1

บทท 2 ทรพยและทรพยสทธ

ในบทนนกศกษาจะไดทราบถงความหมายของทรพย ทรพยสน ประเภทของทรพยและทรพยสน ส วนประกอบของทรพย การไดมาซงทรพยสทธในอสงหารมทรพยและอสงหารมทรพย ขอ 1 ความหมายของทรพยและทรพยสน การทราบความหมายของทรพยและทรพยสนมความส าคญเปนอยางยง ไมตางจากการท าความเขาใจวาสงใดเปนบคคลตามความหมายของกฎหมาย เพราะความหมายเปนสงทก าหนดขอบเขตของสงทจะเปนสงนน และชวยในผอานกฎหมายสามารถท าความเขาใจกฎหมายไดถกตอง ในการก าหนดวาสงใดเปนทรพยหรอทรพยสน

กฎหมายไดใหความหมายสงทจะเปนทรพยวาหมายถง วตถมรปราง1 สงทจะเปนทรพยนนจะตองเปนวตถ สงทไมเปนวตถ เชน มนษย จงไมใชทรพย แตมนษยทส นลมหายใจไปแลวอาจเปนทรพยไดเพราะไมมสภาพบคคลแลว สงทจะเปนทรพยยงจะตองเปนสงทมรปราง คอ สามารถมองเหนเปนรปทรงตางๆไดดวยตา หรอสมผสจบตองได เชน เครองคอมพวเตอร มอถอ ปากกา อาคาร รถยนต สวนสงทไมมรปรางไมอาจเปนทรพยได จะเปนไดเพยงทรพยสนเทานน

สวน ทรพยสน2 หมายความรวมทงทรพยและวตถไมมรปราง ซงอาจมราคาและอาจถอเอาไดไดแก ดงนนทรพยสนจงไดแกสงหนงสงใด ดงนตอไปน

1. ทรพย หรอ 2. วตถไมมรปราง ไดแก สงทไมสามารถมองเปนไดดวยตา หรอสมผสจบได เชน

อากาศ กาซ ซงอาจเปนสงทมนษยสรางขนกได เชน ลขสทธ สทธบตร กรรมสทธ สทธอาศย หน แตวตถไมมรปรางจะตองเปนทรพยสนจะตองประกอบไปดวยลกษณะดงตอไปน

2.1 ตองอาจมราคา กลาวคอ สงทมมลคาตอบคคลใดบคคลหนง 2.2 อาจถอเอาได กลาว สามารถยดถอ หรอหวงกนมใหบคคลอนเขาเกยวของ

หรอรบกวนได เชน อากาศ หรอกาซทบรรจในถง ตางจากอากาศทลอยเคลอนทไปมาซงยงไมสามารถถอเอาได ขอ 2 ประเภทของทรพย

1 ป.พ.พ. มาตรา 137

2 ป.พ.พ. มาตรา 138

2

ประเภทของทรพยอาจแบงไดหลากหลายประเภทขนอยกบหลกเกณฑทใชแบง การแบงประเภทของทรพยทส าคญๆในกฎหมาย อาทเชน

แบงโดยใชเกณฑการแบงไดหรอไม สามารถแบงทรพยได 2 ประเภท 1. ทรพยแบงได คอทรพยทแบงออกจากกนเปนสวนๆ แลวยงคงรปบรบรณ

ดงเชนทรพยเดม เชน ขาวสาร ถว งา น าตาล น าปลา เงนตรา น ามน ทดน 2. ทรพยแบงไมได คอ ทรพยทไมอาจแบงแยกออกจากกน โดยใหคงภาวะ

เดมของทรพย เชน รถยนต จกรยาน รม หนงสอ ปากกา แวนตา นาฬกาขอมอ รองเทา และหมายรวมถงทรพยทมกฎหมายก าหนดวาแบงไมไดดวย เชน หนในบรษท3

การแบงโดยใชเกณฑนเพอประโยชนในการจดการปญหาในกรณทตองมการแบงทรพยดงกลาว หากเปนทรพยแบงไมไดกใชวธอนแทนการแบงแยกทรพยนน เชน น าทรพยนนออกขายแลวเอาเงนมาแบงกน4

แบงโดยใชเกณฑการจ าหนายจายโอน สามารถแบงทรพยได 2 ประเภท

1. ทรพยนอกพาณชย คอ ทรพยสนทไมอาจถอเอาได และโอนแกกนมไดโดยชอบดวยกฎหมาย

ทรพยทไมสามารถถอเอาได คอ ทรพยทไมสามารถจะน ามาครอบครอง หรอยดถอเปนของตน เชน ดวงอาทตย ดวงดาว ภเขา แมน าล าธาร

ทรพยทโอนแกกนมไดโดยชอบดวยกฎหมาย คอ ทรพยสนทมกฎหมายหามมใหโอนใหแกกน หากฝาฝนการโอนยอมเปนอนมชอบดวยกฎหมายและมผลตกเปนโมฆะ ผรบโอนกไมไดสทธใดในทรพยนนทรพยทโอนใหแกกนมไดโดยชอบดวยกฎหมายนตองมกฎหมายบญญตไวโดยชดแจงมใหโอนใหแกกน เชน สาธารณสมบตของแผนดน5 สทธในคาอปการะเลยงด6 เปนตน

การหามโอนกฎหมายอาจหามโอนโดยเดดขาด หรอหามโอนในบางกรณกได เชน หามโอนโดยทางนตกรรม แตไมหามโอนโดยการตกทอดทางมรดก เชน ใบจอง ก.ส.น.5

2. ทรพยในพาณชย คอ ทรพยสนทสามารถซอขายกนไดโดยชอบดวยกฎหมาย ไมมกฎหมายมใหโอนใหแกกน

การแบงเปนทรพยนอกพาณชย หรอทรพยในพาณชย เพอประโยชนในการจ าแนกวาทรพยใด ประชาชนสามารถโอนกนไดหรอไม เพอทจะมไดหลงเขาท านตกรรมตอกนอนจะท าใหเกดความเสยหายในภายหลง 3 มาตรา 1118 วรรค 1 “อนหนนน ทานวาจะแบงแยกหาไดไม”

4 มาตรา 1364 วรรค 1 “การแบงทรพยสนพงกระท าโดยแบงทรพยสนนนเองระหวางเจาของรวม หรอโดยขายทรพยสนแลวเอาเงนทขายไดแบงกน” 5 มาตรา 1305 “ทรพยสนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดน จะโอนแกกนมได เวนแตอาศยอ านาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา” 6 มาตรา 1598/41 “สทธทจะไดคาอปการะเลยงดนนจะสละหรอโอนมไดและไมอยในขายแหงการบงคบคด”

3

แบงโดยใชเกณฑการเคลอนทได สามารถแบงได 2 ประเภท คอ

1. อสงหรมทรพย หมายถง ทดน ทรพยทตดอยกบทดนเปนการถาวร ทรพยทประกอบเปนอนเดยวกบเนอทดน และรวมทงทรพยสทธทเกยวกบทดน หรอทรพยทตดอยกบทดน หรอประกอบเปนอนเดยวกบทดนนน

1.1 ทดน หมายถง พนดน พนน า หวย หนอง คลอง บง ขอสงเกต ดนทขดหรอแยกออกมาจากทดนจะพนสภาพจากอสงหารมทรพย กลายเปนสงหารมทรพย

1.2 ทรพยทตดอยกบทดนเปนการถาวร ทรพยทตดอยกบทดนอาจเกดขนเองโดยธรรมชาต หรอมนษยไดน ามา

ตดไวเปนการถาวรกบทดนกได เชน ตนไม อาคารบานเรอน สะพาน อนสาวรย แตจะตองตดตรงตรากบทดนอนเปนการถาวร หากไมมลกษณะถาวร เชน บรรดาแผงลอย เตนท ประร าพธในงานตาง ๆ ไมลมลก ธญพช ไมมลกษณะเปนอสงหารมทรพย

1.3 ทรพยทประกอบเปนอนเดยวกบเนอทดน เชน ดน หน กรวด ทราย สนแร อญมณ ทรพยทประกอบเปนอนเดยวกนทดนนหากไดแยกทรพยนนออกจากทดน ทรพยนนจะสนสภาพจากอสงหารมทรพยเปนสงหารมทรพย เชน แรลคไนท กองกรวด แรพลอยทรอการเจยรไน

1.4 ทรพยสทธในทดน เชน กรรมสทธ สทธครอบครอง 1.5 ทรพยสทธในทรพยทตดอยกบทดน เชน สทธอาศย สทธเกบกน 1.6 ทรพยสทธในทรพยทประกอบเปนอนเดยวกบทดน เชน สทธในการ

สมปทานบตรเหมองแร

2. สงหารมทรพย7 หมายถง ทรพยสนอนทไมใชอสงหารมทรพย และหมายรวมถงสทธอนเกยวกบทรพยสนทเปนสงหารมทรพยนนดวย

2.1 ทรพยสนอนทไม ใชอสงหารมทรพย เชน รถยนต เรอ สตว เครองประดบ เครองเรอน

2.2 สทธอนเกยวกบทรพยสนทเปนสงหารมทรพย เชน กรรมสทธ สทธครอบครอง เปนตน

นอกจากนสงหารมทรพยยงอาจแบงได 2 ประเภท โดยใชเกณฑการท าตามแบบของนตกรรม คอ

ก. สงหารมทรพยธรรมดา เชน จกรยานยนต นาฬกา โทรศพท เปนตน ข. สงหารมทรพยพเศษ อนไดแก เรอทมระวางตงแตหาตนขนไป แพ และ

สตวพาหนะ

7 พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน :(น) ทรพยทน าไปได เชน แหวน สรอย โตะ เกาอ

4

อสงหารมทรพยและสงหารมทรพยเปนการแบงโดยใชเกณฑเพอประโยชนทางดานกฎหมายเกยวกบการท านตกรรมสญญาอนเกยวกบทรพยแตละประเภท เชน การซอขายอสงหารมทรพยตองท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท สวนการซอขายสงหารมทรพยไมตองกระท า8

ขอ 3 การเกยวเนองกนระหวางทรพย ทรพยบางประเภทกอรปรางไดโดยล าพงไมตองอาศยทรพยอนประกอบ ทรพยบางอยางตองประกอบดวยทรพยชนอนจงจะมรปรางรปทรงหรอสามารถใชประโยชนได เชน รถยนตประกอบไปดวยทรพยมากกวาหนงชน หรอทรพยบางอยางสามารถทจะเพมจ านวนไดโดยมนษยไมตองยงเกยว เชน ชาง มา โค กระบอ ไมยนตน ทรพยตางๆเหลานกฎหมายไดจดความสมพนธของทรพยดงกลาว ดงน

