อาหารอาหาร

สารบญการปรบปรงความปลอดภยของอาหารดวยรงส 2

การฉายรงสอาหารและการยอมรบ 5

กฎหมายอาหารฉายรงสของประเทศไทย 11

รไดอยางไรวาอาหารผานการฉายรงส ? 20

แหนมฉายรงส อาหารฉายรงสชนดแรกทคนไทยรจก 24

ศนยฉายรงส 27

7 คาถามเกยวกบการฉายรงสอาหาร 31

2 Food Irradiation

การมเชอโรคในอาหารเปนปญหาทสาคญ

ทางสาธารณสข และเปนสาเหตหลกของอาการ

ทองรวง และอาหารเปนพษ ซงทาใหมนษยตองปวย

และตายปละหลายลานคน ทาใหเสยคารกษาพยาบาล

คาบคลากรทางการแพทย และสญเสยทรพยากร

มนษยทนาเสยดายยง สาหรบการสงออกหรอการคา

ระหวางประเทศนน ถาตรวจพบวา อาหารมเชอโรค

กจะถกกกกน หรอถกทาลายทงทประเทศปลายทาง

หรอถกสงคนประเทศผผลต ทาใหสญเสยเงนตรา

ชอเสยง และภาพพจนของผสงออก อาหารทมกจะ

พบวามเชอโรคคอ อาหารจาพวกเนอสตว ไมวาจะ

เปนสตวบกหรอสตวนากตาม ปจจบนเทคโนโลยทใช

ในการผลตอาหารสดจากสตวไมวาจะเปน ไก หม ป

ปลา หรอกง ไมสามารถประกนไดวาผลตภณฑทผลตได

จะปลอดจากเชอโรค เชน ซาลโมเนลลา ตวอยาง

ของอาหารทพบวามเชอซาลโมเนลลา คอ เนอไก

ซงพบเชอซาลโมเนลลามากกวาร อยละ 20

ของตวอยางทสงตรวจ นอกจากพบในเนอไกยงพบใน

เนอหม แหนม ปลาดก กงสดและแชแขง ปลาหมก

สดและแชแขง ปลาทะเลแชแขง ฯลฯ สวนเชอ

ซาลโมเนลลาทตรวจพบมมากกวา 20 ชนด เชน

Salmonella Typhimurium และ Salmonella

Derby นอกจากเชอซาลโมเนลลาในเนอสตวแลว

ก ย งพบว าอาหารบางชนด เช นกะป และ

เครองเทศ ยงอาจมเชอรา และคลอสตรเดยม

ดวย Salmonella Derby

การปรบปรงความปลอดภยของอาหารดวยรงสโกวทย นชประมล

เชอซาลโมเนลรา (Salmonella Derby) ตนเหตโรคทองรวง และอาหารทมกทาเกดเชอโรคดงกลาว

3ÍÒËÒéÒÂاÊÕการทาใหอาหารปลอดภยจากเชอโรคนนมหลายวธ

วธทนยมและใชกนมานานแลวคอ การใชความรอน

ซงใชไดผลดกบอาหารทมนา เชน นานม นาผลไม

อาหารกระปอง ฯลฯ แตใชไมไดผลกบอาหารสด

ซงตองแชเยนหรอแชแขง เชน เนอไก เนอหม และ

อาหารทะเล การใชรงสเปนทางเลอกใหม เปน

กรรมวธทมประสทธภาพในการทาลายเชอโรค และ

เหมาะทจะใชกบอาหาร ซงบรรจในภาชนะทปดสนท

ไมวาอาหารนนจะแชเยนหรอแชแขงกตาม รงส

ทอนญาตใหใชม 3 ชนดเทานน คอ รงสแกมมา

รงสเอกซ และรงสอเลกตรอน รงสดงกลาวสามารถ

ทาใหเซลลเกดการแตกตวเปนไอออนและอนมล

เสร ซงจะไปทาปฏกรยากบโมเลกลชวภาพตางๆ

ทเปนองคประกอบของเซลล เชน โปรตน ไขมน และ

กรดดออกซไรโบนวคลอก หรอ DNA ซงเปนโมเลกล

พนฐานของสงมชวต ทาใหเกดการเปลยนแปลง

ทโมเลกลเหลานน อนมผลตอการแบงเซลลและทาให

เซลลตายได รงสจงชวยฆาเชอโรค ทาใหอาหาร

สงออกปลอดภยโดยไมมรงสตกคาง และไมถก

กกกน ปรมาณรงสท เหมาะสมสาหรบใชฆ าเชอ

ซาลโมเนลลาอยระหวาง 2 ถง 3 กโลเกรย ขนอย

กบชนดและลกษณะทางกายภาพของอาหาร

การฉายรงสอาหารในเชงพาณชย

เรมขนในสหรฐอเมรกา ยโรป

บางประเทศ ญป น

สาธารณรฐประชาชนจน และประเทศอนๆ รวมประมาณ

30 ประเทศ อาหารทนยมนามาผานการฆาเชอโรคดวย

รงสไดแก เครองเทศ เนอไกแชแขง กงแชแขง ขากบ

แชแขง และผลตภณฑจากเนอสตว ซงทาการฉายรงสท

สหรฐอเมรกา แคนาดา ฝรงเศส เบลเยยม เนเธอรแลนด

สาธารณรฐประชาชนจน ฯลฯ สาหรบประเทศไทยนน

ไดทาการฉายรงสกงแชแขงเพอทดลองวางตลาดเปน

ครงแรกในป พ.ศ.2527 โดยใชเครองฉายรงสแกมมาบม-650

ซงเปนเครองฉายรงสสาหรบการศกษาวจย ตอมา

ในป พ.ศ.2528 และ 2529 ไดทดลองวางตลาดเนอ

ไกแชแขงฉายรงส และแหนมฉายรงสตามลาดบ

การฉายรงสอาหารในเชงพาณชยเรมขนหลงจากศนย

ฉายรงสอาหารและผลตผลการเกษตรเปดดาเนนการ

ในป 2532 ชนดของอาหารทผานการฉายรงสเพอ

4 Food Irradiation

เครองเทศสามารถฉายรงสได

ฆาเชอโรคไดแก กงแชแขง ปลาแชแขง ปนมแชแขง

เนอไกแชแขง แหนม เครองเทศ กงผง และปลาหมกผง

การใชรงสฆาเชอโรคในอาหารของประเทศไทย

มความกาวหนามากขนเปนลาดบ ปจจบนมโรงงาน

ฉายรงสของภาคเอกชนอก 2 แหงทชลบรและระยอง

ซงมศกยภาพทจะใหบรการฉายรงสอาหารไดปละ

หลายหมนตน นอกจากนหนวยงานของ

รฐบาล โดยสานกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา กมกฎหมายควบคม

การฉายรงสอาหาร

เพอสรางความมนใจ

ใหกบผบรโภค โดยใช

แนวทางตามมาตรฐาน

อาหารฉายร งสของ

โคเดกซ นบวาเปนโอกาสอนดของนกอตสาหกรรม

อาหาร และผผลตอาหารทงหลายทจะไดใชประโยชน

ของรงสในการฆาเชอโรคทปนเป อนมากบอาหาร

เพอปรบปรงคณภาพดานสขอนามยของอาหาร และ

เพอคมครองผบรโภคไมใหไดรบอนตรายจากเชอโรค

รวมทงชวยปองกนหรอลดปญหาการถกกกกนของ

อาหารสงออกอกดวย

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 5

การฉายรงสอาหารเปนกระบวนการถนอมอาหาร

อยางหนง โดยนาอาหารไปรบรงสจากตนกาเนด

รงส เพอใหบรรลวตถประสงคอยางใดอยางหนงของ

การฉายรงส ซงไดแก การฉายรงสอาหารเพอฆาเชอ

จลนทรยททาใหเกดโรค ยดอายการเกบรกษา ชะลอ

การสก ยบยงการงอกระหวางการเกบรกษา ทาลาย

และยบยงการแพรพนธของแมลง หรออนๆ ในทาง

กฎหมายกาหนดวา การฉายรงสอาหาร ตองมปรมาณ

รงสตาสด ททาใหบรรลวตถประสงคของการฉายรงส

การฉายรงสอาหารและการยอมรบยทธพงศ ประชาสทธศกด

สตรอเบอรรฉายรงส

และมปรมาณรงสสงสด อยในระดบทปลอดภยตอ

ผบรโภค มคณคาทางโภชนาการ และยงมรสชาตเปน

ทตองการของผบรโภค(1)

รงสทอนญาตใหใชฉายอาหารไดตามประกาศ

กระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 297) พ.ศ.2549 ไดแก

รงสแกมมา (g-rays) ซงไดจากโคบอลต-60 (Co-60)

หรอซเซยม-137 (Cs-137) รงสเอกซ (X-rays) ทไดจาก

เครองผลตรงสเอกซ และรงสอเลกตรอนทไดจาก

เครองเรงอนภาคอเลกตรอน เปนตน รงสเปนพลงงาน

ชนดหนงโดยเปนคลนแมเหลกไฟฟา มอานาจทะล

ทะลวงผานวตถไดสง เมอผานไปในตวกลางใดจะไม

ทาใหตวกลางนนเปลยนเปนสารรงส ดงนน อาหาร

ทผานการฉายรงสจงไมมรงสตกคางและไมมการ

สะสมของรงสขน อยางไรกตาม มอาหารบางชนด

ทไมสามารถนามาฉายรงสได เพราะจะทาใหเกดกลน

และรสชาตไมเปนทยอมรบของผบรโภค เชน อาหาร

ประเภทนมและผลตภณฑของนม

อาหารประเภทตางๆ ทสามารถนาไปฉายรงสได

Food Irradiation6

ในเรองการฉายรงสอาหาร มคาททาใหเกด

ความเขาใจผดไดวามความหมายเดยวกนกบอาหาร

ฉายรงสคอ อาหารปนเป อนรงสหรอสารรงส

คานมความหมายแตกตางกบอาหารฉายรงสอยางมาก

กลาวคอ อาหารปนเปอนรงสหรอสารรงส เปนอาหาร

ทมสารตนกาเนดรงสปะปนอย ในอาหาร อาหาร

ดงกลาวจะเปนอนตรายตอผทบรโภคเขาไป เพราะ

สารรงสจะไปสะสมอยตามสวนตางๆ ของรางกาย

และปลอยรงสออกมาตลอดเวลา ทาใหรางกายได

รบรงสและมโอกาสเปนมะเรงขนได ดงนนอาหาร

ปนเปอนรงสจงเปนอาหารทมอนตรายไมควรนามา

บรโภค การปนเปอนอาจมาจากการเกดอบตเหตทาง

รงส เชน การเกดอบตเหตไฟไหมโรงไฟฟานวเคลยร

เชอรโนบล ทาใหมสารรงสฟงกระจายออกมาภายนอก

สารรงสเหลานจะกระจายไปยงพนดนและตนหญาทขน

อยในบรเวณนน เมอววกนหญาเขาไปสารรงสจะไปอย

ทตวววและไปสนานมของววในทสด

วตถประสงคของการฉายรงสอาหาร ปจจบน กฎหมายอาหารฉายรงส จะกาหนด

วตถประสงคของการฉายรงสอาหาร แทนการกาหนด

ชนดของอาหารทอนญาตใหฉายรงส วตถประสงคของ

การฉายรงสหมายถง ความตองการอยางใดอยางหนง

ในการนาอาหารไปรบรงสจากตนกาเนดรงส ตามทม

กาหนดไวในกฎหมาย วตถประสงคของการฉายรงส

มหลายประการดวยกน ขนอยกบชนดของอาหารและ

ผลของรงสทมตออาหารชนดนนๆ ไดแก

1. การฉายรงสเพอลดปรมาณจลนทรย และ

กาจดจลนทรยททาใหเกดโรค เปนการนาอาหารไป

รบรงสเพอทาลายเชอจลนทรยทกอใหเกดโรคซงปน

เปอนในอาหาร เชน

แหนม ฉายรงสปรมาณ 2 กโลเกรย เพอทาลาย

เชอโรคทองรวง ซาลโมเนลลา(2)

