงเปนสงทยากจะหลกเลยงไดอยภายใตกลมชนชน ผ ปกครองจ�านวนนอย ซงยงคงตองการรกษาสถานภาพเดมไวเทาทจะท�าได นบเปนโชคดของ เมองไทยทพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวและกลมชนชนน�าไดศกษาสถานการณระหวางประเทศ จงพยายามปรบเปลยนแบบแผนการด�าเนนนโยบายกบประเทศตะวนตกใหเหมาะสมอยางระมดระวงรอบคอบตามสภาพแวดลอมทเปลยนแปรไปในขอบเขตทจะพงกระท�าได

พระเกยรตคณพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

“อมตวาจา”ในรชกาลสมเดจพระนงเกล าเจ าอย หว

นกประวตศาสตรในทางวชาการปจจบนตางเหน พองกนเปนจดเรมตนของหวเลยวหวตอระหวางเกา กบใหม เพราะเปนเวลาทชาตตะวนตกเรมจะ แผอทธพลเขามาในสยามประเทศ ทรงมพระราชทศนะทใหระมดระวงชาตตะวนตกไวใหจงด แมใน

10 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

วาระทสดกอนสวรรคตไมนานนก กรบสงเตอนสตลกหลานไทยวา “การศกสงครามขางญวนขางพมากเหนจะไมมแลวจะมอยกแตขางพวกฝรง ใหระวงใหดอยาใหเสยทแกเขาได การงานสงใดของเขาทคดควร จะเรยนเอาไวกใหเอาอยางเขา แตอยาใหนบถอเลอมใสไปทเดยว”

พระราชด�ารสนถอเปน “อมตวาจา” ททรงประทานดวยรอบรการณลวงหนา ชาวไทยโปรดจดจ�าไวชวลกชวหลาน

“เงนถงแดง”ตลอดพระชนมชพของพระบาทสมเดจพระ

นงเกลาเจาอยหว ทรงบ�าเพญพระองคอยางสมถะ ยงไมโปรดการบนเทง โขน ละคร ฟอนร�า ทรงใชจาย พระราชทรพยอยางมธยสถ เงนซงทรงไดก�าไรจาก การคาส�าเภาตงแตกอนเสวยราชยและเสวยราชยแลว อนเปนเงนสวนพระองค กโปรดใหบรรจไวในถงแดงเกบไวในพระคลงขางท เลาสบกนมาวา มพระราชด�ารสวา เกบไวใหลกหลานใชไถแผนดน และพระราชด�ารสนกทรงพยากรณราวกบทรงเหนเหตการณขางหนา เพราะเงนนไดเปนสวนหนงทใชเปนคาปรบใหแกรฐบาลฝรงเศส ในกรณ ร.ศ. ๑๑๒ ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ท�าใหประเทศรอดพนจากวกฤตการณทางการเมอง

“พระบดาผใหก�าเนดสถตอทกวทยาแกประเทศไทย”

ตามหลกฐานทปรากฏและรวบรวมไดจากประวตศาสตร พบวา พระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหว รชกาลท ๓ ของพระบรมราชจกรวงศ เปนองคแรกทไดทรงใชสถตทางอทกวทยา คอ ระดบ

น�าของแมน�าเจาพระยาทจงหวดพระนครศรอยธยา เปนขอมลในการพยากรณสถานภาพทางเศรษฐกจ ของประเทศไทย โดยมบญชาใหตงเสาระดบน�าเปน “เสาหน” เพอวดระดบน�าสงสดของแตละป ซงจะอยประมาณเดอน ๑๒ ของไทย หรอเดอนตลาคม- พฤศจกายน จากคาระดบน�าสงสดนเอง สามารถพยากรณไดวา การท�านาของประเทศ ซงสวนใหญ ท�าอยบรเวณทงราบภาคกลาง และจงหวดพระนครศร อยธยาเปนศนยกลางระดบน�าสงสดของแมน�าเจ าพระยาจงเรมมสถตต งแต ป พ.ศ. ๒๓๗๔ (ค.ศ. ๑๘๓๑) เปนตนมา เหตทพระองคท าน อยากทราบระดบน�าสงสดของแตละปกเพอน�ามาเตรยมรบสถานการณทางเศรษฐกจลวงหนา เพราะฤดเกบเกยวจะท�าเมอน�าลดประมาณเดอนธนวาคม- มกราคม อาจกลาวไดวา นอกจากเปนการเรมงานอทกวทยาของประเทศไทยแลว ยงเปนการเรมตน วชาเศรษฐศาสตรของประเทศไทยดวย เสาระดบน�าททรงพระราชทานตงขนนยงคงมสถตตอเนองมาจนถงปจจบน โดยกรมชลประทานเปนผเกบสถตและใชประโยชน ในปจจบนยงใชในการพยากรณน�าสงสดของกรงเทพมหานครไดอกดวย จงสมควรยกยอง และเทดพระเกยรตรชกาลท ๓ วาเปนบดาผใหก�าเนดสถตอทกวทยาแกประเทศไทย เปนมรดกอนล�าคา ซงไมสามารถจะหาสงใดมาเทยบได

11ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ

พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เสวยราชสมบตอย ได ๒๗ ป กเรมทรงพระประชวร เปนทนาสงเกตวาพระองคไมเคยตงใครเปนพระอครมเหส เนองจากมพระราชประสงคทจะไมใหม การสบราชสมบตทางสายของพระองค และตงพระราชหฤทยไววาเมอสนรชกาลของพระองค จะทรงคน ราชสมบตใหแกเจาฟามงกฎ ทงทพระองคทรงม พระราชโอรสและพระราชธดารวม ๕๑ พระองค เปนพระเจาลกยาเธอ ๒๒ พระองค พระเจาลกเธอ ๒๙ พระองค

เมอคร งทพระบาทสมเดจพระน ง เกล า เจาอยหว มพระโรคทมอาการทวมากขน ทรงพระราช ด�ารวาถาสวรรคตในพระมหามณเฑยร ทานผมาเปนพระเจาแผนดนใหมจะรงเกยจ จงรบสงใหพระยาศรพพฒน ท�าพระแทนและพระวสตรมาตงและกนใน

พระทนงจกรพรรดพมานองคขางตะวนตก แลวเสดจออกมาประทบและสวรรคตอยทพระแทนท�าใหมนน เมอวนท ๒ เมษายน พ.ศ. ๒๓๙๔ ตรงกบวนพธ เดอน ๕ ขน ๑ ค�า เวลา ๘ นาฬกาเศษ รวมพระชนมพรรษาได ๖๔ พรรษา

นบแตวนสวรรคตมาถงบดน เปนเวลาถง ๑๕๙ ปแลวกตาม ความเปลยนแปลงทงหลาย ทเกดขนในเมองไทยท�าใหเราเหนวา พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงมวจารณญาณทกวางไกลและถกตองเทยงตรงเพยงใด ตลอดพระชนมชพ ของพระองคไดพสจนแลววาทรงเปนพระเจาอยหว เพอประโยชนของคนไทยสถานเดยว

ขอพระเกยรตคณของพระองคจงรงเรองสกสวางอยทามกลางหวใจของคนไทยทกดวงไปตราบ นานแสนนาน u

12 ปท ๑๒๑ ฉบบท ๓ ประจ�ำเดอนเมษำยน - มถนำยน ๒๕๕๖

นตยสารยทธโกษ