3.1 สวนควบของทรพย คอ สวนซงโดยสภาพแหงทรพยหรอโดยจารตประเพณแหงทองถนเปนสาระส าคญในความเปนอยของทรพยนน และไมอาจแยกจากกนไดนอกจากจะท าลาย ท าใหบบสลาย หรอท าใหทรพยนนเปลยนแปลงรปทรงหรอสภาพไป9 ลกษณะของสวนควบ

1. สวนควบจะมขนไดเมอมทรพยตงแต 2 อยางมาประกอบหรอรวมสภาพเขาดวยกน จนไมอาจแยกออกจากกนได นอกจากจะท าลาย ท าบบสลาย หรอท าใหเปลยนแปลงรปทรงหรอสภาพของทรพยนนไป เชน หากแยกหลงคาออกจากตวบานยอมท าใหบานเปลยนรปทรงเปนบานทไมสมบรณ ลอรถยอมเปนสวนควบของรถ หากแยกลอรถออกจากรถยอมท าใหไมมสภาพเปนรถ แตหากสามารถแยกไดโดยไมท าใหเกดการบบสลายฯ ทรพยนนกไมเปนสวนควบ เชน เครองปรบอากาศ แมจะรอออกจากตวบานกมไดท าใหบานบบสลาย หรอเปลยนรปทรงแตประการใด

2. สวนควบตองเปนสวนทเ ปนสาระส าคญในความเป นอยของทรพย สาระส าคญ คอ หากไมมทรพยทเปนสวนควบแลวจะท าใหทรพยนนใชไมไดสมประโยชน การททรพยสวนใดจะเปนสาระส าคญในความเปนอยของทรพยหรอไม อาจพจารณาไดจากสภาพแหงทรพยนนหรอจารตประเพณของทองถนในการใชทรพยนน เชน หลงคา ประต หนาตางของบาน โดยสภาพยอมเปนสาระส าคญของตวบาน แตเตาผงหรอเตาไฟในบานโดยสภาพไมใชสาระส าคญในความเปนอยของบาน แตส าหรบบานทอยในเมองหนาวแลวเผาผงหรอเตาไฟกลบเปนสาระส าคญในความเปนอยของบานโดยจารตประเพณ

8 มาตรา 456 การซอขายอสงหารมทรพย ถามไดท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาทเปนโมฆะ วธนใหใชถงซอขายเรอมระวางตงแตหาตนขนไป ทงซอขายแพและสตวพาหนะดวย 9 มาตรา 144 วรรค 1

5

3. สวนควบจะมขนเมอสามารถก าหนดไดวาทรพยอยางหนงมความส าคญมากกวาทรพยอกอยางหนง เชน ประตยอมเปนสวนควบของบาน ลอรถยนตยอมเปนสวนควบของรถยนต แตถาไมสามารถก าหนดไดวาสวนใดมความส าคญมากกวากนกไมใชสวนควบ เชน ชอนกบซอม กรอบแวนตากบเลนสแวนตา เปนตน

ผลของการเปนสวนควบ ทรพยใดเปนสวนควบของทรพยอน เจาของทรพยยอมมกรรมสทธในทรพยทเปนสวน

ควบนนดวย หรอสวนควบยอมตกตดไปกบทรพยประธานเสมอ เชน แดงตกลงขายทดนใหแกด า โดยสญญาซอขายมไดกลาวถงบานอนตงอยบนทดนนน เชนน บานดงกลาวยอมเปนกรรมสทธของด า เพราะบานเปนสวนควบของทดนแมวาสญญาซอขายจะมไดระบวาขายบานกตาม

ขอยกเวนหลกสวนควบ

ทรพยบางอยางแมเขาลกษณะของสวนควบ แตกฎหมายบญญตมใหถอวาเปนสวนควบของทรพย อนมดงน

1. ไมลมลก ธญชาตอนจะเกบเกยวรวงผลไดครงหนง หรอหลายครงตอปไมเปนสวนควบของทดน10 เชน พชผกสวนครว ขาวโพด ถวลสง ขาว

ไมลมลก ไดแก ไมมอายไมเกน 3 ป11 สวนธญชาต หมายถง พนธไมทอยในจ าพวกขาว เชน ขาวจาว ขาวเหนยว ขาวสาล ขาวฟาง12

2. ทรพยอนตดอยกบทดน หรอโรงเรอนเพยงชวคราว13 เชน อาคารทปลกสรางเพอแสดงสนคาประจ าป แมวาลกษณะการปลกสรางจะตองมการยดตดตรงตราเพอใหอาคารมนคง แตเนองจากเจตนาในการปลกสรางมเจตนาจะปลกสรางเพยงครงคราวเทานน

3. โรงเรอนหรอสงปลกสรางอยางอนซงผมสทธในทดนของผอน ใชสทธนนปลกสรางไวในทดนนน14 โดยปกตโรงเรอนหรอสงปลกสรางบนทดนยอมเปนสวนควบของทดนเพราะการรอโรงเรอนหรอสงปลกสรางยอมท าใหทดนเปลยนแปลงรปทรงหรอสภาพไป แตในกรณทผมสทธในทดนของผอนไดใชสทธในทดนปลกสรางลงไป โรงเรอนหรอสงปลกสรางนนไมเปนสวนควบของทดน เชน นายแดงใหนายด าเชาทดน โดยนายด าจะท าประโยชนในทดนอยางไรกได นายด าไดสรางโรงงาน บนทดนนน เชนน โรงงานไมเปนสวนควบกบทดน ขอส าคญของขอยกเวนกรณนคอ ตองพจารณาวาผมสทธในทดนของผอนนนมสทธบนทดนนน

10

มาตรา 145 วรรค 2

11 ประมล สวรรณศร อางแลว น.61

12 ประมล สวรรณศร อางแลว น.61

13 มาตรา 146

14 มาตรา 146

6

อยางไร ถาไดกระท าภายใตขอบเขตของสทธของตนเองกอยภายใตขอยกเวนหลกสวนควบขอน แตหากปลกสรางเกนสทธทมกไมเขาขอยกเวนขอน อนหมายความวา สทธทปลกสรางลงไปยอมตกเปนสวนควบของทดน เชน นายแดงใหนายด าเชาบานเพออยอาศย ตอมานายด าไดตอเตมหองครวลงได เชนน หองครวยอมเปนสวนควบกบบาน เพราะนายด ามสทธเพยงอยอาศยในบานทเชาเทานน ไมมสทธทจะท าการตอเตมบานทเชานน

3.2 อปกรณ คอ สงหารมทรพยซงโดยปกตนยมเฉพาะถนหรอโดยเจตนาชดแจงของทรพยทเปนประธาน เปนของใชประจ าอยกบทรพยทเปนประธานเปนอาจณ เพอประโยชนแกการจดดแล ใชสอย หรอรกษาทรพยทเปนประธาน และเจาของทรพยไดน ามาสทรพยทเปนประธานโดยการน ามาตดตอหรอปรบเขาไว หรอท าโดยประการอนใดในฐานะเปนของใชประกอบกบทรพยทเปนประธานนน15

ลกษณะของอปกรณ 1. อปกรณจะมขนเมอมทรพยตงแตสองสงขนไป โดยทรพยอนหนงเรยกวา

อปกรณ น ามาใชเปนประจ าเปนอาจณเพอประโยชนในการจดการดแล ใชสอย หรอรกษาทรพยอกอนหนงซงเรยกวา ทรพยประธาน เชน แมแรงรถเปนอปกรณส าหรบรถยนตซงเปนทรพยประธาน เมาสเปนอปกรณส าหรบคอมพวเตอรซงเปนทรพยประธาน เปนตน

2. การน าทรพยหนงมาใชกบทรพยอกอนหนงเปนอาจณอาจเกดจากความนยมเฉพาะถนกได ซงหมายความโดยปกตมใชของทใชรวมกนแตทองถนนนนยมใชรวมกน เชน ในทองถนทสญญาโทรทศน UHF หรอVHF สงไปไมถงจานรบสญญาณดาวเทยมจงเปนทนยมในทองถนนน ดงนน จานรบสญญาณดาวเทยมจงเปนอปกรณของโทรทศน หรออาจเกดจากเจตนาของเจาของทรพยกได เชน ประเทศไทยถงดบเพลงไมเปนทนยมใชกบรถยนต แตถาเจาของรถยนตคนหนงกลบน ามาใชกบรถยนตของตนเองเพราะเหนวาเปนประโยชน เชนน ถงดบเพลงเปนอปกรณของรถยนตดวยเจตนาของเจาของรถยนต

3. ทรพยซงจะเปนอปกรณจะตองเปนสงทใชเพอประโยชนแกการจดการดแล รกษา หรอใชสอยทรพยประธาน เชน กระเปากลองถายรปเพอจดการดแลกลองถายรป เลนสกลองถายรป แบตเตอรกลองถายรปเพอประโยชนในการใชสอย แปรง น ายาท าความสะอาดกลองถายรปเพอประโยชนในการบ ารงรกษากลองถายรป เปนตน อปกรณจะตองเปนสงทใชเพอประโยชนตอทรพยประธาน มใชประโยชนของเจาของทรพยประธาน เชน ประแจไขควงเปนอปกรณของรถยนตเพราะเพอประโยชนในบ ารงรกษารถยนต ซงแตกตางจากตกตาในรถยนตมใชอปกรณในรถเพราะมใชเพอประโยชนในการจดการดแล รกษา หรอใชสอยรถยนต แตเพอความสวยงามของรถยนต

15

มาตรา 147

7

4. ผทน าทรพยอปกรณมาใชกบทรพยประธาน จะตองเปนเจาของทรพยประธาน หากเปนบคคลอนไมท าใหทรพยนนเปนอปกรณ เชน แดงยมกระเปากลองถายรปของด ามาใชกบกลองถายรปของแดง เชนน กระเปากลองถายรปไมเปนอปกรณของกลองถายรป

5. ทรพยทเปนอปกรณตองเปน “สงหารมทรพย” เทานน อสงหารมทรพยหากไดน ามาใชกบทรพยประธานจะเปนทรพยอปกรณไมได แตอาจเปน “สวนควบ” ได เชน ทดนทมบานมาปลกไวภายหลงจะเปนสวนควบ

6. การแยกอปกรณออกจากทรพยประธานเปนการชวคราว ไมท าใหอปกรณนนขาดจากการเปนอปกรณของทรพยประธาน เชน ลออะไหลทน าไปปะยาง หรอเตมลม หรอเปลยนยางชวคราวยงคงมสภาพเปนอปกรณของรถคนเดม

ค าพพากษาฎกาท 614-615/2514 ลกหบออย เตาหมอน าและปลองเหลก

เปนเครองใชประกอบและประจ าโรงงานน าตาลอนเปนทรพยประธานเปนอาจณ จงเปนอปกรณของโรงงานน าตาล

ค าพพากษาฎกาท 201/2487 ชอไฟฟาแกวและทองเหลองตดอยทเพดาน หองรบแขก หองอาหาร หองหนงสอและทหองโถง มาเปนเวลากวา 20 ป มราคาแพงโดยมากมกมเฉพาะผม งคงประดบเพอความสวยงามเปนพเศษ และไดความวาคงเปดไฟใชเปนบางคราวนน แสดงวาไมเปนของใชประจ ากบทรพยเปนประธานเปนอาจณ เพอประโยชนแกการจดดแลหรอใชสอย หรอรกษาทรพยประธานนนไมนบวาเปนอปกรณ จงไมตดไปกบตกและเรอนทขาย

ผลทางกฎหมายของ “อปกรณ” อปกรณ ยอมตกตดไปกบตวทรพยประธาน เวนแตจะก าหนดไวใหเปนอยางอนโดย

ปกตทรพยประธานไปอย ณ ทใด ทรพยอปกรณจะตองตกตดไปดวยเสมอ เจาของทรพยอปกรณจะเกบ เอาไว หรอสงวนไวเองไมได

เชน รถยนตยอมตองมลออะไหลเปนอปกรณ เมอเจาของขายรถไปกตองสงมอบลออะไหลใหแกผซอดวย

หลกกฎหมายทวา “ทรพยอปกรณยอมตองตกตดไปกบทรพยประธาน” อาจมขอยกเวนได หากมการตกลงเปนอยางอน เชน ผซอผขายตกลงในสญญาซอขายวาการซอขายรถไมรวมถงเครองมอรถทอยทายรถ

3.3 ดอกผลธรรมดา คอ สงทเกดขนตามธรรมชาตของทรพย โดยการมหรอใชทรพยนนตามปกตนยม และสามารถถอเอาไดเมอขาดจากทรพยนน

ดอกผลธรรมดาจะตองเปนสงทเกดตามธรรมชาตซงไดมาจากตวแมทรพยเนองจากการมแมทรพย เชน ลกสกรยอมเปนดอกผลธรรมดาอนเนองจากการมแมสกร หรอเนองจากการใชทรพยนนตามปกตนยม เชน เจาของพอพนธและแมพนธสนขตกลงกนวาถามลกสนขเกดขน

8

จากการผสมพนธจะแบงลกสนขคนละครง หากไมเปนปกตนยมกไมเปนดอกผล เชน งาชางมใชดอกผลของชาง เพราะมใชการใชทรพยตามปกตนยม แตเขากวางออนเปนดอกผลธรรมดาของกวาง เพราะเปนการใชทรพยตามปกตนยม

ดอกผลธรรมดาจะเกดขนเมอทรพยนนไดขาดจากแมทรพยนน โดยจะขาดจากแมทรพยดวยวธใดๆกได

3.4 ดอกผลนตนย คอ ทรพยหรอประโยชนอยางอนทไดมาเปนครงคราวแกเจาทรพย

จากผอนเพอการทไดใชทรพยนน และสามารถค านวณและถอเอาไดเปนรายวนหรอตามระยะเวลาทก าหนดไว

ดอกผลนตนยจะเปนทรพยใดๆกได เชน เงน คาเชา ขาวเปลอก หรอจะเปนประโยชนอยางอนกได เชน กยมเงนกนโดยผกตกลงใหผใหกใชทนาของตนเองท ากนแทนดอกเบยทตองใหเปนตวเงน

ดอกผลนตนยจะตองเปนสงทผอนไดใหเจาของทรพยเนองจากไดใชทรพยนน เชน ผเชานาใหคาเชาแกเจาของทนาโดยแบงขาวเปลอกใหเปนคาเชา แตคาจางทเจาของรถแทกซ ไดจากผวาจางมใชดอกผลของรถแทกซ เพราะผใชทรพยเปนเจาของรถแทกซ แตถาเปนคาเชารถทคนขบรถแทกซ จายใหแกเจาของอรถแทกซนนเปนดอกผล

ผลทางกฎหมายของดอกผล เจาของทรพยยอมมสทธในดอกผลทเกดจากตวทรพยนน ยกเวนแตกรณดงตอไปน 1. มกฎหมายก าหนดไว กลาวคอ มกฎหมายก าหนดวาดอกผลไมตกไปยงเจาของ

ทรพยแตตกไดแกบคคลอน เชน “ผไดรบทรพยสนไวโดยสจรต ยอมไดดอกผลของทรพยนนตลอดเวลาทยงสจรตอย”

2. มสญญาตกลงกนไวเปนอยางอน กลาวคอ โดยปกตดอกผลยอมตกไดแกเจาของทรพย แกหากมขอสญญาตกลงกนวาใหดอกผลตกทอดแกบคคลอนซงไมใชเจาของทรพย ดอกผลยอมตกทอดแกบคคลอนตามขอสญญา เชน แดงซอทดนทสวนล าไยของด า ซงก าลงตดผลอย แตแดงกบด าตกลงกนวาผลล าไยในฤดกาลนยงเปนสทธของด าอย หลงจากซอทดนแลวด ามสทธเกบผลล าไยได เชนน ผลล าไยยอมตกไดแกด า

9

ขอ 4 ทรพยสนของแผนดน ทรพยสนของแผนดนแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. สาธารณสมบตของแผนดน 2. ทรพยสนของแผนดนธรรมดา 4.1 สาธารณสมบตของแผนดน สาธารณสมบตของแผนดนน นมไดทงทเปนสงหารมทรพยและอสงหารมทรพย ทรพยสนของแผนดนทจะมลกษณะเปนสาธารณสมบตของแผนดนจะตองเปนทรพยทใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชน

1.1 สาธารณสมบตของแผนดนทใชเพอสาธารณประโยชน หมายถง ทรพยสนนน แผนดนไดมไวและก าลงไดมผใชทรพยสนนนเพอสาธารณประโยชน ซงผใชอาจเปนราษฎร เชน ทางน า ทางหลวง หรอบคคลกลมใดกลมหนงสวนราษฎรโดยทวไปไมไดใชกได เชน ปนกลของราชการทหาร ชาตไดมอบใหทหารเปนผใช ราษฎรคนอนเอามาใชไมได แตการททหารใชปนกลนนเปนทเขาใจวาใชเพอปองกนรกษาประเทศชาต เปนประโยชนแกคนทงชาตนบวาเปนสาธารณประโยชนเชนกน

1.2 สาธารณสมบตของแผนดนทสงวนไวเพอประโยชนรวมกน ไดแก ทรพยสนของแผนดนซงไดท าการสงวนไวเพอประโยชนรวมกนทงแผนดน เชน ทรกรางวางเปลาซงเปนทดนทยงไมมการออกเอกสารสทธใหประชาชนหรอใหประชาชนเขาครอบครองอยางถกตองตามกฎหมาย ซงตางกบสาธารณสมบตของแผนดนลกษณะแรกทใชเพอสาธารณประโยชน เชน ทะเลสาบ ทงเลยงสตว หรอหนองน า

ทรพยสนของแผนดนทกฎหมายก าหนดวาเปนสาธารณสมบตของแผนดนทใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนเพอประโยชนรวมกน16

1. ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคน หรอทอดทง หรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

ทรกรางวางเปลา หมายถง หมายถง ทดนทยงไมไดออกโฉนดใหเปนกรรมสทธ หรอใหไดสทธครอบครองโดยชอบดวยกฎหมายแกเอกชนหรอประชาชนคนใดๆหรออยในความครองครองของหนวยงานใดของรฐ ทรกรางวางเปลาจงเปนทดนทม ไดตกอยภายใตสทธใดๆ ท 16

มาตรา 1304 สาธารณสมบตของแผนดนนน รวมทรพยสนทกชนดของแผนดนซงใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกน เชน

(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคนหรอทอดทงหรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอน ตามกฎหมายทดน

(2) ทรพยสนส าหรบพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลง ทางน า ทางหลวง ทะเลสาบ

(3) ทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนตนวา ปอมและโรงทหาร ส านกราชการบานเมอง เรอรบ อาวธ ยทธภณฑ

10

รกรางวางเปลานจงมลกษณะเปนสาธารณสมบตของแผนดนทสงวนไวเพอประโยชนอนรวมกน และประชาชนอาจจะไดสทธในทดนประเภทนตามกฎหมายทดน(ตามมาตรา 1334)

ค าพพากษาฎกาท 100/2515 ทดนซงประชาชนในหมบานใชรวมกนส าหรบเลยงสตวพาหนะโคกระบอและเปนทปาชามา 80 ปเศษแลว เปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภททเปนทรพยสนส าหรบพลเมองใชรวมกนตาม ป.พ.พ. มาตรา 1304(2) ไมใชประเภททดนรกรางวางเปลาตามมาตรา 1304(1)

ทดนเวนคน หมายถง หมายถง ทดนซงเจาของกรรมสทธน ามาเวนคนใหแกรฐโดยสมครใจ(ตามพระราชบญญตการออกโฉนดทดน ร.ศ.127) ซงในสมยกอนทดนยงไมมมลคาสงมากดงเชนในปจจบน จงมผเวนคนทดนทไดไปคนใหแกรฐเมอผนนไมตองการใชประโยชนทดนแปลงนนอกตอไป

ทดนทอดทง หมายถง ทดนซงครงหนงเคยมเอกชนหรอประชาชนคนหนงคนใดไดกรรมสทธหรอสทธครอบครองมาแลว แตไมไดท าประโยชนหรอละทงทดนไป ปลอยใหทดนนนรกรางวางเปลา ไมวาจะเจตนาละทงหรอไม เปนเวลาสบปตดตอกนส าหรบทดนทมโฉนด หรอหาปตดตอกนส าหรบทดนทมหนงสอรบรองการท าประโยชน และศาลไดสงเพกถอนหนงสอแสดงสทธในทดน ตามทอธบดกรมทดนรองขอตามมาตรา 6 แหงประมวลกฎหมายทดน

ทดนซงกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน หมายถงทดนซงมผทอดทงตามมาตรา 6 แหงประมวลกฎหมายทดนกรณหนง และทดนทมการถอนสภาพทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนมาตรา 8 แหงประมวลกฎหมายทดน เพอน าทดนนนไปใชประโยชนอยางอนของราชการหรอน าไปจดเพอประชาชนได ทงนเปนไปตามนโยบายของรฐ การถอนสภาพทดนดงกลาวน ตองตราเปนพระราชบญญตหรอพระราชกฤษฎกาแลวแตกรณ