เนอไกแชแขง ฉายรงสปรมาณ 2 กโลเกรย กาจด

เชอโรคทองรวง ซาลโมเนลลาไดหมด(3)

ปลาปน ใชรงสปรมาณ 5 กโลเกรย เพยงพอทจะ

ลดปรมาณจลนทรย และกาจดเชอซาลโมเนลลา และ

อารโซนาไดหมด(4)

2. การฉายรงสอาหารเพอยดอายการเกบรกษา

โดยรงสจะไปทาลายจลนทรยทกอใหเกดการเนาเสย

ซงเปนผลใหสามารถยดอายการเกบรกษาอาหารใหได

นานขนกวาเดม วตถประสงคดงกลาวน สามารถใชได

กบอาหารประเภทเนอสตว ไมวาจะเปนสตวปกหรอ

พวกอาหารทะเลกได ไดแก

เนอหม ฉายรงสปรมาณ 2 กโลเกรย เกบท

อณหภมตเยน สามารถเกบไดนานกวาเนอหมทไมฉาย

รงส 2 เทา(5)

เนอไกสด ฉายรงสปรมาณ 1 กโลเกรย เกบท

อณหภม 10 องศาเซลเซยส เกบไดนานกวาเนอไกไม

ฉายรงส 3 เทา(6)

ปลาทนง ฉายรงสปรมาณ 2 กโลเกรย เกบไดนาน

ขนอก 10 วนเมอเทยบกบปลาทไมฉายรงส(7)

รงสสามารถฆาเชอโรคทองรวงในแหนม แตรสชาตยงเหมอนเดม

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 73. การฉายรงสเพอชะลอการสกของผลไม ผลไม

อาจแบงออกไดเปน 2 กลมใหญ ตามลกษณะการสกคอ

ผลไมทสกกนไดเลยเมอเกบจากตนไดแก สม พทรา กบ

พวกผลไมทตองนามาบม หรอปลอยทงไวใหสกกอนจง

จะกนได เชน กลวย มะละกอ มะมวง ผลไมทนามาฉาย

รงสเพอชะลอการสก ตองเปนผลไมกลมทตองบม หรอ

ปลอยทงไวใหสกกอนเทานน จงจะไดผล ไดแก

มะมวงอกรอง ฉายรงสปรมาณ 0.4-0.6 กโลเกรย

รวมกบการจมนารอน 50 องศาเซลเซยส นาน 3 นาท

เกบท 12 องศาเซลเซยส เกบไดนาน 35 วน ชะลอ

การสกได 7 วน(8)

มะมวงทองดา ฉายรงสปรมาณ 0.6 กโลเกรย

เกบท 17 องศาเซลเซยส เกบไดนาน 25 วน ชะลอ

การสกไดนาน 4 วน(8)

กลวยหอม ฉายรงสปรมาณ 0.3 กโลเกรย สามารถ

ชะลอการสกใหชาลงกวาพวกไมฉายรงสประมาณ

3-5 วน(9)

4. การฉายรงสเพอยบยงการงอกระหวางการเกบ

รกษา เปนการฉายรงสอาหาร ทนาไปใชกบพช ประเภท

หวสะสมอาหาร ชวยลดการสญเสยของอาหารระหวาง

การเกบรกษา ไดแก

หวหอมใหญ ฉายรงสปรมาณ 0.06-0.1 กโลเกรย

เกบทอณหภม 2 องศาเซลเซยส สามารถยบยงการงอก

ไดนาน 5-6 เดอน(10)

มนฝรง ฉายรงสปรมาณ 0.08-0.15 กโลเกรย เกบ

ทอณหภม 10-15 องศาเซลเซยส สามารถยบยงการ

งอกได วธการนเหมาะทจะนาไปใชกบมนฝรงทใชใน

อตสาหกรรมอาหารขบเคยว(11,12)

5. การฉายรงสอาหารเพอทาลายและยบยง

การแพรพนธ ของแมลง การฉายรงสเพอกาจด

แมลง อาจแบงออกไดเปน 2 ทาง ตามลกษณะ

การทาลายคอ

การทาลายแมลงทางตรง

เป นการนาอาหาร หรอ

ผลตภณฑทมแมลงปนเปอน ไปรบรงสโดยตรง แมลง

จะถกทาลายดวยรงสทนทไมวาจะอยในระยะใดของ

การเจรญ เชน เครองเทศชนดตางๆ ขาวสาร ถวเขยว

ถวเหลอง และมะขามหวาน

การทาลายโดยทางออม เปนการนาแมลงมา

เลยงใหไดจานวนมากๆ แลวนาไปฉายรงสเพอใหเปน

หมน จากนนปลอยใหไปแยงผสมพนธกบแมลงทอย

ในธรรมชาต วธนจะทาใหแมลงออกไขมาแลวไมอาจ

ฟกเปนตวได จะทาใหประชากรแมลงลดจานวนลง

ในรนถดไป

6. การฉายรงสอาหารเพอชะลอการบานของเหด

มงานวจยเกยวกบการฉายรงส ทาใหชะลอการบาน

ของเหดได เชน

เหดฟาง พบวาเหดฟางฉายรงสปรมาณ 1 กโลเกรย

เกบทอณหภม 17 องศาเซลเซยส สามารถชะลอการ

บานของเหดและเกบไดนาน 4 วน โดยเหดยงคง

มสภาพเหมอนเดมไมเปลยนแปลง(13)

7. การฉายรงสอาหารเพอกาจด

พยาธ เปนการใชวธการฉายรงสทาลาย

พยาธในเนอสตว ทงเนอสตวทเปน

สตวบกหรอสตวนากได วธการนเปน

ประโยชนอยางมากกบผทนยม

บรโภคเนอดบ เพราะ

ฉายรงสชวยชะลอการสกในมะมวงได

Food Irradiation8สามารถทาลายไดทงพยาธและจลนทรยทกอโรค โดยท

อณหภมของเนอสตวไมเปลยนแปลง เนอสตวยงคงเปน

เนอดบเหมอนเดม แตเปนเนอทปลอดจากพยาธและ

จลนทรยทกอโรคแลว ไดแก

การฉายรงส เพอกาจดพยาธตวจดในปลา

(Gnathostoma spinigerum) ตองใชปรมาณรงสสง

ถง 8 กโลเกรย(14)

ก า ร ฉา ย ร ง ส เพ อ ก า จ ด พ ย า ธ ใ บ ไม ต บ

(Opisthorchis viverrini และ Clonorchis sinensis)

ในปลานาจดโดยใชรงสปรมาณ 0.6 กโลเกรย(15)

การฉายรงส เพอกาจดพยาธตวกลมเลกๆ

Trichina (Trichinella spiralis) ททาใหเกดโรค

Trichinosis ในเนอหม ใชรงสปรมาณ 0.3 กโลเกรย(16)

ขอจากดของเทคโนโลยการฉายรงสอาหารวธการฉายรงสอาหารมขอจากดเชนเดยวกนกบวธ

การถนอมอาหารอนๆ คอ ไมสามารถใชไดกบอาหาร

ทกประเภทเพราะจะเกดปญหาในเรองรสชาตท

เปลยนไปภายหลงการฉายรงส ไดแก

• นาไปใชกบอาหารประเภทนมและผลตภณฑของ

นมไมได เพราะจะทาใหเกดกลนและรสชาตไมเปนท

ยอมรบของผบรโภค

• การฉายรงสอาจมผลทาใหเนอสมผสของผลไม

บางชนดนมลง ไมกรอบ เชน สาล แอปเปล

• นาไปใชยดอายการเกบรกษามะเขอเทศไมได

เพราะรงสจะไปยบยงกระบวนการพฒนาสแดงของ

มะเขอเทศ ทาใหมะเขอเทศไมสามารถเปลยนเปน

สแดงเขมได จงไมเหมาะทจะใชกบอตสาหกรรมทา

ซอสมะเขอเทศ

การยอมรบอาหารฉายรงส เรองการยอมรบ

อาหารฉายรงส ไดมการทดลองนาอาหารฉายรงส วาง

จาหนายใหกบผบรโภค โดยมฉลากแจงใหทราบวา เปน

อาหารทผานการฉายรงสมาแลว การทดลองพบวา

ประชาชนใหการยอมรบดและอาหารบางประเภทได

รบความนยมคอนขางสง ปจจบน มประเทศทประกาศ

ยอมรบอาหารฉายรงสแลวมากกวา 40 ประเทศทว

โลก สาหรบประเทศไทยมการทดลองวางจาหนาย

อาหารฉายรงสหลายชนดดวยกน บางชนดไดรบความ

นยมมากจนมการจาหนายเชนเดยวกบอาหารประเภท

อนๆ ทวไป

แหนมฉายรงส การฉายรงสแหนมเพอกาจด

เชอโรคทองรวงซาลโมเนลลา และปรบปรงคณภาพ

ดานจลนทรยของแหนม(2,17) แหนมฉายรงสเรม

วางจาหนายครงแรกทโรงพยาบาลราชวถเมอป พ.ศ.

การขายแหนมฉายรงสในหางสรรพสนคา อาหารฉายรงสหลากประเภท

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 92529 ตอมาไดขยายออกไปจาหนายในศนยการคา

มาบญครองและศนยการคาชนนาตางๆ ของกรงเทพฯ

มการจาหนายเปรยบเทยบระหวางแหนมฉายรงสกบ

แหนมไมฉายรงสนาน 11 สปดาห พบวาแหนมฉายรงส

ขายไดมากกวาแหนมไมฉายรงสถง 10 เทา ทงๆ ทแหนม

ฉายรงสขายราคาแพงกวา 1 บาท จากใบสอบถาม

ความคดเหนทไดรบตอบกลบมาพบวา 94.9% ของ

ผตอบบอกวา จะซอแหนมฉายรงสอก 95.7% แจงวา

ยนดซอแหนมฉายรงส ถาราคาแพงกวาแหนมไมฉาย

รงส 1 บาท(18)

มะขามหวานฉายรงส นามะขามหวานไปลด

ความชน แลวนาไปฉายรงสปรมาณ 1 กโลเกรย

สามารถควบคมเชอราและกาจดแมลงทอาจตดมาใน

ฝกไดหมด พบวามะขามหวานฉายรงสเกบรกษาไดนาน

กวา 8 เดอน โดยยงมคณภาพดานประสาทสมผส เปน

ทยอมรบของผชม(19)

การทดลองวางจาหนายมะขามหวานฉายรงสใน

ศนยการคาชนนาของกรงเทพฯ พบวาผบรโภคใหการ

ยอมรบด มะขามหวานฉายรงสจาหนายไดในราคาคอน

ขางสงถง 200 บาทตอกโลกรม จากใบสอบถามทไดรบ

ตอบกลบมาแสดงใหเหนวา ผตอบสวนใหญ (97.9%)

พอใจคณภาพของมะขามหวานฉายรงสในเรองปญหา

จากแมลงและเชอรา 74.5% แจงวายนดจะซอมะขาม

หวานฉายรงสอก(20)

การยอมรบอาหารฉายรงสในประเทศตางๆ

การทดลองเรองการยอมรบของผบรโภคทมตออาหาร

ฉายรงส นอกจากดาเนนการในประเทศไทยแลว

ยงมการทดลองทานองเดยวกนในอกหลาย ๆ ประเทศทวโลก

ทงในกลมประเทศยโรปและสหรฐอเมรกา ไดแก

การวางจาหนายสตรอเบอรรฉายรงสในประเทศ

ฝรงเศส

โดยสตรอเบอรรฉายรงส จาหนายราคาสงกวา

พวกไมฉายรงส 30 เปอรเซนต การทดลองพบวา

สตรอเบอรรฉายรงส จาหนายไดดกวาสตรอเบอรร

ไมฉายรงส เพราะมคณภาพดกวาและเกบไดนานกวา(21)

การจาหนายมะละกอและเนอไกฉายรงสใน

สหรฐอเมรกา

ป พ.ศ.2530 มะละกอจากหมเกาะฮาวายสงมา

ฉายรงสท Los Angeles ปรมาณรงส 0.41-0.51

กโลเกรย การทดลองพบวามะละกอฉายรงสขายดกวา

มะละกอไมฉายรงสในอตราสวน 11:1 เพราะมะละกอ

ฉายรงสมสภาพและรสชาตดกวามะละกอทเกบขณะ

ยงเขยวแลวจมนารอน(22) นอกจากน ไดมการทดลอง

วางจาหนายเนอไกฉายรงสพรอมทงมฉลากตดแสดงให

ผบรโภคทราบในซเปอรมารเกต

การจ าหน ายอาหารฉายร งส ในประ เทศ

แอฟรกาใต

แอฟรกาใตจดเปนประเทศทมการทดลองวาง

จาหนายอาหารฉายรงสในระยะแรกๆ โดยตดฉลาก

อาหารฉายรงสเปนทยอมรบแพรหลายในสหรฐอเมรกา

Food Irradiation10ทอาหารมเครองหมาย “RADURA” และมคาวา “Irradiated” หรอ

“Radurised” การจาหนายอาหารฉายรงสประสบผลสาเรจคอนขาง

มาก ไดแก มนฝรง มะมวง มะละกอ และสตรอเบอรร ปรากฏวา

90% ของผซอใหการยอมรบอาหารฉายรงส(23)

สาธารณรฐประชาชนจน

เปนประเทศทมการนาเทคโนโลยการฉายรงสมาใชกบอาหารมาก

ทสดในโลก มการทดลองจาหนายอาหารฉายรงสหลายชนดดวยกน

ไดแก แอปเปล(24) เครองปรงรส ผลตภณฑประเภทเนอ ไวนจาก

มนเทศฉายรงส(25) กระเทยม ขาว เครองเทศ ผกแหงชนดตางๆ และ

อาหารชนดอนๆ(26) ขอมลของการทดลองทไดรบมความนาสนใจมาก

เพราะการทดสอบในแตละครงมผรวมทดสอบเปนจานวนมาก จงเปน

แหลงขอมลทสาคญของงานดานอาหารฉายรงส

สรปเทคโนโลยการฉายรงสอาหาร เปนวธการถนอมอาหารอยางหนง

สามารถนาไปใชไดกบอาหารหลายประเภท ขอไดเปรยบของวธการ

ถนอมอาหารนคอ ใชกาจดจลนทรย พยาธทกอโรค และแมลงใน

อาหารได โดยอณหภมของอาหารไมเปลยนแปลง อาหารทผานการ

ฉายรงสมาแลวจะยงคงมสภาพสดเหมอนเดม คณคาของอาหารม

การเปลยนแปลงนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบกระบวนการถนอม

อาหารอนๆ ในเรองรสชาตของอาหารฉายรงส ผ ชมไมสามารถ

บอกความแตกตางได ถามการฉายรงสอาหารในปรมาณทเหมาะ

สม เรองการยอมรบอาหารฉายรงสกลาวไดวา อาหารฉายรงส ได

รบการยอมรบคอนขางด แมวามนษยจะเคยมความหวาดกลว ตอ

พลงงานนวเคลยรมากอนกตาม แตคณประโยชนทไดรบ จากวธ

การฉายรงสอาหารน ทาใหมนษยเรมมความรสกทด ตอการนาเอา

พลงงานนวเคลยรมาใชในทางสนตมากขน กลาวไดวาวธการฉายรงส

อาหาร เปนเทคโนโลยทปลอดภย ไมกอใหเกดสารพษขนในอาหาร

ปจจบนไดชอวา เปนเทคโนโลยทสะอาด และเปนมตรกบสงแวดลอม

จงมการนาเทคโนโลยนมาใชในชวตประจาวนกนมากขน เพอเกบรกษา

อาหารและทาใหอาหารมความปลอดภยมากยงขน

การฉายรงสอาหาร ในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

การจาหนายอาหารฉายรงสในแอฟรกาใต

เนอไกฉายรงสในสหรฐอเมรกา

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 11

การฉายรงสอาหารเปนกระบวนการถนอมอาหาร

อยางหนง ทมการศกษาวจยตอเนองกนมาเปนเวลา

นานหลายสบป เปนเทคโนโลยทสามารถกาจดแมลง

พยาธ และจลนทรยทปนเปอนมาในอาหารได ใชยด

อายการวางตลาดและการเกบรกษาอาหาร ชะลอการ

สกของผลไมบางชนด และยบยงการงอกของหอมหว

ใหญและมนฝรง

วธการนสามารถใชลดความสญเสยของอาหาร

และประกนความปลอดภยใหกบผบรโภคไดเปนอยาง

ด กระบวนการฉายรงส เปนการนาอาหารไปรบรงส

ในปรมาณทเหมาะสม เพอใหบรรลวตถประสงคของ

การฉายรงสนน อาหารทผานการฉายรงส ไดรบการ

พสจนแลววามความปลอดภยตอผบรโภค โดยในป

พ.ศ.2523 คณะกรรมาธการรวมดานอาหารฉายรงส

ประกาศวา อาหารใดทผานการฉายรงสปรมาณเฉลย

ไมเกน 10 กโลเกรย จะไมกอใหเกดโทษอนตราย ไม

กอเกดปญหาพเศษทางโภชนาการและจลชววทยา

ไมจาเปนตองทดสอบเรองความปลอดภยอกตอไป(1)

ตอมาในป พ.ศ. 2529 สานกงานคณะกรรมการอาหาร

และยาของสหรฐอเมรกา ประกาศอนญาตใหอาหาร

สดฉายรงสไดไมเกน 1 กโลเกรย และอาหารแหงฉาย

รงสไดไมเกน 30 กโลเกรย จาหนายแกประชาชน(2)

สาหรบประเทศไทย กไดมการทดลองจาหนายแหนม

ฉายรงส จนประสบผลสาเรจในเชงพาณชยมาตงแตป

พ.ศ.2529 จนถงปจจบน(3)

กฎหมายอาหารฉายรงสของประเทศไทยยทธพงศ ประชาสทธศกด

Food Irradiation12กฎหมายอาหารฉายรงสในประเทศไทย

ประเทศไทยนบเปนประเทศหนงทมความกาวหนา

มากในงานวจยดานอาหารฉายรงส ผลงานวจยท

ประสบผลสาเรจจะนาไปทดลองวางจาหนายใหกบ

ประชาชนเพอทดสอบการยอมรบ หนวยงานททาหนาท

ควบคมและกากบดแลอาหารฉายรงสคอ สานกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา (อ.ย.) ไดมการออก

กฎหมายมาบงคบใชกบอาหารฉายรงสพอสรปไดดง

ตอไปน

1. กฎหมายทเกยวของกบอาหารฉายรงสมการ

ประกาศใชบงคบเปนครงแรกเมอป พ.ศ.2515 ซง

ในขณะนนเรยกวา “อาหารอาบรงส” คอ ประกาศ

กระทรวงสาธารณสขฉบบท 6 (พ.ศ.2515) เรอง

“กาหนดอาหารอาบรงสเปนอาหารทควบคม” ตอมา

มการออกประกาศกระทรวงฯ เพมอก 1 ฉบบคอ

ประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 1 (พ.ศ.2516)

เรอง “กาหนดหอมหวใหญอาบรงสเปนอาหารทควบคม

กาหนดคณภาพหรอมาตรฐาน หลกเกณฑและวธการ

ผลตเพอจาหนายหรอจาหนาย และฉลากสาหรบหอม

หวใหญอาบรงส” ประกาศกระทรวงฯ ทง 2 ฉบบ ออก

ตามความในพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร

พ.ศ.2507

2. ตอมามการออกพระราชบญญตอาหารฉบบใหม

มาใชบงคบคอ พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ม

ผลบงคบใหยกเลกประกาศกระทรวงฯ ทเกยวของกบ

อาหารอาบรงสทง 2 ฉบบ และใหใชประกาศกระทรวง

สาธารณสขฉบบท 9 และ 10 (พ.ศ. 2522) แทน(4,5)

3. ความร ด านอาหารฉายรงสมการพฒนา

กาวหนามากขน ทาให มการปรบปรงกฎเกณฑ

และขอบงคบตางๆ ของอาหารฉายรงสทใชอยเดม

ใหมความสอดคลองกบแนวทางมาตรฐานสากล ของ

คณะกรรมาธการอาหารสากล (Codex Alimentarius

General Standards for Irradiated Foods) ตลอด

จนขอแนะนาการปฏบต เกยวกบการใชเครองมอและ

อปกรณการฉายรงส เพอใชกบอาหาร (Recommended

Code of Practice for Operation of Radiation

Facilities for the Treatment of Food) ประกอบกบ

ในป พ.ศ.2529 สหรฐอเมรกาออกประกาศรบรอง

และอนญาตใหอาหารแหงฉายรงสไดถง 30 กโลเกรย

จาหนายแกประชาชนได ดงนน ในปเดยวกนกระทรวง

สาธารณสขจงออกประกาศกระทรวงฯ ฉบบใหมมา

บงคบใชกบอาหารฉายรงส คอ ประกาศกระทรวง

สาธารณสขฉบบท 103 (พ.ศ.2529) เรอง “กาหนด

วธการผลตอาหารซงมการใชกรรมวธการฉายรงส”

จากประกาศกระทรวงฯ ฉบบน ทาใหมจานวนชนด

ของอาหารไดรบอนญาตใหฉายรงสไดเพมมากขนเปน

18 ชนด นอกเหนอจากเดมซงมเพยงชนดเดยว คอ

หอมหวใหญทอนญาตใหฉายรงสได นอกจากน

ยงใหอานาจแกเจาหนาทคณะกรรมการอาหารและยา

พจารณาใหความเหนชอบ เพมจานวนชนดของอาหาร

ทตองการฉายรงสไดอกดวย(6)

4. จากนโยบายของรฐบาลไทย ทตองการให

ทกสวนราชการ พจารณาปรบปรงแกไขกฎระเบยบ

และขอกาหนดตางๆ ใหมความทนสมย และสอดคลอง

กบสากล ประกอบกบประเทศไทยไดทาขอตกลง

การคาเสรกบประเทศตางๆ หลายประเทศ ดงนน เพอให

ขอกาหนดในประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 103)

พ.ศ.2529 มความสอดคลองกบมาตรฐานอาหารฉาย

รงสสากล (Codex) ทมการปรบเปลยนไปแลว สานกงาน

คณะกรรมการอาหารและยา จงไดปรบปรงแกไข

ประกาศกระทรวงฯ (ฉบบเดม) และออกประกาศ กระ

ทรวงฯ (ฉบบท 297) พ.ศ.2549 เรอง อาหารฉายรงส

มาแทน(7) โดยอางองขอกาหนดตามมาตรฐานอาหาร

สากล ฉบบปจจบน คอ Codex General Standard

for Irradiation Food (CODEX-STAN 106-1983,

Rev.1-2003) และ Recommended International

Code of Practice for Radiation Processing of

Food (CAC/RCP 19-1979, Rev.2-2003)

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 13สาระสาคญกฎหมายอาหารฉายรงสฉบบปจจบน

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 297)

พ.ศ.2549 เรอง อาหารฉายรงส เรมมผลบงคบใช

ตงแตวนท 1 มนาคม พ.ศ.2550 และใหยกเลกประกาศ

กระทรวงฯ ฉบบเดมคอ ฉบบท 103 (พ.ศ.2529) เรอง

กาหนดกรรมวธการผลตอาหารซงมการใชกรรมวธการ

ฉายรงส ลงวนท 18 พฤศจกายน พ.ศ.2529 สาระ

สาคญของประกาศกระทรวงฯ ฉบบใหมพอสรปไดดง

ตอไปนคอ

1. กาหนดใหอาหารฉายรงสเปนอาหารทกาหนด

กรรมวธการผลตและตองมฉลากแสดง การกาหนด

ดงกลาวจงมการใหคานยามของคาตางๆ เอาไว

ในประกาศฉบบนไดแก คาวา “อาหารฉายรงส”

“การฉายรงสอาหาร” “วตถประสงคของการฉายรงส”

และ “ผฉายรงสอาหาร”

2. ชนดของรงสทใช ตองไดจากแหลงของรงสท

เปนตนกาเนดดงตอไปน

() รงสแกมมา จากเครองฉายรงสทมโคบอลต-60

(60Co) หรอซเซยม-137 (137Cs) หรอ

() รงสเอกซ จากเครองผลตรงสเอกซททางานดวย

ระดบพลงงานทตากวาหรอเทากบ 5 ลานอเลกตรอน

โวลต หรอ

() รงสอเลกตรอน จากเครองเรงอนภาคอเลกตรอน

ททางานดวยระดบพลงงานทตากวาหรอเทากบ 10

ลานอเลกตรอนโวลต

3. กาหนดปรมาณรงสดดกลน ตองเปนไปตาม

วตถประสงคของการการฉายรงส ตามแตกรณ และ

ตองไมเกนปรมาณทกาหนดไวในเอกสารหมายเลข 1

ของบญชแนบทายประกาศ ซงจะเหนไดวา ประกาศ

ฉบบน ไมกาหนดชนดของอาหารทอนญาตใหฉายรงส

แตเนนทวตถประสงคของการฉายรงส

4. การควบคมกรรมวธการผลต กาหนดใหการฉาย

รงสอาหาร ตองดาเนนการในสถานท และใชเครองมอ

ทไดรบอนญาตจากหนวยงานทเกยวของ บคลากรท

ดาเนนการ ตองมความรความสามารถ ผานการฝก

อบรมการใชเครองฉายรงสมาแลว การควบคมใหรวม

ถงการเกบขอมลเกยวกบการฉายรงส และปรมาณรงส

ดดกลนของอาหาร จะตองเกบขอมลไวอยางนอย 3 ป

และพรอมใหตรวจสอบได

5. เรองการฉายรงสอาหารซา กาหนดวา อาหาร

ทผานการฉายรงสมาแลว จะนามาฉายรงสซาอกไมได

ยกเวนอาหารทมความชนตา เชน ผลตภณฑประเภท

ธญพช ถวเมลดแหง อาหารแหง และอาหารอนใน

ทานองเดยวกน โดยมวตถประสงคเพอกาจดแมลงท

เขาไปภายหลงจากทไดมการฉายรงสแลว ทงนปรมาณ

รงสดดกลนสงสดโดยรวม ตองไมเกน 10 กโลเกรย

เวนแตมเหตผลทางวชาการ หรอความจาเปนทางเทคนค

หากปรมาณรงสดดกลนสงสดเกนกวาทกลาวมา

จะตองไดรบความเหนชอบ จากสานกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา

6. อาหารทไดรบการฉายรงสในกรณตอไปน

ไมถอวาเปนการฉายรงสซา ไดแก

(1) อาหารทเตรยมจากวตถดบ ซงไดรบการ

ฉายรงสในระดบตามาแลว เชน เพอควบคมการแพรพนธ

ของแมลง เพอปองกนการงอกของรากและหวพช

แลวถกนามาฉายรงสเพอวตถประสงคอน

(2) อาหารทมสวนประกอบทผานการฉายรงส

แลว นอยกวารอยละ 5 ถกนามาฉายรงส

(3) อาหารท ไม สามารถฉายรงส ให ได

รบปรมาณรงสตามกาหนดในครงเดยว เพอใหได

วตถประสงคตามทตองการ

7. หามนาวธการฉายรงสมาใชทดแทนหลกเกณฑ

วธการทดในการผลตอาหาร (Good Manufacturing

Practices) หรอหลกเกณฑการปฏบตทดทางการ

เกษตร (Good Agricultural Practices)

8. อาหารฉายรงสตองแสดงฉลาก นอกจากตอง

ปฏบตตามประกาศกระทรวงสาธารณสข วาดวยเรอง

Food Irradiation14ฉลากแลว ยงตองแสดงรายละเอยดเพมเตมในเรอง

ตอไปนคอ

(1) ชอและทตงของสานกงานใหญของผผลต

และผฉายรงส

(2) แสดงขอความวา “ผานการฉายรงสแลว”

หรอขอความทสอความหมายในทานองเดยวกน

(3) ระบวตถประสงคของการฉายรงส ดวย

ขอความดงน “เพอ….……” (ความทเวนไวใหระบ

วตถประสงคของการฉายรงส) เชน “เพอทาลายและ

ยบยงการแพรพนธของแมลง”

(4) การแสดงเครองหมายการฉายรงสจะแสดง

หรอไมกได ซงตางจากประกาศกระทรวงฯ ฉบบเกา

ทบงคบใหตองแสดงเครองหมายการฉายรงสอาหาร

แตหากตองการแสดง ตองใชตามรปแบบทกาหนด

ไวในเอกสารหมายเลข 2 ทายประกาศน ใกลกบชอ

ของอาหาร

(5) วนเดอนและป ททาการฉายรงส

9. อาหารฉายรงสหากถกนามาใชเป นสวน

ประกอบในอาหารอน ตองแสดงขอความ “ผานการ

ฉายรงสแลว” หรอขอความทสอความหมายในทานอง

เดยวกน กากบชอสวนประกอบของอาหารนน

10. กรณทสวนประกอบของอาหาร ไดมาจาก

วตถดบทผานการฉายรงส และมเพยงอยางเดยว ตอง

แสดงขอความ “ผานการฉายรงสแลว” หรอขอความ

ทสอความหมายในทานองเดยวกน กากบชอสวน

ประกอบของอาหารนนดวย

สรป กฎหมายอาหารฉายรงสฉบบท ใช บงคบใน

ปจจบน มการปรบปรงแกไขขอกาหนดบางประการ

ของกฎหมายฉบบเดม เพอใหเกดความสอดคลองและ

มความทนสมย ตลอดจนคานงถงผลประโยชนของ

ประเทศเปนสาคญ อยางไรกตามกอนการประกาศใช

ประกาศกระทรวงฯ ฉบบน สานกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา ไดดาเนนการนารางประกาศกระทรวงฯ

ฉบบนไปใหผ ทมสวนเกยวของทงจากภาครฐและ

เอกชนไดแสดงความคดเหน โดยกาหนดใหสงความคดเหน

ภายในวนท 12 เมษายน พ.ศ.2549 จากนนจงสรป

และประกาศเปนกฎหมายออกมาบงคบใช ประกาศ

กระทรวงฯ ฉบบนมผลบงคบใชเมอวนท 1 มนาคม

พ.ศ.2550 ขอแตกตางทสาคญของประกาศกระทรวงฯ

ฉบบใหมคอ กาหนดปรมาณรงสดดกลนสงสดตองไม

เกน 10 กโลเกรย สวนประกาศกระทรวงฯ ฉบบเดม

กาหนดเปน ปรมาณรงสดดกลนเฉลยสงสดไมเกน 10

กโลเกรย และในเอกสารหมายเลข 1 ของบญชแนบ

ทายประกาศน กาหนด “วตถประสงคของการฉาย

รงส” แทนการระบเปน “ชนดของอาหารทอนญาตให

ฉายรงส” นอกจากน ประกาศกระทรวงฯ ฉบบใหม

กาหนดใหอาหารฉายรงสจะแสดงเครองหมายการฉาย

รงสหรอไมกได

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 15(สาเนา)

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 297) พ.ศ.2549 เรอง อาหารฉายรงส

โดยทเปนการสมควรปรบปรง ประกาศกระทรวงสาธารณสข วาดวยเรอง

กาหนดกรรมวธการผลตอาหาร ซงมการใชกรรมวธการฉายรงส อาศยอานาจ

ตามความในมาตรา 5 และมาตรา 6(7) และ (10) แหงพระราชบญญตอาหาร

พ.ศ.2522 อนเปนกฎหมายทมบทบญญตบางประการ เกยวกบการจากดสทธและ

เสรภาพของบคคล ซงมาตรา 29 ประกอบกบมาตรา 35 มาตรา 48 และมาตรา

50 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย บญญตใหกระทาได โดยอาศยอานาจ

ตามบทบญญตแหงกฎหมาย รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ออกประกาศไว

ดงตอไปน

ขอ 1 ใหยกเลกประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 103 (พ.ศ.2529)

เรอง กาหนดกรรมวธการผลตอาหารซงมการใชกรรมวธการฉายรงส ลงวนท 18

พฤศจกายน พ.ศ.2529

ขอ 2 ใหอาหารฉายรงส เปนอาหารทกาหนดกรรมวธการผลตและเปนอาหาร

ทตองมฉลาก

ขอ 3 ในประกาศฉบบน

“อาหารฉายรงส” หมายความวา อาหารทผานกรรมวธการฉายรงสเพอบรรล

วตถประสงคในการฉายรงส

“การฉายรงสอาหาร” หมายความวา กระบวนการผลตอาหารโดยกรรมวธ

การฉายรงส

“ผฉายรงสอาหาร” หมายความวา ผทไดรบอนญาตใหทาการฉายรงสอาหาร

“การวดปรมาณรงส” (Dosimetry) หมายความวา การวดปรมาณรงสดดกลน

ทอาหารไดรบ หลงจากผานการฉายรงสแลว

“ปรมาณรงสดดกลน” (Absorbed Dose) หมายความวา ปรมาณพลงงาน

ทอาหารดดกลนไว ตอหนงหนวยนาหนกของผลตภณฑอาหารเมอไดรบรงส ม

หนวยเปนเกรย

“วตถประสงคของการฉายรงสอาหาร” (Technological Purpose) หมายความ

วา การฉายรงสอาหารเพอฆาเชอจลนทรยททาใหเกดโรค เพอยดอายการเกบรกษา

เพอชะลอการสก เพอลดปรมาณปรสต เพอยบยงการงอกระหวางการเกบรกษา

เพอทาลายและยบยงการแพรพนธของแมลง หรออนๆ ทงน การฉายรงสอาหาร

ตองมปรมาณรงสดดกลนตาสดททาใหบรรลวตถประสงคของการฉายรงส และม

Food Irradiation16ปรมาณรงสดดกลนสงสดอยในระดบทปลอดภยตอผบรโภค สามารถคงคณคาทาง

โภชนาการของอาหาร โดยไมทาลายโครงสราง คณสมบตเชงหนาท และคณลกษณะ

ทางประสาทสมผสของอาหาร

ขอ 4 กรรมวธการฉายรงสอาหารตองปฏบตตาม Recommended Interna-

tional Code of Practice for Radiation Processing of Food (CAC/RCP

19-1979, Rev.2-2003) และหลกเกณฑ วธการ และเงอนไข ดงตอไปนดวย

(1) ชนดของรงส ตองไดจากแหลงของรงสทเปนตนกาเนด ดงตอไปน

(ก) รงสแกมมา จากเครองฉายรงสทมโคบอลต-60 (60Co) หรอ

ซเซยม-137 (137Cs) หรอ

(ข) รงสเอกซ จากเครองผลตรงสเอกซททางานดวยระดบพลงงานทตากวา

หรอเทากบ 5 ลานอเลกตรอนโวลต หรอ

(ค) รงสอเลกตรอน จากเครองเรงอนภาคอเลกตรอนททางานดวยระดบ

พลงงานทตากวาหรอเทากบ 10 ลานอเลกตรอนโวลต

(2) ปรมาณรงสดดกลน (absorbed dose) ตองเปนไปตามวตถประสงคของ

การฉายรงสตามแตกรณ ทงน ปรมาณรงสดดกลน ตองไมเกนทกาหนดไวในเอกสาร

หมายเลข 1 ของบญชแนบทายประกาศน เวนแตมเหตผลทางวชาการ หรอความ

จาเปนทางเทคนคทสมควร ตองไดรบความเหนชอบจากสานกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา หรอตามทสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา ประกาศกาหนด

โดยความเหนชอบของคณะกรรมการอาหาร

(3) การควบคมกรรมวธการผลต

(ก) การฉายรงสอาหารตองดาเนนการในสถานทและใชเครองมอทได

รบอนญาตจากหนวยงานทเกยวของ

(ข) สถานทฉายรงส ตองออกแบบเพอความปลอดภย มประสทธภาพ

และถกสขลกษณะในการผลต

(ค) สถานทฉายรงส ตองมพนกงานทมความรความสามารถในการใช

เครองฉายรงส ไดรบการฝกอบรม และมจานวนพนกงานเพยงพอในการปฏบตงาน

(ง) การควบคมกรรมวธการผลตภายในสถานทฉายรงส ใหรวมถงการ

เกบขอมลเกยวกบการดาเนนการฉายรงสอาหาร และขอมลปรมาณรงสดดกลนของ

อาหารทมการฉายรงส

(จ) ขอมลตามขอ (ง) ตองมความชดเจน และตองเกบรกษาไวอยางนอย

3 ป ในสภาพทพรอมจะใหตรวจสอบได สถานทเกบควรมสภาพแวดลอมทเหมาะสม

ทปองกนการเสยหายหรอเสอมสภาพ

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 17ขอ 5 อาหารทจะนามาฉายรงสตองผานการเตรยม ผานกรรมวธการผลตและ

ขนสง ตามหลกเกณฑวาดวยสขลกษณะทด เพอใหบรรลวตถประสงคดานความ

ปลอดภยของอาหาร สาหรบวตถดบเรมตนจนถงผลตภณฑสดทาย ตองปฏบตตาม

หลกสขลกษณะ มาตรฐานอาหาร และหลกเกณฑการขนสง

ขอ 6 อาหารทผานการฉายรงสมาแลวจะนามาฉายรงสซาอกไมได เวนแต

อาหารทมความชนตา เชน ผลตภณฑประเภทธญพช ถวเมลดแหง อาหารแหง และ

อาหารอนในทานองเดยวกนน โดยมวตถประสงคเพอกาจดแมลงทเขาไปภายหลง

จากทไดมการฉายรงสแลว ทงนปรมาณรงสดดกลนสงสดโดยรวมใหเปนไปตามขอ 8

ขอ 7 อาหารทไดรบการฉายรงสกรณหนงกรณใดดงตอไปน ไมถอวาเปนการ

ฉายรงสซา

(1) อาหารทเตรยมจากวตถดบซงไดรบการฉายรงสในระดบตามาแลว เชนการ

ควบคมการแพรพนธของแมลง การปองกนการงอกของรากและหวพช แลวถกนา

มาฉายรงสเพอวตถประสงคอน

(2) อาหารทมสวนประกอบทผานการฉายรงสแลว นอยกวารอยละ 5 ถกนา

มาฉายรงส

(3) อาหารทไมสามารถไดรบปรมาณรงสตามกาหนดในครงเดยว เพอใหได

วตถประสงคตามทตองการ

ขอ 8 อาหารทมการฉายรงสตามขอ 6 และขอ 7 ตองมปรมาณรงสดดกลน

สงสดโดยรวมไมเกน 10 กโลเกรย เวนแตมเหตผลทางวชาการหรอความจาเปนทาง

เทคนคทสมควร และตองไมเปนอนตรายตอความปลอดภยของผบรโภค หรอทาลาย

คณภาพของอาหาร ทงน หากมปรมาณรงสดดกลนสงสดโดยรวมเกน 10 กโลเกรย

ตองไดรบความเหนชอบจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ขอ 9 การฉายรงสอาหาร ไมวาจะเปนประโยชนในการคมครองสขภาพ

ผบรโภคหรอไมกตาม ตองปฏบตตามขอกาหนดทางวชาการ (Technological

requirements) และตองไมนาการฉายรงสอาหารมาใชทดแทนหลกเกณฑ u3623

วธการทดในการผลตอาหาร (Good Manufacturing Practices) หรอหลกเกณฑ

การปฏบตทดทางการเกษตร (Good Agricultural Practices)

ขอ 10 การแสดงฉลากของอาหารฉายรงส นอกจากตองปฏบตตามประกาศ

กระทรวงสาธารณสขวาดวยเรองฉลาก และประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวย

เรองของอาหารนนๆ แลว ตองแสดงรายละเอยดดงตอไปนเพมเตม

Food Irradiation18(1) ชอและทตงของสานกงานใหญของผผลตและผฉายรงส

(2) แสดงขอความวา “ผานการฉายรงสแลว” หรอขอความทสอความหมาย

ในทานองเดยวกน

(3) ระบวตถประสงคของการฉายรงส ดวยขอความดงน “เพอ….……”

(ความทเวนไวใหระบวตถประสงคของการฉายรงส)

(4) การแสดงเครองหมายการฉายรงสอาจจะแสดงหรอไมกได แตหากจะแสดง

ตองใชตามรปแบบทกาหนดไวในเอกสารหมายเลข 2 ทายประกาศน ใกลกบ

ชอของอาหาร

(5) วนเดอนและปททาการฉายรงส

ขอ 11 อาหารฉายรงสหากถกนามาใชเปนสวนประกอบในอาหารอน ตองแสดง

ขอความตามขอ 10(2) กากบชอสวนประกอบของอาหารนน

ขอ 12 ในกรณทสวนประกอบของอาหารมเพยงอยางเดยว ซงไดมาจากวตถดบ

ทผานการฉายรงส ตองแสดงขอความตามขอ 10(2) กากบชอสวนประกอบของ

อาหารนนดวย

ขอ 13 ภาชนะทบรรจอาหารฉายรงส ตองมคณสมบตทเหมาะสม อยในสภาพ

ทถกหลกสขลกษณะ ตรงตามวตถประสงคในการฉายรงส และเปนไปตามหลกเกณฑ

วธการทดในการผลตอาหาร (Good Manufacturing Practices) ทงกอนและหลง

การฉายรงส

ขอ 14 ผผลตหรอผนาเขาอาหารฉายรงส ทมการแสดงฉลากแตกตางไปจากท

กาหนดไวตามขอ 10 และไดรบความเหนชอบจากสานกงานคณะกรรมการอาหาร

และยาแลว กอนทประกาศนใชบงคบ ตองปรบปรงแกไขการแสดงฉลากใหเปนไป

ตามประกาศนภายในหนงป นบแตวนทประกาศนใชบงคบ

ขอ 15 ประกาศน ใหใชบงคบเมอพนกาหนดหนงรอยแปดสบวน นบแตวนถด

จากวนประกาศในราชกจจานเบกษาเปนตนไป

ประกาศ ณ วนท 7 สงหาคม พ.ศ.2549

(ลงชอ) อนทน ชาญวรกล

(นายอนทน ชาญวรกล)

รฐมนตรชวยวาการฯ

ปฏบตราชการแทน รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

(คดจากราชกจจานเบกษา ฉบบประกาศและงานทวไป เลม 123 ตอนพเศษ

93 ง ลงวนท 1 กนยายน พ.ศ.2549)

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 19เอกสารหมายเลข 1

แนบทายประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 297) พ.ศ.2549 เรอง อาหารฉายรงส

ตารางบญชปรมาณรงสทอนญาต สาหรบการฉายรงสตามวตถประสงคตางๆ

ลาดบท วตถประสงคของการฉายรงสปรมาณรงสดดกลน

สงสด (กโลเกรย)

1 ยบยงการงอกระหวางการเกบรกษา 1

2 ชะลอการสก 2

3 ควบคมการแพรพนธของแมลง 2

4 ลดปรมาณปรสต 4

5 ยดอายการเกบรกษา 7

6 ลดปรมาณจลนทรย และจลนทรยท

ทาใหเกดโรค

10

เอกสารหมายเลข 2 แนบทายประกาศกระทรวงสาธารณสข

(ฉบบท 297) พ.ศ.2549เรอง อาหารฉายรงส

รปวงกลมขอบหนาทบสเขยว ขอบของครงวงกลมชวงบนไมตดกน แตแบงเปน

สสวนเทาๆ กน มชองวางระหวางขอบนอกแตละสวน 5 ระยะเทาๆ กน ภายใน

เนอทครงวงกลมชวงบน มวงกลมทบสเขยวขนาดเลก สวนภายในเนอทครงวงกลม

ชวงลาง จะมเครองหมายรปวงรทบสเขยว 2 วงแยกกน ปลายดานหนงของแตละ

วงเชอมตอกน

Food Irradiation20

การฉายรงสอาหาร จดเปนกรรมวธการถนอม

อาหารอยางหนง ทมการทดลองวจยกนมานาน ทงใน

ประเทศและนานาประเทศทวโลก บางประเทศกมการ

ยอมรบ และวางตลาดอาหารฉายรงสแลว กรรมวธ

การฉายรงสอาหารน ไมไดมการเตมหรอปนเปอน

สารกมมนตรงสใดๆ เขาไปในอาหาร แตเปนการผาน

พลงงานของรงสทเขาไปในอาหาร ในขณะททาการฉาย

รงส โดยหลงจากผานการฉายรงสแลว อาหารนนๆ จะ

ไมมการเปลยนแปลงสภาพแตอยางใด เปรยบกบคนท

ผ านการฉายเอกซเรยเพอตรวจสขภาพรางกายท

โรงพยาบาล กไมไดมการเปลยนแปลงสภาพรางกาย

หรอไมไดกลายเปนมนษยรงสในภายหลง แมอาหาร

ฉายรงสจะเปนทยอมรบจากองคการสากลระหวาง

ประเทศเชน องคการอนามยโลก องคการอาหารและ

เกษตรแหงสหประชาชาต วามความปลอดภย เมอม

การฉายรงสอาหาร ดวยชนดและปรมาณรงสตามท

มาตรฐานกาหนด แตการฉายรงสอาหารยงตองมการ

ควบคมในเรองของกรรมวธการผลต เพราะยงตองม

การตรวจสอบ ควบคมตนกาเนดรงส ในโรงงานผลต

อาหารฉายรงส ซงปกตแลว ตามประกาศกระทรวง

สาธารณสขของไทย ควบคมโดยสานกงานคณะกรรมการ

อาหารและยา กาหนดวา อาหารฉายรงสตองผาน

กรรมวธการผลตตามทกาหนดและตองมการแสดง

ฉลาก แตถาอาหารเหลานน ไมไดผานการดาเนนการ

อยางถกตอง เชนไมไดตดฉลากแสดงวาผานการฉาย

รงสแลว อาหารนน กยากทจะตรวจสอบไดดวยตา

เปลา เพราะอาหารนนยงคงสภาพเดมไมเปลยนแปลง

หรอการใชเครองมอพนๆ ธรรมดาในการวเคราะห

อาหาร เพอตรวจวดสารอาหารบางอยาง กไมสามารถ

แยกความแตกตางไดอยางมนยสาคญ ระหวางอาหาร

ฉายรงสและไมฉายรงส ในการทจะระบหรอไมวา

อาหารนนๆ เปนอาหารฉายรงสหรอไม อาจมผลใน

รไดอยางไรวาอาหารผานการฉายรงส ?เสาวพงศ เจรญ และสรศกด สจจบตร

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 21ทางการคาขายผลตภณฑอาหาร เพราะอาจเกดกรณ

ทมการลกลอบฉายรงสอาหารแลวไมไดแสดงฉลาก

เพอวตถประสงคในการทาใหอาหารมคณภาพทดขน

เชนปราศจากแมลงทาลาย หรอเชอโรคลดหรอหมดไป

ซงมองในเรองคณภาพ กจะมผลในแงบวกทางการคา

โดยเฉพาะอาหารทลกลอบฉายรงส เพอสงจาหนายยง

ประเทศทยงไมมกฎหมายยอมรบอาหารฉายรงส หรอ

แมแตประเทศทยอมรบได แตถาไมมการเปดเผยขอมล

การฉายรงส หรอแสดงฉลากวาเปนอาหารฉายรงส ค

คาหรอผบรโภค กไมอาจกระทาการตรวจสอบยอนไดถง

กรรมวธการฉายรงส โดยเฉพาะในเรองของการควบคม

คณภาพของโรงงานฉายรงสและปรมาณรงสทไดรบ วา

ถกตองหรอไม ฉะนน จงไดมการทดลองตรวจวดอาหาร

ฉายรงส และไมฉายรงส ดวยวธการตางๆ เพอพสจน

ทราบไดวา อาหารนนๆ ผานการฉายรงสมาแลวหรอยง

การตรวจพสจนมไดหลายวธ เชนการวเคราะหจากการ

เปลยนแปลงคณลกษณะตาง ๆ ภายในอาหารฉายรงส

เทยบกบอาหารไมฉายรงส เชน การเปลยนแปลงทาง

ฟสกส ทางเคม และชววทยา (ดตาราง)

การตรวจพสจนดวยวธการเหลาน อาจเหมาะ

สาหรบการตรวจอาหารประเภทใดประเภทหนง ยงไมม

ขอมลทรายงานวา มเครองมอใด ทสามารถตรวจวด

การเปนอาหารฉายรงสไดทงหมดทกประเภท อยาง

ถกตองแมนยา อยางไรกตาม ขณะนมการยอมรบวธการ

และไดกาหนดมาตรฐานวธการตรวจสอบวาอาหารนนๆ

ผ านการฉายรงสหรอไม เช น ในสหภาพยโรป

(European Standard) ได กาหนดใหใชเทคนค

Photostimulated luminescence (PSL) - EN 13751

และ Thermoluminescense (TL) - EN 1788 เพอ

ตรวจสอบอาหารฉายรงส ซงขณะนกไดนาวธการ

ทงสองมาทาการตรวจวดอาหาร ทนาเขาในประเทศ

สหภาพยโรป รวมถงอาหารแหง เชน เครองเทศ เครอง

ปรงรส จากประเทศไทยดวย

ทกลาวมาขางตนเปนเรองของการตรวจสอบโดย

การใชเครองมอทางวทยาศาสตร

อาจจะยากตอการตรวจสอบสาหรบผบรโภคอยาง

เราๆ แตกมวธทงายๆ ทเราสามารถทราบไดวา อาหาร

เหลานผานการฉายรงสหรอไม คอใหดทบรรจภณฑของ

อาหารเหลานจะตองประกอบดวย

1. วตถประสงคในการฉายรงส เชน เพอฆาเชอโรค

เพอยดอาย หรอ เพอลดปรมาณจลนทรย เปนตน

2. ชอของผลตภณฑทนามาฉายรงส

3. เครองหมายของอาหารฉายรงส

4. ระบชอหรอตราสญลกษณของผใหบรการฉายรงส

5. ระบวนเดอนป ทผลตอาหารฉายรงสนน

6. เครองหมาย อย. อาหารทสามารถฉายรงส

ซงสาคญมาก เพราะอาหารฉายรงสทกชนดตองไดรบ

อนญาตจากองคการอาหารและยากอน จงจะสามารถ

นามาฉายรงส

นนคอวธทงายและเราสามารถทาได หากตองการ

เลอกอาหารครงตอไป คงตองลองสงเกตบรรจภณฑ

สกนด หากตองการเลอกอาหารทมคณภาพ สะอาด

ปลอดภย และมอายนานขนกวาปกต เรากคงตองเลอก

อาหารฉายรงสนาจะเปนวธทดทสดอกวธหนง

Food Irradiation22การวเคราะหทางฟสกส อเลกตรอนสปนเรโซแนนช (Electron spin resonance) - ESR

วธการ / หลกการ

โดยอนมลอสระทเกดจากการฉายรงส ถกจบไวในพาหะทม

ในองคประกอบของอาหาร เชน crystalline sugars หรอ bone

เมอทาการผานคลนไมโครเวฟและสนามแมเหลก วดออกมาในรป

ของสเปกตรมจาก Spectrophotometer

อาหารทเหมาะจะใชวด อาหารเนอสตวทมสวนประกอบของ

กระดก เครองเทศ ผกผลไมแหง

การเปลงแสงเหตความรอน (Thermoluminescence) - TL

วธการ / หลกการ

โดยพลงงานทถกจบไวในพาหะทมแรธาตเชน ซลกาในอาหาร

ฉายรงสจะถกปลดปลอย หลงจากกระตนดวยความรอน

อาหารทเหมาะจะใชวด อาหารทมสวนประกอบของแรเชนซลกา

หอย กง ป เครองเทศ สมนไพรแหง เมลดธญพช

โฟโตสตมเลตลมเนสเซนส

(Photo stimulated luminescense) - PSL

วธการ / หลกการ

โดยพลงงานทถกจบไวในพาหะทมแรธาต เชน silicates หรอ

calcites ในอาหารฉายรงส จะถกปลดปลอยออกมา หลงจาก

กระตนดวยแสง เชน อนฟราเรด

อาหารทเหมาะจะใชวด สมนไพร สตวนาจาพวกมเปลอก เชน หอย

กง ป

การวดความหนด (Viscosity)

วธการ / หลกการ

โดยวดความหนดของอาหารท cell wall มการเปลยนแปลง

การซมผานของสารละลายเขาไปในเซลลหลงการฉายรงส

อาหารทเหมาะจะใชวด พรกไทย อบเชย กง

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 23การวดสภาพนาไฟฟาและอมพแดนซ

(Conductivity and impedance measurements)

อาหารทเหมาะจะใชวด อาหารพวกของเหลว เชน ไวน นาผล

ไม นาสมสายช

การวเคราะหทางชววทยาและจลชววทยาการวดปรมาณ o-tyrosine

วธการ / หลกการ

ซงเปนกรดอะมโนทเซลลใชสงเคราะหโปรตนในอาหาร

อาหารทเหมาะจะใชวด เนอสตว ไก ปลา อาหารทะเล

DNA Comet Assay

วธการ / หลกการ

โดยตรวจวด DNA ภายในอาหารฉายรงส โดยใช Microgel

electrophoresis

อาหารทเหมาะจะใชวด ไก หม ปลา ผก ผลไม

Direct epifluorescent / aerocic plate count (DEFT/APC)

วธการ / หลกการ

โดยตรวจวดจลนทรยในอาหารหลงการฉายรงส

อาหารทเหมาะจะใชวด เครองเทศ ไก สมนไพร

อยางไรกตาม การใชเครองมอในการ

ตรวจสอบอาหารฉายรงส นาจะเปนเรอง

ของนกวทยาศาสตร และเปนการตรวจ

สอบในเชงลก แตสาหรบผ บรโภคแลว

การพจารณาทบรรจภณฑของอาหารกจะ

ทาใหทราบไดวาอาหารนนไปผานการฉาย

รงส เนองจากบรรจภณฑของอาหารฉาย

รงสมขอกาหนดทเปนสากลในการระบ

รายละเอยดตางๆ ซงทานสามารถสงเกต

ไดจากภาพดานขาง

เพยงแคนเรากพอจะทราบไดแลววา สนคาประเภทใดไดผานการ

ฉายรงส และเหมาะสมกบการนาไปบรโภคไดอยางปลอดภย

Food Irradiation24

ถามผถามวาอาหารฉายรงสชนดแรก

ของประเทศไทยคออะไร คงจะมคนใหคาตอบ

แตกตางกนออกไปหลายอยาง บางคนอาจ

ตอบวาหอมหวใหญ หรอไมกบอกวากงแชแขง

หรอจะเปนไกแชแขงกได หรอตอบไมถก

เลยวาเปนอาหารชนดใดเพราะไมเคยรจก

อาหารฉายรงสมากอนกได เรองนตองดวา

อาหารฉายรงสทวานนคนไทยรจกมากนอย

เพยงใด ประเทศไทยเรมมการทดลองขาย

อาหารฉายรงสเมอประมาณป พ.ศ.2515

เปนการทดลองขายหอมหวใหญฉายรงสให

กบประชาชน ตามมาดวยกงแชแขงและไก

แชแขงเมอป พ.ศ.2527 และ 2528 ตาม

ลาดบ แตอาหารฉายรงสทกลาวมานเปนแค

การทดลองขายในชวงระยะเวลาสนๆ ไมได

แหนมฉายรงสอาหารฉายรงสชนดแรกทคนไทยรจก

ยทธพงศ ประชาสทธศกด

มการขายตอเนองกนไป จนมเอกชนมารบไป

ดาเนนการตอในเชงพาณชย จงไมอาจนบเปน

อาหารฉายรงสทคนไทยรจกจรงและไมมการ

ขายกนอกในปจจบน ดงนน อาหารฉายรงสท

นบไดวาเปนอาหารชนดแรกทคนไทยรจกกน

จรงๆ คอ แหนมฉายรงส

แหนมฉายรงสเปนผลงานวจยของกอง

วทยาศาสตรชวภาพ สานกงานพลงงาน

ปรมาณเพอสนต เปนการใชรงสเพอทาลาย

เชอโรคทองรวงซาลโมเนลลาในแหนม(1)

งานวจยนดาเนนการสาเรจมาตงแต ป พ.ศ.

2517 แตไมมการนาไปใชประโยชนตอแต

อยางใด จนถงป พ.ศ.2529 จงไดมการศกษา

วจยตอยอดในเรองอายการเกบและทดลอง

วางจาหน ายเพอศกษาการยอมรบของ

ผบรโภค พบวาแหนมฉายรงสสามารถเกบไว

ไดนานประมาณ 10-12 วน ทอณหภมหอง

และประมาณ 2 เดอนทอณหภมตเยน(2)

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 25

แหนมฉายรงสป 2529

การทดลองวางจาหนายแหนมอาบรงสแหนมฉายรงสเรมทดลองขายใหกบประชาชนตน

ป พ.ศ.2529 ซงในขณะนนมชอเรยกวา “แหนมอาบ

รงส” การขายคอนขางยากมากเพราะเปนของใหมทไม

เคยมขายในประเทศไทยมากอน เคยนาไปลองวางขาย

ทตลาดสวนจตจกร แตขายไมไดเลย สถานทขายแหนม

อาบรงสไดเปนครงแรกคอโรงพยาบาลราชวถ โดยขาย

ใหกบแพทย พยาบาล และเจาหนาทภายในโรงพยาบาล

ตอมาจงเรมเปนทรจกในกลมบคลากรของโรงพยาบาล

ตางๆ ทอยบรเวณใกลเคยง เชน โรงพยาบาลเดก และ

โรงพยาบาลพระมงกฎฯ จากนนจงไดขยายไปวางขาย

ในศนยการคาตางๆ ของกรงเทพมหานคร

การยอมรบของผบรโภคทมตอแหนมอาบรงสแหนมอาบรงสทนาไปวางขายตามทตางๆ จะม

ฉลากแจงใหผบรโภคทราบวาเปนแหนมทผานการอาบ

รงสมาแลว พรอมทงแนบใบสอบถามความคดเหน

เพอใหผทซอแหนมอาบรงสไปบรโภคแลวตอบกลบมา

นอกจากนยงไดทดลองขายเปรยบเทยบกนระหวาง

แหนมอาบรงสกบแหนมไมอาบรงสในศนยการคา

มาบญครอง โดยขายแหนมอาบรงสราคาทอนละหรอ

พวงละ 13 บาท สวนแหนมไมอาบรงสขายราคาทอน

ละหรอพวงละ 12 บาท การขายเปรยบเทยบดาเนน

ไปไดประมาณ 3 เดอน ทางศนยการคาฯ มาแจงให

หยดขายแหนมไมอาบรงสเพราะขายไดนอยกวาแหนม

อาบรงสมาก จากการตรวจสอบยอดขายพบวาแหนม

อาบรงสขายไดมากกวาแหนมไมอาบรงสถง 10 เทา

ทงๆ ทขายราคาแพงกวา 1 บาท ตอทอนหรอตอพวง

จากใบสอบถามทไดรบตอบกลบมาจากผ ทซอ

แหนมอาบรงสไปบรโภคแลวจานวน 138 ราย พบวา

รอยละ 94.9 ของผตอบบอกวาจะซอแหนมอาบรงสอก

รอยละ 95.7 แจงวายนดซอแหนมอาบรงส ถาราคา

แหนมอาบรงสแพงกวาแหนมไมอาบรงส 1 บาทตอ

ทอน และถาราคาแหนมอาบรงสแพงกวาแหนมไมอาบ

รงส 2 บาทตอทอน ผทยนดซอแหนมอาบรงสจะลดลง

เหลอรอยละ 71 สวนสาเหตทซอแหนมอาบรงส พบ

วารอยละ 34.1 แจงวาซอเพราะตองการทดลอง และ

รอยละ 65.9 ซอเพราะเชอวาปลอดภยสาหรบบรโภค(3)

การขายแหนมฉายรงสในระยะแรกๆ ขาวทปรากฏ

ในสอตางๆ จะมผลอยางมาก เชน วนไหนมวทยหรอ

บรษท สทธลกษณ อนโนฟด ผจดจาหนายแหนมฉายรงสเจาแรกของไทย

Food Irradiation26หนงสอพมพลงขาวในทางบวกวา วธการฉายรงสม

ความปลอดภยและเปนประโยชนชวยในการทาลาย

เชอโรคในอาหาร ผลทตามในวนรงขนทนท คอจะ

มโทรศพทสงใหไปสงแหนมฉายรงสจากศนยการคา

ตางๆ จานวนมาก ในทางกลบกนถามการออกขาวทาง

ลบกบอาหารฉายรงส การขายแหนมฉายรงสจะสะดด

ลงในทนทเชนกน ในแตละปจะมชวงทแหนมฉายรงส

ขายไดนอยลงอย 2 ครงคอ ชวงเดอนพฤษภาคมและ

ตลาคมของทกป ปรากฏการณดงกลาวนตอนแรกคด

วาเกดจากขาวการระเบดของโรงไฟฟานวเคลยรเชอร

โนบลและงานเทศกาลกนเจ ตอมาจงรวาเปนผลจาก

การเปดเรยนของโรงเรยนตางๆ ในเทอมทหนงและ

เทอมทสอง ผปกครองมความจาเปนตองประหยดเงน

ไวใชเรองการเรยนทมความสาคญกวา ทาใหอาหาร

ประเภทแหนม หมยอ และไสกรอกตางๆ ทใชเปนของ

กบแกลมถกงดซอหรอชะลอไปกอน

สรป แหนมฉายรงสไดวางขายในประเทศไทยมาเปน

เวลาไมนอยกวายสบป ปจจบนยงคงมวางขายตาม

ศนยการคาชนนาของกรงเทพมหานคร และในจงหวด

ใหญๆ แหนมฉายรงสทขายอยในปจจบนดาเนนการโดย

เอกชนนาแหนมมารบบรการฉายรงสแลวนาไปวาง

ขายตอ ดงนน จงกลาวไดวาแหนมฉายรงสเปนอาหาร

ฉายรงสชนดแรกทคนไทยรจก จนบางครงมการกลาว

วา เมอพดถงการฉายรงส หลายคนคงนกถงแตแหนม

ฉายรงส กเปนได

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 27

ศนยฉายรงส สถาบนเทคโนโลยนวเคลยรแหงชาต กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กอตงขนตงแตป 2530 ขณะนนยงสงกดอย กระทรวงวทยาศาสตร เทคโนโลยและการ

พลงงาน รฐบาลไดใหความเหนชอบในการรบความชวยเหลอจากแคนาดาตามทสานกงาน

ปรมาณเพอสนตเสนอ และรฐบาลแคนาดา โดยเอกอครราชทตแคนาดาประจาประเทศไทย

และรฐบาลไทยโดยอธบดกรมวเทศสหการลงนามในการบนทกความเขาใจ โดยกาหนดให

Canadian International Development Agency (CIDA) และสานกงานพลงงานปรมาณ

เพอสนต (ชอขณะนน) ดาเนนกจกรรมใหเปนโครงการตามวตถประสงค เพอสนบสนน

อาหารฉายรงสในประเทศไทย และโรงงานฉายรงสแบบเอนกประสงคกไดกอสรางขนใน

ประเทศไทย เมอวนท 10 กนยายน 2530 โดยรฐบาลแคนาดาไดมอบเงนชวยเหลอในการ

ปรบปรงพนทกอสรางอาคาร โรงงานและอาคารประกอบ รวมทงระบบสาธารณปโภคตางๆ

เปนเงน 35 ลานบาท ใชเวลากอสรางและดาเนนการ 2 ป ศนยรงสเรมเปดใหบรการอยาง

เปนทางการเมอเดอนสงหาคม ป 2530

ศนยฉายรงสสถาบนเทคโนโลยนวเคลยรแหงชาต (องคการมหาชน)

Food Irradiation28ศนยฉายรงส ใหบรการฉายรงสแกมมาจากเครองฉายรงสแบบ Carrier Type

Gamma Irradiator รน JS 8900 IR-155 โดยใชสารกมมนตรงสโคบอลต-60 เปน

แหลงกาเนดรงสแกมมา โคบอลต-60 นนไดจากธาตโคบอลต-59 ทมอยในธรรมชาต

เปนจานวนมากและอยในสภาพทเสถยร อาบดวยนวตรอนนาน 18 เดอน โดย

โคบอลต-60 ทไดจะเปนไอโซโทปกมมนตรงสและมครงชวต 5.26 ป และจะสลายไป

เปนนกเกล-60 มการปลดปลอยอนภาคบตาพลงงาน 0.318 MeV (ลานอเลกตรอน

โวลต) และรงสแกมมาพลงงาน 1.33 MeV และ 1.17 MeV รงสแกมมาทไดน

เราสามารถนาไปใชประโยชนในการฉายรงสอาหารได เพราะไมทาใหอาหารกลาย

เปนสารกมมนตรงส เนองจากทระดบพลงงานน รงสแกมมามพลงงานไมสงพอท

จะทาใหอาหารเกดสารกอกมมนตได ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 297)

พ.ศ.2549 เรองอาหารฉายรงส ไดอนญาตใหฉายรงสอาหารทปรมาณรงสดดกลน

สงสดไมเกน 10 กโลเกรยได

เครองฉายรงส ฉายรงสแบบ Carrier Type Gamma Irradiator รน JS 8900 IR-155

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 29วตถประสงคของการฉายรงสและปรมาณรงสดดกลนสงสด (กโลเกรย) ทอนญาตใหใชในประเทศไทย

อางองจาก เอกสารหมายเลข 1 แนบทายประกาศกระทรวงสาธารณสข

(ฉบบท 297) พ.ศ.2549 เรอง อาหารฉายรงส

ลาดบท วตถประสงคของการฉายรงส

ปรมาณรงส

ดดกลนสงสด *

(กโลเกรย)

1 ยบยงการงอกระหวางการเกบรกษา 1

2 ชะลอการสก 2

3 ควบคมการแพรพนธของแมลง 2

4 ลดปรมาณปรสต 4

5 ยดอายการเกบรกษา 7

6 ลดปรมาณจลนทรยและจลนทรยททาใหเกดโรค 10

* ปรมาณรงสดดกลน (กโลเกรย, kGy) คอ การวดปรมาณพลงงานรงสใดๆ ท

วตถตวกลางใด ดดกลนไวได เมอมรงสผานเขามา

ขอจากดของการฉายรงสอาหาร1. ไมสามารถใชไดกบอาหารทกชนด โดยเฉพาะอาหารทมโปรตนและนาสง

เชน นมและผลตภณฑจากนม เพราะจะทาใหเกดกลนอนไมพงประสงค

2. อาจทาใหเนอสมผสของผลไมและสของเนอสตวบางชนดเปลยนไป ทาให

ตองเลอกใชปรมาณรงสทเหมาะสมกบวตถประสงค

3. ไมสามารถทาลายสารพษตกคางทมอยในอาหารได

4. จาเปนตองใชการแชเยน แชแขง หรอความรอน รวมดวยในบางกรณ

เพอใหไดประโยชนสงสดในการถนอมอาหาร

Food Irradiation30ขนตอนการขอรบบรการฉายรงส

ขอเลขสารบบของอาหารฉายรงส

จาก สนง. คณะกรรมการอาหารและยา ประจาจงหวด

ปรกษาเจาหนาทเกยวกบปรมาณรงสทตองใช

ใหตรงตามวตถประสงค และขนาดกลองทใชบรรจ

เขยนใบคาขอฉายรงสลวงหนาประมาณ 1 เดอน

และรอการตอบรบการจดเวลาฉายรงส

สงผลตภณฑและรบกลบตามกาหนด

ทระบไวในใบคาขอฉายรงส (ไมเกน 2 วน)

ผสนใจขอใชบรการไดท

ศนยฉายรงส สถาบนเทคโนโลยนวเคลยรแหงชาต (องคการ

มหาชน) 37 หม 3 เทคโนธาน ต.คลองหา อ.คลองหลวง จ.ปทมธาน

12120 โทรศพท 02-5774167-71 โทรสาร 02-5771945

http://www.tint.or.th/tic/HOME.htm

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 317 คาถามเกยวกบการฉายรงสอาหาร1. ทาไมตองฉายรงสอาหาร ?

การฉายรงสอาหาร มวตถประสงคเชนเดยวกบการใชความรอน การแชเยน การแชแขง หรอ

การใชสารเคม เชน วตถกนเสย เพอทาลายเชอจลนทรย เชอรา หรอแมลง ซงทาใหอาหารเกดการ

เนาเสย หรอทาใหเกดโรค และทาใหสามารถเกบรกษาอาหารใหยาวนานขน และอยในสภาพทดขน

การฉายรงสอาหารสามารถทาลายเชอแบคทเรย ทาใหลดการเกดโรคเนองจากอาหาร บางครง

โรงพยาบาลจงใชวธการฉายรงส เพอฆาเชอโรคในอาหารใหกบผปวยทภมคมกนตา

2. อาหารทฉายรงสแลวยงมคณคาทางโภชนาการอยหรอไม ?อาหารทฉายรงสแลว ยงคงมสารอาหารและคณคาทางโภชนาการอยครบถวนเหมอนเดม

กระบวนการในการเกบรกษาอาหารทกวธทมการใชกนอย รวมทงการเกบไวทอณหภมปกตไมก

ชวโมง กทาใหสารอาหารบางอยางลดลงไป เชน วตามน การฉายรงสในปรมาณตา อาจทาให

คณคาทางโภชนาการลดลงไปบาง แตกนอยมากจนอาจวดไมได หรอวดไดในระดบทไมมนยสาคญ

สวนการฉายรงสในปรมาณสงเพอยดอายการเกบรกษา หรอฆาเชอแบคทเรย อาจทาใหคณคาทาง

โภชนาการลดลงไปใกลเคยงกบการปรงอาหารหรอการแชแขง

3. การฉายรงสทาใหอาหารมกมมนตภาพรงสหรอไม ?ไม กมมนตภาพรงสในอาหารเกดขนได 2 ทาง คอ มการปนเปอนของสารกมมนตรงสในอาหาร

หรอมรงสพลงงานสงเขาไปทาปฏกรยากบนวเคลยสของธาตในอาหาร

กระบวนการฉายรงสอาหาร เปนการนาภาชนะทบรรจอาหาร ผานเขาไปในบรเวณทมรงส ซง

ไมมการสมผสกบสารกมมนตรงส นอกจากนน รงสทใชในกระบวนการฉายรงสอาหาร ไมสามารถ

ทาใหเกดปฏกรยาทนวเคลยสของอะตอมของธาตอาหารได

4. การรบประทานอาหารฉายรงสจะมอนตรายตอสขภาพในระยะยาวหรอไม ?ไม หนวยงานของรฐและนกวทยาศาสตร มการศกษาวจยเปนจานวนหลายรอยโครงการ ถงผล

ของอาหารฉายรงส จนไดผลสรปในความปลอดภย โดยการศกษาของนกวทยาศาสตรขององคการ

อาหารและยาของสหรฐ หรอ FDA (U.S. Food and Drug Administration) มขอแนะนา

ใหมการฉายรงสอาหารโดยเฉพาะในสตวปก

คณะกรรมการอสระทางวทยาศาสตรของเดนมารก สวเดน องกฤษ และแคนาดา กไดมการ

ยนยนถงความปลอดภยในอาหารฉายรงส นอกจากนน อาหารฉายรงส ยงไดรบการรบรองจาก

องคการอนามยโลก หรอ WHO (World Health Organizations) และองคการพลงงานปรมาณ

ระหวางประเทศ หรอ IAEA (International Atomic Energy Agency)

Food Irradiation325. การฉายรงสสามารถทาลายแบคทเรยไดทกชนด จนทาใหปลอดเชอหรอไม ?

การฉายรงสในระดบปกตทใชกบการถนอมอาหาร สามารถทาลายเชอโรคไดเกอบหมด

แตอาจไมอยในสภาพปลอดเชอ เนองจากอาจมเชอทเปนเซลลเดยวหลงเหลออย

ผบรโภคจงควรใชความระมดระวงในการบรโภคอาหารทกชนด เชน การเกบอาหารแชเยน

และการปรงอาหาร ตองมนใจวาจะไมเชอโรคทเปนอนตรายหลงเหลออย

ภายหลงจากการฉายรงส ถามการเกบรกษาอาหารไดไมด เชอโรคททาใหอาหารเนาเสยท

หลงเหลออย จะเรมแบงตวอกครง เชอททาใหเกดโรคทหลงเหลออยในอาหารฉายรงส มอนตราย

เชนเดยวกบเชอในอาหารทไมไดฉายรงส

การฉายรงสอาหารไมสามารถฆาเชอททาใหเกด botulism ได แตจากการศกษาพบวา

เชอททาใหเกดการเนาเสยทงในอาหารฉายรงสและอาหารทไมไดฉายรงส จะทาใหเกดการเนาเสย

จนผบรโภคสงเกตได กอนทแบคทเรยททาใหเกด botulism จะเจรญจนผลตสารพษขนมา

6. การฉายรงสทาใหมการเปลยนแปลงทางเคมในอาหาร หรอทาใหเกดสารทไมปรากฏในอาหารทไมไดฉายรงสหรอไม ?

ใช การฉายรงสทาใหเกดการเปลยนแปลงทางเคมในอาหาร สารตวนเรยกวา “radio-lytic

products” อาจจะฟงดชอบกล แตความจรงแลวไมเลย นกวทยาศาสตรไดตรวจสอบแลวเหน

วาอาหารฉายรงสมความปลอดภย ทกกระบวนการลวนแตทาใหเกดการเปลยนแปลงทางเคม

ตวอยางเชน การใชความรอน หรอการปรงอาหารทาใหเกดสารเคมทเรยกวา “thermolytic

products” นกวทยาศาสตรพบวา การฉายรงสอาหารทาใหเกดการเปลยนแปลงนอยกวาการใช

ความรอนในการปรงอาหาร สารทเกดขนจากการปรงอาหาร มปรมาณสงพอทผบรโภคจะสมผส

ไดจากการไดกลนหรอการชมรส ขณะทการตรวจสอบ radiolytic products นกเคมจะตองใชเครอง

มอความไวสงในหองปฏบตการจงจะตรวจหาได

7. ปจจบนมการวางตลาดอาหารฉายรงสหรอไม ?ปจจบนในสหรฐอเมรกา มการวางตลาดเครองเทศฉายรงสแลว ในป 1992 มสตรอเบอรร

ฟลอรดาฉายรงส จาหนายในซปเปอรมารเกตทรฐไมอาม มผลตภณฑทผานการฉายรงสวาง

จาหนายทวไป และเรมมเนอสตวปกฉายรงสจาหนายในป 1993

มอาหารฉายรงสมากกวา 40 ชนด ทไดรบอนญาตใน 37 ประเทศ ตลาดใหญทสดของอาหาร

ฉายรงส คอ เบลเยยมและฝรงเศส ซงมการฉายรงสอาหารในแตละประเทศ ประมาณ 10,000

ตนตอป และเนเธอรแลนด 20,000 ตนตอป

ถอดความจาก Ten Most Commonly Asked Questions About Food Irradiation

Food Fact Safety Sheet

เวบไซต www.umich.edu

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 33เอกสารอางอง1. กนก ตระวฒน (1974) “การชะลอการสกของมะมวงโดยการใชรงสแกมมา

ใน: การใชรงสแกมมาชวยยดอายการวางตลาดของมะมวงอกรองและ

ทองดา” THAI. AEC-79 OAEP. Bangkok, Thailand.

2. กระทรวงสาธารณสข ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 297 (พ.ศ.

2549) เรอง “อาหารฉายรงส”

3. กระทรวงสาธารณสข ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 9 (พ.ศ. 2522)

เรอง “กาหนดอาหารอาบรงสเปนอาหารควบคมเฉพาะ”

4. กระทรวงสาธารณสข ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 10 (พ.ศ.

2522) เรอง “กาหนดหอมหวใหญอาบรงสเปนอาหารควบคมเฉพาะ

กาหนดคณภาพหรอมาตรฐาน หลกเกณฑและวธการผลตเพอจาหนาย

หรอจาหนาย และฉลากสาหรบหอมหวใหญอาบรงส”

5. กระทรวงสาธารณสข ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 103 (พ.ศ.

2529) เรอง “กาหนดกรรมวธการผลตอาหารซงมการใชกรรมวธการ

ฉายรงส”

6. กระทรวงสาธารณสข ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 297 (พ.ศ.

2549) เรอง “อาหารฉายรงส”

7. เกรยงไกร พรมมา และอศวน จตรงคพลาธปต (2542) “ปญหาพเศษเรอง

การยบยงการงอกของมนฝรงโดยการฉายรงสเพอใชในอตสาหกรรมอาหาร

ขบเคยว” ภาควชาอตสาหกรรมเกษตร คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบน

เทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

8. โกวทย นชประมล และไพศาล เลาหเรณ (2517) “การอาบรงสแหนม

เพอทาลายเชอโรคทองรวงซาลโมเนลลา” THAI. AEC-71 สานกงาน

พลงงานปรมาณเพอสนต

9. โกวทย นชประมล และคณะ (2529) “การปรบปรงคณภาพทางจลนทรย

ของเนอไกแชแขงดวยรงสแกมมา” รายงานวจยและพฒนาเลขท พปส.-

1-124 สานกงานพลงงานปรมาณเพอสนต กรงเทพฯ

10. โกวทย นชประมล, เสาวพงศ เจรญ, ยทธพงศ ประชาสทธศกด, วชรา พรง

ศลกะ และพทยา อดลยธรรม (2534) “การเกบรกษาในทางการคาและ

การทดลองวางตลาดหอมหวใหญฉายรงส” รายงานวจยและพฒนาเลขท

พปส-1-155 สานกงานพลงงานปรมาณเพอสนต กรงเทพฯ

Food Irradiation3411. เชวงศกด พรหมภเบศร (2515) “การใชรงสแกมมาชะลอการบานของเหดฟาง”

รายงานวจยและพฒนาเลขท THAI. AEC-53 สานกงานพลงงานปรมาณ

เพอสนต กรงเทพฯ

12. บญเลศ ศรสารา (2515) “การอาบรงสปลาปนเพอกาจด Salmonellae

และ Arizonae” รายงานวจยและพฒนาเลขท THAI. AEC-56 สานกงาน

พลงงานปรมาณเพอสนต กรงเทพฯ

13. ประเสรฐ เสตสบรรณ, ปญญาวฒ หรญญะชาตธาดา, สมจต ภบาเพญ,

ยทธพงศ ประชาสทธศกด, วชต โรจนกตตคณ และพารณ ดคายอย (2535)

“ผลของรงสแกมมาจากโคบอลต-60 ตอตวออนระยะตดตามของพยาธ

ตวจด” การประชมวชาการวทยาศาสตรและเทคโนโลยนวเคลยร ครงท 4

ณ โรงแรมเซนทรลพลาซา วนท 20-22 ตลาคม 2535

14. ยทธพงศ ประชาสทธศกด, เสาวพงศ เจรญ, จนตนา บนนาค และ

วชรา พรงศลกะ (2531) “การยดอายการวางตลาดของเนอหมสดแชเยน

ดวยรงสแกมมา” รายงานวชาการประจาป 2531 สานกงานพลงงาน

ปรมาณเพอสนต

15. ยทธพงศ ประชาสทธศกด และจนตนา บนนาค (2533) “การปรบปรง

คณภาพทางจลนทรยของแหนมดวยรงสแกมมา” พปส-1-149 สานกงาน

พลงงานปรมาณเพอสนต

16. ยทธพงศ ประชาสทธศกด และวชรา พรงศลกะ (2537) “การใชวธการ

ฉายรงสแกมมาลดการสญเสยของมะขามหวานระหวางการเกบรกษา”

รายงานการประชมวชาการไมผลแหงชาตครงท 1 สานกงานคณะ

กรรมการวจยแหงชาต หนา 296-313

17. ยทธพงศ ประชาสทธศกด และวชรา พรงศลกะ (2542) “วธการฉายรงส

มะขามหวาน: เทคโนโลยเพอการปรบปรงคณภาพมะขามหวานและการ

ยอมรบมะขามหวานฉายรงสของผบรโภค” การประชมวชาการเทคนคของ

วธการทางวทยาศาสตรชวภาพครงท 15 เทคโนโลยเพอคณภาพผลผลต

ทางการเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กาแพงแสน หนา 85-95

18. ยทธพงศ ประชาสทธศกด “ประสบการณการวางตลาดแหนมฉายรงส

นวเคลยรปรทศน” สานกงานพลงงานปรมาณเพอสนต ปท 11 ฉบบท 1

มกราคม-มนาคม 2539 หนา 9 – 13

ÍÒËÒéÒÂاÊÕ 3519. วชรา พรงศลกะ (2525) “การยบยงการงอกของมนฝรงดวยรงสแกมมา”

รายงานวจยและพฒนาเลขท พปส-1-100 สานกงานพลงงานปรมาณ

เพอสนต กรงเทพฯ

20. BHAIBULAYA, M. (1985) Effect of gamma ray on the metacer-

cariae of liver fl uke (Opis-thorchis viverini) infective stages of

parasite caused by consumption of raw or semi-processed fi sh.

Food Irradiation Newsletter Vol. 9, No. 2, p. 8., IAEA, Vienna.

21. Bruhn, C. M. and J. W. Noell. (1987) Consumer in store response

to Irradiated Papayas. Food Technology, 41(9) :83-85.

22. Bruhn, C.M. Global Consumer Acceptance of Irradiated Food.

Presented at ASEAN/ICGFI/Seminar on Food Irradiation for Food

Industry and Trade. Bangkok, Thailand. 1-4 April 1997.

23. IAEA, (1998) Report of Final Research Co-ordination Meeting of

the FAO/IAEA Co-ordinated Research Programme on Public Ac-

ceptance and Market Development of Irradiated Food in Asia and

Pacifi c (RPFI-Phase IV) Bangkok, Thailand. 21-25 September 1998.

24. Laizier, J. (1987) Test market of Irradiated Strawberries in France.

Food Irradiation Newsletter, 11(2) IAEA, Vienna. 45-46.

25. Loaharanu, P., C. Prompubesara, and S. Songprasertchai. (1971).

Effect of irradiation in extending the storage life of boiled Chub

Mackerel (Rastrelliger spp.) THAI. AEC-49 OAEP. Bangkok,

Thailand.

26. Moy, J. H., Sha Zhenyuan and Zhichen Xu (1988) Test marketing

of Irradiated Apples in Shanghai. Food Irradiation Newsletter,

12(1) IAEA, Vienna. 59-60.

27. Prachasitthisak, Y., D. Banati and H. Ito (1996) Shelf life extension

of chicken meat by gamma irradiation and microfl ora changes.

Food Sci. Technol. Int. 2 (4), 242-245

28. Prachasitthisak, Y., V. Pringsulaka and S. Chareon. (1989).

Consumer acceptance of Irradiated Nham (Fermented pork

sausages). Food Irradiation Newsletter 13(1), IAEA, Vienna.

Food Irradiation3629. Tiravat, K. (1971). The infl uence of gamma irradiation on shelf-life

extension of banana. In: Effect of gamma irradiation on Hom

Tong banana. THAI. AEC-51 OAEP. Bangkok, Thailand. p. 8-13

30. U.S. Department of Energy, Byproducts Utilization Program.

Trichina-safe Pork by Gamma Irradiation Processing. A Feasibility

Study. CH2M HILL, Aug. 1983

31. Washington, D.C., Food and Drug Administration. Department

of Health and Human Services. Federal register, Irradiation in

the Production, Processing and Handling of Food. Final rule

April 18, 1986.

32. WHO (1981) “Wholesomeness of Irradiated Food” Report of

a Joint FAO/IAEA/WHO Expert Committee, Technical Report

Series No. 659, Geneva.