๑.๑ ประเดนปญหาเรองการใหทานของพระเวสสนดร

พระเวสสนดรบาเพญทานบารมโดยบรจาคพระโอรสพระธดา และพระชายา ใหแกพราหมณชชกเพอนาไปเปนทาสรบใช ในทางพระพทธศาสนาถอวาเปนการใหทานระดบกลางคอขนอปทานบารม ซงพระโพธสตวทงหลายนยมกระทาและบณฑตกสรรเสรญการกระทาเชนน เพราะผลของการกระทาอยางนจะเปนปจจยใหไดสมโพธญาณซงจะเปนประโยชนตอชาวโลกอยางมหาศาล แตในทางสงคมของฆราวาสถอวาเปนสงทกระทาไดยากอยางยง และถกมองวาเปนเรองทไมถกตอง เพราะนาความทกขมาใหบตรธดาและพระชายาของตน และขดกบจรยธรรมในฐานะของบดาทตองดแลบตรธดาและภรรยาใหมความสข

ประเดนดงกลาวนพระยามลนทกษตรยแหงโยนกไดตงขอสงสยและถามพระนาคเสนเมอประมาณ ๒,๐๔๖ ปมาแลว ขอสงสย ประเดนคาถามและคาตอบของนกปราชญทงสองไดดาเนนไปอยางดเดอดชนดทฝายหนงเอาเกยรตยศและศกดศรของความเปนพระราชามาเปนเดมพน และอกฝายหนงกเอาความมนคงของพระพทธศาสนาเปนประกน แมวาเรองนจะผานมาแลวสองพนกวาปกตาม แตยงดเหมอนวาคกรนอยตลอดเวลา ทงนเนองจากวาเปนประเดนเกยวกบจรยธรรมซงเกยวของโดยตรงกบวถชวตมนษยในสงคม โดยเฉพาะการทาหนาทของบดามารดาตอบตรธดา สามตอภรรยาเพอแลกกบอดมการณสงสดคอสมโพธญาณ โดยพระยามลนทสวมบทบาทของสงคมผครองเรอน สวนพระนาคเสนสวมบทบาทตวแทนทางศาสนาทจะตองตอบปญหาใหกระจาง ไมทงหลกพทธธรรม และไมสรางปญหาสงคมภายหลง เพราะถาพระนาคเสนตอบปญหานผดจากแนวพทธศาสนา นนกแสดงวาปรยตธรรมถกทาทายตอการพสจนจากกระแสสงคม จะสงผลตอการปฏบตศาสนา ปฏเวธธรรมกจะเปลาประโยชน แตเหตการณนไดผานบทพสจนไปไดดวยด วรธรรมของนกปราชญทงสองทไดทาไวยงอยในความทรงจาของชาวพทธตลอดมา

อยางไรกตาม แมวาเรองนจะผานมานานแลว แตกยงมชาวพทธจานวนมากทยงกงขาและตงคาถามอยตลอดเวลาวาเปนการกระทาไมถกตอง และเมอผนวกกบเรองสทธมนษยชนแลวยงมประเดนใหถกเถยงอกมากมาย ผเขยนคดวาถาไดนาเรองนมาอภปรายกนอกครงหนงในแงวชาการนาจะเปนประโยชนตอสงคมและเปนการปกปองพระพทธศาสนา ชวยใหชาวพทธทงหลายไดมองเหนคณคาของการใหทานของพระเวสสนดร ตลอดจนวรธรรมทพระนาคเสนและพระยามลนทไดกระทาไวซงเปนความพยายามอยางยงทจะปกปองพระพทธศาสนาใหคงอยคโลกตอไป

การใหทานถอวาเปนการบาเพญบารมอยางหนงในบรรดาบารม ๑๐ อยางในพระพทธศาสนา พระโพธสตวทงหลายลวนบาเพญทานบารมเปนอนดบแรก กอนทจะบาเพญบารมอยางอน เพราะทานบารมเรมจากการสละสงของภายนอกจนกระทงสละสงของภายใน จากสงของทหยาบจนถงขนละเอยดถงขนาดสละไดแมกระทงชวตของตน ทงนเพอใหบารมสมบรณและทสาคญเพอใหไดมาซงสพพญตญาณ อนเปนเปาหมายหลกของพระโพธสตวนนเอง[๑]

การใหทานของคนทวไปนนถอเปนเรองปกตของมนษยผดารงชวตอยในสงคม เปนการใหทานทสละไดไมยากนกเพราะสงของทใหทานนนไมใหญโตและมคานอย แตการใหทานของพระโพธสตวทงหลายโดยเฉพาะพระเวสสนดรทยอมสละพระชายา พระโอรสและพระธดาเพอใหเปนทาสแกพราหมณชชกนนเปนสงทกระทาไดยากยง เพราะนอกจากจะสญเสยสงอนเปนทรกแลว พราหมณเฒายงแสดงอานาจบาทใหญเฆยนตพระโอรสและพระธดาตอหนาตอตาอยางไรความปราณ ซงสถานการณอยางนยอมสรางความเจบปวดรวดราวทางจตใจของผเปนบดาอยางมาก ถาเปนสามญชนคงกระทาไดยากหรออาจทาไมไดเลย แตพระเวสสนดรไดผานการทดสอบและพสจนถงความมพระทยแนวแนมนคงในการใหทานอยางดเยยมจนประสบความสาเรจมาแลว

แมวาการกระทาของพระเวสสนดรจะไดรบการยอมรบวาเปนการกระทาทบณฑตสรรเสรญ เปนแบบอยางทดในแงของศาสนากตาม แตในทางสงคมของฆราวาสและสามญสานก

ของบดามารดาโดยทวไปแลวกลบมองวาเปนการกระทาทไมถกตองเพราะนาความทกขมาใหบตรธดาซงไมรเหนและไมเขาใจอดมการณของบดา ยงไปกวานน บทบาทของพระเวสสนดรในฐานะบดาทตองดแลบตรธดาใหมความสขและหนาทในความเปนสามทพงปฏบตตอภรรยากถกละเลยไป สายใยแหงความสมพนธทางครอบครวถกตดขาด ภาพลกษณของสถาบนครอบครวไมมนคงขาดความอนเชนนแลว นกการศาสนาจะกลาวไดอยางไรวาเปนสงทถกตองเหมาะสม เปนแบบอยางทดแกสงคมควรกระทาตาม

เวสสนดรชาดกเปนชาดกหนงในทศชาตวาดวยการบาเพญทานบารมของพระเวสสนดร ซงเปนชาตสดทายกอนจะบรรลพระสมมาสมโพธญาณ เนอความของเวสสนดรชาดก กลาวถงการบรจาคทานของพระเวสสนดร จนในทสดตองถกไลออกจากพระราชวงไปอยปาและในทนนพระองคกไดพระโอรสและพระชายแกพราหมณและพระอนทรทมาขอ อนเปนการบาเพญทานททาไดยากยง และเปนทมาของคตโพธสตวทวา ถาหากจะบาเพญเพยรเพอความเปนพระโพธสตวตองสามารถสละไดทกสงโดยไมเวนแมกระทงชวตของตนเองกใหได

เวสสนดรชาดก มอทธพลตอสงคมไทยแทบทกภาคของเมองไทย จะเหนไดจากการนยมนาเอาเรองพระเวสสนดรมาเทศนและเรยกชอวา เทศนมหาชาตบาง เทศนผเวสบาง ตามแตละทองถน มคตนยมอยางหนงวา ถาหากใครไดฟงการเทศนเรองพระเวสสนดรชาดกจบไดภายในวนเดยวจะมผลานสงสมากมาย

พระมหาสงา ไชยวงศ กลาวถงอทธพลของพระเวสสนดรชาดกตอสงคมไทยและการใหทานตามคตแหงพระเวสสนดร วา

ในชวงกรงรตนโกสนทรตอนตน มการสอนเรองการสรางบญกศลในทางศาสนาทไดบญมาก คอการบรจาคทาน… การทาทานในสงคมไทย สวนหนงมาจากการสอนเรองชาดกในพระพทธศาสนา ซงเปนเรองการบาเพญบารมของพระโพธสตว ชาดกไดเขามามอทธพลตอวถชวต

ของคนไทยมาหลายยค หลายสมย นบแตผนาประเทศจนถงชาวบานธรรมดา เพราะเปนเรองทสามารถนาไปประยกตใชในชวตประจาวนได และมตวอยางใหเปนเปนรปธรรมอยางชดเจน เชน ภาพสลกตางๆ หรอภาพปนโบราณทเลาเรองราว ซงนกโบราณคดไดสนนษฐานจากลกษณะทางประตมาณวทยาวา เปนชาดกในพระพทธศาสนา

จรยธรรมทเปนเอกลกษณของเรอง (เวสสนดรชาดก) อยทเนนใหเหนอานภาพของความเสยสละ ไมเหนแกตว ปลกฝงนสยเรองความเมตตากรณาตอกน เหนใจกน ผรบฟงกจะมนสยโนมเอยงไปทางพระเวสสนดร เพราะตองการเอาอยาง เมอเปนเชนน ความโลภ ความเหนแกตวกจะนอยลง รกทจะเสยสละเออเฟอกน มการปลกฝงใหเหนภาพ และปรารถนาสงคมในอดมคตอยางในสมยพระอรยเมตไตรย โดยใชการสรางแรงจงใจวา แมไมไดทาทาน แตใครกตามทตงใจฟงธรรมเวสสนดร ตงแตตนจนจบ ๑๓ กณฑกสามารถปรารถนาพระนพพาน หรอไปเกดในสมยพระศรอรยเมตไตรยไดเชนกน[๒]

นอกจากจรยธรรมทปรากฏในพระเวสสนดรชาดก ซงเนนทความเสยสละเพอประโยชนแกสวนรวม คนไทยยงไดนาหลกจรยธรรมเหลานมาปฏบตและจากลกษณะของความเปนคนใจบญสนทานนเอง เชอวา พระเวสสนดรชาดกนาจะมอทธพลตอลกษณะนสยในความเปนผมกใหทานและความเปนผมใจโอบออมอาร เออเฟอเผอแผ ซงในเรองน พระมหาบญทน อานนโท กลาววา

๑. เวสสนดรชาดกเปนพระพทธวจนะทพระพทธเจาทรงแสดงแกพระภกษสงฆพทธบรษท ณ นโครธาราม ในกรงกบลพสด และเมอผใดไดสดบกยอมเกดสรสวสดมงคล เปนกศลบญราศ

๒. บคคลสดบเวสสนดรชาดกอนประดบดวยพระคาถาหนงพน ในวนและราตรเดยวใหจบและใหบชาดวยประทป ธป เทยน ธงฉตร สารพดดอกไม ดอกบว ดอกผกตบ เปนตน ใหครบ

จานวนถวนสงละพน ดวยอานสงสนนจะชกนาใหสมมโนรถตามปรารถนา ผมงมงหมายใครจะพบศาสนาพระศรอรยเมตไตรย[๓]

อทธพลของความเชอเกยวกบการบาเพญทานบารม สบเนองจากสโขทยจนถงอยธยาและรตนโกสนทร คตนยมการทาบญตามพระเวสสนดรโพธสตวกยงคงอยเสมอ และการฟงเทศนมหาชาตไมไดจากดอยแคประชาชนเทานน แมองคพระมหากษตรยกมพธเทศนตามพธหลวง และนอกจากนน ยงมพระมหากษตรยบางพระองคถอคตตามพระเวสสนดรโพธสตวและไดถวายทานดจวาบาเพญบารมเพอโพธญาณ

เพอความเขาใจถกตองรวมกนและเปนประโยชนทางดานการศกษาของชาวพทธ ผเขยนจงไดศกษาวเคราะหเรองนโดยไดตงวตถประสงคในการศกษา ดงน

๑.๒ วตถประสงคในการศกษา การวเคราะหประเดนเรองการใหทานของพระเวสสนดรครงน เพอศกษาเกณฑตดสนดานพทธจรยศาสตรเกยวกบการใหทานของพระเวสสนดรวาถกตองเหมาะสมหรอไม

๑.๓ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ผเขยนไดตงความคาดหวงจากงานวเคราะหครงน โดยหวงวาจะเกดประโยชน คอ ทาใหทราบเกณฑตดสนดานพทธจรยศาสตรเกยวกบการใหทานของพระเวสสนดรวาถกตองเหมาะสมหรอไม อนจะนาไปสการประยกตใชในสงคมตอไป

๑.๔ วธการดาเนนการวจย งานวจยนมกรอบการศกษาวจยเฉพาะเชงเอกสาร(Documentary Research) โดยศกษาคนควาขอมลเกยวกบการใหทานจากเอกสารขอมลขนปฐมภม(Primary Sources)ไดแกคมภรสาคญของพระพทธศาสนาคอพระวนยปฎก(Vinaya Pitaka) พระสตตนตปฎก(Suttanta Pitaka) และพระอภธรรมปฎก และศกษาคนควาขอมล แนวการอธบายพทธจรยศาสตรเกยวกบการใหทาน และประเดนท

เกยวของอนๆ จากเอกสารขนทตยภม(Secondary Sources) ไดแก คมภรอรรถกถา เอกสารงานวจย วทยานพนธ หนงสอ ตาราและผลงานทางวชาการของนกการศาสนาและนกวชาการทวไปทงชาวไทยและชาวตางประเทศ อนเปนวรรณกรรมทมเนอหาเกยวของกบงานวจยฉบบน

หลงจากคนควาขอมลไดแลวกจะเกบรวบรวมและจดลาดบขอมลจากทไดศกษาคนควา นาขอมลทไดมาศกษาวเคราะหในเชงสงคมศาสตร พสจนทดสอบตามทไดตงสมมตฐานเอาไว สดทายกจะไดสรปผลการวเคราะหวจยและนาเสนอขอมลจากเอกสารทไดศกษาคนควาตอไป

อนง งานวจยนเนองจากจากดดวยเรองเวลาจงอาจมขอบกพรองอยมาก ผวจยจงขอนอมรบคาตชมจากครอาจารยผเปนปราชญทงหลายไดกรณาชแนะในสวนทบกพรอง เพอจะไดนาไปปรบปรงแกไขใหสมบรณตอไป

สวนท ๒. หลกคาสอนเรองทานในพระพทธศาสนา

๒.๑ หลกคาสอน ๒ ระดบ

พระพทธศาสนามหลกคาสอนทมงใหมนษยพงปฏบตเพอความสขแกตนเองและผอน ตามแนวทางแหงอรยมรรคซงเปนหนทางสายเดยวเพอการเขาถงเปาหมายสงสดคอพระนพพานอนเปนบรมสข และเปนอดมคตของชวตตามหลกพทธธรรม โดยแบงคาสอนออกเปน ๒ ประเภท คอ

๑) คาสอนแนวสจธรรมสาหรบสอนกลมอนาคารก

๒) คาสอนแนวศลธรรมสาหรบสอนกลมอาคารก

๑. คาสอนแนวสจธรรม พระพทธองคทรงสอนกลมทเปนอนาคารก เชนพระปญจวคคยดวยการใหหลกจากการทรมานตน และการเตมกามสขใหแกชวตจนเกดความมวเมา แลวสอนใหปฏบตตามมชฌมาปฏปทาคอทางเดนชวตอนประเสรฐเพอความพนทกขอนประกอบดวยสมมาทฏฐเปนตน[๔]

๒. คาสอนแนวศลธรรม พระองคทรงสอนกลมอาคารกคอชนผครองเรอน โดยปรบระดบคาสอนจากแนวสจจธรรมซงเปนนามธรรมมาเปนรปธรรม โดยทรงสอนอนปพพกถาแกยสกลบตร บดามารดาและภรรยาของเขา ตลอดทงเพอน ๕๔ คน จนกระทงทานเหลานนไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต เนอหาในอนปพพกถาไดกลาวถงทาน ศล สวรรค โทษของกาม และอานสงสของการออกบวช ทงนเพอเปนการฟอกจตของผทเคยครองเรอนใหสามารถขจดความหวงใยเรองทรพยสนกอน จากนนจงสอนเรองศล สวรรค โทษของกามและการออกกจากกามเปนลาดบไป แมในทแหงอน

พระองคกทรงสอนในลกษณะเดยวกน[๕] ดงเชนในบญกรยาวตถสตร พระพทธองคกไดตรสสอนเรองทานมย ศลมย และภาวนามย[๖]

คาสอนทงสองแนวดงกลาวนพระพทธองคทรงปรบประยกตใหเขากบจรตของบคคล เขากบปญหาชวตของเขาจงจะแกปญหาชวตของเขาได เปรยบเหมอนนายแพทยผรกษาคนไขรจกโรคของคนไขแลวเยยวยา อาการปวยจงจะหาย

๒.๒ ความหมายและคาสอนเรองทาน ทปรากฏในพระไตรปฎก อรรถกถา

คาวา ทาน หมายถงการให การเสยสละวตถสงของ ๆ ตนเพอประโยชนแกคนอน เปนการใหทประกอบดวยเจตนาด การใหปจจย ๔ เพอประโยชนแกการดาเนนชวต การใหพระสงฆเพอตองการบญและบารงศาสนา ความหมายของทานครอบคลมทงผให ผรบ และสงของทใหทกอยาง และทานกรวมอยในคาสอนแนวศลธรรม

คาสอนแนวศลธรรมซงมความสาคญตอบคคลทงในระดบปจเจกและสงคม โดยพระองคตรสวา “คนผหวงประโยชนควรศกษาบญนทใหผลอนเลศ อานวยความสขให คอ ควรบาเพญทาน ควรประพฤตธรรมเสมอตนเสมอปลาย (ธรรมจรยสมจรยา) ควรเจรญเมตตาภาวนา บณฑตครนเจรญธรรม ๓ ประการนทเปนเหตใหเกดความสขแลว ยอมเขาถงโลกทเปนสข ทไมมการเบยดเบยน[๗] ทานมความสมพนธโดยความเปนธรรมทมอปการะแกกนระหวางศลและภาวนา มคาแสดงลาดบความสมพนธของทาน ศล และภาวนาไววา ทานมอปการะมากแกศลและทาไดงาย เพราะฉะนนทานจงเปนเบองตนแหงศล ทานอนศลกาหนด จงมผลมาก มอานสงสมาก ดงนน ศลจงอยในลาดบตอจากทาน

นแสดงใหเหนวาทานเปนการทาบญทสาคญประการแรกสาหรบคฤหสถ ทงนเนองจากคฤหสถยงตองดารงชวตอยในสงคมและอาศยปจจย ๔ เปนเครองเลยงชวต ปจจยเหลานเปนสงจาเปน

สาหรบการมชวต เมอทกคนตองการปจจย ๔ เพอการดารงชวตเชนเดยวกน การขวนขวายเพอการไดมาซงสงเหลานจงเปนสงทจาเปนตองกระทาอยเสมอ เพราะเมอชวตยงดาเนนไปตราบใด ความจาเปนทจะใชปจจยเหลานกยงมอยตราบนน เมอเงอนไขของการมชวตขนอยกบความตองการทางวตถ การแสวงหาความมนคงแกชวตเพอชวตทด มความสขสบายตลอดไปจงเปนอดมคตของการมชวตในปจจบนชาต ซงกรณนเหนไดชดเจนในสงคมทตกอยภายใตอทธพลกระแสวตถนยมดงเชนในปจจบน

มองในระดบสงคม ทานเปนกลไกลควบคมสงคมใหดาเนนไปดวยความสงบเรยบรอย สวนในระดบปจเจกบคคล ทานนอกจากจะเปนขอปฏบตทางกาย วาจาแลว ยงสงผลถงสภาวะแหงจตใจของผใหทาน กลาวคอผใหยอมไดรบความสข ความอมเอบ ความสบายใจ ขจดความตระหน ความเหนแกตว ความอจฉารษยา และความโลภในทรพยสนของผอน เมอหมนใหทานเปนนตย สงเหลานจะถกขจดออกไปและในทสดกจะเปนผยนดในการให มสหนาและผวพรรณผองใสดงทเรยกวาอมบญ การใหทานจงเปนการพฒนาจตใจสวนปจเจกบคคลใหเบาบางจากอกศลธรรมทงหลาย และเปนทางเพอการปฏบตบญกรยาขนอน ๆ ตอไป

นอกจากน ทานยงมความสาคญและเปนหลกธรรมประการแรกในหลกคาสอนอนๆ ทงน เพอการขดเกลาและบรรเทาความตระหน ความยดตดในวตถ ความโลภ ความโกรธ และความหลงอนเปนกเลสอยางหยาบใหเบาบางกอนจะปฏบตธรรมในระดบอน ๆ เชน บญกรยาวตถ ๓[๘] ซงประกอบดวยทานมยเปนอนดบแรก จากนนจงเปนเรองของศลและภาวนาตอไปจนถงทฏชกรรม สงคหวตถ ๔ กเรมจากทาน จากนนจงเปนความเปนผมวาจานารก การประพฤตสงทเปนประโยชนและความเปนผมตนสมาเสมอ[๙] อนปพพกถา กประกอบดวย ทานกถา สลกถา สคคกถา กามาทนวกถา เนกขมมานสงสกถา ธรรมหมวดน พระพทธองคทรงแสดงแกคฤหสถเปนประการแรก กอนจะแสดงหลกธรรมประการอน ๆ เหตผลกคอเพอเปนการปพนฐานจากสงทเปนรปธรรมทงายทสดไปสสงทเปนนามธรรมยากขนไปตามลาดบ มขอความกลาวไวในอมพฏฐสตร

ดงนวาพระผมพระภาคเจาไดตรสแสดงอนปพพกถาแกพราหมณโปกขรสาต ครนแสดงจบแลวทรงทราบวามจตคลอง มจตออน มจตปราศจากนวรณ มจตสง มจตผองใสแลว จงทรงประกาศอรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค จนกระทงพราหมณไดดวงตาเหนธรรมอนปราศจากธล ปราศจากมลทนไดเกดขนแลวแกพราหมณโปกขรสาตวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงมวลลวนมความดบไปเปนธรรมดา ณ ทนงนนแล เหมอนผาทสะอาดปราศจากมลทน ควรทจะรบนายอมเปนอยางด ฉะนน[๑๐] แมในบารม ๑๐ กประกอบดวยทานบารมเปนขอแรก จากนนจงเปน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตาและ อเบกขาบารม

ในอรรถกถาแหงขททกนกาย จรยาปฎกกลาวถงลกษณะของทานในประการอนๆ โดยลกษณะแหงการบาเพญบารมไววา ทานจะชอวาบรสทธผองแผวเพราะปราศจากความกาหนดไทยธรรมและปฏคาหกเปนตน อนกเลสทงหลาย มตณหา มานะ ทฏฐ เปนตน ไมเขาไปกระทบ และกลาววาสงทเปนปฏปกขตอการใหทานคอความตระหน ความโลภ ความโกรธ ความหลง เพราะทานประกอบดวยคณคออโลภะ อโทสะ อโมหะ ในไทยธรรม ปฏคาหกและผลของทาน สวนขอปฏบตของการใหทาน คอการทาความอนเคราะหสตวทงหลายโดยสวนมาก ดวยการสละเครองอปกรณความสข รางกายและชวต ดวยการกาจดภย และการชแจงธรรม[๑๑]

กลาวโดยสรป การใหทานเปนการบาเพญบญหรอการทาความดสาหรบคฤหสถหรอผครองเรอนประการหนง ตามหลกบญกรยาวตถ ทายกผตองการบาเพญบญตองเรมจากการใหทาน เพอดาเนนไปสศล และภาวนาในทสด การใหทาน การรกษาศล และการเจรญภาวนาตามหลกบญกรยาวตถจงเปนการพฒนาจตใจอยางเปนขนตอน มความสมพนธสบเนองกนจากระดบทบคคลสามารถทาไดโดยงาย ไปถงระดบทตองอาศยความเพยรอยางแรงกลา บคคลผสามารถเจรญสมาธภาวนาจนใจสงบแนวแนควรแกการงานนน จตใจของบคคลนน ตองไดรบการฝกฝนในขนการใหทาน และการรกษาศลเพอขจดความโลภ ความโกรธ และความหลงอนเปนรากเหงาของ

อกศลมาเปนอยางด ซงถาบคคลไมสามารถชาระศลอนเปนการบาเพญเพยรทางกายใหบรสทธ กไมอาจจะยงสมาธภาวนาใหเกดและไมอาจจะบรรลฌาน วปสสนา (ญาณ) มรรคและผลใด ๆ ได

ทานในระดบปจเจกบคคล จงเปนไปเพอขจดความโลภ ความโกรธ และความหลงอนเปนเหตเกดแหงอกศลมล สวนทานในระดบสงคม เปนหลกปฏบตการฝกจตใจใหมความเออเฟอเผอแผ รจกการแบงปน ไมแกงแยง ชงดชงเดน ไมกอใหเกดการทะเลาะววาท เปนเหตสรางความบาดหมางใหแกคนในสงคม เมอทกคนรจกการใหแกผอน ผใหยอมเปนทรก และทกคนจะรสกถงความปลอดภยในชวต การงาน และการใชชวตทไมตองหวาดระแวง ยอมนามาซงความสขทงตอตนเองและสงคม นอกจากทานในระดบสงคมหรอประโยชนตอผอนแลว ในระดบทสงขนไป สาหรบผทมความเสยสละเพอสงคมอยางยอดเยยม ทานยงเปนคณธรรมสาหรบการสรางบารมเพอการบรรลคณธรรมในระดบทสงขนไป ดงเชน ทานอปบารมทพระพทธองคทรงบาเพญมาเมอครงเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร ไดทรงใหพระนางมทรผเปนมเหส กณหา และชาลบตรธดาเปนทานแกชชก ซงเปนทานทกระทาไดยากยง ทานจงมความสาคญทงในระดบปจเจกบคคล และในระดบสงคม

๒.๓ ประเภทของทาน

ประเภทของทานตามหลกพระพทธศาสนาอาจแบงได ๔ ประเภท คอ

๒.๓.๑ ประเภททจดตามปฏคาหก ม ๒ ไดแก

๑) ปาฏปคคลกทาน การใหทานเจาะจงผรบ

๒) สงฆทาน การใหทานแกสงฆ มงทหมคณะ

๒.๓.๒ ประเภททจดตามสงของทใหทาน ม ๓ ไดแก

๑) อามสทาน การใหทานดวยสงของ

๒) ธรรมทาน การใหทานดวยการแนะนาศลปวทยา รวมถงใหธรรมเปนทาน

๓) อภยทาน การใหทานโดยการใหอภย

๒.๓.๓ ประเภททจดตามเปาหมายในการใหทาน ม ๒ ไดแก

๑) วฏฏทาน หรอวฏฏคามทาน การใหทานทปรารถนามนษยสมบตและสวรรคสมบต

๒) ววฏฏทาน หรอววฏฏคามทาน การใหทานทปรารถนาออกจากทกขในสงสารวฏ

๒.๓.๔ ประเภททจดตามลกษณะและวธการใหทาน ม ๓ ไดแก

๑) ทานทาส การใหทานโดยทผใหยงเปนถกกเลสครอบงา และใหในสงทเลวแกคนอน

๒) ทานสหาย การใหทานทเสมอกบสงทตนม

๓) ทานบด การใหทานทประณตกวาสงทตนม

กลาวโดยสรป ทานประเภทแรกมงถงบคคลผจะรบทานโดยมขอบเขตกวางแคบตางกน ประเภททสองมงกลาวถงสงของทจะใหทานซงมทงใหวตถและใหธรรม ประเภททสามมงถงเปาหมายของการใหทาน สวนประเภททสมงถงบคคลผใหทานโดยจดตามสภาพของจตใจทยงมกเลสมากนอยตางกน มองโดยสรปกมเพยงสามประเภทเทานน คอผใหทาน ผรบทาน วตถทาน สวนเปาหมายทานนนขนอยกบผใหทานเปนสาคญ เพราะกระบวนการใหทานบคคลผใหยอมแสดงบทบาทสาคญกวาองคประกอบอยางอน ในทนจะไมขอกลาวรายละเอยด เพราะจะทาใหประเดนกวางเกนไป ผเขยนจงงดการอธบายประเภทของทานไวเพยงเทานกอน ผสนใจรายละเอยดเอยดเกยวกบประเภทของของทานโปรดศกษาไดจากในทกขณาวภงคสตร [๑๒] ศกษาความหมายของทานและประเภทของทานในคมภรมงคลตถทป[๑๓] ในทตยทานสตร[๑๔] ในทานสตร[๑๕] คมภร

ปรมตถทปน อรรถกถาแหงขททกนกาย จรยาปฎก[๑๖] ขททกนกาย ธรรมบท[๑๗]ในทานวรรคแหงองคตตรนกาย”[๑๘] ศกษาอภยทานในอรรถกถาแหงขททกนกาย จรยาปฎก[๑๙]

๒.๔ องคประกอบของทาน

โดยทวไป องคประกอบของทาน ม ๓ สวนคอ ผใหทาน ผรบทาน และวตถทาน โดยเรยกตามภาษาพระวา ทายก คอ ผใหทาน ๒) ปฏคาหก คอ ผรบทาน ๓) ไทยธรรรม คอ วตถทใหทาน[๒๐] หากขาดสวนใดสวนหนงการใหทานยอมไมครบองคประกอบ และการวนจฉยคณคาของทานยดเอาองคประกอบหลกทง ๓ เหลานเปนเกณฑ

๒.๔.๑ องคประกอบของทายก ม ๓ ประการคอ

๑. บพพเจตนา หมายถงทายกยอมเปนผยนด กอนทจะใหทานลวงหนา ๑ เดอนหรอ ๑๕ วน วา เราจกใหทาน เจตนาในสวนนเกดขนตงแตเกดความคดเชนน จนถงขณะจดแจงเครองอปกรณสาหรบใหทานกอนมญจนเจตนา ทายกยอมมจตยนดในขณะนนวา เราจกฝงขมทรพยอนเปนเหตแหงสมบตทสามารถจะตดตามเราไปได

๒. มญจนเจตนา หมายถง ขณะทใหทาน ยอมมใจยนดในทานทตนกาลงใหนน เจตนาในขณะกาลงใหน เกดขนเมอทายกบรรจงวางไทยธรรมในมอของทกขไณยบคคล ทาจตใหเลอมใสวา เรากาลงทาการถอเอาสงทเปนแกนสาร มสาระจากทรพยทไมมสาระไมมแกนสาร

๓. อปราปรเจตนา หมายถงหลงจากใหทานแลว ทายกยอมยนดเสมอ ๆ เมอระลกถงทานทตนไดใหแลว เจตนาในสวนน เกดขนหลงจากทายกบรจาคไทยธรรมแกทกขไณยบคคลแลว มจตใจชนบาน เกดปตโสมนสวา ทานทชอวาบณฑตบญญตไว เรากไดปฏบตตามแลว ทานของเราสาเรจประโยชนดวยดแลว

สงสาคญประการหนงกคอ เจตนาทง ๓ ประการน จะบรบรณครบองคไดเมอทายกนนประกอบดวยสมมาทฏฐ มความเชอในกรรมและผลของกรรม คอเชอวาทานเปนความด พระพทธเจาเปนตนทรงบญญตไว ทานททาแลวมผล บญกรรมทบคคลบาเพญแลวยอมมผล

๒.๔.๒ องคประกอบของปฏคาหก ม ๓ ประการคอ

๑. เปนผปราศราคะหรอเปนผปฏบตเพอกาจดราคะ

๒. เปนผปราศโทสะหรอเปนผปฏบตเพอกาจดโทสะ

๓. เปนผปราศโมหะหรอเปนผปฏบตเพอกาจดโมหะ

องคของปฏคาหกทง ๓ ประการนไมไดจากดอยเฉพาะพระอรหนตเทานนวาเปนผถงพรอมดวยองคของปฏคาหก แมทานทถวายแกพระอนาคาม พระสกทาคาม พระโสดาบน กระทงสามเณรผรบใช ถงบวชในวนนน กชอวา บวชเพอโสดาปตตมรรค ฉะนน ทานทถวายแกสามเณรกถอไดวาถวายแกทานผปฏบตเพอกาจดราคะ โทสะ โมหะเชนกน ทานทประกอบดวยองค ๖ คอ องคของทายก ๓ และปฏคาหก ๓ เหลานนบวามผลมาก มอานสงสมาก

๒.๔.๓ องคประกอบของวตถทาน ม ๓ คอ

๑) เปนของสะอาด ไดมาโดยบรสทธ

๒) เปนของประณต

๓) เปนของทเหมาะสม สมควรแกผรบ

สงทควรเนนเปนพเศษในทนคอ จาคเจตนา คอเจตนาเปนเหตใหบรจาคทาน บคคลเมอจะใหทานตองประกอบดวยเจตนาทมศรทธา มหรจงใหทาน และทานทใหนนเปนทานทไมมโทษ จาคเจตนาเหลานจงเรยกวาเปนทาน เจตนาเปนเหตบรจาคทานแกผอน ซงมปญญาเครองรดเปนเบองหนา

ประกอบดวยวตถ ๑๐ ม ขาวเปนตนชอวาทาน หรอความไมโลภ ทประกอบดวยเจตนาเปนเหตใหบรจาคทานนน กเรยกวา ทานเชนกน [๒๑] ทานททายกเปนผมสมมาทฏฐ คอเปนผมความเชอวา ทานททายกใหแลวยอมมผล ทานเปนความด ทานผรมพระพทธเจาเปนตน สรรเสรญไวและบญญตไวแลว ทานในสวนน จงหมายเอาเจตนาเปนเหตใหคนบรจาคทาน ซงเปนไปทางใจ (เจตสกทาน) ลกษณะของทานทมงเจตนาเปนหลกน เปนเกณฑหลกสาหรบตดสนคาทางจรยะของทานประการหนง ซงจะกลาวโดยละเอยดอกครงหนงในเกณฑตดสนเรองทาน

ประการตอมา คอ วรต คอการงดเวน ไดชอวาทาน เพราะเมอบคคลประกอบดวยวรต ยอมจะงดเวนจากเจตนาแหงบคคลผทศล ไดแก ความกลว และความขลาดเปนตน ขอน จะเหนไดจากการใหอภยแกบคคลอน เปนตน วรตม ๓ อยางคอ ๑) สมปตตวรต งดเวนสงทมาถงเขาโดยมไดสมาทาน สมาทานวรตงดเวนเพราะการสมาทาน และสมจเฉทวรตงดเวนโดยสนเชง[๒๒]วรตประการสดทายนเปนวรตของพระอรยสาวกผไดสาเรจอรยมรรคและอรยผลแลว เพราะภยและเวรทง ๕ ของพระอรยสาวกเปนอนสงบแลว ตงแตวรตนนประกอบพรอมดวยอรยมรรคกลาวคอการบรรลมรรคผล

ประการสดทายคอ ไทยธรรม ไดชอวาทาน เพราะบคคลเมอจะใหกยอมใหขาวและนาเปนตนเปนทาน เมอหมายถงวตถสาหรบใหทาน จงเรยกวาวตถนนวา เปนไทยธรรม

ทานม ๓ อยางดงทกลาวมาแลว แตโดยเนอความมเพยง ๒ อยางคอ ธรรมทเกยวเนองทางใจ (เจตสกธรรม) และไทยธรรม เมอกลาวโดยสรปแลว ในมงคลตถทปน หมายความเฉพาะจาคเจตนาเทานนวาเปนทาน

๒.๕ เหตเกดแหงทาน ลกษณะเฉพาะและวธการใหทาน

การใหทานเปนพธกรรมทผนวกอยกบประเพณพธกรรมทางศาสนา และขนบธรรมเนยม จารตประเพณทางสงคมจากคตความเชออน ๆ นอกเหนอจากศาสนา ซงแตละทองถนมคตความเชอตางกน แตโดยเนอหาสาระแลว ทานยอมมคณคา และมเปาหมายรวมกน ตางกนแตเพยงเหตปจจยทมาเทานน

ในทานปปปตตสตร พระองคตรสเหตททาใหคนใหทานเพราะเขาปรารถนามนษยสมบต สวรรคสมบต พรหมสมบต การทเขาปรารถนาอยางนนเพราะเขาเหนกษตรย พราหมณ คหบดผพรงพรอมดวยกามคณ ๕ ไดฟงเรองสวรรค ๖ ชนและพรหมชนสง[๒๓] คนบางกลมกใหทานเพราะความกลว เพราะหวงผลตอบแทนทางดานโลกธรรม[๒๔] บางคนใหทานเพราะนกวาเปนบพการชนคอใหเพอรกษาวงศตระกลดงเดม บางคนใหทานเพราะตองการเขาถงสคตภพ บางคนใหทานเพราะตองการอบรมจตใหเบกบาน และบางคนใหทานเพอประดบปรงแตงจต [๒๕] แตอยางไรกตาม ความปรารถนาเหลาน จะสาเรจไดกดวยจตทบรสทธ แตจตอธษฐานภาวนาทนอมไปเพอสงเหลาน จดวายงเปนไปเพอโลกยะสมบต

กลาวโดยสรป เหตแหงการใหทานม ๕ ระดบ คอ

๑) การใหเพราะถงแกอคตอยางใดอยางหนงจดอยในระดบทไมดนก

๒) การใหตามประเพณเปนธรรมเนยมปฏบตของวงศสกล จดอยในระดบปานกลางแตโอกาสทจะผดพลาดมมากเนองจากเปนการยดถอตามประเพณ

๓) เปนการใหเพราะหวงสภาวะทดขนหรออปธอยในระดบกลาง

๔) เปนการใหเพราะเหนวาการใหนนเปนสงทด ขอนจดอยในเกณฑด

๕) เปนการใหทานในฝายดกวาทกขอ เพราะเปนการใหทานเพอพฒนาจตใจ

สวนลกษณะของการใหหรอวธการใหทานนน พระพทธองคตรสไวทงในฝายดและในฝายทไมด ลกษณะและวธการใหทานในฝายด คอ ทายกยอมใหแกผมาสถนของตน ผเตรยมจะไป ใหทานสมยขาวแพง ใหขาวใหมแกผมศล และใหผลไมใหมแกผมศล[๒๖] วธการการใหโดยเนนททายก คอใหโดยเคารพออนนอม ใหดวยมอตนเอง ใหของไมเปนเดน เหนผลทจะมาถงให [๒๗]

ในสปปรสทาน พระองคทรงแสดงลกษณะและวธการใหทานโดยแยกเปนสงทให ปฏคาหกผรบทานและเจตนาของทายกผใหทานรวมเปน ๘ ประการ ๑)ใหของทสะอาด ๒)ใหของประณต ๓) ใหเหมาะสมกบกาละ ๔) ใหของสมควร เปนประโยชน ๕) พจารณากอนแลวจงให เลอกใหในบญญเขตทด ๖) ใหอยางสมาเสมอ เปนนจทาน ๗) เมอให ทาจตใหผองใส ๘) ครนใหแลว จตใจเบกบาน[๒๘]

ทรงสรปผลของทานทกระทาดแลววาสตบรษครนใหทานดวยศรทธาแลวยอมเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคะมากและเปนผมรปสวยงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณงามยงนก ในทททานนนเผลดผล (บงเกดขน) …เปนผมบตรภรรยา ทาส คนใชหรอคนงาน เปนผเชอฟง เงยโสตลงสดบคาสงตงใจใครร ในทททานนนเผลดผล …ยอมเปนผมความตองการทเกดขนตามกาลบรบรณ ในท ททานนนเผลดผล …เปนผมจตนอมไปเพอบรโภคกามคณ ๕ สงยงขน ในท ททานนนเผลดผล …เปนผมโภคทรพยไมมภยนตรายมาแตทไหนๆคอ จากไฟ จากนา จากพระราชา จากโจร จากคนไมเปนทรก หรอจากทายาทในทททานนนเผลดผล[๒๙]

สวนลกษณะของการใหทานทไมดโดยรปแบบและวธการใหทานนน พงศกษาไดจากลกษณะทตรงกนขามทกลาวมาในฝายขางด ในอสปปรสทานสตร[๓๐]

๒.๖ การบาเพญทานบารม

เพอใหประเดนทจะอภปรายชดเจนขนในทนจงมาศกษา บารม ในพระไตรปฎก คมภรปกรณพเศษ อรรถกถา และคมภรอน ๆ ทงความหมายในคมภรเหลานนกยอมจะแตกตางกนไป ในทนจะกลาวเฉพาะความหมายของคาวา บารม ทเกยวของกบทานบารมทตองการศกษาในบทความน

บารม คอคณความดทควรบาเพญม ๑๐ อยาง ไดแก ทานบารม ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธฏฐาน เมตตา อเบกขา คณความดทไดบาเพญมา คณสมบตททาใหยงใหญ[๓๑]

พระธรรมปาละใหความหมายวา บารมคอคณธรรมทงหลาย มทานเปนตน กาหนดดวยความเปนผฉลาดในอบาย คอกรณาอนตณหา มานะ และทฏฐไมเขาไปกาจด[๓๒]

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ใหความหมายไววา ปฏปทาอนยวดยง, คณธรรมทประพฤตฏบตอยางยงยวดคอความดทบาเพญอยางพเศษ เพอบรรลซงจดหมายอนสง เชน ความเปนพระพทธเจา และความเปนมหาสาวกเปนตน[๓๓]

และไดอธบายโดยศพทความวา คาวาบารมนน โดยตวศพทแปลวา ความจบถวน ภาวะทยอดยง สดยอด เตมเปยม หมายถงคณความดทบาเพญอยางยอดยงของพระโพธสตว ไมวาจะเปนมหาโพธสตว (ทานผมงตอการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา) ปจเจกพทธเจา (ทานผมงตอการตรสรเปนพระปจเจกพทธเจา) หรอสาวกโพธสตว (ทานผมงตอการตรสรเปนพระอรหนตสาวก) กตาม แตโดยทวไป จะหมายถงมหาโพธสตว คอทานผมงตอการตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

การใหทานทเปนการบาเพญทานบารม จะตองเปนการใหทานทตองสงสมสบเนองโดยตลอดโดยไมขาดสาย เปนการบาเพญทเกดจากการอธษฐานจต มการทาอภนหาร เพอมงหวงพระสพพญตญาณในอนาคตกาล แลวปฏบตตามความตงใจจนกวาจะบรรลถงจดหมายปลายทาง

โดยสรป ลกษณะของการบาเพญทานบารม มดงน

๑. ใหแกคนหรอสตว เพอประโยชนแกเขาในชวตทเปนจรง

๒. ใหดวยจตใจเสยสละแทจรง โดยไมหวงอะไรตอบแทน

๓. การใหนน เปนสวนหนงของการกาวไปในกระบวนการฝกฝนพฒนาตนใหปญญาเจรญสมบรณ เพอจะไดบาเพญประโยชนสขแกสรรพสตวไดบรบรณ

๔. ผใหจะเปนใครกได ไมวาจนม ใหญโตหรอตาตอย ขอสาคญอยทวา

ความเขมแขงเดดเดยวมงแนวแนไปในกระบวนการศกษาพฒนาตน

ความหมายของทานบารมมกจะพบในชาดกเรองตาง ๆ โดยเฉพาะในอรรถกถาชาดก สเมธดาบสโพธสตว ไดเลอกทานบารมเปนประการแรกกอนจะบาเพญสลบารม และบารมประการอน ๆ ตอไป ดงปรากฏขอความวา

... พระโพธสตว ลกขนจากทประทบ ในเวลาทเทวดาและมนษยทงหลายหลกไปแลว ประทบนงคบลลงกบนกองดอกไมดวยความดารวา เราจกพจารณา (เลอกเฟน) บารมทงหลาย

... พระโพธสตว ตกลงพระทยดงนวา เราจะตองเปนพระพทธเจาอยางแนนอน เพอจะไตรตรองถงธรรมทงหลาย ทเปนเครองกระทาความเปนพระพทธเจา จงพจารณาธรรมธาตทงสนตามลาดบวา ธรรมทเปนเครองกระทาความเปนพระพทธเจามอย ณ ทไหนหนอแล อยเบองบนหรอเบองลาง อยในทศ หรอทศเฉยงทงหลาย ไดทอดพระเนตรเหนทานบารม อนเปนบารมประการแรกทพระ

โพธสตวองคกอน ๆ ไดประพฤตปฏบตกนมาแลว จงแนะนาตนเองดงนวา ดกอนสเมธบณฑต ทานควรบาเพญทานบารมเปนประการแรกใหบรบรณนบตงแตบดนเปนตนไป เปรยบเสมอนหมอนาทควา ยอมหลงนาออกจนหมดไมมเหลอ ทานกจกตองไมแลเหลยวถงทรพยสมบต ยศฐาบรรดาศกด บตร ภรรยา หรออวยวะนอยใหญ ใหทานแกผขอทงหลายทพบเขา ทาใหถงทสดตามทคนเหลานนตองการโดยไมใหเหลอ นงทโคนตนโพธแลวจะตองเปนพระพทธเจา พระโพธสตวนนจงอธษฐานทานบารมเปนประการแรกอยางหนกแนน

... พระโพธสตวพจารณาเหนบารม ๑๐ อปปารม ๑๐ และปรมตถปารม ๑๐ อยางนวา การบรจาคขาวของเครองใชทวไป ชอ ทานปารม การบรจาคอวยวะ ชอวา ทานอปปารม การบรจาคชวต ชอวา ทานปรมตถปารม.[๓๔]

การทพระโพธสตวเลอกทานบารมเปนประการแรกนน ยอมแสดงใหเหนถงความสาคญของการใหทาน เนองจากการใหทานนเปนธรรมทตรงขามกบความโลภ และมจฉรยะ (ความตระหน) เมอบคคลใหทานยอมสามารถขจดความโลภ ความตระหนในใจตนเอง ไมยดมนถอมน ไมยดตดกบวตถ หรอแมกระทงบตร ธดา และภรรยา สาม ซงเปนสงทจะตองละใหไดในระดบเรมตนกอนทจะบาเพญบารมในขนอน ๆ ทสงขนไป ทานบารมนม ๓ ระดบคอ ระดบบารม ระดบอปบารม และระดบ ปรมตถบารม

๑) ทานบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละทรพย ในขททกนกาย จรยาปฎก กลาวถงการบาเพญทานบารมของมหาโควนทพราหมณโพธสตวทไดบรจาคมหาทานรอยลานแสนโกฏ เพอพระสพพญตญาณ[๓๕]

๒) ทานอปบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละอวยวะ เชนดวงตา และโลหต ในการบาเพญทานอปบารมน ในขททกนกาย จรยาปฎก กลาวถงพระจรยาของพระเจาสวราชโพธสตวทใหทานพระเนตรขางหนงแกทาวสกกะ การใหทานครงนกเพอสพพญตญาณ[๓๖]

๓) ทานปรมตถบารม ไดแก ทานทบาเพญดวยการสละชวต ในสสปณฑตจรยา กลาวถงการบาเพญทานปรมตถปารมของสสบณฑตพระโพธสตวทอทศรางกายใหเปนทานแกพราหมณ [๓๗]

การใหทานของพระโพธสตวนถอวาเปนการกระทาททาไดยาก เพราะไมมความเสยดายในสงทตนให มจตยนดและมองเหนประโยชนตอสรรพสตวจงไดใหทาน โดยเฉพาะทานในระดบทสองคอทานอปบารม และปรมตถบารมยงเปนทานททาไดยาก เพราะมการสละอวยวะบางสวน เชน ตา เปนตน หรอการบรจาคอวยวะใหกบผทตองการเปลยนถายอวยวะเพอใหใชงานไดตามปกต โดยความสมครใจ มใชการแลกเปลยน เหลานจดเปนทานอปบารม

สวนการบาเพญปรมตถบารม เปนการบาเพญทานขนสงสดในบรรดาการบาเพญบารมดวยการใหทาน เนองจากการบาเพญปรมตถบารมน ตองสละชวตของตนเพอผอน การยอมสละชวตของตนเพอผอนในสงคมปจจบนน อาจจะทาไดโดยการยอมตายเพอผมพระคณ และผทเปนทรกของตน แตการบาเพญปรมตถบารม จะตองเปนการสละชวตทตนเองยนด พรอมใจ ไมถกบงคบ และสละไดกบทกคน ไมวาจะเปนมตรหรอศตร และตองทาไปเพอมงหวงพระสพพญตญาณเพยงสงเดยวเทานน

๒.๗ เปาหมายของการใหทาน

เปาหมายของการใหทานในพระพทธศาสนา แบงได ๓ ระดบคอ

๒.๗.๑ เปาหมายระดบตน คอสงทบคคลพงม พงไดในปจจบน กลาวคอประโยชนทจะไดรบในชาตน เชน ทรพยสน เงนทอง สขภาพอนามย ความมศลปวทยา ยศฐาบรรดาศกด ญาตมตรสหายและ ความผาสกอยางอนทมนษยพงมพงไดทงทเปนรปธรรมและนามธรรม

สงเหลานลวนเปนเรองของโลกธรรมทจาเปนสาหรบฆราวาสวสย แมจะเปนเรองของวตถ แตความสขทเกดจากวตถเหลานกเปนหนทางแหงการแสวงหาความสขทด ละเอยดและเปนบรมสขในระดบตอไปได เพราะถาหากบคคลไมไดรบความสขหรออานสงสแหงการทาบญใหทาน หรอการกระทาของตน ความพยายามเพอไปสสภาวะทสงกวาทเปนอยยอมไมอาจจะเกดขนได

๒.๗.๒ เปาหมายระดบกลาง เปนจดหมายทสงขนมาอกระดบหนง เปนประโยชนในดานในหรอประโยชนดานคณคาของชวต เปนหลกประกนชวตเมอละโลกนไปแลว ไดแก ความเจรญงอกงามแหงชวตจตใจ สมปรายกตถะประโยชน ๔ ประการ ประกอบดวยศรทธา เชอในสงทควรเชอตามหลกพระพทธศาสนา ถงพรอมดวยศล คอรกษากายวาจาเรยบรอย ถงพรอมดวยการบรจาค คอสละแบงปน และถงพรอมดวยปญญา รจกบาปบญคณโทษ

ทานในระดบน อยในระดบทสงกวาระดบวตถหรอความสขทางรางกาย กลาวคอเปนจดหมายทเนนเรองของจตใจ เปนการพฒนาจตใจเพอไปสระดบทสงขน เพราะนอกจากทรพยสมบต ชอเสยงเกยรตยศในโลกปจจบนนแลว ทานในระดบน จะเปนการเตรยมความพรอมเพอการเขาถงสคตโลกสวรรคอนเปนสมปรายภพ

๒.๗.๓ เปาหมายขนสงสด คอประโยชนสงสดในทางพระพทธศาสนา กลาวคอความเปนผรแจงสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง อยจบพรหมจรรย ไมมกจทจะตองทาอกตอไปแลว การดาเนนชวตเพอเขาถงจดหมายขนน กคอการดาเนนตามทางสายกลางทเรยกวา มชฌมาปฏปทา อนเปนทางสายกลางระหวางความหลงมวเมาในกามสข และการปฏบตตนใหลาบากโดยเปลาประโยชน

ทานในกระบวนการพฒนาตามหลกอรยมรรค ๘ น ปรากฏอย ๒ ระดบคอ ในระดบปญญา กลาวคอสมมาทฏฐ ทหมายถงความรในสงทเปนกศลและกศลมล กบอกศลและอกศลมลและเหนไตรลกษณ ความรวา ทานทบคคลใหแลวยอมมผล (สมมาทฏฐกะ) เปนตนและรวาการ

ปฏบตตามบญญกรยานนซงถอวาเปนความไมประมาทและบคคลสามารถยดประโยชนทง ๒ ไวไดดวยบญกรยากลาวคอทาน ศล และภาวนา จงเปนสมมาทฏฐอนเปนสวนปญญาในกระบวนการพฒนาตามขนตอนของมรรคและเปนความรชอบตามหลกพทธจรยศาสตร

ทานระดบปญญากลาวคอสมมาทฏฐทหมายถงเหนไตรลกษณ ปรากฏอยางชดเจนในเวลามสตรเรมจากการจาแนกผลแหงทานจากระดบพนฐานไปถงระดบสงทสด ซงทานในระดบสงสดและมผลมากทสดคอทานทบคคลเจรญอนจจสญญา และทานดงกลาวนเองเปนทานในระดบทเปนสมมาทฏฐเพราะมองเหนไตรลกษณและปฏจจสมปบาทดงความวา

…ทานทบคคลเชอเชญทานผถงพรอมดวยทฏฐผเดยวบรโภคมผลมากกวาทานทเวลามพราหมณใหแลว ทานทบคคลเชอเชญใหทานผถงพรอมดวยทฏฐรอยทานบรโภค มผลมากกวาทานทบคคลเชอเชญใหทานผถงพรอมดวยทฏฐผเดยวบรโภค ฯลฯ…ทานทบคคลเชอเชญใหทานผถงพรอมดวยทฏฐผเดยวบรโภค มผลมากกวามหาทานทเวลามพราหมณใหแลว ... ทานทบคคลเจรญเมตตาจตโดยทสดแมเพยงเวลาสดดมของหอม มผลมากกวาทานทบคคลมจตเลอมใสสมาทานสกขาบท คอ งดเวนจากปาณาตบาต ... และทานทบคคลเจรญอนจจสญญาแมเพยงเวลาลดนวมอ มผลมากกวาทานทบคคลเจรญเมตตาจตโดยทสดแมเพยงเวลาสดดมของหอม [๓๘]

อกระดบหนงคอในระดบของศลหรอการกระทาทางกาย วาจา ไดแก การเจรจาชอบ การกระทาชอบ และการเลยงชพชอบ ทานในระดบนเปนวรตทานกลาวคอใหทานดวยเจตนาเปนเหตงดเวนจากการกระทาชวทางกาย ทางวาจา หรอเรยกวาสมาทานวรต

สรป : หลกคาสอนเรองทานในพระพทธศาสนา

พระพทธศาสนามแนวคาสอน ๒ ระดบ คอ คาสอนแนวสจธรรมและคาสอนแนวศลธรรม สวนเรองทานรวมอยในคาสอนแนวศลธรรม ซงมทมาหลายพระสตร โดยสวนมากพระองคสอนเรองทานแกกลมอาคารกคอผครองเรอนเพอฟอกจตใหสะอาดกอนแสดงอรยสจ

ประเภทของทานนนจาแนกเปนประเภทใหญ ๆ ๔ ประเภท โดยจดแบงตามผรบ จดตามสงของทใหทาน จดตามเปาหมายและจดตามลกษณะวธการใหทาน สวนองคประกอบของทานม ๓ คอผรบทาน ผใหทานและวตถทาน ผรบทานนนไมมขอบเขตประมาณ ขนอยกบผใหทานเปนสาคญวาจะเลอกเฟนใหอยางไร สาหรบวตถทานตองประกอบดวยสงทเปนประโยชนและสรางสรรค มใชใหสงทาลาย โดยความสาคญคอ ใหดวยเจตนาบรสทธ

เหตททาใหบคคลตองทาบญใหทานโดยหลกกคอเพอตองการมนษยสมบต สวรรคสมบตและนพพานสมบต เมอตองการสงเหลานจงไดเกดมพระโพธสตวบาเพญทานในขนตาง ๆ ตงแตระดบทานบารม อปทานบารมและปรมตถทานบารม พระพทธองคทรงแสดงทานกถาแกมนษยทงหลายเพอจะใหบรรลประโยชนเหลานกลาวคอประโยชนในปจจบน ประโยชนในอนาคต และปรมตถประโยชนโดยจดทรงแสดงทานมยเปนอนดบแรก เพออบรมศล และเจรญปญญา ดาเนนชวตอยางผาสกและถงเปาหมายคอความพนทกขตอไป

สวนท ๓ วเคราะหการใหทานของพระเวสสนดร

ในหวขอท ๑ -๒ เราไดทราบความหมายและความสาคญของทาน ประเภท และความเปาหมายของทานมาแลว ในขอนจะไดวเคราะหถงทานของพระเวสสนดร อนเปนประเดนหลกในบทความน โดยผเขยนไดตงประเดนไว ๒ ประเดน ดงน

๑. การใหทานบตรธดาและภรรยาเปนทานของพระเวสสนดรถก ผด ควรหรอไมควร

๒. วธการใหทานกบเปาหมายในการใหทานมความสมพนธกนหรอไม

๓.๑ ประเดนเชงจรยธรรมในการใหทาน

กอนทจะวเคราะหปญหาดงกลาว ควรทราบประเดนทางจรยธรรมในการใหทานกอน ทงนเพอความเขาใจถกตองรวมกน

หลกจรยธรรมในพระพทธศาสนามอทธพลทางความคด ความเชอ คานยมและการปฏบตของคนไทยดงทกลาวแลว นอกจากอทธพลทางความคด ความเชอ และคานยมทมตอบคคลแลว หลกจรยธรรมในพระพทธศาสนายงมสถานะเปนปทฏฐานทางจรยะ กลาวคอมาตรการตดสนการกระทาของคนในสงคมไทย การกระทาทกลาววา ด ชว ถก ผด ควร ไมควร จงอางองจากเกณฑตดสนคาทางจรยะในพระพทธศาสนาทงสน ในบางครง เราอาจจะเหนความไมสอดคลองของเกณฑระหวางเจตนจานงของสงคมและเกณฑตดสนของพระพทธศาสนา เชน การดมสราและของมนเมา ในทางสงคมไมไดกลาววาเปนความผดแตประการใด สวนในทางศาสนานน มขอหามและกลาวกระทานนวา เปนการผดศล คอ หลกทพงปฏบตเพอการอยรวมกนในสงคม

ในการศกษาประเดนเชงจรยธรรมในการใหทานของพระเวสสนดร เปนการศกษาวเคราะหโดยใชเกณฑตดสนคณคาเชงจรยธรรมโดยทวไป คอใชเกณฑหลกและเกณฑรองตามทพระธรรมปฎกกลาวไว และไดนามาอางไวพรอมทงแสดงเหตผลสนบสนนในการใชเกณฑดงกลาวนไวแลวในตอนทวาดวยเกณฑตดสนคาทางจรยธรรมในการใหทาน การใชเกณฑหลกและเกณฑรองในกรณทง ๓ เพอตอบคาถามทวา

๓.๒ การใหทานบตร ธดา และภรรยาของพระเวสสนดร ถก ผด ควรหรอไม

ในคมภรมลนทปญหาซงเปนการถาม-ตอบระหวางพระเจามลนทกบพระนาคเสนเถระ ไดมกลาวโตแยงถงประเดนเชงจรยธรรมในการใหทานของพระเวสสนดร ดงน

พระเจามลนทไดตรสถามพระนาคเสนวา พระโพธสตวทงหลายในกาลกอนไดบรจาคบตรและภรรยาใหเปนทานเหมอนกนทกพระองคหรอไม หรอวาบรจาคเฉพาะพระเวสสนดรพระองคเดยว

พระนาคเสนถวายพระพรวา พระโพธสตวทงหลายบรจาคบตรและภรรยาใหเปนทาน เปนประเพณสบมาทกพระองค

พระเจามลนทตรสถามวา พระเวสสนดรโพธสตว บรจาคบตรและภรรยาใหเปนทานนน บตรและภรรยายนดกบการใหทานของพระองคหรอไม

พระนาคเสน ถวายวสชนาวา ภรรยานนยอมยนดดวย แตบตรนนไมอาจเลอมใสยนด เพราะยงเปนเดกอยไมรเดยงสา จงรองไหราพนเพอไปตาง ๆ แตเมอบตรนนเปนผใหญอาจรเหตผลไดแลว กจะยนดอนโมทนาไมรองไหราไร

ทานทบคคลทวไปกระทาตามไดยาก

พระเจามลนท ตรสถามวธการใหทานของพระเวสสนดรซงไมเหนแกความเปนพอ แม ลกและดเหมอนเปนการกระทาทมนษยทวไปกระทาไดยาก ๗ ประการ ความวา

๑) พระเวสสนดรทรงบรจาคพระโอรสพระธดาอนเปนทรกยงใหเปนทานแกพราหมณ ซงจะพาไปเปนทาส

๒) เมอพราหมณเอาเครอเถาผกขอพระกรพระโอรสทงสองแลวโบยตตอนไปตอหนา พระองคทรงอดกลนความวหงสาได ดารงพระทยในอเบกขา โดยไมทรงหามพราหมณ

๓) เมอพระโอรสทงสองดนหลดจากเครองผกในมอพราหมณดวยกาลงตน แลวพากนวงเขามาวงวอนใหชวย พระองคกไมทรงชวยเหลอประการใด กลบประทบนงเฉยดเหมอนวาจะจบตวสงคนใหแกพราหมณผหยาบชา ใจบาป

๔) เมอทงสองพระโอรสรองไหราพนวา ขาแตพระบดา พราหมณชรานเหนจะเปนยกษปลอมแปลงมา เขาจกนาเอาลกยาทงสองนไปเคยวกนเปนอาหาร พระโพธสตวไดสวนาการกทรงนงเฉยอยมไดตรสประการใด แมแตจะปลอบวาเจาทงสองอยากลวเลยกหามได

๕) เมอพระชาลกมารกลงเกลอกซบอยแทบพระบาทแลวทลวงวอนวา ขาแตพระบดา ขอพระองคจงใหพระนางนองกณหาอยเถด ลกจะไปกบดวยยกษแตผเดยว ยอมใหยกษเคยวกนเปนอาหาร พระองคกมไดทรงรบและไมตรสเจรจาแตประการใด

๖) เมอพระชาลไปทลวา ขาแตพระบดา เฒาชราผกมดลกแนนหนาตงนก เหตไฉนทลกระหมอมแกวไมหามพราหมณ ยอมใหพราหมณใจดรายอามหตเปนมหายกษพาลกรกไปในไพรวนอนเปลาเปลยว พระองคกมไดแลเหลยวทรงกรณาพระโอรส

๗) เมอพระชาลรองไหดวยเสยงอนนาสงเวชควรทจะกรณา พราหมณฉดลากพาไปตอหนาพระทนง พระองคมพระหฤทยดจหนงวาจะแตกสลาย

พระเวสสนดรเปนมนษยมพระหฤทย ปรารถนาจะทรงสรางกศลบาเพญบารม ดวยหวงพระโพธญาณ บรจาคพระโอรสและพระชายาใหเปนทานอนเปนเครองกอความลาบากยากเขญใหผอนเชนน เปนการสมควรหรอ

พระนาคเสน ไดถวายวสชนาวา พระเวสสนดรทรงกระทากรรมซงยากทผอนจะทาไดนนเทยงแทจะแปรผนผดเพยนไปหามได กตตศพทของพระองคยอมฟงขจรตลอดไปในเทวดาและมนษยทวหมนโลกธาต เทวดา อสร สบรรณนาคกบสมเดจอมรนทราธราชและยกษทงหลายกซอง

สาธการสรรเสรญ ตางพากนขนพองสยองเกลาทกแหลงหลา กตตศพทของพระองคยอมระบอลอเลองมาโดยลาดบ ตราบเทาจนทกวนน ทเราทงสองนาเอามานงซกไซไตถามกนอยเชนน จะวาทานนนเปนอนประองคใหดวยดหรอชวชาประการใดเลา

อานสงส ๑๐ แหงทานบารมของพระเวสสนดร

กตตศพททเลาลอกนนน แสดงใหเหนปรากฏอานสงส ๑๐ ประการของพระโพธสตวผเปนนกปราชญอยางเอก และพระพทธคณ พระธรรมคณ อานสงส ๑๐ ประการนนคอ

๑) ไดใหทานในเขตอนเลศ (อเคธตา) ๒) ไมมความอาลยในของทรก (นราลยตา)

๓) บรจาคได (จาโค) ๔) สละได (ปหาน)

๕) ไมคดหวนเสยดาย (อปนราวตตตา) ๖) ความเปนทานสขม (สขมตา)

๗) ความเปนทานใหญ (มหนตตา) ๘) ความเปนทานอนบคคลรไดยาก (ทรนโพธตา)

๙) ความเปนทานอนบคคลไดโดยยาก (ทลลภตา)

๑๐) ความเปนทานไมมใครจะใหเสมอเทยมได (อสทสตา)

พระเจามลนทตรสถามวา ทานทบรจาคยงผอนใหไดรบความทกขเปนการเดอดรอน จะใหผลเปนสข สงใหเกดในสวรรคไดละหรอ

พระนาคเสนถวายวสชนาวา มหาบพตรตรสอะไร ชอวาทานของพระโพธสตวนน จะไมมผล อยาพงกลาวเลย

ถามสมณะและพราหมณผมศลมจตเปนกศลเปนงอยเปลยเสยขา หรอปวยไขไดทกขอาพาธ ครอบงาเปนประการใดกด จะเดนไปไหนกไมได ในขณะนนมบรษผหนงซงเปนผปรารถนา

บญกศล พงยกเอาสมณะและพราหมณนนขนสยาน นาไปสงใหถงสถานอนสขสบาย ตามทสมณะและพราหมณนนมงหมายปรารถนาจะไป บรษนนจะไดกศลผลบญทเปนความสขและจะไดไปบงเกดในสคตภพบางหรอวาหามได

พระเจามลนท ตรสวา บรษผสงสมณะและพราหมณเหนปานนน จะพงไดยวดยานคานหามอนเปนทพย และจะไดรถรตนหตถและมาและยานพาหนะ ทจะไปในทางบกและทางนาทกประการ เมอไปทางบกจะไดยานทางบก เมอไปทางนาจะไดยานทางนา เมอไปเกดในเทวโลกกไดยานในเทวโลก เมอมาบงเกดในมนษยโลก กจะไดยานในมนษยโลก จะไดยานอนสมควรแกกาเนดของตนทกชาตทกภพไป ไมเลอกวาเกดในทใดจะมแตความสขสาราญเสมอไป และเมอจะบงเกดนนกจะเกดแตในสคตภาพเทานน ทจะตองไปทคตหามได และกศลนนจะอปถมภเปนดงยานพาแลนเลยวไปสเมองแกว อนกลาวแลวคอพระอมตมหานฤพาน อนเปนทเกษมศานต

พระนาคเสนถวายพระพรวา ถาบรษทยกเอาสมณพราหมณทอาพาธหนกขนสยาน แลวนาไปใหถงสถานอนสบายไดผลเปนสข กศลนนนาไปบงเกดในสวรรคไดแลว ทานทใหดวยกอทกขแกผอน กมผลเปนสขใหเกดในสวรรคไดเหมอนกน พระเวสสนดรโพธสตวนน ถงจะใหสองพระโอรสไดรบทกข ดวยพราหมณทาเขญผกรดดวยเถาวลย กจะไดเสวยวบากผลเปนสข เหมอนบรษทสงสมณพราหมณผอาพาธนน

พระนาคเสน ถวายพระพรอกวา ถาพระมหากษตรยเกบสวยเรงรดรดจากราษฎรดวยพระราชอาญา ไดทรพยมาบรจาคกไดผล คอยศและสขอนเลศเหนปานนน ไฉนทานของพระโพธสตวทบรจาคดวยใหสองพระโอรสตองลาบากจกไมมผลเลา ทานนนจะใหสขเปนผลและพาไปเกดในสวรรคไดโดยแท

พระเจามลนท ตรสวา พระเวสสนดรบรจาคพระชายาของพระองค เพอใหเปนภรรยาของผอน และบรจาคพระโอรสทงสองใหเปนทาสผอนนน ชอวาเปนทานทพระองคบรจาคยงเกน

บณฑตทงหลายในโลกยอมพากนตเตยนนนทา จะไดสรรเสรญหามได ฯลฯ คนทใหทานมไดเหลยวหลงคดดทนทรพย กตองตกอบถงความสนสมบต ไมมโภคทรพยจะใชสอย ทานทพระเวสสนดรบรจาค บณฑตยอมตเตยนนนทาวา เปนทานทใหยงเกน เปรยบเหมอนเกวยนทบรรทกหนกเกนไปเพลากหกไดฉนนน จะพงหวงผลอะไรในทานนนเลา

พระนาคเสนจงถวายพระพรวา ทานใหเกนไปนน บณฑตในโลกจะไมตเตยนนนทา ยอมจะพากนเชยชมสรรเสรญ ผทใหทานเชนน ยอมถงกตตศพทเลองลอไปในโลก เปรยบเหมอนคนปลา จะปลาสเขาได ผลกไสใหอกฝายหนงลม กเพราะมกาลงยงกวา ฯลฯ ทานทใหยงเกนไปนน เปนปราชญทงหลาย กสรรเสรญ กตตศพทเลองลอกระฉอนไปทวโลก พระเวสสนดรใหทานอนยงเกนนนแลว ไดรบความเลองลอกระฉอนทวไป อนเทวดาและมนษยนาครฑทงหลายสรรเสรญแลวในหมนโลกธาต ในปจฉมชาตทสดไดตรสรพระอนตรสมมาสมโพธญาณ เปนองคพระพทธเจาอนเลศในโลกน กเพราะบรจาคทานยงเกนนน

ตอจากนน พระนาคเสนจงทลถามพระเจามลนทวา การใหทานในโลกนโดยอนมานมกาหนดอยหรอหามได

พระเจามลนทจงตรสวา การใหทานวาโดยอนมานจะมกาหนดเขตไวอยางไรกหามได สดแตวาทมจตเลอมใส บางคนกใหขาวนา บางคนกใหผานงผาหม บางคนกใหทนอนและเสอสาดอาสนะ บางคนกใหทาสหญงชาย เรอกสวนไรนา สตวสองเทา สตวสเทา บางคนกใหทรพย รอยหนง พนหนง หรอเปนอนมาก ทใหราชสมบตใหชวตกม มตางกนเชนนแล

พระนาคเสนถวายพระพรวา ถาบคคลจะใหชวตของผอนกได ทาไมบพตรจงตเตยนพระเวสสนดรวา ใหพระโอรสและพระชายา โดยความคดของชาวโลกตามปรกต เมอบดาเปนหนเขากด ยากจนไมมอะไรจะเลยงชวตกด บดาจะใหบตรรบใชหนแทนหรอขายบตรเลยงชวตจะไดหรอหามได

พระเจามลนทตรสวา บดาจะใหบตรรบใชหนแทนหรอขายเลยงชวตไดอย ไมมใครตเตยน

พระนาคเสนถวายพระพรวา พระเวสสนดรโพธสตวปรารถนาพระสพพญตญาณ แตยงไมได เวลานนพระองคกขดสนจนทรพย จะเอาพระโอรสและพระชายาใหทานซอเอาพระสพพญตญาณ ทาไมบพตรจงไมเลอมใส

พระเจามลนทตรสวา โยมนไมไดตเตยนทานของพระเวสสนดร แตตเตยน(วธการ)ตรงทวาพระเวสสนดรใหโอรสและพระชายาตางหาก ทถกเมอยาจกมาขอโอรสและพระชายา พระเวสสนดรปรารถนาสพพญตญาณ ควรจะใหตวเองแลจะดกวาใหพระโอรสและพระชายา

พระนาคเสนถวายพระพรวา เขาขอพระโอรสและพระชายาไพลไปใหตวเองนน จะเปนกรรมอนนกปราชญผเปนสตบรษจะพงทานนหามได เขาขอสงใดกตองใหสงนนจงเปนกรรมของสตบรษ ถามคนมาขอนาจะใหขาวจะนบวาไดทากจธระใหเขาไดละหรอ

พระนาคเสนถวายพระพรวา ถาพราหมณนนพงขอตวพระองคเองแลว พระองคจะเสยดายหรอหวงใยประการใดกหาไม จะบรจาคใหทเดยว ไมตองรอใหขอถงสองครง แมถาพยคฆหรอสนขบาน สนขจงจอก จะเขาไปขอพระองคเอาไปกนเปนอาหาร พระองคจะไมรอชา จะบรจาคใหในทนท พระกายของพระเวสสนดรโพธสตวน เปนสาธารณทวไปแกสตวเปนอนมาก มครวนาเหมอนชนเนอชนเดยวททวไปแกสตวเปนอนมากฉะนน ... ดวยพระองคมนหมายในพระทยวา พระองคปฏบตดงนน จกไดบรรลแกพระโพธญาณ

อนง พระเวสสนดรโพธสตวนนเปนผแสวงหาโพธญาณ จงบรจาคทรพยและขาวเปลอกยานพาหนะ ทาสหญง ทาสชาย และสมบตทงหลายสนทงมวล ตลอดจนพระโอรส พระชายา หนงเนอโลหต หวใจ และชวตของพระองคเปนทสด ใหทานไดทงภายในทงภายนอก เพอไดความยนด

เลอมใสในพระพทธคณและธรรมคณแลกเอาพระโพธญาณ ... แมพระโพธสตวทงหลายแตปางกอน หรอจะมมาภายหลง พระองคกทรงพยายามแสวงหาโพธญาณเชนนทก ๆ พระองค

พระเวสสนดรโพธสตว ทรงดารวา พราหมณขอสงใดควรเราจะใหสงนน จงจะไดชอวา ทากจธระใหสมความประสงคของพราหมณ พระองคจงบรจาคพระโอรสและพระชายาใหเปนทาน พระองคจะมพระหฤทยคดจะใหพระโอรสและพระชายาไดรบความลาบากแลวบรจาคไปกหาไม หรอจะเปนผมกมากบรจาคไปกหาไม หรอบรจาคใหไปดวยทรงดารวา เราไมอาจเลยงดกหาไม หรอพระองคเกลยดชงไมรกใคร ประสงคจะไลสงไปเสยใหพนหพนตากหาไม พระโอรสและพระชายานน เปนทรกใครพอพระทยของพระองคเสมอดวยชวต พระองคบรจาคใหดวยรกใคร ปรารถนาพระสพพญตญาณ อนเปนรตนะอยางประเสรฐโดยแททเดยว เมอพระองคตรสร อนตรสมมาสมโพธญาณแลว พระองคตรสไววา พระโอรสทงสอง เราจะไดเกลยดชงกหาไม พระนางมทรเทวเลา ใชวาเราจะไมรกเมอไร แตเรารกพระสพพญตญาณเปนทยง เพราะฉะนน เราจงบรจาคของทรกใหเปนทาน

พระนาคเสนถวายพระพรถงความรกของพระเวสสนดรวา พระเวสสนดรครนใหทานแลว มจตผองแผวในทาน แตดวยความสงสารสองพระโอรส จงเขาไปสบรรณศาลา ตรอมพระหฤทยทรงพระกรรแสงเศราโศกเปนกาลง จนพระหฤทยรอนรน พระนาสกไมพอจะหายใจ ตองปลอยใหลมอสสาสะ ปสสาสะออกทางชองพระโอษฐ พระอสสธารากกระเซนเปนโลหต พระเวสสนดรบรมกษตรยหวงจะมใหทานบารมเสอม จงสทนยาก บรจาคพระโอรสและพระชายาใหเปนทาน

เหตผลทพระเวสสนดรใหทานพระโอรสทงสองอกประการหนงคอ พระเวสสนดรพจารณาเหนอานสงส ๒ ประการ คอ

๑) ทานบารมของพระองคจกไมเสอมไป

๒) พระโอรสทงสองพระองคอยในปาตองเสวยมลผลาเปนภกษาหาร ไดรบความทกขยากลาบาก เมอใหพราหมณแลว พราหมณจกพาไปกรงพชยเชตดร สมเดจพระอยกาจกไถไวเลยงใหเปนสขสาราญ และบคคลเหลาอนทจะมใครสามารถเอาพระโอรสของพระองคไปใชเปนทาสนนหามได เมอพราหมณพาสองพระองคไป พระอยกาจะไถเอาไว อนนน แลจกเปนเหตใหมารบพระองคกลบยงพระนคร[๓๙]

เหตผลประการหลงน ผเขยนมองวาเปนการลดคณคาของอปทานบารมของพระเวสสนดร เพราะถารอยแกใจวาพระโอรสและพระธดาจะตองไดรบการไถตวจากพระอยกา ความยงใหญแหงบารมครงนจะกลายเปนเรองธรรมดา ขอความดงกลาวนจงไมนาจะเปนความคดของพระเวสสนดร แตนาจะเปนความคดของพระอาจารยรนหลงทสบทอดคมภรมลนทแทรกความคดเขาไว เพราะเมอแทรกเขามาดงกลาวทาใหขอความนไปตดประเดนเปาหมายสพพญตญาณของพระเวสสนดรทนท แลวจะอางไดอยางไรวาพระองคหวงโพธญาณ จะดเปนการลวงชาวโลกมากกวา ดงนนผเขยนจงไมเหนดวยกบประเดนน

จากการโตแยงในเรองการบาเพญทานบารมของพระเวสสนดรโพธสตว ระหวางพระนาคเสนเถระและพระเจามลนททยกมาน สามารถนามาพจารณาประเดนทางจรยธรรมในการใหทาน ดงน

๓.๓ วธการใหทานกบเปาหมายในการใหทานมความสมพนธกนหรอไม

วเคราะหเกณฑหลก-เกณฑรอง

การทพระเวสสนดรหวงโพธญาณตามคตแหงพระโพธสตวทงหลาย ประเดนน แสดงถงจดมงหมายหรออดมคตของชวตทแตละบคคลมแตกตางกนไป การใหทานหรอการกระทาบญดวยวธการตาง ๆ เพอการบรรลถงเปาหมายสงสดดวยวธการทไมเบยดเบยนผอนกไมถอวาเปนการผด

เชนเดยวกน เจตนา และเปาหมายเปนสงทบณฑตทวไปยอมรบและเหนดดวย แตการใหลกและภรรยาแกผอน นบเปนวธการทสงคมยอมรบไมไดโดยเฉพาะอยางยงในสงคมทเนนเสรภาพปจเจกชนและสทธมนษยชนเปนทตงดงเชนสงคมไทยปจจบนพยายามจะเปน การกระทาดงกลาวจงกอใหเกดการตเตยนและมขอโตแยงเกยวกบปญหาสทธมนษยชนทวา การใหทานดงกลาวเปนการเบยดเบยนตนเองและผอน และเปนการละเมดสทธมนษยชนหรอไม แตนนกยงไมใชปญหาทจะพจารณาในตอนน แตเราจะพจารณาวา การมอบลกและภรรยาใหเปนทาสของผอน เปนการกระทาทสมควรหรอไมในกรอบและเกณฑตดสนตามหลกพระพทธศาสนา ไมใชกรอบและกฎเกณฑตามแนวคดตะวนตก

เมอวาโดยเกณฑหลกคอเจตนานน พระเวสสนดรมไดมจดหมายในการทจะใหพระโอรสและพระธดาไดรบความลาบากแตประการใด เจตนาในการใหกมไดเกดจากอกศลมล คอโลภะ โทสะ และโมหะ มไดใหเพราะอยากไดทรพยสน เงนทอง หรอเพอการไดเกดในสวรรควมานใด มไดใหดวยความโกรธ หรอไมตองการรบผดชอบ และมไดใหดวยความลมหลง เจตนาในการใหครงนจงบรสทธในเบองตนแตจะให ขณะทให และหลงจากใหแลว ถงแมจะเกดความเสยใจบางแตภายหลงกอนโมทนาในกศลเจตนาของพระองค

อนง การหวงพระสมโพธญาณมใชเพอประโยชนแกพระองค ถงแมวาการบรรลถงบรมสขจะเปนเปาหมายในการกระทากตาม แตผลทไดจากการบรรลสมโพธญาณนนกเพอชวยเหลอสตวทยงอยในวฏฏสงสาร ไดรจกแนวทางและพยายามปฏบตตามแนวเพอใหไดพบกบความสขเชนเดยวกน จะเหนไดวาตลอดเวลา ๔๕ พรรษา พระพทธองคมไดทรงวางเฉย แตทรงสงสอนประชาชนใหรจกผดชอบชวด และเขาถงบรมสขมใชนอย คนไทยเองกไดรบอานสงสจากความหวงและจดมงหมายของพระองคในครงนนดวย ดวยการพจารณาตามเจตนาอนเปนเกณฑหลก การใหทานของพระเวสสนดรจงไมผด และควรแกการกระทา

มองในแงของสภาวะจต การกระทาครงนสงผลตอสภาวะจต คอยงกศลใหเกด บรรเทาอกศลใหเบาบาง จะพบวาหลงจากใหทานแลว พระเวสสนดรเกดความสงสารเพราะเหนการกระทาของชชกททากบบตรผเปนทรก ทรงกรรแสงเพราะเสยพระทยและเศราสลดในการกระทาของพราหมณชชก แตไมไดทรงเสยพระทยในการใหทานของพระองค เพราะพระองคไมไดมมจฉาทฏฐในการใหทานโดยไมยงคดหรอใหทกสงทตนตองการจะใหโดยมงตนเปนทตงในการใหทาน แตเปนการสละทกสงทเปนการยดตด ยดมนดวยอตตวาทปทาน ซงแมกระทงชวตเปนทสด พระองคกทรงประทานแมหากมผรองขอ ดงนน ในทสดพระองคจงเปนผนง และปลอบโยนใหพระนางมทรจนพระนางรวมอนโมทนาในกศลเจตนาของพระองค

การกลาววาเปนการกระทาผดหรอไมนน ถาหากอาศยการอนโมทนาของพระนางมทรผเปนแม การวนจฉยยอมเปนอนจบ เพราะไมมใครยอมรบไดวา ผเปนแมจะสามารถสลดความผกพนทมตอลกไดโดยงาย ดงนน การอนโมทนาแหงพระนางมทรจงเปนการเนนยาไดวา การกระทาของพระเวสสนดรสงผลตอการบรรเทาอกศลธรรม และยงกศลธรรมใหเกดอยางแนนอน ความทพระองคกรรแสง จงไมใชเหตทจะถอเปนประเดนหลกวาพระองคทรงเสยพระทยในการกระทาทผดพลาดของพระองคหรอไม แตเมอมงถงสมโพธญาณเปนทตง และการใหทานดงกลาวกดาเนนไปสเปาหมายคอสมโพธญาณอนเปนความดสงสด การกระทาใด ๆ ทนาไปสความสาเรจดงกลาว ยอมดโดยสภาวะ และถาหากนาหางจากเปาหมายสงสดจงจะกลาวไดวา การกระทานนเปนการกระทาทไมด

เมอกลาวโดยเกณฑหลกทสอง กลาวคอสภาวธรรมทสงผลตอจตใจจากการใหทานของพระเวสสนดร ยอมบรสทธโดยสวนเดยว นอกเสยจากมหลกฐานปรากฏวา พระสมณโคดมผศากยบตร ไมไดบรรลสมมาสมโพธญาณอนเปนเปาหมายสงสดทพระองคตงไว การวนจฉยวา การใหทานของพระเวสสนดรในครงนเปนการกระทาทผดจงอาจจะมนยใหพจารณากนตอไป

อกประการหนง วธการทพระองคกระทา โดยการใหลก และภรรยาแกผอนนน เปนวธการทด ทถกตองหรอไม ถากลาวโดยสทธอนชอบธรรม ลกและภรรยายอมมสทธในชวตของตนในความเปนมนษยเสมอกน และในการใหลกและภรรยาของพระองคนน ทรงขออนญาตและกลาวถงเหตผลของการกระทาของพระองคใหลกทงสองและภรรยาฟง จนเปนทเขาใจ และยอมรบในการกระทาของพระองค จงไมอาจจะกลาวไดวาพระองคทรงกระทาโดยพลการและไมไดรบความยนยอม เปนการละเมดสทธมนษยชนดงทเขาใจกน โดยเกณฑรองขอน การใหทานลกและภรรยาเพอการไดมาซงสมโพธญาณ จงเปนการกระทาทด ควรกระทา

ซงประเดนปญหานพระเจามลนทกไดถามพระนาคเสนเถระ วาเปนการใหทานททาใหคนอนลาบาก จะเปนการสมควรละหรอ

พระนาคเสนเถระวนจฉยวา พระเวสสนดรโพธสตวทรงกระทากรรมซงยากทผอนจะทาได การใหทานของพระองคมผลเทยงแทกตตศพทของพระองคยอมฟงขจรตลอดไตรภพ ยอมระบอลอเลองมาโดยลาดบ ตราบเทาจนทกวนน อนแสดงใหเหนวาพระองคกระทาถกตองนาสรรเสรญ

นอกจากนพระนาคเสนเถระยอนถามวาหากมสมณพราหมณผมศลมจตเปนกศลแตขาพการจะเดนไปไหนกไมได มบรษผปรารถนาบญกศลยกเอาสมณพราหมณนนขนสยาน นาไปสงใหถงสถานอนสขสบาย ตามทสมณพราหมณตองการ บรษนนจะไดกศลผลบญทเปนความสขและจะไดไปบงเกดในสคตภพหรอไม

พระเจามลนท ตรสตอบทนทวา ตองไดแนนอนทงสมบตทเปนของมนษยและสมบตทเปนทพยไมวาเขาจะไปทางไหนยอมไดรบความสะดวกสบาย ไมมปญหาในเรองพาหนะสาหรบเดนทาง ทงในโลกนและโลกหนา

พระนาคเสนไดจงหวะดจงถวายพระพรวาเชนเดยวกนนนแหละมหาบพตร พระเวสสนดรโพธสตวนน ถงจะใหสองพระโอรสไดรบทกข ดวยพราหมณทาเขญผกรดดวยเถาวลย กจะไดเสวยวบากผลเปนสข เหมอนบรษทสงสมณพราหมณผอาพาธนน

เมอพจารณาถงผลของการกระทา การกระทาดงกลาวมผลคอการบรรลสมโพธญาณอนเปนประโยชนแกคนเปนอนมาก ผลในทนจงทาใหการกระทาดงกลาวเปนสงทถกตอง ควรกระทา

วธการดงกลาวทาใหสงคมยอมรบไดหรอไมนน ตองพจารณาดวา ผทยอมรบหรอไมยอมรบนนเปนบณฑตหรอพาลชน และใชเกณฑอะไรสาหรบตดสน มอยไมนอยทใชอารมณและความรสกสวนตนเปนเครองตดสนการกระทา เชน เพราะรกจงเหนวาเปนการไมสมควร แตพระพทธองคใชเกณฑคอเจตนาทตงใจจะบาเพญเพยร บาเพญปรมตถบารมเพอการบรรลสมโพธญาณเพอชวยเหลอคนเปนจานวนมาก ซงกคอผลทจะเกดแกสงคม อนเปนประโยชนของมหาชนในภายหนาเปนเกณฑหลกในการตดสน ถงแมวธการจะเปนสงทคนทวไปมกจะกลาววาเปนการไมสมควรกตาม

การใชเกณฑในการตดสนนน จงอยทวา เกณฑตดสนทดนน ตองมแนวโนมไปสความจรงสงสด และเขาไปใกลตอจดมงหมายสงสดอนเปนอนตมสจจะซงในทางพระพทธศาสนาหมายถงพระนพพานนนเอง ซงในกรณของพระพทธเจาคอการบรรลสมมาสมโพธญาณ และนอกจากนน เกณฑทยงตองนาไปสสงสงสดอนเปนประโยชนตอตนเองและผอน แตถาหากเกณฑดงกลาว มแนวโนมทจะขดขวาง หรอออกหางจากความจรงสงสดและนาไปเพอประโยชนในฐานะทเปนเพยงเครองมอ ไมอาจจะนาไปสสงสงสดได เกณฑดงกลาวนนกไมใชเกณฑทด

ถาเอาเกณฑหลกมาตดสน กตองตงคาถามวา พระเวสสนดรกระทาไปเพราะความอยากไดลาภ อยากไดยศ อยากไดสข หรออยากไดสรรเสรญหรอกไมใช พระองคกระทาไปเพราะประสงคจะประทษรายบตรธดาของตนหรอไมใช หรอวาพระองคกระทาไปเพราะความหลงหรอ ก

ไมใชเมอพระองคกระทาลงไปแลว สภาพจตของพระองคเสอมลงหรอไม กไมม แมตอนแรกพระองคจะโกรธทเหนชชกตบตรตอหนา แตดวยความฉลาด (กศล) พระองคกระงบความโกรธดวยสตทนท มแตความเบกบานใจ ความยนดทไดกระทาปตตทาน

การใหหลกเกณฑแรกตดสนการกระทาของพระเวสสนดร จงมความชอบธรรม

สวนหลกตดสนในประเดนทสอง พระเวสสนดรมมโนธรรม คอความรบผดชอบชวดในการกระทานนหรอไม พระองคกระทาไปดวยความรวา เปนสงทดเลศ เพราะจะนามาซงประโยชนแกสรรพสตว และพระองคเองหรอนกปราชญกไมไดตเตยนการกระทานน จะตเตยนพระองคกมแตเฉพาะนกคดประดษฐวาทะเพอลวงโลก

กรณทกลาววา ไมเปนการลวงละเมดสทธเดกหรอ ถาจะดทจารต หรอประเพณกเปนหลกปฏบตของผทเปนพระโพธสตวทงหลายทจะตองกระทาเชนน และทบตรธดาคราครวญนน กเพราะความทยงเปนเดกอย หากบตรธดารความและทราบประโยชนทพระบดากระทาลงไปนน กจะมความยนด และจะไมราพนบนเพอเลย

๓.๔ ทศนะเกยวกบการใหทานของพระเวสสนดรของนกปราชญไทย

การใหทานของพระเวสสนดรนนบเปนทานทนกปราชญพทธศาสนาใหความสนใจ เพราะถอวาการใหทานนเปนแบบอยางทพระโพธสตวทาสบตอกนมา และเกยวของกบจรยธรรม เกยวของกบวถชวตของชาวพทธโดยตรง ดงนนจงไดรวบรวมทศนะของนกปราชญฝายพทธมารวมไวเพอเปนพจารณาเปนแนวศกษาวเคราะหรวมกน ดงน

๑. สมเดจพระเทพพระรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงพระราชนพนธ วทยานพนธเรอง ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท โดยในการศกษาวเคราะหการใหทานอนเปนทานบารมของพระเวสสนดรในจรยาปฎก ทรงมพระราชวนจฉยดงน

การทพระเวสสนดรพระราชทานกณหา ชาลและพระนางมทรแกผมาขอ กดเปนการเหนแกตวทตดสนยกชวตของผอนใหแกผรบทไมเหมาะสม เพอตนเองจะไดบรรลพระโพธญาณเปนพระพทธเจาในอนาคต อยางไรกตาม เราสามารถพจารณาเรองในนในทศนคตของบคคลในสมยหลงพทธกาล ซงยดถออดมคตของวถชวตชนสง การบรรลพระโพธญาณเปนพระพทธเจานน เปนภาวะทมคาสงสดทมนษยจะพงได ภาวะนจกนาประโยชนอนยงใหญมาสสรรพสตว เหมอนกบเชนการสละราชสมบตของเจาชายสทธตถะ แลวเสดจออกบรรพชาจนไดตรสร ไดนาประโยชนยงใหญมาสมนษยโลก นบประมาณมได ตงแตสมยพทธกาลจนถงปจจบนและตอไปในอนาคต ถาพระพทธองคทรงเลอกราชสมบต ไพรฟาขาแผนดน พระบดามารดา พระโอรส และพระมเหส โลกกจะไมไดรบประโยชนจากพทธศาสนา[๔๐]

๒. จานงค ทองประเสรฐ กลาวถงประเดนการใหทานของพระเวสสนดรวาเปนการละเมดหรอทาลายสทธมนษยชนและเปนอตนยมหรอไม ในการบรรยายเกยวกบปรชญาทางพทธศาสนาวา

พระเวสสนดรกอนทจะยกลกใหกเกลยกลอมลกเสยกอน อางเหตผลใหลกเหนวาพอใหไปนไมใชพอเกลยด ใหไปทงๆ ทพอรก แตวาสงทพอรกมากกวานนกคอการเปนพระสมมาสมพทธเจา พระองคตองการทจะชวยชาวโลกใหพนทกข แมชวตของพระองคกยงยอมเสยสละได แลวทาไมลกพระองคจงจะเสยสละไมได แลวกบอกวา ลกนเหมอนกบสาเภาทองทจะทาใหพอนขามพนจากหวงสงสารวฏ ถาหากวาพอจะขามทะเลมหาสมทร ถาพอไมมพาหนะ มเรอ พอจะขามไปไดอยางไร และพาหนะคอเรอกจะนาไปสฝงแหงอมตมหานพพานนนกคอลกเทานน ลกนเหมอนกบสาเภาทองทจะทาใหพอไปถงฝงอมตมหานพพาน ถาขาดลกเสยแลว พอไปไมถงหรอก นพอชใหเหนวาลกมความสาคญตอพระโพธญาณเพยงใด ชใหเหนวาลกนมความสาคญตอทกสงทกอยางทพระองคไดบาเพญบารมมา ลกนเปนลกทรกของพอ จนกระทงกณหา-ชาลมองเหนซงเหมอนกนวา ทพอใหไปนไมใชเพราะพอเกลยด

พระนางมทรมสตฟนขนมาแลว จงไดเจรจากนดวยเหตผลใหเขาใจ ซงพระเวสสนดรกชแจงใหฟง พระนางมทรกไมขดของอะไร และพลอยทรงเหนวาพระเวสสนดรทานนถกตองแลว

กรณการยกพระนางพระนางมทรใหเปนทานเปนการไมเคารพในสทธมนษยชนหรอไม มการวนจฉยดงน

ความจรง พระนางมทรเปนชายาของพระเวสสนดรหรอวาเปนภรยาของพระเวสสนดร ตามหลกของศาสนาพราหมณหรอคตของอนเดยนน เขาถอวา สตรนเปนทรพยสมบตอยางหนงเทานน ไมสามารถทจะปกครองตวเองได เพราะฉะนน เมอเราเปนของอะไร เราตองการใหอะไรแกใคร เรากใหได นวาโดยสทธ

การทพระเวสสนดรยกพระนางมทรใหแกพราหมณนน พระองคกขออนญาตความเหนชอบจากพระนางมทรเสยกอน เพอเหนแกการบาเพญบารม พระนางมทรกยอม[๔๑]

มองในแงสทธมนษยชน พระเวสสนดรกไมไดบงคบขเขญ พระองคทรงขอความเหนชอบจากพระนางมทรเสยกอนแลวจงไดยกให แตวาโดยความเชอ พระเวสสนดรกมสทธทจะใหลกใหเมยแกใครกได แตถามองในแงของปรชญาแลวกชใหเหนวาพระเวสสนดรเปนผทเหนแกประโยชนแกคนหมมากมากกวาประโยชนสวนตน[๔๒] ตามคตนยมในการบาเพญทานบารมของพระโพธสตว

การวนจฉยดวยเกณฑตาง ๆ ทผานมา เปนการกระทาตามกรอบแหงเกณฑวนจฉยคณคาการกระทาตามหลกพทธจรยศาสตร ไมไดพจารณาโดยกรอบแหงสทธมนษยชนตามกฎเกณฑทสงคมโลกบญญตขน แทจรง การกลาวถงเจตนจานง วธการ ผลและเปาหมายของการกระทาระหวางปจเจกบคคลและสงคมโดยรวมนน พระพทธศาสนาไมไดละเลยทจะนามาเปนประเดนในการ

พจารณา ดงจะเหนไดจากเกณฑหลกและเกณฑรองซงสวนใหญเปนเรองทอาศยเจตนจานงรวมของสงคมเปนเกณฑตดสน

เมอกลาวโดยกรอบของพระพทธศาสนา การกระทาทดคอการกระทาทเปนวถทางไปสเปาหมายสงสดคอพระนพพาน และการกระทาทไมด คอการกระทาทขดขวางตอการบรรลเปาหมายสงสดดงกลาว การใหทานของพระเวสสนดร เปนสงทด นนเพราะการใหทานนน นาไปสความดสงสดกลาวคอสมมาสมโพธญาณ เมอการกระทาทด ทถกคอการกระทาทเปนวธการ แนวทาง หรอวถทางไปสเปาหมายสงสด และการใหทานของพระเวสสนดรนาไปสเปาหมายสงสดดงกลาวไดจรง ดงนน การใหทานของพระเวสสนดรจงถก

วธการททรงกระทากคอการเสยสละสรรพสงทเปนเหตแหงความยดตด มความโลภเปนตนสงเหลานเปนเหตแหงการกอภาวะความมตวตนและการเขาไปยดตดในสภาวะเหลานเปนสงขดขวางตอการเขาถงพระนพพาน ภาวะดงกลาวนในพระพทธศาสนาเรยกวา อตตวาทปาทาน การเขาถงพระนพพานหรอสมมาสมโพธญาณอนเปนปรมตถธรรม จาเปนตองบรรเทาและกาจดอตตวาทปาทานอนเปนสงขดขวางเหลานใหได โดยวธการใด ๆ กตาม

เมอวาโดยธรรมชาตมนษย ความรก ความหวงแหน และความเปนเจาของมกจะมมาก เมอเหนวาสงหนงสงใดมคณคาตอตนเองมากและนนเปนเหตแหงการยดตด ยดมนมากขน และความทกขยอมเกดเพราะเหตแหงความรก โดยนยน พระพทธศาสนาดเหมอนมองโลกและชวตในแงรายทกสงไป แตไมมใครปฏเสธไดวา ตนเองไมเคยตองทกขเพราะไมอาจทาอะไรไดอยางทใจหวง หรอไมไดอยางทหวงไววาคนอนจะทาตามทเราตองการ พระพทธศาสนาไมไดปฏเสธหรอกลาวถงความสมพนธระหวางบคคลวาเปนสงทชวชา เลวทราม ตรงกนขาม พระพทธศาสนาสอนเรองความเปนผซอตรง ซอสตยและความรกตอภรยา สามและบตรธดาไวโดยละเอยด แตการกระทาเหลานนเปนเรองของโลกยวสยเปนเหตแหงทกข ถงแมจะมความสขบางนนเพราะมเหตทกระทาให

เกดผลเชนนน การทสามทบตภรรยา การทภรรยาหงหวงสามจบลงดวยการทาลายชวตหรอ การหยาราง ครอบครวแตกแยกสรางปญหาใหสงคม เหลานลวนเกดจากการไมสามารถประคบประคองเหตแหงความสขใหอยตลอดไปได ความเบอหนาย ความไมอมเตมในกามคณ และการยดถอตนเองเปนใหญเหลานลวนแลวแตเปนปญหาเมอความรก ความสเนหา และความพงพอใจทมตอกนสนสดลง การทสามทบตภรยาดวยแรงโทสะ หรอภรยาหงหวงสามดวยแรงแหงความปรารถนาครอบครองเปนธรรมชาตของมนษย การแสดงพฤตกรรมตาง ๆ เหลาน เกดจากอกศลธรรมและจบลงดวยผลแหงอกศลกรรมทไดกอขนคอความยงยาก สบสน วนวาย ความรกและการหวงแหนโดยความเปนตวตนจงนาไปสเปาหมายตาง ๆ เหลาน เมอกลาวถงการใหทานของพระเวสสนดร การวนจฉยโดยความเปนตวตนจงถกโยงใหเขาไปเกยวของดวย ดงนน การวนจฉยวา การใหทานตามแบบของพระเวสสนดรเปนสงไมถกตอง และไมควรทาจงดไมขดกบบรบทของสงคมในปจจบนโดยเฉพาะประเดนเรองสทธมนษยชน

การกลาวถงประเดนเรองสทธมนษยชน ตามกรอบของสงคมโลกไมไดอยในขอบเขตของการวจยในครงน ดงนน กฎเกณฑตาง ๆ เกยวกบสทธ และเสรภาพสวนบคคลจงไมถกหยบยกขนมาพจารณารวมกบเกณฑตดสนคณคาทไดกระทามาแลว แตการละเลยทจะกลาวถงสทธมนษยชนในกรอบแหงพระพทธศาสนาไมอาจจะหลกเลยงได เนองจากเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนาคอการเขาถงพระนพพาน ดงนน บทบญญตตาง ๆ ในพระพทธศาสนาจงตองเออตองการเขาถงเปาหมายสงสดดงกลาว ทงเรองสทธ เสรภาพในการพฒนาตนเองของปจเจกชนกอยในสวนหนงในพระพทธศาสนาทไมควรจะละเลย และเปนทแนนอนวา ประเดนเรองสทธมนษยชนจะตองเปนไปตามระบบพทธจรยศาสตรนนคอมงไปสเปาหมายสงสด และนนหมายถง ตองยอมรบไดวา การกระทาใด ๆ ทพระพทธศาสนามทศนะวาด ในประเดนของสทธมนษยชนเมอพจารณาและวนจฉยถงทสดแลวตองยอมรบไดเชนเดยวกน

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) กลาวถงสทธและเสรภาพในมมมองของพระพทธศาสนาไววา “ตามหลกพทธศาสนา คนทกคนเทาเทยมกนในขอทวา คนทงปวงตกอยในอานาจกฎธรรมชาตเดยวกน ทกคนตองเกด แก เจบตาย ทกคนตองเปนไปตามกฎแหงกรรม ทกคนตองไดรบผลกรรมทตนหวานพชไว และโลกยอมหมนไปตามกรรมท ทก ๆ คนไดชวยกนกอขน”

สวนเสนห จามรก ใหแนวคดเรองสทธมนษยชนในกรอบของพระพทธศาสนา โดยลกษณะพนฐานของสทธและเสรภาพในชวตเบองตน โดยสรป ดงน

พระพทธศาสนาถอวา ชวตเปนสงทขนอยกบภาวะผนผวนทางกายภาพจากการเกดขนของชวต พทธศาสนามองเหนสองดานคอ ดานบคคลและดานสงคมซงมสวนพวพนกนอยเปนประจาในกระบวนการกลบกลายและการเปลยนแปลง และมองไปทคนเหนอสงอนใดทจะเปนผใหคาตอบทแทจรง และในบนปลายแกปญหาทงหลาย นนคอ การหลดพนและเสรภาพทแทคอ การหลดพนและเสรภาพทมาจากภายในของคนและในความสมพนธตอเพอนมนษยของตนนนเอง

พระพทธศาสนากลาวถงมนษยในฐานะทเปนเวไนยสตว นนคอผทสามารถจะแนะนาไปสเสรภาพและความหลดพนไดโดยตนเอง และตถาคตเปนเพยงผบอกเทานน ดงนน พระพทธศาสนาจงเชอในศกยภาพของมนษยทจะพฒนาตนเองไปสความมอสรภาพ และความสขอยางสมบรณแบบ ตามหลกพระพทธศาสนา และความมอสรภาพในการพฒนาตนเองและการชวยเออโอกาสในการพฒนาตนเองนนเอง เปนรากฐานของพทธจรยธรรม [๔๓]

วธการปฏบตในการพฒนาตนเองไปสความมอสรภาพ และความสขอยางสมบรณแบบกคอการกระทาใด ๆ ทเกดจากกศลเจตนากลาวคอ ไมประกอบดวยความโลภ ความโกรธ และความหลง อนจะเปนการหาผลประโยชนใหแกตนเองและทาใหผอนสญเสยประโยชนและสทธเสรภาพทควรจะพงม พงได การกระทาดงกลาวจงจะเรยกไดวาเปนการกระทาทดและเปนการพฒนาตนเองไปสเปาหมายทด ความเปนไปเหลาน พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) กลาววา เปนกฎแหงธรรม นน

คอขอกาหนดของจรธรรมทเกดจากกฎแหงธรรม[๔๔] ซงผลทไดนไมขนอยกบผลประโยชนหรอบคคลกลมหนงกลมใดเปนผหยบยนให แตผลทจะพงไดรบจะเปนไปตามกระบวนธรรม กลาวคอเมอการกระทาของตนเปนไปโดยชอบธรรมกลาวคอมเจตนาทด เปนกศล การกระทาของผนนยอมไมเบยดเบยนตนเองและผอน ผทพฒนาตนเองตามกฎแหงธรรมยอมจะเขาถงความเปนผมอสรภาพ เสรภาพและความสขแบบสมบรณไดโดยไมเบยดเบยนผอน

พระพทธศาสนาจงมองมนษยในลกษณะทเปนการมองจากภายใน ไมใชพฤตกรรมหรอสงทเหนไดจากการกระทาในภายนอก ชวตของมนษยจงเปนไปตามเหตปจจยตามสจธรรม มนษยมสทธและเสรภาพอยางเสมอภาคในการเขาถงจดหมายแหงตนอยางเทาเทยมกน ดงนน บคคลในทศนะของพระพทธศาสนา จงไมเปนเพยงมรรควธหรอเครองมอของใคร แตมนษยมความเทาเทยมกนในศกดศรและสทธทจะบรรลถงการหลดพนหรอเสรภาพ [๔๕]

สวนลกษณะทบคคลตองมความสมพนธกบบคคลอนนน พระพทธศาสนาเนนความจาเปนทจะตองมการพฒนากลไกควบคมภายใน ความสามารถในการควบคมภายตนเองเปนเงอนปจจยสาคญยงยวดตอการทจะคดคนสรางกลไกภายนอกและสถาบนอนอาจจาเปนตองมขน เสรภาพจงไมใชเปนเพยงสง ๆ หนงเทานน หากแตเปนกระบวนการชวตแบบรบรซงชวยขยายขอบเขตความคดและจตใจของบคคลใหกวางขวางยงขนอยเสมอ [๔๖]

ตามหลกสทธมนษยชนในกรอบแหงพระพทธศาสนา ทกคนมสทธและเสรภาพทจะพฒนาตนเองไปสความเปนผมอสรภาพและความสขอยางสมบรณแบบอยางเสมอภาค และเทาเทยมกน ถงแมวามนษยทกคนทเกดมาจะไมมความเปนเสรและความสมบรณในฐานะหรอสรรพสงอน ๆ อยางเทาเทยมกนโดยปรมาณ แตในความเปนมนษยทกคนยอมมสทธและเสรภาพโดยตนเองและมสทธทจะพฒนาตนเองไปสเปาหมายสงสดตามกฎแหงธรรม เมอกลาวในระดบสงคมกคอความเปนผมอสรภาพและความสขทไมเบยดเบยนทงตนเองและผอน นนคอไมเปนการขดขวางการ

เขาถงจดหมายในการพฒนาตนเองของแตละบคคล สงทกาหนดเงอนไขกคอกฎแหงธรรมอนมความเปนจรงและเปนอยเองโดยสภาวะไมมผใหและไมมผรบ และเมอบคคลถอกฎเดยวกนกจะไมมผใดตองสญเสยสทธในการเขาถงจดหมายปลายทางทสมบรณแบบ

นคอ แนวคดเรองสทธมนษยชนในกรอบของพระพทธศาสนาซงโดยหลกการทวไป การพฒนาใด ๆ ยอมนาไปสความเปนอสรภาพและความสขทสมบรณแบบอนเปนเปาหมายสงสดในชวตมนษยดวยกนทงสน เมอกลาวในกรอบของพระพทธศาสนา ในเชงจรยศาสตร การกระทา ใด ๆ ทกลาววาด คอการกระทาทนาไปสเปาหมายสงสดอนเปนบรมสข สวนการกระทาทไมด คอการกระทาทนาหางไปจากเปาหมายสงสด และการใหของพระเวสสนดรนาไปสเปาหมายคอการบรรลพระสมมาสมโพธญาณอนเปนเปาหมายสงสด ดงนน การกระทาของพระเวสสนดรจงกลาวไดวาเปนการกระทาทดตามหลกพทธจรยศาสตร สวนการกระทาดงกลาวจะดหรอไมในกรอบแหงสทธมนษยชนตามแนวคดของสงคมโลกและสงคมไทยปจจบน ไมอยในแนววนจฉยในงานวจยครง ขนอยกบการวนจฉยของผรทจะพงกระทาดวยความแยบคายตอไป

อกประเดนหนงทไมควรละเลยคอ เกณฑตดสนคณคาเชงจรยธรรมในพระพทธศาสนาเปนเกณฑทแนนอนตายตว เปนจรงโดยสภาวะตามธรรมนยาม และการพฒนาตนเองตามหลกศลธรรม เปนไปตามหลกกรรมนยามและจตนยาม ความดและชวในพระพทธศาสนา เปนจรงโดยธรรม เหนอบทบญญตของสงคม เกณฑตดสนทดตองนาไปสความดสงสด ดงนน การกระทาใด ๆ ทสอดคลองกบความเปนจรงขอน กลาวไดวาการกระทานนด และตรงขามกบการกระทาน ถอวาเปนการกระทาทไมด การทพระเวสสนดรบรจาคลกและภรยาใหเปนทานนน ถกเพราะสอดคลองกบความดโดยธรรม ไมใชเพราะใครเปนผกระทา ดงนน จงควรคานงวา ไมวาคมภรจะถกแตงขนภายหลงในบรบทของสงคมใด ๆ กตาม คมภรนน อาจจะถอเอาแนวคดของคนในสงคมเปนเกณฑรวมในการใหคณคาทางจรยะรวมดวย แตโดยหลกการทแทจรง ความดสงสดยอมไมถกลบลางโดยความเหน

และการกระทาของปจเจกบคคลทยงยดถอในภาวะแหงตวตน (อตตวาทปาทาน) และสงคมทใชผลประโยชนเปนเครองตอรองและวดคณคาของสรรพสง

สวนท ๔ บทสรป จากการศกษาวเคราะหทกลาวมาสรปไดดงน

การใหทานของพระเวสสนดรดงกลาว เปนสงทควรกระทา ไมวาจะโดยใชเกณฑหลกคอเจตนาหรอความเปนเหตเปนผลของสภาวธรรม และเกณฑรองกลาวคอมโนธรรม การยอมรบของคนผเปนบณฑต และผลทไดอนเปนประโยชนแกสวนรวม วธการและเปาหมายในการกระทาเปนสงทถกตอง และเปนวธการทดเพราะนาไปสความจรงสงสดหรออนตมสจจะกลาวคอการเขาถงสมโพธญาณ เขาถงพระนพพานอนเปนบรมสข เปนทสดแหงทกข ตามหลกพทธจรยศาสตร

พระเวสสนดรกระทาทานกหวงผลเชนกนแตเปนผลประโยชนแกประชาราษฎรของพระองค และมตรประเทศ หวงทจะชวยเหลอเขาใหพนจากความเดอดรอน และ ทตองกระทานนยงเปนหนาทโดยตรงของผนาทมจตประกอบดวยเมตตาธรรม ถาผนาขาดคณธรรม (ทาน) เสยแลว มวลประชาราษฎรและประเทศชาตคงไปไมรอดอยางแนนอน บางครงพระองคกระทาทานจนตวเองไดรบความเดอดรอน เพราะมคนอกจานวนหนงยอมรบไมได

เหตผลตาง ๆ ในการบาเพญทานบารมของพระเวสสนดรโพธสตวตามทกลาวมาแสดงใหเหนไดชดเจนวา การมอบลกและภรรยาใหแกผอนของพระเวสสนดร เปนคตแหงการบาเพญบารมของพระโพธสตว เพอการตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณอนเปนอดมคตสงสดของชวตและการใหทานดงกลาวนกมธรรมเนยมปฏบตเฉพาะของผบาเพญเพยรเพอเขาถงความเปนพระพทธเจา ธรรมเนยมดงกลาวน ถงแมจะเขาขายเปนการกระทาผดสทธมนษยชนหรอเปนการเหนแกตว แตเมอพจารณาในบรบทของพระโพธสตว การกระทาดงกลาวจดวาเปนการกระทาทถกตอง และควรแกการกระทา

สวนท ๕ หนงสออางอง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก. กรงเทพมหานคร

: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๐๐.

________. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

________. อรรถกถาภาษาบาล ฉบบมหาจฬาฯ. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

________. มลนทปหปกรณ. ฉบบมหาจฬาฯ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ. ๒๕๔๐.

________. มลนทปหอฏฐกถา. ฉบบมหาจฬาฯ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ. ๒๕๔๑.

________. มลนทปหฏกา. ฉบบมหาจฬาฯ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ. ๒๕๔๑.

มหามกฏราชวทยาลย. ธมมปทฏฐกถา ปจโม ภาโค. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราช

วทยาลย. ๒๕๓๑.

คณะกรรมการแผนกตารา มหามกฏราชวทยาลย. มงคลตถทปน แปล เลม ๒. พมพครงท ๑๗.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๔

_________. มงคลตถทปน แปล เลม ๓. พมพครงท ๑๗. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๔

_________. มงคลตถทปน ปฐโม -ทตโย ภาโค. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎ

ราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

_________. มงคลตถทปน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย. ๒๕๓๔

กนต วฑมนวโส (มโนวฒนนท), พระมหา. “การศกษาเปรยบเทยบแนวความคดเรองเกณฑ

ตดสนทางจรยธรรมในจรยศาสตรของคานทกบในพทธจรยศาสตรตามทรรศนะของพระ

เทพเวท (ประยทธ ปยตโต)”. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาปรชญา

บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

กรต บญเจอ. จรยศาสตรสาหรบผเรมเรยน. (พมพครงท ๔). กรงเทพมหานคร: สานกพมพไทย

วฒนาพานช, ๒๕๓๔.

จานงค ทองประเสรฐ. ปรชญาประยกต ชดอนเดย. กรงเทพฯ: ตนออ แกรมม จากด, ๒๕๓๙.

จานงค อดวฒนสทธ. พนฐานทางจรยธรรมของพระพทธศาสนา. ใน รวบรวมบทความทางวชาการ พระพทธศาสนาและปรชญา (หนา ๔๑-๕๐). กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, ๒๕๔๐.

ชยตลเลเก,เค.เอน. จรยศาสตรแนวพทธ. พมพครงท ๓. สเชาวน พลอยชม, ผเรยบเรยง.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย. ๒๕๓๗.

ชชชย คมทวพร,ผศ. จรยศาสตร: ทฤษฎและการวเคราะหปญหาจรยธรรม. พมพครงท ๒.

กรงเทพมหานคร: สานกพมพเจนเดอรเพรส. ๒๕๔๑.

เทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, สมเดจพระ. ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท. พระราช

วทยานพนธ ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชา ภาษาตะวนออก

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๔.

เทพเวท (ประยทธ ปยตโต) พระ. พทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของวทยาศาสตร.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๓๕

_________. เทคโนโลยกบศาสนาและเกณฑวนจฉยความหมายและคณคาของพทธธรรม.

กรงเทพมหานคร: หจก. ภาพพมพ. ๒๕๓๔.

_________. พระพทธศาสนากบสงคมไทย. (พมพครงท ๒). กรงเทพมหานคร: โรงพมพเรอน

แกวการพมพ. ๒๕๓๒.

ธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต) ,พระ. ไตรภมพระรวง อทธพลตอสงคมไทย. (พมพครงท ๕).

กรงเทพมหานคร: สานกพมพ มลนธโกมลคมทอง. ๒๕๔๓.

_________. เพอชมชนแหงการศกษาและบรรยากาศแหงวชาการ. กรงเทพมหานคร: บรษท

สหธรรมก จากด. ๒๕๔๓

_________. พทธธรรม. ฉบบปรบปรงและขยายความ. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๒.

_________. พระพทธศาสนา พฒนาคนและสงคม. กรงเทพมหานคร:โรงพมพสวนทองถน

กรมการปกครอง. ๒๕๔๐.

ธปทอง กวางสวาสด. “การศกษาเชงวจารณหลกมหสขของ จอหน สจวตมลล”. วทยานพนธ

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

เชยงใหม. ๒๕๓๑

นยนา เกดวชย. “ความสมพนธระหวางความคดเรองบญกบนพพานในพทธปรชญา

เถรวาท”. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาปรชญา

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๓๙.

เนองนอย บณยเนตร. จรยศาสตรตะวนตก: คานท มลล ฮอบส รอลส ชารทร. กรงเทพมหานคร:

สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๙.

บญทน อานนโท, พระมหา. “การศกษาเชงวเคราะหเรองเวสสนดรชาดก ศกษาเฉพาะทานบารม”.

วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาปรชญา บณฑตวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๐.

ปรชา ชางขวญยน. “การศกษาจรยศาสตรสงคมในพทธศาสนาในเชงวจารณ”. วทยานพนธ

ปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, แผนกวชาปรชญา บณฑตวทยาลย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๒๐.

พทธทาสภกข. บาเพญบารม. กรงเทพมหานคร: สานกพมพธรรมสภา. ๒๕๔๓.

ไพฑรย อทยคาม, พระมหา. “การศกษาแนวคดเรองทานตามหลกพทธจรยศาสตรกบความเขาใจเรอง

ทานของชาวไทยพทธ: ศกษาเฉพาะกรณในกรงเทพมหานคร.” วทยานพนธปรญญา

อกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาจรยศาสตรศกษา, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล

๒๕๔๔.

ไพรชน เขยนวงศ. พทธจรยศาสตรเถรวาทเปนอตนยมหรอไม. วทยานพนธปรญญาอกษร

ศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๓๙.

ไพลน เตชะววฒนาการ. “การศกษาเปรยบเทยบเกณฑตดสนความดในพทธปรชญาเถรวาทกบใน

ปรชญาของคานท”. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาปรชญา

บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๓๓.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕. (พมพครงท ๖).

กรงเทพมหานคร: โรงพมพอกษรเจรญทศน. ๒๕๓๙.

วทย วศทเวทย. จรยศาสตรเบองตน. (พมพครงท ๘). กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

อกษรเจรญทศน. ๒๕๒๖.

สงา ไชยวงศ, พระมหา. “การศกษาวเคราะหเรองทานในพระพทธศาสนา”. วทยานพนธ

ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

เชยงใหม. ๒๕๔๑.

สมภาร พรมทา. พทธศาสนากบปญหาจรยศาสตร โสเภณ ทาแทงและการณยฆาต.

กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๔๑.

เสนห จามรก. พทธศาสนากบสทธมนษยชน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ๒๕๓๑.

สพจน จตสทธญาณ. “เกณฑตดสนความดของพทธศาสนา”. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตร

มหาบณฑต, ภาควชาปรชญา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ๒๕๑๙.

Medis, N.K.G. The Question of King Milinda an Abridgement of the Milindapanha.

Kandy : Buddhist Publication Society, 2001.

[๑] ดรายละเอยดจากสเมธกถา ใน ข.พทธ. ๓๓/๑-๑๘๗/๔๔๗–๔๖๖ และ ข.ชา.อ.๑/๓-๑๑๓.

[๒] พระมหาสงา ไชยวงศ, “การศกษาวเคราะหเรองทานในพระพทธศาสนา”. วทยานพนธปรญญาศลป ศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ๒๕๔๑, หนา ๕๐-๕๕.

[๓] พระมหาบญทน อานนโท, : “การศกษาเชงวเคราะหเรองเวสสนดรชาดก ศกษาเฉพาะทานบารม”. วทยานพนธปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต, สาขาปรชญา บณฑตวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. ๒๕๔๐.๗๗.

[๔] ดรายละเอยดเพมเตมจาก ว.ม.(ไทย) ๔/๑๓/๒๐

[๕] ดรายละเอยดเพมเตมจาก ว.ม.(ไทย) ๔/๒๖/๓๒.

[๖] ข.อต. ๒๕/๖๐/๓๓๖

[๗] ข.อต. ๒๕/๖๐/๓๓๖.

[๘] อง.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๔.

[๙] อง.จตกก.๒๑/๓๒/๔๒-๔๓.

[๑๐] ท.ส.๙/๒๙๘/๑๕๓.

[๑๑] ข.จรยา.อ. ๙/๖๑๖-๖๑๘.

[๑๒] ม.อ.๑๔/๓๗๙–๓๘๐/๔๔๙–๔๕๐.

[๑๓] มงคลตถทปน.๒/๑, ๓๖-๓๗.

[๑๔] อง. อฏฐก.๒๓/๓๒/๒๖๘

[๑๕] ข.อต. ๒๕/๙๘/๓๘๘

[๑๖] ข.จรยา.อ. ๙/๖๒๑

[๑๗] ข. ธ. ๒๕/๓๖๔/๙๒

[๑๘] อง.ทก. ๒๐/๑๔๒/๑๒๒

[๑๙] ข.จรยา.อ. ๙/๒๖๑

[๒๐] อง.ตก. ๒๐/๔๑/๒๐๒ ในสมมขภาวสตร

[๒๑] มงคลตถทปน ทตโย ภาโค, ๒๕๓๔:๔

[๒๒] มงคลตถทปน (แปล). ๓/๑๗๔.

[๒๓] อง.ตก.๒๓/๓๕/๓๗๑-๓๗๓.

[๒๔] อง.อฏฐก.๒๓/๓๑/๒๖๘ ปฐมทานสตร

[๒๕] อง. อฏฐก. ๒๓/๓๓/๒๖๙ ทานวตถสตร

[๒๖] อง.ปญจก.๒๒/๓๖/๔๕ กาลทานสตร

[๒๗] อง.ปญจก.๒๒/๑๔๗/๑๙๗ อสปปรสทานสตร

[๒๘] อง.อฏฐก.๒๓/๓๗/๒๗๖ และดเพมเตมในสปปรสทานสตร

[๒๙] อง.ปญจก.๒๒/๑๔๘/๑๙๗-๑๙๘

[๓๐] อง.ปญจก.๒๒/๑๔๗/๑๙๗

[๓๑] ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕. พมพครงท ๖. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพอกษรเจรญทศน. ๒๕๓๙), หนา ๓๐๓.

[๓๒] ข.จรยา.อ.๙/๕๗๐

[๓๓] พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม. (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘) หนา ๒๘๔.

[๓๔] ข. ชา. อ. ๑/๒๖-๔๐.

[๓๕] ข.จรยา.๓๓/๓๗-๓๙/๕๔๗

[๓๖] ข.จรยา. ๓๓/๕๑-๖๖/๕๔๙-๕๕๑

[๓๗] ข.จรยา.๓๓/๑๒๕-๑๔๓/๕๕๘-๕๖๐

[๓๘] อง.นวก.๒๓/๒๐/๔๔๘-๔๔๙

[๓๙] มลนท.๑/๒๘๕-๒๙๕

[๔๐] สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, “ทศบารมในพทธศาสนาเถรวาท”.

พระราช

วทยานพนธ ปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต, (ภาควชา ภาษาตะวนออก บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๔), หนา ๖๐.

[๔๑] จานงค ทองประเสรฐ, ๒๑๙-๒๒๒

[๔๒] เรองเดยวกน.

[๔๓] พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), ๒๕๓๑ก: ๘

[๔๔] พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ๒๕๓๑ข: ๙

[๔๕] เสนห จามรก, พทธศาสนากบสทธมนษยชน. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. ๒๕๓๑), หนา ๓๗-๓๘.

[๔๖] เรองเดยวกน, หนา ๓๙.