2. ทรพยสนส าหรบพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลง ทางน า ทางหลวง ทะเลสาบ ทรพยสนของแผนดนทพลเมองใชรวมกนมไดหลายประการสวน ทชายตลง ทางน า ทางหลวง ทะเลสาบเปนเพยงตวอยางเทานน ทรพยสนอนๆทพลเมองใชรวมกนยอมเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภทนทงสน เชน ทงหญาเลยงสตว หนองน า ปาชา ทชายตลง หมายถง ทดนทอยตดตอกบแมน า ล าคลอง ทะเล ซงในฤดน าตามปกตน าทวมถงทกป17 ทชายตลงจะมลกษณะเปนสาธารณสมบตแผนดนตอเมอพลเมองไดใชประโยชนดวย หากยงไมไดใชกขาดสภาพการเปนสาธารณสมบตของแผนดน ในเรองทชายตลงนศาลฎกาเคยวนจฉยไวในค าพพากษาศาลฎกาท 353 - 360/2507 วาเจาของทดนปลกอาคารลงในทดนของตนตอมาน าในล าน านนเซาะทดนภายใต อาคารพงลงจนกลายสภาพเปนทชายตลงแตเจาของทดนนนยงใชสทธแหงความเปนเจาของครอบครองอาคารและทดนในเขตของตนอยโดยมไดทอดทงปลอยใหเปนทชายตลงส าหรบพลเมองใชรวมกน ตองถอวาทชายตลง

17

ค าพพากษาฎกาท 451/2496

11

ทพพาทกนนนยงไมเปนสาธารณสมบตของแผนดน (ผเขยน: เหตเพราะในขณะนนเจาของทดนยงไมไดสละสทธในทดนนนใหพลเมองใชทชายตลงนน) ทางน า หมายถง แมน า ล าคลอง ค หรอแหลงน าอนๆ เชน ทะเลสาบ ซงสาธารณชนใชสญจรไปมาจากแหงหนงไปยงอกแหลงหนงได ศาลฎกาเคยวนจฉยไวในค าพพากษาฎกาท 979/2477 วาทซงเดมเปนล าคลองแมตอมาภายหลงจะมผทงขยะมลฝอย จนเกดตนเขนขน กยงคงเปนสาธารณสมบตของแผนดนอย

ทางหลวง หมายถง ถนนซงสาธารณชนสญจรไปมา ทางหรอถนนในทดนของเอกชนแมสาธารณชนใชสญจรไปมากไมเปนสาธารณสมบตของแผนดน เพราะขาดลกษณะการเปนทรพยสนของแผนดน ยกเวนแตเจาของทดนไดสละกรรมสทธอทศใหแผนดนเพอใหเปนสาธารณประโยชน ซงการแสดงสละใหแผนดนอาจท าได 2 วธ18 คอ

1. โดยแสดงเจตนาอทศใหโดยตรง เชน จดทะเบยนสลกหลงโฉนดตอเจาพนกงานวา “อทศใหเปนสาธารณประโยชน”

2. การแสดงเจตนาอทศใหโดยปรยาย เชน เจาของทดนโฉนดแผนทตดถนนในทดนของตนเพอขายทดนใหมราคาสงขน ผซอทดนกบคนอนไดใชถนนเปนทางสญจรไปมาหลายป โดยเจาของมไดแสดงอาการหวงหามอยางใด ถอไดวาเจาของไดอทศทใหเปนถนนสาธารณะแลว19 หรอทางเดนซงเจาของทดนปลอยใหสาธารณชนใชเปนทางสญจรไปมาเปนเวลากวา 20 ปมาแลว กถอไดวาเจาของทดนไดเจตนาสละใหเปนทางสาธารณแลว จงตกเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 1304(2)20

ค าพพากษาฎกาท 782/2523 การยกทดนใหเปนทางสาธารณะไมจ าตองท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท

ค าพพากษาฎกาท 843/2523 การอทศทดนใหใชเปนทางสาธารณะ เปนการสละทดนใหเปนสาธารณสมบตของแผนดนส าหรบพลเมองใชรวมกนตามาตรา 1304 ไมจ าเปนตองท าพธจดทะเบยนอยางโอนใหแกเอกชน แมเปนทดนในเขตโฉนด ผซอทดนกไมมสทธในทดนสวนทไดอทศเปนทางสาธารณะไปแลว

ค าพพากษาฎกาท 1498-1499/2529 เจาของทดนยอมใหโจทกและประชาชนใชทางพพาทสญจรไปมาเปนเวลาชานานหลายสบป ยอมถอไดวาไดอทศทดนใหเปนทางสาธารณะโดยปรยายแลว

ทะเลสาบ หมายถง หวยน าใหญ หรอแหลงน าขนาดใหญทมแผนดนลอมรอบนาจะหมายรวมถงอางน าหรอแหลงกกเกบน าทเกดจากการสรางเขอนเพอกกน าไวเพอผลต

18

ประมล สวรรณศร อางแลว น.35

19 ค าพพากษาฎกาท 803-804/2472

20 ค าพพากษาฎกาท 1083/2477

12

พลงงานไฟฟา หรอเพอการชลประทาน หากแหลงน าดงกลาวเปนทส าหรบพลเมองหรอประชาชนใชรวมกน กยอมจะกลายเปนสาธารณสมบตของแผนดน

ค าพพากษาฎกาท 982/2522 วนจฉยวา หนองน าทเกดขนโดยธรรมชาตส าหรบราษฎรในหมบานใชเปนทจบปลาและเลยงสตวรวมกน เปนทสาธารณสมบตของแผนดน แมทางราชการจะไมไดขนทะเบยนไวเปนทสาธารณสมบตของแผนดนกไมใชขอสาระส าคญ เพราะไมมกฎหมายบงคบวาจะตองกระท าดงกลาว

ทรพยสนของแผนดนอนๆนอกจากทชายตลง ทางน า ทางหลวง ทะเลสาบ ถา

พลเมองใชรวมกนกมลกษณะเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามมาตรา 1304 (2) เชน ทปาชา ศาลฎกาไดวนจฉยไวในค าพพากษาฎกาท 1345/2519 วาเปนสาธารณสมบตของแผนดน21

3. ทรพยสนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เปนตนวา ปอม และโรงทหาร

ส านกราชการบานเมอง ทรพยสนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะหมายถง ทรพยสนของ

แผนดนไมวาจะเปนอสงหารมทรพยหรอสงหารมทรพย ซงทางราชการสงวนไวเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ เชน สถานทราชการ ทดนราชพสด ซงใชปลกอาคารสถานทราชการ ปอมปราการ โรงทหาร เรอรบ อาวธยทธภณฑ ค าวาเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะกคอเพอประโยชนสาธารณะนนเอง เพยงแตไมไดใหประชาชนเขาใชประโยชนอยางเชนทรพยสนส าหรบพลเมองใชรวมกนตามมาตรา 1304(2)

ทรพยสนทใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ตองมลกษณะทแสดงใหเหนไดวาไดใชเพอประโยชนอนเปนสวนรวมของแผนดน มใชเพยงอยในความดแลของกระทรวง ทบวง กรม เทานน ดงทมาตรา 1304(3) บญญตไว เปนตวอยางวา “เปนตนวา ปอมและโรงทหาร ส านกราชการบานเมอง เรอรบ อาวธยทธภณฑ”

ค าพพากษาศาลฎกาท 824 - 825/2511ทราชพสดไดเคยใชเปนทปลกสรางโรงงานฆาสตวแตเลกไป ปจจบนใชเปนทปลกบานพกนายอ าเภอและโรงเกบรถดบเพลงเปนทรพยสนของแผนดนซงใชเพอสาธารณประโยชน โดยใชเปนทปลกสรางส านกราชการบานเมองอนราชการใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะจงเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา1304 (3)

21

ค าพพากษาฎกาท 1345/2519 วนจฉยวา ปาชาซงประชาชนเคยใชประโยชนในการเผาและฝงศพเปนสาธารณสมบตของแผนดน แมจะยงไมไดขนทะเบยนของทางการไว และหมดสภาพเปนปาชาเพราะโจทกเขาครอบครอง ประชาชนจงไมไดใชมาหลายปกตาม ตราบใดททางราชการยงไมไดถอนสภาพ กยงเปนปาชาอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนอยนนเอง การทโจทกเขายดถอโดยพลการไมท าโจทกไดสทธครอบครองตามกฎหมาย

13

ค าพพากษาศาลฎกาท 1333/2535 ทพพาทเปนสวนหนงของก าแพงชนนอกของเมองโบราณ จงเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภททรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304(3)

ขอสงเกต การเปนสาธารณสมบตของแผนดนไมจ าตองไดขนทะเบยนวาเปนสาธารณ

สมบตของแผนดน การเปนสาธารณสมบตของแผนดนขนอยกบวาไดใชทรพยสนนนเพอสาธารณประโยชนหรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกนหรอไม

ค าพพากษาฎกาท 1542/2525 ถนนจะเปนทางสาธารณะหรอไม ยอมเปนไปตามสภาพของการใช ไมจ าเปนตองใหศาลมค าสงวาเปนทางสาธารณะใหแบงแยกโฉนดทดนและจดทะเบยนเปนทางสาธารณะ

ผลแหงการเปนสาธารณสมบตของแผนดน 1. สาธารณสมบตของแผนดนกฎหมายหามมใหโอนแกกน มาตรา 1305 “ทรพยสนซงเปนสาธารณสมบตของแผนดนนนจะโอนแกกนมได เวนแต

อาศยอ านาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา” สาธารณสมบตของแผนดนจะโอนใหแกกนอยางเชนทรพยสนของเอกชนไมได หากจะ

โอนตองอาศยอ านาจของกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา ดงนนสาธารณะสมบตของแผนดนจงถอวาเปนทรพยนอกพาณชย

ค าพพากษาฎกาท 1497/2496 ทางเดนสาธารณะแมราษฎรจะมไดใชเดนแลวกจะโอนกนไดโดยพระราชบญญต นายอ าเภอจะเอาไปยกใหใครไมได

ค าพพากษาฎกาท 1933/2517 ทปาชาทไมไดใชแลวแตยงไมไดถอนสภาพยงเปนสาธารณสมบตของแผนดน จะออกโฉนดทดนหรอน.ส.3 มได

ค าพพากษาฎกาท 772/2516 ทดนซงไดมพระราชกฤษฎกาหวงหามไวเพอการสหกรณ เปนสาธารณสมบตของแผนดน ตองหามมใหโอนใหแกกน เวนแตอาศยอ านาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกา โจทกรบโอนทดนพพาทมาจากผอนไมมสทธน าไปใหจ าเลยเชา โจทกจงไมมอ านาจฟองขบไลจ าเลยออกจากทพพาทและเรยกคาเชาคาเสยหาย

ค าพพากษาฎกาท 2622/2522 ซอทดนสาธารณสมบตของแผนดนจากการขายทอดตลาดตามค าสงศาลกไมไดกรรมสทธ

2. หามมใหยกอายความขนตอสกบแผนดน มาตรา 1306 “ทานหามมใหยกอายความขนเปนขอตอสกบแผนดนในเรองทรพยสนอน

เปนสาธารณสมบตของแผนดน” สาธารณสมบตของแผนดนนนกฎหมายหามผใดยกอายความขนเปนขอตอสกบแผนดน

ค าวา “ยกอายความขนตอส” หมายความวา บคคลซงครอบครองสาธารณสมบตของแผนดนจะ

14

อางวาสาธารณสมบตของแผนดนเปนของตนเพราะไดครอบครองปรปกษสาธารณสมบตของแผนดน อยางเชนทรพยสนของเอกชนตามมาตรา 1382 ไมได22 การทบคคลหนงบคคลใดครอบครองสาธารณสมบตของแผนดนแมจะนานเพยงใด กไมอาจยกอายความขนตอสกบแผนดนได หนวยงานรฐซงดแลสาธารณสมบตของแผนดนสามารถเรยกสาธารณสมบตของแผนดนคนจากผครอบครองไดทกเมอ หรออกนยหนงคอระหวางผครอบครองกบแผนดนแลว แผนดนยอมมสทธดกวาเสมอ

ค าพพากษาฎกาท 1270/2497 แมจะครอบครองหนองน าสาธารณะมา 30 ปกไมมสทธครอบครอง

ค าพพากษาศาลฎกาท 490/2507 กรมชลประทานปกหลกกนเขตทดนเพอใชในการชลประทานเปนสาธารณสมบตของแผนดนอนเปนทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304(3) โดยไมตองมกฎหมายพเศษใหอ านาจอก ผใดจะบกรกและยกอายความการครอบครอง ขนยนกรมชลประทานไมได

ค าพพากษาศาลฎกาท 824 - 825/2511ทราชพสดไดเคยใชเปนทปลกสรางโรงงานฆาสตวแตเลก ไปปจจบนใชเปนทปลกบานพกนายอ าเภอและโรงเกบรถดบเพลงเปนทรพยสนของแผนดนซงใชเพอสาธารณประโยชน โดยใชเปนทปลกสรางส านกราชการบานเมองอนราชการใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ จงเปนสาธารณสมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา1304(3) จะโอนแกกนมไดเวนแตอาศยอ านาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกาตาม มาตรา 1305 เทานน และจะยกอายความขนเปนขอตอสกบแผนดนมไดตามมาตรา 1306 (ประชมใหญครงท 9/2511)

ค าพพากษาศาลฎกาท 1333/2535 ทพพาทเปนสวนหนงของก าแพงชนนอกของเมองโบราณ จงเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภททรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304(3) และมการขนทะเบยนก าแพงเมองเปนทราชพสดและเปนโบราณสถานไวแลว จงไมใชทรกรางวางเปลา แตเปนทราชพสดตามพระราชบญญต ทราชพสด พ.ศ. 2518 มาตรา 4 ซงกระทรวงการคลงเปนผถอกรรมสทธตามมาตรา 5 ราษฎรยอมไมอาจยดถอเอาเปนกรรมสทธหรอโอนกนได โดยรฐไมจ าตองประกาศหวงหามอก

ขอสงเกต 1. มาตรา 1306 หามบคคลใดยกอายความขนตอสแผนดนหรอรฐเทานน

สวนการยกขนตอสระหวางระหวางราษฎรดวยกนเอง ศาลฎกาเคยวนจฉยวาราษฎรทครอบครองสาธารณสมบตของแผนดนกอนผอน ยอมมสทธดกวาราษฎรคนอน ทงนเพราะกฎหมายหามเฉพาะยกขนตอสกบแผนดนเทานน มไดหามมใหยกตอสระหวางราษฎรดวยกนเอง

22

ป.พ.พ. มาตรา 1382

15

ตวอยางเชน นายแดงครอบครองทชายตลงซงอยบรเวณดานหนาทดนของนายด าทตดอยกบแมน าท าการเกษตร เชนน นายแดงมสทธในทดนดกวานายด า เพราะนายแดงไดครอบครองทดนอยกอน แตระหวางนายแดงกบเทศบาลแลวนายแดงจะอางสทธครอบครองขนตอสกบเทศบาลไมได

ค าพพากษาฎกาท 1121/2507 ทสาธารณสมบตของแผนดนจะใหเชามได ค าพพากษาศาลฎกาท 6152/2538 ทดนพพาทอยในเขตปาสงวนจงเปนสา

ธารณสมบตของแผนดนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1304 (3) และตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1305 หามมใหทดนประเภทดงกลาวโอนแกกน ประกอบกบพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 มาตรา 14 หามมใหบคคลใดยดถอหรอครอบครองทดนในเขตปาสงวนแหงชาต ท าใหผทเขายดถอครอบครองทดนไมไดสทธครอบครองไมสามารถใชยนรฐได แตระหวางราษฎรดวยกนผทครอบครองใชประโยชนอยกอนมสทธทจะไมถกรบกวนโดยบคคลอน เมอทดนพพาทอยในเขตปาสงวนแหงชาต โจทกจงไมมอ านาจน าทดนพพาทมาใหจ าเลยอาศย โจทกจงไมมอ านาจฟองขบไลและเรยกคาเสยหายจากจ าเลย

ค าพพากษาศาลฎกาท 8419/2550 ทดนพพาทเปนสาธารณสมบตของแผนดนส าหรบประชาชนใชรวมกน ผใดยอมไมมกรรมสทธหรอสทธครอบครองใชยนตอรฐไดและยงไมมพระราชกฤษฎกาเพกถอนจงยงเปนทสาธารณประโยชนส าหรบประชาชนใชรวมกน แตผทครอบครองทดนพพาทอยยอมมสทธดกวาผอน โจทกเปนผครอบครองทดนพพาท แมโจทกจะไมไดกรรมสทธหรอสทธครอบครองเพราะเปนทสาธารณประโยชน แตโจทกเปนผครอบครองทดนพพาทอยยอมมสทธดกวา การทจ าเลยซอเฉพาะบานของโจทกจากการขายทอดตลาดของเจาพนกงานบงคบคด แลวไมยอมรอถอนบานดงกลาวออกจากทดนพพาทเปนการโตแยงสทธของ โจทก โจทกจงมอ านาจฟองจ าเลยใหรอถอนบานออกจากทดนพพาทได

2. แมศาลจะวนจฉยวาราษฎรทครอบครองสาธารณสมบตของแผนดนกอน

ผอน ยอมมสทธดกวาราษฎรคนอนดงทอธบายไปแลวในขอ 1. แตราษฎรคนครอบครองกอนผอนนนจะตองไมเปนการกอใหเกดความเสยหายแกผอนดวย ดงเชนค าพพากษาฎกาท 427/2508

ค าพพากษาฎกาท 427/2508 การทจ าเลยขงลวดหนามท ารวรกล าเขาไปในทางสาธารณะท าใหโจทกไมสามารถใชรถยนตบรรทกผานไปมาไดตามปกตนน ถอวาจ าเลยไดกระท าละเมด ตองใชคาเสยหายแกโจทก

16

3. หามมใหยดทรพยสนของแผนดน มาตรา 1307 “ทานหามมใหยดทรพยสนของแผนดนไมวาทรพยสนนนจะเปนสาธารณ

สมบตของแผนดนหรอไม” ค าวา “ยด” หมายถง การยดตามค าพพากษาของศาลเพอน าสาธารณสมบตของแผนดน

มาช าระหนใหแกเจาหนตามค าพพากษาของศาล ดงนน ทรพยสนของแผนดนจงไมอยในขายบงคบคดของศาลไมวาทรพยสนของแผนดนนนจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนหรอไม เชน ศาลมค าพพากษาใหมหาวทยาลย เชยง ใหมช า ระหน ค าสรา งตกซ งค า งช าระกบผรบเหมากอสราง เชนน ผรบเหมากอสรางจะยดอาคารเรยน อาคารส านกงาน หรอวสดอปกรณตางๆของมหาวทยาลยเชยงใหมเพอช าระหนแกตนไมได

ค าพพากษาฎกาท 149/2485 สาธารณสมบตของแผนดนทหามยดนน แมขณะยดจะไมทราบวาเปนทรพยสนของแผนดน กไมท าใหการยดนนมผลยนตอแผนดนได การยดทรพยเชนวานไมมผลตามกฎหมายแตประการใด

การสนไปของสาธารณสมบตของแผนดน 1. ถกถอนสภาพ 2. เลกใชโดยเดดขาด และตลอดไป

ค าพพากษาฎกาท 1159/2511 ก าแพงเมองและคเมองเปนทรพยสนใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ แมตอมาจะถกท าลายหรอตนเขนขน แตเมอทางราชการยงถอเปนทหลวงหวงหามตลอดเวลา จงยงเปนสาธารณสมบตของแผนดนอย

3. ไดสนสภาพไปโดยธรรมชาต เชน ทางน าเมอกระแสน าเปลยนทางเดน ท าใหทางฝ งหนงตนเขนขนมาจนเปนพนดน ทางน านนกกลายสภาพเปนทงอกรมตลง ไมเปนทางน าตอไป เจาของทดนตรงทงอกนนยอมเปนเจาของตามมาตรา 1308 ถาไมมผใดเปนเจาของทตรงรมฝ งนน ทางน าซงเปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภท 2 กอาจกลายเปนทดนรกรางวางเปลา เปนสาธารณสมบตของแผนดนประเภท 1 ซงบคคลอาจเขาจบจองเอาได23

4. เมอโอนใหเอกชนโดยชอบ เชน มการตราพระราชกฤษฎกาจ าหนายสาธารณสมบตของแผนดนใหแกเอกชน

4.2 ทรพยสนของแผนดนธรรมดา

หมายถง สงหารมทรพยและอสงหารมทรพยทรฐเปนเจาของ โดยมหนวงงานตางๆของรฐเปนผถอกรรมสทธ แตไมมลกษณะเปนทรพยสนทใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนเพอประโยชนรวมกน ผลของการเปนทรพยสนของแผนดนธรรมดา มลกษณะเชนเดยวกบทรพยสนของแผนประเภทใชเพอสาธารณประโยชน หรอสงวนเพอประโยชนรวมกนเพยงประการเดยวเทานน คอ 23

ประมล สวรรณศร อางแลว น. 41

17

หามมใหยดเพอช าระหนตามค าพพากษาของศาล ตามมาตรา 1307 ดงนน ทรพยสนของแผนดนธรรมดาจงสามารถจ าหนาย จายโอนไดเชนเดยวกบทรพยสนของเอกชน ไมตองอาศยอ านาจแหงบทกฎหมายเฉพาะหรอพระราชกฤษฎกาตามมาตรา 1305 และอาจถกยกอายความขนตอสไดตามมาตรา 1306 ขอ 5. ทราชพสด

ทราชพสด หมายถง อสงหารมทรพยอนเปนทรพยสนของแผนดนทกชนด เวนแตทมกฎหมายก าหนดว า ไม ใชท ร าชพสด 24 โดยมห นวยงานของรฐ คอ กรมธนารกษ กระทรวงการคลงเปนผดแล และจดใหหนวยงานของรฐหรอสวนราชการครอบครองดแล และใชประโยชนจากทราชพสด ซงสวนใหญจะใชเปนทตงทท าการของหนวยงานราชการ กระทรวง ทบวง กรมตางๆรวมทงหนวยงานอนๆของรฐดวย ทดนทเปนทราชพสดทเหลอ กรมธนารกษจะน าไปจดหาประโยชนเพอน าผลประโยชนมาเขาคลงเปนรายไดของแผนดน เวนแตบางกรณทม กฎหมายยกเวนไวเปนพเศษ เชน พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 มาตรา 59 ใหสถานศกษาของรฐทเปนนตบคคล เชน โรงเรยน มหาวทยาลย หรอสถานบนการศกษาทเรยกชอเปนอยางอน มอ านาจใจการปกครองดแล บ ารง รกษา ใช และจดหาผลประโยชนจากทรพยสนของสถานศกษา ทงทเปนทราชพสด และทเปนทรพยสนอนดวย ดงนนทราชพสดจงมทงทดนทอยในความดแลของกรมธนารกษและหนวยงานของรฐสวนจะมลกษณะเปนทรพยสนของแผนดนธรรมดา หรอสาธารณสมบตของแผนดน ขนอยกบวาทดนนนไดใชเพอสาธารณประโยชนหรอสงวนไวเพอประโยชนรวมกนตามมาตรา 1304 (1), (2) หรอ (3) หรอไม หากทดนนนไดใชเพอประโยชนดงกลาวทดนนนกจะมสภาพเปนทงทราชพสดและสาธารณสมบตของแผนดน

สวนทดนทมไดอยในความดแลของกรมธนารกษ หรอหนวยงานของรฐ แตมสภาพเปนทดนตามมาตรา 1304(1), (2) หรอ (3) ทดนนนกมใชทราชพสด แตเปนทรพยสนของแผนดนประเภทสาธารณสมบตของแผนดนเทานน เชน หนองน า ปาชาทประชาชนใชประชาชนใชรวมกน 24

พระราชบญญตทราชพสด พ.ศ.2518 มาตรา 4 “ทราชพสดหมายความวา อสงหารมทรพยอนเปนทรพยสนของแผนดนทกชนด เวนแต สาธารณสมบตของแผนดนดงตอไปน

(1) ทดนรกรางวางเปลา และทดนซงมผเวนคนหรอทอดทงหรอกลบมาเปนของแผนดนโดยประการอนตามกฎหมายทดน

(2) อสงหารมทรพยส าหรบพลเมองใชหรอสงวนไวเพอประโยชนของพลเมองใชรวมกน เปนตนวา ทชายตลง ทางน า ทางหลวง ทะเลสาบ

สวนอสงหารมทรพยของรฐวสาหกจทเปนนตบคคลและขององคกรปกครองทองถนไมถอวาเปนทราชพสด”

18

ขอ 6 เอกสารเกยวกบทดน เอกสารอนเกยวกบทดนหากแบงตามลกษณะของกฎหมายทใหอ านาจในการออก อาจแบงได 2 ประเภท ดงน

5.1. เอกสารอนเกยวกบทซงออกตามประมวลกฎหมายทดน 5.2. เอกสารอนเกยวกบทดนซงออกตามกฎหมายอน

6.1 เอกสารอนเกยวกบทดนซงออกตามประมวลกฎหมายทดน ก. ใบจอง ใบจอง ตามมาตรา 1 แหงประมวลกฎหมายทดน หมายความวาหนงสอแสดงการ

ยอมใหเขาครอบครองทดนชวคราว ซงม 2 แบบ ตามขอ 2 แหงกฎกระทรวงฉบบท 43 (พ.ศ.2537) ออกตามความในพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 ไดแก

1) น.ส. 2 เปนใบจองทออกใหส าหรบทดนทต งอยในทองทซงรฐมนตรยงไมไดประกาศยกเลกอ านาจหนาทในการปฏบตตามประมวลกฎหมายทดนของหวหนาเขตนายอ าเภอผเปนหวหนาประจ ากงอ าเภอ ตามมาตรา 19 แหงพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายทดน (ฉบบท 4) พ.ศ. 2528

2) น.ส. 2 ก เปนใบจองทออกใหส าหรบทดนทตงอยในทองทอนซงมใชทองทตามขอ 1)

ใบจอง หรอ น.ส.2 คอ หนงสอททางราชการออกใหเพอเปนการแสดงความยนยอมใหครอบครองท าประโยชนในทดนเปนการชวคราว ซงรฐออกใหแกบคคลผประสงคจะไดทดนของรฐเปนของตน โดยบคคลผนนไดเสนอความตองการของตนตอพนกงานเจาหนาท เมอพนกงานเจาหนาทเหนสมควรกจะอนญาตใหเขาครอบครองทดน และออกใบจองใหไวเปนหลกฐาน ใบจองมอายการท าประโยชน 3 ป และตองเรมท าประโยชนภายในก าหนด 6 เดอน นบแตวนทไดรบใบจอง มฉะนนจะหมดสทธในทดนนน และจะตองท าประโยชนใหไดอยางนอยรอยละ 75 ของทดนทจดให

ทดนทมใบจองน เมอท าประโยชนตามเงอนไขดงกลาวแลว กมสทธน าใบจองนนมาขอออกหนงสอรบรองการท าประโยชน (น.ส.3, น.ส.3 ก. หรอ น.ส.3 ข) หรอโฉนดทดนได แตหนงสอรบรองการท าประโยชนหรอโฉนดทดนนนจะตองตกอยในบงคบหามโอนตามเงอนไขทกฎหมายก าหนด ทดนทมใบจองนถายงไมไดรบหนงสอรบรองการท าประโยชน จะโอนใหแกบคคลอนไมได เวนแตจะตกทอดทางมรดก โดยไมจ ากดวาจะเปนทายาทโดยธรรมหรอผ รบพนยกรรม

เดมน นหนงสออนญาตหรอหนงสอแสดงการยอมรบใหประชาชนเขาครอบครองทดนชวคราวตามกฎหมายเกา(พระราชบญญตออกโฉนดทดน พ.ศ. 2479 (ฉบบท 6) ม 2 ประเภท คอ ใบเหยยบย า และตราจอง

19

ใบเหยยบย า นายอ าเภอเปนพนกงานเจาหนาทผมอ านาจหนาทในการออกใบอนญาตใหจบจอง ซงมระยะเวลาการท าประโยชนใหแลวเสรจภายใน 2 ปนบแตวนทไดรบใบเหยยบย า ใบเหยยบย าเรมเมอนายอ าเภอไดรบค าขอจบจองทดนจากราษฎรแลว นายอ าเภอจะประกาศโฆษณาการจบจองไว ณ ทวาการอ าเภอ ทท าการก านนและในทดนซงขอจบจองมก าหนดระยะเวลาหนงเดอน ถาไมมผใดโตแยงคดคานภายในก าหนดระยะเวลาดงกลาวและเมอไดสอบสวน แลวเหนวาเปนทดนทสามารถออกใบอนญาตใหได กใหนายอ าเภอออกใบอนญาตซงกคอ ใบเหยยบย า แตนายอ าเภอมอ านาจในการอนญาตใหจบจองทดนไดไมเกน 50 ไร ตามมาตรา 5 แหงพระราชบญญตออกโฉนดทดน (ฉบบท6) พทธศกราช 2479 ผทไดรบใบเหยยบย า จะตองตกอยภายใตบงคบของมาตรา 8 วรรคสองแหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ.2497 ซงบญญตวา "ทดนทไดรบอนญาตใหจบจอง แตยงไมไดรบค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท าประโยชนแลว ผไดรบอนญาตจะโอนไปไมได เวนแตจะตกทอดโดยทางมรดก"

สวนตราจองนนเจาพนกงานทดนเปนพนกงานเจาหนาทผมอ านาจหนาทในการออกใบอนญาตใหจบจอง ซงมระยะเวลาการท าประโยชนใหแลวเสรจภายใน 3 ปนบแตวนทไดรบใบจอง

ข. หนงสอรบรองการท าประโยชน หนงสอรบรองการท าประโยชนตามมาตรา 1 แหงประมวลกฎหมายทดน

หมายความวา หนงสอค ารบรองรองจากพนกงานเจาหนาทวาไดประโยชนในทดนแลว ซงม 4 แบบ ไดแก

1) น.ส. 3 ก เปนหนงสอรบรองการท าประโยชนทออกใหแกผครอบครองทดนทต งอยในทองททมระวางรปถายทางอากาศ

2) น.ส.3 ข เปนหนงสอรบรองการท าประโยชนทออกใหแกผครอบครองทดนทต งอยในทองททไมมระวางรปถายทางอากาศ ซงรฐมนตรไดประกาศยกเลกอ านาจหนาทในการปฏบตการตามประมวลกฎหมายทดนของหวหนาเขต นายอ าเภอ หรอปลดอ าเภอผเปนหวหนาประจ ากงอ าเภอตามมาตรา 19 แหงพระราชบญญตแกไขเพมเตมประมวลกฎหมายทดน (ฉบบท 4) พ.ศ. 2528

3) น.ส. 3 เปนหนงสอรบรองการท าประโยชนทออกใหแกผครอบครองทดนทต งอยในทองทอน ซงมใชทองทตาม ขอ 1) และขอ 2)

4) แบบหมายเลข 3 คอเปนหนงสอรบรองการท าประโยชนชนดหนง ซงออกตามกฎกระทรวงเกษตราธการออกตามความในพระราชบญญตออกโฉนดทดน (ฉบบท 6) พ.ศ. 2479 กรณผจบจองไดใบเหยยบย า เมอขอรบรองการท าประโยชนแลวนายอ าเภอทองทจะออกใบส าคญใหคอ แบบหมายเลข 3

20

การออกหนงสอรบรองการท าประโยชน เจาหนาทจะตองไปพสจนการท าประโยชน โดยตองดวาผใดมสทธในทดนหรอไม ไดท าประโยชนหรอไม เมอไดความแนชดแลว จงมการประกาศมก าหนด 30 วน ประกาศครบก าหนดไมมผใดคดคาน ถาเปนทดนทอยในเขตทตงส านกงานทดนจงหวด หรอส านกงานทดนจงหวดสาขาเจาพนกงานทดน จงจะออกหนงสอรบรองการท าประโยชนให

ค. ใบไตสวน ใบไตสวน ตามมาตรา 1 แหงประมวลกฎหมายทดน หมายความวาหนงสอแสดงการสอบสวนเพอออกโฉนดทดน และใหหมายความรวมถงใบน าดวย ซงมแบบคอ น.ส. 5 โดยออกใหแกผครอบครองทดน ซงน าพนกงานเจาหนาทท าการส ารวจรงวดทดนของตน และพนกงานเจาหนาทจะสอบสวนถงรายละเอยดเกยวกบประวตของทดน เขตทดน ชอและทอยของเจาของทดน สภาพการท าประโยชน ภาระตดพนในทดนตลอดทงทดนขางเคยงทตดตอ แลวพนกงานเจาหนาทจะจดรายละเอยดดงกลาวไวในใบไตสวน เพอเตรยมจะออกโฉนดทดนตอไป อยางไรกตามใบไตสวนหาใชหนงสอแสดงกรรมสทธในทดนไม คงเปนเพยงหนงสอแสดงสทธครอบครองเทานนจนกวาผครอบครองจะไดมาซงโฉนดทดนจงจะมกรรมสทธในทดนดงกลาว กลาวโดยสรปแลว รายการในใบไตสวน เปนรายการสอบสวนของพนกงานเจาหนาท เพอทจะใหไดหลกฐานวาผนนเปนเจาของทดนจรงหรอไม สมควรทจะไดรบโฉนดทดนไปเปนกรรมสทธหรอไม บคคลภายนอกทเกยวของสามารถตรวจดรายการตาง ๆ เหลานจากใบไตสวนได เพราะเมออกโฉนดทดนไปแลว ใบไตสวนจะเกบรวมไวในสารบบทดนของโฉนดทดนแปลงนน สวนใบน า เปนเอกสารทออกใหแกผครอบครองทดนซงน าพนกงานเจาหนาทท าการส ารวจรงวดทดนของตนเพอออกโฉนดทดน โดยมรายการสอบสวนของพนกงานเจาหนาทเชนเดยวกบใบไตสวน แตจะตางกนตรงทรายละเอยดของใบน าจะยอและสนกวารายละเอยดของใบไตสวน ซงไดออกตามพระราชบญญตออกโฉนดทดน ร.ศ.127 และตอมาไดถกยกเลกโดยมาตรา 4 (2) แหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 ดงนนใบน าจงถอเสมอนเปนใบไตสวนตามความหมายของใบไตสวนตามมาตรา 1 แหงประมวลกฎหมายทดน เหตทมาของใบน านนกเนองจากการเดนส ารวจ เจาของทดนจะตองน าชแนวเขตใหแกพนกงานเจาหนาทเดนส ารวจ ค าวา “ใบน า” กมาจากกรยาดงกลาวนเอง เพราะทกครงทเจาของทดนไดน าชหรอน ารงวดท าการปกเขตทดนนนจะตองมการเขยนใบน าขน

21

ง. หลกฐานการแจงการครอบครอง (ส.ค.1) แบบแจงการครอบครองทดน (ส.ค.1) คอ ใบแจงการครอบครองทดนเปน

หลกฐานวาผครอบครองเปนผแจงวา ตนครอบครองทดนแปลงใดอย (แตปจจบนไมมการแจง ส.ค.1 อกแลว)

ผทจะไดมาซงหลกฐานการแจงการครอบครองหรอ ส.ค. 1 ตองมคณสมบตดงน 1. ตองเปนผทครอบครองและท าประโยชนอยในทดนกอนวนทประมวล

กฎหมายทดนใชบงคบ คอ กอนวนท 1 ธนวาคม 2497 และ 2. ทดนซงครอบครองและท าประโยชนอยนนตองไมมหนงสอส าคญแสดง

กรรมสทธ อนไดแก โฉนดทดน โฉนดตราจอง หรอตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว” การทจะไดมาซงหลกฐานการครอบครองหรอ ส.ค.1 ตองปฏบตดงน คอ 1. แจงการครอบครองทดนตอนายอ าเภอทองททดนน นตงอยภายใน

ก าหนดเวลา 180 วน นบแตวนท 1 ธนวาคม 2497 ซงเปนวนทพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนใชบงคบจนถงวนท 29 พฤษภาคม 2498 ตามหลกเกณฑและวธการทรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยก าหนด โดยประกาศในราชกจจานเบกษา (ตามมาตรา 5 วรรคแรกแหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน) ซงทางราชการก าหนดแบบแจงการครอบครองทดนใหโดยเจาของทดนจะมาแจงดวยตนเองหรอมอบหมายใหบคคลอนมาแจงแทนกได และตองใหก านนหรอผใหญบานในทองททดนนนตงอยรบรองขอความทแจงนนวาเปนความจรงดวย

2. ยนค ารองขอผอนผนและไดรบอนมตจากผวาราชการจงหวด ในกรณทครบก าหนดเวลา 180 วน นบแตวนท 1 ธนวาคม 2497 ซงเปนวนทพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนใชบงคบจนถงวนท 29 พฤษภาคม 2498 และมไดแจงการครอบครองตามขอ 1 ในกรณทมเหตผลสมควร ขอผอนผนการแจงการครอบครอง โดยยนค ารองตอนายอ าเภอทองททดนตงอย เพอใหนายอ าเภอท าการสอบสวนแลวเสนอความเหนไปยงผวาราชการจงหวดเพอพจารณาอนมตเปนรายๆไป (ตามมาตรา 5 วรรคสองแหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน ซงตอมาในวนท 4 มนาคม 2515 ไดมประกาศคณะปฏวต ฉบบท 96 ลงวนท 29 กมภาพนธ 2515 วรรคสองของมาตรา 5 ดงกลาว) ดงนนนบแตวนทประกาศคณะปฏวตฉบบดงกลาวใชบงคบ จงไมมการออกหลกฐานการแจงการครอบครองหรอ ส.ค. 1 ทไดรบอนมตจากผวาราชการจงหวดอกตอไป หลกฐานการแจงการครอบครองหรอ ส.ค. 1 ไมใชหนงสอแสดงสทธครอบครองในทดน เพราะไมใชเอกสารททางราชการออกใหเพอรบรองวาเปนผมสทธครอบครองในทดนนนโดยชอบดวยกฎหมาย ส.ค.1 เปนเพยงแบบพมพของทางราชการเกยวกบการแจงการครอบครองทดนตอพนกงานเจาหนาทวาตนครอบครองทดนแปลงใดผนใดอยเทานน ส .ค. 1 เปนเพยงหลกฐานวามการครอบครองและท าประโยชนในทดนนนในการขอออกหนงสอแสดง

22

สทธในทดนตอพนกงานเจาหนาทเทานน ผทแจง ส.ค.1 ไวไมสามารถโอน ส.ค. 1 ใหแกบคคลอนไดเพราะ ส.ค. 1 ไมใชหนงสอแสดงสทธในทดน หากจะโอนสทธในทดนกสามารถท าไดโดยผโอนสละการครอบครองและสงมอบทดนใหแกผรบโอน

ค าพพากษาฎกาท 737-738/2506การทกฎหมายบญญตใหผครอบครองทดนแจงการครอบครองนน เปนเรองทรฐประสงคจะทราบวาผใดมสทธในทดนนน มใชวาถาไมแจงแลวผครอบครองทดนจะเสยไปซงสทธครอบครองทดนนนดวย

จ. โฉนดทดน โฉนดทดน หมายความวา หนงสอส าคญแสดงกรรมสทธทดน และใหหมายความ

รวมถงโฉนดแผนท โฉนดตราจอง และตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว” ดงนนหนงสอแสดงกรรมสทธในทดนในปจจบนจงม 4 ชนดดวยกน คอ

1) โฉนดทดน 2) โฉนดแผนท ออกตามประกาศออกโฉนดทดน ร.ศ.120 และออกตาม

พระราชบญญตออกโฉนด ร.ศ.127 โฉนดแผนทมแผนทจ าลองลงไวในโฉนดแลว ทเรยกวาโฉนดแผนทกเพอใหแตกตางจากโฉนดอยางเกาซงไมมแผนทหลงโฉนด เชน โฉนดปา โฉนดสวน และตราแดง เปนตน

3) โฉนดตราจอง ออกตามพระราชบญญตออกตราจองชวคราว ร.ศ. 121 ซงตอมาเปลยนนามเปนพระราชบญญตออกโฉนดตราจอง ร.ศ.124 มออกอยในทองท 5 จงหวด คอพษณโลก พจตร อตรดตถ สโขทย และบางสวนของจงหวดนครสวรรค

4) ตราจองทตราวาไดท าประโยชนแลวออกตามพระราชบญญตออกโฉนดทดน (ฉบบท 6) พ.ศ. 2479 ซงออกใหโดยเจาพนกงานทดน สบเนองมาจากตราจอง

ขอสงเกต โฉนดทดนเปนเอกสารแสดงกรรมสทธทออกตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายทดน ซงประกาศใชบงคบเมอวนท 1ธนวาคม 2497 สวนโฉนดแผนท โฉนดตราจอง และตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว” เปนเอกสารแสดงกรรมสทธทออกตามบทบญญตแหงกฎหมายกอนวนทประมวลกฎหมายทดนใชบงคบ ซงเมอประมวลกฎหมายทดนใชบงคบแลว พระราชบญญตดงกลาวทง 3 ฉบบไดถกยกเลกโดยบทบญญตมาตรา 4 แหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 แตอยางไรกตาม โฉนดแผนท โฉนดตราจอง และตราจองทตราวาไดท าประโยชนแลวกยงคงเปนเอกสารแสดงกรรมสทธในทดนตามทบญญตไวในมาตรา 1 แหงประมวลกฎหมายทดนวา “โฉนดทดนหมายความวา หนงสอส าคญแสดงกรรมสทธทดน และใหหมายความรวมถงโฉนดแผนท โฉนดตราจอง และตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว”

ทดนทมไดมหนงสอแสดงกรรมสทธดงไดกลาวมาแลวนน เรยกวา ทดนมอเปลา ซงเปนถอยค าทนกกฎหมายหรอค าพพากษาฎกานยมใชเรยกกน มไดมบญญตไวในกฎหมายโดยชดแจง จนเปนทเขาใจและยอมรบกนโดยทวไป ดงนน ทดนมอเปลาจงหมายความ

23

ถง ทดนทมไดมเอกสารแสดงกรรมสทธ ซงแมมแตเพยงเอกสารแสดงสทธครอบครอง เชน หนงสอรบรองการท าประโยชน กเปนเพยงทดนมอเปลา

การโอนสทธในทดน25

ตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 4 ทว บญญตวา “นบแตวนทประกาศของคณะปฏวตฉบบนใชบงคบ การโอนกรรมสทธหรอสทธครอบครองในทดน ซงมโฉนดทดนหรอหนงสอรบรองการท าประโยชน ตองท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท”

การโอนกรรมสทธในทดนซงมโฉนดทดน หรอสทธครอบครองในทดนซงมหนงสอรบรองการท าประโยชนนบตงแตวนท 4 มนาคม 2515 ซงเปนวนทประกาศคณะปฏวตฉบบท 96 ลงวนท 29 กมภาพนธ 2515 ประกาศใชบงคบ ตองท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท ตามมาตรา 4 ทว แหงประมวลกฎหมายทดน

การโอนกรรมสทธในทดนทมโฉนด

ทดนทมกรรมสทธ เมอจะโอนไปใหผอนกฎหมายบงคบไววาตองท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท ถาโอนโดยไมไดท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท การโอนนนจะตกเปนโมฆะ ดงจะเปนไดจากประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 456,519 และ 525 และมาตรา 4 ทว แหงประมวลกฎหมายทดน

การโอนทดนทมสทธครอบครองซงมหนงสอรบรองการท าประโยชน

ทดนทมหนงสอรบรองการท าประโยชน เมอจะโอนทดนใหแกผอน ตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา 4 ทว ไดบญญตใหท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท แตถาโอนกนโดยไมท าเปนหนงสอและจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาท โดยโอนกนดวยการสงมอบการครอบครองตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1378 กสามารถท าได เนองจากทดนทมหนงสอรบรองการท าประโยชนเปนทดนมอเปลาทมแตเพยงสทธครอบครอง เมอจะโอนการครอบครองทดนใหผอนกสามารถท าไดโดยผโอนสละการครอบครองและสงมอบทดนใหแกผรบโอน สทธครอบครองในทดนกตกไปยงผรบโอนอยางสมบรณ

การโอนทดนทมใบจอง มาตรา 4 แหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนบญญตวา “ในการ

พจารณาวาทดนไดท าประโยชนแลวหรอไม ใหเปนไปตามหลกเกณฑทก าหนดในกฎกระทรวง ทดนทไดรบอนญาตใหจบจอง แตยงไมไดรบค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท า

ประโยชนแลว ผไดรบอนญาตจะโอนไปไมไดเวนแตจะตกทอดโดยทางมรดก”

25

วรวฒ เทพทอง อางแลว น.19

24

ทดนทมใบจอง ไมสามารถโอนกนไดตามประมวลกฎหมายทดนเนองจากวายงไมไดรบค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท าประโยชนแลว ตามมาตรา 8 วรรคสองแหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 เวนแตจะเปนการตกทอดทางมรดกไดแกทายาทโดยธรรม หรอผรบพนยกรรมแลวแตกรณ

อนง ทดนทมใบจองน เปนทดนทรฐอนญาตใหราษฎรมสทธเขาท าประโยชนในทดนนนไดเพยงชวคราว ดงนน ราษฎรคนอนจะเขามายดถอครอบครองทดนดงกลาวอนเปนการแยงการครอบครอง จากราษฎรผมสทธนนไมไดแมจะไดครอบครองมาเกน 1 ปแลวกตาม

การโอนทดนซงมหลกฐานการแจงการครอบครอง หรอ ส.ค.1 มาตรา 9 แหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนบญญตวา “ทดนท

ไดรบค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท าประโยชนแลว ใหโอนกนได” ทดนทมหลกฐานการแจงการครอบครองหรอ ส.ค. 1 ไมสามารถโอนกนไดตาม

ประมวลกฎหมายทดน เนองจากวายงไมไดรบค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท าประโยชนแลว ตามมาตรา 9 แหงพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดน พ.ศ. 2497 เวนแตจะเปนการตกทอดทางมรดกไดแกทายาทโดยธรรม หรอผรบพนยกรรมแลวแตกรณ

ขอสงเกต แตอยางไรกตามทดนทมใบจองหรอ หลกฐานการแจงการครอบครองหรอ ส.ค.1 นนเปนทดนทมเพยงสทธครอบครองเทานน ยอมโอนกนไดโดยการสละการครอบครองและสงมอบการครอบครองตามมาตรา 1377, 1378 แหงประมวลกฎหมายแพงและพาณชย หรอโอนกนโดยการตกทอดทางมรดกไดแก ทายาทโดยธรรมและผรบพนยกรรม ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย

การโอนทดนซงมใบไตสวน ใบไตสวนจะโอนกนไดหรอไมเพยงใดตามาตรา 9 แหงพระราชบญญตใหใช

ประมวลกฎหมายทดนดงกลาวแลวนน ตองแยกพจารณาวาใบไตสวนนนออกจากหลกฐานอะไรทน ามาขอออกโฉนดทดน

(1) กรณใบไตสวนออกมาจากหลกฐาน เชน ส.ค. 1 ใบจอง หรอทดนซงไมมหลกฐานทางทะเบยนแตอยางใด ใบไตสวนนนกยอมโอนกนไมไดตามกฎหมายทดน

(2) กรณใบไตสวนออกจากหลกฐาน เชน หนงสอรบรองการท าประโยชน โฉนดตราจอง หรอตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว” ใบไตสวนนนยอมโอนได เพราะทดนนนไดมค ารบรองจากนายอ าเภอวาไดท าประโยชนแลว ในกรณออกจากหนงสอรบรองการท าประโยชน หรอเพราะทดนนนเปนทดนทมกรรมสทธอยแลวในกรณทออกจากโฉนดตราจอง หรอตราจองทตราวา “ไดท าประโยชนแลว”

อยางไรกตาม ในทางปฏบตมกจะไมคอยมการโอนทดนทมหนงสอดงกลาว โดยจะรอใหไดโฉนดทดนเสยกอนแลวจงท าการโอนกนตอไป เวนแตจะเปนการตกทอดทางมรดก

25

6.2 เอกสารอนเกยวกบทดนซงออกตามกฎหมายอน

ก. ภ.บ.ท.5 ภ.บ.ท.5 เปนหลกฐานการเสยภาษบ ารงทองท องคกรทองถนเปนผออกให ฐานะทางกฎหมายไมเปนหนงสอแสดงกรรมสทธตามประมวลกฎหมายทดน ภ.บ.ท.5 เปนเพยงหลกฐานวามการครอบครองและท าประโยชนในทดนนนในการขอออกหนงสอแสดงสทธในทดนตอพนกงานเจาหนาทเทานน

ข. ก.ส.น.5 ก.ส.น.5 เปนหนงสอแสดงการท าประโยชนซงออกใหแกสมาชกนคมสหกรณตามพระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511 สมาชกนคมสหกรณ สามารถน า ก.ส.น. 5 มาขอรงวดออกเปนหนงสอรบรองการท าประโยชน (น.ส.3) หรอโฉนดทดนได โดยมเงอนไขวา น.ส. 3 หรอโฉนดทดนดงกลาว ถกหามโอนหาปนบแตวนไดรบหนงสอรบรองการท าประโยชนหรอโฉนดทดนนอกจากเปนการตกทอดโดยทางมรดกหรอโอนไปยงสหกรณทตนเปนสมาชกแลวแตกรณ และไมอยในความรบผดแหงการบงคบคด

ค. น.ค.3 น.ค.3 เปนหนงสอแสดงการท าประโยชนซงออกใหแกสมาชกนคมสรางตนเองโดยกรมตามพระราชบญญตจดทดนเพอการครองชพ พ.ศ. 2511สมาชกนคมสรางตนเอง สามารถน า ก.ส.น.5 มาขอรงวดออกเปนหนงสอรบรองการท าประโยชน หรอโฉนดทดนได โดยมเงอนไขวา น.ส.3 หรอโฉนดทดนดงกลาว ถกหามโอนหาปนบแตวนไดรบหนงสอรบรองท าประโยชนหรอโฉนดทดน นอกจากเปนการตกทอดโดยทางมรดก หรอโอนไปยงสหกรณทตนเปนสมาชกแลวแตกรณ และไมอยในความรบผดแหงการบงคบคด

ง. สทก. สทก. เปนหนงสออนญาตใหท าประโยชนและอยอาศยในเขตปรบปรงปาสงวนแหงชาต ม 3 แบบ คอ แบบทหนง เรยกวา สทก.1 ก มอายการอนญาต 5 ป เนอทครอบครองท าประโยชนไมเกน 20 ไร ไมตองเสยคาธรรมเนยม แบบทสอง เรยกวา สทก.2 ก ออกใหผทไดรบ สทก.1ก มาแลว ไมนอยกวา 3 ป และปฎบตถกตองตามเงอนไข มอายการอนญาตคราวละ 5 ป เมอครบก าหนดแลวตออายไดตองเรยกคาธรรมเนยมไรละ 20 บาท แบบทสาม เรยกวา “หนงสออนญาตใหท าการปลกปาหรอไมยนตนภายในเขตปรบปรงปาสงวนแหงชาต” หรอแบบ สทก.1ข ออกใหแกราษฎรทไดรบ สทก.1ก หรอสทก.2ก ทครอบครองพนทกวา 20 ไร และมความประสงคจะปลกปาหรอไมยนตนภายในเนอทไมเกน

26

35 ไร ตอครอบครว มอายการอนญาตคราวละ 10 ป เมอครบก าหนดเวลาแลวสามารถตออายได เสยคาธรรมเนยมไรละ 20 บาท (เงอนไขตองปลกปาหรอไมยนตนไมนอยกวาไรละ 25 ตน) แบบ สทก.1 ก, สทก.2 ก, สทก.1 ข, จะออกใหเฉพาะบคคลธรรมดา ทบรรลนตภาวะแลวและเปนหวหนาครอบครว เปนผทท าประโยชนหรออยในพนทขอมสทธท ากนอยกอนแลว โอนไมไดเวนแตตกทอดแกทายาท

จ. ส.ป.ก.4-01 ส.ป.ก.4-01 คอ หนงสออนญาตใหเขาท าประโยชนในเขตปฏรปทดน ออกใหตามพระราชบญญตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ไมใชหนงสอแสดงกรรมสทธตามประมวลกฎหมายทดน มเงอนไขหามเปลยนสทธการถอครองทดนแกผอน เวนแตเปนการตกทอดทางมรดกแกทายาทโดยธรรม หรอโอนไปยงสถาบนเกษตรกร หรอ ส.ป.ก. เพอประโยชนในการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม

๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑๑