∞Á·ËÙÔ› ÁÔÓ›˜,

°È· ÙË ÛˆÛÙ‹ ÁÚ·Ê‹ Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜:– ÛˆÛÙ‹ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋– ÏÔ‡ÛÈÔ ÏÂÍÈÏfiÁÈÔ.

ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙË ÛˆÛÙ‹ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋, ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·˘Ùfi ‰›ÓÔÓÙ·È:�›Ó·Î·˜ Ì ٷ ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· Ì ٷ ÔÔ›· ÌÔÚԇ̠ӷ ÚÔÛÂÁÁ›-

ÛÔ˘Ì ¤Ó· ı¤Ì·, ÒÛÙ ӷ Â›Ó·È Ï‹Úˆ˜ ·Ó·Ù˘Á̤ÓÔ Î·È ÔÏÔÎÏËÚˆ-̤ÓÔ� ›Ó·Î·˜ Ì ٷ ÁψÛÛÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ÚËÛÈÌÔÔÈԇ̠ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿-

Ù˘ÍË ÂÓfi˜ ı¤Ì·ÙÔ˜

ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔÓ ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÏÂÍÈÏÔÁ›Ô˘ ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹, ·fi οıÂÌ¿ıËÌ· ÙÔ˘ Û¯ÔÏÈÎÔ‡ ‚È‚Ï›Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÂÈÏÂÁ› ÔÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ˜ ϤÍÂȘ,ÁÈ· ÙȘ Ôԛ˜ ‰›ÓÔÓÙ·È:ñ ›Ó·Î·˜ Ì ٷ ·Ú¿ÁˆÁ· – ÔÌfiÚÚÈ˙·ñ ›Ó·Î·˜ Ì ÙË ÛËÌ·Û›·, Ù· Û˘ÓÒÓ˘Ì· Î·È Ù· ·ÓÙ›ıÂÙ¿ ÙÔ˘˜.

°È· ÙË ‰È¢ÎfiÏ˘ÓÛË ÙÔ˘ Ì·ıËÙ‹ fiϘ ÔÈ Ï¤ÍÂȘ ÙˆÓ ÈÓ¿ÎˆÓ ‰›ÓÔÓÙ·È·ÏÊ·‚ËÙÈο ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Û ÂÓÈ·›Ô ›Ó·Î·, ÒÛÙ ӷ ÌÔÚ›ӷ ·Ó·ÙÚ¤ÍÂÈ Ô Ì·ıËÙ‹˜ ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÛÙÈÁÌ‹ Î·È Ó· ‚ÚÂÈ ÌÈ· ϤÍË Ô˘Â›¯Â Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ Û οÔÈÔ Ì¿ıËÌ·.

∫¿ı ̿ıËÌ· ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ·Ó·Ù˘Á̤ÓË ¤ÎıÂÛË Û¯ÂÙÈ΋Ì ÙÔ ı¤Ì· ÙÔ˘ Ì·ı‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ·Û΋ÛÂȘ, ÔÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ‚Ú›-ÛÎÔÓÙ·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘.

¡›ÎË ™¿ÎÎÔ˘

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 1Α 1

Ο φίλος μου το δάσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Η φίλη μας η θάλασσα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Ο φίλος μας ο άνεμος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 2Α 2

Η γειτονιά της πόλης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Πόλη και πολιτισμός – Πόλη και διασκέδαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Διαδρομές στην πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 3Α 3

28η Οκτωβρίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 4Α 4

Ιστορίες με ζώα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Τα χαρακτηριστικά των ζώων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Τα ζώα της εξοχής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 5Α 5

17η Νοέμβρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 6Α 6

Φίλοι από άλλες χώρες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Ιστορίες με φίλους – Οι φίλοι τραγουδάνε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Οι φίλοι γιορτάζουν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 7Α 7

Εγώ σε συναυλία; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Μουσικά όργανα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Τραγούδια και στίχοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Μουσική και άλλες τέχνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 8Α 8

Χριστούγεννα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 9Α 9

Ο μαγικός κόσμος των βιβλίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Βιβλιοθήκες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 10Α 10

Επιστημονική φαντασία – Χαμένοι πολιτισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Ανεξήγητα φαινόμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Η μηχανή του χρόνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 11Α 11

Παιχνίδια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 12Α 12

25η Μαρτίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 13Α 13

Κατασκευές της φύσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Κατασκευές των ανθρώπων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194Μαθηματικές κατασκευές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 14Α 14

Πάσχα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 15Α 15

Τα θετικά… και τα αρνητικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210Τηλεόραση και διαφήμιση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 16Α 16

Ο αθλητισμός στην αρχαία Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Σύγχρονος αθλητισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229Και τα παιδιά αθλούνται . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

ΕΝΟΕΝΟΤΗΤΤΗΤΑ 17Α 17

Ο άνθρωπος στο διάστημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Τι βλέπουμε από το διάστημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249Φανταστικά ταξίδια στο διάστημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Συγκεντρωτικός πίνακας για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου:Παράγωγα – Ομόρριζα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Συγκεντρωτικός πίνακας για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου:Σημασία, Συνώνυμα, Αντίθετα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Όταν θέλουμε να αφηγηθούμε μια ιστορία (πραγματική ή φανταστική), παρουσιάζου-με μια σειρά από γεγονότα με συγκεκριμένο τρόπο και με χρονική σειρά, όπως δηλαδήέχουν συμβεί. Για το λόγο αυτόν και για να αναφέρουμε με όσο το δυνατόν μεγαλύτερηακρίβεια τη χρονική σειρά των γεγονότων, μπορούμε να χρησιμοποιούμε διάφορουςτρόπους που δείχνουν το χρόνο (πότε συμβαίνουν τα γεγονότα της ιστορίας), όπως:

9

∂ÓfiÙËÙ· ∂ÓfiÙËÙ· 11

O Ê›ÏÔ˜ ÌÔ˘ ÙÔ ‰¿ÛÔ˜

οι χρόνοιτων ρημάτων

τα χρονικάεπιρρήματα

οι φράσειςμε προθέσεις

οι χρονικέςπροτάσεις

π.χ. ιστορικός ενεστώτας,παρατατικός, αόριστος,υπερσυντέλικος κ.ά.

π.χ. τώρα, πριν, μετά, αργά,νωρίς, φέτος, ποτέ, αρχικά,ύστερα, κάποτε κ.ά.

π.χ. σε λίγο, στη συνέχεια,από νωρίς, κατά τομεσημέρι, για λίγο κ.ά.

π.χ. μόλις ήρθε..., αφού έφυ-γαν..., όταν φτάσαμε...,πριν μάθουμε... κ.ά.

Iστορικός λέγεται ο ενεστώ-τας που χρησιμοποιείται στηναφήγηση αντί παρελθοντικούχρόνου (κυρίως παρατατι-κού ή αορίστου), γεγονόςπου δίνει μεγαλύτερη ζωντά-νια στο λόγο μας.π.χ. Ήταν αργά τη νύχτα. Όλοι

κοιμόντουσαν. Ξαφνικάχτυπάει το τηλέφωνο. Tοσηκώνω κι από την άλληάκρη της γραμμής ακούγε-ται μια τρομαγμένη φωνή.

!!!!Όταν αφηγούμαστε μια ιστορία, συνήθως χρησιμοποιούμε τους παρελ-θοντικούς χρόνους των ρημάτων (δηλαδή παρατατικό, αόριστο, υπερ-συντέλικο). Ωστόσο συχνά, αν και αναφερόμαστε σε γεγονότα που έχουνσυμβεί, χρησιμοποιούμε τον ιστορικό ενεστώτα.

Προς τους γονείς: Για να θυμηθούν τα παιδιά τους παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικός, αόριστος, υπερ-συντέλικος) αλλά και τους υπόλοιπους χρόνους, καθώς και τον τρόπο κλίσης τους, προτρέψτε τα ν’ ανατρέ-ξουν στo «Γραμματική και Συντακτικό E Δημοτικού», M. Zιώγου – N. Σάκκου, στο κεφάλαιο «Oι χρόνοιτων ρημάτων», εκδ. Σαββάλας.

Bασικά σBασικά σ ττοιχοιχ εία αφήεία αφήγησγησηςης

10

Ενότητα 1

Πού; (ο χώρος όπουσυμβαίνουν τα γεγονότα)

Πότε; (ο χρόνος κατάτον οποίο συμβαίνουντα γεγονότα)

Ποιοι είναι οι ήρωες;(πρωταγωνιστές και άλλαπρόσωπα που συμμετέ-χουν στην ιστορία)

Ποια είναι η εξέλιξητης ιστορίας;(ποιο πρόβλημααντιμετώπισαν)

Ποιες οι σκέψεις καιποια τα συναισθήματατων ηρώων ή τουαφηγητή της ιστορίας

π.χ. στο δάσος, στη θάλασσα, στην παραλία, στο δρόμο, στο σχο-λείο, σε μια μακρινή χώρα, στο Διάστημα, σ’ έναν πλανήτη κ.ά.

π.χ. πέρσι το καλοκαίρι, τον περασμένο χειμώνα, πριν από λίγεςημέρες, κάποτε, τα παλιά χρόνια, μια φορά κι έναν καιρό κ.ά.

π.χ. άνθρωποι, φανταστικά πρόσωπα ή ζώα, φυτά, αντικείμεναπου προσωποποιούνται (ξυλοκόποι, δασοφύλακες,πυροσβέστες, δέντρα, ελάφι, αλεπού) κ.ά.

Πώς ξεκινάει η ιστορία (ένα γεγονός που αποτελεί την αιτία ήτην αφορμή)π.χ. μια απροσεξία, ατυχία ή παράλειψη, μια κρατική απόφαση,

μια πρόσκληση κ.ά.

Πώς προχωράει η ιστορία (ποια γεγονότα συμβαίνουν, πώςεπηρεάζουν τους ήρωες και πώς αντιδρούν οι ήρωες)π.χ. φωτιά σε δάσος, κόψιμο δέντρων, καταπάτηση δασικής

έκτασης, αναστάτωση ανθρώπων και ζώων, έντονεςδιαμαρτυρίες κ.ά.

Πώς τελειώνειη ιστορία (οι λύσεις, τα αποτελέσματα, οι συνέπειες)π.χ. κλήση Πυροσβεστικής, κατάσβεση φωτιάς, σωτηρία του

δάσους, καμένα ή κομμένα δέντρα κ.λπ.

π.χ. χαρά, ευτυχία, ικανοποίηση, δικαίωση, λύπη, στενοχώρια,απογοήτευση, προβληματισμός, απόγνωση, μια γλυκιάνοσταλγία, μια αξέχαστη εμπειρία, μια θλιβερή ανάμνηση,ένα συγκλονιστικό γεγονός κ.ά.

Για να δείξουμε τον τόπο (πού συμβαίνουν τα γεγονότα της ιστορίας), μπορούμε ναχρησιμοποιήσουμε:

11

O Ê›ÏÔ˜ ÌÔ˘ ÙÔ ‰¿ÛÔ˜

!!!!Όταν ο αφηγητής παίρνει μέρος στα γεγονότα που αφηγείται, η αφήγησηγίνεται σε α πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού).π.χ. Όταν ταξίδευα..., Όταν φτάσουμε στο δάσος κ.ά.

Όταν ο αφηγητής δεν παίρνει μέρος στα γεγονότα που αφηγείται, η αφή-γηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο (ενικού ή πληθυντικού).π.χ. Έφτασε η Πυροσβεστική..., Κάηκαν τα δέντρα κ.ά.

τοπικάεπιρρήματα

επίθετα πουφανερώνουντόπο

φράσειςμε προθέσεις

π.χ. κοντά, μακριά, δίπλα, γύρω, απέναντι, ανατολικά, μέσα, έξω,κάτω κ.ά.

π.χ. μακρινός, κοντινός, διπλανός, γειτονικός, ορεινός,παραθαλάσσιος, υπόγειος, ουράνιος κ.ά.

π.χ. στο δάσος, ως το βουνό, μέχρι τη θάλασσα, από το περιβόλι,στο λιβάδι κ.ά.

AÓ·Ù˘Á̤ÓË ¤ÎıÂÛËAÓ·Ù˘Á̤ÓË ¤ÎıÂÛË

Kάποιοι παράνομοι ξυλοκόποι κόβουν δέντρα

Στην άκρη του χωριού –αρκετά μακριά από το σπίτι μας– υπάρ-χει ένα μεγάλο πυκνό δάσος γεμάτο βελανιδιές κι άλλα δέντρα. Tαδέντρα είναι πανύψηλα και με τα μακριά κλαδιά τους δημιουργούνμια δροσερή ατμόσφαιρα.

Eκεί πηγαίνουν κάθε μέρα ο πατέρας μου και ο φίλος του ο κυρAποστόλης. Ξεκινούν πολύ νωρίς το πρωί και περπατούν για αρκε-τή ώρα διασχίζοντας το δάσος και απολαμβάνοντας την απόλυτηησυχία που επικρατεί.

Μια μέρα, όμως, την ησυχία του δάσους διατάραξε ένας θόρυ-βος δυνατός, διαπεραστικός και εντελώς ασυνήθιστος. Oι δύο φί-λοι κοιτάχτηκαν με απορία, καθώς δεν μπορούσαν να καταλάβουντι ήταν αυτό που άκουγαν. Όσο συνέχιζαν το περπάτημα τόσο πιοέντονος γινόταν ο θόρυβος, ώσπου ξαφνικά αντίκρισαν τρεις άγνω-στους άντρες – πιθανότατα ήταν από κάποιο διπλανό χωριό. O έναςαπό αυτούς κρατούσε ένα αλυσοπρίονο, ενώ οι άλλοι δύο κρατού-σαν τσεκούρια. Ήταν προφανές ότι οι άντρες αυτοί έκοβαν δέντρα,κάτι βέβαια που είναι παράνομο. Σάστισαν μόλις είδαν τον πατέραμου και το φίλο του κι αρχικά προσπάθησαν να δικαιολογηθούν. Oκυρ Aποστόλης δεν τους πίστεψε, καθώς είχε ακούσει πρόσφαταστο καφενείο να μιλούν για κάποιους στην περιοχή οι οποίοι κρυφάκόβουν δέντρα από το δάσος και τα πωλούν. Γι’ αυτό τηλεφώνησεαμέσως στη Δασοφυλακή.

Tότε οι τρεις ξυλοκόποι μάζεψαν τα εργαλεία και το έβαλαν σταπόδια για να γλιτώσουν. Για κακή τους τύχη όμως, την ώρα πουέφευγαν, έφτασαν οι δασοφύλακες και τους συνέλαβαν.

Oι δασοφύλακες ευχαρίστησαν τον πατέρα μου και το φίλο τουγια την πράξη τους αυτή. Tο νέο μαθεύτηκε γρήγορα κι όλοι οι συγ-χωριανοί ένιωθαν ικανοποίηση κι ευγνωμοσύνη που το δάσος μαςσώθηκε. Άλλωστε η προστασία της φύσης είναι υπόθεση όλων μας!

12

Ενότητα 1

Πού;

Πότε;

Ποιοι είναι

οι ήρωες;

Ποια είναι η

εξέλιξη της

ιστορίας;

Σκέψεις και

συναισθήματα

ΓΓια τια τον εμπον εμπλουτισλουτισμό τμό του λεξιου λεξι λολογίουγίου

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

13

O Ê›ÏÔ˜ ÌÔ˘ ÙÔ ‰¿ÛÔ˜

Λέξεις* Παράγωγα – Ομόρριζα

δάσος

δέντρο

κλαδί

ξύλο

προστασία

φύλλο

φύση

χωριό

δασώνω, δασικός, δασώδης, δασύλλιο, δασάρχης,δασοπυροσβέστης, δασοφύλακας, πευκοδάσος

δεντράκι, δενδρύλλιο, δεντρολίβανο, δεντροκαλλιέργεια,δεντροφύτευση

κλαδεύω, κλάδεμα, κλάδος, κλαδικός, κλαδευτήρι,διακλάδωση

ξυλεία, ξυλιά, ξυλιάζω, ξύλινος, ξυλοκόπος, ξυλουργός,ξυλοδαρμός, καυσόξυλο, στραβόξυλο

προστατεύω, προστάτης, προστατευτικός, προστατευτικότητα,απροστάτευτος, υπερπροστατευτικός

φύλλωμα, φυλλωσιά, φυλλάδα, φυλλοβόλος, φυλλοκάρδι,φυλλομετρώ, ξεφυλλίζω, τριφύλλι

φυσικός, φυσικότητα, φυσιογνωμία, φυσιολάτρης,φυσιολογικός

χωρικός, χωριάτης, χωριάτικος, χωριατιά, συγχωριανός,κεφαλοχώρι, σκορποχώρι

* Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

14

Ενότητα 1

Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα

άγνωστος

αρκετός

γεμάτος

δροσερός

έντονος

μακρύς

μεγάλος

παράνομος

πυκνός

αυτός που δεν είναιγνωστός, που δεν τονξέρουμε

αυτός που υπάρχει σεεπάρκεια

αυτός που δεν είναι άδειος

αυτός που έχει δροσιά,που είναι υγρός απόδροσιά

αυτός που εμφανίζεταισε υψηλό βαθμό, πουχαρακτηρίζεται από ένταση

αυτός που έχει μεγάλομήκος, μεγάλη διάρκεια

αυτός που έχει μέγεθοςπάνω από το συνηθισμένο,πολύς, ισχυρός, σπουδαίος

αυτός που γίνεται αντίθεταμε το νόμο, που παραβιάζειτους νόμους

αυτός που περιέχει πολλήύλη σε μικρό όγκο

ανώνυμος, αδήλωτος,κρυφός, ξένος

επαρκής

πλήρης, γιομάτος,ολόγιομος, κατάμεστος,κορεσμένος

δροσάτος,κρυούτσικος,δροσιστικός

δυνατός, ζωηρός

μακρουλός, επιμήκης,εκτενής, ψηλός

ογκώδης, τρανός,δυνατός, γερός,εξαιρετικός

αθέμιτος, άνομος,αντικανονικός

παχύρρευστος,πηχτός, περιεκτικός,αδιαπέραστος

γνωστός, οικείος,φανερός, επώνυμος

λίγος, ανεπαρκής

άδειος, αδειανός,κενός, αγέμιστος

ζεστός, καυτός,χλιαρός,ζεματιστός

άτονος, ασθενής,ήπιος, χαλαρός,υποτονικός

κοντός, βραχύς,βραχύσωμος, σύντομος

μικρός, μικρόσωμος,λίγος, ασήμαντος

νόμιμος, έννομος,σύννομος, θεμιτός,νομοταγής

αραιός, ανάριος

* Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

AσκήσεAσκήσε ις*ις*

1.1. Να συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Αν δυσκολευτείς, μπορείς να συμβου-λευτείς τους Πίνακες 1 και 2.

2.2. Nα γράψεις τις σύνθετες λέξεις που σχηματίζονται με τα παρακάτω συνθετικά.

α) δάσος + προστασία ➝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

β) δάσος + φύλακας ➝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

γ) πεύκο + δάσος ➝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

δ) δάσος + πυροσβέστης ➝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ε) δάσος + τόπος ➝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.3. Kλείστε τα μάτια και φανταστείτε ότι είστε μέσα σ’ ένα δάσος. Ποια φυτά και ποια ζώαυπάρχουν μέσα σ’ αυτό; Διαλέξτε τους «ήρωές» σας και γράψτε μια ιστορία με τίτλο«Mια πυρκαγιά ξεσπάει και απειλεί το δάσος», ακολουθώντας το σχεδιάγραμμα:• Πού γίνονται τα γεγονότα; (δάσος – στην πλαγιά ενός βουνού)

• Πότε γίνονται τα γεγονότα; (αρχές της άνοιξης)

• Ποιοι είναι οι ήρωες; (ζώα και πουλιά του δάσους)

• Ποιο πρόβλημα αντιμετώπισαν; (φωτιά στο δάσος)

• Ποια λύση έδωσαν; (ζητούν βοήθεια από ανθρώπους και κρύβονται σε μια σπηλιά)

15

Επίθετα Συνώνυμα Αντίθετα

μικρός

. . . . . . . . . . . . . . . . .

επαρκής

. . . . . . . . . . . . . . . . .

πηχτός

εκτενής

μικρόσωμος

αντικανονικός

. . . . . . . . . . . . . . . . .

πλήρης

πυκνός

. . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . .

νόμιμος

ανεπαρκής

άδειος

. . . . . . . . . . . . . . . . .

κοντός

H περιγραφή ενός γεγονότος μοιάζει πολύ με την αφήγηση (βλ. Eνότητα 1, «O φί-λος μας το δάσος»), μόνο που στην περιγραφή ενός γεγονότος παρουσιάζουμε αυτόπου συνέβη με περισσότερες λεπτομέρειες.

Bασικά σBασικά σ ττοιχοιχ εία περιε ία περι γγρρ αφής ενός γαφής ενός γ εγεγονότονότοςος

16

H Ê›ÏË Ì·˜ Ë ı¿Ï·ÛÛ·

Πότε έγινε;

Πού έγινε;

Ποιοισυμμετείχαν;

Ποια είναι ηαιτία-αφορμή;

π.χ. προχθές, την περασμένη Kυριακή, πριν από μερικά χρόνια,στα μέσα του αιώνα κ.ά.

π.χ. στη θάλασσα, στον ωκεανό, στο δρόμο, στη δουλειά, στο εργοστάσιο κ.ά.

π.χ. άνθρωποι, φανταστικά πρόσωπα ή ζώα, φυτά και αντικείμεναπου προσωποποιούνται κ.ά.

π.χ. ένα λάθος, μια απροσεξία, ατυχία ή παράλειψη, μια ανθρώπινηαμέλεια, μια μηχανική βλάβη κ.ά.

Tι έγινε;(αρχή, εξέλιξηκαι τέλος)

π.χ. αρχή ➝ διαρροή πετρελαίουεξέλιξη ➝ βύθιση πλοίουτέλος ➝ δημιουργία πετρελαιοκηλίδας

Ποια είναι ησημασία του; –Aποτελέσματα

π.χ. ρύπανση περιβάλλοντος, οικολογική καταστροφή, απώλειαανθρώπων

Όταν κάποιος περιγράφει ένα γεγονός που γνωρίζει (επειδή το έχει παρακολου-θήσει στην τηλεόραση) ή το έχει ζήσει ο ίδιος, εκτός από τα βασικά στοιχεία περι-γραφής ενός γεγονότος μπορεί να αναφέρει και τις σκέψεις και τα συναισθήματάτου γι’ αυτό το γεγονός.

• Πότε έγινε;

• Πού έγινε;

• Ποιοι συμμετείχαν;

• Ποια είναι η αιτία-αφορμή;

• Tι έγινε; (αρχή, εξέλιξη, τέλος)

• Ποια είναι η σημασία του; – Aποτελέσματα

• Ποιες σκέψεις και συναισθήματα δημιουργεί;

Προς τους γονείς: Για να θυμηθούν τα παιδιά τους παρελθοντικούς χρόνους (παρατατικός, αόριστος, υπερ-συντέλικος) και τον τρόπο κλίσης τους προτρέψτε τα ν’ ανατρέξουν στο «Γραμματική και Συντακτικό E΄ Δη-μοτικού», M. Zιώγου – N. Σάκκου, στο κεφάλαιο «Oι χρόνοι των ρημάτων», εκδ. Σαββάλας.

17

H Ê›ÏË Ì·˜ Ë ı¿Ï·ÛÛ·

!!!! Όταν περιγράφουμε ένα γεγονός που συνέβη στο παρελθόν (π.χ. ιστο-ρικό γεγονός), χρησιμοποιούμε ρήματα σε παρελθοντικούς χρόνουςστο γ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού.π.χ. Ο Καποδίστριας έγινε κυβερνήτης της χώρας...

Oι Έλληνες πολέμησαν εναντίον των Ιταλών...

Όταν περιγράφουμε ένα γεγονός σύγχρονο, χρησιμοποιούμε ρήματασε ενεστώτα στο γ πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού.π.χ. H φωτιά κατακαίει πευκόφυτες εκτάσεις...

Oι πυροσβέστες δίνουν μάχη με τις φλόγες...

AÓ·Ù˘Á̤ÓË ¤ÎıÂÛËAÓ·Ù˘Á̤ÓË ¤ÎıÂÛË

Σκουπίδια στη θάλασσα

Tη δεκαετία του 1990 σε μια έρευνα που έγινε στις παραλίες τουακατοίκητου νησιού Nτούσι, ενός από τα πιο απομονωμένα μέρη τουκόσμου, 4.500 χιλιόμετρα μακριά από τις ακτές της Nότιας Aμερικής,βρέθηκαν χιλιάδες σκουπίδια: από πλαστικά παιχνίδια μέχρι φιάλεςαερίου.

Aσφαλώς, υπεύθυνοι για το γεγονός αυτό είναι οι ίδιοι οι άν-θρωποι. Tαξιδιώτες, ναύτες και ψαράδες πετούν σκουπίδια στη θά-λασσα από το πλοίο ή τη βάρκα που ταξιδεύουν, αλλά και όσοι πη-γαίνουν στις παραλίες, όταν φεύγουν, αφήνουν πίσω τους πλαστι-κά μπουκάλια, σακούλες, κουτιά αλουμινίου κ.ά.

Όλα αυτά τα σκουπίδια δημιουργούν μια πολύ άσχημη και απο-κρουστική εικόνα καθώς ρυπαίνουν τις θάλασσες και τις ακτές.Άλλα από αυτά μένουν για πολλά χρόνια χωρίς να διαλύονται με τακύματα σε πολύ μεγάλες αποστάσεις. Iδιαίτερα σημαντικό όμως εί-ναι ότι αποτελούν απειλή για τα ζώα της θάλασσας και τα ψάρια, ταοποία τρώνε σκουπίδια, γιατί τα μπερδεύουν με την τροφή τους,αφού δεν μπορούν να καταλάβουν τη διαφορά, ή παγιδεύονται σεσχοινιά και πλαστικές σακούλες, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν.

Γι’ αυτό σήμερα τα σκουπίδια αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα,που αφορά ακόμα και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανή-τη. Oφείλουμε λοιπόν όλοι να μειώνουμε τα σκουπίδια για την προ-στασία της φύσης αλλά κυρίως για την προστασία του ανθρώπου.

Προς τους γονείς: Για να αποκτήσουν τα παιδιά περιβαλλοντική συνείδηση, για να μάθουν τους κινδύνουςπου αντιμετωπίζει το περιβάλλον και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να το προστατέψουν, προτρέψτετα να διαβάσουν τα βιβλία «O πλανήτης σε κίνδυνο», D. Burnie, «Προστατεύω το περιβάλλον», «Tοκουτί της οικολογίας – Προστατεύω το περιβάλλον», N. Tουκματσή, εκδ. Σαββάλας κ.ά.

18

Ενότητα 1

Πότε έγινε;

Πού έγινε;

Ποιοι συμμετεί-

χαν; Ποια είναι

η αιτία-αφορμή;

Tι έγινε;

Ποια είναι η

σημασία και τα

αποτελέσματά

του;

ΓΓια τια τον εμπον εμπλουτισλουτισμό τμό του λεξιου λεξι λολογίουγίου

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

19

H Ê›ÏË Ì·˜ Ë ı¿Ï·ÛÛ·

Λέξεις* Παράγωγα – Ομόρριζα

ακτή

θάλασσα

μολύνω

νερό

νησί

ρυπαίνω

σκουπίδι

ψαράς

ακτοφυλακή, ακτοπλοΐα, παράκτιος

θαλασσινός, θαλασσώνω, θαλασσής, υποθαλάσσιος,θαλασσοπόρος, λαοθάλασσα, ακροθαλασσιά,θαλασσοπούλι

μόλυνση, μολυντικός, μόλυσμα, μολυσματικός

νερώνω, νερουλιάζω, νερουλός, νερουλάς, νεροχύτης,νερόβραστος, χιονόνερο, απόνερα

νήσος, νησίδα, νησιώτης, νησιώτικος, ξερονήσι,μεγαλόνησος

ρύπανση, ρυπαρός, ρύπος, ρυπαντής, ρυπαντικός,ρυπογόνος

σκουπιδιάρης, σκουπιδιάρικο, σκουπιδαριό, σκουπιδιάρα,σκουπιδοτενεκές, σκουπιδότοπος

ψάρι, ψαρεύω, ψαράδικο, ψάρεμα, ψαριά, ψαρόβαρκα,ψαραγορά, ψαροκάικο, σκυλόψαρο, ψαρόκολλα

* Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

20

Ενότητα 1

Λέξεις* Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα

ακατοίκητος αυτός που δεν κατοικεί-ται, που είναι ακατάλλη-λος να κατοικηθεί

έρημος,εγκαταλελειμμένος

κατοικημένος,κατοικήσιμος

αποκρουστικός αυτός που προκαλείσυναισθήματα έντονηςαποστροφής ή φρίκης

φρικτός, αηδιαστικός ελκυστικός,συμπαθητικός

απομακρύνω διώχνω μακριά ξεμακραίνω, εκτοπίζω,μετατοπίζω, μετακινώ

πλησιάζω, προσελκύω,ελκύω, επαναφέρω

άσχημος κακοφτιαγμένος, δυσά-ρεστος, αυτός που δενείναι οπτικά αρεστός

δύσμορφος,κακομούτσουνος,ασχημομούρης

όμορφος, ωραίος,καλοφτιαγμένος,νόστιμος

μειώνω κάνω κάτι να γίνειμικρότερο ή λιγότερο,(μτφ.) ταπεινώνω

ελαττώνω, λιγοστεύω,περιορίζω, μικραίνω,προσβάλλω, εξευτελίζω

αυξάνω, μεγαλώνω,εξυψώνω, επαινώ

μόλυνση η μετάδοση μικροβίωνσε ζωντανό οργανισμό,η ρύπανση

ρύπανση, λέρωμα,βρόμισμα

απολύμανση,καθαρισμός,αποστείρωση

παγκόσμιος αυτός που ανήκει ήαναφέρεται σε όλοτον κόσμο, σε όλη τηνανθρωπότητα

διεθνής, οικουμενικός,πανανθρώπινος

εθνικός

υπεύθυνος αυτός που έχει τηνευθύνη για κάτι,υπαίτιος, ένοχος

υπόλογος, ευθυνόμενος,φταίχτης, υπαίτιος

ανεύθυνος,ανυπόλογος,αναίτιος, αθώος

* Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου.

* Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

AσκήσεAσκήσε ις*ις*

1.1. Nα συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Aν δυσκολευτείς, μπορείς να συμ-βουλευτείς τον Πίνακα 4.

2.2. Nα γράψεις τις λέξεις που λείπουν για να συμπληρωθούν σωστά οι σύνθετες λέξεις.

A.A. α) . . . . . . . . . . . . . . . . + θάλασσα ➝ λαοθάλασσα

β) . . . . . . . . . . . . . . . . + πουλί ➝ θαλασσοπούλι

γ) θάλασσα + . . . . . . . . . . . . . . . . ➝ θαλασσόλυκος

δ) λίμνη + θάλασσα ➝ . . . . . . . . . . . . . . . .

ε) θάλασσα + ταραχή ➝ . . . . . . . . . . . . . . . .

B.B. α) . . . . . . . . . . . . . . . . + αγορά ➝ ψαραγορά

β) ψάρι + βάρκα ➝ . . . . . . . . . . . . . . . .

γ) ψάρι + . . . . . . . . . . . . . . . . ➝ ψαροκάικο

δ) . . . . . . . . . . . . . . . . + ψάρι ➝ χρυσόψαρο

ε) ψάρι + ταβέρνα ➝ . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Λέξεις Συνώνυμα Αντίθετα

. . . . . . . . . . . . . . . . .

μειώνω

όμορφος

. . . . . . . . . . . . . . . . .

υπεύθυνος

εγκαταλελειμμένος

πανανθρώπινος

. . . . . . . . . . . . . . . . .

ωραίος

ρύπανση

. . . . . . . . . . . . . . . . .

ακατοίκητος

εθνικός

αυξάνω

. . . . . . . . . . . . . . . . .

καθαρισμός

ανεύθυνος

. . . . . . . . . . . . . . . . .

Όταν θέλουμε να περιγράψουμε ένα κτίσμα, αναφέρουμε με λεπτομέρειες τα ιδι-αίτερα χαρακτηριστικά του αρχίζοντας από τα γενικά (εξωτερική εμφάνιση) καιπροχωρώντας στα ειδικά του στοιχεία (εσωτερική εμφάνιση).

Bασικά σBασικά σ ττοιχοιχ εία περιε ία περι γγρρ αφής ενός καφής ενός κ τ ίστ ίσμαμα ττοςος

22

O Ê›ÏÔ˜ Ì·˜ Ô ¿ÓÂÌÔ˜

Πού βρίσκεται;

Ποια είναι ηιστορία του;(πότε, από ποιονκαι για ποιο λόγοχτίστηκε)

Πώς είναι;

π.χ. σε ποιο κράτος, ποια πόλη ή σε ποιο μέρος της πόλης ή του χωριού

πότε (ακριβή χρονολογία, αν ξέρουμε)π.χ. τον 5ο αι. π.X., το 1430, στις αρχές του 20ού αι., πριν από λίγα

χρόνια κ.ά.

από ποιον (τα ονόματα των αρχιτεκτόνων ή κατασκευαστών, αν είναιγνωστά)π.χ. Iκτίνος και Kαλλικράτης (Παρθενώνας), Aνθέμιος και Iσίδωρος

(Aγία Σοφία), Tούρκοι και Bενετοί τεχνίτες (Λευκός Πύργος) κ.ά.

για ποιο λόγοπ.χ. για κατοικία, για αμυντικούς σκοπούς, για θρησκευτικούς λόγους κ.ά.

η γενική εντύπωση που δημιουργείπ.χ. ωραίο, επιβλητικό, μεγαλόπρεπο, εντυπωσιακό, φτωχό, παλιό,

εγκαταλελειμμένο κ.ά.

τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής τουπ.χ. δωρικός ή ιωνικός ρυθμός, μοντέρνο στιλ (απλό και λιτό) κ.ά.

η εξωτερική περιγραφή (ό,τι περιβάλλει το κτίριο, διαστάσεις, σχή-μα, όροφοι, χρώμα, υλικά κατασκευής κ.ά.

η εσωτερική περιγραφή – χώροι και αντικείμενα που συνταντά κα-νείς μέσα στο κτίσμα (διαρρύθμιση, όροφοι, δωμάτια, βοηθητικοί χώ-ροι, έπιπλα, αντικείμενα κ.ά.)

23

O Ê›ÏÔ˜ Ì·˜ Ô ¿ÓÂÌÔ˜

Πώς χρησιμο-ποιείται σήμερα;Ποια είναι ησημασία του;

π.χ. ως κατοικία, ως μουσείο, ως ιστορικό μνημείο, ως φρούριο, ωςφυλακή ή στρατόπεδο κ.ά.

σημαντικό για την οικονομία και την κοινωνία, για την ομορφιά, τηθρησκευτική αξία, την εκπαίδευση των ανθρώπων κ.ά.

Ποιες σκέψεις,συναισθήματα,εντυπώσεις ήκρίσεις μάς προ-καλεί το κτίσμα;

π.χ. ευχάριστα συναισθήματα (αγάπη, νοσταλγία, συγκίνηση,θαυμασμός, δέος, σεβασμός, περηφάνια, έκπληξη κ.ά.)

δυσάρεστα συναισθήματα (λύπη, θλίψη, μελαγχολία, φόβος,στενοχώρια, άγχος, απογοήτευση κ.ά.)

!!!! Όταν περιγράφουμε ένα κτίσμα, χρησιμοποιούμε ρήματα συνήθως σεχρόνο ενεστώτα και στο γ΄ πρόσωποενικού ή πληθυντικού αριθμού.Όταν αναφερόμαστε στην ιστορία του κτίσματος, χρησιμοποιούμε παρελ-θοντικούς χρόνους.π.χ. H εκκλησία του Aϊ-Γιώργη βρίσκεται ψηλά στο λόφο του χωριού.

Oι ανεμόμυλοι εντυπωσιάζουν όποιον τους αντικρίζει πρώτη φορά.

αλλά...

π.χ. Tο κάστρο χτίστηκε το 14ο αιώνα.H στέγη Kαλατράβα του OAKA κατασκευάστηκε το 2004.

Όταν περιγράφουμε ένα κτίσμα με το οποίο έχουμε μια ιδιαίτερη προσωπι-κή σχέση (π.χ. το σπίτι μας, το σχολείο, το παλιό αρχοντικό του παππού),μπορούμε να αναφέρουμε, εκτός από τα βασικά στοιχεία της περιγραφής ενόςκτίσματος, και:• πότε και πώς γνωρίσαμε το κτίσμα• τι κάναμε ή τι κάνουμε σ’ αυτό• ποιοι βαθύτεροι δεσμοί μάς συνδέουν με το κτίσμα.

Στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιούμε ρήματα που βρίσκονται στον ενεστώτακαι στο α πρόσωπο ενικού ή πληθυντικού αριθμού.

AAναπτναπτ υυγμένγμέν η έη έκθεσκθεσηη

H Aγία Σοφία

Ένα από τα αξιοθέατα που πρέπει να επισκεφτεί κανείς όταν πη-γαίνει για πρώτη φορά στην Kωνσταντινούπολη είναι ο ναός τηςAγίας Σοφίας, το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό κτίσμα της πόλης.

O ναός χτίστηκε αρχικά την εποχή του M. Kωνσταντίνου. Eπειδήόμως καταστράφηκε κατά τη «στάση του νίκα», ο αυτοκράτοραςIουστινιανός αποφάσισε να τον ανοικοδομήσει. Aνέθεσε το έργοαυτό σε δύο από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της Aνατολής, τονAνθέμιο και τον Iσίδωρο, και χιλιάδες τεχνίτες εργάστηκαν ακατά-παυστα για 5 χρόνια (532-537 μ.X.). Tα εγκαίνια έγιναν το 537π.X. και η επιθυμία του Iουστινιανού είχε πραγματοποιηθεί, να χτι-στεί ένας ναός που να διατηρηθεί στους αιώνες κι όμοιός του ναμην υπάρχει πουθενά.

Aπό μακριά δείχνει ένα μεγαλοπρεπές κι επιβλητικό κτίσμα μευπερφυσικές διαστάσεις. Oι δύο αρχιτέκτονες, για να πρωτοτυπή-σουν, συνδύασαν το ρυθμό1 της ορθογώνιας βασιλικής, με τονοποίο είχαν χτιστεί οι πρώτοι χριστιανικοί ναοί, και του περίκε-ντρου2 ναού με τρούλο. Έτσι γεννήθηκε ο ρυθμός της Aγίας Σο-φίας, η βασιλική με τρούλο3, που καθιστά το ναό αριστούργημα τηςβυζαντινής αρχιτεκτονικής.

Tο εσωτερικό του ναού είναι αχανές και χωρίζεται σε τρία κλί-τη4. Στο μεσαίο κλίτος, που είναι και το μεγαλύτερο, τέσσερις πεσ-σοί5 στηρίζουν τέσσερα μεγάλα τόξα και πάνω τους στηρίζεται οτρούλος. Στη βάση του τρούλου υπάρχουν 40 παράθυρα μέσα απότα οποία περνάει το φως του ήλιου και σκορπίζεται στο εσωτερικότου ναού. O τρούλος είναι πραγματικά εντυπωσιακός: έχει ύψος

24

Ενότητα 1

Πού βρίσκεται;

Ποια είναι η

ιστορία του;

Πώς είναι;

1. ρυθμός: σχέδιο ναού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα.2. περίκεντρο: κτίριο στρογγυλό ή πολυγωνικό με τρούλο.3. βασιλική με τρούλο: αρχιτεκτονικός ρυθμός που συνδυάζει την ορθογώνια βασιλική και τον

τρούλο του περίκεντρου ναού.4. κλίτος: μέρος του ναού.5. πεσσός: τετράγωνος κίονας (κολόνα) πάνω στον οποίο στηρίζονται τα τόξα του τρούλου.

περίπου 56 μ. και διάμετρο 32 μ. Για το χτίσιμο του ναού μεταφέρ-θηκαν από κάθε γωνιά του κράτους τα ακριβότερα υλικά, πολύτιμεςπέτρες, μάρμαρα, χρυσός κι ασήμι. Λένε μάλιστα ότι ξοδεύτηκαν6.200 κιλά χρυσού για όλο το οικοδόμημα.

O ναός, αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, για πολλούς αιώνεςήταν ο χώρος όπου ο λαός γιόρταζε τις νίκες, έστεφε τους αυτο-κράτορες, αλλά και ζητούσε τη βοήθεια της Παναγίας σε δύσκολεςστιγμές για την Πόλη. Γι’ αυτό ήταν το κέντρο της ορθοδοξίας.

Mετά την άλωση της Kωνσταντινούπολης από τους Tούρκους, το1453, η Aγία Σοφία έγινε τζαμί6 και το 1934 με απόφαση τουτουρκικού υπουργικού συμβουλίου μετατράπηκε σε μουσείο. Σήμε-ρα, και παρά τις καταστροφές που έχει υποστεί ο ναός στο πέρα-σμα των αιώνων, παραμένει το μεγαλύτερο σύμβολο του Χριστια-νισμού και προκαλεί συγκίνηση και θαυμασμό στους χιλιάδες επι-σκέπτες.

25

O Ê›ÏÔ˜ Ì·˜ Ô ¿ÓÂÌÔ˜

Ποια η χρήση

και η σημασία

του σήμερα;

«Στάση του νίκα»: η εξέγερση του λαού της Kωνσταντινούπολης κατά τουαυτοκράτορα Iουστινιανού και των συνεργατών του το 532 μ.X. εξαιτίαςτης βαριάς φορολογίας και της κακής διοίκησης του κράτους. H εξέγερση,που ξεκίνησε από τον ιππόδρομο κι εξαπλώθηκε σε όλη την πόλη, έμεινεγνωστή στην ιστορία ως η «στάση του νίκα» από το σύνθημα «νίκα-νίκα»των στασιαστών.

6. τζαμί: μουσουλμανικός ναός ή τόπος δημόσιας λατρείας.

ΓΓια τια τον εμπον εμπλουτισλουτισμό τμό του λεξιου λεξι λολογίουγίου

ΠΙΝΑΚΑΣ 5

26

Ενότητα 1

Λέξεις* Παράγωγα – Ομόρριζα

αιώνας

επισκέπτης

θαυμασμός

κτίσμα

νίκη

οικοδόμημα

πέτρα

συγκίνηση

χριστιανισμός

αιώνιος, αιωνιότητα, αιωνόβιος, διαιωνίζω

επισκέπτομαι, επίσκεψη, επισκεπτήριο

θαύμα, θαυμαστός, θαυμάζω, θαυμάσιος, θαυμαστής,θαυμαστικό

κτίζω, κτίση, κτίριο, κτιριακός, κτίστης

νικώ, νικητής, νικητήριος, νικηφόρος, ανίκητος, ολυμπιονίκης

οικοδομώ, οικοδόμος, οικοδόμηση, οικοδομικός, ανοικοδόμηση,εποικοδομητικός

πετρώνω, πέτρωμα, πέτρινος, πετρώδης, πετράδι, πετριά,πετροπόλεμος, ελαφρόπετρα

συγκινώ, συγκινητικός, συγκινησιακός, συγκινημένος,ευσυγκίνητος, ασυγκίνητος

Xριστός, χριστιανός, χριστιανικός, χριστιανοσύνη,Xριστούγεννα

* Όλες οι λέξεις βρίσκονται συγκεντρωμένες αλφαβητικά σε έναν ενιαίο πίνακα στο τέλος του βιβλίου.

ΠΙΝΑΚΑΣ 6

27

O Ê›ÏÔ˜ Ì·˜ Ô ¿ÓÂÌÔ˜

Λέξεις Σημασία Συνώνυμα Αντίθετα

ακατάπαυστος αυτός που δεν παύει,που δε σταματά

διαρκής, συνεχής,ασταμάτητος,αδιάκοπος, αδιάλειπτος

―

ακριβός αυτός που έχει υψηλή τιμή,μεγάλη αξία

τσουχτερός, απρόσιτος,πολυέξοδος,πολυδάπανος

φτηνός, οικονομικός,προσιτός

καλός αυτός που έχει καλήποιότητα, καλοσυνάτος,ενάρετος, όμορφος,άξιος, ικανός, υπάκουος

ωραίος, μεγαλόψυχος,καλόψυχος, έντιμος,επιδέξιος, πειθαρχικός

κακός, αισχρός,άσχημος, ανέντιμος,ανάξιος, απείθαρ-χος, ανυπάκουος

μεγαλοπρεπής αυτός που έχει λαμπρό,μεγαλειώδη χαρακτήρα,που εμπνέει την αίσθησητου μεγαλείου

μεγαλειώδης,επιβλητικός, λαμπρός,εντυπωσιακός

ταπεινός, λιτός,σεμνός,μετριόφρονας

όμοιος αυτός που έχει τα ίδια (ήσχεδόν τα ίδια) χαρακτη-ριστικά με κάποιον άλλο

παρόμοιος, παραπλήσιος,παρεμφερής, ίδιος

ανόμοιος,διαφορετικός,αλλιώτικος

πηγαίνω

πρώτος

πορεύομαι, μεταβαίνωκάπου, φεύγω

αυτός που σε μια σειράέχει τον αριθμό ένα,που προηγείται από όλουςτους άλλους σε κάτι

προχωρώ, φτάνω,επισκέπτομαι, συνεχίζω

αρχικός

έρχομαι, πλησιάζω,προσέρχομαι

τελευταίος, τελικός

σημαντικός αυτός που έχει μεγάλησημασία, σπουδαίος

σπουδαίος, αξιόλογος,κορυφαίος, εξαίρετος

ασήμαντος,αμελητέος, μηδαμινός

υπερφυσικός αυτός που ξεπερνάτα όρια της φύσης, ουπερβολικά μεγάλος

υπερκόσμιος,υπερμεγέθης

φυσικός, φυσιολογι-κός, εγκόσμιος,πραγματικός

* Οι απαντήσεις των Ασκήσεων βρίσκονται στο τέλος του βιβλίου.

AA σκήσεσκήσε ις*ις*

1.1. Να συμπληρώσεις τα κενά στον παρακάτω πίνακα. Aν δυσκολευτείς, μπορείς να συμ-βουλευτείς τους Πίνακες 5 και 6.

2.2. Nα περιγράψεις στο τετράδιό σου ένα κτίσμα με το οποίο έχεις μια ιδιαίτερη προσωπικήσχέση (π.χ. το σπίτι σου, το δωμάτιό σου κ.ά.) ή ένα κτίσμα που επισκέφτηκες και σουέκανε εντύπωση.

28

Αντίθετα Συνώνυμα

φτηνός

. . . . . . . . . . . . . .

κτίζω

. . . . . . . . . . . . . .

πρώτος

. . . . . . . . . . . . . .

ήττα

. . . . . . . . . . . . . .

σημαντικός

. . . . . . . . . . . . . .

όμοιος

. . . . . . . . . . . . . .

πηγαίνω

. . . . . . . . . . . . . .

πολυέξοδος

. . . . . . . . . . . . . .

όμοιος

. . . . . . . . . . . . . .

σπουδαίος

μεγαλοπρεπής

. . . . . . . . . . . . . .

αρχικός

. . . . . . . . . . . . . .

ασταμάτητος

. . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .