88 Sfidat dhe Perspektivat e Burrave në Shoqërinë Shqiptare

1Fondacioni Mary Ward Loreto

Sfidat dhe Perspektivate Burrave në

Shoqërinë Shqiptare

Shtator 2016

Fondacioni Mary Ward Loreto


Ky studim është realizuar me mbështetjen e organizatës Mary Ward Loreto. Mendimet e shprehura në këtë studim janë të autorit dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të MWL FOUNDATION Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij botimi nuk mund të riprodhohet, regjistrohet, kopjohet ose transmetohet në çfarëdolloj forme apo me çfarëdolloj mjeti, elektronik, mekanik, fotokopjues, regjistrues ose të tjerë, pa marrë më parë miratimin me shkrim nga organizata.

AutorDr. Stephen Coryelle

CIP Katalogimi në botim BK TiranëCoryelle, StephenSfidat dhe perspektivat e burrave në shoqërinë shqiptare =Challenges and perspectives of men in the Albanian society /Stephen Coryelle. – Tiranë : Mirgeeralb, 2016172 f. ; 24 cm.Bibliogr.ISBN 978-9928-07-451-51.Zhvillimi shoqëror 2.Burra3.Shqipëri 305 -055.1(496.5)

Shtëpia Botuese “MIRGEERALB” Tiranë, 2016

ISBN 978-9928-07-451-5


Falenderime

Ky studim u zhvillua në kuadër të projektit Mary Ward Loreto për Burrat, një iniciativë e Fondacioni Mary Ward Loreto - MWL në Shqipëri, për t’iu ardhur në ndihmë burrave në Shqipëri që të përballen me sfidat e kohës si ato: ekonomike, barazisë gjinore, mentalitetit etj. Për t‘i bërë ata partner dhe faktor në ndërtimin e një shoqërie moderne bazuar në drejtësi, liri dhe sinqeritet.

Së pari Falenderojmë të gjithë pjesëmarrësit në këtë studim për bashkëpunimin dhe shkëmbimin e sinqertë të ideve, përqasjeve dhe mendimeve të tyre lidhur me vështirësitë, sfidat, projektet e tyre të së ardhmes, (veçanërisht të burrat dhe djemtë në qytetet dhe fshatrat pjesëmarrës në studim nga të gjithë qarqet e Shqipërisë: Sarandë, Fier, Lushnje, Berat, Lezhë, Shkodër, Pukë, Tropojë, Durrës dhe Tiranë), si dhe përfaqësuesit e pushtetit lokal, të institucioneve shëndetësore, arsimore, të institucioneve fetare, kryepleqve të këtyre zonave të cilët ishin pjesë e këtij studimi.

Falenderojmë të gjitha institucionet që ndihmuan në realizimin e këtij studimi: Bashkia Konispol, Zyra e Punës Lushnje, Bashkia Pukë, Bashkia Fushë Arrës, Bashkia Tropojë, Zyra e Punës Shkodër, Zyra e Punës Pukë, Fakulteti i Shkencave Sociale Tiranë, Kisha Katolike.

Një falenderim i veçantë shkon për vullnetarët e këtij projekti Z. Denis Mema dhe Z. Samson Duzhmani për përkushtimin, angazhimin maksimal dhe profesionalizmin që kanë treguar në realizimin e intervistave, pyetësorëve dhe fokus grupeve si dhe përkthimin e të dhënave brenda një periudhe të shkurtër kohore.

Gjithashtu falenderojmë të gjithe stafin e MWLF për angazhimin maksimal në të gjitha fazat e studimit, duke kontrubuar me eksperiencën e tyre dhe duke lehtësuar punën për kryerjen e studimit.


Përmbajtja

Hyrje ...................................................................................................... 7 Paraqitje e problematikës ............................................................................. 7 Pyetjet Studimore ......................................................................................... 10 Audienca e synuar ........................................................................................ 11

Literatura e Shqyrtuar ...................................................................... 12 Të Kuptojmë Konfliktin e Roleve Gjinore .............................................. 13 Faktorët Ekonomikë në Lidhje me Qëndrimet e Meshkujve, Shëndetin Mendor dhe Vetë-Emancipimin ........................................... 15 Arsimi dhe Ndikimi i tij ............................................................................. 17 Manifestimi i Sjelljeve Negative ............................................................... 18 Çlirimi i Vetvetes Përmes Çlirimit të të Tjerëve: .................................. 20 Thelbi i Studimit ......................................................................................... 20

Ndërtimi i Hulumtimit, Metodologjia dhe Analiza ................... 21 Natyra e Kampionit ..................................................................................... 21 Mjetet e Mbledhjes së të Dhënave ............................................................ 22 Analiza ............................................................................................................ 24

Rezultatet ............................................................................................ 26 Tema 1: Një Vështrim i Ri drejt Arsimit Përmes Nevojës për Infrastrukturë ............................................................................... 27 Tema 2: Besimi në Qeveri është i Dobët, por Vullneti për Ndryshim dhe Ndihmë është Aty ............................................ 33 Tema 3: Bashkimi Evropian Mbetet një Synim dhe një Nxitës ........ 41 Tema 4: Trajtimi i Anëve Potenciale Negative të Jetesës në një Qytet të Madh ....................................................................... 44 Asnjë Rezultat ............................................................................................... 49 Rezultate të Papritura .................................................................................. 50 Konfliktet Midis Llojeve të të Dhënave .................................................. 52


Domethënia e Gjetjeve .................................................................... 54

Rekomandime .................................................................................... 58

Përfundim ........................................................................................... 61

Referencat ........................................................................................... 62

Shtojcë ................................................................................................. 64 Shtojca A: Pyetësor .................................................................................... 64 Shtojca B: Alpha Kronbah për Pyetësorin e Përgjithshëm dhe Pyetjet Përkatëse ............................................................ 68 Shtojca C: Pyetjet për Grupet e Përqendruara ..................................... 69 Shtojca D: Protokolle të Pyetjeve Gjysmë të Strukturuara .............. 70 Shtojca E: Mesataret dhe Vlerat e Mesme për Pyetësorin ................ 73 Shtojca F: Mesataret (Pikët Mesatare) sipas Grupeve ....................... 75 Shtojca G: Testet e Pavarura të Kampionëve........................................ 78 Shtojca H: Analiza e Mospërputhjes ...................................................... 83 Shtojca I: Testet e Pavarura -t dhe Analiza e Mospërputhjes për Pyetjet Individuale ......................................................... 86 Shtojca J: Pyetjet Individuale sipas Përmasës së Komunitetit (Pikët e Larta për Qytet dhe Qytet i Madh), dhe ANOVA ............................................................................ 87


Hyrje

Paraqitje e problematikës

Historia e Shqipërisë mund të përshkruhet si tejet e ndërlikuar. Pothuaj që nga shpërbërja e saj si komb në vijim të ngjarjeve të Luftës së Parë Botërore, dekadat e izolimit gjatë diktaturës së Enver Hoxhës, kaosit që shpërtheu si rezultat i shembjes së skemave piramidale në fund të viteve 1990, dhe tashmë në përpjekjet e vendit për t’u integruar në Bashkimin Evropian, Shqipëria ka përjetuar ndryshime të pabesueshme, shpesh duke u stërmunduar që t’i menaxhojë ato. Tani, vendi gjendet sërish në udhëkryq. Nëse Shqipëria do të bëhet një ditë anëtare me të drejta të plota e Bashkimit Evropian, ajo duhet të ndërmarrë hapa domethënëse në shumë fusha, duke përfshirë barazinë në të drejta1, siç është barazia gjinore.

Që Shqipëria është një shoqëri patriarkale, kjo nuk vihet në diskutim. Në fakt, e tërë shoqëria Ballkanase është e populluar nga komunitete të dominuara nga meshkujt, të cilat veprojnë nën pritshmëri strikte të sjelljes së meshkujve dhe femrave, të të gjitha moshave. Megjithatë, si në të gjitha shoqëritë, ekziston një marrëdhënie pozitive mes grupeve të të rinjve/ apo atyre që jetojnë në zonat urbane dhe pikëpamjeve më të përparuara rreth barazisë gjinore. Prapë se prapë, Shqipëria mbetet pas Evropës Perëndimore në kapërcimin e sistemeve qeverisëse dhe kryesimit familjar të dominuar nga meshkujt.

Megjithatë, një ndryshim i madh në drejtim të zhvillimit arsimor të grave ka ndodhur, pasi gratë kanë sigu ruar mesatarisht nivele më të larta arsimore sesa burrat, me përjashtim të të moshuarve.2 Ndërsa nxënësit e arsimit bazë priren përgjithësisht që të arrijnë rezultate të njëjta pavarësisht gjinisë së tyre, në vitin e dhjetë të shkollimit, apo pas kalimit nga shkolla “9-vjeçare” në shkollën e mesme (gjimnaz) fillon dhe shfaqet një dallim i shprehur në nota më të larta

1. http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2014/al_report_june_2014.pdf2. https://editorialexpress.com/cgi-bin/conference/download.cgi?db_name=IAFFE2009

&paper_id=152


të arritura nga studentet femra, veçanërisht në lëndën e gjuhës Angleze;3 këto nota më të larta të arritura në krahasim me studentët meshkuj shoqërohen shpesh nga sjellje shqetësuese/ problematike nga ana e djemve në klasë. Kjo shpërndarje e pabarabartë vijon edhe në universitet, ku femrat tejkalojnë numerikisht meshkujt në mënyrë të konsiderueshme, sidomos në drejtim të përqindjes së diplomimit, e cila bëhet akoma edhe më e shpërpjestuar.

Një rezultat i kësaj është fakti që gratë kanë filluar të përfaqësohen në strukturat më të larta të politikës, biznesit dhe shkollave. Për shembull, aktualisht, Ministri i Arsimit dhe Sportit është një grua. Për më tepër, një numër i madh i drejtuesve të shkollave dhe shumë drejtues të Drejtorive Arsimore Rajonale janë gra. Megjithatë, duke qenë se këto poste janë shpesh të emëruara politikisht, ata nuk i nënshtrohen një procesi zgjedhjeje dhe si rrjedhim, shumica dërrmuese e politikanëve qendrorë dhe lokalë janë ende meshkuj.4

Që kjo situatë duhet të ndryshojë, kjo nuk ka diskutim. Që burrat —grupi dominant në këtë mes—duhet të jenë partnerë në këtë transformim, mbështetet nga paralele historike në shumë shtete të tjera (Të ashtuquajturit “Freedom Riders” në Shtetet e Bashkuara të Amerikës gjatë viteve 1960, të cilët rrezikuan burgosjen, apo edhe më keq, për shkak të mbështetjes së të drejtave të barabarta për Personat me Ngjyrë dhe minoritetet e tjera; avokatët meshkuj të të drejtës për të votuar në shumë shtete, si Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar; dhe në Afrikën e Jugut, roli i FW de Klerk jo vetëm për lirimin e Nelson Mandelës, por edhe legjitimimin e Partisë ANC e cila do të sillte më vonë Mandelën si president). Janë të rralla rastet në të cilat është arritur barazi pa punën e partnerëve, të cilët kanë qenë anëtarë (megjithëse në shumicën e rasteve për shkak të lidhjeve familjare) të grupit në pushtet.

Interesante është fakti se largimi nga sistemi patriarkal ka filluar tashmë që të shënojë hapa domethënës, megjithëse jo për shkak të diçkaje e cila mund të konsiderohet pozitive. Teksa hulumtonin familjet në një fshat të Shqipërisë së veriut (i cili ka qenë dhe vazhdon të jetë rajoni më tradicional dhe konservativ i Shqipërisë), Cook dhe Rakaj (1995) zbuluan se periudha e Komunizmit kishte

3. Megjithëse është jashtë qëllimit të këtij studimi, duhet theksuar se shkollat publike në Shqipëri “promovojnë shoqërisht” studentët; kështu, një student kalon në nivelin tjetër të lëndës pavarësisht nëse ai/ajo e kanë përvetësuar nivelin e mëparshëm. Kjo ka efektin e zgjerimit të mëtejshëm të hendekut midis studentëve meshkuj dhe atyre femra, duke qenë se lëndët bëhen gjithmonë e më të vështira.

4. http://www.soros.al/en/legacy/women.htm#1


pasur ndikim të jashtëzakonshëm mbi sistemin tradicional patriarkal që kishte ekzistuar që përpara Luftës së Dytë Botërore:

Vetëm çereku i familjeve ruajnë disa prej strukturave tradicionale familjare, si për shembull vëllezër të pamartuar të kryetarit të familjes të cilët vazhdojnë të jenë pjesë e familjes. Vendimet që kanë të bëjnë me paratë dhe numrin e dëshiruar të fëmijëve merren shpesh nga burri dhe gruaja, së bashku. Nuk ka më një rradhë të caktuar gjatë ngrënies [shënim: si vullnetar i Peace Corps, një prej dyzinave të vullnetarëve në vend, mund të raportoj se shpesh, gratë akoma hanë pas burrave, përveç për raste të veçanta apo kur në shtëpi ka mysafirë të nderuar] por gjithë anëtarët e shtëpisë hanë së bashku. (fq. 89)

I vetmi përjashtim në këtë transformim ishte në drejtim të martesave të rregulluara, ku:

Nëntëdhjetë e nëntë përqind e grave të anketuara ishin martuar sipas vullnetit të personave të tjerë dhe për shumicën e tyre, martesat ishin rregulluar nga të afërmit meshkuj. Megjithatë, ka shumë konfuzion nëse vajzat e tyre duhet të kenë martesa të rregulluara nga të tjerët. Kjo pasiguri mund të jetë paralajmërim i një ndryshimi në të ardhmen edhe në këtë aspekt. (fq. 89)

Kështu, vrulli i ndryshimit i cili nisi shumë dekada më parë, me shumë gjasa do të vazhdojë. Sidoqoftë, siç u theksua dhe më lart, ekziston akoma një hendek në mënyrën se si burrat dhe gratë trajtohen në këtë vend, si dhe mënyrës sipas të cilës pritet që ata të sillen. Do të ishte e arsyeshme të mendohej se cilat janë pengesat në rrugën drejt përparimit të vazhdueshëm në këtë drejtim.

Një mundësi është se ka një faktor përfundimtar, tejet të rëndësishëm: njerëzit priren të kapen pas mënyrave arkaike të të menduarit dhe të vepruarit, gjithashtu ata priren të ushtrojnë dominancë aty ku munden, si dhe t’i shkaktojnë dëm vetes dhe të tjerëve për shkak se ata vetë po luftojnë një luftë të vështirë, të brendshme. Veç kësaj, këto pengesa shfaqen nga një larmi burimesh, qoftë të brendshme apo të jashtme. Pyetja është se cilat prej tyre janë më me ndikim negativ, prej nga vijnë ato dhe në çfarë shkalle ato ekzistojnë. Ky është qëllimi i këtij studimi, pasi zbulimi i faktorëve të cilët pengojnë suksesin shoqëror dhe ekonomik të burrave në Shqipëri dhe që e bëjnë të vështirë për ta që ta shohin jetën e tyre me kuptim dhe vlerë, na ndihmon që t’i targetojmë


dhe me shpresë, t’i dobësojmë ato. Kështu, burrat në Shqipëri mund të bëhen agjentë më të mirë për ndryshim

jo vetëm për barazinë në Shqipëri, por edhe për dinjitetin brenda tyre.

Pyetjet Studimore

Ky punim vështron drejt pyetjeve në vijim, në përpjekje për të kuptuar më mirë problematikat, dogmat dhe pengesat të cilat ndikojnë negativisht mbi aftësinë e burrave shqiptarë që të shërbejnë si pjesëmarrës aktivë, jo vetëm në një shoqëri më të barabartë, por edhe drejt çlirimit të tyre nga role të cilat i kanë kufizuar ata për të arritur një kënaqësi më të madhe në jetë:

1. Cilatjanëatokarakteristikademografikeqëparashikojnëpakashumësjelljeemancipuesenëaspektinemarrëdhënievegjinore?

2. Çfarë ndikimi kanë faktorë si papunësia/problemet financiare, problemetshëndetësore dhe marrëdhëniet në komunitet mbi sjelljet e burrave ndajpartnereve/bashkëshorteve,fëmijëvedhefqinjëve?

3. Sindikohetsjelljadheveprimeteburravengaperceptimetetyrerrethrolit,aftësisëdhevullnetittëqeverisëqendroredhelokalepërpërmirësiminejetëssëqytetarëveshqiptarë?

4. Aekzistonnjëkorrelacionmesvetë-efikasitetittëburrave(besimitseatakanëaftësinë për të përmirësuar jetët e tyre) dhe veprimeve dhe/apo sjelljeve tëtyre?Nësepo,nëçfarëshkallendikonajo?

5. Ajanëpjesëtarëtegrupevetëcaktuarademografikepakashumëtëpredispozuarndajsjelljevetëpashëndetshmesikonsumimiialkoolitdhedhuna?

6. Cilatmundtëjenëveprimetmëtëefektshmedhetëfrytshmeqëpolitikëbërësitmund të ndërmarrin, me qëllim për të ndihmuar burrat shqiptarë për tëpërmirësuarjetënetyre?

Përmes mësimit të përgjigjeve ndaj këtyre pyetjeve, shpresojmë se politikëbërësit dhe agjencitë e tjera do të mund të kanalizojnë më mirë burimet e pakta drejt programeve qeverisëse dhe formave të tjera të ndihmës dhe edukimit, duke udhëhequr në këtë mënyrë drejt një shoqërie më të shëndetshme në Shqipëri, e cila mund të vlerësohet përmes niveleve më të larta të lumturisë në jetë dhe një zbehjeje të problematikave shoqërore, të cilat shfaqen në rastet kur një segment i konsiderueshëm i shoqërisë përjeton sfida intelektuale dhe ekonomike.


Audienca e synuar

Ky studim është produkt i një hulumtimi dhe analize origjinale, si cilësore ashtu dhe sasiore. Megjithatë, studimi nuk u drejtohet vetëm studiuesve, por më tepër drejtuesve politikë, politikëbërësve dhe praktikuesve të tjerë: zyrtarëve të Ministrisë, udhëheqësve të qeverisjes lokale dhe qendrore, drejtuesve të partive politike dhe deputetëve, organizatave jo-qeveritare me ndikim në të ardhmen e Shqipërisë dhe çdokujt që mbart përgjegjësinë e të drejtuarit të Shqipërisë kah përmbushjes së plotë të rekomandimeve të BE-së për anëtarësim. Gjetjet dhe rekomandimet në vijim janë një thirrje për veprim.

Prandaj, të dhënat dhe analiza e këtij studimi prezantohen në një format i cili i përshtatet më së miri këtyre audiencave. Kështu, megjithëse njohja e termave dhe metodave cilësore dhe sasiore të hulumtimit mund të jetë e dobishme, nuk nevojitet që të jesh ekspert i nivelit të lartë për të kuptuar në mënyrë të plotë analizën e studimit dhe të veprosh në bazë të rekomandimeve të parashtruara.

Për më tepër, megjithëse e theksuam që Shqipëria është një shtet unik në shumë aspekte, problematikat që vendi has në lidhje me gjininë, si në kuptimin e pabarazisë ashtu dhe shtrëngimet nga kultura patriarkale, përjetohen edhe nga meshkuj në shumë shtete të tjera. Rrjedhimisht, mësimet e nxjerra këtu mund të zbatohen kudo, prandaj shpresojmë që i gjithë rajoni të mund të përfitojë nga ky punim.


Literatura e Shqyrtuar

Një nga sfidat e hulumtimit të rolit të burrave në përjetësimin apo luftimin e sistemit patriarkal në Shqipëri dhe arsyet se përse ai ekziston dhe se si vetë meshkujt janë viktima të tij, ka të bëjë me rrezikun e ngushtimit të kërkimit në mënyrë të konsiderueshme për shkak të pamjaftueshmërisë së studimeve në fushën e rolit të burrave në marrëdhëniet gjinore, dhe Shqipërisë në përgjithësi. Teksa hapësira e hulumtimit zgjerohet (për shëmbull, në rajonin e Ballkanit), sigurohet më shumë informacion. Për shembull, në veprën e tij Kaser (2008) argumenton se ajo çfarë mbeti nga Perandoria Osmane (posaçërisht Turqia dhe Ballkani) mund të klasifikohen në fakt si një rajon i vetëm në shumë aspekte, duke përfshirë ruajtjen e shumë institucioneve patriarkale.

Megjithatë, hulumtimi në tërësi konsiderohet i pakët dhe do të mbetej i tillë edhe në rast se kërkimi do të shtrihej mbi hapësirën e Evropës Lindore. Nuk është e qartë nëse kjo lidhet ngushtë me historinë e izolimit të Shqipërisë, apo edhe për shkak të faktorëve të tjerë.

Në rastin e këtij studimi, nuk ka qenë nevoja për një bibliografi shteruese, pasi siç deklaruam dhe më lart, ky është një punim për praktikuesit dhe jo për studiuesit. Ka diçka tjetër, akoma më të spikatur e cila duhet marrë në konsideratë: pavarësisht pozicionimit të saj në Evropën Lindore dhe karakteristikave kulturore dhe zakoneve të përbashkëta me shtetet fqinje, Shqipëria është dukshëm një shtet unik. Shtetasit e çdo vendi mund të nxitojnë të thonë të njëjtën gjë, por askush nuk mund të injorojë ndikimin që kanë pasur dekada të tëra izolimi të detyruar nën regjimin e Hoxhës. Pamundësia e vendit për të ndërvepruar me shtete të tjera, për tu përfshirë në ekonominë botërore dhe rrjedhimisht në komunitetin ndërkombëtar, bëri që një sërë besimesh dhe traditash të kalcifikohen, duke sjellë pasoja si pozitive ashtu dhe negative. Për dikë, Shqipëria mund të ketë ruajtur një farë identiteti kombëtar. Nga ana tjetër, çdo ekspozim që qytetarët e saj patën ndaj pluralizmit kulturor ishte përmes rrugëve të paligjshme, si për shembull ndjekja e kanaleve televizive italiane. Megjithatë, në sytë e një pjese të madhe të Evropës, Shqipëria ka ende shumë rrugë për të bërë.


Prandaj, nevojitet të kuptohet paraprakisht se disa role të caktuara gjinore dhe pritshmëri mund të jenë tipike shqiptare (megjithëse mund të ketë raste të veçanta të ndjekjes së këtyre praktikave nga shiptarë etnikë në shtetet fqinje), si për shembull virgjëreshat e përbetuara.5 Duke marrë parasysh gjithçka sa më sipër, mungesa e studimeve në këtë fushë të posaçme (roli i meshkujve në barazinë shoqërore dhe gjinore, si dhe rreth Shqipërisë), lejon që ky studim të kontribuojë në plotësimin e këtij boshllëku. Kjo nënkupton gjithashtu se shqyrtimi i literaturës ekzistuese duhet kategorizuar ndryshe.

Të Kuptojmë Konfliktin e Roleve Gjinore

“Konflikti mbi Rolin Gjinor” (KRGj) është një term i përdorur për herë të parë nga James O’Neil, aktualisht në Universitetin e Konektikatit, për të shpjeguar se si besimet dhe sjelljet negative të meshkujve formohen dhe përforcohen nga shoqëria. Hulumtimi mbi këtë fenomen shtrihet në dekada dhe është zbatuar mbi një numër kontekstesh me qëllim për të ofruar shpjegime për disa sjellje individuale dhe shoqërore të dëmshme, si: dhuna (kundrejt femrave dhe të tjerëve), depresioni, mendimi për vetëvrasje, pirja e tepruar e alkoolit, përdorimi i drogave, paragjykimet seksuale dhe probleme të tjera. Me qindra artikuj shkencorë, disertacione, libra dhe artikuj shkencorë i janë referuar punës së O’Neil; megjithatë, hulumtimet në Shipëri rreth formave të shfaqjes së KRGj duke se përbëjnë një përjashtim.

Përpjekja për të shpjeguar plotësisht KRGj shkon përtej objektit të këtij studimi. Sidoqoftë, O’Neil ofron një përkufizim konçiz: “Për meshkujt, eksperienca personale e KRGj [Konflikti mbi Rolet Gjinore] përfaqëson pasojat negative të përshtatjes me, shmangies nga, apo dhunimit të normave mbi rolet gjinore sipas ideologjisë mashkullore” (O’Neil, 2013, fq. 490). Për më tepër, KRGj ekziston në një numër kontekstesh: brenda vetes, në mënyrën se si personi shprehet apo sillet ndaj të tjerëve, se si ai e percepton trajtimin e tij nga të tjerët dhe se si ai përjeton ndryshimet në rolin e tij (O’Neil, 2008). Ky faktor i fundit është me rëndësi të veçantë duke marrë parasysh ndryshimin që po përjeton Shqipëria, në kuptimin e fillimit të shpërndarjes së pushtetit dhe kanaleve (p.sh. nivelet më të larta të edukimit ndërmjet femrave) përmes të cilave po realizohet kjo.

Studime të tjera kanë shqyrtuar këtë fenomen dhe kanë zbuluar se karakteristika të caktuara gjinore jo vetëm janë të dëshirueshme për gjini

5. http://www.nytimes.com/2008/06/23/world/europe/23iht-virgins.4.13927949.html?_r=0


të caktuara, por përforcimi i tyre luhatet nga format sugjeruese deri tek ato urdhëruese, në varësi të sertësisë së shoqërisë. Gjithashtu, një studim i kryer në një shkallë të vogël dhe kontekst mjaft specifik – Universitetin e Prinston, zbuloi se femrat përjetonin norma më pak urdhëruese (Prentice dhe Carranza, 2002). Me fjalë të tjera, ishte shumë më e pranueshme për femrat që të shfaqnin tipare stereotipike mashkullore (ambicje, të qenit të drejtëpërdrejtë, konkurrenca, nevoja për sukses, etj.) sesa për meshkujt që të shfaqnin tipare stereotipike femërore (përkujdesja, edukimi, durimi, etj,). Dikush mund të pyesë veten nëse mbajtja e roleve tradicionalisht nga burrat është apo ka qenë për shkak të një “nevoje” të shoqërisë, si për shembull praktika e “virgjëreshave të përbetuara” në veri të Shqipërisë. Pavarësisht arsyes për këtë dallim në pritshmëri, grupi shoqëror më dominant vuan ironikisht nga shumë më tepër kufizime. Mund të thuhet se pikërisht pozicioni i pushtetit shoqëror i meshkujve i bën ata veçanërisht vulnerabël ndaj çdo trazimi të status quo-s; në një farë mënyre, ata janë të burgosur të kulturës.

Ky pohim mbështetet nga hulumtime të tjera të fokusuara mbi korrelacionin mes shoqërive të cilat theksojnë tiparet mashkullore jo vetëm si të dëshirueshme por të nevojshme dhe niveleve të larta të stresit të përjetuara nga meshkujt të cilët nuk pajtohen me këto ideale, apo që veprojnë sipas tyre duke u sforcuar tej mase. Në një studim të kryer në 13 shtete, i cili përfshinte mbi 6,000 pjesëmarrës, Arrindell dhe të tjerë (2013) zbuluan këtë korrelacion dhe rekomanduan studime të mëtejshme mbi efektet që mund të ketë kjo mbi meshkujt të cilët vuajnë nga ky presion. Një studim tjetër mbi marrëdhënien mes presionit për tu pajtuar me idealet mashkullore dhe problemeve psikologjike që pasojnë mbështet gjithashtu këtë pohim (McCreary, et al., 1996).

Për shkak të këtyre kufizimeve dhe nevojës për të qenë të “fortë”, “ashpër” dhe “burrërorë”, ka shumë pak të ngjarë që meshkujt të cilët vuajnë psikologjikisht, apo të cilët janë të ndërgjegjshëm deri diku rreth mungesës së balancës midis mënyrës se si ata sillen (kundrejt femrave, miqve, vartësve, shokëve apo pasardhësve të tyre) dhe harmonisë së tyre të brendshme, që të kërkojnë ndihmë për trajtimin e këtyre shqetësimeve. Kjo gjë, padyshim, vetëm sa e përkeqëson më tej problemin. Dell dhe Mintz (1989), të cilët hodhën idenë se Konflikti mbi Rolet Gjinore luan një rol në pengimin e meshkujve nga “sjellje të të kërkuarit ndihmë” (fq. 295), realizuan një studim i cili synonte të zbulonte korrelacionin midis ndjekjes së modeleve të pritshme të qëndrimeve dhe sjelljeve mashkullore dhe kërkesës së reduktuar për ndihmë ndërmjet meshkujve. Ata zbuluan një korrelacion statistikor domethënës midis “emocionalitetit të shtrënguar” dhe “sjelljes afektive të shtrënguar


ndërmjet meshkujve” (fq. 299) dhe kërkesës së reduktuar për ndihmë. Ky studim, paraqet gjithsesi kufizimet e tij përsa i përket aplikimit në Shqipëri. Së pari, ashtu si studimi i mëparshëm, edhe ky studim është kryer në Shtetet e Bashkuara të Amerikës; Shqipëria duket një shoqëri shumë më tepër patriarkale (e cila të bën të besosh se marrëdhënia midis këtyre sjelljeve dhe kërkesës së reduktuar për ndihmë është me gjasa akoma më e theksuar). Nga ana tjetër, megjithatë, meshkujt shqiptarë janë dukshëm mjaft emotivë me njëri tjetrin, përfshirë dhe adoleshentët (p.sh. ecin krah për krah në rrugë, shokët e klasës i hedhin njëri tjetrin krahun në qafë kur janë në shkollë, etj). Kjo shmangie nga normat e pritshme të ndërveprimit mashkullor – afeksioni i jashtëm, është diçka të cilën e kam konstatuar vetë personalisht, disa herë, gjatë këtyre dy viteve që kam jetuar në Shqipëri. Kjo çon në një përsëritje të rëndësishme të idesë që mbështet Konfliktin mbi Rolet Gjinore, se të sjellurit sipas një mënyre të caktuar është e diktuar nga shoqëria. E thënë ndryshe (më shkoqur), duke u mbështetur mbi një bazë të fortë studimore, Basow (1992) argumenton se stereotipet gjinore nuk fillojnë të ekzistojnë në një shoqëri për shkak të dallimeve mes meshkujve dhe femrave, por për shkak të vetë shoqërisë. Prandaj, ajo pohon se stereotipet e diktuara gjinore ekzistojnë thjesht për faktin se ato u krijuan pikërisht nga shoqëritë në të cilat ato ekzistojnë. “Kështu janë gjërat” është një shprehje që të vjen ndërmend. Duhet thënë se gjërat janë ashtu siç janë për shkak se njerëzit i bënë ato në atë mënyrë, prandaj, janë pikërisht njerëzit të cilët zgjedhin t’i ndryshojnë ato, gjithmonë nëse ata kanë vullnetin për të bërë kështu.

Së fundmi, megjithëse ekzistojnë, mundësitë për ndihmë psikiatrike në Shqipëri janë të kufizuara dhe janë shumë më pak të reklamuara se në botën Perëndimore. Pavarësisht se kjo nuk përbën arsye të fortë për të injoruar gjetjet, të cilat theksojmë janë mjaft të forta, të paktën politikëbërësit duhet të jenë të ndërgjegjshëm se aktualisht ka shumë pak studime rreth kësaj teme në Evropën Lindore.

Faktorët Ekonomikë në Lidhje me Qëndrimet e Meshkujve, Shëndetin Mendor dhe Vetë-Emancipimin

Nga një studim i cili përfshinte mijëra pjesëmarrës, Artazcoz dhe autorë të tjerë (2004) zbuluan se papunësia kishte një efekt shumë më të dëmshëm mbi shëndetin mendor të burrave në krahasim me gratë. Arsyet e dhëna për këtë dallim lidheshin me rolet e ndryshme sociale që meshkujt dhe femrat supozohen të luajnë.


Një prej këtyre roleve është ai i shtyllës së familjes. Edhe në shtetet me më shumë barazi, bashkëshorti është konsideruar tradicionalisht si furnizuesi kryesor për familjen e tij dhe devijimet nga kjo pritshmëri mund të çojnë në ndjesi të zhburrnimit, të cilat nga ana tjetër mund të përforcojnë situatën, p.sh. burrat të cilët nuk mund të gjejnë punë lehtësisht mund ta braktisin përfundimisht kërkimin për një të tillë (Pappenheim & Graves, 2005). Si pasojë, kjo sjellje pasive (p.sh., ulja nëpër kafene, të luajturit domino me miqtë) mund të shndërrohet gradualisht në sjellje aktive negative, të gjitha këto si shfaqje të depresionit (Friedman, 2010).

Çfarë duhet kuptuar me këtë është se meshkujt e afektuar në këtë mënyrë janë shpesh të pandërgjegjshëm për faktin se situata e tyre ekonomike “i fundos ata” duke i shtyrë drejt sjelljeve negative; kjo pasi roli i burrit si kryetar i familjes dhe furnizuesit kryesor është ngulitur tek ata që në moshë shumë të hershme. Prandaj, reagimet negative që shfaqen nga mos realizimi personal janë të motivuara në mënyrë të nëndërgjegjshme.

Ndikimi i ekonomisë është më i gjerë se sa mënyra se si meshkujt ndërveprojnë me femrat, apo me njëri tjetrin. Një nga synimet e këtij studimi është që të përcaktojë mënyrat më të mira përmes të cilave meshkujt mund të kontribuojnë për çlirimin e tyre nga kufizimet e shoqërisë dhe megjithëse pozicioni i dikujt në shkallën ekonomike ndikon në kënaqësitë e jetës, ka gjithashtu ndikim mbi nivelin personal të vetë-përmbushjes, domethënë besimi personal mbi aftësinë për të ndikuar pozitivisht mbi jetën tënde dhe që forcat e jashtme nuk ushtrojnë dot kontroll të papërballueshëm mbi fatin personal. Megjithëse nuk e shpikën ata si term, Martin dhe Hill (2012) zgjodhën të përdornin “teorinë e vetë-përcaktimit” në përpjekje për të kuptuar shfaqjen e aftësisë për të kuptuar dhe ndikuar sjelljen e dikujt: “Themelet e Teorisë së Vetë-Përcaktimit qëndrojnë mbi premisën se mundësitë mjaft të pakëta në situata të rëndësishme jetësore çojnë në një ndjesi të rregullimit të sjelljes vetjake karshi të tjerëve” (fq. 1162). E thënë ndryshe, sjellja e dikujt ndryshon më tepër për shkak të ndikimeve të jashtme (duke përfshirë opinionet dhe veprimet e personave të tjerë) se sa për shkak të zgjedhjes personale (qoftë kjo e mbështetur mbi vlerat themelore apo mënyra se si e sheh botën). Në Shqipëri, një vend në zhvillim, mund të thuhet se prania e mundësive më të pakta ekonomike dhe atyre për punësim çojnë në një rritje të sjelljeve negative ndërmjet burrave, e cila vjen si rezultat i presionit shoqëror si dhe një ndjesie apatie e cila lind nga bindja se nuk ka shumë mundësi për përmirësimin e statusit në jetë. Një manifestim i mundshëm i kësaj është ajo çfarë do të diskutohet edhe në pjesën e rezultateve tona: ekzistenca e një numri të madh basteshsportive (në thelb:


lokale bastesh) në të gjithë komunitetet përqark Shqipërisë, ku secila prej tyre duket se has pak probleme për të vazhduar si biznes, gjë e cila tregon vullnetin (shpesh me pasoja financiare shkatërruese për bastexhinjtë dhe familjet e tyre, të cilat duhet tashmë t’ia dalin me më pak burime) e popullsisë së vogël të Shqipërisë (më pak se 4 milionë) për tu nënshtruar prej tyre.

Olsen dhe autorë të tjerë (2007) hulumtuan raportin mes treguesve ekonomikë dhe besimeve në barazinë gjinore në Evropën Qendrore dhe Lindore. Ata e bënë këtë pasi rajoni ka qenë (dhe akoma është) nën ndryshime të befta ekonomike, situatë kjo e pasqyruar edhe në Shqipëri. Kampioni i tyre përbëhej nga studentë kolegjesh, një popullatë e prezumuar shpesh si poseduese më e fortë e pikëpamjeve të barazisë (egalitariane) ndaj gjinive. Rezultatet e ndërlidhura fort ishin të dyfishta, megjithëse jo shumë surprizuese për dikë që e njeh Shqipërinë: Besimet në barazinë midis roleve të gjinive ishin të ndërlidhura fort me një klimë ekonomike pozitive , si dhe femrat priren të mbështesin barazinë më tepër se sa meshkujt. Për këtë ekziston një shpjegim i mundshëm: nëse pozicionet e punës janë mjaft të pakta, si në Shqipëri, atëherë, nocioni i sipër përmendur se burrat duhet të jenë shtylla kryesore e familjeve të tyre mund të rezultojë në besimin se gratë nuk kanë të njëjtën të “drejtë” të punojnë si burrat; rrjedhimisht një ndjesi fyerje shfaqet kur kjo e drejtë zaptohet nga dikush më i edukuar dhe i kualifikuar, i cili qëllon të jetë një femër.

Arsimi dhe Ndikimi i tij

Këtu ne përballemi me vështirësinë e klasifikimit e cila shfaqet sa herë që lidhen faktorë të ndryshëm. Ndërsa niveli arsimor mund të ketë një ndikim mbi potencialin e të ardhurave të meshkujve dhe vetë-vlerësimin e tyre, kur bashkëshortet e tyre merren në konsideratë shfaqet një korrelacion midis niveleve respektive të arsimimit dhe të ardhurave:

Shohim se probabiliteti i pasjes së një shtylle të vetme kryesore në familje është më i lartë, në rast se niveli arsimor i gruas është i lartë ndërsa ai i bashkëshortit është i ulët. Modeli teorik parashikon se në një rast të tillë, probabiliteti për të parë një femër si shtyllë kryesore të familjës është më i lartë, duke qenë se bashkëshorti mund të tërhiqet nga tregu i punës. Sidoqoftë, një nivel i ulët arsimor mund të paraqesë prapëseprapë mundësi të pakta punësimi për bashkëshortin. (Bloemen dhe Stancanelli, 2007, fq. 25)


Prandaj, në këtë analizë mu desh që të bëja një zgjedhje midis kombinimit të faktorëve të arsimit dhe punësimit apo t’i lija ato si kategori më vete. Si me të gjitha vendimet në kësi rastesh, të dyja alternativat paraqesin avantazhet dhe disavantazhet e tyre, kështu që në fund vendimi përcaktohet nga arsye praktike: masa e studimeve, aq e pakët sa është në Shqipëri, nuk gjen një lidhje shkakësore të pazgjidhshme midis këtyre faktorëve, megjithëse ato janë padyshim të ndërlidhura.

Prapëseprapë, nuk mund të mbivlerësoj rëndësinë e marrjes në konsideratë të nivelit arsimor; mospërputhja e madhe (dhe në rritje) e vënë në dukje më sipër në lidhje me ecurinë e femrave dhe meshkujve gjatë arsimit të mesëm është një tregues se më shumë femra në Shqipëri do të fillojnë të marrin përsipër rolin e furnizuesit kryesor, apo edhe të vetëm për familjet e tyre.

Manifestimi i Sjelljeve Negative

Sado të dëmshme së brendshmi, mendimet, bindjet dhe qëndrimet janë në vetvete të padukshme për këdo, përveç personit që po i përjeton ato. Vetëm veprimet të cilat shfaqen si rezultat i negativitetit të brendshëm mund të të bëjnë të kuptosh se sa të dëmshme mund të jenë ato, jo vetëm ndaj individëve dhe familjeve të tyre por edhe shoqërisë si e tërë. Disa prej veprimeve më të spikatura që mund të vemë re janë konsumi në rritje i alkoolit, qoftë në ambiente publike apo private; varësia ndaj kumarit, e cila siç u përmend më sipër, shpesh përkeqëson situatën personale apo familjare të personit duke çuar në veprime akoma më të dëshpëruara (shpesh të paligjshme); dhe veprimet e dhunshme kundër të tjerëve dhe vetes, të cilat shpërbëjnë familjet dhe dobësojnë më tej mbështetjen ndaj bashkëshorteve dhe fëmijëve.

Ekziston një masë e madhe përvojash personale të cilat lidhin pirjen e tepërt me sjellje të tjera negative. Ajo çfarë kuptohet më pak është se si faktorët e alkoolizmit dhe stresit lidhen me Shqipërinë në vetvete. Ka prova të cilat mbështesin idenë se pirja e alkoolit shihet si një mënyrë për tu përballur me stresin dhe pranohet si metodë për dobësimin e stresit. Rutledge dhe Sher (2001) e konstatojnë këtë dhe zbulojnë më tej se meshkujt janë shumë më të prirur që ta përdorin alkoolin në këtë mënyrë, një dallim ky që sa vjen dhe bëhet edhe më i theksuar me rritjen në moshë.

Në lidhje me elementin e fundit (dhuna ndaj vetes), ekziston një bazë solide studimesh rreth vetëvrasjes dhe shkaqeve të saj. Mund të mos jetë shumë surprizues fakti që shkalla e vetëvrasjeve është më e lartë midis meshkujve se sa midis femrave. Sidoqoftë, diferenca është shumë më e lartë nga ajo e pritshme,


pothuaj dyfishi i meshkujve në krahasim me femrat. Përsëri, një shpjegim i mundshëm është vështirësia që disa meshkuj po hasin për tu përballur me kohërat që po ndryshojnë: “Teksa rolet gjinore kanë ndryshuar, konceptet e të qenit mashkull dhe femër (orientimet mbi bazë të roleve gjinore, androgjinia psikologjike) kanë fituar rëndësi të madhe në shpjegimin e dallimeve në sjellje dhe qëndrime që kanë të bëjnë me gjininë...” (Möller-Leimkühler , 2003, fq. 2).

Për sa i përket dhunës ndaj të tjerëve, këndvështrimi tradicional në Shqipëri e bën të vështirë marrjen seriozisht të dhunës së meshkujve ndaj femrave. Është vënë re se në shoqëritë më tradicionale (përkundër atyre egalitariane), ka shumë të ngjarë që autorët meshkuj të dhunës kundër femrave të shihen me sy më të mirë (Willis dhe të tjerë., 1996). Në thelb, nëse një shoqëri ka shumë gjasa që të falë shpërthimet e dhunshme të meshkujve kundrejt femrave, veçanërisht partnereve të tyre, atëherë ka më pak motivim për meshkujt që të kërkojnë një ndryshim të sjelljes së tyre.

Ekzistojnë shpjegime të tjera të mundshme rreth arsyes se përse sjella negative nga ana e meshkujve shqiptarë mund të jetë më e skajshme, përfshirë shpjegime antropologjike. Kini parasysh pushtimin 500 vjeçar të Shqipërisë nga Perandoria Osmane, e cila në kulmin e saj për pak do të shtypte botën Perëndimore. Grindjet midis njëri tjetrit të cilat lejuan fillimisht Perandorinë që të pushtonte Shqipërinë buronin nga e njëjta kryeneçësi e cila lejoi ngritjen e heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti (Skënderbeu) dhe nga një qëndresë e cila ruajti një pjesë të madhe të Evropës Perëndimore nga pushtimi, si dhe nga e njëjta këmbëngulje që ruajti gjuhën amtare. Nevojitej vullnet për tu shkuar gjërave deri në skajet më të largëta që prodhoi ajo situatë, prirje kjo e cila rezistoi përgjatë shekujve dhe u mishërua në mënyrën se si shqiptarët ndërvepronin dhe vazhdojnë të sillen. Kjo ishte mbizotëruese veçanërisht në veri, ku Shryock (1988) kreu një studim mbi historinë e gjakmarrjes dhe arsyeve të ngulmimit të këtij fenomeni. Shkurtimisht, historia e shqiptarëve tregon për mënyrën se si mosmarrëveshjet e vogla mund të arrijnë majat,6 dhe teksa ky reputacion është deri diku i pamerituar dhe i përbashkët dhe për shtetet e tjera të rajonit, ai ekziston ende. Pasi kam parë vetë se si zënka të vogla kanë shpërthyer në dhunë fizike dhe kërcënime të tipit “Do të të vras”, e kam pak të vështirë të bëj lidhjen midis mënyrës se si shumë shqiptarë e kanë për zakon t’i zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre apo të shprehin pakënaqësitë dhe asaj se çfarë pritet prej tyre nga një botë moderne.

6. http://www.theguardian.com/ëorld/2011/jul/05/albania-kanun-blood-fueds-smolar


Çlirimi i Vetvetes Përmes Çlirimit të të Tjerëve: Thelbi i Studimit

Siç u përmend dhe më herët, shpesh popullatat e marxhinalizuara arrijnë të emancipohen falë bashkëpunimit dhe ndihmës së anëtarëve të grupit mbizotërues. Connell (2005) e thekson këtë moment pa asnjë mëdyshe, duke u shprehur se:

pikërisht pabarazitë gjinore në asete ekonomike, pushtet politik, autoritet kulturor si dhe mjete të tjera shtrënguese të cilat reformat gjinore synojnë t’i ndryshojnë, nënkuptojnë në fakt që meshkujt (shpesh grupe të posaçme meshkujsh) kontrollojnë shumicën e burimeve të nevojshme për zbatimin e kërkesave të femrave për drejtësi. Rrjedhimisht, burrat dhe djemtë janë në një mënyrë domethënëse ‘portierë’ të barazisë gjinore. A janë meshkujt të gatshëm për të hapur dyert ndaj një reforme madhore? Kjo përbën një pyetje të rëndësishme strategjike. (fq. 1802)

U shpjegua më tej se kjo mund të ndodhë atëherë kur meshkujt do të fillojnë të kuptojnë shkaqet themelore të vuajtjes dhe dhimbjeve të tyre, efektet negative që transmetojnë tek bashkëshortet e familjet e tyre dhe më tej. Gjërat fillojnë të ndryshojnë kur meshkujt veprojnë për t’i ndryshuar ato dhe kur udhëheqësit e tyre i ndihmojnë ata për tu ngritur, me efekte rrjedhimisht edhe për Shqipërinë.


Ndërtimi i Hulumtimit, Metodologjia dhe Analiza

Ky është një studim i bazuar në një metodikë të përzier (cilësore dhe sasiore), i ndërtuar sipas një mënyre e cila përshtat të dhëna të përftuara nga një pyetësor me shënime të mbajtura gjatë disa intervistave gjysmë të strukturuara dhe fokus grupeve. Është kryer njëkohësisht një kodim cilësor dhe sasior dhe jemi thelluar më tej në rastet kur analiza zbulonte lidhje domethënëse, me qëllim për të rekomanduar nisma politike të cilat mund të përmirësojnë situatën e përgjithshme përmes trajtimit të fushave të posaçme në nevojë.

Natyra e Kampionit

1086 meshkuj përqark Shqipërisë u përzgjodhën për të marrë pyetësorin. Prej tyre, 28 meshkuj u përzgjodhën për të marrë pjesë në intervistat gjysmë të strukturuara dhe 97 u përzgjodhën për të marrë pjesë në 10 fokus grupe me nga rreth 10 pjesëmarrës secili. Në mënyrë për të qenë sa më përfaqësues, u synua një kampion popullate meshkujsh shqiptarë sipas përcaktimeve të mëposhtme të shpërndarjes së moshave, llojit të komunitetit, statusit civil, gjendjes së punësimit, nivelit të të ardhurave dhe edukimit:

• Mosha: 25-35, 36-45 dhe 55 vjeç • Lloji i komunitetit: Fshatra, qyteza, qytete dhe qytete të mëdha• Statusi civil: i martuar, beqar apo i divorcuar• Gjendja e punësimit: i punësuar ose i papunë• Shtëpi në pronësi• Të ardhurat: 0 deri 50,000 lek (përafërsisht. 360 euro) në muaj • Niveli arsimor: Aspak arsim deri në diplomim universitar

Për të gjitha kategoritë u kërkua një masë mjaftueshmërisht e madhe e kampionit (n) me qëllim për t’i dhënë analizës tonë mjaftueshëm fuqi në


mënyrë që dhe rekomandimet tona të jenë të vlefshme. Kjo nxiti pyetjen se si duhet të ndahej kampioni i përgjithshëm në grupe; u mendua që kjo duhet të përcaktohej sipas zonave në të cilat ekzistonin korrelacione të forta (shih seksionin e Rezultateve për më shumë detaje), krahas nevojës për të pasur një numër mjaftueshëm të madh të pjesëmarrësve (p.sh. meshkuj nga fshatrat që kanë përfunduar të paktën arsimin e detyrueshëm) në mënyrë që rekomandimet të kenë peshë.

Pjesëmarrësit u mblodhën përmes kontakteve të vedosura nga një anëtar i stafit të Mary Ward Loreto, shtetas shqiptar, i cili realizoi vizita në komunitete për të shpërndarë pyetësorët si dhe për të kryer intervistat dhe fokus grupet. Ndërsa zgjedhja e komuniteteve u realizua sipas një mënyre që synonte të siguronte një përfaqësim sa më të plotë të Shqipërisë si e tërë, zgjedhja e pjesëmarrësve u realizua sipas volisë (kush ishte i mundshëm dhe i gatshëm në atë moment), kështu që ekzistonte një risk i lehtë i mospërfaqësimit të plotë të ndonjë komuniteti të caktuar – një risk i cili u zbut nga pikëpamja sasiore përmes një numri të madh personash të cilët plotësuan pyetësorin dhe në aspektin cilësor përmes vizitave në një sërë vendesh të ndryshme me komunitete të të njëjtës përmasë dhe/apo në rajone të njëjta.

Për shkak se ekziston një mosbesim i vazhdueshëm ndaj institucioneve në përgjithësi dhe qeverisë në veçanti, pjesëmarrësit u siguruan për ruajtjen e anonimatit. Duke qenë se gjetjet e këtij studimi do tu prezantohen politikë-bërësve, duke përfshirë politikanët, si dhe për shkak se shumë prej pjesëmarrëve apo paraardhësit e tyre ruajnë ende kujtime jetësore të ndëshkimeve për shkak të shprehjes së kundërshtimeve të tyre ndaj dështimeve të qeverisë shqiptare, kishte pak gjasa që të përftoheshin të dhëna vërtet të ndershme kurdo që parashtrohej një pyetje, përgjigja apo opinioni aspak lajkatues i së cilës mund të zbulonte çdo pjesëmarrës të veçantë. Prandaj, as pyetësori dhe as shënimet e mbajtura gjatë intervistave dhe fokus grupeve nuk përmbajnë pjesë identifikuese të cilat do të lejonin njohjen e identitetit të pjesëmarrësve; secilit prej tyre iu caktua një numër i cili u përdor për përpunimin e pyetësorit në SPSS, si dhe për shënimet e koduara të autorit për analizën cilësore.

Mjetet e Mbledhjes së të Dhënave

Në mënyrë sasiore, 1086 pyetësorë (shih Shtojcën A) në shqip u shpërndanë tek meshkuj të komuniteteve të përmasave të ndryshme përqark Shqipërisë. Pjesëmarrësve iu la deri në një orë kohë për t’iu përgjigjur 30 pyetjeve dhe mbledhja e pyetësorëve u bë në përfundim të vizitës.


Këta pyetësorë përdorën shkallën Likert7, ku “5” tregon dakordësi të fortë me pohimin e dhënë ndërsa “1” tregon mospajtim të fortë. Të gjitha pohimet ishin pozitive për nga natyra; rrjedhimisht, një mesatare më e lartë në pikë për të gjithë pyetësorin tregon më shumë eksperienca dhe besime pozitive apo pikëpamje më të përparuara mbi rolet gjinore dhe ndërveprimin në familje. Disa fusha të posaçme (p.sh. niveli i stresit) kishin pyetje të shumëfishta (të paktën tre pyetje për çdo fushë dhe shpesh, më shumë se kaq) për trajtimin e tyre dhe këto pyetje të ndërlidhura ishin shpërndarë në mënyrë rastësore në pyetësor, me qëllim për të kontrolluar për saktësinë e përgjigjeve, dhe më pas, gjatë analizës u grupuan së bashku për të përcaktuar se cilët faktorë kishin më shumë nevojë për përmirësim.

Shpërndarja fillimisht e 20 pyetësorëve na mundësoi që të kontrollonim besueshmërinë e pyetjeve të ndërlidhura përmes përdorimit të Alpha të Cronbach (shih Shtojcën B). Rezultatet nga kjo treguan se pyetësori ishte shumë i besueshëm përgjithësisht, si dhe në fushat e posaçme në vijim: niveli i stresit, marrëdhëniet gjinore, besimi në qeveri dhe prirjet ndaj sjelljeve të pashëndetshme.

Tabelat vijuese paraqesin shpërndarjen e përgjithshme të pjesëmarrësve sipas kategorive të ndryshme. Në këtë nivel shpërndarjeje, numrat ishin të mjaftueshëm për të na dhënë besimin e nevojshëm se analiza jonë do të prodhonte rezultate të besueshme, të cilat mund të ekstrapolohen ndaj popullatës së përgjithshme të meshkujve shqiptarë.

Mosha Llojet e Komunitetit

7. Gjatë analizës sasiore, një pyetësor i shkallës Likert pranon si të vërtetë se distanca midis një vlerësimi “1” dhe një “2” ka të njëjtën domethënie si distanca midis një vlerësimi “2” dhe shkallës “3”.

Mosha Numri 25-35 382 36-45 384 46-55 308

Pa përgjigje 12

Përmasa e Komunitetit

Numri

Qytet i madh 292 Qytet 115

Qytezë 111 Fshat 470

Pa përgjigje 98


Statusi Civil Statusi i punësimit

Shtëpi në pronësi Të ardhurat

Niveli më i Lartë Arsimor

Analiza

Transkriptet dhe shënimet e tjera u përkthyen, rishqyrtuan dhe u koduan për tipare të përbashkëta dhe/apo korrelacione ndërmjet tipareve demografike të personave të cilët janë përgjigjur dhe përgjigjeve të tyre. Në rastet kur shfaqeshin tema të përbashkëta, ato verifikoheshin me rezultatet e pyetësorëve me qëllim për të identifikuar pikat më të forta të takimit. Edhe në rast se ky do të ishte një punim thjesht kërkimor, fushat të cilat nuk do të paraqesnin ndonjë lidhje reciproke midis moshës, nivelit arsimor, përmasës së komunitetit, të ardhurave, statusit civil, etj., do të konstatoheshin gjithashtu

Statusi Civil Numri I martuar 725

Beqar 333 I divorcuar 12 Pa përgjigje 16

Statusi Numri I punësuar 489 I papunë 582

Pa përgjigje 15

Statusi Numri Në pronësi 767

Qera 269 Pa përgjigje 50

Të ardhurat mujore

Numri

0-9,000 309 10,000-29,999 338 30,000-49,999 305

Mbi 50,000 117 Pa përgjigje 17

Niveli Numri Aspak 31 Bazë 301

Mesëm 333 Profesional 120

Disa vite universitet 57

Universitet 184 Diplomë e avancuar 37

Pa përgjigje 23


dhe do të jepeshin shpjegimet e mundshme. Sidoqoftë, kudo ku shfaqet një marrëdhënie e fortë përbën shqetësim për ne; që do të thotë se politikëbërësit dhe drejtuesit duhet të shpenzojnë pikërisht aty përpjekjet e tyre, pra aty është fusha ku kjo punë do të shtrihet. Rrjedhimisht, nëse hipotezat e pavlefshme8 (sasiore) mund të refuzoheshin dhe brenda të njëjtit grup popullate (cilësore) do të kishte korrelacione tematike domethënëse, atëherë mund të arsyetonim me siguri se kryqëzime të tilla (p.sh. të rinj meshkuj në fshatra që kanë pak besim tek qeverisja) do të ishin pikërisht fushat në të cilat duhen kanalizuar burimet.

Kështu, duke kontrolluar për veçori të përbashkëta që shfaqeshin gjatë kodimit të të dhënave cilësore dhe lidhjes së tyre me ato gjetje të cilat rezultuan nga analiza e pyetësorit, u synua që të reduktohet mbingarkesa e informacionit e cila mund të paralizojë ndonjëherë politikëbërësit me të dhëna të tepërta. Nëse marrëdhënia paraqitej veçanërisht e fortë, ne kuptonim se kjo mund të ishte fusha mbi të cilën aksionet e përqendruara të vendimmarrësve mund të kenë ndikimin maksimal. Fakti që për të sjellë ndryshim në një shkallë të gjerë, politikëbërësit kanë në dizpozicion burime të kufizuara do të thotë se ato duhen shpenzuar në mënyrë strategjike; kjo lloj analize mund t’i ndihmojë ata që të jenë në gjendje që të veprojnë kështu.

Gjatë përdorimit të programit SPSS (Versioni 23), u shfrytëzua një nivel standard alpha .05 (i dy anshëm) për ndërtimin e analizës sasiore. Kjo na jep një probabilitet prej 95% se çdo marrëdhënie e shfaqur nuk është rezultat i një gabimi rastësor. Në rastet kur hipoteza e pavlefshme nuk mund të refuzohej, pranohej se kjo nuk kërkonte thellim të mëtejshëm dhe rekomandimet drejtoheshin në fushat në të cilat ekzistonin lidhja të tilla.

8. Në statistikë, hipoteza e pavlefshme nënkupton se nuk ekziston ndonjë lidhje midis dy ose më shumë fenomeneve. Në këtë studim, një shembull i kësaj është “nuk ekziston ndonjë lidhje reciproke mes moshës së të përgjigjurve dhe bindjeve rreth qeverisë shqiptare”.


Rezultatet

Duke qenë se kjo është një punë metodike e përzier, gjetjet tona janë organizuar rreth temave të përbashkëta të cilat janë përftuar përmes instrumenteve të mbledhjes së të dhënave cilësore (intervista dhe fokus grupe) dhe sasiore (pyetësorë), në vend që dy metodat të ndaheshin si kategori më vete. Kjo është për faktin se gjetjet nga të tre instrumentet janë të ndërlidhura dhe në disa raste përsëriteshin pothuaj njësoj. Prandaj, riprodhimi i problematikave dhe gjetjeve të njëjta në seksione të ndara jo vetëm që do të ishte i panevojshëm, por edhe i papërshtatshëm për audiencën e studimit.

Shpërndarja në grupe e subjekteve të studimit ishte një tjetër pikë që mori vëmendje. Për shkak se ekzistonte një numër i madh subjektesh të cilët përfaqësonin një larmishmëri të gjerë faktorësh të mundshëm – popullata e komuniteteve, grupmoshat, niveli i pagave, niveli arsimor, statusi civil, etj, - ekzistonte rreziku i klasifikimit të gjerë të subjekteve. Për shembull, krijimi i një nën-grupi banorësh të pamartuar të një qyteti të madh, të moshës 36-45, të cilët kanë përfunduar arsimin e detyrueshëm do të zbehte fuqinë e analizës për shkak të krijimit të një grupi shumë të vogël pjesëmarrësish, por në të njëjtën kohë do të nevojitej që e njëjta analizë të kryhej mbi një grup me veçori të përbashkëta. Produkti final do të kishte qenë një punë kërkimore e rëndë, e cila në fund të fundit, do të na thoshte shumë pak.

Përveç sa më sipër, analiza fillestare skartoi atë çfarë përbënte një masë të tepërt kategorish të ndara në një numër më të menaxhueshëm të tyre, duke përjashtuar disa fusha kërkimi. Për shembull, analiza jonë sasiore zbuloi se niveli mesatar i besimit në qeverinë shqiptare i banorëve në qytet dhe atyre në fshat ishte pothuajse i njëjtë; ndërsa kjo mund të jetë për shkakun se shumë prej këtyre banorëve në qytet mund të jenë të ardhur së fundmi nga zonat rurale, instrumenti ynë i mbledhjes së të dhënave tregon vetëm komunitetin e tyre aktual dhe jo se sa vonë kanë ardhur ata, kështu që energjia e shpenzuar në përpjekje për të kuptuar dallimin e vogël që ekziston do të ishte më mirë nëse shpenzohej diku tjetër, aty ku dallimi midis rezultateve është më i theksuar. Grafikët dhe tabelat e përfshira japin informacion të përgjithshëm


rreth pikëve mesatare, dallimeve domethënëse midis grupeve të ndryshme (p.sh. përmasa e komunitetit), si dhe shkallës në të cilën ekziston ky dallim dhe paraqet rëndësi.

Për të dhëna më të plota shihni Shtojcën F: Mesataret sipas Grupeve, Shtojca G: Testet e Pavarura të Kampionëve dhe Shtojca H: Analiza e Mospërputhjes.

Së fundmi, do të shihni se megjithëse analiza rezultoi në mundësinë tonë për të krijuar këto tematika, ato nuk ekzistojnë të izoluara nga njëra tjetra; ndërlidhja e tyre përbënte një sfidë në momentin kur duhej që të veçoheshin gjetje të caktuara. Në fund, u përzgjodhën temat me gjetjet më dramatike, duke u siguruar njëkohësisht që të mbaheshin shënim edhe rastet kur paraqiteshin lidhje me tema të tjera.

Tema 1: Një Vështrim i Ri drejt Arsimit Përmes Nevojës për Infrastrukturë

EardhmjaeShqipërisëështënëduarte tërinjvedhegjëjamëeçmuarqëduhetbërëngameshkujtdhefemratështëqëtëmarrinpjesëdhetëinvestojnënëedukiminefëmijëve.Përmesmbështetjessëfëmijëvetëtyre,prindëritdheanëtarëtekomunitetitinvestojnëpërtabërëShqipërinëmëtëmirë. -Fokus Grup

Roliynëështëqëtëndihmojnëpopullindhetëedukojmëbrezat.Negjithmonëkemiqenënjëkombivogëldhepërnjëvendtëvogëlështëevështirëqëtëmarrëfatetevetanëdorë.Porështëtepërerëndësishmeqëburratdhegratëtëedukojnëbrezaterinj.Tëpaktënatatëmosvuajnëgjëratqënepovuajmëaktualisht.-I intervistuar

Nuk është për tu çuditur që meshkujt të cilët kishin ndjekur nivele më të larta arsimore kishin më shumë gjasa që të shfaqnin sjellje dhe besime pozitive në të gjitha kategoritë e pyetësorit. Veç kësaj, një shumicë e pjesëmarrësve në fokus grupe dhe të intervistuarish përmendnin arsimimin jo vetëm si detyrim për shoqërinë që të zhvillohet dhe burrat e djemtë që t’ia dalin mbanë, por edhe si një prej përgjegjësive parësore të qeverisë për edukimin e qytetarëve. Grafiku më poshtë rendit pikët e përgjithshme për meshkujt nga kontekste të ndryshme arsimore. Aty ka disa gjëra interesante që duhen vënë në dukje.


E para, dallohet një rritje e konsiderueshme nga “Disa vite universitet” në “Universitet”; kjo është qartësisht e dukshme. Sidoqoftë, pamja mund të të gënjejë, kështu që u realizuan dy prova për të përcaktuar nëse dallimet ishin ose jo të rëndësishme statistikisht.9 Një analizë e mospërputhjes (ANOVA) tregoi pikët më të larta të mundshme të rëndësishme.10 Më pas, një test ‘t’ i pavarur grupoi nivelet arsimore me dallimin e një rritjeje të qartë nga “Disa vite universitet” (që do të thotë se pjesëmarrësit kishin filluar arsimin universitar, por nuk e kishin përfunduar atë) në “Universitet (Bachelor)”. Sërish, ky test tregoi një dallim të theksuar midis këtyre dy grupeve. Me këtë informacion, arrijmë në përfundimin se niveli arsimor ka rëndësi.

Kjo është një bindje e shprehura si nga meshkuj të cilët ne i intervistuam individualisht ashtu dhe në fokus grupe. Një pjesëtar i një fokus grupi e tha

0.00Aspak Arsim Bazë I Mesëm Disa vite

UniversitetUniversitet Pas-

Universitar Profesional

1.00

2.00

3.00

4.00

Niveli Arsimor

Vle

ra M

esat

are

e Pë

rgjit

hshm

e

9. Rezultatet e që të dyja këtyre testeve mund të gjenden tek Shtojcat nën ‘Testet e Pavarura dhe ANOVA’.

10. Ky rezultat është një “.000”, i cili duhet të përkthet statistikisht si “më pak se .001”; një pikë .05 apo më e ulët është statistikisht e rëndësishme.


shkoqur se roli i meshkujve dhe i femrave për ta bërë Shqipërinë më të mirë është “që të arsimojnë veten dhe familjen e tyre, sidomos brezat e rinj. Vetëm në këtë mënyrë mund të shpresojmë se këta burra dhe gra mund ta ndërtojnë këtë shoqëri”. Diçka pozitive për tu vënë në dukje këtu është se ky pjesëmarrës përfshin dhe femrat si pjesë e zgjidhjes. Duke marrë parasysh dallimin e fortë në shkallën e ndjekjes së universitetit dhe përfundimit të tij nga femrat, ky mesazh është marrë vërtet seriozisht prej tyre. Tani mbetet që meshkujt e Shqipërisë të shfaqin të njëjtin përkushtim.

Ajo çfarë po ndodh gjithsesi, siç mund të shihet dhe nga grafiku më poshtë është se në krahasim me më të moshuarit, të rinjtë meshkuj po zgjedhin në masë dërrmuese studimet universitare në vend të shkollave profesionale. Kjo ndodh pavarësisht gjetjeve tona, të cilat diskutohen dhe më poshtë dhe konfirmojnë se shkolla profesionale është një alternativë më e mirë për shumë meshkuj të cilët e fillojnë universitetin por nuk e përfundojnë kurrë atë; mosha më e ulët e pjesëmarrësve tanë ishte 25, një moshë në të cilën niveli Bachelor (një program tre vjeçar) duhet të ishte përfunduar tashmë, nëse do të ndiqej normalisht.

0Aspak Arsim Bazë I Mesëm Disa vite



50

100

150

Niveli Arsimor

Num

ri

Mosha

25-35

36-45

46-55


Në fillimet e analizës së dallimeve midis niveleve të arsimimit, u desh që të ndryshohej mënyra e kodimit të shkollave profesionale. Fillimisht, ato ishin renditur në mes të “Shkollës së Mesme” dhe “Disa vite universitet”. Megjithatë, i ndryshova pozicionimit në momentin kur rezultatet për të diplomuarit nga shkollat profesionale u shfaqën shumë më të larta, në të gjitha kategoritë, se sa numri i atyre të cilëve kishin ndjekur universitetin por pa siguruar një diplomë. Dukshëm, pavarësisht se ekziston një “zakon” i kalimit të studentëve në universitet me përfundimin e shkollës së mesme, kur ata hasin në mungesën e një përgatitje paraprake dhe/apo interesi për të vazhduar më tej, krijohet një popullatë e atyre të cilëve kanë braktisur shkollën dhe nuk kanë aftësi të tjera mbi të cilat mund të mbështeten për të siguruar jetesën. Megjithëse ata gjejnë punë në një shkallë më të lartë se të diplomuarit e shkollave profesionale, ky lloj punësimi është shpesh ai i kamerierit apo ndonjë tjetër në industrinë e shërbimit – punë e cila është më e përshtatshme për studentë që janë në përfundim të shkollës.

Sidoqoftë, siç tregohet dhe nga ky grafik, ata arrijnë të gjejnë punë, ndërsa të diplomuarit nga shkollat profesionale shfaqin një shkallë punësimi më të ulët.

0Aspak Arsim Bazë I Mesëm Disa vite



100

200

300

400

Niveli Arsimor

Num

ri

Statusi i punësimit

Jo

Po


Sidoqoftë, siç u vu në dukje dhe më herët, të diplomuarit e shkollave profesionale shënojnë vlera shumë më të larta në gjitha kategoritë, kështu që ka diçka që ofrohet për ta, e cila kompenson për mungesën e punës. Sa më pozitive do të ishin gjërat nëse do të ndodhte dhe rritja e punësimit për këtë popullatë të meshkujve? Duke marrë parasysh vlerat më të larta të shënuara nga meshkujt të cilët janë të punësuar përkundër atyre që janë të papunë, duhet pranuar se gjetja e punësimit nga të diplomuarit e shkollave profesionale do të ndikonte në rritjen akoma më shumë të rezultateve të tyre të larta. Diçka që duhet të merret në konsideratë është dhe fakti që të diplomuarit e shkollave profesionale mund t’i kenë marrë çertifikatat e tyre dekada më parë, kështu që atyre u duhen ofruar mundësi për përditësimin e trajnimeve të tyre.

Endiejmëpraninëeqeverisëshumëpak;atakujdesenpërnevetëmnëfushataelektorale.Mendojmëseqeveriambështettëpasuritmëshumësesanjerëzitnënevojë.Kemimëshumënevojëpërmbështetjeneqeverisënëinfrastrukturë,rrugë,kanaleujitje,mjedisesocialedhekushtemëtëmiranëspitale.-Fokus Grup

Pothuaj çdo i intervistuar dhe pjesëtar i fokus grupeve deklaronte se nevojat infrastrukturore ishin të një rëndësie parësore për përmirësimin e vendit dhe të ardhmes së tyre në jetë. Në shumicën e rasteve, kjo përfshinte restaurimin apo prishjen e ndërtesave të vjetra, riparimin e rrugëve të prishura, trajtimin e sistemeve të papërshtatshme të ujërave të zeza dhe kryerjen e përmirësimeve agrikulturore. Një i intervistuar tha në mënyrë të drejtëpërdrejtë se: “Nuk kemi ujë mjaftueshëm për të pirë. Infrastruktura bujqësore është shumë e keqe dhe rrugët nëpër fshatra janë në gjendje shumë të keqe.” Këto ndjesi u pasqyruan dhe nga të tjerë meshkuj si puna e tij në fshatra, qytete dhe në rajone të ndryshme gjeografike. Ky është një problem në shkallë vendi. Puna

Raport

Statusi i Punësimit Vlerësimi i

Përgjithshëm Besimi në

Qeveri Sjellje të

Shëndetshme Barazia Gjinore

Stres i Ulët

Jo Mesatare 3.1916 2.5986 3.9532 4.0731 2.4472 N 463 539 561 536 522 Devijimi Std .57937 .92093 .80770 .68926 .83425

Po Mesatare 3.3254 2.7082 4.0163 4.0700 2.8024 N 418 469 475 467 451 Devijimi Std .59102 .88587 .76402 .64178 .83942

Totali Mesatare 3.2551 2.6496 3.9821 4.0716 2.6119 N 881 1008 1036 1003 973 Devijimi Std .58840 .90599 .78823 .66724 .85479


ekziston. Nevoja ekziston. Ky është një problem që duhet trajtuar nga shumë drejtime.

Së pari, shumë prej atyre të cilët e kanë tashmë këtë trajnim, nuk kanë punë. Ka shumë arsye të ndryshme për këtë, të cilat do t’i trajtojmë në seksionin vijues. Së dyti, një masë e madhe e popullatës së meshkujve heqin dorë nga trajnimi profesional në favor të një edukimi universitar të cilin ata nuk e përfundojnë, situatë e cila çon në shumë vite të humbura produktiviteti dhe arritjesh më të ulëta në të gjitha fushat e studiuara nga ky hulumtim (“...për të rinjtë meshkuj, do të kishte qenë mirë sikur ata të vazhdonin ushtrimin e trajnimit profesional. Ata janë tashmë të gjithë duke u përpjekur që të përfundojnë universitetin, por pak prej tyre ia dalin që të fillojnë punë me çertifikatën e tyre” – I intervistuar). Prandaj, nevojitet që të zbulohen mënyra për tërheqjen e shqiptarëve drejt fushave teknike, duke përfshirë identifikimin e studentëve më me interes në ato fusha sesa rreth atyre të mirëfillta akademike. Kjo gjë jo vetëm që do të shmangë shumë vite frustrimi për këta djem dhe burra, por do të rrisë numrin e punëtorëve të kualifikuar që do të kryejnë punët për të cilat Shqipëria ka nevojë që të ecë përpara.

Siç u përmend gjatë një fokus grupi në Tiranë, “përgjegjësia më e madhe e komunitetit tonë është edukimi i fëmijëve, funksionimi i spitaleve dhe shërbimeve të tjera publike.” Një përqendrim më i lartë mbi përpjekje të tilla jo vetëm që do çonte në nivele më të larta të kënaqësisë publike dhe arritjeve në punë, por do të mbarte me vete edhe përfitime të tjera për gjithë Shqipërinë, pasi transporti përshpejtohet nga rrugët e përmirësuara, prodhimi rritet nga përmirësimet në higjenë, e cila sjell më pak sëmundje dhe kushtet e jetesës përmirësohen për të gjithë. Përpara se të kalojmë në gjetjen tjetër kryesore, një shënim i fundit në lidhje me këtë ka të bëjë me nevojën që kjo punë, ashtu si çdo punë tjetër themelore në Shqipëri, duhet të jetë produkt i bashkëpunimit dhe bashkërendimit midis shumë ministrive dhe jo thjesht punë e Ministrisë së Arsimit dhe Sportit.


Tema 2: Besimi në Qeveri është i Dobët, por Vullneti për Ndryshim dhe Ndihmë është Aty

Atathonësearsyeja[përpërmirësimetëngadalta]ështëmungesaefondeve,pornemendojmëseështëkorrupsioni.-I intervistuar

Gjatë diskutimit në seksionin e mëparshëm rreth nevojës për infrastrukturë, u citua një pjesëmarrës i cili shprehej se qeveria nuk po përmbushte këto detyrime dhe se prania e saj nuk ndihet në jetën e shqiptarit të zakonshëm. Gjithashtu, ata nuk janë në gjendje që të detyrojnë që prania e tyre të ndihet në sallonet e pushtetit, pasi siç pohoi një nga pjesëmarrësit, “Është e vështirë që të takohesh me kryetarin e bashkisë dhe njerëzit jo profesionistë nuk janë të mirëpritur.” Ky pohim më lejon që të shtoj dhe përvojën time gjatë punës me një OJQ e cila po përpiqej që të sillte pajisje kundër zjarrit në një komunitet në nevojë; pavarësisht faktit se organizata po dhuronte pajisje dhe trajnime të vlefshme qindra mijëra euro, kryetari i bashkisë të jepte përshtypjen se ndihej i imponuar sa herë që duhej ta takonim. Ne ishim të huaj që po ofronim ndihmë, me gjithë prestigjin që e shoqëron këtë veprim; përfytyroni telashet e shqiptarit të zakonshëm i cili kërkon që zëri i tij të dëgjohet në bashki.

Kjo është një ndjesi e përbashkët ndërmjet shumë prej të përgjigjurve; në shkallën Likert nga 1 deri në 5, ku 3 është asnjëanës, niveli mesatar i besimit në qeveri ishte 2.65, një pikë e ulët dhe e dyta më e ulëta në përgjithësi. Fakti që ky vlerësim si dhe ai për kategorinë që tregon nivelin e stresit janë që të dyja goxha nën mesataren mund të tregojë një lidhje; nëse dikush ndihet i pafuqishëm për të përmirësuar ose të paktën të ruajë standardin e jetesës, mund të ndihet akoma më keq nga ndjesia se qeveria e tij/saj është e paaftë ose nuk ka vullnetin për të ofruar çfarëdolloj ndihme. N Minimum Maksimum Mesatar Devijim_Std. Besimi_Qeveri 1019 1.00 5.00 2.6510 .90743 Vlera e Përgjithsh. 891 1.47 5.00 3.2579 .59022 Sjellje_Shëndet. 1049 1.00 5.00 3.9769 .79523 Barazi_Gjinore 1017 1.33 5.00 4.0682 .67542 Stres_Ulët 985 1.00 5.00 2.6159 .85846 Vlefshëm N (përjashtuar) 891


Grafikët në vijim na bëjnë të kuptojmë më mirë se sa problematike paraqitet kjo çështje.

Grafiku i parë është i ndarë sipas moshës dhe ajo çfarë është me rëndësi për të kuptuar këtu është se për shkak se nuk mund të bëjmë dallime sipas moshës, e cila bën që edhe reformat e targetuara (p.sh. krijimi i programeve për përfshirjen më të mirë të të rinjve në procesin politik) të jenë më të vështira, rrjedhimisht, çdo punë në këtë fushë duhet të përmbushë nevojat e popullatës së meshkujve si e tërë.

Grafiku tjetër, i cili paraqet nivelet e të ardhurave është interesant dhe problematik, për dy arsye. E para, është e qartë se ata që kanë më shumë nevojë për ndihmë – personat me të ardhurat më ulëta – janë personat që ndihen më shumë të lënë pas dore nga qeveria. Siç u shprehën në një fokus grup, “Jemi një vend i varfër. Si fillim, ata që na qeverisin vetëm sa pasurojnë veten, kështu që ka shumë korrupsion dhe situata duket e pashpresë.”

0.0025-35 36-45 46-55

1.00

2.00

3.00

Mosha

Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri


Megjithatë, edhe diçka tjetër duhet të kihet parasysh këtu: edhe ata me të ardhura mbi 50,000 lek në muaj shfaqin nivele më të ulëta besimi në qeveri se mesatarja; situata është vërtet serioze kur edhe segmenti më i pasur i shoqërisë nuk beson tek ata që e qeverisin vendin.

Një pjesë informacioni e cila zgjon kureshtjen, por që është e pamundur të zbulohet në kuadër të këtij studimi është se megjithëse shumica e meshkujve të papunë nuk kishin të ardhura të konsiderueshme, disa prej tyre kishin të ardhura të larta. Kjo të shtyn të pyesësh veten se si ata po i bëjnë këto të ardhura dhe çfarë konsiderojnë ata “punësim”. Për shembull, nëse ata janë të vetëpunësuar, çfarë kuptojnë ata me këtë? Kjo është një fushë me interes për tu eksploruar në të ardhmen, duke qenë se qeveria po përpiqet të identifikojë ndërhyrje në ndihmë të atyre në vështirësi. Një ide mund të jetë se pjesëmarrësit në pyetësorin tonë po vetë-raportonin për studimin tonë dhe mund të mos kenë deklaruar formalisht papunësinë e tyre tek agjencitë qeveritare, të dhënat zyrtare të të cilave shënojnë një shkallë papunësie në nivelin 17%, shumë më poshtë se totali ynë prej 50%. Sigurisht, pjesëmarrësit tanë shpesh zgjidheshin

00-9999 10000-29999 30000-49999 50000+

1.00

2.00

3.00

Të ardhurat mujore

Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri


mbi bazë të disponueshmërisë së tyre, në kuptimin e kohës së lirë nga ana e tyre për të marrë pjesë.

Duke kaluar në përmasat e komunitetit, dallojmë se banorët e qyteteve të mëdha shfaqin nivele më të ulëta se në komunitetet e tjera. Arsyet të cilat të bëjnë të shqetësohesh në lidhje me këtë janë trajtuar më plotësisht në një seksion të mëvonshëm.

Statusi i punësimit ishte një tjetër kategori në të cilën prisnim të shikonim rezultate të larmishme. Megjithatë, edhe meshkujt e punësuar, të cilët për shkak të pasjes së një pune pritej që të kishin më shumë besim në qeveri, paraqesnin në fakt nivele të ulëta besimi.

0Qytet i Madh Qytet Qytezë Fshat

1.00

2.00

3.00


Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri


Pronësia mbi shtëpitë na ofron disa të dhëna interesante dhe arsye për shpresë. Kjo, sepse megjithëse niveli i pronarëve dhe qeramarrësve të shtëpive është ende nën mesataren, distanca midis dy niveleve është statistikisht domethënëse, në kuptimin që diferenca midis vlerave në favor të atyre më të larta për pronarët e shtëpive mund të atribuohet si prirje ndaj pronësisë së shtëpisë. Kështu, përpjekjet për të rritur pronësinë mbi shtëpinë në Shqipëri mund të çojnë drejt një rezultati pozitiv.

11. Një numër nën .005 është statistikisht i rëndësishëm.

0JO PO

1.00

2.00

3.00

Statusi i Punësimit

Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri

Mospërputhja Totale df Mospërputhja Mesatare F Sig. Midis Grupeve 10.610 1 10.610 13.264 .00011 Brenda Grupeve 779.092 974 .800 Totali 789.702 975


Në lidhje me këtë, disa pjesëmarrës në fokus grupe theksuan se “legalizimi i pronave dhe i tokës është një problem, sepse e gjithë zona është informale dhe ne nuk jemi të sigurt për të ardhmen”. Kjo frikë nuk duhet të na çudisë duke marrë parasysh që shumë nga të përgjigjurit nuk kishin dokumente që të provonin pronësinë e shtëpisë, megjithëse ata ishin pronarë të tyre.

Niveli arsimor është gjithashtu problematik, pasi vetëm ata me shkollë të lartë – një grup i vogël, shënonin vlera më të larta se mesatarja, edhe ata mezi. Edhe pse ata me arsim të lartë shënojnë rezultate me prirje të jenë të larta, prapëseprapë, më shumë përpjekje duhen bërë për të garantuar se meshkujt po marrin atë çfarë u nevojitet në këtë fushë, sidomos për shkak se ata të cilët nuk e kishin përfunduar universitetin paraqesin pikët më të ulëta nga të gjithë; dukej sikur shumë nga të përgjigjurit në këtë studim besonin se universiteti kishte qenë e vetmja zgjedhje për ta, megjithëse ajo qartazi nuk është, dhe sigurisht jo zgjedhja më e drejtë.

0Qera Pronësi

1.00

2.00

3.00

Pronësia mbi shtëpitë

Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri


Çdo i intervistuar dhe pjesëtar i fokus grupeve përmendte korrupsionin si një nga dy apo tre problemet më madhore të Shqipërisë, shpesh duke e cilësuar dhe si problemin më të madh. Ndërsa politikanët në Shipërinë po punojnë me sa duket për përpirësimin e situatës, popullsia nuk beson se po bëhet përmirësim; në fakt ata besojnë krejt të kundërtën, dhe konsiderojnë si të vërtetë: “Ka shumë gjëra të cilat mund të realizohen lehtësisht dhe do të ishin shumë efikase, por është gjerësishteditur [theksi i autorit] se politikanët tanë janë të gjithë të korruptuar dhe kriminelë.” Nuk ka rëndësi se cili është realiteti, nëse njerëzit nuk e shohin atë, atëherë ai nuk ekziston vërtet. Për ta ilustruar këtë, përmendim se përgjigja me vlerën më të ulët ishte nën kategorinë “Politikanët tanë lokalë i mbajnë premtimet e tyre”. Duke kujtuar që “3” është mesatarja, rezultati ishte:

0.00Aspak Arsim Bazë I Mesëm Disa vite



1.00

2.00

3.00

4.00

Niveli Arsimor

Mes

atar

e e

Besi

mi_

Qev

eri

Pyetje 18 N Vlefshme 1069

Mungojnë 17 Mesatare 2.3639 Mesme 2.0000


Kjo mund të jetë për faktin se duhet akoma që ata të shohin një ndryshim në jetën e tyre të përditshme. Në fakt, veprimi më bazik i gjetjes së një vendi pune u kujton atyre korrupsionin që ekziston brenda sistemit, një korrupsion i cili vepron në mënyrë aktive kundër përpjekjeve të tyre për të përmirësuar jetën. Për shembull, siç u vu në dukje nga një i intervistuar, “në mënyrë që të gjesh një punë, duhet të paguash para”. Një përgjigje nga fokus grupet e shtjelloi më tej kuptimin e vërtetë të kësaj: “Mungesa e punës, mungesa e meritokracisë, mungesa e konkurrimit të drejtë dhe mungesa e mbështetjes. Këto dhe shumë elementë të tjerë janë sfidat me të cilat përballemi gjatë përpjekjeve për të ecur përpara dhe për tu zhvilluar”.

Megjithatë, ka ende vullnet nga ana e burrave për ta përmirësuar vendin e tyre, rrjedhimisht dhe situatën e tyre. Ashtu siç nuk janë plotësisht pesimiste të gjitha qëndrimet ndaj qeverisë: “Mendoj se ka disa rezultate pozitive dhe përpjekje të vazhdueshme nga klasa politike për zgjidhjen e problemeve, megjithëse nevojitet për tu bërë më shumë” – I intervistuar. Madje edhe ata që ndajnë bindje më negative, besojnë se gjërat mund të përmirësohen, siç dallohej nga një i intervistuar, i cili deklaronte se “Korrupsioni dhe papunësia janë problemet më të mëdha që ka dhe do të ketë për një kohë të gjatë komuniteti ynë dhe asgjë nuk po bëhet për t’i zgjidhur ato. Sidoqoftë, komuniteti ynë është përgjithësisht mjaft bashkëpunues dhe i gatshëm që të bëjë çfarëdolloj gjëje të nevojshme për ndryshimin e situatës aktuale”. Një përlogaritje e thjeshtë e mesatares së pikëve për pyetjet që kishin lidhje me marrëdhëniet në komunitet (se si të përgjigjurit shkonin me fqinjët e tyre dhe si fqinjët e tyre shkonin me njëri tjetrin) e përkrah këtë:

TërinjtëpolargohenngaShqipëriapërnjëjetëmëtëmirëjashtë,korrupsioniporritetdheshpresapërnjëjetëmëtëmirëpozhduketditaditës.–I intervistuar

Një ide e fundit, e shprehur shkoqur nga një prej të intervistuarve tanë, përmbledh jo vetëm qëndrimin pesimist të cilin e kemi hasur rëndomtë në të dhënat tona cilësore dhe sasiore, por lidhet gjithashtu me temën vijuese – dëshirën që Shqipëria të integrohet plotësisht në Evropë, duke u rreshtuar kështu bindshëm përkrah Perëndimit, ashtu si me pranimin e saj në NATO:

Marrëdhëniet_Komunitet N Vlefshme 1066

Mungojnë 20 Mesatare 4.0797


“Korrupsioni, përmirësimi i infrastrukturës dhe hyrja në BE kanë marrë vëmendjen e qeverisë shqiptare. Megjithatë, Tirana zyrtare nuk ka bërë asgjë në këtë drejtim”. Gjithsesi, nëse procesi lëviz përpara, Shqipëria mund të përballet me një problem të ri: mijëra meshkuj të rinj të pakënaqur të cilët kanë një rrugë më pak të kufizuar drejt emigrimit në vendet e BE-së, larg Shqipërisë, ndoshta përgjithmonë. Kjo gjë do ta bënte akoma edhe më të vështirë për Shqipërinë që të zhvillohej, sidomos me gjithë ata shqiptarë, shumë prej tyre më të mirët dhe të shkëlqyerit që ka prodhuar ndonjëherë ky vend, të cilët jetojnë jashtë Shqipërisë dhe jo brenda saj.

Tema 3: Bashkimi Evropian Mbetet një Synim dhe një Nxitës

Nëmendimintim,Shqipëriakavetëmnjëdetyrimpërtëpërmbushur,iciliështëhyrjanëBashkiminEvropiansamëshpejtqëtëjetëemundur.-I Intervistuar

Gjatë analizimit të intervistave dhe përgjigjeve nga fokus grupet, u konstatua se Bashkimi Evropian ishte përmendur shumicën e kohës kur pjesëmarrësit ishin pyetur se çfarë duhej që të bënte Shqipëria për të përmirësuar mundësitë e së ardhmes. Pa përjashtim, çdo përgjigjedhënës i cili përmendte BE-në, pohonte se Shqipëria duhet të punojë për t’iu bashkëngjitur familjes evropiane. Teksa përfaqësuesit e vendeve të tjera kanë shprehur opinionet e tyre, të cilat luhaten nga miratimi deri në mosdakordësim, të gjithë aktorët e përfshirë bien dakord, sidoqoftë, se Shqipëria duhet të bëjë një numër përparimesh në mënyrë që të konsiderohet për anëtarsim.12 Disa prej tyre janë pjesë e shtrirjes së këtij studimi, duke përfshirë reformën e nevojshme të sistemit gjyqësor, të miratuar së fundmi (“Dëshirojmë që Shqipëria të jetë pjesë e Bashkimit Evropian. Por në mënyrë që Shqipëria të jetë pjesë e BE, duhet të ndryshojë ligjet dhe të jetë e ndërgjegjshme se vetëm në këtë mënyrë vendi mund të ecë përpara” – I intervistuar). Përgjatë intervistave dhe fokus grupeve, bie në sy se nevoja për reformimin e sistemit gjyqësor dhe dëshira për t’iu bashkuar Bashkimit Evropian janë të lidhura me njëra tjetrën. Siç u përmend dhe më herët, megjithatë, mbetet ende shumë për të bërë në drejtim

12. http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm


të rritjes së besimit ndërmjet shqiptarëve se qeveria e tyre do të ndjekë me të vërtetë këto hapa.

Tabela e mëposhtme tregon nivelin shumë të ulët të besimit se drejtësia ekziston në Shqipëri, e cila demonstron edhe sa rrugë ka ky vend për të bërë:

Ka një sërë fushash të mundshme për trajtimin e kësaj mungese besimi. Fushat me rëndësi për tu zbuluar janë, si më parë, edukimi; të përgjigjurit me një nivel më të lartë arsimor iu përgjigjën kësaj pyetje shumë më pozitivisht, me një nivel të lartë rëndësie midis të përgjigjurve të arsimuar shumë dhe atyre pak të arsimuar. Shih Shtojcën I për Testet e Pavarura ‘T’ të Kampioneve dhe Analizën e Mospërputhjeve për domethënien statistikore në lidhje me këtë dhe pyetjet e tjera të veçanta.

Fusha të tjera për tu zbuluar, me domethënie statistikore, përfshijnë dallimet nga të ardhurat, ku personat me të ardhura më të larta shfaqin nivele më të larta besimi;

q11: “Sistemi i drejtësisë në Shqipëri është i drejtë dhe kriminelët ndëshkohen siç duhet për krimet e tyre”.

Shpeshtësia Përqindje Përqindje e Vlefshme

Përqindje Kumulative

Vlefshme Kundërshtoj Fortësisht 340 31.3 31.7 31.7 Kundërshtoj 312 28.7 29.1 60.8 Asnjëanës 160 14.7 14.9 75.7 Pajtohem 160 14.7 14.9 90.6 Pajtohem Fortësisht 101 9.3 9.4 100.0 Totali 1073 98.8 100.0

Mungojnë 99.00 13 1.2 Totali 1086 100.0

q11 Niveli Arsimor Mesatarja N Devijimi Std. Aspak 2.8333 30 1.44039 Arsim Bazë 2.4582 299 1.28521 Arsim i Mesëm 2.2226 328 1.22256 Disa vite Univ. 1.9643 56 1.04384 Universitet 2.5464 183 1.43610 Pas-Universitar 2.4865 37 1.59202 Prof/Trajnim/Stazh 2.7203 118 1.35801 Totali 2.4148 1051 1.31914


q11 Pronësia mbi Shtëpinë Mesatare N Devijimi Std. Qera 2.1767 266 1.30123 Pronësi 2.4703 757 1.31061 Totali 2.3939 1023 1.31387

përmasa e komunitetit, ku të përgjigjurit nga komunitetet e përmasave mesatare (qyteza dhe qytete) kishin rezultate më të larta se ata në qytetet e mëdha dhe fshatra;

dhe pronësia mbi shtëpinë, ku pronarët e shtëpive prireshin të kishin rezultate më të larta se qeramarrësit.

Çuditërisht, nuk shfaqej asnjë marrëdhënie domethënëse lidhur me gjendjen e punësimit.

Duke marrë parasysh gjithçka sa u tha më sipër, ka ende shpresë, sidomos për faktin se presioni për t’iu bashkuar BE-së është një nxitës i brendshëm për ndryshim mjaft i fortë. Siç parashtroi një i intervistuar: “Reforma në drejtësi po pret që të bëhet dhe shpresoj se do të sjellë disa ndryshime në jetën e shqiptarëve. Falë komunitetit ndërkombëtar, Shqipëria do të ketë një të ardhme më të mirë”.

Së fundmi, duhet theksuar se ndërmjet të përgjigjurve ekzistonte mirëkuptimi se jo vetëm qeveria duhet të ndryshojë mënyrat e saj; disa prej ndryshimeve duhet të vijnë dhe nga vetë qytetarët, sidomos në lidhje

q11 Të Ardhurat Mujore Mesatare N Devijimi Std. 0-9999 2.2796 304 1.26808 10000-29999 2.3313 335 1.25519 30000-49999 2.5298 302 1.32599 50000+ 2.5948 116 1.48018 Totali 2.4021 1057 1.30925

q11 Përmasa e Komunitetit Mesatare N Devijimi Std. Qytet i Madh 2.1884 292 1.24994 Qytet 2.6306 111 1.50712 Qytezë 2.6909 110 1.34605 Fshat 2.4233 463 1.27329 Totali 2.4068 976 1.31247


me mënyrën se si ata janë mësuar ta shohin botën. Siç u shpreh një nga të përgjigjurit, “Shpresojmë se një ditë do të jemi pjesë e BE, por për të arritur këtë duhet që të bëhen shumë ndryshime, mentalitetiivjetër [theksi i autorit] që ekziston në Shqipëri duhet të ndryshojë”.

Tema 4:

Trajtimi i Anëve Potenciale Negative të Jetesës në një Qytet të Madh

Si shumë vende të tjera, Shqipëria po përjeton flukse të forta të migrimit të brendshëm nga zonat rurale në ato urbane dhe kryesisht në drejtim të Tiranës dhe zonave në periferi të saj.13 Kjo ka patur efektin e përqendrimit të popullsisë në pak zona urbane duke lënë të braktisura fshatrat e populluara dikur nga bujq. Për shembull, pjesëmarrësit në studimin tonë u shprehën se 80% e popullsisë në Pukë ka lënë zonën gjatë 20 viteve të fundit.

Kjo nënkupton gjithashtu se shërbimet qeveritare mungojnë aktualisht në fshatra, gjë e cila i shtyn edhe më tej njerëzit larg prej këtyre zonave. Për shembull, një i intervistuar pohoi se “nuk ka asnjë urë për në fshat dhe njerëzit rrezikojnë jetët e tyre, sidomos kur fëmijët shkojnë në shkollë. Qendra shëndetësore është në gjendje shumë të keqe, e gjithë zona nuk ka asnjë farmaci dhe na duhet të udhëtojmë 50 kilometra për të blerë ilaçe”. Krahas shërbimeve qeveritare, organizatat e tjera priren që t’i përqendrojnë përpjekjet e tyre në zonat me më shumë njerëz, ashtu siç vuri në dukje një tjetër i intervistuar “edhe OJQ-të janë të përqendruara më shumë në zonat urbane sesa në ato periferike, kështu që shërbimet e tyre nuk arrijnë tek ne”.

Duke pranuar se përmbysja e këtij fluksi jo vetëm që nuk është praktike por mund të mos jetë dhe në interesin e vendit, politikëbërësit duhet megjithatë që të njohin disavantazhet e të jetuarit në qytete të mëdha përkundër jetesës në komunitete të vogla. E dimë tashmë nga seksioni i mëparshëm se banorët e qyteteve të mëdha kanë më pak besim në qeveri se ata në komunitete të tjera. Sidoqoftë, kjo nuk është fusha e vetme në të cilën ka probleme. Ekzistojnë tre fusha në të cilat përmasa e komunitetit ka një ndikim statistikisht domethënës mbi rezultatet: Vlerësimi i Përgjithshëm (gjitha pyetjet), Besimi në Qeveri dhe Niveli i Stresit.

13. www.instat.gov.al/media/242045/migration_in_albania.pdf


Grafiku mbi Besimin në Qeveri është pasqyruar tashmë. Dy grafikët në vijim tregojnë Vlerësimin e Përgjithshëm dhe Nivelin e Stresit. Siç mund ta shihni, banorët e qyteteve të mëdha kanë pikët më të ulëta në të dyja kategoritë. Kjo është akoma më domethënëse kur mendon se punësimi ka një ndikim të fortë mbi nivelin e stresit dhe se banorët e fshatrave (siç tregohet në një grafik të mëvonshëm) kanë nivele shumë më të ulëta punësimi se banorët e qyteteve të mëdha (shih Shtojcën G për rezultate konkrete).

14. Një pikë prej .05 tregon një marrëdhënie të rëndësishme. Pika .059, duhet të merret të paktën në konisderatë, pavarësisht se nuk mjafton për të vërtetuar një lidhje mes të jetuarit në qytet të madh dhe zgjedhjeve të shëndetshme.

ANOVA: Përmasa e Komunitetit

Variacioni

Total df Variacioni Mesatar F Sig.

Vlerësim_Përgjithshëm Midis Grupeve 6.140 3 2.047 6.147 .000 Brenda Grupeve 271.028 814 .333 Totali 277.168 817

Besimi_Qeveri Midis Grupeve 16.635 3 5.545 6.948 .000 Brenda Grupeve 738.254 925 .798 Totali 754.889 928

Sjellje_Shëndetshme Midis Grupeve 4.808 3 1.603 2.496 .05914 Brenda Grupeve 609.929 950 .642 Totali 614.736 953

Barazi_Gjinore Midis Grupeve 2.924 3 .975 2.121 .096 Brenda Grupeve 424.622 924 .460 Totali 427.546 927

Stres_Ulët Midis Grupeve 10.338 3 3.446 4.894 .002 Brenda Grupeve 631.627 897 .704 Totali 641.965 900



1.00

2.00

4.00

3.00


Vle

rësi

mi M

esat

ar i

Përg

jiths

hëm


1.00

2.00

3.00


Mes

atar

e e

Niv

elit

të S

tres

it


Një vështrim i shpejtë mbi grafikun e mëposhtëm nxjerr në pah rrezikun e mos trajtimit të faktit se qytetet e mëdha tentojnë të jenë më pak të favorshme ndaj nivelit të ulët të stresit dhe qëndrimeve pozitive, në krahasim me qytezat dhe qytetet; të rinjtë meshkuj i popullojnë ato në mënyrë dërrmuese, e cila tregon për një të ardhme me risqe; jo vetëm që ka një prirje të përgjithshme të lëvizjes nga fshati për në qytet, por për shkak se janë kryesisht të rinjtë shqiptarë ata të cilët jetojnë tashmë në qytete, me kalimin e kohës ky kontrast vetëm sa do të rritet dhe brezat më të vjetër do të vijnë të shuhen.

Kuptohet që përpjekjet për reduktimin e numrit të meshkujve të cilët jetojnë në qytete të mëdha jo vetëm që do të ishtin të pamundura, por mund të kishin dhe pasoja të tjera negative; shqiptarët kanë lëvizur drejt qyteteve për shkak se atje ka më shumë punë, siç tregohet dhe në grafikun më poshtë. Prapëseprapë, megjithë këtë shkallë më të lartë punësimi, meshkujt në qytete të mëdha shënonin vazhdimisht më dobët në të gjitha aspektet e pyetësorit, krahasuar me meshkujt në komunitete më të vogla. Nëse shkalla e punësimit do të ishte e njëjtë, këto shifra do të ishin jashtëzakonisht më të ulëta.

0%Qytet i Madh Qytet Qytezë Fshat

10.0%

20.0%

30.0%

50.0%


Përq

ind

Mosha

25-35

36-45

46-55

40.0%

60.0%


Kështu që bie detyrë mbi qeverinë që të trajtojë problemet aktuale të qyteteve të mëdha, të evidentuara nga të intervistuarit tanë dhe pjesëmarrësit e fokus grupeve, në mënyrë që kur popullata të lëvizë nga fshati drejt qyteteve të mos ndikohet negativisht nga ky hap.

Një prej mundësive përfshin rrogat: “mundësitë e punësimit janë disi më të mira se në fshat, por rrogat janë shumë të ulëta dhe të ardhurat të pamjaftueshme për të përballuar nevojat familjare” – I intervistuar (Tiranë). Kjo mund të çojë në nivele më të larta stresi, pasi puna merr në fakt prej çdokujt orë të vlefshme të ditës, të cilat mund të përdoreshin prej meshkujve për përmirësimin e jetës së tyre. Për më tepër, kjo situatë e mundimshme konsiston edhe në një përqendrim për të gjetur punë në qytet, ndërkohë që shoqërohet me një mungesë të shqyrtimit të mundësive që ekzistojnë në fshat për përparim, si për shembull ushtrimi i presionit ndaj qeverisë për të ndihmuar në hapjen e tregjeve të reja për të mirat e prodhuara në zonat rurale.

Sipas një qytetari tjetër në Tiranë, “mungesa e sigurisë” është një tjetër burim stresi: “Fatkeqësisht, ka shumë krime dhe policia ka vështirësi për t’i trajtuar ato. Nuk ka shërbim cilësor për shkak të mungesës së profesionalizmit”.

0%Qytet i Madh Qytet Qytezë Fshat

10.0%

20.0%

30.0%

50.0%


Përq

ind

40.0%

60.0% Statusi i punësimit

Jo

Po


Nuk ka rëndësi nëse kjo mungesë profesionalizmi është realitet apo perceptim i shqiptarëve; publiku nuk beson tek policia, qoftë për t’i mbrojtur ata nga degradimi në krim, apo në disa raste, që të mos sillen edhe vetë si kriminelë. Kjo mund të jetë pjesërisht për shkak të praktikës së përhapur të dhënies së rryshfetit për të siguruar një punë; si mund të pritet që dikush të mbështesë zbatimin e ligjit kur gjëja e parë që ai bën për të fituar punën është një veprim i paligjshëm.

Asnjë Rezultat

Lidhja e fortë midis statusit të punësimit dhe sjelljeve dhe besimeve përgjithësisht negative ka pak gjasa të na çudisë; gjetje të tilla zor se meritojnë që të përmenden në një studim, kështu që as ne nuk do të shpenzojmë kohë rreth kësaj lidhje. Megjithatë, vini re se ka pak ose aspak ndryshim mbi efektin që mund të ketë statusi i punësimit mbi bindjet rreth barazisë gjinore. Kjo duhet vënë në dukje, pasi sfidon konceptin e përmendur në Literaturën e Shqyrtuar se mungesa e punësimit tek një burrë dhe paaftësia për të furnizuar familjen e tij mund të shoqërohen me një rënie të besimit të tyre në rolet gjinore. Duket interesant fakti që nuk ekziston një pikë takimi e tillë dhe arsyet për këtë mungesë dallimi duhet të jenë temë e një diskutimi të mëtejshëm për të kuptuar nëse ky realitet është tipik për Shqipërinë.

Intervistat na kanë ndihmuar që të kuptojmë se cila mund të jetë një arsye e mundshme për këtë barazi rezultatesh. Një përgjigjedhënës, i cili është i papunë, deklaroi se “nuk është detyra e burrit që të lajë enët, por unë jam i

Statistikat e Grupit Statusi i Punësimit N Mesatare Devijimi Std. Mesatare Std. e Gabimit

Vlerësim_Përgj Jo 463 3.1916 .57937 .02693

Po 418 3.3254 .59102 .02891

Besimi_Qeveri Jo 539 2.5986 .92093 .03967

Po 469 2.7082 .88587 .04091

Sjellje_Shëndetshme Jo 561 3.9532 .80770 .03410

Po 475 4.0163 .76402 .03506

Barazi_Gjinore Jo 536 4.0731 .68926 .02977

Po 467 4.0700 .64178 .02970

Stres_Ulët Jo 522 2.4472 .83425 .03651

Po 451 2.8024 .83942 .03953


detyruar që ta bëj këtë. Prindërit e mi nuk më dhanë këtë lloj edukate; madje ata nuk mund ta pranojnë që burri të bëjë punët e shtëpisë, por vështirësia në jetë na detyron që të bëjmë gjëra që nuk i kemi bërë zakonisht”. Ndoshta, pamundësia e shumë burrave për të gjetur punë u ka hapur sytë dhe i ka bërë të shikojnë se sa shumë kanë punuar gratë dhe partneret e tyre për të mbajtur në rregull shtëpinë, kështu që ka të ngjarë që t’i bëjë ata që t’i shohin partneret e tyre si të barabartë.

Rezultate të Papritura

NukkaasnjëdallimmidismeshkujvedhefemravenëlidhjemerolinqëataduhettëluajnënëmënyrëqëtabëjnëShqipërinëmëtëmirë.-Pjesëmarrës në Fokus Grup (Fshat)

Duke marrë parasysh prirjen e vazhdueshme drejt urbanizmit dhe migrimit nga zonat rurale drejt qendrave urbane (Gedeshi & Jorgoni, 2012), fenomen i cili nuk është i veçantë vetëm për Shqipërinë, ishte e rëndësishme që të kuptonim marrëdhënien mes përmasave të komunitetit dhe rezultateve pozitive në pyetësor. Tabela më poshtë pasqyron këto nivele për katër tipe komunitetesh, ku pikët janë hedhur për të gjitha pyetjet (Vlerësimi i Përgjithshëm), si dhe sipas kategorive të ndryshme. Pikët më të larta për çdo kategori janë nxjerrë në pah. Do të shihni se rezultatet më të larta janë përftuar nga ata të cilët jetojnë ose në qytezë ose në fshat. Megjithëse pritej që në varësi

Përmasa e Komunitetit Përmasa e Komunitetit Vlerësim_Përgj Besimi_Qev Sjellje_Shëndet Barazi_Gjinore Stres_Ulët Qytet i Madh

Mesatare 3.1427 2.4595 3.8702 3.9988 2.5340 N 248 276 287 276 273 Devijim Std. .56792 .89266 .76666 .65981 .82382

Qytet Mesatare 3.2733 2.6997 4.0138 4.0436 2.6581 N 95 106 109 107 104 Devijim Std. .74907 1.06170 .78457 .66008 1.06289

Qytezë Mesatare 3.4179 2.8769 4.0252 4.0324 2.9021 N 93 107 109 103 101 Devijim Std. .54773 .84282 .75457 .65015 .80925

Fshat Mesatare 3.2921 2.6943 4.0273 4.1244 2.6023 N 382 440 449 442 423 Devijim Std. .53980 .86104 .83700 .69921 .79270

Totali Mesatare 3.2590 2.6462 3.9782 4.0675 2.6217 N 818 929 954 928 901 Devijim Std. .58245 .90192 .80315 .67913 .84457


të llojit të pyetjes së parashtruar, disa komunitete me gjasë do të kishin banorë të cilët të prireshin kah një drejtim më pozitiv, është surprizuese të shohësh se komunitetet më të vogla janë më mirë në çdo kategori të veçantë. Komunitetet më të mëdha shënuan më mirë vetëm në katër pyetje specifike dhe asnjë prej tyre nuk ishte qytet i madh.15 Për më tepër, vetëm dy pyetje që kishin të bënin me marrëdhëniet në familje dhe me fqinjët vërtetuan se ishin të rëndësishme statistikisht, përmes një analize të variacionit.

Surpriza më e madhe për mua është se meshkujt në fshatra shfaqin pikë më të larta në kategorinë e barazisë gjinore sesa meshkujt në qytete dhe qytete të mëdha; në mënyrë jo korrekte, kisha prezumuar se banorët e fshatrave do të ishin të penguar nga tradita, megjithëse kjo nuk rezulton të jetë e vërtetë. Sidoqoftë, teksa shqyrton Shtojcën H, konstaton se dallimi, megjithëse mjaft i madh, nuk është i mjaftueshëm për të hedhur poshtë hipotezën e pavlefshme dhe të demonstrojë se ekziston një mospërputhje e rëndësishme statistikore midis përmasës së komunitetit dhe marrëdhënieve gjinore.

Burratduhettëbëjnëçdollojpuneqëgjejnë,dukepërfshirëpunëteshtëpisë.Kurthempunështëpie,ekamfjalënpërpunëbujqësieapoqëtëkujdesenpëroborrineshtëpisë.-I intervistuar

Sidoqoftë, ekziston një dallim dhe shqyrtimi i intervistave dhe pyetjeve të fokus grupeve na ndihmoi që ta kuptonim këtë dallim, veçanërisht në fshatra ku bujqësia është burimi kryesor i punës. Ka shumë shpjegime të mundshme për këtë, por duke qenë se kjo nuk është një prej fushave objekt i këtij studimi, do të kufizohem tek përgjigja e një të intervistuari, nuanca të së cilës përsëriten në shumë intervista të tjera: “Përgjegjësia në shtëpi e burrit është që të sigurojë ushqim për familjen e tij, të rregullojë oborrin e shtëpisë dhe të ushqejë gjënë e gjallë”. Jetesa në fshat ka qenë gjithmonë e vështirë dhe që të dy partnerët nevojiten për t’ia dalë mbanë. Për shkak se burrat që punojnë tokën janë afër grave apo partnereve të tyre, dhe jo larg për disa orë në zyrë apo kafene, ata e shohin me sytë e tyre punën që po bëjnë gratë, rrjedhimisht edhe respekti rritet.

15. Shih Shtojcën J: Pyetjet Specifike sipas Përmasës së Komunitetit (Vlerësimet për Qytet dhe Qytet i Madh) dhe ANOVA


Konfliktet Midis Llojeve të të Dhënave

Nëditëtesotme,djemtëerinjnukirespektojnëprindëritetyredhenukjanëtësjellshëm.-I intervistuar

Një pjesë e madhe kohe dhe parash shkojnë për trajtimin e problemeve që grupe të caktuara të popullsisë mendohet të kenë. Ka edhe raste kur përvoja apo bindje personale, si ato të gjendura në intervista, nuk përputhen me gjetjet e studiuesit. Në raste të tilla është me vend që të merret koha e duhur për t’i trajtuar ato, pasi kjo do të ishte në shërbim të politikëbërësve në mënyrë që ata të mund t’i shpenzojnë burimet e tyre me mençuri.

Një nga mospërputhjet e cila duket të jetë e përhapur është se përgjigjet e të intervistuarve lidhur me zakonet negative të djemve të rinj në komunitetet e tyre nuk përkrahen nga të dhënat sasiore. Për shembull, të përgjigjurit shpreheshin se të rinjtë meshkuj mësonin që në moshë të re zakone të këqija: duhanpirjen, konsumin e alkoolit, bixhozin, shpenzimin e kohës në Internet apo ndenjen gjithë ditën në kafene.

Kushdo që e njeh Shqipërinë, e di që këto probleme shoqërore ekzistojnë. Duhanpirja është një problem, krahas alkoolizmit, bixhozit, përleshjeve dhe ngacmimit të femrave. Për më tepër, është e dukshme që djemtë e rinj janë ndër njerëzit më problematikë, sidomos kur vjen puna tek bezdisja e vazhdueshme e femrave.

16. Vini re në Shtojcën H që dallimet lidhur me Barazinë Gjinore janë të konsiderueshme statistikisht.

Mosha Vlerësim_Përgj Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndet Barazi_Gjinore Stres_Ulët 25-35 Mesatare 3.2821 2.6638 4.0560 4.158116 2.6315

N 305 354 366 351 351 Devijim Std. .56105 .91502 .75394 .60403 .79770

36-45 Mesatare 3.2579 2.6740 3.9284 4.0245 2.6466 N 331 363 377 367 349 Devijim Std. .60972 .91208 .81796 .68309 .90545




Megjithatë, të dhënat tregojnë se lidhur me sjelljet e pashëndetshme, të rinjtë meshkuj kanë në fakt rezultatet më të larta, krahas atyre më të larta lidhur me bindjet rreth barazisë gjinore. Gjithashtu, fakti që shumë prej të intervistuarve të cilët janë të papunë, deklaronin se i shpenzonin ditët e tyre në kafene me shokë, më bën që të dyshoj në objektivitetin e brezit më të vjetër. Sigurisht, kjo mund të jetë për shkak se të përgjigjurit ishin të paktën 25 vjeç dhe u është kërkuar që të jepnin opinionin e tyre në lidhje me veprimet e personave të moshës 15-25 vjeç; ekziston një traditë e rrënjosur nga koha, e shpërndarë botërisht, ku brezat më të vjetër flasin negativisht për brezat më të rinj, kështu që këto të dhëna mund të jenë thjesht një tregues i kësaj.

Disa nga të përgjigjurit e kuptonin se brezat më të vjetër mund të kenë opinione tepër të ashpra në lidhje me adoleshentët, siç vinte në dukje një pjesëmarrës në studim, “megjithëse adoleshentët i kanë disa zakone të këqija, unë do t’i quaja prapë zankone të këqija dhe jo vese, pasi shumica e tyre nuk bëjnë sjellje imorale. Shumica e tyre shpenzojnë orë të gjata duke pirë duhan, duke abuzuar me alkoolin dhe lundruar në Internet dhe për këto zakone të kqëija duhet t’i fajësojmë. Megjithatë, kjo është mënyra e vetme për to për të kaluar kohën, duke qenë se ata nuk e kanë një vend pune. Ne duhet të fajësojmë qeverinë, e cila nuk po përmbush përgjegjësitë e saj”. Një tjetër përmendi përgjegjësinë e vetë qytetarëve për të ndihmuar të rinjtë që të gjejnë mënyra më të mira: “Trajtimi është mënyra më e mirë për t’i larguar ata nga rruga dhe për t’i edukuar që ta duan jetën, të jenë qytetarë të mirë, burra dhe gra më të mirë. Përgjegjësinë e kemi ne, por ne jemi të zënë duke u ankuar”. Duke patur parasysh që këto vese shfaqen edhe nga brezat më të vjetër, duhet të pranojmë se faji duhet ndarë.


Domethënia e Gjetjeve

Për të kuptuar më mirë domethënien e gjetjeve, do të ishte me vend që të rishqyrtojmë pyetjet tona studimore dhe të shohim përmes analizës se si kanë qenë përgjigjet.

1. Cilatjanëatokarakteristikademografikeqëparashikojnëpakashumësjelljeemancipuese në aspektin e marrëdhënieve gjinore?Teksa djemtë e rinj, personat me të ardhura të larta, banorët e fshatrave, burrat e martuar, ata me diploma të shkollës së lartë si dhe pronarët e shtëpive shfaqin rezultatet më larta, vetëm mosha, të ardhurat dhe niveli arsimor paraqesin dallime të mëdha statistikore. Të rinjtë meshkuj të cilët sigurojnë më shumë të ardhura dhe janë më të arsimuar (përfshirë arsimin profesional karshi pasjes së vetëm disa viteve të shkollës së lartë) priren të jenë më të përparuar në opinionet e tyre. Prezumimi se rinia e sotme mund të gjejë arsimin i cili i udhëheq drejt punësimit dhe të ardhurave më të larta, i cili ka potencialin për të qenë një lajm i mirë, na çon drejt rekomandimit të parë në seksionin vijues.

2. Çfarë ndikimi kanë faktorë si papunësia/problemet financiare, problemet

shëndetësore dhe marrëdhëniet në komunitet mbi sjelljet e burrave ndajpartnereve/bashkëshorteve, fëmijëvedhefqinjëve? Në shumë prej temave të mësipërme, të dhënat cilësore tregojnë se meshkujt përjetonin nivele të larta stresi, veçanërisht rreth papunësisë dhe mungesës së infrastrukturës së përshtatshme. Është interesante se si përmes mënyrave sasiore mund të kuptojmë ndikimin që stresi ka patur. Në grafikët vijues mund të shihet se sa më i ulët ishte stresi tek meshkujt, aq më pozitive ishin përgjigjet e tyre lidhur me barazinë gjinore, dhunën kundër femrave dhe vendimmarrjen e përbashkët, si dhe marrëdhëniet e tyre me fqinjët, megjithëse ky trend në rritje është më pak i skajshëm:


si dhe marrëdhëniet e tyre me fqinjët, megjithëse ky trend në rritje është më pak i skajshëm:

Stres_Ulët

1.001.00

2.00

3.00

4.00

5.00

Stres_Ulët

Bara

zi_G

jinor

e

2.00 3.00 4.00 5.00

1.001.00

2.00

3.00

4.00

5.00

Stres_Ulët

Mar

rëdh

ënie

t_K

omun

itet

2.00 3.00 4.00 5.00


Bëhet e qartë se shqetësimet e ngritura në intervista dhe fokus grupe kanë ndikim real dhe të matshëm mbi mënyrën se si sillen meshkujt në Shqipëri ndaj familjeve të tyre dhe në komunitet.

3. Si ndikohet sjellja dhe veprimet e burrave nga perceptimet e tyre rrethrolit,aftësisëdhevullnetittëqeverisëqendroredhelokalepërpërmirësimine jetës së qytetarëve shqiptarë?Në lidhje me këtë pyetje, është mjaft alarmuese të zbulosh se një përqindje e madhe e të intervistuarve dhe pjesëmarrësve të fokus grupeve pretendonin se “30 vjet më parë, gjërat ishin më mirë”. Nivelet e larta të sigurisë dhe punësimit ishin shpesh arsyet kryesore të përmendura për këto bindje, por nuk mund të harrojmë që periudha për të cilën ata po flasin ishte koha kur Shqipëria drejtohej nën komunizmin totalitar, gjatë të cilit të menduarit ndryshe ndëshkohej brutalisht, udhëtimi jashtë vendit (made edhe për në zonën e Bllokutnë Tiranë) ishte i kufizuar dhe ngritja në status shoqëror ishte e pamundur me përjashtim të disa pak personave të zgjedhur. Nuk është lajm i mirë për qeverinë aktuale, fakti që shumë vetë mund ta konsiderojnë atë kohë më të favorshme se sot. Kur pyeteshin se çfarë mund të bënin ata për të përmirësuar jetën e tyre, shumë shpesh përgjigja ishte “asgjë”. Ekziston vërtet një ndjesi midis pjesëmarrësve se zëri i tyre nuk ka rëndësi, që ata nuk janë pjesë e procesit. Për shkak se nuk besojnë se qeveria po i ndihmon, ata vazhdojnë me të njëjtat zakone: kërkojnë punë sipas të njëjtës mënyrë, edhe nëse kjo nënkupton pagimin e ryshfetit; shpenzojnë orë nëpër kafene në vend që të merren me veprimtari më produktive; dhe ndjekin të njëjtën rrugë arsimimi që u është thënë se vlen, duke iu shmangur mundësive profesionale të cilat mund të sjellin më shumë sukses.

4. Aekzistonnjëlidhjereciprokemesvetë-efikasitetittëburrave(besimitseatakanëaftësinëpërtëpërmirësuarjetëtetyre)dheveprimevedhe/aposjelljevetëtyre?Nësepo,nëçfarëshkallendikonajo?Përgjigja ndaj kësaj pyetje lidhet me atë pararendëse. Ka një prirje të butë në rritje, në kuptimin që ata me nivele më të larta të vetë-efikasitetit kanë pak më shumë të ngjarë që të mos përfshihen në sjellje të pashëndetshme. Megjithatë, edhe pse lidhja reciproke është e provueshme (më pak se .05), korrelacioni prej .17117 nuk është i mjaftueshëm për të garantuar një eksplorim të plotë.

17. Një korrelacion që i afrohet 1.0 është më i dëshirueshmi.


5. A janë pjesëtarët e grupeve të caktuara demografike pak a shumë më tëpredispozuar ndaj sjelljeve të pashëndetshme si konsumimi i alkoolit dhedhuna?Të ardhurat kanë një ndikim të madh; personat me të ardhura më të larta kanë rezultatet më të mira. E njëjta vlen edhe për nivelin arsimor. Këto janë dy fushat e vetme për të cilën kjo është e vërtetë.

6. Cilatmundtëjenëveprimetmëtëefektshmedhetëfrytshmeqëpolitikëbërësitmund të ndërmarrin, me qëllim për të ndihmuar burrat shqiptarë përtë përmirësuar jetën e tyre? Siç do të shihet në seksionin vijues të rekomandimeve, ndryshimet në politika duhen zbatuar në një mënyrë e cila nuk merret me trajtimin e vetëm një çështjeje, por që çojnë në përmirësime të njëkohshme në fusha të tjera. Krahas kësaj, është e rëndësishme që të bëhet dallimi midis asaj se çfarë është e zbatueshme dhe asaj thjesht informuese. Për shembull, duke ditur që përmasa e komunitetit është një parashikues i sjelljeve të caktuara, përpjekjet duhen bërë me qëllim përmirësimin e komuniteteve të caktuara dhe jo të synojmë të pamundurën duke migruar qytetarët nga një komunitet në një tjetër.

Korrelacione Vetë_Efikasiteti Sjellje_Shëndetshme Vetë_Efikasiteti Korrelacioni Pearson 1 .171**

Sig. (2-anshëm) .000 N 1018 999

Sjellje_Shëndetshme Korrelacioni Pearson .171** 1 Sig. (2-anshëm) .000 N 999 1049

**. Korrelacioni është domethënës në nivelin 0.01 (2-anshëm).


Rekomandime

• Të rritet funksionimi i shkollave të trajnimit profesional dhe të prezantohen programe të identifikimit të hershëm për ofrimin e mundësive ndaj studentëve të cilët shfaqin një interes dhe prirje në fushat teknike, në mënyrë që ata të fillojnë të përgatiten për këto zanate në vend që të ndjekin rrugën e universitetit, ku ata kanë të ngjarë që të mos përfundojnë programet mësimore. Aktualisht, qytetet e mëdha kanë shkolla profesionale, por ato kanë nevojë që të reklamohen. o Në të njëjtën kohë, të krijohen mundësi për burrat më në moshë, të

cilët kanë trajnim profesional, që të përditësojnë aftësitë e tyre në mënyrë që të përgjigjen ndaj nevojave të Shqipërisë moderne. Kjo mund të bëhet si në shkollat aktuale profesionale pas mbarimit të ditës mësimore, apo përmes programeve të mentorimit në vendet e trajnimit nga tregtarët. § Rreziku këtu është se ndjesi të cilat konkurrojnë me njëra tjetrën,

mund ta vështirësojnë gjetjen e këtyre trajnuesve. Shqipëria ka nevojë që të rrisë nismat për përmirësimin e infrastrukturës në mënyrë që aftësitë e të gjithë këtyre punëtorëve të përdoren.

o Një problem më afatgjatë është mungesa e shkollave në zonat rurale. Vendosja e shkollave profesionale në komunitete të mëdha “kyçe” dhe ofrimi i transportit për banorët e fshatrave të cilët duan të ndjekin këto shkolla është shumë më e dobishme në aspektin e kostove sesa ndërtimi gjithnjë e më shumë shkollave profesionale, të cilat mund të ndiqen vetëm nga një numër i vogël për shkak të përmasave të vogla të shumë komuniteteve.

• Të krijohen forume ku qytetarët takohen me politikëbërësit dhe politikanët. Kjo mund të bëhet menjëherë, me pak ose aspak shpenzime të konsiderueshme. Një prej ankesave të zakonshme të shprehura përmesa intervistave apo nga pjesëmarrësit në fokus grupe ishte se ata janë të shkëputur nga procesi; drejtuesit e tyre nuk janë të disponueshëm për ta, përveç se në kohë zgjedhjesh, madje dhe atëherë shumë rrallë. Për shkak


të mungesës së ndjesisë që ata mund të luajnë një rol për përmirësimin e vendit të tyre, apo qoftë edhe të qytezës apo fshatit, përqendrohen kështu mbi atë çfarë mund të kontrollojnë – familjet dhe shtëpitë e tyre — duke e bërë këtë shpesh në mënyrë ekstreme; duke qenë vetë të marxhinalizuar, bëjnë të njëjtën gjë dhe me bashkëshortet, partneret dhe fëmijët e tyre.

• Vendimet politike dhe shfrytëzimi i burimeve të strukturohen në kuadër të qëllimit të hyrjes në Bashkimin Evropian. Të komunikohen qartë mënyrat se si këto vendime lidhen me përmirësimin e shanseve të Shqipërisë për të hyrë në BE, por edhe përmirësimin e mundësive të ardhshme për meshkujt në Shqipëri, të cilët shpresojnë të shohin që hyrja në BE do të rezultojë në mundësi më të mira dhe së fundmi, një jetë më të mirë për ta dhe familjet e tyre. o Të shtohet menjëherë një lidhje (link) në faqen e internetit të qeverisë,

e cila do të lejojë shqiptarët që të qasen në afatet kohore të përparimit, përfshirë veprimet e ndërmarra dhe forume të ardhshme për marrjen në konsideratë të mendimeve të tyre. Faqja aktuale e cila i kushtohet integrimit në BE nuk e përmban këtë element.18

• Të aktivizohen brezat më të vjetër për këshillimin e atyre më të rinj. Kur një djalë i ri ulet në kafene me babain dhe vëllezërit e tij më të mëdhenj, ai nuk po shpenzon thjesht kohë me familjen e tij. Ai po mëson. Nëse një vajzë apo grua kalon aty pranë dhe ngacmohet, ai po mëson se është e pranueshme që të trajtosh femrën në një mënyrë të tmerrshme. Nëse ai sheh babain e tij duke pirë alkool, në vend që të kërkojë për punë, ai mëson se nëse nuk ia del mbanë që në fillim, duhet që të dorëzohesh dhe të jepesh pas zakoneve të pashëndetshme. Gjatë shqyrtimit të të dhënave cilësore, vura re se shumë prej pjesëmarrësve shprehën një padurim për të udhëhequr të rinjtë drejt një rruge më të mirë. Ajo çfarë nevojitet janë mënyrat konkrete se si mund të realizohet kjo dhe jo veprimet e çastit, apo natyra kuturu e përpjekjeve të tyre në ato pak raste kur merret mundimi të bëhet diçka.

• Shumë prej meshkujve të intervistuar dhe atyre të anketuar shpreheshin se pronësia e shtëpive të tyre, shumë prej të cilave të trashëguara ndër breza, vihej në pikëpyetje për shkak të mungesës së dokumentacionit. Ky është

18. http://www.kryeministria.al/en/program/european-union-integration


një burim i fortë stresi. Të thjeshtohet procesi për regjistrimin ligjërisht të këtyre shtëpive dhe sipas një mënyre e cila nuk i dëmton financiarisht qytetarët; nevoja për të shmangur kosto të rënda financiare bën që shumë njerëz të zgjedhin t’i mbajnë banesat e tyre jashtë regjistrave zyrtarë, gjë e cila në fund të fundit i kushton qeverisë më shumë para.

• Shumë prej informacionit që ne përftuam tregon se shumica e shqiptarëve kërkojnë përgjithësisht të jenë pjesëmarrës aktivë për përparimin e tyre. Shumë prej tyre janë krenarë për komunitetet e tyre (përfitimet e komuniteteve të vogla në veçanti u konstatuan nga rezultatet pozitive të pyetësorit) dhe dëshirojnë që të shohin produktet që ata prodhojnë apo ofrojnë, qoftë ushqime apo mundësi të turizimit, të përhapen në mbarë botën. Ata priren të bashkëpunojnë mirë brenda komuniteteve të tyre dhe po kërkojnë mbështetje nga qeveria që t’i ndihmojë ata për identifikimin dhe hyrjen në tregje të reja. Falë hapësirës më të gjerë të ndikimit në krahasim me komunitetet lokale, qeveria qendrore ka mundësitë më të mira për përcaktimin e vendodhjes së këtyre tregjeve dhe që të ndihmojë për lidhjen e tyre me komunitetet e vogla në Shqipëri. Shumë prej pjesëmarrësve përmendnin se Tirana duket se merr pjesën kryesore të vëmendjes dhe se ata ndihen të harruar.

• Të rishpërndahen përpjekjet për ndihmë të qeverisë, duke përfshirë krijimin e më shumë zyrave rajonale qeveritare në këto zona, në mënyrë që të përmbushen më mirë nevojat e komuniteteve rurale. Pavarësisht përmirësimit të ngadaltë, realiteti për shumë prej qytetarëve të vendit është që problemet e transportit e bëjnë të vështirë, në mos të pamundur, marrjen e ndihmës, përfshi atë shëndetësore, kur ajo nevojitet. Organizatat jo-fitimprurëse janë gjithashtu të vendosura në Tiranë, për shkak se aty ndodhet numri më i madh i njerëzve dhe aksesi në zyrat qeveritare me të cilat këto organizata punojnë shpesh, kështu që rezultati përfundimtar është se përpjekjet e tyre dobësohen shpejt sa më larg kryeqytetit që të ato të shkojnë. Duhen ofruar stimuj për themelimin e tyre gjetkë, duke përfshirë lehtësinë e komunikimit me politikëbërësit; nëse stafi i një OJF-je takohet shpesh me politikëbërësit dhe dërgojnë formularë dorazi, atëherë ata do të mbështesin veprimtaritë e tyre në Tiranë, edhe sikur të jenë më të dobishme diku tjetër.


Përfundim

Kjo vepër është në thelb një studim pilot, që kishte për qëllim që të identifikonte fusha me interes për tu zbuluar më tej, jo vetëm për politikëbërësit në vend, por edhe për hulumtuesit e interesuar për zgjerimin e tij në studime më formale. Sigurisht, shpresoj që në fund të jetë kështu.

Sidoqoftë, kjo vepër ishte një sipërmarrje e vështirë, e cila u përmbush me burime të pakta nga një skuadër e përkushtuar bashkëpunëtorësh. Do të doja të falendëroja Alfred Matoshin për punën e tij të madhe për identifikimin e shumë pjesëmarrësve dhe mbledhjen e të gjithë të dhënave për këtë studim, duke përfshirë përkthimin e shumë përgjigjeve të intervistave dhe fokus grupeve. Falendërime shkojnë gjithashtu edhe për Imelda Poole, e cila pati besimin që do ta shihnim këtë vepër të përfunduar, duke ofruar jo vetëm mbështetje por edhe një sy kritik ndaj materialit të shkruar.

Në fakt, falendërimet e mia shkojnë gjithashtu për gjithë ekipin e Mary Ward Loreto, me të cilët kam bashkëpunuar mbi një numër nismash, të cilat kanë qenë vërtetë një kënaqësi shumë e madhe. Ata bëjnë punë të rëndësishme. E bëjnë atë pa lodhje dhe shpesh pa marrë mirënjohje. Por prapë, ata e bëjnë kaq mirë.

Ka qenë një privilegj.

-Stephen Coryelle, PhD


Referencat

Arrindell, W., Van Well, S., Kolk, A., Barelds, D., Oei, T., & La. P. (2013). Higher Levels of Masculine Gender Role Stress in Masculine than in Feminine Nations. CrossCulturalResearch,47(1), 51-67.

Artazcoz, L., Benach, J., Borrell, C., & Cortès, I. (2004). Unemployment and mental health: Understanding the interactions among gender, family roles, and social class. AmericanJournalofPublicHealth, 94(1), 82-88.

Basow, S. (1992). Gender:Stereotypesandroles. Belmont, CA: Thomson Brooks/Cole.

Bloemen H. & Stancanelli, E. (2007). A model of female breadwinnership: Is she outearning him? Paris. E mundshme nw: http://www.aiel.it/Old/bacheca/NAPOLI/B/bloemen_stancanelli.pdf.

Connell, R.W. (2005). Change among the gatekeepers: Men, masculinities, and gender equality in the global arena. Signs,30(3), 1801-1825.

Cook, S. & Rakaj, M. (1995). Social changes in the Albanian Alps during Communism. MiddleStatesGeographer,28, 84-90.

Friedman, A. (2010). Bread losers: An investigation on the effects of employment status and socioeconomic status on male gender role conflict and depressive symptoms. (Doctoral dissertation, Texas Tech University). Dissertation Abstracts International.

Gedeshi, I. & Jorgoni, E. (2012). Social impact of emigration and rural-urban migration in Central and Eastern Europe: Final country report, Albania. European Commission, DG Employment, Social Affairs, and Inclusion.

Good, G., Dell. D., & Mintz, L. (1989). Male role and gender role conflict: Relations to help seeking in men. JournalofCounselingPsychology,36(3), 295-300.

Kaser, K. (2008). Patriarchyafterpatriarchy:GenderrelationsinTurkeyandintheBalkans,1500-2000. London: Global Book Marketing.

Martin, K. & Hill, R. (2012). Life satisfaction, self-determination, and consumption adequacy at the bottom of the pyramid. JournalofConsumerResearch,38(6), 1155-1168.

McCreary, D., Wong, F., Wiener, W., Carpenter, K., Engel, A., & Nelson, P.


The relationship between masculine gender role stress and psychological adjustment: A question of construct validity. SexRoles,34(7/8), 507-516.

Möller-Leimkühler, A. The gender gap in suicide and premature death or: why are men so vulnerable? EuropeanArchivesofPsychiatryandClinicalNeuroscience,253(1), 1-8.

Olsen, J., Frieze, I., Wall, S., Zdaniuk, B., Ferligo, A., et al. (2007). Beliefs in equality for women and men as related to economic factors in Central and Eastern Europe and the United States. SexRoles,56(5), 297-308.

O’Neil, J.M. (2008). Summarizing 25 years of research on men’s gender role conflict using the Gender Role Conflict Scale: New research paradigms and clinical implications. TheCounselingPsychologist,38, 358-445.

O‘Neil, J. M. (2013). Gender role conflict research 30 years later: An evidence-based diagnostic schema to assess boys and men in counseling. JournalofCounseling&Development,91, 490–498.

Pappenheim, H. & Graves, G. (2005). Bringing home the bacon: making marriage work when she makes more money. New York: Harper Collins.

Prentice, D. & Carranza, E. (2002). What women and men should be, shouldn’t be, are allowed to be and don’t have to be: The contents of prescriptive gender stereotypes. PsychologyofWomenQuarterly,26, 269-281.

Rutledge, P., and Sher, K. (2001). Heavy drinking from the freshman year into early young adulthood: the roles of stress, tension-reduction drinking motives, gender and personality. JournalofStudiesonAlcohol,62(4), 457–466.

Shryock, A. (1988). Autonomy, entanglement, and the feud: Prestige structures and gender values in highland Albania. AnthropologicalQuarterly, 61(3), 113-118.

Willis, C.E., Hallinan, M., and Melby, J. (1996). Effects of sex role stereotyping among European American students on domestic violence culpability attributions. SexRoles,34(7/8), 475-491.


Shtojcë

Shtojca A: Pyetësor

Seksioni 1: Informacion Demografik

Mosha: 25-35 36-45 46-55 56+

Banimi: Qytet i madh (50,000+ qytetarë) Qytet (20,000-49,999 qytetarë) Qytezë (7,500,000-19,999 qytetarë) Fshat (1-7,499 qytetarë)

Arsimi: Pa arsim Përfunduar Arsimin Bazë Përfunduar Shkollën e Mesme Trajnim Profesional/ Aftësimi/ Stazh Disa vite universitet Përfunduar Universitetin Pas-Universitar

A po ndiqni shkollën aktualisht: Po Jo

A jeni i punësuar? Po Jo Nëse po, në çfarë fushe (për shembull: agrikulturë) _____________________

Cilat janë të ardhurat mujore të familjes tuaj?: 0-9,999 10,000-29,999 30,000-49,999 Mbi 50,000

Për shpenzimet vendos: Vetë unë Bashkëshortja ose partnerja ime Bashkarisht Jetoj i vetëm

Jeni i martuar? Po Jo Divorcuar

Sa fëmijë keni? Nëse asjë, shkruaj “0” ______

A keni anëtarë të familjes tuaj të ngushtë të cilët jetojnë jashtë vendit? Po Jo Nëse po, kush janë ata? ________________________


A jeni ju kujdestari kryesor i ndonjë pjesëtari të familjes me paaftësi? Po Jo Nëse po, kush? _______________________________

A ju ka vdekur ndonjë pjesëtar i familjes? Po Jo Nëse po, kush? _______________________________

A keni në pronësi ndonjë mjet motorik? Po Jo

Keni shtëpi në pronësi ose me qera? Pronësi Qera Nëse keni shtëpi në pronësi, a keni dokumente Po Jo Po i marr aktualisht A keni patur probleme ligjore në lidhje me pronën tuaj? Po Jo A kanë patur fqinjët tuaj problem me pronën e tyre?Po Jo

Seksioni 2: Pyetje

A jeni dakord me pohimet e mëposhtme?

Për secilin pohim, qarkoni ju lutem vetëm një nga numrat më poshtë

1. Fqinjët e mi shkojnë mirë me njëri-tjetrin.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

2. Debatoj rrallë me familjen time. Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

3. Nuk e ndjej të nevojshme të jem i dhunshëm fizikisht që të provoj se jam burrë.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

4. Besoj se do të merrja kujdes të mirë shëndetësor në spital.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

5. Nëse do të doja të filloja një projekt apo një biznes të vogël, do të kisha pak problem për përfitimin e mbështetjes nga qeveria.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

6. Unë konsumoj rrallë alkool. Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

7. Vendimet e mia nuk influencohen nga ajo çfarë mendojnë fqinjët e mi rreth meje.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)


8. Unë kaloj mirë me komshinjtë. Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

9. Njerëzit nuk duhet të trajtohen ndryshe për shkak të gjinisë së tyre.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

10. Nuk jam i shqetësuar për kostot e dasmës time apo fëmijve të mi.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

11. Sistemi i drejtësisë në Shqipëri është i drejtë dhe kriminelët ndëshkohen për krimet e tyre.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

12. Një burrë nuk duhet të godasë kurrë një grua, pavarësisht arsyes.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

13. Do të doja të qëndroja në Shqipëri gjatë gjithë jetës time.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

14. Është e lehtë të blesh ose marrësh me qera një shtëpi në Shqipëri.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

15. Vota ime numërohet me drejtësi.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

16. Unë kam një plan financiar kur të dal në pension.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

17. Kam qasje të lehtë në shërbimin mjekësor.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

18. Politikanët e zonës time i mbajnë premtimet.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

19. Unë besoj që qeveria dëshiron që qytetarët e saj t’ia dalin mbanë financiarisht.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

20. Prindërit nuk duhet të kenë kurrë pushtet mbi zgjedhjen e fëmijëve se me kë duhet të martohen.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)


21. Besoj që e ardhmja e Shqipërisë do të jetë më e mirë se e shkuara e saj.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

22. Edukimi për mua dhe familjen time janë tejet të rëndësishme.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

23. Gruaja apo partnerja ime është një partner i barabartë në vendimet familjare.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

24. Unë kam gjithmonë paratë e mjaftueshme për të përballuar nevojat e mia.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

25. Nëse do të kisha nevojë për trajtim mjekësor, nuk do të ishte ndonjë barrë financiare për ta siguruar atë.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

26. Po kontribuoj aktivisht për të ardhmen time financiare përmes pensionit ose kursimeve.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

27. Nëse do të doja të gjeja një punë, ose një punë të re, kjo nuk do të ishte e vështirë.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

28. Taksat që unë paguaj përdoren për qëllime nga të cilat përfitojnë të gjithë qytetarët e Shqipërisë.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

29. Krimi nuk është problem në komunitetin tim.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)

30. Punët e shtëpisë duhet të ndahen në mënyrë të barabartë midis burrit dhe gruas.

Shumë dakord

(5)

Dakord

(4)

Asnjëanës

(3)

Nuk jam dakord

(2)

Nuk jam aspak

dakord (1)


Shtojca B: Alpha Kronbah për Pyetësorin e Përgjithshëm dhe Pyetjet Përkatëse19

19. Një nivel i Alpha Kronbah .70 dhe më sipër, konsiderohet si i pranueshëm për përcaktimin e besueshmërisë së pyetjes.

Statistika Besueshmërie

Alpha Kronbah

Alpha Kronbah

Bazuar në

Njësitë e

Standardizuara Nr i njësive

.811 .796 30


Alpha Kronbah

Alpha Kronbah

Bazuar në

Njësitë e


.861 .859 9


Alpha Kronbah

Alpha Kronbah

Bazuar në

Njësitë e


.813 .819 6


Alpha Kronbah

Alpha Kronbah

Bazuar në

Njësitë e


.801 .814 6


Alpha Kronbah

Alpha Kronbah

Bazuar në

Njësitë e


.793 .813 4

Niveli i Stresit (Financiar, Mjeksor, etj.)

Besimi në Qeveri

Marrëdhëniet Gjinore

Prirje ndaj Sjelljeve të Pashëndetshme


Shtojca C: Pyetjet për Grupet e Përqendruara

1. Cilat janë veçoritë pozitive të komunitetit tuaj?

2. Nëse do të mund të ndryshonit diçka në mënyrën e ndërveprimit me fqinjët tuaj, çfarë do të ishte ajo?

3. Cilat janë përgjegjësitë kryesore të një qeverie ndaj qytetarëve të saj?

4. Cilat janë pengesat për qeverinë në Shqipëri për të përmbushur detyrimet e saj ndaj qytetarëve?

5. Për burrat më të moshuar, çfarë ju mungon më shumë nga mënyra e jetesës 20-30 vjet më parë? Për burrat më të rinj, cila është karakteristika më me vlerë nga e shkuara që Shqipëria duhet të vazhdojë të çojë përpara?

6. Çfarë roli duhet të luajnë burrat dhe gratë për ta bërë Shqipërinë një vend më të mirë përgjithësisht?

7. Nëse po përpiqeni të forcoheni financiarisht, cilat janë sfidat që hasni? Si mund t’i kapërceni ato?

Së fundmi, çfarë do të thotë për ju “të jesh burrë”?


Shtojca D: Protokolle të Pyetjeve Gjysmë të Strukturuara

1. Përshkruani një ditë të zakonshme.a. Nëse dita përfshin punë shtëpie, çfarë përgjegjësish mendoni se kanë

burrat në shtëpi apo në oborr?i. Çfarë ju ka bërë të besoni kështu? Për shembull, a keni parë

prindërit tuaj të veprojnë në të njëjtën mënyrë?ii. Nëse keni fëmijë, çfarë po u mësoni atyre rreth këtyre roleve?

b. Nëse jeni i punësuar:i. Shqyrto: Çfarë pune bëni? Përse keni zgjedhur këtë profesion?ii. Si e fituat punën tuaj?iii. A është puna juaj e vlefshme për Shqipërinë? Pse po / jo?

1. Nëse do të mund ta zgjidhnit punën tuaj, cila do të ishte ajo dhe për çfarë arsyesh do ta dëshironit?

c. Nëse nuk jeni i punësuar:i. Në çfarë mënyrash kërkoni për punë?ii. Sa kohë shpenzoni çdo ditë në kërkim të një pune?

1. A ka ndonjë punë të cilët ju nuk do ta merrnit në konsideratë për ta bërë?

iii.Si e shpenzoni pjesën tjetër të kohës, dhe me kë?d. Si i shpenzoni mbrëmjet tuaja?e. Përpara se të mbyllni ditën tuaj, rreth çfarë gjëje mendoni?

2. Përshkruani udhëtimet jashtë fshatit/qytezës/qytetit tuaj:a. Sa herë në vit largoheni nga komuniteti juaj?

i. Për çfarë qëllimi?ii. Në çfarë mënyre? Për shembull, me furgon, automjet, etj.

b. Nëse nuk largoheni shpesh nga komuniteti juaj, përse ndodh kjo?i. Për shembull, kosto e karburantit, përgjegjësitë në shtëpi, etj.

3. Cilat janë sfidat më të mëdha që has komuniteti juaj?a. Si ka punuar bashkia për zgjidhjen e tyre? Përgjigje të mundshme

përfshijnë:i. Infrastruktura? Përpiqu të identifikosh detajet.ii. Korrupsioni? Përpiqu të identifikosh detajet.


iii. Mjedisi? Përpiqu të identifikosh detajet.b. Çfarë jeni në gjendje të bëni ju personalisht për trajtimin e këtyre

sfidave?

4. Cilat janë sfidat më të mëdha që has Shqipëria?a. Si ka punuar Tirana për zgjidhjen e tyre? Të njëjtët shembuj si më

sipër.

5. Cilat janë dallimet më të mëdha midis brezit tuaj dhe atij para jush?a. Si veprojnë me njëri tjetrin burrat dhe gratë

i. Privatishtii. Në publikiii. Kur duhet të fejohen një çift?

1. Për shembull, pas takimit të parë, vitin e parë, përpara se të fillojnë të jetojnë së bashku, etj.

iv. Pritshmëritë e bashkëshortëve dhe bashkëshorteve1.Punët e shtëpisë2.Puna dhe furnizimi me të ardhura i familjes3.Mosha e martesës

b. Si e shohin ata të ardhmen e Shqipërisëi. Si pjesë të Bashkimit Evropian

1. A është ky një qëllim i mundshëm?2. Çfarë duhet të ndryshojë në mënyrë që Shqipëria të pranohet

në BE?3. Çfarë duhet të mbajë Shqipëria për ruajtjen e identitetit të saj

kombëtar? ii. A do të jetë e ardhmja më e mirë apo më e keqe se 20 vitet e

shkuara?1. Si do të jetë?2. Përse?

iii. Çfarë roli do të luajë qeveria për ta bërë të ardhmen e vendit më të mirë ose më të keqe?

iv. Çfarë roli mund të luani ju për ta bërë të ardhmen më të mirë?

6. Cilat janë veset më të këqija të të rinjve meshkuj (të moshës 15-25 vjeç) që ju shihni çdo ditë ose pothuaj çdo ditë?a. Pija?b. Konsumi i duhanit?


c. Ngacmimi në rrugë i vajzave dhe grave?d. Përleshjet?e. Lënia e orëve të mësimit?

Nën Pyetje: Kur mendoni se i fillojnë ata këto vese? Përse i fillojnë ata këto vese?

Nën Pyetje: Përse vazhdon të ndodhë ende? A u flet kush këtyre të rinjve rreth tyre? A e bëni ju? Përse ose pse jo?

Nën Pyetje: Në mënyrë që ata të ndryshojnë këto sjellje, çfarë duhet të ndryshojë në Shqipëri përgjithësisht?


Shtojca E: Mesataret dhe Vlerat e Mesme për Pyetësorin


Shtojca F: Mesataret (Pikët Mesatare) sipas Grupeve

Të Ardhura për Muaj Të Ardhura për Muaj Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët 0-9999 Mesatare 3.0618 2.4613 3.8596 3.9685 2.2685

N 240 280 292 286 276 Devijim Std. .58516 .90970 .88101 .75418 .84128



50000+ Mesatare 3.5394 2.8363 4.1824 4.2748 3.1605 N 99 112 111 111 108 Devijim Std. .53415 1.00399 .68502 .58372 .76262

Total Mesatare 3.2549 2.6439 3.9713 4.0630 2.6160 N 881 1005 1035 1005 973 Devijim Std. .58869 .90125 .79489 .67582 .85629

Mosha Mosha Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët 25-35 Mesatare 3.2821 2.6638 4.0560 4.1581 2.6315

N 305 354 366 351 351 Devijim Std. .56105 .91502 .75394 .60403 .79770




Përmasa e Komunitetit Përmasa e Komunitetit Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët Qytet i Madh


Qytet Mesatare 3.2733 2.6997 4.0138 4.0436 2.6581 N 95 106 109 107 104 Devijim Std. .74907 1.06170 .78457 .66008 1.06289

Qytezë Mesatare 3.4179 2.8769 4.0252 4.0324 2.9021 N 93 107 109 103 101 Devijim Std. .54773 .84282 .75457 .65015 .80925

Fshat Mesatare 3.2921 2.6943 4.0273 4.1244 2.6023 N 382 440 449 442 423 Devijim Std. .53980 .86104 .83700 .69921 .79270



Gjendja Martesore Gjendja Martesore Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët Divorcuar Mesatare 3.4361 3.2222 3.7500 3.9028 3.1852

N 12 12 12 12 12 Devijim Std. .50402 .67918 .81184 .57935 .65019

Beqar Mesatare 3.2281 2.6238 3.9055 4.0258 2.6030 N 259 315 320 297 300 Devijim Std. .62884 .92968 .82135 .68506 .83305

Martuar Mesatare 3.2690 2.6559 4.0135 4.0886 2.6169 N 607 678 702 694 658 Devijim Std. .57475 .90041 .78206 .67274 .87311


Niveli_Arsimor Niveli Arsimor Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët Aspak Mesatare 3.1833 2.7778 3.6518 3.6481 2.5079

N 16 27 28 27 21 Devijim Std. .67043 .98926 .73390 .84648 .82070

Arsim Bazë Mesatare 3.1283 2.6071 3.8164 3.8879 2.4682 N 239 277 290 284 267 Devijim Std. .56584 .87283 .84793 .73811 .82461

Arsim i Mesëm Mesatare 3.1446 2.4861 3.9768 4.0909 2.3979 N 275 312 323 308 303 Devijim Std. .55251 .85819 .78851 .61590 .77561

Disa vite Universitet


Universitet Mesatare 3.5105 2.8886 4.1559 4.3041 2.9543 N 158 178 178 177 175 Devijim Std. .59838 .95022 .69191 .52608 .88635

Pas-Universitar Mesatare 3.5618 3.0231 4.2838 4.3472 3.0294 N 34 36 37 36 34 Devijim Std. .63528 .98734 .85830 .66949 .79904

Prof/Trajn/Stazh Mesatare 3.4125 2.7971 4.0598 4.1445 2.8889 N 107 115 117 113 115 Devijim Std. .60621 .98596 .76116 .69988 .94602


Pronësia_Shtëpi Pronësia mbi Shtëpinë Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët Qera Mesatare 3.1219 2.4698 3.9753 4.0473 2.4117

N 219 248 263 250 241 Devijim Std. .57903 .87467 .80986 .71267 .83024

Pronësi Mesatare 3.3076 2.7092 4.0003 4.0922 2.6849 N 644 728 739 723 706 Devijim Std. .57617 .90096 .78114 .65669 .85009



Gjendja e Punësimit Gjendja e Punësimit Pikët_Përgjithshme Besimi_Qeveri Sjellje_Shëndetshme Barazi_Gjinore Stres_Ulët Jo Mesatare 3.1916 2.5986 3.9532 4.0731 2.4472

N 463 539 561 536 522 Devijim Std. .57937 .92093 .80770 .68926 .83425

Po Mesatare 3.3254 2.7082 4.0163 4.0700 2.8024 N 418 469 475 467 451 Devijim Std. .59102 .88587 .76402 .64178 .83942



Shtojca G: Testet e Pavarura të Kampionëve

Teksa shihni tabelat e mëposhtme, kushtojini vëmendje “Sig. (dy-anshme)” kolona. A numri më pak se .05 tregon që ne mund të jemi të sigurt që dallimet midis grupeve të kampioneve nuk janë rastësore. Për ta ilustruar, tabela më poshtë që ka të bëjë me përmasën e komunitetit tregon këtë prag në të gjitha kategoritë, me përjashtim të Stres i Ulët, që do të thotë se mund të jemi të sigurt në mënyrë të arsyeshme që përmasa e komunitetit ka të bëjë (dhe mundësisht të ndikojë) me të tjerat. Struktura e SPSS e detyron hulumtuesin që të krijojë dy (dhe vetëm dy) grupime të veçanta, kështu që duke parë dallimet e para në mesatare, vendosa dhe dy grupet dalluese në një nga dy të mëdhatë.

Testi i Pavarur i Kampioneve (Të ardhura: 0-29999 Leke në Muaj vs. 30000+ Leke në Muaj)

Testi i Levene për Barazinë e

Mospërputhjeve Testi-t për Barazinë e Mesatareve

F Sig. t df Sig. (2-

anshme) Diferenca Mesatare

Diferenca Std. e

Gabimit

95% Interval Besimi i

Diferencës E Ulët Sipërme

Pikët_Përgjithshme Mospërputhje të barabarta të prezumuara

.150 .699 7.227 879 .000 .28311 .03917 .20623 .35999

Mospërputhje të barabarta jo të prezumuara

7.253 788.970 .000 .28311 .03903 .20649 .35973

Besimi_Qeveri Mospërputhje të barabarta të prezumuara

.310 .578 3.846 1003 .000 .22125 .05752 .10837 .33412


3.853 877.503 .000 .22125 .05742 .10856 .33393

Sjellje_Shëndetshme Mospërputhje të barabarta të prezumuara

7.621 .006 3.296 1033 .001 .16577 .05030 .06706 .26447


3.372 936.849 .001 .16577 .04916 .06928 .26225

Barazi_Gjinore Mospërputhje të barabarta të prezumuara

10.940 .001 3.446 1003 .001 .14942 .04336 .06435 .23450


3.546 926.374 .000 .14942 .04213 .06673 .23211

Stres_Ulët Mospërputhje të barabarta të prezumuara

.314 .576 9.635 971 .000 .51567 .05352 .41064 .62070


9.697 854.824 .000 .51567 .05318 .41129 .62004


Testi i Pavarur i Kampioneve (Mosha: 25-35 vs. 35 dhe më shumë)





Difere. Std. e

Gabimit


Diferencës

E Ulët Sipërm

e Pikët_ Përgjithshme

Mospërputhje të barabarta të prezumuara

2.319 .128 -.664 881 .507 -.02752 .04145 -.10888 .05384


-.677 654.188 .498 -.02752 .04064 -.10731 .05227

Besimi_ Qeveri


.117 .732 -.123 1006 .902 -.00737 .05971 -.12455 .10981


-.123 713.353 .902 -.00737 .06002 -.12520 .11047

Sjellje_ Shëndetshme


.735 .391 -2.307 1036 .021 -.11851 .05137 -.21931 -.01771


-2.356 796.861 .019 -.11851 .05029 -.21723 -.01979

Barazi_ Gjinore


9.755 .002 -2.968 1007 .003 -.13102 .04414 -.21763 -.04440


-3.103 809.168 .002 -.13102 .04222 -.21390 -.04814


6.729 .010 -.196 973 .845 -.01116 .05700 -.12302 .10070


-.201 789.458 .840 -.01116 .05538 -.11987 .09755

Testi i Pavarur i Kampioneve (Përmasa e Komunitetit: Fshatra/Qyteza versus Qytete/Qytete të Mëdha)





Difere. Std. e

Gabimit




8.080 .005 3.361 816 .001 .13786 .04101 .05736 .21836


3.286 672.41 .001 .13786 .04195 .05549 .22023


4.770 .029 3.409 927 .001 .20386 .05980 .08651 .32122


3.351 768.08 .001 .20386 .06083 .08445 .32328


.299 .585 2.225 952 .026 .11716 .05266 .01381 .22051


2.247 880.19 .025 .11716 .05213 .01484 .21948


.338 .561 2.118 926 .034 .09572 .04520 .00702 .18442


2.135 845.25 .033 .09572 .04483 .00772 .18372


8.137 .004 1.612 899 .107 .09186 .05699 -.01998 .20371


1.584 755.23 .114 .09186 .05801 -.02201 .20574


Testi i Pavarur i Kampioneve (Beqar vs. Martuar)20

Testi i Levene për Barazinë e Mospërputh. Testi-t për Barazinë e Mesatareve

F Sig. t df

Sig. (2-ansh-me)

Difere. Mesatare

Difere. Std. e

Gabim.




.542 .462 -.933 864 .351 -.04097 .04389 -.12712 .04518


-.900 450.343 .368 -.04097 .04551 -.13041 .04846


.484 .487 -.516 991 .606 -.03204 .06204 -.15378 .08970


-.510 594.914 .610 -.03204 .06277 -.15531 .09123



3.492 .062 -2.016 1020 .044 -.10806 .05359 -.21323 -.00290


-1.980 591.202 .048 -.10806 .05458 -.21527 -.00086


.065 .799 -1.339 989 .181 -.06280 .04690 -.15485 .02924


-1.329 550.672 .184 -.06280 .04725 -.15561 .03000


1.944 .164 -.232 956 .817 -.01389 .05997 -.13157 .10379


-.236 604.492 .814 -.01389 .05892 -.12961 .10183

Testi i Pavarur i Kampioneve (Përmasa e Komunitetit: Fshatra/Qyteza versus Qytete/Qytete të Mëdha)





Difere. Std. e

Gabimit




8.080 .005 3.361 816 .001 .13786 .04101 .05736 .21836


3.286 672.41 .001 .13786 .04195 .05549 .22023


4.770 .029 3.409 927 .001 .20386 .05980 .08651 .32122


3.351 768.08 .001 .20386 .06083 .08445 .32328


.299 .585 2.225 952 .026 .11716 .05266 .01381 .22051


2.247 880.19 .025 .11716 .05213 .01484 .21948


.338 .561 2.118 926 .034 .09572 .04520 .00702 .18442


2.135 845.25 .033 .09572 .04483 .00772 .18372


8.137 .004 1.612 899 .107 .09186 .05699 -.01998 .20371


1.584 755.23 .114 .09186 .05801 -.02201 .20574

20. Numri i të përgjigjurve i cili tregonte “I Divorcuar” ishte vetëm 12.


Testi i Pavarur i Kampioneve (Niveli Arsimor: Aspak/Bazë/Mesëm/Disa vite Universitet/ vs. Shkollë Profesionale/Universitet/Pas-Universitar)



F Sig. t df

Sig. (2-

ansh.) Diferenca Mesatare

Diferenca Std. e

Gabimit




5.993 .015 8.324 875 .000 .33836 .04065 .25858 .41815


8.080 555.712 .000 .33836 .04188 .25611 .42062


9.833 .002 5.422 997 .000 .32730 .06036 .20884 .44575


5.212 589.346 .000 .32730 .06280 .20397 .45063



6.044 .014 4.481 1027 .000 .23601 .05267 .13265 .33936


4.639 712.186 .000 .23601 .05087 .13613 .33588


5.816 .016 6.023 995 .000 .27047 .04490 .18235 .35859


6.280 718.383 .000 .27047 .04307 .18592 .35502


9.000 .003 8.623 966 .000 .48727 .05651 .37637 .59816


8.278 581.385 .000 .48727 .05886 .37165 .60288

Testi i Pavarur i Kampioneve (Gjendja e Punësimi: I Punësuar vs. I Papunë)



F Sig. t df

Sig. (2-

ansh-me)

Difere. Mesatare

Difere. Std. e

Gabimit


Diferencës E Ulët Sipër.


.052 .820 -3.390 879 .001 -.13379 .03946 -.21125 -.05633


-3.387 866.052 .001 -.13379 .03951 -.21133 -.05625


2.515 .113 -1.918 1006 .055 -.10961 .05713 -.22172 .00251


-1.924 995.928 .055 -.10961 .05698 -.22142 .00221



3.955 .047 -1.284 1034 .199 -.06311 .04913 -.15952 .03330


-1.290 1021.381 .197 -.06311 .04891 -.15907 .03286


.649 .421 .074 1001 .941 .00312 .04226 -.07980 .08605


.074 996.577 .941 .00312 .04205 -.07940 .08564


.219 .640 -6.604 971 .000 -.35520 .05379 -.46075 -.24965


-6.601 948.890 .000 -.35520 .05381 -.46081 -.24960


Testi i Pavarur i Kampioneve (Gjendja e Punësimi: I Punësuar vs. I Papunë)



F Sig. t df

Sig. (2-

ansh-me)

Difere. Mesatare

Difere. Std. e

Gabimit




.052 .820 -3.390 879 .001 -.13379 .03946 -.21125 -.05633


-3.387 866.052 .001 -.13379 .03951 -.21133 -.05625


2.515 .113 -1.918 1006 .055 -.10961 .05713 -.22172 .00251


-1.924 995.928 .055 -.10961 .05698 -.22142 .00221



3.955 .047 -1.284 1034 .199 -.06311 .04913 -.15952 .03330


-1.290 1021.381 .197 -.06311 .04891 -.15907 .03286


.649 .421 .074 1001 .941 .00312 .04226 -.07980 .08605


.074 996.577 .941 .00312 .04205 -.07940 .08564


.219 .640 -6.604 971 .000 -.35520 .05379 -.46075 -.24965


-6.601 948.890 .000 -.35520 .05381 -.46081 -.24960

Testi i Pavarur i Kampioneve (Pronësia mbi Shtëpinë: Qera vs. Pronësi)

Testi i Levene për Barazinë e Mospërputh. Testi-t për Barazinë e Mesatareve

F Sig. t df

Sig. (2-

ansh-me)

Difere. Mesatare

Difere. Std. e

Gabimit




.889 .346 -4.114 861 .000 -.18564 .04513 -.27421 -.09707


-4.104 375.104 .000 -.18564 .04524 -.27459 -.09669


1.724 .190 -3.642 974 .000 -.23949 .06576 -.36853 -.11045


-3.695 438.364 .000 -.23949 .06481 -.36686 -.11212



.858 .354 -.442 1000 .658 -.02505 .05663 -.13619 .08608


-.435 446.823 .664 -.02505 .05762 -.13828 .08818


2.294 .130 -.911 971 .363 -.04488 .04927 -.14156 .05181


-.875 404.640 .382 -.04488 .05126 -.14565 .05590


1.201 .273 -4.333 945 .000 -.27321 .06305 -.39694 -.14948


-4.384 424.029 .000 -.27321 .06232 -.39571 -.15072


Shtojca H: Analiza e Mospërputhjes21

ANOVA: Të ardhurat

Mospërputhja

Totale df Mospërputhja Mesatare F Sig.

Pikët_Përgjithshme Mes Grupeve 21.618 3 7.206 22.303 .000 Brenda Grupeve 283.354 877 .323 Totali 304.972 880

Besimi_Qeveri Mes Grupeve 16.982 3 5.661 7.096 .000 Brenda Grupeve 798.527 1001 .798 Totali 815.509 1004

Sjellje_Shëndetshme Mes Grupeve 9.838 3 3.279 5.254 .001 Brenda Grupeve 643.495 1031 .624 Totali 653.332 1034

Barazi_Gjinore Mes Grupeve 8.314 3 2.771 6.161 .000 Brenda Grupeve 450.250 1001 .450 Totali 458.564 1004

Stres_Ulët Mes Grupeve 80.829 3 26.943 41.318 .000 Brenda Grupeve 631.879 969 .652 Totali 712.709 972

ANOVA: Mosha

Mospërputhja


Pikët_Përgjithshme Mes Grupeve .160 2 .080 .233 .792 Brenda Grupeve 302.215 880 .343 Totali 302.375 882

Besimi_Qeveri Mes Grupeve .263 2 .132 .161 .852 Brenda Grupeve 823.623 1005 .820 Totali 823.886 1007



Stres_Ulët Mes Grupeve .573 2 .287 .393 .675 Brenda Grupeve 709.672 972 .730 Totali 710.245 974

21. Në Analizën e Mospërputhjes (ANOVA), ne shohim për një shifër në kolonën “Sig.” që të jetë më pak se .05, e cila do të tregonte se ka një dallim të madh mes grupeve, e cila con në një test “Post-hoc” për të pëcaktuar se cili prej grupimeve përmban dallimin më të madh.


ANOVA: Përmasa e Komunitetit

Mospërputhja





Barazi_Gjinore Mes Grupeve 2.924 3 .975 2.121 .096 Brenda Grupeve 424.622 924 .460 Totali 427.546 927


ANOVA: Gjendja Martesore

Mospërputhja

Totale df Mospërputhja

Mesatare F Sig. Pikët_Përgjithshme Mes Grupeve .685 2 .343 .983 .375

Brenda Grupeve 305.006 875 .349 Totali 305.691 877



Barazi_Gjinore Mes Grupeve 1.151 2 .576 1.261 .284 Brenda Grupeve 456.239 1000 .456 Totali 457.390 1002


ANOVA: Niveli Arsimor

Mospërputhja


Mesatare F Sig. Pikët_Përgjithshme Mes Grupeve 23.619 6 3.937 12.064 .000







ANOVA: Pronësia mbi Shtëpinë

Mospërputhja




Sjellje_Shëndetshme Mes Grupeve .122 1 .122 .196 .658 Brenda Grupeve 622.152 1000 .622 Totali 622.274 1001

Barazi_Gjinore Mes Grupeve .374 1 .374 .830 .363 Brenda Grupeve 437.820 971 .451 Totali 438.195 972


ANOVA: Gjendja e Punësimit

Mospërputhja





Barazi_Gjinore Mes Grupeve .002 1 .002 .005 .941 Brenda Grupeve 446.103 1001 .446 Totali 446.105 1002



Shtojca I: Testet e Pavarura -t dhe Analiza e Mospërputhjes për Pyetjet Individuale

Testi i Pavarur i Kampioneve: Niveli Arsimor





Diferenca Std. e

Gabimit

95% Interval Besimi i Diferencës

E ulët Sipërme q11 Mospërputhje të

barabarta të prezumuara

21.029 .000 3.156 1049 .002 .27380 .08674 .10359 .44402


3.018 592.957 .003 .27380 .09072 .09563 .45198

ANOVA: Të ardhurat q11

Mospërputhja Totale df Mospërputhja

Mesatare F Sig. Mes Grupeve 15.472 3 5.157 3.026 .029 Brenda Grupeve 1794.643 1053 1.704 Totali 1810.115 1056

ANOVA: Përmasa e Komunitetit q11



ANOVA: Home Oënership q11




Shtojca J: Pyetjet Individuale sipas Përmasës së Komunitetit (Pikët e Larta për Qytet and Qytet i MadhLarge City), dhe ANOVA

Raport Përmasa e Komunitetit q1 q2 q9 q15 Qytet i Madh Mesatare 3.7500 3.7414 4.1753 2.5882

N 292 290 291 289 Devijimi Std. 1.11957 1.05162 .93599 1.22474

Qytet Mesatare 4.1667 4.1161 4.4054 2.8649 N 114 112 111 111 Devijimi Std. .84053 .86728 .85683 1.37832

Qytezë Mesatare 4.0991 3.8455 4.3182 2.8273 N 111 110 110 110 Devijimi Std. .85232 1.21298 .83426 1.21050

Fshat Mesatare 4.0194 3.8571 4.3102 2.7065 N 464 462 461 460 Devijimi Std. .98676 1.14518 .94483 1.23791

Totali Mesatare 3.9653 3.8511 4.2816 2.7031 N 981 974 973 970 Devijimi Std. 1.00855 1.10097 .92231 1.24935

ANOVA

Mospërputhja


Mesatare F Sig. q1 Mes Grupeve 21.503 3 7.168 7.180 .000


q2 Mes Grupeve 11.375 3 3.792 3.149 .024 Brenda Grupeve 1168.039 970 1.204 Totali 1179.414 973

q9 Mes Grupeve 5.516 3 1.839 2.169 .090 Brenda Grupeve 821.324 969 .848 Totali 826.841 972

q15 Mes Grupeve 8.419 3 2.806 1.802 .145 Brenda Grupeve 1504.072 966 1.557 Totali 1512.491 969

88 Sfidat dhe Perspektivat e Burrave në Shoqërinë Shqiptare · bëhet një ditë anëtare me të...

Documents

Transcript of 88 Sfidat dhe Perspektivat e Burrave në Shoqërinë Shqiptare · bëhet një ditë anëtare me të...